831 kapital magazin by Kapital Media Group

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

ПЕТНАЕСЕТ ГОДИНИ БОРБА ЗА СЛОБОДА НА ИДЕИТЕ И КАПИТАЛОТ

15 15

РАБОТИ ЗА КОИ СЕ ЗАЛАГАШЕ КАПИТАЛ РАБОТИ КОИ МАКЕДОНИЈА МОРА ДА ГИ НАПРАВИ ЗА ДА НЕ ОСТАНЕ БЕЗ НАСЕЛЕНИЕ!

INTERVIEW

ПАТРИК ЖИТОН ПРЕТСТАВНИК НА ММФ ВО МАКЕДОНИЈА

ЗГОЛЕМУВАЊЕТО НА ДОЛГОТ Е ЗАГРИЖУВАЧКО!

AНАЛИЗА: СТРАНСКИТЕ ИНВЕСТИЦИИ ВО ПРВОТО ПОЛУГОДИЕ ПАДНАА ЗА 17,2%. ЗОШТО СТРАНЦИТЕ СИ ОДАТ ОД МАКЕДОНИЈА?

БУЏЕТОТ РАСТЕ ПОБРЗО ОД ЕКОНОМИЈАТА

ВЛАДАТА ЌЕ ПОТРОШИ РЕКОРДНИ 3,18 МИЛИЈАРДИ ЕВРА. ЗА ШТО!? КОРПОРАТИВНИ ИГРИ: КОЈ УПРАВУВА СО МАКЕДОНСКИТЕ КОМПАНИИ? БРОЈ 831 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 2 ОКТОМВРИ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

WWW.KAPITAL.MK

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

содржина

04 profile Бегалците, Ципрас, Volkswagen ... многу облаци на небото над Берлин Политиките за бегалците го топат рејтингот на Меркел

10 петнаесет години борба за слобода на идеите и капиталот cover story

15 работи за кои се залагаше Капитал

20 имамеликапацитетзапромени? 22 интервју патриК житон Капитално

луѓе и Компании

Компании и пазари

Капитал анализа

15 години Капитал

Компаниски игри без граници Кој е помоќен: бордот или топ менаџментот?

македонската индустрија за градежни материјали во подем. Како да се зголеми извозот? Буџетот за 2016 година поголем за 6% Владата ќе потроши рекордни 3,18 милијарди евра. За што !?

XX Стр. 10

претставник на ММФ во Македонија

Брзото темпо на зголемување на долгот во последните неколку години е загрижувачко!

анализа 26 воКапитал странските инвестиции првото полугодие паднаа за 17,2%

POLITIKA

ANALIZA

ICATA NEMA FALAT EVROOBVRZN DOVOLNA, DA BIDE MILIONI EVRA U[TE 230

COVER STORY

MERKI ZA NA NAMALUVAWESTA NELIKVIDNO

КА И ПОЛИТИ

БРОЈ 769

/ 770 ЦЕНА

100 ДЕН.

| 25 ЈУЛИ /

1 АВГУСТ,

2014, ПЕТОК

| ГОДИНА

www.kapi

tal.mk

ЗА БИЗНИС МАГАЗИН

POLITI^KI OBRAZ ZA PET PARI!

ВНО ЛУЗИ ОТ НА ЕКСКЗАЈНЕР ИОТ ОВ СО ДИ СЛЕР КРАЈ ВАЈПЕР

NOSKI T ME JOVA OT TO EC MAKEDON TPI[A PO JA [TO A TA AT KA SK NS AN KA IK RI AMER CA" "OTROVNI

Кој е помоќен? Кај управните одбори во македонските акционерски друштва е концентрирана преголема моќ во поглед на управувањето. Колкава е реално моќта на надзорните одбори да ја контролираат работата на менаџментот? XX Стр. 32

48 анализа после Црна гора,

македонија има најброен парламент во регионот Со повеќе пратеници ќе бидеме само зијан, без никаков ќар

52 56

градежни материјали Македонија секоја наредна година сè повеќе увезува, а сè помалку извезува градежни материјали. Иако статистички домашното производство две години континуирано расте, анализирано за последните седум години извозот е намален за 60%, а увозот е зголемен за повеќе од 100%. XX Стр. 38

политиКа

специјални обвинителства од регионот со над 90% успешни случаи Што треба да преземе Катица Јанева од хрватски УСКОК и романски НДБК

ГОДИНИ

патриК житон, ммФ “На околу 44% од БДП, сегашното ниво на долг на јавниот сектор може да го ограничи капацитетот на фискалната политика за ефикасно справување со предизвиците во иднина. Властите допрва треба да спроведат фискална политика која обезбедува постепена консолидација и го стабилизира јавниот долг“, вели Патрик Житон, претставникот на ММФ во земјава, во интервју за Капитал. XX Стр. 22

ceo profile

ФеБрис Бреже ЦЕО на Airbus

патот до лидер во авијацијата

сКандал

американски "удар" врз германската економија Скандалот со Volkswagen го доведува во прашање кредибилното "Произведено во Германија"

Импресум// Издава: Капитал Медиа Гроуп доо Скопје, бул. Партизански Одреди бр.17-1/16, п.фах 503, 1000 Скопје l Адреса на уредништвото на издавачот на медиум: бул. ВМРО бр.7, здрада 1, влез 1, кат 6, стан бр.31 l П. ФАХ 503, 1000 Скопје l Основач и директор: Љупчо Зиков l Одговорен уредник: Биљана Здравковска Стојчевска l Печати: Графички центар Скопје, ул. Скупи бб, 1000 Скопје l Тираж: 3.000 примероци l Датум на печатење: 01.10.2015

Капитал број 829 18.09.2015

profile 4 туризам

www.kapital.mk

Пет истовремени кризи ја доведоа Европа во состојба на хаос што нема толку брзо да помине, и во кој сè е можно. а овие кризи главно се кршат на грбот, односно на рејтингот на меркел, поради позицијата на Германија на Стариот континент

БЕГалцитЕ, циПраС, Volkswagen ... мноГу оБлаци на нЕБото над БЕрлин

ПолитикитЕ за БЕГалцитЕ Го тоПат рЕјтинГот на мЕркЕл

www.kapital.mk

оддршката за конзервативниот блок на германската канцеларка Ангела Меркел падна на најниско ниво во последните дванаесет месеци, а три недели по целосното отворање на границите на Германија за бегалците. Последните анкети (објавени во вторникот) покажуваат дека рејтингот на CDU/CSU (Христијанска демократска унија/ Христијанска социјална унија на Баварија) сега е на 38,5%. Еден отсто од рејтингот се стопил за само една недела и очекувањата се трендот да продолжи. Меркел пред три недели одлучи да им дозволи влез во Германија на бегалците поради катастрофалните услови во кои се наоѓаа во Унгарија. Угледниот германски економски аналитичар и редовен колумнист на лондонски Фајненшл Тајмс, Волфганг Мјунхау, напиша дека оваа одлука на канцеларката била бенигното чкрапало на бегалската криза во цела Европа. „Мнозинството Германци ја поздравија нејзината одлука со занес, но таа (Меркел) не ја беше подготвила својата земја политички и логистички, како ни остатокот од Европа, за она што следеше“, пишува Мјунхау. Во политичкиот дел, колку и да е за пофалба (гледано од хуман аспект), за нејзиниот потег поддршката дојде од погрешната страна, гладано партиски, зашто гласачите на CDU/CSU, како конзервативци, секако не беа меѓу оние кои излегоа со раширени раце да им посакаат добредојде на бегалците во Германија (претседателот на баварската CSU, Хорст Сихофер, изјави дека Германија уште долго ќе ги плаќа последиците на политиките на канцеларката во однос на бегалците). Мјунхау зборува за пет истовремени кризи што ја довеле Европа во состојба на хаос што нема толку брзо да помине, и во кој сè е можно. А овие кризи главно се кршат на грбот на Меркел, поради позицијата на Германија на Стариот континент. Петте кризи се масовното бегање на луѓето од Сирија кон Европската унија, должничката криза на периферијата на Еврозоната, глобалното економско забавување, руската анексија на Крим и нејзините последици, и на крајот, со тајминг што на конспиративците не им изгледа случаен, кршењето на законите од страна на Volkswagen. Мјунхау предупредува и дека бегалската криза и глобалното забавување на економскиот раст ќе го претворат германскиот фискален суфицид во мал, но сепак дефицит. Нормално, забавениот глобален раст ќе се одрази на Еврозоната, чиј пак раст се темели на извозот (значи и кај неа ќе нема раст ако нема доволно голем извоз), што особено ќе ја погоди Германија како извозна сила. Скандалот во Volkswagen дополнително ќе го стесни маневарскиот простор на земјата во фискалната политика, а евентуалните казни (за Volkswagen) може да имаат размер што ќе ги стигне хипотетичките загуби што Германија би ги имала во случај на „Grexit“ (ако Грција излезе од Еврозоната). А допрва се очекува ново долевање масло на огнот од грчката криза, било премиерот Алексис Ципрас да не ги исполнува реформите, или ако ги исполнува, за возврат да бара отпис на дел од грчкиот долг. Како и да е, смета Мјунхау, безмалку сигурно е дека нема добро да се одрази на рејтингот на Меркел пред изборите во 2017 година, тоа што Германците ќе го трошат својот фискален суфицид на бегалците, и најверојатно ќе мораат да го поднесат товарот на кршењето на законите во аферата со Volkswagen. nnn

Капитал број 831 02.10.2015

5 Мерките со кои Меркел ја спушти на земја својата широкоградост кон бегалците

ерлин во вторникот донесе мерки со цел да го заузди огромниот бран бегалци, што подразбира и кратење на парите што тие ги добиваат кога ќе пристигнат во Германија. Ова се случи откако германската влада се најде под силен притисок на јавноста околу начинот на кој што се справува со бегалската криза. Канцеларката Ангела Меркел доби критики и од сопствената партија CDU откако се заложи да не се ограничува правото на барање азил во државата и откако вети дека земјата ќе ги прифати сите бегалци од Сирија. Надлежните очекуваат околу 800.000 жители годинава, четири пати повеќе од 2014-та. Со новите мерки, сумата од 143 евра месечно по лице ќе биде укината, и наместо тоа, на бегалците ќе им бидат давани непарични бенефиции, како ваучери за храна и сл. Исплатите на пари за животни трошоци во голема мера ќе бидат стопирани за барателите на азил што престојуваат во официјалните прифатни центри. Германија ќе ги додаде и Косово, Албанија и Црна Гора на листата од земји каде што бегалци би можеле безбедно да бидат враќани со цел да го ублажи бранот на економски мигранти од западен Балкан кои што сакаат да се “протнат“ на Запад под наметката на бегалската криза. На неуспешните баратели на азил ќе им се скрати финансиската помош и ќе бидат многу побрзо враќани во своите матични земји. Меѓутоа, оние што ќе добијат азил, ќе имаат побрз пристап до курсеви за учење германски, за да им се олесни интеграцијата во општеството и пазарот на работна сила. Официјален Берлин вети дека ќе ја зголеми федералната помош за локалните и регионалните единки поврзана со бегалците на две милијарди евра годинава, а во 2016 на четири милијарди евра.

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ фИНАНСИИ

октомври

2015

КАдЕ дА ГИ вЛОжИтЕ ЛОжИ ЛОж жИтЕ т вАшИтЕ ПАРИ? Банкарските каматни стапки на штедните влогови не биле никогаш пониски, а луѓето што имаат слободни средства најчесто не се доволно информирани за алтернативите. Разговаравме со инвестициски советници за тоа кои сè можности постојат на македонскиот пазар за инвестирање на вашите лични финансии и како најдобро да ги менаџирате. l Експертите советуваат: Банка, берза или нешто друго. каде аде да ги вложите вашите пари? l Животно осигурување: заштита на вашето семејство, но и можност за поголема пензија нвестициски фондови l инвестициски во македонија: акедонија: како да инвестирате во Гугл или мајкрософт? олку е исплатливо да l колку вложите во недвижнини? одич за ангели l водич инвеститори

Повеќе информации во врска со прилогот и за претставување во истиот можете да добиете на е-мail: marketing@kapital.mk l gordana.mihajlovska@kapital.mk или на телефонскиот број ++ 389 2 3298 505

Лицe за контакт:

ГОРдАНА МИХАЈЛОвСКА

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

8 НАВИГАТОР

ИЗЈАВА НА НеделАТА

сО НОВА еВРООБВРЗНИЦА ќе

> БРОЈКА

64.03% изнесува уделот на домашното производство на електрична е енергија во вкупната потрошувачка во земјава за месец јули

ПАПАТА ФРАНЦИс

победник на неделата

Не треба да ги гледаме емигрантите како голема бројка туку како личности со карактер и да им судиме единствено според тој критериум. И ние самите би сакале подбар живот за нашите деца како што сакаат емигрантите

дна од опциите за покривање на буџетски дефицит од 309 милиони евра за 2016 година е издавање на нова еврообврзница. Ова како опција е оставено во текстот на предлог буџетот за 2016 година. Засега конкретно не е познато кога и во колкав обем би се издала евробврзницата но според познавачите на состојбите ваквата мерка ќе биде неопходна за стабилизирање на државните финансии во текот на претстојната 2016 година. „Финансиските средства за

СветСка банка Проценува:

Со раСт од 6% Македон да ја Стигне евроПа за ГлИГОР ЦВеТАНОВ

Малото трговско дуќанче отворено во 1990 година во Виница од страна на Александар Цветанов, денес порасна во компанија од 500 вработени и неколку погони за производство на кондиторија и здрава храна. Неговиот син Глигор ја продолжува успешната приказна на Макпрогрес, во која што само во последниве 10 години се вложени преку 20 милиони евра, а до 2020-та компанијата планира да инвестира уште 15 милиони евра во нови погони, технологија и производи. Најновата инвестиција на Макпрогрес, штотуку промовирана деновиве, е вредна 4,5 милиони евра, и овозможи вработување на уште 60-тина луѓе, како и 50-тина нови производи. Годишното производство на Макпрогрес денес изнесува 13.000 тони, а минатата година оваа компанија ја заврши со приходи од 23,6 милиони евра и профит од 2,7 милиони евра. Производите од палетата на “Винчини“ и останатите брендови на Макпрогрес можат да се најдат во повеќе од 50 земји и карактеристично е што освен на Балканот производите можат да се најдат и на Гренланд, Австралија и Америка. И како што рече Глигор Цветанов на свеченоста по повод 25 години од основањето на компанијата, овој успех е постигнат со посветеноста и жртвувањето на сите вработени, како и со постојаното реинвестирање на тоа што фирмата го заработува.

П пишува:

александар јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

Приближувањето на земјите од Западен Балкан до животниот стандард на Европската Унија е во застој, а ако Македонија сака побрзо да се доближи до европскиот просек, ќе треба да остварува натпросечни стапки на економски раст, оценува Светската банка во најновиот Извештај за Југоисточна Европа. Проценките на Светската банка покажуваа дека доколку економскиот раст забрза на 6% годишно, Македонија ќе го стигне европското ниво на бруто домашен производ (БДП) по жител за 15 години. Со раст од 4,5%, ќе треба да поминат над 20 години за да се изедначи животниот стандард на Македонците со стандардот на Европејците, додека пак со раст од 2%, изедначувањето би се случило дури по 60 години. Токму затоа аналитичарите на Светската банка сугерираат властите целосно да се фокусираат на забрзување на економската активност. „Фирмите мора да растат барем по

6% годишно за да може да се приближат до европските. Бруто домашниот производ по жител сега е само третина од европското ниво и тоа може да се промени само со повисоки стапки на економски раст. Затоа се потребни структурни реформи со кои ќе се динамизира приватниот сектор да создава нови работни места“, изјави Галина Андронова Винчелете, главен економист на Светска банка за регионот на Европа и Централна Азија. Светската банка во најновиот Извештај нотира дека невработеноста во Македонија се намалува, но сепак, „невработеноста кај младите луѓе е меѓу највисоките во Европа“. Во однос на трошењата на Владата, од Светска банка посочуваат дека властите повеќе трошат отколку што е планирано во среднорочната фискална стратегија и поради тоа буџетските дефицити се поголеми од предвиденото. Во Извештајот се забележува дека буџетската реализација на приходите и расходите од 2009 година наваму е постојано под проектираното ниво, а

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

9 мисла на неделата

е се поКрива БуџетсКи дефицит?! > БројКа проектираниот дефицит од околу 309 милиони евра за 2016 и отплатата на долговите ќе се обезбедат преку задолжување во странство со издавање на Еврообврзница на меѓународниот пазар на капитал, со задолжување на домашен пазар на државни хартии од вредност и со повлекување на средства од поволни кредити од меѓународни финансиски институции и кредитни линии наменети за финансирање на одделни проекти“, стои во предлог-буџетот за 2016 година. Минатата година владата ја исплати првата еврообвзница издадена во 2005 година која изнесува 150 милиони евра.

29.8%

од бруто додадената вредност на земјоделството во Македонија се креира во Југоисточниот плански регион

лидери

ниЈа Може а 15 години! доколку економскиот раст забрза на 6% годишно, Македонија ќе го стигне европското ниво на бруто домашен производ (Бдп) по жител за 15 години, но со раст од 2%, ќе треба да поминат над 60 години за да се изедначи животниот стандард на Македонците со стандардот на европејците. Светска банка сугерира властите да спроведат структурни реформи за забрзување на растот и отворање нови работни места. структурата на трошење во која доминираат расходите за плати на јавниот сектор, пензии, социјална помош и набавка на стоки и услуги, останува неповолна. Во исто време, задолжувањата на властите го зголемија јавниот долг двојно во однос на 2008 година со тенденција да расте и во иднина. „Суверена одлука на секоја земја е дали, каде и колку ќе се задолжува. Имајќи предвид дека нивото на јавен долг во Македонија е меѓу најниските во регионот, сметаме дека земјата се уште има простор да се задолжува. Меѓутоа, она што е најбитно е за што се задолжувате. Ако земјата се задолжува за отворање нови работни места и зголемување на економскиот раст, тоа е продуктивно, но ако се задолжува за плати во јавниот сектор, тоа секако не е“, изјави директорот на канцеларијата на Светската банка во Македонија, Горан Тиниќ. Светската банка ја ревидираше кон понегативна и прогнозата за економскиот раст годинава, на 3,2% со што се изедначи со прогнозата на ММФ. Од останатите земји во регионот, повисок раст се очекува да оствари Црна Гора и тоа 3,4%, додека пак растот во Косово се очекува да достигне 3%, во Албанија 2,7%, Босна и Херцеговина 1,9% и во Србија само 0,5%. nnn

ако сакаме сиромашните луѓе во светот да ги вклопиме во општеството како идни потрошувачи кои дополнително ќе ја стимулираат економијата, тогаш мора да ги одржуваме ветувањата кои ги даваме секојдневно.

Дејвид Камерун премиер на Велика Британија

губитник на неделата

Бан Ки Мун

Генералниот секретар на ООН успеа да ги мобилизира сите клучни играчи на меѓународна сцена да бараат решение за најголемите жаришта во светот

рен Женгфеи

Хуавеј ја доби довербата на Гугл за новите Нексус смартфони од кои се очекува бум на пазарот.

не им беше неделата

Чарлс Мишел

Брисел со Фејсбук кампања ќе ги убедува бегалците дека Белгија е лоша земја за живеење.

Зоран Милановиќ

Милановиќ се декларира како запад, а сосем балкански и парираше на Србија во кавгата околку мигрантите

Мариано рахој Шпанија се наоѓа пред сериозна политичка криза. После победата на најсилната сепаратистичка политичка сила на изборите во Каталонија во неделата, многумина се плашат за иднината на обединета Шпанија. Населението на Економски најсилниот регион кој креира најголем дел од Бруто Домашниот Производ изгледа се повеќе подготвено да влезе во авантурата наречена независност. Според многумина актуелниот шпански премиер требаше навремено да ја спречи политичката криза бидејќи нејзиното лечење ќе оди бавно и тешко. Веќе нескриено се коментираат најавите дека во наредните осумнаесет месеци не само Каталонија туку и Баскија ќе прогласат независност од обединетата шпанска држава. Засега властите во Мадрид се повикуваат на неуставноста на ваквите најави, а поддршка имаат и од официјален Брисел кој најавува дека овие две нови држави автоматски би го изгубиле членството во Европската Унија. Аналитичарите се децидни дека оваа стратегија е застарена и нема уште долго да има влијание кај се понезадоволните широки народни маси. Ситуацијата во Шпанија дополнително се комплицира и со длабоката економска и должничка криза со која се соочува земјата. Иако во моментов таа се прикрива зад се пожешките политички настани, многумина очекуваат набрзо и финансиите повторно да станат топ проблематична тема во нестабилна Шпанија.

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

10 15 години капитал...

Петнаесет години борба за слобода на идеите и к

работи за кои залагаше Кап

Си поставивме цел да ги откриеме младите, полетни, амбициозни, талентирани претприемачи во Македонија, чии што идеи и визии ќе и ги претставиме на јавноста. Сакаме да покажеме дека не секогаш крајните финансиски биланси се мерило за нечија големина, дека приходите и профитот не се единствен критериум за вреднување на успехот, туку дека најважна е идејата, концептот, потенцијалот, визијата. Нашата намера не е да останеме само во границите на Македонија, туку оваа креативна сила и потенцијал на некои идни големи бизнисмени да ја бараме и на Балканот, Европа и светот.

Во време кога точната и навремена информација е најскапоцен ресурс, Капитал се наметна како најрелевантен извор на квалитетни информации кои што лидерите во македонскиот деловен, политички и невладин сектор ги користат при донесувањето на своите одлуки. Капитал Медиа Гроуп е компанија присутна 15 години на пазарот, и за нејзина среќа или несреќа досега не доби посериозна конкуренција во областа на информирањето за сите најважни настани во економијата и политиката, што се случуваат во Македонија, регионот и светот. Затоа, императивот на екипата која е составена од млади и посветени професионалци што ги креираат содржините е тие да се споредуваат со оние медиуми што се водечки во бизнис-новинарството во планетарни рамки и да поставува стандарди што во земјата ќе бидат репер за сите останати. Да се биде лидер на пазарот во својот сегмент е голема чест и задоволство, но и голема обврска кон сите што секоја недела нетрпеливо го чекаат Капитал да ги информира за економските проблематики и актуелности, но, и да ги едуцира со своите содржини за најновите трендови во менаџментот, маркетингот, технологијата, автомобилизмот и останатите сегменти на модерниот бизнис и лајфстајл.

Од идеја до реалност

Првиот број на Капитал излезе на 24 септември 1999 година, на црно-бела весникарска хартија, креиран во скромни технички услови, со помош на два половни компјутери, во моменти кога брзиот Интернет - пристап и скапата графичка картичка беа само мисловна именка за тогашната редакција. Како што вели слоганот “Само идејата е

капитал, се друго е пари”, кој што стана своевиден заштитен знак на неделникот, идејата и визијата за тоа што сакаат да направат, беше највредната работа што ја имаа кај себе луѓето што ја започнаа приказната за Капитал. Со текот на времето се менуваше форматот на весникот, како што тој созреваше и еволуираше во својата концепција и содржина – од среден формат на дневен весник, мал формат на неделник, голем формат делумно во боја, па се до денешниот дизајн, со фул страници во боја на квалитетна хартија. За овие 15 години колку што постои неделникот, неговиот постојан развој и стремеж да остави белег врз македонскиот информативен простор, ја наметнаа потребата Капитал да стане дел од еден поголем ентитет, под чија капа ќе бидат сите производи креирани од екипата на неделникот и неговите партнери. Така, се формираше Капитал Медиа Груп, од чија продукција излегуваат сите печатени и електронски изданија на групацијата, како и останатите содржини што оставаат неизбришлива трага на македонскиот медиумски простор.

Мисијата на Капитал

Нашата мисија беше свртена кон иднината, а целта беше она што го постигнавме, но и многу повеќе од тоа. „Капитал“ растеше 15 години паралелно со Македонија затоа што придонесуваше за развој на целокупниот општествен, политички и економски амбиент во земјата. По 15 години, ние можеме да кажеме дека израснавме. Македонија исто така, но за жал недоволно за да биде членка на Европската унија и на НАТО. Не се изгради национален консензус и државно единство за сите важни прашања и цели кои треба да и ја обезбедат иднината на земјата. Но, храбрите се фаќаа во костец со целокупниот амбиент и се справуваа со проблемите. Храброста за среќа беше

одлика на голем дел од бизнисмените, но за несреќа, не и на политичарите. Капиталот и покрај сите турбуленции, неизвесности и ризици, грабеше напред. Политичарите повеќе или помалку останаа заробени во минатото, меѓусебните пресметки, партиските интереси и комбинаторики. Земјата оствари економски прогрес благодарение на бизнисиницијативата, а можеше многу повеќе ако ја имаше поддршката и од државниот систем и политичката елита. Економскиот напредок ќе беше уште поголем ако сега бевме во преговори за влез во ЕУ, ако бевме членка на НАТО, ако беше решен спорот за името, ако имавме реформи... Прашањето е каде згрешивме? Не се постигна политичко и национално единство околу главните приоритети на земјата. Бидејќи не се поставија приоритетите, државата талкаше и на политички и на економски план. Во политиката доминираше присуството на партиските интереси, во економијата отсуството на капитални проекти и инвестиции. Не може да се постигне одржлив развој кога нема национална стратегија за економските приоритети. Многу идеи и иницијативи за инвестиции беа осуетени од гломазниот, тромав, нестручен и непрофесионален државен апарат и од “мршојадците” во политичките партии. Овие две работи се причинско-последично поврзани. Системот е дисфункционален поради партизираноста, а партиите имаат клучно влијание врз системот поради неговата нефункционалност. Лекот е реформи во јавната администрација, чистење на партиските кадри, професионализација, одговорност и ефикасност. Македонија мора многу поагресивно да тргне напред. Има потенцијал во земјата за да се подобрат економските перформанси и да им се обезбеди подобар и поквалитетен живот на граѓаните. Тие тоа го заслужуваат.

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

КАПИТАЛОТ

И СЕ ПИТАЛ ЗА ШТО СЕ ЗАЛАГАВМЕ ИЗМИНАТИТЕ 15 ГОДИНИ пазар и фер конкуренција 1Слободен

Капитал од самите почетоци одлучи да ја промовира пазарната економија и капитализмот, принципите на слободен п а з а р и ф е р ко н к у р е н ц и ј а ка ко единствено функционално решение кое води до поголем развој. Но, на самите почетоци ниту ние, ниту, пак, оние кои го практикуваа капитализмот не знаеја многу за капитализмот. Обидите за воведување на либералниот капитализам и пазарната економија во Македонија не беа воопшто лесни. Преминот од планска кон отворена пазарна економија го одложувавме колку што можеме повеќе, за да и после повеќе од две децении заклучиме дека Македонија с$ уште е на почеток на градењето на вистинска пазарна економија со слободни и отворени пазари за конкуренција. Погубно за македонскиот бизнис и за целото општество. Факт е дека за многумина приватизацијата во Македонија заврши неправедно и незаконски. Многумина ги изгубија своите работни места, се затворија многу фабрики, се изгубија пазарите, се изгуби сигурноста ... Се соочивме со економски неуспех од кој не знаевме како да излеземе, креиран од политички елити неспособни да создадат општество достојно за живеење и професионален напредок! Како последица на тоа Македонија и денес се соочува со бројни државни и природни монополи во многу пазари.

COVER STORY

Градење на македонските капиталисти

MERKI ZA NAMALUVAWE NA NELIKVIDNOSTA

EVROOBVRZNICATA NEMA DA BIDE DOVOLNA, FALAT U[TE 230 MILIONI EVRA

POLITIKA POLITI^KI OBRAZ ZA PET PARI!

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

БРОЈ 769 / 770 ЦЕНА 100 ДЕН. | 25 ЈУЛИ / 1 АВГУСТ, 2014, ПЕТОК | ГОДИНА 15

Вистина е дека градењето на капитализмот во Македонија одеше бавно, тешко и болно. Денес, повеќе од две децении откако тргнавме да го градиме капитализмот прашуваме: До каде е капитализмот во Македонија и ние со него? Дали Македонија успеа да создаде капиталисти? Дали богатството го фалиме или поблиска ни е сиромаштијата во џебот и во духот? Дали го имаме нагонот да бидеме поконкурентни и поуспешни? За жал неспособноста, зависта и мрзливоста с$ уште се силно присутни во нашата реалност и во нашиот дух и ден денес. А тие не одат рака под рака со духот и принципите на капитализмот.

ANALIZA

О ЗИВН ЕКСКЛУЈНЕРОТ НА Т ЗА СО ДИ СЛЕРОВИО КРАЈ ВАЈПЕР

T TOME JOVANOSKI M MAKEDONECOT [TO JA POTPI[A AMERIKANSKATA "OTROVNICA"

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

12 15 ГОДИНИ КАПИТАЛ... И денес големите компании и нивните сопственици и директори се под притисоци на политичарите и на власта. И денес некои политички елити имаат напади на популизам за поништување на приватизации и оспорување на сопственоста заради исправање на “историски” неправди од транзицијата. И денес имаме компании кои имаат повластен пристап до пазарот ако се блиски до политичката опција на власт. Сигурно дека тука треба да ги бараме причините зошто и по две децении транзиција и обиди за изградба на капитализмот с$ уште го бараме светлото на крајот од тунелот и лутаме по вистинскиот модел. Нема пазарна економија без претприемач и, како што нема капитализам без капиталисти, односно капиталисти без капитал. Капитал за овие 15 години секогаш беше на страната на капиталот и новите идеи во бизнисот.

инвестиции се 3Домашните клуч на економскиот развој!

Откако трансформацијата на општествениот капитал заврши во голем дел од претпријатијата, на сцена излезе девизата дека Македонија може да креира економски развој со инвестиции од странски компании. Капитал за сиве овие години пишуваше дека домашниот капитал е пресуден за креирање одржлив економски развој на земјата. Бидејќи домашните инвестиции се тие кои вработуваат најмногу луѓе, кои ја создаваат македонската економија и кои остануваат во земјата и кога има економска или политичка криза. За жал, Македонија с$ уште се држи до првата девиза како “слеп за стап” и сите надежи, многу чесо и нереални, ги полага во странските инвестиции кои за да дојдат и отворат фабрики во Македонија добиваат бројни субвенции и поволности од државата. Капитал отсекогаш се залагаше и ги поддржуваше инвестициите, а не штедењето. Затоа што веруваме дека инвестициите се тие кои што можат да ја подигнат економијата и компаниите на едно повисоко ниво, да отворат нови работни места и да создадат нови вредности и поквалитетен живот на граѓаните.

на новите 4Откривање бизнис херои

Заложбите на Капитал отсекогаш беа и ќе бидат македонските компании и менаџери да работат и да се однесуваат по современите стандарди на работење. Нашите текстови во голема мерка имаа и едукативна функција. Денеска можеме со гордост и без лажна скромност да кажеме дека Капитал ја имаше пионерската улога во младоменаџерската револуција во Македонија! Помогнавме многумина наши читатели од менаџерските слоеви во земјава да се запознаат со начинот на работа на менаџерите на успешните компании од светот. Да ги прочитаат приказните за патот до успехот на најголемите светски корпорации и нивните бизнис лидери. Како тие донесуваат одлуки, како размислуваат, како живеат... Ги раскажавме животните приказни на многу македонски претприемачи и успешни бизнисмени, пишувавме за нивните визии и бизнис лидерство, со цел да инспирираме и други да се охрабрат и да ги реализиреаат своите бизнис идеи и амбиции.

и модерно 5Транспарентност корпоративно управување

Една од клучните заложби на Капитал во досегашното постоење беше примена на модерното корпоративно управување кај домашните компании, во што неизбежен дел е и транспратентноста пред јавноста. Пишувавме и за теми кои што не секогаш се пријатни за оние кои што не се воодушевени нивното водење на компаниите да биде јавно и видливо за акционерите и сите останати засегнати страни. Се залагавме за ефикасни и професионални управни и надзорни одбори, за поголема моќ на малите акционери во процесот на управување со компаниите. Една таква тема што ја покренавме беше и околу видливоста на помалите акционери во македонските акционерски друштва, но, за жал и денес во Македонија е тајна кои се акционерите кои поседуваат под 5% од капиталот. „Капитал“ во изминатите години ја отвори оваа тема, а расправата стигна и до Собранието. Но, пратениците од владејачката коалиција во 2012 година ја отфрлија можноста за транспарентност во акционерскиот капитал на Македонија. Во изминатите години, пак, акционери во македонските компании станаа и многу политичари, јавни личности, новинари, државни функционери... Законот им дозволува далеку од очите на јавноста да влијаат врз работењето на друштвото и да остваруваат лична корист.

за спречување 6Борба на одливот на луѓе

Капитал прв од сите медиуми уште на средината на 2011 година ги објави драматичните бројки дека повеќе од 400.000 Македонци се иселиле од земјава во последните 20-тина години. Темата се работеше повеќе месеци во неколку десетина продолженија, а се тргна од бројката дека 56.000 наши сограѓани добиле странски пасоши во последните десет години. Понатаму преку истражување и контакти со преку 50 соговорници дојдовме до податоци за целосно иселување на младото население од поедини региони во земјава и последиците кои таа појава ги предизвкува. На крај стигнавме до бројки од 447.000 иселени Македонци поради кои Светска банка ја рангира Македонија на 23 то место земји во светот во која најмногу се иселува населението.

извоз за 7Поголем поголем економски раст

Зголемувањето на извозот, а за сметка на тоа намалување на увозот, преку поголемо искористување на домашните ресурси, може да има огромен импакт врз забрзување на економскиот раст на земјата. Тоа го пишувавме постојано во изминатите 15 години. Сега тоа се докажува и со зголемениот извоз кој доаѓа од слободните економски зони. Тој е еден од носителите на економскиот раст во изминатите неколку години. Но, ако се изземат странските компании од слободните економски зони, во кои за извозот кој го прават добиваат огромни повластиции субвенции, останатиот извзо на компаниите надвор од зоните се уште е многу мал. Податоците покажуваат дека од 70 илјади фирми во Македонија извезуваат само помалку од 4 илјади фирми, што

intervju

Nikol~ePetkovski претседател на Управниот одбор на Еуростандард банка

67,6%

од вкупно одобрените нефинансиски субјекти кредити за се од четирите големи банки, што претставува огромна концентрација и мала конкуренција

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА КАПИТАЛ | БРОЈ 10 | ДЕКЕМВРИ 2012

WWW.KAPITAL.MK

Apsurdna finansiska situacija

Порастот на нефункционалните кредити главен предизвик во 2013 година

Bankite imaat vi{ok milioni evra, ama krediti nema da davaat

500 Agrobiznis

Ima li koj da go kreditira biznisot so hrana?

Menaxerska u~ilnica

[to treba za dobra sorabotka so bankite

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

13 е помалку од 5% од вкупниот број на фирми во земјава. Повеќе од половина од вкупниот извоз на земјава го прават 20-те најголеми извозници, што укажува на голем а концентрација на извозот.

Повеќе инвестиции во инфраструктурата

Капитал од своите почетоци се залага за повеќе инвестиции во инфраструктурата. Се залагавме за инвестиции во патната и железничката инфраструкт урата бидејќи само така Македонија може да ја смени перцепцијата дека сме црна дупка на Балканот. Пишувавме дека се потребни повеќе јавни инвестиции во инфраструктурата, бидејќи тие можат да донесат поголеми стапки на економски раст. Но, за жал Македонија изгуби долги години не правејќи ништо, додека сите останати соседи инвестираа во инфраструктурно поврзување со земјите од целиот регион. Македонија во последниве две години започна да ги гради автопатските делници од Коридорот 10, и автопатски поврзување од Скопје-Штип и Кичево-Охрид, кои донесоа заживување на градежната индустрија, која како и во минатото е ангирана само како подизведувач на големите странски градежни фирми.

и поевтини 9Повеќе кредити за бизнисот

Капитал отсекогаш ја застапуваше тезата дека за побрз развој на приватните фирми

државата треба да им остави поголем простор за задолжување на домашниот финансиски пазар. Но, банкарите за сите овие години ја применуваат добро познатата конзервативна кредитна стратегија – наместо во кредити, најголем дел од парите ги инвестираат во безризични државни и благајнички записи. Тие се уште перцепираат висок ризик во бизнис секторот, иако, македонските компании се сметаат за ниско задолжени. Задолженоста на германските компании, на пример, е речиси три пати поголема од вредноста на брутодомашниот производ (БДП) на земјата. Но, германските компании, иако теоретски презадолжени, ја создадоа најмоќната економија во Европа и трета по ред во светот. Во Македонија задолженоста на бизнисот со кредити изнесува околу 25% од БДП на земјата. Резултатот од “дисциплинираната” кредитна политика е поразителен - ниско ниво на инвестиции, слаби компании со мал извоз кои генерираат армија на невработени луѓе и низок животен стандард.

државна 10Силна развојна банка

Капитал се залагаше за тоа дека главната улога во поддршка на развојот на домашната економија треба да ја има Македонската банка за поддршка на развојот (МБПР) која е формирана од државата токму за тоа. Оваа банка нема капацитет да ја игра таа улога

2013

 ШТО ГИ ОЧЕКУВА КОМПАНИИТЕ ВО 2014 ГОДИНА?

 КОИ ИНДУСТРИИ

ЌЕ ГО НОСАТ РАСТОТ ВО СЛЕДНИТЕ 20 ГОДИНИ?

 ГРАДЕЖНИШТВОТО ЈА ДРЖИ ЕКОНОМИЈАТА ВО ПОЗИТИВА

 САМО 11 КОМПАНИИ ПРАВАТ ПРОФИТ ПОГОЛЕМ ОД 10 МИЛИОНИ ЕВРА

 200-ТЕ НАЈГОЛЕМИ

ГОДИШНО ВРТАТ 7,7 МИЛИЈАРДИ ЕВРА

 НАЈГОЛЕМИТЕ

ДВАЈЦА “НАФТАШИ“ ТРУПААТ ЗАГУБИ

 ПРОИЗВОДИТЕЛИТЕ НА ХРАНА ВО ИНВЕСТИЦИСКИ ЦИКЛУС!

 ГОДИНА НА ПРОМЕНИ годишна специјалнa едиција на kapital media group  септември 2013  www.kapital.mk

ВО ТЕЛЕКОМИНДУСТРИЈАТА

 ПРОИЗВОДСТВОТО НА МЕТАЛИ ВО СЛОБОДЕН ПАД

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

14 15 ГОДИНИ КАПИТАЛ...

Македонските фирми во изминативе години најчество својата конкурентска предност ја базираа на ниски цени. Воведувањето на нови производи и услуги за најголем дел од фирмите беше “нужно зло“, на кое беа принудени од конкуренцијата. Капитал со години наназад пишуваше теми во кои главна порака беше дека успехот на пазарот е можен само со производи со висока додадена вредност. До нив може да се стигне само преку повеќе инвестиции во истражување и развој и повеќе иновации. Секогаш пишувавме за новите брендови и за новите иновативни производи и услуги на македонските компании. За жал и денес малку се компаниите кои создаваат нови и иновативни производи кои се конкурентни во целиот свет.

и поефикасна јавна администрација 12Помала

Капитал за сите изминати години се залага за реформи во јавната администрација. Но, за жал ниту една политичка гарнитура не се нафати сериозна со потребните реформи за да добиеме мала, ефикасна и професионална админстрација , која ќе биде квалитетен сервис на граќаните и бизнисите. Наспроти тоа, во изминативе 15 години се спроведуваше масовно вработување во јавмната администрација, за кои најчесто главен критериум беше партиската припадност или блискоста со некој од политичарите на власт. Денес имаме ситуација во која не знаеме со сигурност колкав е бројот на оние кои земаат плата од државниот буџет. Но, со сигурност знаеме дека јавната администрација е пренатрупана, со плати кои се нереално повисоки во споредба со приватниот сектор, непрофесионална и високо партизирана. Ваква администрација со сигурност не може да ги спроведува р е ф о р м и т е ко и и п р е т с т о ј а т н а Македонија.

Ефикасно и непартиско управување со јавните 13претпријатија

Јавните претпријатија и денес исто како и пред две децении ги имаат истите проблеми-работат неефикасно, со загуби кои ги покрива државата, со огромна превработеност и со масовна партизација. Државните фирми во Македонија и ден денес се еден вид на мали оази на социјализмот јавните претпријатија функционираат или како

судска заштита на сопственичките права 14Ефикасна

Капитал во изминатите 15 години пишуваше дека заштитата на приватната сопственост и сопственичките права е основа на секоја конкурентна и развиена економија, без која не може да има ниту економски раст, ниту инвестиции, ниту иновации… Неефикасното и партизирано судство во Македонија е проблем кој создава огромна несигурност кај приватните инвеститори. Токму ваквата ситуација е причина која ги одвраќа оние кои имаат пари да ги инвестираат во бизнис во Македонија. Во изминатите години Капитал пишуваше за безброј судбини на луѓе кои решиле да влезат во некој бизнис или да купат некоја фирма, а подоцна не можеле да си ги остварат основните права кои произлегуваат од сопственоста.

борба против корупцијата 15Ефикасна

Полошо од постоењето на корупција е систем кој воопшто не ја детектира корупција. Македонскиот бизнис со години наназад има огромни трошоци во работењето заради постоењето на корупција на секое ниво, почнувајќи од локално ниво, преку обичните административни процедури, па се до највисоко ниво. Капитал со години наназад пишуваше дека најефикасен начин на борба против корупција е намалување на регулациите на работењето и транспарентноста, односно постоење на јасни закони и прописи, кои нема да им остават простор за слободно толкување на државните службеници. 

COVER STORY

DALI TUTUNSKATA INDUSTRIJA ]E SE IZDIGNE OD PEPELOT?

ANALIZA GOLEMITE IGRA^I PREZEMAAT SE [TO MO@E DA SE KUPI NA BALKANOT

SVET SVETSKIOT TRGOVSKI CENTAR POVTORNO GO DOPIRA NEBOTO

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

www.kapital.mk

на нови производи и услуги 11Создавање

вештачки монополи или пак претставуваат нелојална конкуренција за приватните алтернативи. Тие се потполно неефикасни и се голем трошок за реалната економија, бидејќи нивните производи и услуги се многу скапи и неквалитетни. Капитал во изминатите години го застапуваше ставот дека најдобар лек за подобрување на работењето на јавните претпријатија е нивна приватизација, онаму каде што може и задолжителна професионализација на управувањето на јавните претпријатија.

БРОЈ 775 ЦЕНА 100 ДЕН. | 5 СЕПТЕМВРИ, 2014, ПЕТОК | ГОДИНА 15

со капитал од само 30 милиони евра. Бизнис секторот со години бара државната развојна банка да се докапитализира со пари од буџетот за да има силно влијание во поттикнување на развојот на фирмите и отварање на нови работни места. Бизнисмените велат дека развојната банка мора да биде корективен фактор за намалување на каматите и за олеснување на условите кои ги нудат банките. Смислата на развојната банка е да понуди подолгорочно кредитирање на развојните проекти, за кои деловните банки не се доволно заинтересирани, а имаат поволни ефекти врз економскиот развој. Иако веќе неколку години наназад се зборува за реформи во МБПР, тие се оддолжуваат предолго.

 СУДСТВОТО  МЕДИУМИТЕ  СИНДИКАТИТЕ И  ЕКОНОМИЈАТА

МОРА ДА СЕ ОСЛОБОДАТ ОД ПОЛИТИЧКО МЕШАЊЕ!  БОРБАТА СО ОРГАНИЗИРАНИОТ КРИМИНАЛ ДА БИДЕ ПОСИЛНА И НЕСЕЛЕКТИВНА!

MERKEL GI ZA]UTE BALKANSKITE LIDERI

MAKEDONCITE SAKAAT DA VODAT BIZNIS SO MOBILEN VO RAKA!

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

16 15 години капитал... Државата во клучна фаза од развојот

работи кои Македо направи за да не о

Македонија во овој момент се наоѓа во можеби најголемата криза од независноста. Во ова време кога се избра специјалниот јавен обвинител, се чека рекомпонирање на владата и нов премиер од декември натаму, како и нови избори во април (а можеби и подоцна), а земјата се дави во корупција, криминали, притисната од картели, со истоштена економија и рекордно задолжени компании, е вистинско време за да бидат отворени клучните прашања за нејзиниот иден развој и за промените кои мора да се направат за Македонија во следните 15 години да не остане без своето население.

пишува:

Биљана Здравковска Стојчевска

biljana.zdravkovska@kapital.mk

ечерва, кога сите вие ќе се вратите дома, сите вие би требало да бидете во состојба д а им д а дете пр егратка на своите љубени, да ги погледнете во очи вашите деца или внуци и да кажете: „Денеска, ја следев мојата совест, не подлегнав на притисоци, не прифатив било каков поткуп, помогнав да се изгради вашата иднина, иднина во која не морате да ја напуштите земјата во потрага по пристојна работа, иднина во која луѓето се почитуваат меѓу себе, земја во која луѓето разговараат и се слушаат меѓу себе, без оглед на нивното потекло, накратко, земја која ги следни европските вредности“. Ова е дел од говорот на белгискиот експерт Питер Ван Хоуте која на последната средба меѓу преговарачите од четирите партии ВМРО-ДПМНЕ, СДСМ, ДУИ и ДПА, со кој тој побарал поголема одговорност и зрелост од политичарите. Овој емотивен говор со кој Белгиецот веројатно сакал да ја разбуди заспаната совест на македонското општество, е само еден доказ дека Македонија се наоѓа во клучна фаза од својот развој. Сега е клучниот момент кога треба гласно да повикаме да се направат потребните промени за Македонија да стане земја со иднина. Одговорноста за тоа дали Македонија ќе стане земја во која ќе сакаме да живееме или ќе стане земја со минато и историја од која сите сакаат да си одат ја имаме сите. Дел од младите луѓе ни покажаа дека имаат храброст да повикаат и да побараат промени во општеството. Тие треба да бидат пример дека секој треба да се бори за да го добие тоа што го заслужува. Според податоците од Светската банка над 450.000 македонски граѓани се иселени од

државата во изминативе неколку децении. Тоа е дури 21,9% од вкупното население во Македонија. Ако Македонија продолжи по патот по кој се движи овие скоро две и пол децении од својата независност, тогаш овој тренд повеќе од сигурно дека само ќе се зголемува. Ако во минатото економските причини биле главната причина заради која се иселувале Македонците, сега се многу чести случаите на иселување на цели семејства, образовани и добро материјално ситуирани, кои едноставно не веруваат дека Македонија некогаш ќе стане нормална држава која ќе им овозможи да се развиваат и напредуваат, професионално и приватно како поединци. Македонија во овој момент се наоѓа во можеби најголемата криза од независноста, кога мора да бидат отворени клучните прашања за нејзиниот развој и кога мора гласно да се повика на промените кои мора да се направат за Македонија во следните 15 години да не остане без своето население.

на вистинската 1.Враќање демократија во земјава

Демократијата како форма на владеење својот легитимитет го црпи од волјата на народот, а многумина граѓани на Македонија ќе ви кажат дека овде одамна престанала да постои. Партиите не бираат начин кога треба да побараат од народот да излезе на избори, а после тоа само мал, привилегиран дел од нив, ја смета владата/власта за своја. Но, демократијата и слободата не доаѓаат сами по себе, изјави и германската канцеларка Ангела Меркел. Кај нас притисокот (за демократија) главно доаѓа од странците, но ништо не правиме додека не почне и народот да го испорачува (притисокот) на избори, и секогаш кога треба.

раст 2.Економски од над 6%

Вистина е дека најголем дел од луѓето кои се иселуваат од земјава тоа го прават од економски причини, во потрага по

подобар живот. За да се спречи овој тренд, на Македонија и требаат високи стапки на економски раст од над 6% -7% годишно. Според проценките на Светска банка со економски раст од 2% годишно на Македонија ќе и требаат 60 години за да го достигне европскиот просек. Но, ако економијата расте со стапки од над 6%, Македонија може да ја достигне ЕУ за 15 години. Но, тоа треба да биде економски раст чиј носител ќе биде приватниот сектор, а не државата, кој повеќе ќе инвестира, ќе отвара нови фабрики и нови работни места, преку производство на нови производи и услуги кои ќе бидат конкурентни на странските пазари. Подинамичниот економски раст, ќе генерира нови работни места и повисок животен стандард, посредена држава и од административно-бирократски и од инфраструктурен аспект, што се клучни предуслови за да се запре процесот на иселување на населението.

Намалување на 3.администрација вработувањето во јавна

Партизацијата на јавната администрација и масовното вработување во државните институции се меѓу клучните политики со кои се уништува економската иднина на земјата. Тоа се политики кои ги принудуваат младите и талентирани кадри да си заминуваат во земји во кои за напредок во кариерата не е неопходна и партиска книшка. Ако Македонија сака да ги задржи и врати квалитетни кадри, мора да ја напупшти оваа практика. Некои експерти предлагаат дури и законски и уставни одредби со кои ќе се забрани членување на државни службеници во партии или пак нивно казнување доколку се ангажираат во партиско агитирање. Секојдневната пракса на создавање на нови работни места на социјална или политичка основа вештачки го зголемува јавниот сервис, го поткопува начелото на заслуги и ја прави администрацијата

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

онија мора да ги остане без население! неефикасна и скапа, што од друга страна е се поголем товар за бизнисот и граѓаните, кои ем повеќе плаќаат, ем се принудени да користат лоши и неефикасни услуги. Значи, Македонија ако сака да продолжи да се развива во нормална држава оваа практика мора да биде заборавена.

борба 4.Неселективна со корупција

Според Извештајот на Транспаренси Интернешнл, Македонија спаѓа во земјите со високо ниво на корупција. Истражувања во земјава покажуваат дека секој 5-ти граѓанин подмитил некого за остварување на некоја цел. Македонија уште од 2002 година, нешто повеќе од деценија го има антикорупциското тело - Државна комисија за спречување корупција,која за целото свое постоење нема доставено ниту едно посериозно обвинение за корупција или криминал до обвинителството. За споредба, ваквите тела во регионот веќе наголемо се справуваат со корупција и криминал па во притвор испратија многу функционери меѓу кои и поранешни и актуелни премиери. Во наредниот период Македонија како држава ќе мора да докаже дека има волја и капацитет за неселективна борба против корупцијата. Првиот тест е работата на специјалниот јавен обвинител во која се отсликани сите надлежности и права со кои всушност треба да располага антикорупциската комисија во земјава. Само таквата пракса може да ја врати довербата во јавноста во државата.

Промена на изборниот модел

Еден од предусловите за да се врати демократијата во земјата е и промена на изборниот модел. Тој треба да биде таков што ќе создаде услови во Парламентот да влезат доволен број пратеници од други партии, за да се оневозможи само двајца партнери (победниците во македонскиот и во албанскиот блок) да ја прават владата, и лесно да се пазарат. Решението треба да се бара во воведувањето една изборна единица наместо сегашните шест и понизок изборен праг од околу 1,5%, или воопшто да нема праг. За да се зголеми интегритетот на Парламентот, односно на пратениците, тие треба мандатот да го добијат на отворени листи, според преференциите на гласачите, кои тогаш би можеле и да го игнорираат лидерот на партијата кој би бил прв на листата, и би гласале, на пример, за дваесеттиот, правејќи го така повеќе нивно, отколку партиско решение.

6.Независно судство

Неефикасното и партизирано судство во Македонија е проблем кој создава огромна несигурност и кој го кочи развојот на Македонија. Независноста на судството е темел на секое демократско општество кое треба да обезбеди заштита на човековите права и владеење на правото. Без независно судство не може да има ниту демократија. Феномен на кој треба да му се обрне посебно внимание е секако корупцијата и организираниот криминал, каде што почеток на борбата очекуваме од специјалното јавно обвинителство, кое е можеби последен хамлетовски „бенчмарк“ за Македонија - да се биде или не, кога станува збор за независноста на судството?

на пазарите за 7.Отварање слободна конкуренција

Поминаа веќе од 25 години откако Македонија официјално раскрсти со социјализмот и планската економија и одлучи тој систем да го смени со либералниот капитализам и да гради пазарна економија. И ден денес

македонската економија е заробена во монополи и олигополи, заради кои влезот на многу пазари е законски ограничен и ѓаволски тежок, а излегувањето уште потешко. Затоа фирмите и граѓаните се уште плаќаат високи цени за неквалитетни услуги и производи, пристапот до парите е тежок, трошоците за водење бизнис се се поголеми, бизнис регулативата е толку сложена и често се менува што премногу ги гуши сите почетници во бизнисот, даночните и другите давачки секоја година стануваат се поголеми, а успехот во бизнисот се сведува дали ги имаш потребните врски со локалните или државни политички моќници кои можат да ти даваат тендери, да те спасуваат од даночните закони, да те заштитат од конкуренцијата. Ако сака да гради успешна и функционална пазарна економија Македонија мора да го ослободи и законски и во пракса влезот и водењето бизнис во секој сектор.

8.Реиндустријализација

За да ја покрене својата истоштена економија Македонија мора да ја врати својата индустрија. Ова е рецептот кој се покажал дека дава резултати. . Македонија

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

18 15 години капитал... повеќе од две децении се соочува со деиндустријализација. За да се врати во живот, мора веднаш да се насочи кон инвестиции и технолошко напредување. Без тоа, во прашање ќе биде доведен не само опстанокот на индустријата, туку и на државата. Вистинскиот пресврт во индустријата може да го направат претприемачите и менаџерите преку перманентнен процес на воведување нови технологии, иновации, зголемување на расходите за истра ж ување и развој на фирмите, подобрување на корпоративното управување и сл. Тоа на нашата индустрија, која има вонредно неповолна структура, застарена технологија, ниска продуктивност... и е повеќе од неопходно

инвестиции во инфраструктура 9.Повеќе

Ако сака да не остане црна дупка на Балканот и во Европа, Македонија мора да издвојува повеќе пари за развој на инфраструктурната мрежа. Како што предлага ММФ, земјите во развој треба да двојат околу 25% од буџетот за инвестиции во инфраструктурата. Овие пари треба да се насочат кон изградба на патна и енергетска инфраструктура, во образовна и информатичка структура, кои од друга страна може да придонесат за побрз и квалитетен економски раст.

на извозот 10.Зголемување

Од 70 илјади фирми во Македонија извезуваат помалку од 4 илјади фирми, што е помалку од 5% од вкупниот број на фирми во земјава. Повеќе од половина од вкупниот извоз на земјава го прават 20-те најголеми извозници, што укажува на голем а концентрација на извозот. Македонскиот извоз е помал од 50% од вредност на БДП со се уште многу голем трговски дефицит, додека за споредба Словенија извезува повеќе отколку што увезува, а вкупниот извоз изнесува над 80% од БДП. Економското преживување на Македонија е можно само преку зголемување на извозот. Односно преку зголемување на бројот на фирми кои ќе извезуваат, преку зголемувањето на бројот на производи и услуги кои ќе бидат конкурентни и во странство и преку освојување на нови пазари. Бизнисмените се децидни дека државата треба да направи структурни реформи што ќе им помогнат на извозните компании да ја подобрат конкурентноста, со тоа да освојат нови пазари, да отвораат нови капацитети и работни места.

дисциплина 11.Финансиска која ќе важи за сите

Според последните податоци од Народната банка, задолженоста на фирмите достигна 64% од БДП или над 5 милијарди евра, што е рекордно највисоко ниво. Проблемот e во толерирањето на финансиската дисциплина од страна на државните институции, односно можноста плаќањето на обврските неказнето да се влече со месеци, па и со години. Тоа е причина заради која многу бизнис пропаднаа. Ако Македонија сака да нарави нормална атмосфера за водење бизнис мора да стави ред во плаќањата, роковите да се скратат од сегашните 120 дена на максимални 45 до 60 дена, и мерките за финансиска дисциплина да важат за сите, вклучително и за државата.

мешање на 12.Помало државата во бизнисот

Еден од најбрзите и докажано најефикасни инструменти да се уништи слободната конкуренција на пазарот е мешање на државата преку преголема регулација, селективно давање на субвенции и сл. Во последниот Извештај на Европската комисија за Македонија се вели дека државата има големо влијание врз конкурентноста на економијата. “Има широк спектар на инструменти и политики преку кои Владата с$ повеќе има влијание врз конкурентноста на економијата, како и врз конкурентноста на различните сектори и компании, како што се директни субвенции и даночни ослободувања, особено за странските инвеститори, инспекции и казни за фирмите на лице место, присилно одложување на договори за плаќање, јавни гаранции за кредити за државни претпријатија, јавни инфраструктурни проекти и активни програми за пазарот на труд”, се вели во Извештајот. Влезот на пазарот се уште е многу обременет со многу лиценци и дозволи , што отвара и многу простор за корупција. За да се отвори простори за поголем раст на приватниот сектор, регулациите и казните за бизнисот мора да се сведат на минимум.

на говорот и 13.Слобода медиумите

Во извештајот на Европската комисија за напредокот на Македонија во 2014 година конкретно се укажува на постоењето индиректна државна контрола врз резултатите од медиумското работење преку владиното рекламирање. Во новонастанатите околности по избивањето на аферата „Прислушување“, односно „бомбите“ на претседателот на СДСМ, Зоран Заев, и по потпишувањето на Договорот од

Пржино, Владата, како гест на добра волја, донесе одлука времено да се воспостави мораториум на сите нејзини комерцијални промоции. Последново, според упатените во состојбите во индустријата (медиумската), се одрази прилично драматично врз работењето на медиумите кои најмногу се „омрсуваа“ од парите за владините кампањи. Со ова доаѓаме до сржта на проблемот, што е непазарното функционирање на медиумите во Македонија.

на мулти14.Градење етничко општество

И покрај потпишувањето на Охридскиот договор, меѓуетничките односи во Македонија се уште се меѓу најчувствителните прашања кои создаваат огромни поделби кај населението. Многу е чудно и несфатливо како овој проблем и понатаму останува, а мултиетничка влада имаме речиси од осамостојувањето на државата. За ова неретко придонесуваат и самите партнери во Владата, колку со она што не го прават, а треба да го направат на овој план, толку и со тоа што го прават испраќајќи ризични пораки. Премногу често политичарите ги користат меѓуетничките односи за добивање на евтини политички поени и купување на гласови во предизборието. Сосема е сигурно дека влезот во Европската унија и во НАТО ќе го симне од дневен ред и проблемот со меѓуетничките односи. Проблемот е што сегашните политички елити покажуваат дека немаат ниту волја, ниту капацитет да ги градат и негуваат европските вредности.

Забрзување на интегра15.ЕУ цијата на земјата во и НАТО

А ко М а кед о н и ј а с а ка д а го со п р е иселувањето на луѓето мора да го забрза своето интегрирање кон ЕУ и НАТО. Колку и да звучи како клише, искуството на многу земји од регионот покажува дека како што земјата се приближувала до отварањето на преговорите со ЕУ, така се зголемувал и капацитетот на сите институции во државата. Македонија веќе неколку години е закочена во овој процес, што заради името, но сега и заради сопствената политичка криза во која се најде заради недостаток на капацитет на политички лидери, кои повеќе од две децении го менаџираат токму оддалечувањето на земјата од меѓународните институции. Македонија треба јасно и гласно да побара почеток на достоинствени преговори со ЕУ, онака како што ги прават сите земји од регионот. Во спротивно, ЕУ само се става во позицијата на соучесник во тивкиот егзодус на македонската нација.

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ АвтОмОбИЛИ

октомври

2015

ПАзАР НА НОвИ И вОзИЛА вОз О ИЛА вО мАкЕ мАкЕдОНИЈА: кЕд кЕ ЕдОНИЈА: зНАЦИ НА зАжИвувАњЕ! ИвувА Ивув вувАњЕ! Е Е! Слободниот увоз на половни автомобили и економската криза ги однесе дилерите на нови возила во Македонија во неколкугодишна агонија – продажбите паднаа на историски минимум, некои од автосалоните затворија, а останатите се бореа за преживување. Анализираме каква е состојбата на автомобилскиот пазар изминатава година, дали се гледа светло на крајот од тунелот, што очекуваат домашните увозници и продавачи на возила. Ќе ви ги претставиме и најзначајните новитети од најголемиот светски саем на автомобили, во Франкфурт, Германија, кој што се одржува на крајот од септември. Подготвивме интересна содржина и за тоа како може да заштедите, а истовремено да бидете општествено одговорна компанија користејќи електрични возила за своите потреби. l Анализа на автомобилскиот пазар во македонија акедонија Доаѓаат ли подобри денови за автодилерите? l Авто саем Франкфурт 2015 кои ои нови модели може да ги видиме наскоро на македонските патишта? l тренд: Електричните автомобили стигнаа во македонија Службени електрични возила намалување на трошоците и општествена одговорност во исто време омерцијални возила: за вас правиме избор на l комерцијални најповолни опции

Лицe за контакт:

ГОРдАНА мИХАЈЛОвСкА

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

Капитално

ИМАМЕ лИ КАПА ЗА ПрОМЕНИ?

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Во отсуство на лидери кои не можат да испорачаат доверба и кои немаат визија за тоа каде земјата ќе се движи во следните 15 години се повеќе луѓе се одлучуваат да ја напуштат Македонија оти тука не ја виделе својата иднина. Статистиката, социолозите и државата не можат да ги пребројат оние кои ја напуштиле Македонија и причините зошто се иселуваат од оваа земја, која патем е лидер во реформите и која според бројките има најголем економски раст во цела Европа?! нешто очигледно не штима со бројките и резултатите од економската преродба на оваа земја.

Како ќе изгледа Македонија во следните 15 години? Ова е прашање на кое е тешко да се даде одговор. Многу луѓе не се ни обидуваат да си го постават самите на себе, да го постават гласно, а не пак да дадат одговор. Да се зборува за иднината на Македонија во овој момент не е воопшто лесно. Иако веќе 15 години пишуваме за Македонија каква што сакаме да ја видиме, слободна, демократска, отворена, подобра, поразвиена и посилна. Во светот на политиката и економијата, освен информации и интереси, има емоции и лојалност. А нив се помалку ги гледаме и ги слушаме кога се зборува за иднината на оваа земја. Од сегашен аспект она што со сигурност можеме да го кажеме дека повеќе информации и транспарентност не значат и помалку манипулации. Пред 15 години имаше помалку приватни медиуми. Но, постоеше надеж дека кога ќе има повеќе приватни медиуми ќе има и поголема слобода. Денес има повеќе приватни медиуми , но има помала слобода на медиумите. Денес има повеќе претпоставки медиумите да се слободни, но ете не се. Едно од објаснувањата е дека слободата има потреба од нешто повеќе освен закони и правила кои што не и пречат. Има потреба од слободни луѓе, луѓе со лични квалитети, луѓе кои имаат амбиција да бидат подобри, поуспешни, посреќни, поздрави... Кога осознаените слободни луѓе

се слабо малцинство, победуваат другите. Тие кои што можат да дишат, да живеат и да работат во темните сенки на лагите, кражбите, нелојалните игри и правила, криминалот и корупцијата. Денес сме затрупани од информации кои што имаат за цел не да ни помогнат да разбереме, туку да ни попречат да разбереме. Зошто вистината многу често е нешто кое сите го знаат, но се плашат да го кажат на глас. Поновата и постарата историја покажува дека тоа кое што ги менувало општествата не се што повеќе информации, туку фактот дека имало луѓе кои биле готови да преземат ризик тоа што сите го знаат да го кажат на глас. И токму заради тоа што тие луѓе се подготвени да преземат ризик, луѓето одбираат да им веруваат. Тоа важи и за политичарите, и за бизнисмените, па и за медиумите. Во отсуство на лидери кои не можат да испорачаат доверба и кои немаат визија за тоа каде земјата ќе се движи во следните 15 години се повеќе луѓе се одлучуваат да ја напуштат Македонија, оти тука не ја виделе својата иднина. Статистиката, социолозите и државата не можат да ги пребројат оние кои ја напуштиле Македонија и причините зошто се иселуваат од оваа земја, која патем е лидер во реформите и која според бројките има најголем економски раст во цела Европа. Но, секој од нас може да направи лична пресметка со колку од пријателите, соседите, роднините се збогувал низ годините. Во меѓувреме цела една генерација деца македончиња се одгледуваат во странство или од skype мајки и татковци кои заминале во странство и ги гледаат децата само за летните годишни одмори. Останатите кои одлучуваат да останат во земјава по линија на помал отпор, одбираат да ја одмолчат својата визија за Македонија. Следните 15 години ќе бидат такви

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

Капитално

ацИтет Во ова време кога Македонија го доби специјалниот јавен обвинител, се чека рекомпонирање на владата и нов премиер од декември натаму, како и нови избори во април (а можеби и подоцна), а земјата се дави во корупција, криминали, притисната од картели, со истоштена економија и рекордно задолжени компании, е вистинско време за да бидат отворени клучните прашања за нејзиниот иден развој и за промените кои мора да се направат за Македонија во следните 15 години да не остане без своето население.

какви што сами ќе ги направиме. Иднината е на оние луѓе кои не оставаат времето само да минува покрај нив, туку мислат, бараат сојузници за своите идеи и на оние кои дејствуваат. Капитал и во следните 15 години ќе продолжи да бара сојузници во остварувањето на визијата за македонија. Ќе продолжиме да бидеме сојузници на оние кои имаат добри идеи, во бизнисот и политиката, и на оние кои не се плашат да го кажат гласно тоа што сите го знаат. нашето мото во изминативе 15 години е дека идејата е најголемиот капитал. но, прашање е колку придонесовме ова мото вистински да се разбере. Колку македонија како општество има капацитет, волја и храброст да ги препознае и да ги прифати добрите идеи? Колку добри идеи во бизнисот и политиката биле убиени само и само да се зачува конформитетот и ситните користи на нашите работни места, функции, лични и партиски релации? Само заради тоа што се уште постојат монополи и олигополи кој се спремни да ги убијат сите нови и прогресивни идеи за да ги зачуваат позициите кои ги стекнале со разни политичкобизниси спреги. Главниот предизвик на македонија во следните 15 години е да обезбеди поголем економски раст и владеење на правото. можеби звучи како клише, но тоа е единствениот рецепт

како да се запре иселувањето на населението. ако се обезбедат поголеми економски слободи, кои меѓу другото подразбираат ниски даноци, помалку регулација од државата, владеење на правото, изградба на силни институции неминовно ќе следуваат и економскиот раст и развој. тоа е модел кој се покажал успешен во многу земји. Изборот останува да го направиме самите ние. точно е дека многу време е пропуштено и македонија многу доцни во носењето на клучните одлуки. но, во ова време кога македонија го доби специјалниот јавен обвинител, се чека рекомпонирање на владата и нов премиер од декември натаму, како и нови избори во април (а можеби и подоцна), а земјата се дави во корупција, криминали, притисната од картели, со истоштена економија и рекордно задолжени компании, е вистинско време за да бидат отворени клучните прашања за нејзиниот иден развој и за промените кои мора да се направат за македонија во следните 15 години да не остане без своето население. Клучното прашање е имаме ли капацитет да ги побараме и направиме промените за македонија да стане земја со иднина? nnn

Капитал број 831 02.10.2015

www.kapital.mk

Интервју

Патрик Житон претставник на ММФ во Македонија

Брзото темпо на зголемување на долгот во последните неколку години е загрижувачко! Брзото темпо на акумулирање на долгот во текот на последните неколку години е загрижувачко. На околу 44% од БДП, сегашното ниво на долг на јавниот сектор може да го ограничи капацитетот на фискалната политика за ефикасно справување со предизвиците во иднина. Властите допрва треба да спроведат фискална политика вградена во среднорочна фискална стратегија, која обезбедува постепена консолидација и го стабилизира јавниот долг, што беше наша клучна препорака од консултациите во 2014 и 2015 година. Гледано во целост, имаме чувство дека во текот на изминативе неколку години постои ограничено внимание кон советите на ММФ во областа на фискалната политика и јавните финансии, вели Патрик Житон, претставникот на ММФ во интервјуто за Капитал.

Житон: Прелевањето од странските инвестиции е клучн

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

23 Домашната политичка состојба, како и тековната финансиска криза во Грција ги гледаме како големи негативни ризици, кои имаа влијание врз забавувањето на растот во вториот квартал од 2015 година. Враќањето на неизвесноста на двата фронта би можело да ги ослаби перспективите за напредок.

но за забрзување на трансформацијата на економијата

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

Интервју

Намалување на невработеноста, особено кај младата популација, треба да остане главна цел на политиката на земјата. ММФ ги препорачува обуката и образованието како клучен приоритет за решавање на несовпаѓањето на квалификациите и потребата од зајакнување на деловните врски меѓу новоформираните странски претпријатија и домашните компании.

П разговара:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

XX Последниот извештај на ММФ за Македонија крена многу прашина, за власта тој е позитивен и претставува валоризација на нивната работа, додека пак за опозицијата токму спротивното? Како вие го оценувате? Која е главната порака која требаше да ја прати овој Извештај? Наша цел е да се даде објективна оценка за економското опкружување и политиките. Поради ова најверојатно може да се најдат и позитивни, но и негативни елементи. Бордот на ММФ ги пофали напорите на властите за промовирање на широко базиран раст, забележувајќи ја подршката од страна на јавните инвестиции, подобрување на кредитните услови како и робустниот извоз и странските директни инвестиции. В о ис то в р еме, Б орд от ги охрабри властите да ја зајакнат ефикасноста на фискалната политика за да се заштити економијата од домашни и надворешни ризици и да се имплементираат политики за подобрување на деловното опкружување за домашниот приватен сектор. XXКои се најголемите предизвици за македонската економија на кои што укажува ММФ во последниот Извештај? Намалување на невработеноста, особено кај младата популација, треба да остане главна цел на политиката на земјата. ММФ ги препорачува обуката и образованието како клучен приоритет за решавање на несовпаѓањето на квалификациите и потребата од зајакнување на деловните врски меѓу новоформираните странски претпријатија и домашните компании. Стекнување позитивно прелевање

од странските инвестиции е од клучно значење за да се забрза структурната трансформација на економијата. XX Кои се добрите страни на македонската економија што ММФ ги пофали во Извештајот? Политиките на власта и помогнаа на економијата да ги контролира прелевањата од грчката криза. Зајакнувањето на надзорот на финансискиот сектор е важен пример за овие проактивни политики. Исто така, во среднорочна перспектива, добрите политики помогнаа да се обезбеди широка стабилност на валутата и на економијата во текот на изминатите години, вклучително и во текот на глобалната криза. Нашиот извештај, исто така, го пофали силниот извоз во текот на изминатата деценија и нејзиниот придонес кон растот. И покрај нискиот потенцијал поради малиот обем на економијата, стратегијата на земјата за привлекување на странски директни инвестиции од втората половина од минатата декада вроди со плод во однос на диверзификација на извозот и зголемување на вработувањето. Но, досега придобивките за домашниот приватен сектор се релативно мали со оглед на ограничените врски помеѓу големите странски инвестиции и остатокот од економијата. XX Ваша препорака е власта да ги скрати непродуктивните трошења и дел од приходите да се заштедат за да се намали буџетскиот дефицит, но токму со последниот ребаланс на буџетот се зголемија тековните расходи. Колку власта ги слуша советите од ММФ? Всушност, ние сметаме дека се потребни дополнителни мерки со цел постигнување на таргетите што властите си ги поставија со ребалансот на буџетот за 2015 година, особено во поглед на задржувањето на дефицитот на ниво од 3,6% од БДП. Ова вклучува на пример, наплата на заостанатите даноци и кратење на планираното зголемување на трошењата за стоки и услуги. Властите допрва треба да спроведат фискална политика вградена во среднорочна фискална стратегија, која обезбедува постепена консолидација и го стабилизира јавниот долг, што беше наша клучна препорака од консултациите во 2014 и 2015 година. Навистина, гледано во целост, постои чувство дека во текот на изминативе неколку години постои ограничено внимание кон советите на ММФ во областа на фискалната политика и јавните финансии. XX Во овој извештај за прв пат отворено сугерирате јавниот долг на земјата да не надмине 50% од БДП, додека, пак, со предложеното Уставно правило се предвидува тој да може да достигне ниво до 60% од БДП.

Житон: постои ограничено внимание кон советите на

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

25 Извештајот на ММФ не e ниту позитивен, ниту негативен, туку објективен!

аша цел е да се даде објективна оценка за економското опкружување и политиките. Поради ова најверојатно може да се најдат и позитивни, но и негативни елементи. Бордот на ММФ ги пофали напорите на властите за промовирање на широко базиран раст, забележувајќи ја подршката од страна на јавните инвестиции, робустниот извоз и странските директни инвестиции. Во исто време, Бордот ги охрабри властите да ја зајакнат ефикасноста на фискалната политика и да се имплементираат политики за подобрување на деловното опкружување за домашниот приватен сектор. Зошто е опасно Македонија да ја пречекори црвената линија? Брзото темпо на акумулирање на долгот во текот на последните неколку години е загрижувачко. На околу 44% од БДП, сегашното ниво на долг на јавниот сектор може да го ограничи капацитетот на фискалната политика за ефикасно справување со предизвиците во иднина. Поставувањето апсолутно ограничување за јавниот долг на ниво од 60% како и за буџетскиот дефицит на ниво од 3% од БДП согласно предвиденото фискално правило ќе претставува добредојден чекор. Но, како што се прави во другите земји во регионот, ограничувањето на јавниот долг на ниво од 60% треба да биде надополнето со понизок оперативен таргет, или кочница за долгот на ниво од 50% од БДП. Ова ќе обезбеди соодветен простор за политиката за справување со шокови. Исто така треба да се имаат предвид долгорочните фискални обврски од демографска природа, како што се трошењата за здравствена нега и пензиите. Пониско ниво на ограничување на долгот ќе им помогне на властите да се справат со ваквите фискални притисоци и во иднина. Ова е причината зошто ММФ советува за попретпазлив фискален пристап, особено имајќи предвид дека просторот за фискална политика изграден пред кризата во 2008 година, оттогаш наваму е во голема мера

исцрпен. XX Властите тврдат дека странските директни инвестиции ќе креираат околу 30.000 нови работни места во следните две до три години. Која е вашата проценка ? Странски инвестиции и активните политики на пазарот на трудот имаат позитивно влијание врз стапката на активност и вработување. Но, на политиките им треба време за да го најдат својот пат до економијата. Па затоа е тешко во оваа фаза да се направат било какви веродостојни проекции. XX Во последниот извештај го спомнувате договорот од Пржино. Колку е важно за вас да се реализира овој договор? Какви би биле последиците за економијата доколку договорот пропадне? Ова значи повторно враќање на довербата што е навистина од суштинско значење дека договорот од Пржино досега се спроведува како што е планирано. Според наше мислење, ескалација на политичката неизвесност би имала негативно влијание врз економското расположение, кое влијае како врз домашните, така и врз странските приватни инвестиции, како и личната потрошувачка. Политичката несигурност, исто така може негативно да влијае на фискалната страна преку повисоки трошоци и понизок

пристап до финансирањето. Ова е исто така причината зошто ние ги советуваме властите за попрудентна фискална политика. XX Вашата прогноза за економскиот раст годинава и за следната година е 3,2%. Колку е реално да се остварат овие стапки на раст во услови на политичка криза и нови предвремени парламентарни избори? Во оваа фаза, растот на БДП се проектира да остане силен и широкобазиран во блиска иднина, поддржан од инвестициите, извозот во слободните економски зони и приватната потрошувачка. Меѓутоа, ги гледаме и домашната политичка состојба, како и тековната финансиска криза во Грција како големи негативни ризици. Видовме забавување на растот во вториот квартал од 2015 година, како одраз на овие фактори. Враќањето на неизвесноста на двата фронта би можело да ги ослаби перспективите за напредок. XX Кои се економските влијанија од бегалската криза врз Македонија? Македонија, како и многу други европски земји, се бори со прилив на бегалци. Иако приливот на бегалци досега се покажа дека е од транзиторен карактер, ако состојбите се продлабочат, јавните финансии би можело да бидат позначајно погодени, особено со доаѓањето на зимата и лошото време. nnn

а ММФ за фискалната политика и јавните финансии

Капитал број 831 02.10.2015

www.kapital.mk

Капитал анализа

Странските инвестиции во првото полугодие паднаа за 17,2%.

Многу црвени ленти пресечени, малку инвестиции привлечени Податоците на Народната банка покажуваат дека во првото полугодие странските инвеститори вложиле во земјава 121,4 милиони евра, што е 17,2% помалку отколку истиот период лани. Во исто време, инвеститорите што веќе работат во земјава, одлеале кон странство 92,5 милиони евра како дивиденди што покажува дека тие немаат интерес да ги реинвестираат добивките и да го шират бизнисот овде, и тоа дополнително го стопи салдото на инвестициите.

Бизнисмени: Фабрики се градат кога свира

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

П Џон Јоновски инвестициски советник

олитичката криза го наруши амбиентот за инвестирање во Македонија и тоа се гледа и во првичните бројки за приливот на странски инвестиции. Целата неизвесност ја влоши перцепцијата за деловната клима и тоа секако ќе има негативни ефекти врз динамиката на инвестирање. Од разговорите со заинтересираните инвеститори знам дека засега нивните планови се на чекање така што допрва ќе се види колку негативно ќе се одразат овие настани врз инвестициите. Мислам дека ќе ни треба многу време за да ја вратиме довербата и стабилноста во деловната околина што ја градевме со години.

Н Виктор Мизо директор на ДТИРЗ

Бројките што ги објави Народната банка потврдуваат дека странските инвеститори засега се воздржуваат да градат фабрики и ги одложуваат своите планови на неодредено време чекајќи исход од политичката криза. Според тоа, аналитичарите оценуваат дека речиси неверојатно е да се остварат проекциите за прилив на околу 400 милиони евра странски директни инвестиции годинава.

И пишува

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

„Инвеститорите градат фабрики кога свират виолини, а не кога пукаат куршуми“, вели еден бизнисмен алудирајќи на политичката криза како главна причина за намалувањето на странските инвестиции во земјава годинава. Податоците на Народната банка покажуваат дека во првото полугодие странските инвеститори вложиле во земјава 121,4 милиони евра, што е 17,2% помалку отколку истиот период лани. Ова е резултат на работењето на вкупно пет министри задолжени за привлекување на странски инвестиции. Во исто време, инвеститорите што веќе работат во земјава, одлеале кон странство 92,5 милиони евра како дивиденди што

покажува дека тие немаат интерес да ги реинвестираат добивките и да го шират бизнисот овде, и тоа дополнително го стопи салдото на инвестициите. Бројките што ги објави Народната банка потврдуваат дека странските инвеститори се воздржуваат да градат фабрики и ги одложуваат своите планови на неодредено време чекајќи исход од политичката криза. Според тоа, аналитичарите оценуваат дека речиси неверојатно е да се остварат проекциите на Народната банка за прилив на околу 400 милиони евра странски директни инвестиции годинава. Проекциите на Владата пак за годинава се движат меѓу 240 и 410 милиони евра влез на странски капитал. „Политичката криза го наруши амбиентот за инвестирање во Македонија и тоа се гледа и во првичните бројки за приливот на странски инвестиции. Целата неизвесност ја влоши перцепцијата за деловната клима и тоа секако ќе има негативни ефекти врз динамиката на инвестирање. Од разговорите со заинтересираните инвеститори знам дека засега нивните планови се на чекање така што допрва ќе се види колку негативно ќе се одразат овие настани врз инвестициите. Мислам дека ќе ни треба многу време за да ја вратиме довербата и стабилноста во деловната околина што ја градевме со години“, коментира инвестицискиот советник, Џон Јоновски. Професорот Марјан Петрески исто така вели дека барем дел од намалувањето

ие како Дирекција за технолошко – индустриски развојни зони сме во фаза на напредни преговори со околу десетина компании. Дел од нив треба да донесат одлука за инвестирање во следните два месеца, дел имаат донесено интерни одлуки, се чекаат интерните потврди и објави од страна на бордот на директори. Се работи за сензитивни берзански информации и многу е важно кога и како ваквата одлука ќе се пласира. Јас сум оптимист дека до крајот на годинава ќе има уште неколку потврдени инвестиции кои ќе почнат да се реализираат во текот на наредната година.

БРОЈКИ

121,4

милиони евра изнесува салдото на странски инвестиции за шест месеци годинава и е 17,2% помало од лани

92,5

милиони евраинвестиции дивиденди се повлекле на нови странски должи на странците од земјава првата домашната политичка криза,во која свој одек половина од годината имаше и кај потенцијалните инвеститори.

Најмногу инвестиции од Кариби

ајмногу странски инвестиции во првите шест месеци годинава, 35, 2 милиони евра се евидентирани од Сент Винсент и Гренадини, островска држава во карипското море која колку и да звучи анонимно, не е непозната кога станува збор за странските инвестиции во Македонија. Оваа земја со години се појавува на листата најголеми инвеститори, а неретко Народната банка забележува и трансфери на пари во обратна насока, одливи од Македонија кон Сент Винсент и Гренадини. Со прилив од 19,6 милиони евра, втор најголем инвеститор е Швајцарија, а 17,6 милиони евра изнесува приливот од Германија. Министерот задолжен за привлекување на странски инвестиции, Веле Самак, неодамна за Капитал објасни дека од

ат виолини, не кога пукаат куршуми

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

Капитал анализа

Владата очекува странските инвестиции да отворат 30 илјади работни места

роценката дека странските инвеститори во следните две до три години ќе отворат околу 30 илјади нови работни места се најде и во последниот Извештај на Меѓународниот монетарен фонд (ММФ). Но монетарците објаснуваат дека тоа не е нивна соптствена проценка, туку бројка што ја добиле од македонските власти. Монетарците оценуваат дека ниските даноци, конкурентните плати и подобрувањето на бизнис климата дале резултат во привлекување на странски инвестиции, зголемување на извозот и вработеноста. „Сепак, домашните компании имаат мала корист од подобрувањето на бизнис климата а ефектите од работењето на компаниите во зоните се ограничени“, анализираат од ММФ. За да се привлечат повеќе странски инвестиции, ММФ сугерира власта да спроведе втора генерација реформи, кои што вклучуваат подобра инфраструктура за олеснување на транспортот и зајакнување на квалитетот на високото образование и вештините на работниците. разговорите со потенцијалните странски инвеститори, постојано слушал дека „за мала земја како Македонија, политичката стабилност и очекувањата се примат во одлучувањето“. „Поголемите земји го имаат луксузот тоа да не биде единствен фактор. Фирмите бараат постојано и често објаснување на ситуацијата која ја читаат во медиумите, само за да се вратиме на онаа слика од пред неколку месеци кога уживавме долга историја на стабилност. Менаџерите за странски проекти чувствуваат притисок од нивните шефови, а особено од нивните клиенти, да споделат што повеќе информации за каква е и каква ќе биде состојбата во Македонија“, вели Самак. Тој призна дека политичката криза остава последици врз инвестициската активност. „Забележуваме кај проекти во порана фаза дека има одолговлекувања, откажување на некои посети, или ненадејна наклонетост кон други земји. Имајќи предвид дека проект од една компанија доаѓа еднаш на 3-5 години, ваков пропуст може да има голем негативен ефект за Македонија“, изјави Самак.

Дел од странските инвеститори што отворија фабрики во земјава исто така коментираат дека политичката стабилност е најважна за да го остварат зацртаниот бизнис план. „За нас е важно да работиме во што е можно постабилна околина. Засега нема директен ефект врз нашиот бизнис и според тоа, се држиме до бизнис планот за годинава“, изјави Џатин Такрар, извршен директор на Johnson Mattey, компанијата која што со годишен обрт од 927 милиони евра е најголема компанија во земјава и се искачи на 214 место на рангирањето на Deloitte на најголемите 500 компании во Централна и Источна Европа. Во обид да ги донесе во „инвестицискиот рај“ како што ја претставува Владата нашата земја, ги ослободува странските инвеститори во индустриските зони од плаќање данок на добивка, ослободени се од плаќање персонален данок на доход за платите на вработените, не плаќаат ДДВ за увоз на репроматеријали, имаат царински олеснувања и ослободувања. Владата им дава до 500 илјади евра за изградба на објект, плаќа дел од платите на вработените и им дава помош за трошоците за обука и усовршување на вработените. Државната

помош што ја добиваат некои инвеститори како на пример белгиската компанија Ван Хоол достигнува и до 17 милиони евра (сумите што ги добиваат најголем дел од инвеститорите се тајна), но сепак, салдото на инвестиции се намалува. Професорот Марјан Петрески ја отвора дилемата дали овој концепт на привлекување странски инвестиции преку серија повластици кои остануваат тајна, треба да биде нашиот концепт за развој, и по следните избори. „По мое убедување, одговорот е да, со значајни модификации во концептот. Прво, тоа е фокусирање врз привлекување индустрии кои ќе може значајно да се поврзат со домашната индустрија, а во оваа фаза од развојот тоа се фабрики од индустрии со средна технологија. Тие ќе може и полесно и побрзо да ја вработат нашата работна сила, а со тоа што ќе се поврзат со домашната економија, и нивното заминување од нашата економија ќе биде помалку исплатливо. Дури и да одлучат да заминат, учеството на домашните фирми во веригата на снабдување ќе биде драгоцен придонес за нивниот понатамошен развој. Второ, целосна

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

Капитал анализа

транспарентност на јавните трошоци за странските фабрики, како директните, така и индиректните, и отворање широка дебата, како и експертски пресметки, за тоа дали потенцијалните добивки ги надминуваат трошоците што би ги направиле. Лично не сум против концептот на субвенционирање на странските фабрики, но тоа мора да биде транспарентно и даночните обврзници да бидат убедени дека тие нивни пари се паметно и продуктивно потрошени“, коментира Петрески.

Странците бараат подобра бизнис клима

Ако ги анализираме извештаите на меѓународните институции како на пример Doing business на Светската банка, тие Македонија ја рангираат многу високо како топ реформатор. Меѓутоа и покрај тоа, салдото на странските инвестиции е слабо во споредба со сите останати земји во регионот. Последниот Извештај на UNCTAD покажува дека со 348 милиони долари, земјата е на дното според приливот на инвестиции од странство за лани. Во Црна Гора евидентиран е влез на 497 милиони долари странски капитал, во Босна и Херцеговина 564 милиони долари, во Албанија 1,1 милијарди долари, а во Србија приближно 2 милијарди долари. Политичката нестабилност не е единствената причина за послабиот прилив на странски капитал годинава. Економистите коментираат дека главните слабости на деловниот амбиент за водење бизнис во земјава на кои треба да работи Владата се пристапот до финансии, несоодветно образованата работна сила, корупцијата во институциите, неефикасната јавна администрација и лошата инфраструктура Претседателот на Советот на странските инвеститори, Хуан Педро Хименез Наваро, рече дека има пет клучни приоритети чие подобрување носи поволности од неколку аспекти. „Владата треба да се насочи кон создавање попредвидливо деловно опкружување, поефикасна администрација, стеснување на просторот за коруптивни активности, намалување на целокупните

К Марјан Петрески професор

онцептот на привлекување на инвеститорите по изборите треба да се фокусира на индустрии кои ќе може значајно да се поврзат со домашната индустрија, а во оваа фаза од развојот тоа се фабрики од индустрии со средна технологија. Тие ќе може и полесно и побрзо да ја вработат нашата работна сила. Друго, потребна е целосна транспарентност на јавните трошоци за странските фабрики, како директните, така и индиректните, и отворање широка дебата, како и експертски пресметки, за тоа дали потенцијалните добивки ги надминуваат трошоците што би ги направиле. Даночните обврзници мора да бидат убедени дека тие нивни пари се паметно и продуктивно потрошени.

административни постапки и правни оптоварувања и преструктурирање на образовниот систем во Македонија со цел да се создава висококвалитетна и стручна работна сила. Ова е неопходно за предвидливо деловно опкружување, со што би се привлекле и би се задржале странските инвеститори“, рече Наваро. Тој побара поголема вклученост на бизнис заедницата при носењето на законите и се пожали на честата промена на легислативата. Домашните бизнисмени, пак, и сугерираат на власта да ги третира еднакво како и странските инвеститори. Да оддели повеќе пари како државна помош за домашни проекти и да им допушти да инвестираат во слободните зони каде што важат ослободувањата од даноци и царини.

Владата најавува нови инвестиции

И покрај влошените статистички податоци во споредба со лани, Владата сепак продолжува да шири оптимизам со постојани најави во јавноста за влез на нови инвестиции. Велат дека во игра се фирми од различни сектори, дел од нив веќе донеле интерни одлуки за инвестиции, а дел се очекувало да донесат ваква одлука во претстојниве месеци. „Ние како Дирекција за технолошко – индустриски развојни зони сме во фаза на напредни преговори со околу десеттина компании. Дел од нив треба да донесат

одлука за инвестирање во следните два месеца, дел имаат донесено интерни одлуки, се чекаат интерните потврди и објави од страна на бордот на директори. Се работи за сензитивни берзански информации и многу е важно кога и како ваквата одлука ќе се пласира. Јас сум оптимист дека до крајот на годинава ќе има уште неколку потврдени инвестиции кои ќе почнат да се реализираат во текот на наредната година“, изјави во медиумите директорот на Дирекцијата за технолошко - индустриските развојни зони, Виктор Мизо. Според него, влезот на новите инвеститори и зголеменото производство на постојните компании придонело за значително зголемување на извозот во однос на лани, а очекувањата се дека до крајот на годината од слободните зони ќе бидат испорачани производи во вредност од 1,3 милијарди евра. „За осум месеци има драстично зголемување на извозот од зоните во однос на лани. Растот изнесува 31%, што е над нашите прогнози од крајот на декември и почетокот на јануари, кога очекувавме дека растот ќе се движи меѓу 10 и 15%“, вели Мизо. Владата неодамна склучи договор со хрватската подружница на глобалната консултантска куќа McKinsey која за надомест од 100.000 евра таа треба да направи длабинска анализа на постојниот систем за привлекување странски инвестиции и да изготви и студија со предлог мерки за подобрување на системот. nnn

Рок за пРијавување: 13 ОКТОмври 2015

ЕдноднЕвна обука на тЕма:

Facebook - ЗапоЗнајте ги вашите фанови – Зајакнете го вашиот бренд l 14 октомври 2015 година (среда) l 10:00-17:00 часот l во просториите на Институт концепт, Скопје

Со над една милијарда активни корисници низ целиот свет, Facebook е најуспешна социјална медиумска онлајн платформа. Статистиката е импресивна - повеќе од половина од членовите секојдневно ги проверуваат сопствените профили. оттука, ниту една друга платформа не може да се спореди со Facebook, барем ни одблиску, кога станува збор за неговата корисничка база, комуникациската моќ и можноста за поврзување на луѓето и на бизнисите со нивните клиенти и потенцијалната база на потрошувачи. Придобивките од користење на Facebook за вашата компанија ќе бидат уште поголеми доколку го анализирате однесувањето на вашите фанови и нивните потреби. оваа обука, организирана од Институт конЦЕПт во соработка со PIKSEL.MK има за цел да ве научи како да се поврзете со вашите корисници и да ги вклучите активно во комуникацијата на вашиот бренд и производи. анализата на однесувањето на вашите Facebook фанови може да ве доведе до нови сознанија и заклучоци и да ја смени насоката на

компаниската комуникација заради постигнување поголем успех. на обуката ќе бидат презентирани успешни приказни од портофлиото на компанијата PIKSEL.MK кои ќе ви помогнат што подобро да ја водите вашата Facebook страна. Затоа, посетете ја оваа обука и дознајте како полесно да им се приближите на постоечките и потенцијалните клиенти и како да добиете повеќе од вашите кампањи со помал буџет.

За кого е наменета обуката:

маркетинг менаџери и вработени во маркетинг секторот, менаџери за продажба и вработени во продажен сектор, менаџери за развој на бизнисот, бренд менаџери, веб стратези, продукт менаџери, медиа планери, CRM професионалци, претприемачи/сопственици на мали и средни претпријатија од B2C секторот. владимир ристевски

Еден од партнерите на PIKSEL.MK, брзорастечка компанија која се занимава со веб дизајн и дивелопмент, како и дигитален маркетинг

КОНТАКТ: м-р Ленче Зикова и м-р Бојана Делидинкова l e-mail: institut@koncept.com.mk l 02 3216 962

Капитал број 831 02.10.2015

www.kapital.mk

Луѓе и компании

компаниски игри без граници

кој е помоќен: бордот иЛи топ менаџментот?

прегоЛема моќ: е концентрирана кај управните о

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

33 ДоналД трамП

американски милијардер и потенцијален кандидат на републканците за претседател:

омпаниските управни одбори во саД се жива смешка! главните извршни менаџери си ставаат таму свои луѓе и потоа си прават што сакаат.

во македонија сè уште најчест случај е генералните менаџери во компаниите да се истовремено и претседатели на управните одбори, а како членови во управните одбори најчесто да се поставуваат извршни секторски директори од компанијата. тогаш контролата врз топ менаџментот треба да ја има надзорниот одбор, но и ако го има, прашање е колку е тој независен.

Д пишува:

игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

кај управните одбори во македонските акционерски друштва е концентрирана преголема моќ во поглед на управувањето. Па, затоа и имаме чести ситуации сите точки и одлуки на акционерските собранија да бидат прифатени многу мазно, без никакви забелешки и приговори.

Доналд Трамп, фамозниот американски магнат со недвижнини, милијардер и потенцијален републикански кандидат за претседател, во неодамнешно интервју за ТВ мрежата CBS изјави дека високите плати на топ менаџерите во САД се „жива срамота“, но смета дека малку што може да се направи околу тоа. “Ме нервира тоа. Многу е тешко да реагираш некако во слободен пазарен систем. Знаете, компаниските управни одбори треба да се занимаваат со тоа, но јас ги познавам американските компании многу добро: главните извршни директори

си ставаат пријатели во бордот...и потоа си прават сè што сакаат, затоа што нивните пријатели сакаат да си уживаат во фотелјите.“, рече Трамп. Некои велат дека ова е само негова тактика да привлекува гласачи, во време кога просечната плата на првиот човек во голема американска корпорација е 350 пати поголема од онаа на просечен работник, но како и да е, забелешката на Трамп е интересна во контекст на тоа што ги засега акционерските друштва во цел свет: кој е помоќен во односот топ менаџмент – управен одбор? Дали бордот на директори ја има контролата врз топ менаџментот? Дали е подобар корпоративен систем само со одбор на директори, или систем каде што има и надзорен одбор?

што е подобро: едностепен или двостепен модел на управување?

Според Законот за трговски друштва, во Македонија компаниите можат да изберат дали ќе имаат двостепен, дуалитсички (управен и надзорен одбор) или едностепен, монистички, систем на управување (одбор на директори). Управните одбори и одборите на директори на компаниите вообичаено имаат од пет до седум члена. Во надзорните одбори најчесто членуваат од три до пет члена. “Најголем број од членовите на надзорните и управните одбори, односно одборите на директори во компаниите, се акционери или вработени во акционерските компании.

оДбори во макеДонските акционерски Друштва

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

Луѓе и компании

Странските инвеститори во македонија го преферираат едностепениот систем, само со одбор на директори, без надзорен одбор, поради подиректната контрола од страна на акционерите (акционерското собрание) во поглед на креирањето на составот (изборот и разрешувањето) на членовите на одборот на директори, но и поради различната „филозофија“ на функционирање на овој систем. Донекаде тоа е проблематично, бидејќи во услови кога им зависи работата и кога имаат конфликт на интереси, во прашање е доведена нивната независност и реална моќ вистински да го контролираат работењето на менаџментот. Токму затоа, добрите практики на корпоративно управување нагласуваат дека најголемо значење во структурата на управните и надзорните одбори имаат неизвршните и независните надворешни членови. Но, реалноста покажува дека нивниот број е најмал, а и кај многу често може да се доведе во прашање нивната суштинска независност“, вели Горан Коевски, универзитетски професор по трговско право. Законот за трговски друштва јасно пропишува дека членови на надзорен одбор не може да бидат менаџери или вработени во друштвото, сопруги или роднини на менаџерот или лице кое има судска забрана да врши ревизиски работи. Се смета дека предноста на моделот со единствен борд на директори (типичен за САД и Британија, н.з.) е подобра информираност на членовите на бордот, подобро знаење за компанијата и бизнисот, па оттаму и полесно и навремено донесување на клучни управувачки одлуки. Наспроти тоа, предноста на дуалистичкиот модел (карактеристичен за Германија и континентална Европа) е претпоставената независност на надзорниот одбор од управата, што може да помогне во ситуација кога менаџерите потешко ги остваруваат сопствените интереси на штета на интересите на друштвото. Полесното исполнување на задачите и подигнување на ефикасноста на работата на одборот се остварува со формирање на специјализирани комисии или пододбори како ревизиски одбор, комисија за наградување, за именување и сл.

менаџерСко „ВкопуВање“ Вкопувањето како ситуација во која недоволно добрите менаџери одбиваат замена се смета за можеби и најскапа манифестација на проблемот помеѓу акционерите и менаџерите.

ромените во топ менаџментот се феномен на корпоративното управување “пар екселанс“. Се работи за исклучително чувствителен настан во животот на компанијата. пречестите промени на корпоративниот врв не се добри, поттикнуваат несигурност во рамки на организацијата и не делуваат позитивно врз пазарните очекувања. претпоставка за успешна долгорочна стратегија е стабилност, а тоа не е можно без цврсто упориште во препознатливо корпоративно водство. Со оглед дека врховните менаџери се поставуваат и менуваат

Без оглед на избраниот модел, доброто корпоративно управување треба да создаде услови во кои што однесувањето и делувањето на топ менаџерите ќе биде во интерес на друштвото, акционерите и клучните интересно – влијателни групи, т.н. “стејкхолдери“, како и да обезбеди дека недоволно добрите менаџери ќе се заменат со подобри.

преголема моќ концентрирана во рацете на управните одбори

Добрите практики на корпоративното управување препорачуваат дека во управните и надзорните одбори треба да членуваат професионални, искусни и независни експерти кои ќе имаат капацитет

од страна на управниот или надзорниот одбор, треба да се нагласи дека одборот во своето делување се сретнува со голем проблем на дисциплинирање и отпор на врвниот менаџмент, кој што против промените често користи стратегии на вкопување. како што пишува Harvard Business Review, менаџерското „вкопување“ (анг. entrenchment) подразбира активности со кои што топ менаџерот ја зајакнува својата позиција во рамки на компанијата, намалувајќи го влијанието на одборот и силните интересно - влијателни групи. Вкопувањето како ситуација во која недоволно добрите менаџери одбиваат замена се смета за можеби и најскапа манифестација на проблемот помеѓу акционерите и менаџерите. Вкопувањето е опортунистичко делување на водечките менаџери кои што водени од себични интереси, ја намалуваат веројатноста на сопствената смена.

и интегритет да го советуваат или да го коригираат работењето на менаџментот. Каква е ситуацијата во Македонија? Искуството покажува дека дел заради субјективни, дел заради објективни причини, главниот збор во управувањето со повеќето компании го имаат менаџерите - акционери кои здружени во управните одбори го имаат и одлучувачкото влијание во акционерските собранија и надзорните одбори. Честа и посебно проблематична ситуација во македонските акционерски друштва е акционерското собрание во поголем дел да го сочинуваат акционерите кои го поседуваат мнозинскиот пакет - акции, а кои истовремено се и менаџери и членови на управниот одбор, велат нашите

БорБа: за контроЛа помеѓу одБорот и топ менаџментот

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

Луѓе и компании

соговорници, што ја познаваат добро оваа проблематика. Тоа во практика значи дека во старт е загрозена независноста во одлучувањето на акционерските собранија и дека не постојат ниту реални услови акционерското собрание да делува како корективен механизам и да го контролира самиот менаџмент на компанијата. Со тоа, кај управните одбори е концентрирана преголема моќ во поглед на управувањето со компанијата. Па, затоа и имаме чести ситуации сите точки и одлуки на акционерските собранија да бидат прифатени многу мазно, без никакви забелешки и приговори.

Борба за контрола

Одборите може да донесат бројни користи на компанијата, а особено: информации во облик на совет врз основа на нивните искуства од различни стратешки подрачја; пристап до каналите на информации помеѓу друштвата и околината; повластен пристап до ресурсите; легитимитет. Одборите треба да бидат важен извор на информации и совети за топ менаџментот, а членовите на одборите со својот углед имаат можност за прибавување ресурси. Специфичноста на положбата на одборот, може, но и не мора, да резултира со остварена контрола и влијание врз однесувањето на топ менаџментот. Одборот има влијание врз врховните менаџери онолку колку што реално може да ги придобие да се однесуваат според неговите барања. Независноста на одборот е важна карактеристика со која се обезбедува квалитет на делувањето на одборот и истовремено се промовира добра пракса на корпоративно управување. Но, таа е помалку или повеќе ограничена со влијанијата на клучните интересно - влијателни групи, карактерот на нивните односи, релациите на моќ и контрола, интензитетот и динамиката на натпреварувањето за остварување на контрола над друштвото и положбата на топ менаџерите. Односот помеѓу одборот и топ менаџерите директно зависи од резултатите на борбата за корпоративна контрола, намерите и директното делување на доминантниот ентитет на корпоративното управување (обично мнозинскиот сопственик или највисокиот менаџер) и од поголемата или помалата самостојност на членовите на одборот. Силата и потенцијалот на одборот да го контролира врховниот менаџмент се одредени подеднакво од поседувањето

компании со 80 миЛиони евра оБрт, а нема кој да го надгЛедува менаџментот управен или надзорен одбор немаат компании кои што за време од 15-20 години пораснале до тој обем што се поголеми и од повеќето акционерски друштва котирани на Берза кои што имаат законска обврска за формирање надзорен одбор.

ашите соговорници на темава велат дека и компаниите што не се акционерски друштва може да имаат надзорен одбор, особено што веќе има многу големи компании формирани како друштва со ограничена одговорност, на пример, кои што прават годишен обрт и по 80 милиони евра, а немаат орган што ќе ја надгледува работата на менаџментот. искуствата и примерите од македонија и регионот покажуваат дека обично позатворените фирми, како и оние семејните фирми, во кои една или две личности се носители на целата работа и надзор, и кои сакаат да го задржат максималното влијание врз водењето на фирмите, имаат едностепен систем на управување преку одбор на директори. но, некои компании што се одамна излезени од рангот мали и средни, немаат ниту одбор на директори. на знаењето на членовите на одборот потребно за делување, како и од нивната волја и моќ за делување. Членовите на надзорниот одбор (или неизвршните директори во управниот одбор) во некои ситуации имаат потребни знаења, но може да имаат “недостаток на волја за делување“ заради потенцијалната верност или обврски кон врховниот менаџмент (особено кога својата позиција во одборот му ја должат токму нему). Позитивните ефекти

“Законот ја остава можноста и тие да имаат надзорни одбори, но јас не сум сретнал фирма што ја искористила. овие компании се обично формирани од еден сопственик - газда или неколку партнери, кои што за време од 15-20 години пораснале до тој обем што се поголеми и од повеќето акционерски друштва котирани на Берза кои што имаат законска обврска за формирање надзорен одбор. друштвата со ограничена одговорност преку надзорниот одбор не само што може да го подобрат работењето, туку и да придонесат за подобар компаниски имиџ. Замислете во една компанија која не е акционерско друштво да ставите надзорен одбор со членови кои што се искусни и стручни професионалци, универзитетски професори, познати инженери и сл. тоа ќе биде порака до јавноста и потенцијалните партнери или пак стратешки инвеститори, дека се работи за навистина сериозна фирма“, вели адвокатот валентин пепељугоски. пепељугоски додава дека и помалите фирми, може да имаат надзорен одбор. сè зависи од волјата на сопственикот или партнерите да имаат некој што ќе го надгледува нивното донесување одлуки, и со стручна помош ќе придонесе тоа да биде поквалитетно. на ангажманот на независните членови во одборот се: поголема веројатност дека одборот ќе го отпушти извршниот директор заради лоши резултати, како и позитивна реакција на пазарот на капитал (раст на цените на акциите) на веста за именувањето на надворешен независен член на одборот. Стапката на промена на менаџментот е поголема во друштвата во чии одбори се повеќе застапени независни членови. nnn

ЗА ВРВНИ МАГИСТЕРСКИ СТУДИИ НЕ МОРАТЕ ДА ОДИТЕ ВО СТРАНСТВО!

СЕГА И ВО СКОПЈЕ! • Престижна МБА програма за развој на вашата кариера • Рангирана помеѓу првите 100 во светот • Со тројна меѓународна акредитација која гарантира квалитет на наставата

УПИСИТЕ СЕ ВО ТЕК! msm.uacs.edu.mk

ЗА ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ:

Универзитет Американ Колеџ Скопје Трета Македонска Бригада 60, 1000 Скопје Тел: +389 2 2463 156

Е-пошта: globalmba@uacs.edu.mk Веб: msm.uacs.edu.mk

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

Компании и пазари

247,57

извоз на граДежни материјали

2008

2009

2010

2011

2012

2013

49,08

188,57 49,89

163,35

55,04

165,74 68,56

126,40

72,11

113,14

91,45

121,11

115,77

(Во милиони УСД)

2014

маКеДонсКата инДустри граДежни материјали во

КаКо Да се зголеми из

огромен потенцијал: ДоКолКу се тргат нелогични

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

39 непостоењето стратегија за заштита на домашното производство, скапите оданочени енергенси, немањето соодветни лаборатории сертифицирани за извоз во еу во комбинација со честата политичка нестабилност се клучните фактори кои ја кочат индустријата за градежни материјали да го искористи својот огромен капацитет.

увОз на граДежни Материјали

М пишува:

Дејан азески

Dejan.azeski@kapital.mk

Македонија секоја наредна година се повеќе увезува, а се помалку извезува градежни материјали. Иако статистички домашното производство две години континуирано расте анализирано за последните седум години извозот е намален за 60%, а увозот е зголемен за повеќе од 100%. Имено во 2008 година Македонија извезувала 115 милиони долари градежни материјали. Овие бројки континуирано паѓаат на 72 милиони долари во 2010, 55 милиони во 2012 на конечните 49 милиони во 2014 година. Кај увозот графиконот покажува сосема спротивна насока. Таму од 120 милиони долари во 2008 година увозот се зголемил на 165 милиони долари во 2011 година, за во 2014 да изнесува

Компании од индустрија за градежни материјали во 200 најголеми Ранг 2014

ИМЕ НА КОМПАНИЈА

26 91 97 98 122 124 125

ЦЕМЕНТАРНИЦА УСЈЕ КВАЛИТЕТ-ПРОМ ЕУРО АКТИВА МЕРМЕРЕН КОМБИНАТ КНАУФ-РАДИКА КНАУФ КУРУМ КОНТИ ВКУПНО

(ВО МИлИОНИ УСД)

ија за О пОДеМ.

звОзОт?

рекордни 247 милиони долари. И покрај ваквата статистика компаниските податоци покажуваат дека дел од претставниците на оваа индустрија успеале да постигнат значителни резултати. Седум компании од индустријата за градежни материјали се рангирани над 125 место (на листата најголеми и најуспешни) во поглед на остварените приходи, а исто толку компании се во топ 200 според профитот. Тие заедно во текот на претходната година оствариле приходи од 8,1 милиони евра што е за 8,23% повеќе во однос на претходната година со просечна профитна маржа од 2,76%. Ваквите податоци теренски побаравме да ни ги објасни и претседателот на групацијата на производители на градежни материјали Стојанче Стојанов кој директно ги поврзува со градежната експанзија која се случува во земјава во последниот период. Сепак тој смета дека оваа индустрија со огромен потенцијал не треба да се потпира премногу на инцидентни државни инфраструктурни проекти, туку пред се треба да обезбеди долгорочни пазари и одржливост. „Најдиректно можеме да потврдиме дека во било која земја каде што сме се обиделе да извезуваме сме се соочиле со најразлични оправдани и неоправдани пречки. Секоја од тие за нас нелогични барикади е поставена со цел да го заштити домашното производство во земјата каде што ние се

Приходи 2014 (евра) 68.029.518 21.736.459 20.614.916 20.600.506 17.564.129 17.348.688 17.340.587 8.135.439.580

Годишна промена (%) 1,76% -11,80% 16,03% 14,90% 4,58% 0,26% 27,03% 8,23%

Профит (загуба) во 2014 во евра 23.700.459 817.807 540.269 6.863.428 1.659.938 2.049.377 336.444 224.474.464

кој е кој во индустријата за градежни материјали?

ементарница усје останува неоспорен лидер во оваа индустрија и според остваренит обрт и според профитот. Оваа компанија која има годишни приходи од 68 милиони евра од кои 23 милиони чист профит со профитна маржа од рекордни 34% во поглед на обртот вреди колку три останати најголеми компании од истата листа. на второто, третото и четвртото место со приближно ист обрт го држат квалитет пром од куманово, еуро актива и Мермерен комбинат прилеп со од прилика исто ниво на приходи од околу 20 милиони евра. Од оваа групација на компании се издвојува Мермерен комбинат прилеп кој има профитна маржа поголема од 30% и остварил профит од 6,8 милиони евра. Меѓу најголемите и најуспешни уште можат да се најдат и кнауф радика од Дебар, кнауф скопје и курум конти кои оствариле по идентични 17 милиони евра обрт. лидер во оваа група е кнауф од скопје кој има профитна маржа од 11% или остварен профит од два милиони евра. следува радика Дебар со 1,6 милиони евра профит и профитна маржа од 9% и најслабо рангирана е курум конти со профит од 336.000 евра или профитна маржа од 1,94%.

ите бариери сО кОи се ОбреМенети бизнисМените

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

Компании и пазари

маКЕДониЈа наЈмноГУ изВЕзУВа: портланд цемент, мермер, битуменски изолациони материјали, огноотпорни тули и малтери, керамички тули, керамиди, гипсани производи, подготвени адитиви за цементи, малтери или бетони, малтери и друго. наЈГоЛЕм ДЕЛ оД изВозоТ оДи Во: Бугарија, Србија, Косово, обединети арапски Емирати, Грција, италија, Турција, албанија, Босна и Херцеговина, Германија, австрија и други маКЕДониЈа наЈмноГУ УВЕзУВа: неглазирани и глазирани керамички плочки, волна од згура, камен и слична минерална волна (тервол) во разни форми, мешавини и производи од минерални материи за термичка и звучна изолација, флоат стакло, брусено или полирано, неармирано, калено сигурносно стакло, слоевито сигурносно стакло, прозорци, прозорци-врати и нивни рамки, врати, рамки, прагови, кермички тули и друго. наЈГоЛЕм ДЕЛ оД УВозоТ ДоаЃа оД: Србија, Словенија, Хрватска, австрија, Кина, Германија, Грција, италија, полска, Турција, Бугарија и други. обидуваме да извезуваме. Единствената држава во регионов и пошироко кое нема таква стратегија е Македонија. Ние сме свесни дека меѓународните договори за слободна трговија забрануваат директно мешање на државата во оваа насока, но за тоа се свесни и српските, романските, хрватските и многу други власти кои сепак наоѓаат начин за да застанат зад домашното производство“, вели Стојанов. Стојанов апелира и на поголема ажурност на инспекциските служби кои исто така со години толерираат нелојална конкуренција на домашниот пазар. „Развиените западноевропски земји имаат механизми со кој на самата граница можат да вратат големи количини на градежен материјал кој се смета за несоодветен или забранет. Тоа е во ред, но проблемот настанува кого истиот овој градежен материјал ќе биде откупен од прекупци кои потоа го продаваат во земјава и на балканскиот пазар, по многу пониска цена. Познато е како тоа се прави и сметам дека треба да му се застане на патот“, вели Стојанов. Дејан Ѓоргиевски од компанијата Литинг смета дека генерално постојат начини како да се стимулира оваа индустрија со огромен потенцијал, но дека тие се уште

ШТЕТи оД поЛиТичКаТа нЕСТаБиЛноСТ

ознато е дека индустријата за градежни материјали која е директно поврзана со градежниот сектор е веројатно една од најподложните на политичките случувања во земјата во која работи. поради тоа претставниците на оваа индустрија оштро реагираат на честите потреси кои ги трпи македонија на тој план. Славчо мушкарски од компанијата за прозорци и врати Лесна објаснува дека за оваа индустрија да го достигне својот полн потенцијал потребна е целосна економска но и политичка стабилност на пазарите на кои функционира. „Секоја економска или политичка несигурност со која се соочуваме ја става нашата индустрија во фаза на една успореност и притаеност бидејќи во такви услови луѓето потешко се одлучуваат да влезат во некоја позначајна инвестиција т.е. таквата одлука ја одложуваат за подоцна што директно се одразува во нашето работење“. македонија за жал скоро секоја година се соочува со потреси од безбедносен тип кои директно или индиректно се одразуваат на сите индустрии. не се применуваат адекватно. „Едноставно кажано доколку македонските компании од оваа индустрија би ги добивале привилегиите кои ги имаат странските инвеститори во Македонија со овој потенцијал кој го имаме нашите компании и целата индустрија ќе имаат огромен развој. На пример, фирма која инвестира од Турција во Македонија добива барем 20%-30% од инвестицијата

извозни субвенции и уште толку субвенции зошто инвестира во Македонија. Што значи дека ни конкурира со 50% поевтино производство старт, што не прави неконкурентни“, вели Ѓоргиевски.

Како да се зголеми извозот на градежните материјали?

Природна и логична е констатацијата на бизнисмените од оваа индустрија, дека двојно потешко е да се продаде

нЕопХоДно: Брзо прЕСТрУКТУирањЕ Кон СоВрЕмЕна ГраДБа

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

Компании и пазари

македонски градежен материјал на странска компанија која работи во трета земја, отколку домашна градежна компанија да купи градежен материјал од македонски производител и да го вгради во градежен проект во друга држава. Но, за жал такви проекти се помалку има. Податоците покажуваат дека само во првите шест месеци од 2015 обемот на договорени градежни работи во странство е паднат за близу 60%. Ако во првите шест месеци на изминатата 2014 година биле договорени солидни 111 милиони евра градежни работи во странство истата цифра за половина од 2015 изнесува 48 милиони евра. Гледано неколку години

наназад ова е повторно назадување во однос на нагорниот тренд во последните неколку година. Поради сето ова на крај сите контактирани страни се согласија дека домашната градежна оператива е најдобрата локомотива која најприродно може да ги изнесе македонските градежни производи на пазарите во странство. „ Македонија е мал пазар. Ако кај нас за добар резултат се сметаат неколку стотини или илјади продадени или вградени единици од некој производ, во Германија тоа се брои во милиони парчиња. Значи некои ограничувања се природни и не можеме да ги промениме. Сепак, во услови на нормална бизнис клима оваа индустрија има потенцијал за солиден раст па дури и за надминување на локалните граници. Некогаш наши градежни фирми учествуваа на меѓународни тендери и проекти, денес е најголем дострел да се добие дел од колачот на домашните државни инвестиции“,констатира Славчо Мушкарски од компанијата Лесна. Иако е познато дека градежните материјали поради малата додадена вредност не се најпогодни з а д о л г т р а н с п о р т, анализите покажуваат дека растојанија до 1.000 километри можат да се вкалкулираат во некоја исплатлива цена. Тоа значи дека Македонија може да извезува во целиот Балкански регион.

Скапите енергенси ја кочат индустрија

Стара приказна е дека македонските компании и производи се неконкурентни на странските пазари токму поради големи производни трошоци. Но, оваа приказна има некои нови моменти во индустријата за градежни материјали. Имено, поради недоста-

токот на гасот како енергенс и се поголемото чинење на течните горива дел од производителите на градежни материјали го префрлија производството на Мазут како последен адут и за тоа потрошија сериозни суми на средства. Кога и мазутот поскапе пред неколку години единствениот спас го побараат во увозот на петрол кокс, енергенс кој од пред неколку месеци е обременет со акциза од страна на државата... „Навистина невозможно е да се следат сите овие промени на пазарот на енергенси во земјава. Има нелогичности кои се уникатни. Никаде во Европа нема акциза за ваков тип на енергенси. Државата едноставно ги виде нашите малку намалени трошоци и веднаш реши да си го наплати својот дел кој мисли дека и припаѓа. А воопшто не и текна дека енергенсите за производството се пресудни и дека на долг рок можеби компаниите ќе затворат токму поради вакви непромислени потези“, велат од една компанија за производство на градежни материјали која мака мачи да се избори со конкуренцијата во земјава и странство. Во поглед на енергенсите генералниот заклучок и барање на сите компании од оваа индустрија со кои што разговаравме е што побрзо воведување на гасот за кој сметаат дека може да го препороди целиот сектор.

македонија нема лабораторија за проверка на квалитетот

Најновите европски регулативи налагаат извозот на најголем дел од градежните материјали да биде определен од соодветни лаборатории опремени за таа намена. Очекувано на територијата на Македонија нема такви лаборатории што им создава секојдневни проблеми и дополнителни трошоци на нашите потенцијални извозници. „Бугарија, Хрватска, Грција се само дел од дестинациите каде што македонските компании од оваа индустрија ги носат своите производи за да добијат одобрени со кое ќе можат да извезуваат во Европската унија. Тоа се поголеми трошоци, повеќе изгубени време и поголеми компликации за нашите извозници. Постои иницијатива дел од нашите лаборатории да се поврзат со некој од веќе акредитираните и така да функционираат во иднина но тоа се уште е само идеја“ велат од Стопанската комора на Македонија. nnn

Капитал број 831 02.10.2015

www.kapital.mk

Капитал анализа

Буџетот за 2016 година поголем за 6%

Владата ќе потрош рекордни 3,18 мили евра. За што!?

Буџет 2016: Дури 87,2% од народните пари вл

www.kapital.mk

ши ијарди

Капитал број 831 02.10.2015

45 Дури 87,2% од сите народни пари со кои што ќе располага Владата следната година, планира да ги потроши за тековни потреби, за платите на вработените во државните институции, за зголемените пензии и социјалната помош. За капитални инвестиции планирани се 408 милиони евра, што е 12,9% повеќе отколку годинава, меѓутоа, продолжуваат да се финансираат истите проекти како и досега. Економистите коментираат дека без оглед што сумата за капитални инвестиции во Предлог – буџетот е зголемена, многу поважно ќе биде дали навистина сите пари ќе се инвестираат.

В пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

Владата следната година планира да потроши 3,18 милијарди евра, што е 6% повеќе отколку годинава, покажува Предлог – буџетот за 2016 година што веќе е доставен на разгледување во Парламентот. Од друга страна, власта планира да инкасира од даноци и придонеси 2,87 милијарди евра, што значи дека ќе се потрошат 308,7 милиони евра повеќе отколку што ќе има во државната каса. „Вака планираните приходи и трошоци обезбедуваат етапна консолидација на јавните финансии, односно намалување на буџетскиот дефицит на ниво од 3,2% од БДП. Ова ниво на дефицит е согласно определбата за постепено намалување на јавната потрошувачка, со истовремено обезбедување на значителен износ на капитални инвестиции кои ќе имаат соодветен придонес за повисоки стапки на економски раст“, пишува во најновиот Предлог – буџет за следната година. Капитал анализира на што ќе ги потрошат државните институции парите што ќе ги соберат од даноци, придонеси и од новите задолжувања?!

Повеќе пари за плати и пензии

Дури 87,2% од сите народни пари со кои ќе располага Владата следната година, планира да ги потроши за тековни потреби. Од нив, 421,2 милиони евра за зголемените

плати на вкупно 52.865 вработени во државните институции. За набавка на стоки и услуги, предвидени се 321,4 милиони евра, а како што објаснуваат од Министерството за финансии „со тоа ќе се обезбеди редовно подмирување на тековните обврски на државните институции“. За зголемените пензии се планирани вкупно 791,3 милиони евра, за здравствена заштита на граѓаните 406,2 милиони евра, а 126,3 милиони евра ќе се потрошат за исплата на социјална помош која што исто така како и платите и пензиите, ќе се зголеми за 5%. Владата со овој Предлог – буџет повторно се обврзува дека следната година „ќе продолжи определбата за спроведување на рестриктивна буџетска потрошувачка во делот на помалку продуктивните расходи“. Предвидени се и пари за предвремените парламентарни избори, кои според буџетот на Државната изборна комисија ќе не чинат 7,7 милиони евра.

Што ќе изгради Владата со 408 милиони евра?!

За властите, ова е сепак развоен буџет и покрај тоа што најголем дел од парите ќе се трошат за тековни потреби. Министерот за финансии Зоран Ставрески рече дека Буџетот има развојна компонента претставена преку зголемувањето на капиталните инвестиции за 12,9% во споредба со годинава. За изградба на капитални објекти, предвидени се вкупно 408 милиони евра. За изградба на патната и железничка инфраструктура, Владата догодина ќе одвои 77,8 милиони евра, од кои дел за довршување на делницата од автопатот на Коридорот 10, Демир Капија – Смоквица. Освен со народни пари, проектот се финансира и со кредитно задолжување од Европската банка за обнова и развој (ЕБОР) и Европската инвестициска банка (ЕИБ) и пари од ИПА фондовите. За модернизирање на постојната железничката инфраструктура предвидено е да продолжи реконструкцијата на

ластите ќе ги потрошат за тековни потреби

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

Капитал анализа

железничката пруга на Коридорот 10 финансирана со заем од ЕБОР. Во овој Предлог – буџет се предвидени и пари за изградба и рехабилитација на источниот дел од железничката пруга од Коридорот 8, делницата Куманово – Бељаковце - Крива Паланка, финансирана од ЕБОР. Во рамките на проектот предвидени се активности за подобрување на технички карактеристики на пругата, изградба и рехабилитација на мостови, железнички станици, стојалишта, подвозници и надвозници. За вложувања во енергетската и комунална инфраструктура, според Предлог – буџетот предвидени се 56,5 милиони евра. Се наведува и завршување на активностите околу изградбата на Националниот гасоводен систем кој ќе се финансира со парите од обврските на Русија кон Македонија. За уредување на технолошко индустриските развојни зони преку изградба на потребната инфраструктура и објекти планирани се 9 милиони евра. За здравствениот сектор планирани се инвестиции во износ од 26 милиони евра наменети за изградба и реконструкција на јавни здравствени установи. За образованието, детската заштита и спортот проектирани се капитални инвестиции од 41,4 милиони евра, наменети за изградба и реконструкција на основни и средни училишта, детски градинки, изградба на училишни и спортски сали, реконструкција на ученички и студентски домови. Во овој Предлог – буџет, ставката за инвестиции во земјоделството изнесува 33,4 милиони евра наменети за рурален развој, изградба на хидросистеми и инвестиции за подобрување на конкурентноста и модернизација на земјоделските стопанства. Сепак, економистите коментираат дека без оглед што на хартија капиталните инвестиции се зголемени, многу поважно е дали сите буџетирани пари навистина ќе се инвестираат.

Уште една еврообврзница догодина

Парите што ќе недостигаат во државната каса, Владата планира да ги позајми од странство со издавање на нова еврообврзница, од меѓународните финансиски институции но и на домашниот пазар преку државните записи и обврзници. Според пресметките, за покривање на буџетскиот дефицит и за отплата на долговите што доспеваат, на Владата ќе и требаат 658,6 милиони евра. Поголем дел од задолжувањето, односно околу 372 милиони евра се планира да се бараат на странските пазари. Од Минис тер с т вото за финансии објаснуваат дека следната година ќе издаваат подолгорочни државни обврзници за да се оптимизираат исплатите што доспеваат и да се намали ризикот од рефинансирање.

Буџетот... накратко Државата догодина ќе потроши

3,18 milijardi evra што е 6% повеќе од годинава. Дупката во буџетот ќе изнесува

308,7 milioni evra односно 3,2% од БДп. најмногу пари и догодина ќе се потрошат за тековни потреби. за плати на администрацијата

421,2 milioni evra за пензии дури

791,3 milioni evra за набавка на стоки и услуги планирани се

321,4 milioni evra ставката за капитални инвестиции е планирана на

408 milioni evra Буџетот е поставен на проекција за економски раст од

Владата очекува економски раст од 4%

Владата очекува дека догодина ќе продолжат позитивните економски движења, при што предвидува реалниот раст на бруто домашниот производ (БДП) да достигне 4%. Слични проекции за економскиот раст имаат и Европската комисија и Светска банка кои очекуваат растот на економската активност да изнесува 3,9% и 3,8% соодветно. ММФ пак проценува дека економскиот раст ќе биде 3,2%. Владините проценки од Предлог – буџетот за следната година предвидуваат 5,6% пораст на градежништвото, како резултат на реализацијата на планираните инфраструктурни проекти и најавените инвестиции во ТИРЗ и индустриските зони. Индустриското производство се проценува дека ќе се зголеми за 3,8% согласно очекувањата за пораст на странската побарувачка и зголемениот производен потенцијал на фабриките во слободните економски зони. Услужниот сектор се очекува да забележи стапка на

4% и инфлација од 2%

раст од 3,6%, во чии рамки трговската и транспортната активност е предвидено да имаат најзначаен придонес кон растот. Реалниот раст во земјоделството се очекува да изнесува околу 2%. Извозот на стоки и услуги се предвидува да оствари реален раст од 8,1%, главно како резултат на очекувањата за активноста на извозните капацитети на странските компании, во услови на постепен раст на надворешната побарувачка. Растот на увозот, пак, се очекува да изнесува 6,8%. Бруто инвестициите се проценува да се зголемат за 7,5%, а предвидениот раст на инвестициите се заснова на планираните капитални инвестиции од буџетот, како главен двигател на инвестициите во инфраструктурата, како и на очекувањата за постепен раст на приватните инвестиции, придвижени главно од странските директни инвестиции. Приватната потрошувачка се очекува да забележи реален раст од 2,7%, главно како резултат на очекуваниот раст на бројот на вработени. Проекцијата за раст на јавната потрошувачка изнесува 1,3%. nnn

ЕКономисти: најВажно Е КолКУ инВЕстиции ќЕ сЕ рЕализираат

Капитал број 831 02.10.2015

издава: Капитал Медиа Гроуп основан 1999 година основач: Љупчо Зиков бул. ВМРО бр.7, зграда 1, влез 1, кат 6, стан бр.31

тел. ++ 389 2 3280 910 www.kapital.mk www.facebook/KapitalMK

WWW.KAPITAL.MK

Претплатете се на КАПИТАЛ... Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

COVER STORY

ТУРБУЛЕНЦИИ

НА ЕВРОПСКИОТ ТЕЛЕКОМ ПАЗАР И МАКЕДОНИЈА ЗАФАТЕНА ОД БРАНОТ ПОЛИТИКА

дејата и визијата за тоа што сакаат да направат, беше највредниот капитал кој го поседуваа луѓето што ја почнаа приказната КАПИТАЛ SPECIAL за Капитал пред повеќе од 15 години. Со ТОП 100 ИЗВОЗНИ ПРОИЗВОДИ макотрпна и посветена работа на својот тим, магазинот се наметна како еден од најрелевантните извори на квалитетни информации во Македонија и регионот, значајни за приватниот, јавниот и невладиниот сектор. Да се биде лидер на пазарот во својот сегмент е голема чест и задоволство, но и голема обврска кон сите што секоја недела нетрпеливо го чекаат Капитал да ги информира за економските проблематики и актуелности, но, и да ги едуцира со своите содржини за најновите трендови. ГОЛЕМА ИНВЕСТИЦИЈА НА МАКСТИЛ ОД 22 МИЛИОНИ ЕВРА Капитал се чита во директорски канцеларии, Капитал ЈОРДАНОВ: МЕТАЛУРШКИТЕ КОМПАНИИ ВО ЦЕЛИОТ СВЕТ ИМААТ ПОСЕБЕН се чита во кабинети на политичари, Капитал се чита ТРЕТМАН ОД ДРЖАВАТА на универзитети, институти, “тинк-тенк” центри.... БИЛДЕРБЕРГ: КАКВА ИДНИНА КРОИ СВЕТСКАТА ВЛАДА? едноставно Капитал е секаде кај што се со годишна донесуваат одлуки и креираат п ретплата од политики и стратегии. ШТО ПО ЛИДЕРСКАТА СРЕДБА ВО ПОНЕДЕЛНИК?! АНАЛИЗА

СУПЕРМАРКЕТИТЕ ПЛАЌААТ КОГА САКААТ, КОЛКУ САКААТ И КАКО САКААТ

КОЈ ГО ВЛЕЧЕ МАКЕДОНСКИОТ ИЗВОЗ?

WWW.KAPITAL.MK

4.100 20%

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

денари, заштедете

...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

www.kapital.mk

 ПРЕДИЗВИЦИ ЗА ДОМАШНИТЕ БИЗНИСМЕНИ ШТО КОГА СЕМЕЈНАТА ФИРМА ЌЕ ИЗЛЕЗЕ ОД „ГАРАЖАТА“?

 ПЕЧАТНИЦА „АНС“, БИТОЛА КАКО ЉУБОВТА КОН ФОТОГРАФИЈАТА СТАНА СЕРИОЗЕН БИЗНИС

 ДИЛЕМИ НА МАКЕДОНСКИТЕ ПРЕТПРИЕМАЧИ КАКО ДА СЕ НАПРАВИ ДОБАР ПЛАН ЗА НАСЛЕДУВАЊЕ

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ СЕМЕЈНИ БИЗНИСИ ПРЕДИЗВИЦИ ЗА ДОМАШНИТЕ БИЗНИСМЕНИ

ШТО КОГА СЕМЕЈНАТА ФИРМА ЌЕ ИЗЛЕЗЕ ОД „ГАРАЖАТА“?

24 месечна претплата 6.100 денари со вклучени 40% попуст

WWW.KAPITAL.MK

СЕКОЈА ТРЕТА ДРЖАВНА КОМПАНИЈА Е ВО ЗАГУБА. КОЈ ЌЕ ПОНЕСЕ ОДГОВОРНОСТ?!

 НОВ ЕКСПРЕСЕН ПАТ

МИЛИОНИ ЕВРА ОХРИД – ПЕШТАНИ

МИЛИОНИ ЕВРА

 ОТКУП НА СТАЖ

НА РАБОТНИЦИ ОД ПРОПАДНАТИ ФИРМИ

АНАЛИЗА ФИРМИТЕ НЕ МОЖАТ НИКАКО ДА СЕ НАПЛАТАТ ОД ДРЖАВАТА!

МИЛИОНИ ЕВРА

 АВТОПАТСКАТА ДЕЛНИЦА ТРЕБЕНИШТЕ – СТРУГА

ПАТРИК ЖИТОН претставник на ММФ во Македонија

ВЛАДАТА ДА НЕ ГИ КРАТИ ИНВЕСТИЦИИТЕ ЗА СМЕТКА НА СИТЕ НОВИ НАЈАВЕНИ ТРОШЕЊА!

МИЛИОНИ ЕВРА

WWW.KAPITAL.MK

ГРЧКОТО “НЕ” ГО СТАВИ НА ТЕСТ ЛИДЕРСТВО НА МЕРКЕЛ И ИДНИНАТА НА ЕВРОЗОНАТА

Буџетот се прекрои на партиски трибини. Новите ветувања на Груевски тежат над

ЕУ МОРА ДА СЕ МЕНУВА ЗА ДА ПРЕЖИВЕЕ специјален прилог - Банките и бизнисот

БЕТОН Б ЕТОН ДОБИТНИ НА РЕГИОНАЛНА БИЗНИС НАГРАДА

евра 200 милиони Од каде пари?

 МАКЕДОНЦИТЕ ТЕШКО

ГИ МЕНУВААТ НАВИКИТЕ СО “ПЛАСТИКАТА“ СО КАРТИЧКИТЕ НАЈМНОГУ СЕ ВАДИ КЕШ ОД БАНКОМАТ

ЌЕ ГИ ДАДАТ ЛИ ЗА КРЕДИТИ?  КАКВИ ТЕХНОЛОШКИ

НОВИТЕТИ НУДАТ ДОМАШНИТЕ БАНКИ СЕГА?

СВЕТ: ИСЛАМСКАТА ДРЖАВА ЗА СВОЈАТА ГОДИШНИЦА УДРИ НА ТРИ КОНТИНЕНТИ ДВОБРОЈ 819/820 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 10 ЈУЛИ/17 ЈУЛИ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

INTERVIEW

ГРАДСКО - ПРИЛЕП

 ЕКСПРЕСЕН ПАТ

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

со вклучени 20% попуст

WWW.KAPITAL.MK

БРОЈ 815 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 12 ЈУНИ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

ПОЛИТИКА

12 месечна претплата 4.100 денари

ЦЕНИТЕ НА НЕДВИЖНОСТИ ПОЧНАА ДА РАСТАТ. ИНВЕСТИТОРИТЕ БАРААТ СИГУРНА ОАЗА

ТУРЦИJA: ЕРДОГАН ОСТАНА, НО “СУЛТАН“ НЕ СТАНА. ШТО СЛЕДИ?

ВИКТОРИЈА НУЛАНД ВО СКОПЈЕ НЕ ДОАЃА СО МАГИЧНО СТАПЧЕ... НО, МОЖНО Е ДА ДОЈДЕ СО БОКСЕРСКИ РАКАВИЦИ ?!

со вклучени 15% попуст

АНАЛИЗА

СТРАНСКИТЕ ИНВЕСТИТОРИ СЕ ПРЕМИСЛУВААТ И ОДБИРААТ ДРУГИ ЗЕМЈИ!

специјален прилог - семејни бизниси

COVER STORY

6 месечна претплата 2.200 денари

COVER STORY

ПОТЕЗИ КОИ ЈА УНИШТИЈА КОНКУРЕНЦИЈАТА ВО МАКЕДОНИЈА

БРОЈ 809 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 30 АПРИЛ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

Во време кога квалитетната информација е најскапоцен ресурс, не дозволувајте да останете без најскапоценото. Станете и вие дел од семејството на редовни читатели на Капитал и искористете ги поволните пакети за претплата што ги подготвивме за вас.

WWW.KAPITAL.MK

БРОЈ 817 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 26 ЈУНИ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

WWW.KAPITAL.MK

БЕСКОНТАКТНИ КАРТИЧКИ И 24/7 ЕКСПОЗИТУРИ, НА РЕД Е МОБИЛНОТО ПЛАЌАЊЕ

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ БАНКИТЕ И БИЗНИСОТ НАД МИЛИЈАРДА ЕВРА ВИШОК КАЈ БАНКИТЕ. ЌЕ ГИ ДАДАТ ЛИ ЗА КРЕДИТИ?

ПОЛИТИКА: ПРОТЕСТИ КАКО ЖЕСТОКА НАЈАВА ЗА 17 МАЈ

*Во цената е вклучен ддв и платена поштарина

...заеднички ја креираме додадената вредност на нашите животни проекти...

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

Капитал анализа

После Црна Гора, Македонија има најброен Парламент во регионот

Со повеќе пратеници ќе бидеме само зијан, без никаков ќар

К пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

Како гром од ведро небо дојде изјавата на премиерот Никола Груевски дека неговата партија предлага дијаспората во народниот дом- Парламентот, да биде претставена не со тројца, како што е сега, туку со 20 народни пратеници, со што Собранието од сегашни 123 пратеници би вдомил 140.

Иако во светот не постои востановена пракса за тоа колкав треба да биде соодносот меѓу бројот на население и бројот на народни претставници во Парламент, сепак примерите покажуваат дека барем во Европа, еден пратеник доаѓа на 20-30 илјади граѓани. Македонија отскокнува од таквиот просек и во моментот има еден пратеник на 17.300 граѓани. Доколку се прифати предлогот на премиерот Никола Груевски, за дополнителни 20 пратеници од дијаспората и плус 17 за победничката партија, земјата ќе има еден пратеник на 13.420 граѓани со што после Црна Гора ќе бидеме држава со најмногу народни избраници, односно прва со најмногу пратеници од дијаспората.

Ако на тоа се додадат и 17-те пратеници кои ВМРО-ДПМНЕ предлага да ги добие победничката партија на изборите, по примерот на Грција, со цел во собранието да има стабилно мнозинство, тогаш нашиот парламент би броел 157 члена. Неговиот предлог беше експресно отфрлен

од најголем дел од партиите во земјава, дури и од дел од помалите партии кои патем му се коалициони пријатели на премиерот. И аналитичарите кои се стручни на темата сметаат дека во моментот проблемот за тоа со колку пратеници треба да биде претставена дијаспората воопшто и не

Алексов: Во моментот најдобро е пратениц

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

аместо сегашните три изборни единици со по еден пратеник да има една изборна единица, а во неа да има дваесет пратеници. Па според гласовите што партиите ќе ги добијат односно како што ќе гласа дијаспората ширум светот така да се распределат тие гласови на пратениците на таа специјална изборна единица.

Никола Груевски премиер на Македонија

ристо Манчев

Васко Наумовски

БУЏЕТ НА СОБРАНИЕ Буџет 2015 Буџет 2014 Буџет 2013 Буџет 2012 Буџет 2005

11,2 милиони евра 11,1 милиони евра 11,4 милиони евра 13,2 милиони евра 5,4 милиони евра

треба да биде тема на преговори, во услови кога пропустите во изборниот закон и начинот на гласање е многу поважно да се надмине. Така, според нив, ваквиот предлог на премиерот не треба да се сфаќа сериозно, туку истиот, како што тврдат, е само уште еден начин да се бојкотира Договорот од Пржино. Без разлика на мотивите на Груевски позади овој „непристоен предлог“, Капитал направи анализа за бројот на пратеници наспроти бројот на население во земјите од регионот и во дел од западноевропските држави. Нашата анализа покажа дека, иако во светот не постои востановена пракса за тоа колкав треба да биде соодносот меѓу бројот на население и бројот на народни претставници во Парламент, сепак примерите зборуваат дека барем во Европа, еден пратеник му доаѓа на 20-30 илјади граѓани. Македонија отскокнува од таквиот просек и во моментот има еден пратеник на 17.300

Зоран Заев лидер на СДСМ

аквиот предлог ја потврдува конфузноста во ВМРО ДПМНЕ и стравот од изборен пораз. Груевски прави небулозни планови како да го избегне поразот, да го оптовари преговарачкиот процес и целата постапка за постигнување договор околу Изборниот законик. СДСМ се согласува дека дијаспората треба да гласа и затоа предлага сите граѓани со право на глас, вклучувајќи ги и иселениците, да гласаат во една изборна единица. При тоа, секој глас ќе добие еднаква тежина.

Павле Саздов

Во првите шест месеци од оваа година, претставниците од дијаспората ниту еднаш не земале збор на собраниската говорница. Освен пратеникот Наумовски, останатите на пола од седниците отсуствувале. Ако е ваква праксата на пратениците од дијаспората во Собранието, тогаш легитимно се поставува прашањето не 20, туку чуму ни се и овие тројца пратеници?

до најдобро решение за граѓани. Доколку се прифати БРОЈКИ начинот на гласање на предлогот на премиерот дијаспората. Ни кол а Груе в ски, з а дополнителни 20 пратеници 20-те пратеници од од дијаспората и плус 17-те дијаспората ќе не за победничката партија, чинат з емј ата ќе има е д е н 400 илјади евра пратеник на 13.420 граѓани милион евра годишно годишно! со што после Црна Гора ќе би не чинеле20-те Последните проценки биде држава со најмногу пратениците од покажуваат дека тројцата дијаспората народни избраници. пратеници ја чинат државата Освен со најмногу народни 60 илјади евра годишно. Тоа избраници, Македонија значи дека еден пратеник ќе биде држава и со од дијаспората не чини 20 најмногу претставници од илјади евра, односно 20-те дијаспората. би не чинеле најмалку 400 пати повеќе е зголемен „Доколку се прифати илјади евра секоја година. собранискиот буџет за предлогот на премиерот Освен платата што 10 години Гр у е в с к и , б р о ј о т н а им следува, државата пратеници од дијаспората презема обврска да им да се зголеми на 20, додели службен стан на Македонија ќе биде стане земја со најмногу користење или да плаќа кирија за стан од претставници на иселениците во Собранието 70 квадрати доколку се сами, или од 100 во светот. Доколку се прифати предлогот на квадрати доколку дојдат со семејството. ВМРО-ДПМНЕ, Македонија ќе го преземе Пратениците ќе треба да добијат и по шест приматот, бидејќи 20-те пратеници би авионски билети годишно за да можат да ги претставувале 14,3 проценти од вкупниот посетуваат своите изборни единици, за да број на пратеници. Во европските земји, го одржуваат контактот со иселениците. процентот се движи околу 2“, велат од Ако се погледне пак бенефитот од нивното граѓанската асоцијација МОСТ. работење во Македонија, ќе се заклучи дека Претседателот на оваа асоцијација, тие се речиси сосема непотребни. Имено, Дарко Алексов, во интервју за Алсат- последните податоци од собранискиот М телевизија рече дека во моментот извештај „Мојот пратеник“ за периодот најдобро е пратениците од дијаспората јануари- јуни 2015, покажува дека овие да се суспендираат, додека не се дојде пратеници речиси никогаш не земале збор

½ 2

ците од дијаспората да се суспендираат

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

Капитал анализа

ПРАТЕНИЦИ ПО ГЛАВА НА ЖИТЕЛ Земја ЕУ Германија БиХ Бугарија Србија Хрватска Шведска Словенија Албанија Косово Македонија Црна Гора

Бр на седишта во Парламент 751 631 57 240 250 151 349 90 140 120 157 81

на собраниската говорница. Поконкретно, пратеникот Ристо Манчев, претставник на дијаспората која живее во Европа, повеќе отсуствувал отколку што присуствувал на седниците. Извештајот посочува дека Манчев присуствувал на 16 седници, а отсуствувал на 36, од кои два пати неоправдано. Во периодот јануаријуни оваа година, Манчев немал ниту едно излагање во парламентот. Пратеникот на дијаспората од Америка, пак, имал само едно излагање- односно само една реплика во првите шест месеци од оваа година. Отсуствувал 19 пати, а присуствувал на 33 седници. Слична е и состојбата со пратеникот кој ја претставува дијаспората од Австралија и Азија, Васко Наумовски. Тој присуствувал на 45 седници, а отсуствувал од 7, и во првите шест месеци од годинава немал ниту едно излагање. Ако е ваква праксата на пратениците во Собранието, кои уста не отвораат во народната асамблеја, тогаш легитимно се поставува прашањето не 20, туку чуму ни се и овие тројца? Всушност слична е и состојбата и со пратениците во земјава. Со политичката криза во ек, половина од пратениците времето го поминаа надвор од собраниските клупи. Сепак, од платата и привилегиите не се откажаа. Статистичките податоци покажуваат дека за 10 години (од 2005 -2015 година) пратениците успеале да издејствуваат двојно

Популација 508.200.000 80.620.000 3.829.000 7.265.000 7.164.000 4.253.000 9.593.000 2.060.000 2.744.000 1.824.000 2.107.000 621.383

Жители /пратеник 676000 127765 67175 30270 28584 28165 27487 22222 19600 15200 13420 7671

поголем буџет. Ако во 2005 на нивната сметка легнуваа 5 милиони евра, денес собранискиот буџет изнесува 11,2 милиони евра, од кои 70% се трошат на плати.

Нееднаквоста на гласот е најголемиот проблем со гласањето на дијаспората

За стручната јавност пак, бројот на пратеници од дијаспората во моментот не е најважен. Според нив многу поважно е да се обезбеди еднаквост во однос на гласовите, односно гласовите во земјата и во странство да имаат иста „тежина“. Досегашната пракса покажува дека ако за еден пратеник во Македонија биле потребни 13.850 гласови, за еден пратеник за изборните единици надвор од државата биле потребни 2420 гласови. Поконкретно, еден глас на државјанин на Македонија, кој е надвор од државата, според подносителите на иницијативата, вредел скоро колку 6 гласа на државјанин на Република Македонија кој гласа во државата. „ За нас е неспорно дека правото и возможноста иселениците кои поседуваат државјанство на Република Македонија да учествуваат на избори во својата матична држава е неспорно и е тесно поврзано со демократскиот принцип на универзалното право на глас на граѓаните на една држава. Исто така, право е на законодавецот каков изборен модел ќе определи со цел да се изберат народните претставници, но при нормирање на начинот на кој

Дарко Алексов

претседател на граѓанската асоцијација МОСТ

околку се прифати предлогот на ВМРО-ДПМНЕ, Македонија ќе го преземе приматот, бидејќи 20-те пратеници би претставувале 14,3 проценти од вкупниот број на пратеници. Во европските земји, процентот се движи околу 2

избирачкото право ќе се операционализира тој мора обврзно да води сметка како ќе ја обезбеди и операционализира уставно загарантираната еднаквост на гласот на секој граѓанин“велат во издвоеното мислење судиите Бранко Наумовски и Наташа Дамјановска Габер кое го дадоа пред две години кога се носеа законските измени за гласање на дијаспората. Според нив правилно би било да се следи примерот во Хрватска, која направи законски измени со кои обезбеди принципот на еднаквост на гласот на граѓанинот да се почитува. „Во Хрватска постојат 10 изборни единици во државата од кои секоја дава по 14 пратенички места, а бројната хрватска дијаспора за која се проценува дека е околу 400.000 гласачи гласа во една посебна изборна единица која исто така дава максимум 14 пратенички мандати. Еднаквоста на гласот се обезбедува на тој начин што вкупниот број на добиени гласови во државата се дели со бројот на пратениците 140, со што се добива “цената“ изразена во гласови на едно пратеничко место на тие конкретни избори) а потоа тој добиен број се дели со вкупниот број на гласови добиени во дијаспората. Така, се определува во зависност од излезноста бројот на мандати кои дијаспората ги дава во Хрватското Собрание, што значи дека бројот на овие пратеници зависи од бројноста на излезените гласачи во дијаспората“, објаснија тогаш тие. nnn

Капитал број 831 02.10.2015

www.kapital.mk

политика

специЈални обвинителства од регионот со над 90% успешни случаи

што треба да преземе катица Јанева од хрватски ускок и романски ндбк

Јанева: очекувам голема меѓународна поддр

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

Д пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

Додека чекаме Катица Јанева да го состави својот тим и да почне со работа, очекувањата на јавноста од специјалната јавна обвинителка флуктуираат од впечатоците по првото интервју што го даде, во комбинација со она што го открива нејзиниот Фејсбук профил регистриран под псевдоним. Во интервјуто на Јанева дознавме дека како обвинителка во Гевгелија на сите начини ја експлоатирала понудата на државниот јавен обвинител Марко Зврлевски дека колегите за консултации може да го бараат во секое време, секако, строго професионално. Објасни дека тоа го правела за да биде на линија со него, околу обвинителската работа. Ваквата нејзина претприемчивост во принцип е добра работа, ако и сега, како специјален обвинител, Јанева покаже дека е на линија, односно на висината на задачата. А за тоа ги има сите предиспозиции - закон напишан од странците што и гарантира автономија, јавна поддршка од двете домашни завојувани страни, ветено меѓународно покровителство низ предизвиците што ќе ги донесе нејзината идна работа. Додека чекаме да почне процесот што може да се покаже како вистинска лустрација на пост-ЈУ Македонија, пренесуваме како работат успешните колеги на Јанева во Хрватска и во Романија, чија борба со корупцијата и организираниот криминал е најспоредлива со македонската.

Како работи хрватски усКОК?

Хрватското специјално државно обвинителство УСКОК (од Ured za suzbijanje korupcije i organiziranog kriminaliteta) постои од крајот на 2001 година. Големо внимание посветува на спроведувањето финансиски истраги поради „замрзнување“ и одземање на противправно стекната имотна корист. Затоа УСКОК има и посебен Оддел за истражување на имотна корист стекната со казнени дела. Најважен случај на кој работеше УСКОК, секако е истрагата

Додека чекаме да почне процесот што може да се покаже како вистинска лустрација на самостојна Македонија, предводен од специјалната обвинителка Катица Јанева, пренесуваме како работат нејзините веќе успешни колеги во Хрватска и во Романија, чија борба со корупцијата и организираниот криминал е најспоредлива со македонската против поранешниот хрватски премиер и влијателен функционер на партијата ХДЗ, Иво Санадер (истрагата заврши со обвинение по кое Санадер беше осуден). Ова е случајот што практично и ја отвори вратата на Хрватска кон Европската унија, зашто покажа решеност на државата да се пресмета и со високата политичка корупција. Успешноста во решавањето на случаите на кои работи УСКОК е високи 95%. Пресвртниот момент за ова обвинителство да си ја заврши работата за европската иднина на Хрватска беше во 2003 година, кога земјата официјално поднесе барање за членство во ЕУ, што влијаеше (беше условено) ова специјално обвинителство да биде засилено со најдобрите кадри, и секако, доволни финансиски средства. Во 2005 година Брисел јасно му порача на Загреб дека мора да расчисти со распространетата корупција. За успехот на УСКОК заслужни се и врвните меѓународни експерти кои со години беа во Хрватска и ја помагаа борбата со корупцијата, Интересно е, што за разлика од кај нас, каде медиумите најавуваат апсења, објавуваат строго доверлив и компромитирачки материјал од истрагите ..., УСКОК успеа многу да направи и благодарение на партнерскиот однос со средствата за јавно информирање. Имено, Уредот навремено ги известуваше медиумите за спроведувањето на своите

истраги, но, за возврат тие покажуваа разбирање што одредени доказни материјали, изјави на сведоци и на обвинети остануваат тајна, во функција на успешноста на истрагите. Досегашните резултати и основните методи на работа го позиционираа УСКОК како специјално обвинителство што може да претставува своевиден моедел за успешна борба против корупцијата и организираниот криминал, а ова особено важи за државите од регионот со амбиции за членство во ЕУ. Неретко обвинителите од УСКОК својата работа им ја презентираат на колегите од другите држави во својство на експерти/едукатори.

сите се тресат од романската обвинителка

Суперѕвезди за народот и страшила за корумпираните – таква е сликата за борците против корупцијата во Романија чие најпознато лице е Лаура Ковеши, главна обвинителка на Националната дирекција за борба со корупцијата (НДБК) во земјата. За илустрација на тоа кој сè во Романија престана да биде недопирлив откако таму почна вистинската борба со корупцијата, ќе цитираме еден нивен весник: „Министрите осудени за корупција се доволно бројни за да си направат влада во затворот“. Максимата под која работи Националната дирекција за борба со корупцијата во Романија е – „Никој не е над законот“. Па, така, благодарение на НДБК, а поради

РшКа вО ОтКРивање на фаКтичКата сОстОЈба

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

политика

сторени корупциски дела во оваа земја, лежат/лежеа во затвор/притвор поранешен премиер (Адриан Настасе, осуден на 4 години затвор), актуелни и поранешни министри, пратеници, сенатори, градоначалници, судии, олигарси блиски до политичките кругови, поради корупциски дела. Истрагите на НДБК вкупно доведоа до 743 осудителни пресуди во 2012 година, 1.041 во 2013, над 1.500 во 2014. Над 1.100 актуелни и поранешни државни функционери досега се судени благодарение на НДБК. Како што самата Ковеши соопшти, работата на обвинителството што таа го предводи е таква, што „над 1.000 од делата завршија со носење осудителна пресуда, а само 9% со ослободителна“. Податок што е многу показателен сам по себе е дека Ковеши иако за прв човек на НДБК беше предложена од тогашниот премиер и министер за правосудство, Трајан Басеску, неговиот брат Мирча Басеску по истрага што ја нареди токму таа помина во притвор шест месеци по обвинение за тргување со влијание и земање поткуп од 250.000 евра. Во затвор заврши и миленичката на Трајан Басеску, Елена Удрја, која е поранешен министер за туризам, поранешен пратеник и кандидат за претседател. „Веќе со години во Романија постои тој страв што нè парализира“, изјави, мислејќи на стравот од НДБК, заменикпретседателот на Парламентот и високиот функционер на партијата на премиерот Виктор Понта, Виорел Хребенчук, при апсењето за корупција и незаконска денационализација на шуми. С п о р е д Л а у р а Ко в е ш и т р и се важните претпоставки неопходни за постигнување добри резултати во борбата со корупцијата - на прво место независноста на обвинителите, на второ адекватното законодавство, и на трето ефикасноста во истражната дејност на обвинителите. „Во Романија никој не може да се меша во истрагите – ниту претседател, ниту премиер, ниту министер за правосудство, ниту главниот обвинител“, вели шефицата на НДБК. Од историјата на ова обвинителство интересно е дека првиот негов директор, назначен од тогашната министерка за правда, Моника Маковеј, бил избран со помош на психолог. Зашто за позицијата бил неопходен решителен, храбар, и ослободен од какви и да се зависности човек. Слични стрес-тестови поминуваат и сите следни именувања, што по правило произлегуваат од млад кадар кој дотогаш не бил на државни позиции и на никаков начин не е поврзан со економски интереси. Во Романија е воведена многу тесна компетентност на оваа институција, која се занимава само со корупциски престапи од одредено ниво нагоре. Смислата е да се фатат виновници за десетина дела годишно, но тие навистина да се најголемите. nnn

Лаура Ковеши: „Над 1.000 од делата завршија со носење осудителна пресуда, а само 9% со ослободителна“. Иако Ковеши за прв човек на НДБК беше предложена од тогашниот премиер, Трајан Басеску, неговиот брат Мирча Басеску по истрага што ја нареди токму таа помина во притвор шест месеци, а во затвор заврши и миленичката на Трајан, Елена Удрја

принципи на ЕУ за борба со корУпцијата

омитетот на министри на советот на Европа има усвоено дваесет водечки принципи за борба со корупцијата, уште во 1997 година. Меѓу нив е гаранцијата дека органите со надлежност во превенцијата, во истрагата, во кривичниот прогон и во судењето на кривичните дела (од областа на корупцијата) ќе уживаат независност и автономија соодветна на нивната функција. тие треба да бидат ослободени од некоректно влијание, а мора да имаат ефикасни средства за прибирање докази. со овие принципи се бара гаранција и дека ќе бидат заштитени лицата кои им помагаат на надлежните во борбата со корупцијата. комитетот на министри на советот на Европа уште усвоил принцип дека треба да се сочува доверливоста на истрагата, како и дека треба да се обезбедат адектватни мерки за конфискација и одземање на приходите од кривичните дела за корупција. принципите бараат и обезбедување соодветни мерки за да се оневозможи правни лица да се користат за прикривање кривични дела од областа на корупцијата, и да се ограничи имунитетот од истрагата, од кривичен прогон и осуда за кривични дела (од областа на корупцијата) во неопходната мерка според критериумите на демократското општество. комитетот на министри на сЕ бара државите да ја помогнат специлизацијата на лицата и на органите надлежни за борба со корупцијата (во форма на средства и обука). Меѓу дваесетте принципи е и охрабрувањето на истражувањето на корупцијата и на развивањето во најголема мерка на интернационалната соработка во сите области од борбата со корупцијата.

SymanteĐ ŶĚƉŽŝŶt WƌŽƚĞĐƚŝŽn

ʰ̨̖̣̦̔̌ ̴̨̡̨̭̯̖̬̭̏ ̛̬̖̹̖̦̖ ̌̚ ̛̹̯̯̌̌̚ ̦̌ ̨̛̹̯̏̌ ̛̛̦̭̍̚ ˃̛̛̬̖̯̬̦̯̖̌̐̌ ̛̦̪̌̌̔ ̛ ̛̦̪̬̖̦̯̖̌̔ ̨̨̛̪̭̯̠̦̌ ̡̛̦̌̌̚ ̦̖ ̨̥̙̯̌ ̔̌ ̛̯̍̔̌ ̛̪̬̖̦̌̚ ̨̭̥̌ ̨̔ ̨̛̛̛̦̯̬̱̭̦̯̌̏ ̴̨̭̯̖̬̏͘ ʦ̬̖̥̖ ̖ ̔̌ ̭̖ ̨̛̔ ̨̡̪̣̖̱̔̌ ̨̔ ̛̹̯̯̯̌̌̌̚ ̨̹̯ ̠̌ ̪̬̱̙̌ ̸̡̨̛̛̣̭̦̯̌ ̛̛̦̯̬̱̭̖̦̌̏ ̴̨̭̯̖̬̏ ̨̭ ̨̨̪̥̹ ̦̌ ̛̛̦̯̖̣̖̦̯̦̐̌ ̨̖̖̦̭̯̍̍̔̚͘ ʿ̨̭̣̖̦̯̔̌̌ ̛̖̬̠̏̌̚ ̦̌ ^ǇŵĂŶƚĞĐΡ ŶĚƉŽŝŶƚ WƌŽƚĞĐƚŝŽŶ ϭϮ͘ϭ ̪̬̱̙̌ ̨̛̦̖̭̪̬̖̣̔̏̌ ̨̖̖̦̭̯͕̍̍̔̚ ̸̡̛̛̛̭̣̱̯̖̣̦ ̴̨̛̪̖̬̬̥̦̭̌ ̛ ̨̨̪̪̥̖̯̦̌ ̧̱̪̬̱̖̌̏̏̌͘ ʯ̨̨̹̯ ^ǇŵĂŶƚĞĐ ŶĚƉŽŝŶƚ WƌŽƚĞĐƚŝŽŶ ;^ WͿ͍ ͻ ʻ̨̛̖̭̪̬̖̣̔̏̌ ̨̖̖̦̭̯̍̍̔̚- ̨̖̬̔̏̍̌ ̨̏ ̨̡̙̦̔̌̌̌ ̨̖̖̦̭̯͕̍̍̔̚ ̨̪̯̬̖̦̏̔̌ ̨̭ ̧̛̯̖̭̯̬̖̌ ̨̔ ̛̯̬̖̯ ̛̭̯̬̦̌͘ ͻ ʰ̸̡̛̛̭̣̱̯̖̣̦ ̴̨̛̪̖̬̬̥̦̭̌- ̨̛̪̪̥̖̯̦̌ ̛ ̨̛̪̬̍̚ ̛̦̬̌̔̐̌̔̍ ̡̨̨̛̹̯ ̛̐ ̡̛̛̛̥̭̥̬̯̌̌̌̚ ̴̨̛̪̖̬̬̥̦̭̯̖̌͘ ͻ ʿ̨̨̪̥̖̯̦̌ ̧̱̪̬̱̖̌̏̏̌- ̡̛̭̣̣̦̌̌̍̌ ̛ ̴̡̛̛̣̖̭̣̦̍̌ ̡̨̨̦̯̬̣̌ ̨̭ ̸̡̨̛̣̖̦̭̔̌ ̧̱̪̬̱̖̌̏̏̌ ̦̌ ̴̸̡̛̛̛̚ ̛ ̛̛̬̯̱̖̣̦̏ ̨̡̨̛̛̣̦ ̨̨̪̬̭̣̖̖̦̔ ̨̭ ̛̬̦̱̣̬̦̐̌̌ ̨̛̛̪̣̭ ̛ ̛̛̖̹̯̏̌̚͘

ˌ̨̯ ̪̬̖̯̭̯̱̌̏̏̌ ^ǇŵĂŶƚĞĐ ŶĚƉŽŝŶƚ WƌŽƚĞĐƚŝŽŶ ;^ WͿ͍ ͻ ^ W ̨̨̨̥̙̱̏̏̌̚ ̨̛̭̣̖̯̏̌ ̛̹̯̯̌̌̚ ̦̌ ̡̛̬̠̦̯̖̌ ̸̨̡̛̯ ̨̭ ̶̖̣ ̔̌ ̨̥̙̯̌ ̔̌ ̭̖ ̨̬̦̯̔̍̌̌ ̨̔ ̨̥̭̖̦̌̏ ̨̣̦̥̖̬̖̦̌̚ ̴̨̭̯̖̬͕̏ ̡̛̦̌̌̚ ̨̔ ̛̦̱̣̯-̖̦͕̔ ̶̛̖̣̦ ̛̦̪̌̌̔ ̛ ̛̦̪̬̖̦̌̔ ̨̨̛̪̭̯̠̦̌ ̡̛̦̌̌̚͘ ͻ ʽ̖̖̱̍̍̔̏̌̚ ̨̡̛̪̬̯̦̌̏̌ ̨̬̦̔̍̌̌ ̦̌ ̥̬̖̙̯̌̌ ̡̪̬̖̱ ĨŝƌĞǁĂůů ̛ ̛̭̭̯̖̥ ̌̚ ̛̹̯̯̌̌̚ ̨̔ ̛̱̪̌̔ ;/W^Ϳ͘ ͻ ʽ̨̨̥̙̱̏̏̌̚ ̡̛̬̖̯̦̌̏̌ ̨̬̦̔̍̌̌ ̡̨̠̌ ̨̹̯ ̨̐ ̛̦̥̦̱̌̔̏̌ ̨̛̛̛̦̯̬̱̭̦̯̌̏ ̴̨̭̯̖̬̏ ̡̪̬̖̱ ̴̶̡̛̛̛̛̖̦̯̠̔̌̌ ̦̌ ̶̛̬̖̪̱̯̠̯̌̌̌ ̦̌ ̴̨̛̠̣̯̖̌̏ ̛ ̧̦̣̖̱̖̌̔̐̔̏̌ ̦̌ ̨̧̨̦̖̭̱̖̯̔̏̌ ̭̪̬̖̥̌ ̨̛̦̖̪̦̯̌̚ ̡̛̦̌̌̚͘ ͻ ʺ̨̨̙̦̭̯ ̌̚ ̴̡̨̧̛̛̦̱̬̬̖̐̌ ̦̌ ̛̦̪̬̖̦̌̔ ̨̛̛̪̣̭ ̌̚ ̛̹̯̯̌̌̚ ̬̏̚ ̍̌̌̚ ̦̌ ̶̨̡̛̣̠͕̌̌ ̡̨̡̛̛̬̭̦͕ ̱̬̖̔ ̛̛̣ ̬̱̪̐̌͘

ˌ̨̯ ̖ ̨̨̦̏ ̨̏ ^ǇŵĂŶƚĞĐ ŶĚƉŽŝŶƚ WƌŽƚĞĐƚŝŽŶ ;^ WͿ ϭϮ͘ϭ͍ ͻ ^ W ϭϮ͘ϭ ̛̐ ̨̪̭̖̱̔̏̌ ̛̛̖̦̭̯̖̦̯̖̔̏ /ŶƐŝŐŚƚ ̛ ^KE Z ̵̨̨̛̛̯̖̦̣̐ ̡̨̨̛̹̯ ̨̥̙̯̌ ̔̌ ̛̐ ̪̬̯̌̌̚ ̡̛̦̯̖̌̌̚ ̨̔ ̛̦̱̣̯ ̖̦̔ ̛ ̶̛̖̣̦̯̖ ̛̦̪̌̌̔͘ ͻ ^ W ϭϮ͘ϭ ̛̥̌ ̸̨̛̦̯̖̣̦̌̚ ̨̨̪̬̖̦̔̍̌ ̨̖̖̦̭̯͕̍̍̔̚ ̴̨̛̪̖̬̬̥̦̭̌ ̛ ̧̱̪̬̱̖̌̏̏̌͘ ͻ ^ W ϭϮ͘ϭ ̖ ̡̨̛̦̭̯̬̱̬̦̌ ̛ ̌̚ ̴̸̡̛̛̛̚ ̛ ̌̚ ̛̛̬̯̱̖̣̦̏ ̨̡̨̛̛̣̦ ̛ ̨̖̖̱̍̍̔̏̌̚ ̨̨̛̛̪̣̦̯̖̣̦̔ ̶̨̡̛̛̛̛̪̯̥̭̌̚ ̨̛̭̣̖̏ ̌̚ ̔̌ ̨̨̨̛̥̙̏̚ ̨̨̪̬̍̚ ̡̧̛̭̖̦̬̖̌ ̨̭ ̨̡̪̥̣̱̌ ̛̬̖̭̱̬̭͘

ʯ̨̨̹̯ ̯̬̖̍̌ ̔̌ ̛̛̦̖̭̯̬̯̖̏̌ ̨̏ ^ǇŵĂŶƚĞĐ ŶĚƉŽŝŶƚ WƌŽƚĞĐƚŝŽŶ ;^ WͿ͍ ͻ ˁ̴̨̨̯̖̬̯̏ ̭̖ ̨̛̪̯̪̬̌ ̦̌ ̖̦̔̌ ̨̔ ̨̛̦̠̣̖̥̯̖̌̐ ̡̛̭̖̯̭̏ ̸̡̛̬̱̦̌̌̏̌̚̚ ̛̥̬̖̙ ̌̚ ̡̨̡̥̪̠̱̯̖̬̭̌ ̨̖̖̦̭̯̍̍̔̚͘ ͻ ʽ̖̖̱̍̍̔̏̌̚ ̛̭̣̦̌ ̛̹̯̯̌̌̚- ϱ ̨̛̭̣̖̏ ̨̏ ̖̖̦̔ ̡̛̣̖̦̯ ̨̭ ̖̦̔̌ ̷̥̖̦̥̖̦̯̌ ̡̨̨̦̣̌̚͘ ͻ ʻ̛̱̔ ̸̡̛̛̛̭̣̱̯̖̣̦ ̴̨̛̪̖̬̬̥̦̭̌ ̡̨̨̛̹̯ ̦̖ ̭̖ ̨̬̱̯̔̌̏̌̌̚ ̦̌ ̨̡̨̛̪̬̱̯̦̭̯̔̏̌ ̦̌ ̶̡̨̛̛̛̬̭̦̯̖͘ ͻ /ŶƐŝŐŚƚ ̵̨̨̛̯̖̦̣̠̯̐̌̌ ̨̨̨̥̙̱̏̏̌̚ ̴̧̛̛̣̯̬̬̖̌ ̦̌ ̨̛̣̍ ̡̨̠ ̴̠̣̌ ̦̌ ʰ̦̯̖̬̦̖̯ ̬̏̚ ̍̌̌̚ ̦̌ ̨̦̖̯̐̏̌̌ ̶̛̬̖̪̱̯̠̌̌͘ ͻ ^KE Z ̵̨̨̛̯̖̦̣̠̯̐̌̌ ̡̨̛̛̬̭̯ ̸̡̖̹̯̏̌̌ ̶̛̛̛̦̯̖̣̖̦̠͕̐̌ ̨̛̛̪̯̪̭ ̦̌ ̨̧̦̖̭̱̯͕̔̏̌̌̌ ̛ ̸̡̧̣̱̱̖̌̏̌̚ ̦̌ ̨̛̛̪̣̭̯̖ ̌̚ ̔̌ ̦̤̱̱̌̍̔̏̌ ̡̨̨̭̬ ϭ͕ϰϬϬ ̨̧̦̖̭̱̔̏̌̌ ̦̌ ̴̨̛̠̣̌̏ ̌̚ ̬̖̥̖̏ ̦̌ ̨̨̛̦̦̯̏ ̧̛̬̹̱̖̏̏̌̚ ̨̏ ̨̬̖̣̦̌ ̬̖̥̖̏͘ ͻ ʿ̨̯̬̏̔̌ ̨̔ ̛̯̬̖̯ ̛̭̯̬̦̌- ̨̡̨̛̭̏ ̖ ̛̬̦̬̦̌̐̌ ̨̔ ̭̯̬̦̌̌ ̦̌ WĂƐƐDĂƌŬ ̛ ĞŶŶŝƐ >ĂďƐ͘ ͻ ʦ̨ ̸̭̣̱̠̌ ̦̌ ̨̪̬̣̖̥̍ ̬̍̚ ̨̨̨̬̔̐̏ ̛ ̧̬̖̹̖̌̏̌ ̦̌ ̨̛̛̭̯̯- ̨̦̣̠̦̌ ̛̛̣ ̡̪̬̖̱ ̴̨̯̖̣̖̦͘

ʯ̛̛̛̦̯̖̬̖̭̬̦̌̌ ̭̯̖͍ ʻ̌ ̨̛̦̹̯̌ ̛̯̥ ̢̖ ̥̱ ̛̖̍̔ ̨̨̨̣̭̯̌̔̏̏̚ ̨̨̪̖̯̣̦̔̌ ̔̌ ̛̏ ̨̐ ̛̪̬̖̯̭̯̌̏ ̨̏̌ ̛̬̖̹̖̦̖͘ ˁ̨̨̨̣̦̍̔ ̡̨̡̛̦̯̯̬̠̯̖̌̌ ̦̖ ̌̚ ̨̛̣̍ ̡̡̨̌̏ ̧̪̬̹̖͕̌̌ ̶̡̨̛̛̦̭̱̣̯͕̌ ̛̛̣ ̨̡̨̡̣̱̔ ̡̭̯̖̌̌ ̔̌ ̡̙̖̯̖̌̌̚ ̨̨̡̭̭̯̦̌ ̛̛̣ ̶̛̪̬̖̖̦̯̠̌̌̚͘ ĞŵĂŝů͗ ƐĂůĞƐΛƐŵĂƌƚƐŽůƵƚŝŽŶƐ͘ĐŽŵ͘ŵŬ ̯̖̣͘ ;ϬϮͿ Ϯϳ ϳϳ ϯϴϯ͕ Ϯϳ ϳϳ Ϯϰϰ ^ŵĂƌƚ ^ŽůƵƚŝŽŶƐ- ˁ̡̨̪̠̖͕ ʺ̡̨̛̖̦̠̌̔̌ ǁǁǁ͘ƐŵĂƌƚƐŽůƵƚŝŽŶƐ͘ĐŽŵ͘ŵŬ

ʿ̨̢̖̖̏ ̴̶̨̛̛̛̦̬̥̌ ̌̚ ̨̛̬̖̹̖̦̖̯͗ ŚƚƚƉ͗ͬͬǁǁǁ͘ƐǇŵĂŶƚĞĐ͘ĐŽŵͬĞŶĚƉŽŝŶƚƉƌŽƚĞĐƚŝŽŶ͍ͬĨŝĚсĞŶĚƉŽŝŶƚ-ƉƌŽƚĞĐƚŝŽŶ

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

CEO PrOfilE

ФеБрис Бреже ЦЕО НА AirBus

Патот до лидер Во аВијацијата

Во светот на авијацијата, постојат два гиганти кои постојано се борат за супремација на пазарот. Лоцирани на двете страни од Атлантикот, ривалите во овој сектор Boeing и Airbus отсекогаш се отворени и многу искрени за нивната битка за поголем удел на пазарот. Во интервју за CNBC на крајот од минатата година, Фебрис Бреже, Претседател и ЦЕО на Airbus, објасни колку конкуренцијата со Boeing е всушност „жестока“, но веднаш потоа рече: „Ние не

сме фокусирани на тоа. Секако, ние имаме веќе повеќе од 1,000 нарачки оваа година, после рекордот кој го поставивме минатата година. Ние ќе бидеме број еден, или многу блиску до тоа“. Како и да е, да се каже дека тој и неговата компанија не се грижат за перформансите на ривалот Boeing, е претерување. Кога имате двајца ривали кои ја трчаат трката, едниот секогаш гледа преку своето рамо, додека другиот секогаш се чувствува жешко во своите чевли. Всушност, Airbus во неколку наврати беше блиску да го земе приматот на Boeing, а пред неколку години и тврдеа дека го направиле тоа, откако успеаја да направат рекордна продажба. Сепак, тоа беше многу краток период, и Boeing многу брзо си ја врати лидерската позиција на пазарот. Но, една работа е јасна, а тоа е дека без лидерството на Бреже, Airbus никогаш немаше да ги има добивките што ги има денес, и ако некогаш компанијата стигне на првото место, тоа сигурно ќе биде под негово водство.

Airbus низ бројки

1969

основана е компанија

60,7

милијарди евра приходи во 2014

58.000 вработени

2,34

милијарди евра профит во 2014

Бреже: После рекордот кој го ПостаВиВме минатата го

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

57 Airbus е одлучен да го присвои Boeingот и да стане лидер на пазарот за производство на делови во секторот на авијацијата. со Фебрис Бреже на чело, нема подобро време, европскиот гигант да ја постигне оваа цел. како Бреже учеше да „лета“?

Бреже беше назначен како ЦЕО во јуни 2012 година, но неговиот работен век во секторот поврзан со авијацијата датира од многу поодамна. Во 1983 година, тој работеше како тест инженер во нуклеарната станица Creys- Malville. Но таму не остана долго. За една година оттогаш тој го остави инженерството и зема менаџерска улога во секторот за продажба во големиот алуминиумски конгломерат Pechiney во Јапонија. Две години подоцна, тој работеше како државен службеник во француското Министерство за индустрија. Само неколку години подоцна, искуството што го добива до тогаш му ја носи првата поголема улога. Во 1989, тој е назначен за директор за економски и финансиски односи во Министерството за земјоделство. Токму овде Бреже ги добива вештините и контактите кои ќе го донесат во секторот на авијацијата, односно ќе го направат еден од најпознатите имиња во производството на делови потребни за авијација. Според неговата биографија, откако служел како советник во неколку француски министерства, Бреже во 1993 се придружи на тимот во компанијата за одбрана Matra Defense како одговорен за два големи проекти: развој на Apache MAW GIE хеликоптери и дрон проекти. Токму во оваа компанија Бреже го најде својот вистински повик, и овде се здоби не само со потребното искуство за лидер туку и со вештини и експертиза во областа на авијацијата. Бреже се приклучи на тимот во Airbus во октомври 2006 година како шеф на оператива. Тој лично беше повикан од Луис Галоу, тогашниот ЦЕО на Airbus, да влезе во оваа компанија и да ги зголеми оперативните перформанси на целата група.

Битката со Boeing

Бреже не само што ги подобри перформансите на целата групација, туку тој го водеше и процесот на развојот на еден од најголемите и најдобри авиони во светот: А350. Создаден да биде природна конкуренција на Boeingот 787 Dreamliner, кој беше создаден во 2011 година, А350 на Airbus ќе игра огромна улога, не само за иднината на Airbus, туку и во мисијата на Бреже да го престигне Boeing како најдобар произведувач на авиони во светот на авијацијата.

Катар Аирвејс на почетокот од оваа година избра да купи и користи делови од марката 80 А350 ХWB, а се очекува дека и многу други авиокомпании ќе се одлучат да ги користат деловите на Airbus, оти, според проценките, истите ја зголемуваат економичноста на авионите за дури 25%. Всушност, новиот А350 XWB сега во светот се пробива само како демо проект, но Бреже се надева ќе интересот меѓу инвеститорите за него ќе се зголеми и ќе донесе многу повеќе нарачки. Успехот на оваа компанија со авионите како Делта не се должи само на подобрената ефикасност, туку и поради фактот дека може да издржи повеќе патници, и успева да го балансира стилот и удобноста подеднакво. Со цел да се промовира подобро, Бреже се возеше во авионот за време на тестирањето, а по завршувањето на летот тој рече: „Многу сум горд што летав во A350 XWB, што е нашата последна технологија. Авионот нуди многу добро и меко возење, а особено бев импресиониран од зрелост на авионот во вака раните стази од неговиот живот. Новиот дизајн во кабината на пилотот и големите екрани се одлични, и убеден сум дека пилотите ќе уживаат додека се позади воланот на оваа машина“, рече тој.

светла иднина

Токму неговата експертиза во овој сектор му овозможува да носи прагматични одлуки кои му овозможуваат на Airbus да остане силен конкурент на пазарот. Важно е да се потенцира дека тој успеа да обезбеди договор кој му овозможи

На големиот саем за авијација кој се одржува во Дубаи во ноември, Емиратите ќе соопштат дали големата нарачка на авиони ќе ја направат од Airbus или од Boeing Француската авиокомпанија Airbus годинава ги обвини германските разузнавачки служби за индустриска шпионажа во корист на Американците

сигурност на бизнисот на долг рок, преку договорот со Tianjin Free Trade Zone Investment Company(TJFTZ) и со Aviation Industry Corporation of China(AVIC). Договорите кој тој ги направите ќе му овозможат на Airbus влез во Кина, која пак има силна економија и развиен туризам кои ќе бидат од голем бенефит за оваа европска компанија. „Развивајќи го нашиот успех во соработка со Кина, особено преку фабриката за финално склопување на А320 во Tianjin, нашето партнерство продолжува да расте и да се развива“, рече Бреже. „Потписот на овој договор за склопување на A330 во оваа земја ќе отвори ново поглавје во стратешката кооперација со Кина. Заедно, ќе развиеме нови погони и ќе привлечеме нови бизнис можности во Кина“, рече тој. Договорите со TJFTZ и AVIC ќе му овозможат на Airbus да изгради втора фабрика во Tianjin, која е втора таква сместена надвор од Европа. Според последните соопштенија оваа фабрика ќе вработи околу 250 луѓе и ќе ја подобри работата на Airbus низ светот со тоа што ќе ја донесе компанијата поблиску до купувачите и со тоа ќе издејствуваат повеќе бизнис зделки. Успехот во Кина, што е случај со многу индустрии денес, ќе ја даде траекторијата на оваа компанија во годините што доаѓаат. Всушност, најголемиот успех на оваа компанија и лично на Бреже ќе биде доколку успее да го надмине Boeing и да го земе приматот на пазарот. Но засега, Бреже своите напори ќе ги вложи во новиот А350, со надеж дека овој модел ќе ги импресионира инвеститорите и авиокомпаниите. nnn

година, ќе Бидеме Број еден во светот на авијацијата

Капитал број 831 02.10.2015

www.kapital.mk

скандал

американски "удар" врз Германската економија

скандалот со Volkswagen Го доведува во Прашање кредибилното "Произведено во Германија"

Факт: Петина од извозот на Германија

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

скандалот со штетните емисии на дизел моторите на Volkswagen ги потресе бизнис и политичките елити во Германија, но може да се покаже дека е најсериозна закана за најголемата економија во европа, на што упатува и пренесувањето на случајот од сад на стариот континент, каде што Volkswagen, исто така, лажирал резултати од тестовите на неговите мотори, а германскиот магазин autoBild скандалот го прошири и на друг германски производител, на BMw, пишувајќи дека дизел sUV-от X3 има емисија на штетни гасови што ги надминува ограничувањата пропишани од еу

Во согласност со корпоративната култура на Германија очекувана беше оставката на извршниот директор на Volkswagen, Мартин Винтеркорн, кој така ја презема одговорноста за скандалот со манипулацијата со податоците за штетните емисии од возилата на компанијата (Винтеркорн не е едниствен што си оди - на листата за отказ до затворањето на овој број на Капитал беа барем уште тројца директори од групацијата од Волфсбург). Но, неочекувано за Германија, респектабилниот Volkswagen се претвори во ризик што по својот габарит ќе ја надмине и грчката должничка криза. „Одеднаш Volkswagen се претвори во поголем ризик за германската економија од кризата со грчкиот долг“, гласи коментарот на главниот економист на ING, Карстен Бржески, даден за Reuters. Според Бржески, ако во САД која е пазар-критериум падне продажбата на компанијата, не може да не се очекува истото да се случи и на другите пазари. „Ако продажбата на компанијата се урне во Северна Америка во следните месеци, тоа не само што ќе се одрази врз неа

(врз Volkswagen), туку и врз германската економија во целина“, вели конкретно Бржески. Продажбата на Volkswagen во 2014 година во САД изнесува 6% од вкупно 9,5 милиони возила колку што компанијата продава на светско ниво, или во апсолутна бројка, Американците лани се подновиле со околу 600 илјади автомобили со логото на германскиот производител. Американската агенција што се грижи за животната средина најави дека на Volkswagen му се закануваат казни до 18 милијарди долари, што е повеќе од целата оперативна добивка на компанијата за 2014 година. Компанијата може да ја покрие оваа казна, но, за сметка на големи скратувања на работни места. Официјален Берлин, пак, не смета дека скандалот со Volkswagen може да ја измести германската автомобилска индустрија од позицијата важен столб на економијата. „Станува збор за иноваторска и многу успешна индустрија за Германија, со многу работни места“, изјави портпарол на тамошното Министерство за економија, за Reuters. Но, аналитичарите токму на тоа предупредуваат - дека зависноста на германската економија од автомобилскиот се к то р може д а б и д е з а ка н а з а прогнозираниот раст на економијата од 1,8% за оваа година. А Германија веќе прогнозираше забавување поради проблемите со кинеската економија. „Ако продажбата на автомобили се намали, тоа може да ги погоди добавувачите, и со нив целата економија“, изјави експертот од оваа индустрија, Мартин Горниг, кој е дел од институтот за економски истражувања DIW, од Берлин. Инаку, автомобилскиот сектор во Германија во 2014 година вработувал околу 775 илјади луѓе, што е скоро 2% од целата работна сила на над осумдесет милионската држава. Volkswagen со дури 270 илјади

а е од автомобилскиот сектор

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

скандал

кОи се пРОценките на светските аналитичаРи За пОследиците вРЗ Volkswagen?

том излезе скандалот со Volkswagen во САД, Business Insider пренесе прогнози на најголемите светски инвестициски банки за тоа што може да претрпи компанијата во САД, но и на глобално ниво. Од Volkswagen признаа дека дури 11 милиони нивни возила низ целиот свет биле опремени со софтвер за манипулирање при контрола на издувните гасови, што беше откриено во САД. Како последица на ова акциите на автомобилскиот гигант се најдоа во слободен пад на Франкфуртската берза, каде на 22 септември загубија 19,82% од својата вредност. Тие за два дена паднаа за 35%, што за Volkswagen значи загуба од 25 милијарди евра од пазарната капитализација, а падот ги повлече надолу и акциите на другите производители на автомобили на европскиот пазар. Goldman SachS

“ Очекуваме значителен пад на акциите на Volkswagen, но и на на сите компании производители на делови за овие возила“

Ќе се доведе во прашање објективноста на тестовите за емисијата на штетни гасови на возилата. Познато е дека овие тестови на светско ниво, не само во САД, имаат ограничена точност при симулирањето на реални услови на возење и како последица на скандалот со Volkswagen, тестовите за нивото на загадување ќе бидат уште посомничави. Очекуваме значителен пад на акциите на Volkswagen, но и акциите на сите компании производители на делови за овие возила би можеле да претрпат колатерална штета.

morGan Stanley “ Ќе трпи репутацијата на брендот Volkswagen“

Гледаме три клучни импликации од овој проблем: XXVW се соочува со потенцијални казни што може да достигнат до 37.500 долари по возило што го има проблематичниот софтвер, а тука е и најлошото можно сценарио, казна од 18 милијарди долари за компанијата; XXVW ќе мора да ги повлече сите проблематични автомобили, што ќе предизвика огромни трошоци и/ или надомест за купувачите, што повторно ќе предизвика големи трошоци; XXПерформансот на брендот VW (а, до извесна мера и на Audi) во САД, но и глобално, може да се влоши доколку се разниша репутацијата, и тоа во моментот кога VW е пред лансирање на новите модели на спортски теренци во САД во 2016 година. Тврдењата за „чист дизел“ сериозно ќе бидат доведени во прашање. VW има доволно компаниски кеш, но оперативните перформанси можно е да се влошат извесно време. deutSche Bank “ Загрозен е пробивот на дизел моторите во сад“

Во најмала рака ќе биде тешко за Volkswagen да ги исполни таргетите за продажбата во САД (од предвидените 500 милиони евра чиста добивка за годинава, на 1,2 милијарди евра до 2017), а да не зборуваме за подолгорочните последици поврзани со репутацијата и санкциите од регулаторите. Ова исто така нема добро да се одрази на долго очекуваниот пробив на дизел моторите во САД што Volkswagen го форсира

веќе некое време. Уште едно клучно прашање е дали сето ова ќе остави последици на другите региони (во Европа пазарниот удел на дизел моторите е доста поголем од оној во САД) и дали купувачите ќе бараат отштета. credit SuiSSe “ Ризик за исплата на дивидендите“

Финансиските импликации може да бидат значителни: билансот на успех е под голем ризик да се влоши и повеќе од импактот на 6,5 милијарди евра издвоена резерва за справување со последиците од скандалот, што компанијата ја објави до сега. Со оглед дека приливот на кеш во групацијата во голема мера зависи од кинескиот пазар, постои значителен ризик за исплатата на дивиденди“. Да потсетиме, Volkswagen веќе најави дека ќе издвои 6,5 милијарди евра за покривање на трошоците на скандалот, но прашање е дали тоа ќе биде доволно, бидејќи само казната во САД би можела да биде речиси три пати поголема. Засега се знае дека во спорните автомобили бил вграден софтвер програмиран така да открие кога автомобилот поминува низ официјално тестирање на издувните гасови во САД. Автомобилите само тогаш го вклучуваат компјутерскиот систем за полна контрола на составот на издувните гасови, а таа контрола е исклучена во текот на нормални услови за возење, иако би морала да биде постојано вклучена. Резултатите кога била вклучена контролата прикажувале дури 40 пати помало количество азотни оксиди (NOx) од она што реално го успуштаат овие мотори. Целта на Volkswagen била зголемување на перформанските, како и намалување на потрошувачката на гориво.

Рок за пРијавување: 12 oКТОмврИ 2015

ДвоДневна обука на тема:

ИзвештаИ за менаџмент SUCCESS®

l 19 и 20 октомври 2015 година (понеделник и вторник) l 09:00-17:00 часот l во просториите на Институт концепт, Скопје обуката се базира на SUCCESS® правилата кои се развиени од професорот Хичерт. SUCCESS® правилата даваат јасни насоки и правила како треба да изгледа добриот Извештај. ефектниот извештај е функционален, едноставен, прегледен и со јасно пренесена порака за публиката. врз основа на тој извештај публиката може да донесе одлука благодарение на јасната комуникација. на обуката ќе биде образложено кој вид на графикони (chart) треба да се користат, каде и зошто. Ќе бидат образложени конкретни правила за креирање на табели во Excel и како табелата јасно да ја пренесе пораката. Примерите се од различните сектори (банкарство, телекомуникации, FMCG, градежништво, Ит ...). во вториот дел на обуката ќе подготвиме SUCCESS® правила во Excel и PowerPoint. Ќе ве научиме со неколку трикови како вашиот извештај да ја остави публиката без здив. Со SUCCESS® правилата како и Excel триковите, ќе бидете во состојба да направите магични графикони, табели и дијаграми.

учесниците на обуката ќе можат да ги донесат своите извештаи кои ќе можат да се променат, прилагодат и подобрат. на овој начин SUCCESS® концептот ќе се примени веднаш во пракса.

СодржИна на обуката:

Прв дел: SUCCESS® правила втор дел: Примена на правилата во Excel и PowerPoint

за кого е наменета обуката:

l менаџментот, кои секојдневно добида голем број на извештаи. l Controlleri, кои секојдневно дизајнираат извештаи. l Професионалци, кои имаат потреба да направат квалитетен извештај.

Предавач: бојан шчеПановИќ

генерален менаџер на MCB – Menadzment Centar Beograd, специјализирана компанија за едукација на менаџери и личен развој.

КОНТАКТ: м-р Ленче Зикова и м-р Ирена Богоевска l e-mail: institut@koncept.com.mk l 02 3216 962

www.kapital.mk

Капитал број 831 02.10.2015

скандал

работни места (најголем производител на автомобили во државата) е и еден од најголемите работодавачи. Автомобилите и автомобилските делови се и најуспешниот извоз на Германија - во 2014 година овој сектор извезол производи за 200 милијарди евра, што е безмалку една петина од целиот извоз на земјата. Овие податоци покажуваат каков размер може да добие скандалот со Volkswagen, компанијата што припаѓа на секторот што е во суштината на германската економија. А најава дека ова е само врв на сантата мраз дојде со изјавата на германскиот министер за сообраќај, Александер Добринт, дека Volkswagen не лажирал само во САД, туку и во Европа (се однесува на дизел мотори со зафатнина од 1,6 и 2 литри; не се знае точно за колкав број на возила станува збор). Германскиот, пак, магазин AutoBild скандалот го прошири и на друг германски производител, на BMW, пишувајќи дека дизел SUV-от X3 има емисија на штетни гасови што ги надминува ограничувањата пропишани од ЕУ. Но, не сите аналитичари се на мислење дека влијанието на скандалот толку силно ќе се одрази врз германската економија. Главниот економист на Commerzbank, Јорг Кремер, за Reuters изнесе проценка дека „германската автомобилска индустрија нема да биде „судена“ во целина“, и оти „нема да има рецесија само поради една

Германскиот министер за сообраќај, Александер Добринт, изјави дека Volkswagen не лажирал само во САД, туку и во Европа

компанија“. Обид за успокојување на Германците дојде и од нивната трговска асоцијација BGA, која објави дека нема сигнали оти клиентите во странство почнуваат да се сомневаат во квалитетот и во сигурноста на германската индустрија. „Нема сомневања во однос на производите со етикета „произведено во Германија““, изјави директорот на BGA, Андре Шварц, за Reuters. Тој не крие дека постои извесен степен на растревоженост меѓу германските

компании, во смисла, оти скандалот со Volkswagen може да и наштети на репутацијата на другите компании од другите сфери на економијата. Одредени аналитичари гледаат иронија во целиот случај. Коментираат дека додека германската економија се справуваше со должничката криза во Еврозоната и со забавувањето на економскиот раст на Кина, сигурно не очекуваше дека толку сериозна криза може да и донесе домашна компанија. nnn

ПРОМОЦИЈА НА

THINKCENTRE EDGE 73

СО ДЕДИЦИРАНА NVIDIA QUADRO K620 2GB DDR3!!!

ThinkCentre Edge 73 Tower Intel® Core™ i7-4770S Processor ( 8M Cache, up to 3.90 GHz ) 4GB DDR3 500GB HDD DVD_RW Keyboard + Mouse Lenovo NVIDIA Quadro K620 2GB DDR3

цена:

44.690 денари со ДДВ

* во цената не е вклучен мониторот

INet

Services

ИНЕТ - АВТОРИЗИРАН ЛЕНОВО СЕРВИС e-mail: services@inet.com.mk

ЗА ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ: A: Атинска 12 - Скопје E: sales@inet.com.mk W: www.inet.com.mk T: 02/ 3090.625