921 922 kapital magazin by Kapital Media Group

COVER STORY КАКО НОВАТА ВЛАДА ЌЕ ГО ЗАПРЕ ЕГЗОДУСОТ НА “БЕЛИТЕ МАНТИЛИ”?

СТЕВАН РАНЃЕЛОВИЌ

Европска асоцијација за комуникациски агенции – ЕАКА

ЕТИКАТА ВО РЕКЛАМИРАЊЕТО Е КОНКУРЕНТСКА ПРЕДНОСТ НА КОМПАНИИТЕ

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

WWW.KAPITAL.MK

INTERVIEW

КОЧО АНЃУШЕВ

ЗАМЕНИК ПРЕТСЕДАТЕЛ НА ВЛАДА ЗАДОЛЖЕН ЗА ЕКОНОМСКИ ПРАШАЊА И ЗА КООРДИНАЦИЈА СО ЕКОНОМСКИТЕ РЕСОРИ

САМО СО ГОЛЕМИ И МОЌНИ КОМПАНИИ, МОЖЕМЕ ДА ИМАМЕ СИЛНА ЕКОНОМИЈА И СРЕЌНИ ВРАБОТЕНИ СПЕЦИЈАЛНА ЕДИЦИЈА

ТОП ИЗВОЗНИЦИ НА МАКЕДОНИЈА

ТОП 100

ТОП 10

НАЈИЗВЕЗУВАНИ ПРОИЗВОДИ

НАЈГОЛЕМИ ИЗВОЗНИ ПАЗАРИ

ТОП ИЗВОЗНИЦИ НА МАКЕДОНИЈА

ИЗВОЗНИЦИТЕ БАРААТ ИЗВОЗНИ СТИМУЛАЦИИ И СИЛНА РАЗВОЈНА БАНКА

КАДЕ ИЗВЕЗУВА МАКЕДОНИЈА?

МАЈА КАДИЕВСКА ВОЈНОВИЌ

вицегувернер на Народната банка на Македонија

МАКЕДОНИЈА ТРЕБА ДА ДОЗВОЛИ ВЛЕЗ НА НЕБАНКАРСКИ ИНСТИТУЦИИ ВО ПЛАТЕЖНИТЕ УСЛУГИ

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

ТОП ИЗВОЗНИЦИ

ИЗВОЗНИЦИТЕ БАРААТ ИЗВОЗНИ СТИМУЛАЦИИ И СИЛНА РАЗВОЈНА БАНКА

ПОЛОВИНА ОД ИЗВОЗОТ ОДИ ВО ГЕРМАНИЈА

БРОЈ 921/922 | ЦЕНА 100 ДЕН. 23/30 ЈУНИ 2017 | ПЕТОК | ГОДИНА 18 СТРАНСКИТЕ ИНВЕСТИТОРИ ГО МЕНУВААТ ЛИКОТ НА МАКЕДОНСКИОТ ИЗВОЗ

РАСТЕ ИЗВОЗОТ, НО И УВОЗОТ НА УСЛУГИ ВО МАКЕДОНИЈА

INTERVIEW

ПОЛОВИНА ОД ИЗВОЗОТ НА УСЛУГИ Е ЗА ЛОН ДОРАБОТКИ АВТО ДЕЛОВИТЕ ГО ЗЕДОА ПРИМАТОТ НА ТЕКСТИЛОТ

ДО 2060: ЛУЃЕТО ЌЕ БИДАТ ИНФЕРИОРНИ ВО ОДНОС НА РОБОТИТЕ

Капитал број 921/922 23.06.2017

СОДРЖИНА

04 04

ВО ФОКУС

НАВИГАТОР

COVER STORY

INTERVIEW

Историска средба Заев-Борисов ЕБОР: Изградбата на инфраструктурата да биде приоритет во Западен Балкан Како новата влада ќе го сопре егзодусот на “белите мантили“ КОЧО АНЃУШЕВ

заменик претседател на Влада задолжен за економски прашања и за координација со економските ресори

Само со големи и моќни компании, можеме да имаме силна економија и среќни вработени

08 23

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

ТОП 100 ИЗВОЗНИ ПРОИЗВОДИ  Како работеа извозните компании? Извозниците бараат извозни стимулации и силна развојна банка  Каде извезува Македонија? Половина од извозот оди во Германија  Расте извозот, но и увозот на услуги во Македонија Половина од извозот на услуги е за лон доработки; авто деловите го зедоа приматот на текстилот  Странските инвеститори го менуваат ликот на македонскиот извоз Слободните зони прават годишен нето извоз од 280 милиони евра

24 46

INTERVIEW

МАЈА КАДИЕВСКА ВОJНОВИЌ вицегувернер на Народната банка на Македонија

Македонија треба да дозволи влез на небанкарски институции во платежните услуги

INTERVIEW

СТЕВАН РАНЃЕЛОВИЌ

Европска асоцијација за комуникациски агенции - ЕАКА

За високо етични реклами, компаниите треба да го надминат постојното законодавство

ЛИДЕРИ

РАТАН ТАТА

поранешен претседател на Tata Group

Не верувам во носење исправни одлуки. Јас носам одлуки и потоа ги правам исправни

ЕГЗОДУС ВО БЕЛО

АНЃУШЕВ

ВИЦЕГУВЕРНЕРКА

Од 2012 до 2016 година од земјава 600 лекари се отселиле во странство, а продуцирањето на еден специјалист државата ја чини во просек 60.000 евра, што значи дека 36 милиони евра биле инвестирани во кадар што сега лекува пациенти во Словенија, Хрватска, Германија, САД, Канада... Европската комисија прогнозира дека следните две децении во ЕУ ќе фалат околу еден милион лекари и други здравствени работници, што уште повеќе ќе го зголеми нивниот одлив од Македонија. Анализираме како земјава ќе се соочи со овој своевиден егзодус на професионалците без коишто не може да има развој на здраво и квалитетно општество.  Стр. 8

Кочо Анѓушев влегува во Владата како вицепремиер од позиција на веќе докажан бизнисмен, со повеќе изградени успешни бизниси зад него обединети во Групацијата Фероинвест, која вработува над 850 лица, и професор на Машинскиот факултет. Ова е прв пат на две високи функции, премиер и вицепремиер да бидат луѓе кои се докажале во водење бизнис и можеби затоа очекувањата да се подобрат работите во економијата се многу поголеми. Во интервјуто за “Капитал”, Анѓушев ги објаснува мотивите заради кои ја прифатил оваа функција и за главните економски политики и мерки со кои планираат да ги подобрат животниот стандард на граѓаните и условите за водење бизнис.  Стр. 16

Народната банка на Македонија од 5 до 7 јули ја организира десеттата јубилејна конференција на теми поврзани за плаќањата и платните системи, која годинава носи наслов “Двигатели нa интеграцијатa на плаќањата во Европа – иновации и соработка“. Ќе присуствуваат високи претставници од централните банки на Холандија, Белгија, Хрватска, Бугарија, Европската централна банка, Европската комисија, како и претставници на домашните банкарски систем. Оваа година, во фокусот ќе бидат најактуелните теми од оваа област, како што е дигитализацијата на банките, виртуелните валути и нивната регулација, технологијата којашто се користи за нив, односно DLT или blockchain.  Стр. 46

Импресум// Издава: Капитал Медиа Гроуп доо Скопје, бул. Партизански Одреди бр.17-1/16, п.фах 503, 1000 Скопје  Адреса на уредништвото на издавачот на медиум: бул. ВМРО бр.7, здрада 1, влез 1, кат 6, стан бр.31  П. ФАХ 503, 1000 Скопје  Директор и одговорен уредник: Љупчо Зиков  Печати: Европа 92, Кочани  Тираж: 3.000 примероци  Датум на печатење: 21.06.2017

Капитал број 908 24.03.2017

www.kapital.mk

4ВО ФОКУС

ИСТОРИСКА СРЕДБА ЗАЕВ-БОРИСОВ

БУГАРИЈА СО ОТВОР МАКЕДОНИЈА НА ПА

Добар почеток за првите соседи“, „Скопје и Софија најпосле се разбраа“ „Нова страница во односите меѓу Македонија и Бугарија“, „Историјата да нè зближува, а не да нè оддалечува“... Овие наслови во бугарските медиуми по повод посетата на премиерот Зоран Заев со македонска делегација во Софија, навестуваат историски исчекор и отварање на ново поглавје во македонско-бугарските односи. Бугарскиот премиер Бојко Борисов изјави дека Бугарија ќе понуди отворена поддршка за евроатлантските интеграции на Македонија.

Бугарија, инаку, од почетокот на следната година го презема претседавањето со Европската Унија. Претседателот на бугарската Влада, изјави дека откако Македонија се стабилизираше на внатрешен план, има историска шанса да направи своите граѓани да се чувствуваат подобро. Борисов вели дека Македонија во Бугарија може да гледа свој пријател. „Ние сме за единствена Македонија, за нејзиното членство во НАТО, а потоа и во Европската унија. Борис Трајковски и Жељу

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

РЕНА ПОДДРШКА НА АТОТ ДО ЕУ И НАТО Желев се личности кои направиле многу за нашите земји. Бугарија прва ја призна Македонија. Мислам дека ќе биде чест и за двајцата премиери да именуваат по една улица во чест на Трајковски и Желев“, вели Борисов. Премиерите на двете земји, Заев и Борисов објавија дека се на чекор до потпишување на договор за добрососедство кој можно е да биде потпишан уште летово, на Илинден, кога е договорено заедничко лествување на празникот, кој и Скопје и Софија го сметаат за дел од националната историја. „Си зедовме обврска на заедничко чествување на Илинден, Илинденското востание во Македонија

да го завршиме и потпишувањето на договорот за добро соседство и билатералната соработка меѓу нашите две земји каде што на наша покана премиерот Борисов ќе ја посети Македонија и заедно по вторпат ќе се поклониме пред споменик од нашата заедничка историја“, истакна Заев. Двајцата премиери исто така најавија и засилен ангажман за заеднички инфраструктурни проекти кои би можеле да се финансираат од фондовите на ЕУ, во прв ред Коридорот 8. Софија е втората меѓународна посета на Заев, после Брисел, откако стапи на премиерската функција. nnn

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

НАВИГАТОР ИЗЈАВА НА НЕДЕЛАТА

> БРОЈКА

2,1%

е пораснато кредитирањето на домаќинства во првиот квартал од 2017

ПРОДОЛЖУВААТ ДА ПАЃААТ Ц Фејсбук, Твитер, Јутјуб, итн., треба во рок од 24 часа да го бришат говорот на омраза и лажните вести

ХАЈКО МААС

германски министер за правосудство

ените на становите продолжуваат да паѓаат и годинава. Според последните податоци на Народната банка, падот на цените во првиот квартал е 7% споредено со истиот период лани, додека пак во споредба со претходниот квартал, намалувањето изнесува 0,8%. “Во првиот квартал, цените на недвижностите на домашниот пазар четврт последователен квартал бележат намалување, а истовремено се забележуваат определени сигнали за стабилизирање на растот на понудата на недвижности“, пишува во Извештајот на Народната банка.

ЕБОР: ИЗГРАДБАТА НА ИНФ ДА БИДЕ ПРИОРИТЕТ ВО З

Подобрувањето на инфраструктурата во земјите од Западен Балкан е важно за привлекување на повеќе инвеститори, а за тоа тие имаат поддршка од Европската банка за обнова и развој (ЕБОР), истакна директорот за Србија на оваа меѓународна финансиска институција, Даниел Берг. Тој во своето последно интервју истакна дека владите од земјите од

регионот треба да се фокусираат не само на крупната инфраструктура што подразбира изградба на автопати, железнички пруги, туку и поедноставување на процедурите на границите и побрз проток преку нив, поголема размена на информации, на работна сила. Берг оцени дека инфраструктурата во Западен Балкан може да биде подобрена и дека во тоа своја улога ќе има и ЕБОР, потсетувајќи на низа проекти што се финансирани од оваа институција.

Според него, инфраструктурните проекти освен како реторички механизам за добивање на гласови на политички избори, мора да бидат зацртани во долгорочните планови на властите за да обезбедат основа за економски развој. „Логично е таквите проекти да бидат дел од политичките процеси, но јас не гледам на тоа како на краткорочна активност. Напротив, изградбата на инфраструктурата мора да биде дел од економските процеси кои треба да креираат подобри услови за живот на

www.kapital.mk

ЦЕНИТЕ НА СТАНОВИТЕ

Капитал број 921/922 23.06.2017

мисла на неделата

“Во поглед на состојбата на понудата на недвижности, показателите упатуваат на потенцијално стабилизирање на растот. Имено, во последниот квартал од годината дојде до намалување на изградбата на станбени згради, како и на бројот на издадени одобренија за изградба на станови. На страната на побарувачката на станови не се забележуваат позначајни промени, односно и во првиот квартал на 2017 година продолжи солидниот раст на станбените кредити“, се наведува во новиот мајски извештај на НБМ.

Велат дека парите не биле клуч за среќата... Ама, ако имаш доволно пари, ќе ти го направат и тој клуч, без гајле.

Џоан Риверс американска актерка и водителка

7 > БРОЈКА

3,3%

е намалено кредитирањето на компаниите во првиот квартал од 2017.

лидери

НФРАСТРУКТУРАТА ЗАПАДЕН БАЛКАН Подобрувањето на инфраструктурата во земјите од Западен Балкан е важно за привлекување на повеќе инвеститори, а за тоа тие имаат поддршка од Европската банка за обнова и развој (ЕБОР), истакна директорот за Србија на оваа меѓународна финансиска институција, Даниел Берг.

ЏЕФ БЕЗОС

Шефот на Amazon.com со најновата аквизиција на Whole Foods ја зголемува доминацијата во трговијата

ЕМАНУЕЛ МАКРОН

граѓаните“, изјави Берг од ЕБОР. Новиот министер за транспорт и врски Горан Сугарески, пак, пред неколку дена се Анка Јоана Јонеску, директор на Канцеларијата на ЕБОР во Македонија. На средбата се разговарало за поддршката на ЕБОР делот на инфраструктурните проекти што се реализираат во Македонија. „На Европската банка за обнова и развој гледаме како еден сериозен партнер во реализација на проектите во инфраструктура што ги ветивме пред граѓаните. Имаме интерес таа соработка да продолжи и во наредниот период”, рече министерот за транспорт и врски, Горан Сугарески. Оваа институција досега има поддржано вкупно 104 проекти во земјава, а инвестициите се проценети на 1,6 милијарди евра. Изградбата на инфраструктурата според економистите, особено на автопати, железничките пруги, капацитети за производство на струја, според економистите мора да биде високо на агендата на новата влада. Властите ќе мора да направат ремонт на целиот државен буџет, така што ќе се скратат непродуктивните трошоци, а тие пари ќе се наменат за инвестиции

во крупната инфраструктура, бидејќи анализата на завршните сметки на буџетите од 2007 до 2015 година и податоците за извршување на буџетот за 2016 година, покажаа дека претходните власти вложиле помалку од 5% од народните пари во градежни и други градежни објекти. Односно, вкупно 25 милијарди евра потрошени народни пари за десет години, за изградба на патишта, железнички пруги, училишта, но и објектите од проектот Скопје 2014, претходните власти инвестирале само 1,2 милијарди евра. Главна препорака и од бизнис заедницата до новата влада, е да се изгради модерна патна, железничка инфраструктура, хидроцентрали за производство на струја, нови училишта, болници, како основа за подобрување на условите за водење бизнис и зголемување на животниот стандард на граѓаните. Светска банка во една своја студија, сугерираше земјите во развој да инвестираат околу една четвртина од БДП (што во нашиот случај би било над 2 милијарди евра) во капитални проекти за да се забрза економската активност. Кај нас, ниту една Влада досега, не одвоила повеќе од 3%-4% од БДП за јавни инвестиции. 

Францускиот претседател освои убедливо мнозинство со својата партија на парламентарните избори

не им беше неделата

ТЕРЕЗА МЕЈ

Политички неуспех, тероризам, катастрофален пожар... растат проблемите на британската премиерка

ЕМИЛ МАЈКЛ

Потпретседателот на Uber и десна рака на шефот Тревис Каланик, ја напушти компанијата

Капитал број 921/922 23.06.2017

www.kapital.mk

COVER STORY : КАКО НОВАТА ВЛАДА ЌЕ ГО 8 COVERSTORY:

36 МИЛИОНИ ИНВЕСТИЦИИ ВО ЛЕКАРИ ИС ОД МАКЕДОН ЗА ПЕТ ГОДИН

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

О СОПРЕ ЕГЗОДУСОТ НА “БЕЛИТЕ МАНТИЛИ“ 9

ЕВРА И СПАРИЈА НИЈА НИ!

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

COVER STORY

ПРИЧИНИ ПОРАДИ КОИ ЛЕКАРИТЕ СИ ЗАМИНУВААТ ОД БАЛКАНОТ XX Ниски плати XX Премногу прекувремена работа XX Неплаќање на прекувремените часови XX Неможност за работа со ментор XX Недоволно опрема за работа XX Избор на кандидати за специјализација според партиска и друга подобност XX Премногу оптоварување со администрација XX Премалку време за работа со пациенти

пишува:

С Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Со парите од платите на економските директори на здравствените установи, кои што инаку ќе бидат укинати како функција, ќе бидат наградувани лекарите што ќе покажат добри резултати. Ова е еден од начините за стимулација на лекарите што го најави новиот министер за здравство во македонската влада, Арбен Таравари, веднаш штом стапи на функцијата на почетокот од месец јуни годинава. “Ќе подготвиме нов Закон за здравство во Македонија, бидејќи актуелниот е катастрофа. Изменуван е и надополнуван 100 пати. Многу брзо ќе има вработувања во сите болници, бидејќи има голем недостиг на медицински персонал, поради што се создава голема нервоза кај пациентите

кои чекаат во редови.“, изјави Таравари. Таа нервоза и недовербата што се појави на релација пациент – лекар, според него, направи голем јаз помеѓу нив низ годиниве, што во неколку случаи резултираше и со вооружени напади врз лекари. Таравари најави и укинување на плаќањето по учинок, што го воведе пред пет години поранешниот ресорен министер Никола Тодоров, и заради што лекарите тогаш штрајкуваа повеќе од два месеци. Укинувањето на плаќањето по учинок го побара и новото раководство на Лекарската комора на Македонија, избрано кон крајот на месец мај годинава, покрај барањето за редефинирање на електронскиот систем за закажување “Мој термин“, којшто според нив не овозможува лекарите да дадат квалитетна здравствена услуга на пациентите. Исто како и министерот, кој што инаку и самиот доаѓа од лекарската фела, и Комората бара нов Закон за докторска дејност, со којшто јасно ќе биде утврден начинот на плаќање на докторите. “Основната плата да биде најмалку две просечни плати во државата. Со сегашните законски решенија измешани се лончињата, мора сè да си дојде на свое место. Законот за докторска дејност си поставивме рок од шест месеци да влезе во собраниска процедура, а за ова време да се направи и ревизија на другите законски

ЛОШ ТРЕНД: ЗА 5 ГОДИНИ 10% ОД ЛЕКАРИТЕ СЕ ИСЕЛИЛЕ

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

11 Ќ

АРБЕН ТАРАВАРИ министер за здравство

е подготвиме нов Закон за здравство во Македонија, бидејќи актуелниот е катастрофа. Изменуван е и надополнуван 100 пати. Многу брзо ќе има вработувања во сите болници, бидејќи има голем недостиг на медицински персонал, поради што се создава голема нервоза кај пациентите кои чекаат во редови.

решенија. Со сите овие промени ќе се обидеме да ги задржиме младите доктори во земјава“, вели д-р Калина Гривчева Старделова, претседателка на Лекарската комора.

“Апсурдно е да учиш 10-15 години за да не можеш после сметките да си ги платиш“

Подобрувањето на квалитетот на

араме укинување на плаќањето по учинок на лекарите и нова регулатива за оваа област. Основната плата на лекарите треба да биде најмалку две просечни плати во државата. Со сегашните законски решенија КАЛИНА се лончињата, ГРИВЧЕВА – измешани мора сè да си дојде на СТАРДЕЛОВА свое место. Со промените претседател ќе се обидеме да ги на Лекарската комора на задржиме младите Македонија доктори во земјава.

здравството со вработување на нови лекари и друг медицински персонал најверојатно нема да оди лесно, затоа што во Македонија веќе има недостиг од лекари. За само пет години во странство заминале преку 600 лекари, најмногу го Германија, но и во други европски земји, е податокот што последен го имаме на располагање, објавен од страна на организацијата Healthgrouper пред неколку месеци. Поради овој тренд

ричините за емиграцијата на лекарите се длабоки и чувствителни. Лекарите не бараат само подобри плати - дури и да има зголемување, голем дел сè уште сакаат да заминат туку заради подобри ВЛАДИМИР -услови за работа ЛАЗАРЕВИЌ и професионален извршен напредок без политички директор на Healthgrouper влијанија, во еден интегриран систем на вредности.

Македонија и другите земји од регионот се соочуваат со загуба на медицинскиот кадар којшто ќе се одрази негативно врз самиот здравствен систем - како што ќе се пензионираат возразните лекари, а младите лекари се отселуваат, особено помалите градови ќе останат без лекари, затоа што не само што се зголемува емигрирањето на лекари од државава, туку има и миграција од помалите градови кон Скопје.

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

COVER STORY БОЛЕСТИТЕ НА МАКЕДОНСКОТО ЗДРАВСТВО

МАТИЧЕН ЛЕКАР СО ПЛАТА ОД 25.000 ДЕНАРИ?!

еалните трошоци на една ординација со медицински тим е околу 152.000 денари месечно, се вели во истражувањето на Healthgrouper. Просечната исплата од ФЗОМ кон една ординација на матичен лекар е околу 102 илјади денари. Во овој момент ФЗО исплаќа месечно само 61% од реалните трошоци на една ординација. Трошоците за осигурување на опремата, професионална едукација, боледувања, замена на лекар или сестра, не се вклучени во оваа сума. Според законската регулатива во ординацијата мора да има лекар со сестра во една смена. Во вакви услови лекарите може да имаат 25.000 денари нето плата, а сестрите 15.000 денари. Лекарите специјалисти во клиничките центри се со нешто подобри примања, но и тие не надминуваат 500 - 600 евра во нето износ месечно, што според експертите во здравствената сфера е несоодветно за тежината на работата и одговорноста во оваа струка. Според некои наши информации што ги добивме од прва рака за платите на лекари што од земјава си заминале во странство, во Германија на пример, платата на која што може да смета лекар што не е специјалист (тука треба да се истакне дека мигрантите се помалку платени од германските доктори, н.з.), изнесува не помалку од 2.500 евра, а можности за специјализација може релативно лесно да се добијат на самите клиники, центри за рехабилитација, геријатрија, итн. Лекар специјалист веќе смета на месечна плата од 4.000 евра нагоре, во зависност од областа на експертиза.

БРОЈКИ

120

лекари во просек си одат секоја година од Македонија

90%

од заминатите лекари не би се враќале и да се зголемат платите во земјава

70%

од тие што се сè уште во Македонија размислуваат за заминување

72%

од заминатите лекари како причина ја навеле и неповолната политичка ситуација во земјата

“Лекарите заминуваат заради подобри услови за работа, што ги нудат другите земји, заради повисока плата, подостоинствено работење, но и заради политичката ситуација“, истакна Владимир Лазаревиќ, основачот на Healthgrouper и лидер на истражувањето коешто ги опфати и Србија, Косово и Албанија, а спроведено е на примерок од 4.500 лекари од четирите земји, во период од јуни 2015 до ноември 2016 година. Повеќе од 90% од тие што се отселиле немаат желба да се вратат дури и во услови да им се зголемат примањата, а повеќе од 70% од сите лекари кои учествувале во истражувањето и биле прашани „дали сте размислувале да се отселите?“ одговараат со „да“. “Поминуваме 10-15 години од нашиот живот во учење, а мораш да се усовршуваш постојано. И на крајот, апсурдно е да немаш да ги платиш сметките. Ако немаш некаков дополнителен приход, од асистентско место на факултет и сл., многу е тешко да се преживее“, е одговорот на еден од анкетираните млади лекари за потребите на истражувањето. Лазаревиќ од Healthgrouper вели дека анкетите од истражувањето покажале оти најчесто оние лекари што сè уште

не ја напуштиле Македонија тоа не го сториле заради семејни причини, а не заради носталгија или дека се оптимисти за иднината на државата и сл. “Причините за емиграцијата на лекарите се длабоки и чувствителни. Лекарите не бараат само подобри плати - дури и да има зголемување, голем дел сè уште сакаат да заминат - туку заради подобри услови за работа и професионален напредок без политички влијанија, во еден интегриран систем на вредности. Тие бараат простор каде што ќе бидат ценети и почитувани заради својата експертиза и одговорна работа, без да се плашат дека ќе бидат нападнати од некој незадоволен пациент или неговите роднини.“, вели Лазаревиќ. Тој повикува да се преземат мерки, односно да се воспостави канал на комуникација помеѓу институциите и лекарите, за да се слушне нивниот глас, затоа што и покрај бројните реформи што се правеа во здравството изминативе 20-тина години, тие не го подобрија квалитетот на здравствената заштита и негативното мислење на самата докторска фела за системот во којшто работат.

НАЈАВИ: ВЛАДАТА ВЕТУВА НОВИ ВРАБОТУВАЊА ВО БОЛНИЦИТЕ

НЛБ мПроклик – мобилно банкарство за правни лица

Секогаш повеќе за Вашиот бизнис! Новата НЛБ мПроклик апликација за мобилно банкарство за правни лица Ви овозможува едноставен пристап и постојан увид на состојбата и прометот на Вашите сметки и бизнис картички. Со НЛБ мПроклик можете да ги реализирате сите банкарски трансакции само со еден клик – директно преку Вашиот мобилен телефон.

www.nlb.mk www.nlbtb.mk

Контакт центар: 02 / 15 600

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

COVER STORY

На Германија и фалат 45.000 лекари

При презентирањето на извештајот на Healthgrouper, беше спомнат податокот дека едукацијата на еден лекар ја чини државата околу 60 илјади евра, што значи дека само за овие 600 лекари што се иселиле во странство за пет години, Македонија инвестирала 36 милиони евра. Значителен дел од оваа сума ја поднесуваат и самите лекари, коишто треба да платат и преку 10 илјади евра за најскапите специјализации, оние во хирургијата, што траат најдолго, од 4 до 6 години. Истражувањето на Healthgrouper објави исфрли податок дека само во 2013 година на Медицинскиот факултет во Скопје биле запишани 165 специјализации финансирани од државата и 243 приватни. За жал, плодовите од овие вложувања сега ги користат некои други држави. Како што истакнаа од Лекарската комора, на Германија на пример, и недостигаат 45.000 лекари, па е многу привлечна за македонските, но и лекарите од останатите земји од регионов. “Само од Велес, во последниве две години сите млади лекари заминаа. Од Прилеп има најави дека околу 80 млади лекари ќе си заминат, а 40 веќе учат германски интензивно“, велат од Здружението на приватни лекари на Македонија. Од Здружението велат дека многу мали поликлиники се отвораат во руралните подрачја во Германија, каде што младите доктори имаат прилика и да специјализираат на трошок на болницата. “Можноста за напредок во примарното здравство е минимална, а капитацијата (сумата што Фондот за здравствено осигурување – ФЗОМК им ја исплаќа за секој пациент што се води кај матичните лекари на месечно ниво, н.з.) не е променета од 2010 година, без оглед дали ординациите од примарното здравство во меѓувреме се здобиле со дополнителни трошоци. “ 

Софија: 80% од завршените лекари во Бугарија си заминуваат во странство последниве години

ЕДЕН МИЛИОН МЕДИЦИНСКИ ЛИЦА ЌЕ И ФАЛАТ НА ЕУ СЛЕДНИВЕ 20 ГОДИНИ

СИ БЕГААТ ЛЕКАРИТЕ И ОД БУГАРИЈА, СРБИЈА, ХРВАТСКА...

о цела Европа ќе има недостиг на лекари следниве 20 години, пишува бугарски “Капитал“, односно ќе фалат околу еден милион медицински лица на територијата на ЕУ. Тоа прави притисок и врз оваа земја, една од најслабите економии членки на ЕУ, од каде што исто така, се иселуваат голем број лекари во потрага по подобар стандард на Запад. Според тамошната лекарска комора, дури 80% од завршените лекари последниве години си заминуваат од Бугарија. Во 2008 година, на пример, во земјата имало 35.000 лекари, а за пет години таа бројка е намалена на 31.300. Половина од моментално активните лекари во следните десет години ќе се пензионираат. “За една деценија нема да има кој да нè лечи. Ако не се преземе нешто, цели региони од земјава ќе останат без лекари“, алармираат од Бугарската лекарска комора. Во Хрватска не е ништо подобро: и нивната еснафско здружение направило анкета меѓу младите лекари кое покажало дека 90% од испитаниците сметаат оти се во подредена положба во однос на колегите од ЕУ. Повеќето од половината (59%) активно размислува за заминување во странство, а само секој десетти лекар одговорил дека би останал во Хрватска, без оглед на достапните понуди, пренесува весникот “Лјечничке новине“. Од Србија пак, секоја година се отселуваат по околу 600 лекари, во следниот петгодишен период планираат да заминат уште 3.000, а 2.600 се водат како невработени, покажа извештајот на Healthgrouper. Во Албанија работите се уште полоши, па така според податоците таму има 1,1 доктор на 1.000 жители, no сепак висока е невработеноста, затоа што вработувањето оди по партиска линија. Во Косово пак, има најмалку податоци, затоа што нема институција која може да ги собере и обработи . Важно е да се истакне дека лекарите од Хрватска и Бугарија, како членки на ЕУ, можат многу полесно да најдат работа во некоја од западноевропските земји, одошто нивните колеги од Македонија, Србија, Албанија или БиХ, така што опасноста за нивните здравствени системи во следниот период е уште поголема.

Капитал број 921/922 23.06.2017

www.kapital.mk

ИНТЕРВЈУ Кочо Анѓушев влегува во Владата како вицепремиер од позиција на веќе докажан бизнисмен, со повеќе изградени успешни бизниси зад него обединети во Групацијата Фероинвест, која вработува над 850 лица, и како почитуван професор на Машинскиот факултет. Ова е прв пат на две високи функции, премиер и вицепремиер да бидат луѓе кои имаат искуство од реалниот бизнис и можеби затоа очекувањата да се подобрат работите во економијата се многу поголеми. Во интервјуто за “Капитал”, Анѓушев ги објаснува мотивите заради кои ја прифатил оваа функција и главните економски политики и мерки со кои ќе ги подобруваат животниот стандард на граѓаните и условите за водење бизнис.

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

INTERVIEW

КОЧО АНЃУШЕВ ЗАМЕНИК ПРЕТСЕДАТЕЛ НА ВЛАДА ЗАДОЛЖЕН ЗА ЕКОНОМСКИ ПРАШАЊА И ЗА КООРДИНАЦИЈА СО ЕКОНОМСКИТЕ РЕСОРИ

САМО СО ГОЛЕМИ И МОЌНИ КОМПАНИИ, МОЖЕМЕ ДА ИМАМЕ СИЛНА ЕКОНОМИЈА И СРЕЌНИ ВРАБОТЕНИ разговара:

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

XДоѓате X на висока извршна функција во новата влада како успешен и веќе докажан бизнисмен од реалниот сектор. Кои беа главните мотиви заради кои ја прифативте оваа функција во прилично сложено време за Македонија? Имам многу мотиви зошто ја прифатив понудата да станам дел од новата влада на оваа функција. Но, еве ќе се обидам да ги поделам во три групи. Ние како стопанственици во изминатиов период постојано критикувавме дека не сме доволно прифатени и разбрани од политиката, дека како бизнисмени не сме консултирани кога се носат важните закони. Со сегашниот премиер, тогаш опозиционен лидер разговаравме за повеќе теми од областа на економијата,

а тој во тие разговори имаше доволно доблест да каже: еве сето ова за што зборувате, дојдете и обидете се да го спроведете. Поканата беше упатена до целиот бизнис сектор. Како што знаете сите комори номинираа претставник, јас сум среќен што од Стопанската комора на Македонија едногласно ме предложија за нивни кандидат. Но, чувствувам и голема обврска, затоа што предизвикот е голем. Бидејќи кога некој нешто критикува, а не сака да направи ништо за тоа да се примени и реализира во пракса, тогаш нема никаков кредибилитет понатаму да зборува и да кажува како нешто треба да се направи. Сметам дека проблемите најдобро можат да се решат од позиција од каде што можете да влијаете на процесот, а не само со совети од страна. Секако дека со прифаќањето на оваа функција, преземам и огромна одговорност. Имам и приватен мотив. Целиот мој капитал и се што сум создавал во мојот живот се наоѓа во Македонија. И нормално дека мојот капитал ќе има поголема вредност ако се наоѓа во нормална и просперитетна држава. И на крајот има и личен или фамилијарен мотив за да се обидам преку оваа функција да ги променам работите на подобро во државата. Кога се консултирав околу

оваа понуда со моето семејство, мојот син кој има 20 години ми кажа дека ако работите во државата не се подобрат, неговата одлука да си замине во Македонија е веќе донесена. Замислете, кога мојот син, кој има услови да има подобар живот размислува на тој начин, сигурно уште многу други млади луѓе кои немаат обезбедена сигурна егзистенција се одлучени да ја напуштат земјата. Значи, имам личен предизвик да се обидам да ја подобрам ситуацијата во државата за да ги убедам моите деца да останат да живеат во Македонија. Состојбата во која се наоѓа Македонија од која младите сакаат да си заминат ја чувствувам и како неуспех на мојата и нашата генерација да направиме од оваа држава подобро место за живеење. XОва X е прв пат во независноста на Македонија на клучни функции, премиер и вицепремиер да се наоѓаат луѓе кои доаѓаат од бизнисот, односно кои имаат зад себе изградено успешни бизниси, кои инвестирале и вработувале... Можеби и затоа очекувањата да се средат работите во економијата се поголеми. Кои се политиките и мерките за кои имате согласност

АНЃУШЕВ: НЕМА ДА СЕ МЕНУВА ДДВ-ТО И КОРПОРАТИВНИОТ ДАНОК

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

ИНТЕРВЈУ

со премиерот дека треба да се преземат за да се подобри економската состојба во државата, за да се подобри животниот стандард на граѓаните? Среќна околност е што и премиерот на Македонија доаѓа од реален сектор и што неговото семејство е активно во бизнисот. Можам само да кажам дека со него имаме одлично разбирање кога станува збор за економските политики и во делот на мерките кои треба да се преземат за да се подобри животниот стандард на граѓаните и климата за водење на бизнис. Она што сме го усогласиле како мерки и кои во најскоро време ќе бидат преземени се темелат на следните основи. Досега целокупниот развој на Македонија се поставуваше и конципираше околу странските директни инвестиции. Прво ќе кажам дека и јас како потпретседател на Владата се соочувам со разни опструкции и не можам да дојдам до вистинските бројки и податоци за да анализираме какви се субвенции и државна помош е давана на странските инвеститори. Она што можам да го кажам е дека тоа субвенционирање на странските инвеститори ќе го направиме да биде најтранспарентно. Јас, како потпретседател, и Владата сме за привлекување на странски инвестиции, и уверувам дека и понатаму ќе продолжиме да ги поддржуваме тие процеси, но тоа ќе го направиме на транспарентен начин за јавноста да знае што добиваме и што даваме, за да можеме реално да ги измериме ефектите од странските инвестиции во државата. Ќе објавиме и кумулативно колку Македонија има досега дадено во процесот на привлекување на странските инвестиции. Можам само да кажам дека одредени министри имале големи дискрециони права да одлучуваат каква државна помош ќе се додели и во колкав процент ќе биде таа. Целиот тој процес ќе го направиме транспарентен. И понатаму, Владата ќе продолжи со поддршката на странските инвестиции, но со една мала измена. Ако странските инвеститори доаѓаат и имаат третман на црна кутија, носат полупроизводи, полуфабрикати, суровини од некаде, тука се користи само работната сила, а потоа целиот производ излегува надвор од Македонија и нема никаква друга интеракција со македонската економија, ние како држава немаме некоја голема корист и придобивка од странските инвеститори. Тоа ќе го промениме и ќе направиме модел во кој странските инвестиции ќе бидат вистински генератори на растот на македонската економија. Тоа може да се случи само ако тие повеќе соработуваат со македонската економија и

македонските компании. Досегашните странски инвеститори не можеме на сила да ги натераме да соработуваат со македонските компании, бидејќи тие имаат право да кажат дека во македонските компании не можат да најдат соодветен квалитет, цена, дека не се компатибилни со нивното производство...Но, затоа ние ја имаме Македонската банка за поддршка на развојот (МБПР) и имаме позиција како Влада да им помогнеме на македонските компании за да го подобриме и зголемиме нивниот капацитет на ниво на кое што ќе можат да понудат квалитет и квантитет кои ќе бидат задоволителни за странските инвеститори. Понатаму, за во иднина сметам дека треба да привлекуваме такви странски инвеститори кои повеќе ќе соработуваат со домашната економија. За сите странски инвеститори кои ќе доаѓаат во иднина, малку ќе го промениме моделот на субвенционирање. Ние како држава и понатаму ќе субвенционираме странски инвеститори, за да бидеме конкурентни со земјите од регионот во процесот на привлекување на странски инвестиции, но субвенционирањето ќе биде поврзано со процентот на соработка со домашните компании. На тој начин сакаме да постигнеме поголема интеракција и соработка помеѓу странските инвеститори и домашните компании, за да може преку овој процес да растат и македонските компании. Инаку, ако странските инвеститори ги затвориме како црни кутии, во кои има само влез и излез, и никаква друга интеракција со домашната економија, нема да имаме голем бенефит од нив. Она што сакам да го потенцирам јасно и гласно е дека странските инвеститори се многу добредојдени во Македонија и дека ние како држава ќе направиме се за да го зголемиме обемот на странски инвестиции, но ќе направиме и се за да ја зголемиме соработката со домашните компании. Такви модели на соработка помеѓу домашните и странските компании веќе постојат во многу земји и даваат одлични резултати во подигнување на целокупната економија. Вториот дел мерки се во доменот на компаниите кои имаат потенцијал за раст, меѓутоа бидејќи Македонија е мал пазар, за да растат мора да излезат надвор од границите на земјата и повеќе да извезуваат и да освојуваат нови извозни пазари. За компаниите кои имаат желба и потенцијал да растат и да се развиваат преку поголем извоз или преку аквизиции на фирми надвор од Македонија, ние како Влада ќе им обезбедиме механизми и поддршка тоа да го направат. Само големи и моќни компании, можат да направат силна и моќна економија. Во делот на поддршка за македонските извозни

За компаниите кои имаат желба и потенцијал да растат и да се развиваат преку поголем извоз или преку аквизиции на фирми надвор од Македонија, ние како Влада ќе им обезбедиме механизми и поддршка тоа да го направат. Тука само ќе ги споменам МБПР, потоа вклучување на дипломатските мисии во насока на зголемување и промоција на извозот и слично компании имаме повеќе механизми преку кои ќе им дадеме поддршка, тука ќе ја споменам повторно и МБПР, потоа вклучување на дипломатските мисии во насока на зголемување и промоција на извозот..Значи сите фирми кои имаат намера да извезуваат надвор од Македонија и на тој начин да растат, ќе бидат поддржани од Владата. Не треба да заборавиме, дека преку извозот или со купувањето на фабрики во други држави, компаниите го купуваат и пазарот. Во делот на енергетиката можам да кажам дека Македонија има многу проекти кои се да кажам во суштина популистички. Ние како држава мораме да ја напуштиме популистичката или ПР економијата која се водеше изминатиот период. Имам чувство дека досега беше многу поважно да се прикаже во јавноста дека многу се работи, отколку што беа важни резултатите од сето тоа. Јас ќе бидам повеќе фокусиран кон резултатите и бројките во работењето и економијата, а помалку на впечатоците во јавноста. Еве сега гледаме дека директорот на ЕЛЕМ во заминување распишува тендер

АНЃУШЕВ: ИМАМ ЛИЧЕН ПРЕДИЗВИК ДА СЕ ОБИДАМ ДА ЈА ПОДОБРАМ СИТУАЦИ

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

од 85 милиони евра. Сега ЕЛЕМ допрва ќе прави топлификација во Битола?! Јас ќе прашам кој ги спречуваше во изминатите 11 години да ги направат тие инвестиции за кои што тврдат дека сега се многу битни? Или сега се објавува тендер за набавкана механизација за копање на руда, а Македонија во изминативе години плаќаше над 100 милиони евра годишно на други фирми да ги вршат тие ископи. Зарем досега не можеше да се купи таа механизација и да се заштедат пари од буџетот? Еве сега ќе кажам дека тој тендер ќе биде поништен. Не заради тоа што механизацијата не е потребна. Таа механизација ќе биде набавена, но преку нов тендер во кој ќе биде вграден услов дека секоја фирма која сака да продаде опрема во Македонија за толку голема сума, ќе мора да купи производи од Македонија во вредност од 20% од вредноста на зделката. На тој начин ќе се разработи и домашната металопреработувачка или некоја друга индустрија. Најавувам дека ова правило ќе се практикува во сите големи набавки и тендери на државата во делот на економијата и енергетиката. И тука

ќе се навратам повторно на мотивите заради кои ја прифатив оваа функција. Имам и еден личен мотив, а тоа е дека ме фати инаeт да докажам дека ние како Македонци не сме инфериорни, имаме знаење, и јас од оваа позиција сакам да докажам дека можеме и знаеме. XКакви X реформи ќе се прават во делот на енергетиката? Досега имавме реклами во кои ЕЛЕМ комуницира со јавноста дека негова работа е да произведува струја, а во реалноста домашното производство покрива се помал дел од потребите за енергија. Енергетиката мора да биде одржлива, односно да се развива преку проекти кои ќе бидат на долг рок одржливи и финансиски исплатливи. Ако енергетиката се развива преку политички и популистички проекти, во еден момент ќе немаме енергија. Мојата цел е да отворам широка дебата за сите проекти во енергетиката кои се присутни во Македонија, да ги погледнеме реално нивните студи и анализи за одржливост и исплативост и да одбереме кои се проектите од кои Македонија ќе има бенефит и во таа

насока да ја развиваме енергетиката. Македонија како држава е 100% зависни од увоз на нафта и гас, единствено што можеме да произведеме е електрична енергија. Но, и тука за жал бројките се поразителни. Многу ПР и реклами дека во ЕЛЕМ се произведува електрична енергија, додека производството на струја не било никогаш помало, а увозот на струја не бил никогаш поголем. Без никакви дилеми ќе се залагам дека ние како држава мора прво да ги ставиме во функција домашните капацитети за производство на електрична енергија. Но, истовремено мораме да внимаваме да не влијаеме на зголемување на цената на електричната енергија за крајните потрошувачи. Има начини и методи како тоа го прави цела Европа. Цените на технологиите за обновливи избори на енергија се намалени, па наместо да воведеме фиксни фидинг тарифи, ќе воведеме тендери кои ќе ги добијат тие компании што ќе побараат најниски фидинг тарифи од државата. Со тоа и државата ќе заштеди, и тоа ќе има најмало влијание врз цените на струјата за крајните потрошувачи. Мислам дека тоа во голем дел ќе помогне да се продолжат и развиваат проектите и за фотоволтаици, електроветрани и мали хидроцентрали. Мислам дека со овие промени и со примена и на пакетот закони кои се дел од усогласување со европската регулатива, ќе овозможиме подобрување на состојбите во енергетиката. XЈа X споменавте на неколкупати досега државната развојна банка. Што планирате со МБПР, дали планирате таа да се докапитализира или, пак, да се прошират нејзините ингеренции, бидејќи ваква како што е сега, барем според кажувањата на бизнисмените, нема капацитет да обезбеди речиси никаква поддршка за домашните компании? Тоа многу ќе зависи од состојбата на буџетот. Ако успееме да извадиме средства од буџетот за да ја докапитализираме, тоа ќе го направиме, ако не, ќе побараме финансиска помош од странство. Бидејќи преку МБПР можеме да направиме многу од овие активности за поддршка на економијата кои ги споменав. XКога X сме кај буџетот, колку всушност може да направите реформа на буџетот за да може да ги спроведете реформите за коишто зборувавме? Платите на администрацијата и пензиите нема да бидат доведени во прашање. Е сега прашањето е колку остануваат после тоа пари.. За жал, не многу. Ние сè уште немаме јасен пресек на обврските што се преземени.. Вие знаете дека многу тендери беа така распишувани, што

ИЈАТА ВО ДРЖАВАТА ЗА МОИТЕ ДЕЦА ДА ОСТАНАТ ДА ЖИВЕАТ ВО МАКЕДОНИЈА

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

ИНТЕРВЈУ

СТРАНЦИТЕ КОИ ЌЕ ДОБИЈАТ ДРЖАВЕН ТЕНДЕР ЌЕ МОРА ДА КУПАТ 20% МАКЕДОНСКИ ПРОИЗВОДИ

ицепремиерот Анѓушев во интервјуто за “Капитал” најави промени во правилата кои важат за странските компании кои учествуваат на големите државни набавки и тендери од областа на економијата и енергетиката. “Секоја фирма која, на пример, сака да продаде опрема или некои други производи за кои државата или државните компании се јавуваат како набавувачи, ќе мора да купи производи од Македонија во вредност од 20% од вредноста на зделката. На тој начин ќе има позитивни ефекти и за домашната индустрија. Ова правило ќе се практикува во сите големи набавки и тендери на државата во делот на економијата и енергетиката”, вели Анѓушев.

обврските доаѓаат после две, после три години.. Тие обврски сега доаѓаат. Ние во моментов правиме реален пресек, но сакам македонската јавност да знае дека ние овде се соочуваме со сериозни опструкции од администрацијата. Еве јас, како потпретседател на Владата, една недела чекав компјутер да ми доделат, две недели да ми отворат службена имејл адреса. Договорите за странските инвестиции сè уште ги чекам. Но, ќе се менуваат работите, ќе дојдеме до податоци. За кусо време ќе имаме слика каква е состојбата во буџетот, но ние мораме да мислиме и на развојната компонента, не само на платите и пензиите.  Имате план како ќе го направите тоа, кои опции стојат на располагање? Прво, мора да ги запреме непродуктивните трошења, значи ќе има кратење на одредени ставки. Видете, сите оние фасади, споменици и сл., биле водени под капитални инвестиции, а тоа не се капитални инвестиции. Капиталните инвестиции мора да бидат финансиски одржливи на долг рок. Иако вие ангажирате градежни фирми, но перспективно правите нов трошок, не правите нешто што ќе носи пари. Ние ќе влегуваме во капитални инвестиции што носат пари, а тоа е инфраструктура пред сè - патишта, гасоводи, далекуводи... Видете, ние се затрупавме во ѓубре

во Македонија, почнаа да се палат депониите. Ќе гледаме во регионалните депонии да се направат проекти што ќе бидат всушност бизнис – рециклирање, производство на струја од отпад, итн. Имаше такви најави за бизнис во скопската депонија Дрисла, но досега не чувме дека нешто се случува, напротив, чувме само за проблеми и судски спорови. Фирмите со коишто оваа влада ќе работи нема да бидат некои фантомски, непознати, политички и наменски креирани, туку првокласни компании од развиените земји, коишто навистина ќе ги реализираат проектите. Значи, во делот на капиталните инвестиции тоа што го имаме во буџетот планирано, ќе гледаме да го реализираме колку што можеме повеќе, но во продуктивни проекти, а во делот на непродуктивните проекти ќе запреме. Нормално, постоечкиот буџет нема да биде доволен за да се обезбеди потребниот раст на економијата, ќе треба да се задолжуваме, но тие пари од задолжувањата ќе ги трошиме исклучиво во продуктивни проекти, затоа што ние немаме право на нови грешки! А математиките што покажуваат, дали може тие дополнителни средства да се обезбедат со зголемување на даноците? Владата јасно кажа дека нема да го

менува ДДВ-то и корпоративниот данок, туку планираме да интервенираме во персоналниот данок, што го плаќаме сите. Најголемиот дел граѓаните нема да бидат засегнати од ова, туку правиме анализа за да видиме над кои лимити колку тоа зголемување ќе влијае во буџетот. Значи, планот е, над одредени нивоа на доход, да се плаќа 18%, наместо досегашните 10%. И јас сум меѓу тие што ќе плаќаат 18% заради сопственоста што ја имам, дивиденди итн.. И јас тоа го прифаќам со радост, ако е тоа за доброто на луѓето и доброто на државата. Не размислувам себично дека тоа е зафаќање од мојата заработка, нема проблем, нека биде, ако е тоа за доброто на буџетот, за државата и за зголемување на општата благосостојба. Како човек што доаѓа од бизнисот, кои се најголемите проблеми со коишто се соочуваат компаниите, а врз коишто Владата може да влијае? Бизнисот прво треба да се ослободи од политиката. Државата може да се меша само во капиталните инвестиции, за сè друго треба да го ослободи бизнисот и да презема мерки со коишто само може да го олесни амбиентот, а не обратно. Кај нас досега ситуацијата беше дека сè зависи од државата, да не речам од неколку луѓе. Прво, таа фама мора да се расчисти. Второ, мора да се престане со

АНЃУШЕВ: СУБВЕНЦИОНИРАЊЕТО НА СТРАНСКИТЕ ИНВЕСТИТОРИ ЌЕ БИД

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

21 формирање политички фирми, затоа што кога создавате вакви фирми правите две штети: кога фаворизирате една компанија, правите нелојална конкуренција на оној што може да работи успешно по пазарни принципи, и му го спречувате развојот, а овој првиот вештачки го растете. И потоа, кога ќе престане со политичката поддршка, дотогаш фаворизираната компанија нема да може да работи, затоа што ако била способна за тоа, таа и претходно успешно ќе работела. И така ќе имате две пропаднати фирми: и таа со политичка поддршка, и оваа втората, која сте ја спречиле да расте. Зад вас сте оставиле пустош. Мора да ги оставите фирмите да растат природно, и оние што се добри, да го носат развојот на економијата. Ќе ви дадам наједноставен пример: ако сакате да ставите фотоволтаик на вашата куќа, треба да ја поминете бирократијата и процедурите како да правите термоелектрана од 100 мегавати. Тоа не смее така да биде. Вам мора да ви дозволиме да ставите фотоволтаик со градежната дозвола и толку. Треба да имате двонасочно броило и работата е решена. Имам многу вакви примери... Значи, ако сакате нешто да развивате, мора да го ослободите. А, не декларативно да се изјаснувате дека сте за развој на нешто, а всушност на терен работите во спротивна насока. XСостојбата X со неликвидноста и доцнењето во плаќањето е прилично алармантна. Планирате ли некои решенија за средување на плаќањата? Државата и семејството различно размислуваат. Семејството гледа да заштеди за црни денови, државата мора да ги пушти парите во оптек, за да може економијата да функционира. Ние го направивме токму тоа, ако забележавте, во првите денови од нашето управување, пуштивме два пати ДДВ назад кај фирмите. Јас не сакам никој да аплаудира за тоа, затоа што тоа е законска обврска. Меѓутоа ако државата ги држи парите и не ги враќате во економијата, ја загушува економијата. Ние не може да влијаеме врз тоа како фирмите ќе си плаќаат меѓусебно, но како држава можеме да се трудиме барем нашите обврски кон компаниите да ги извршуваме на време. Затоа што, досега знаете како беше: платете си вие во рок од 20 или 50 дена - и тоа државата ви кажува тоа да го направите, а не е нејзина работа да се меша во односите меѓу вас како компании – а таа самата ги држи парите и нејзините обврски не ги плаќа. Затоа ние ќе гледаме ние да бидеме одговорни кон реалниот сектор, за да може потоа и компаниите да си ги извршуваат своите

XВо X јавноста неодамна се отвори темата за конфликт на интереси заради тоа што сте сопственик и на бизниси. Каков е вашиот коментар на оваа ситуација и како планирате да го решите? Со прифаќањето на оваа функција свесен бев дека можам да дојдам во судир на интереси, но во ниеден момент немам дилема за таквата ситуација како да постапувам. Тоа што е регулирано со законите и не е дозволено не помислувам да не го почитувам или да се обидам да го заобиколам, изиграм, или забошотам.Имено, определбата да се биде во еден и одреден период на функција што е јавна за мене денес претставува признание , голема чест но и обврска. За да нема судир на интереси во постапка сум на продажба на компанијата ЕДС, значи освен што се повлеков од управувањето, ќе излезам и од сопственоста. Исто така, сакам уште еднаш да потенцирам дека не поседувам никаква фирма во Белизе, ниту, пак, во ниту една друга офшор земја. Сите мои фирми и целиот мој капитал е инвестиран во Македонија и тоа може да се провери во Централниот регистар. Со својата работа во јавниот сектор, ќе покажам, ќе промовирам и ќе докажам дека може да се биде чесен и да се направи успешна кариера како јавен функционер во интерес за општеството и неговите граѓани. Успешноста во кариерата како јавен функционер, министер или директор, според мене е егзактна наука. Таа е мерлива категорија. За доаѓање до придобивките од одличното управување во оваа сфера е потребно време, но и тоа е мерливо и граѓаните по извесен период ги гледаат тие придобивки, како што се повисок квалитет на живот, поголема просечна плата, подобар производ и квалитетни услуги и имаат корист од нив. Видете, ако некој човек се занимавал со бизнис, веројатно не очекувате дека тој до тогаш ништо не сработел или создал. Ако тој претходно во животот ништо не работел во овој сектор, како очекувате тој да го води овој ресор во Владата. Ако сакаме таков профил на човек на оваа позиција, без никаква историја на работа, кој ќе дојде да се учи водејќи ја државата, видовме каков беше резултатот наназад со години. Од друга страна, ако сакате искусен човек кој ќе го донесе целото свое искуство од реалниот сектор, тој секако дека има некаква сопственост. Јас за среќа, сум почнал од нула пред 15 години, сум ги формирал своите компании кои што понатаму направиле капитал кој што јас ќе го пријавам во анкетниот лист. Притоа, сум горд што целиот тој капитал е во Македонија, на мое лично име, со платени сите даноци, без никакви државни субвенции, туку направен на пазарот, и воглавно е од извоз. Брако е компанија со производство кое што 96% е за извоз, малку кој знае дека и опремата за хидроцентралите се произведува во Брако. обврски кон своите добавувачи, но и кон буџетот, навремено. XИмате X ли пресметки колкави се недостасаните и неисплатени фактури од државата кон фирмите? Не можам да ви дадам одговор во моментов, затоа што ги правиме анализите сè уште... Има многу ситуации, на пример, во градежните проекти што допрва достасуваат – во градењето знаеме дека секоја ситуација е фактура. Допрва очекуваме таа документација да пристигне и да знаеме на што сме. XКаде X очекувате најголеми предизвици во спроведувањето на економската програма? Во јавноста се појавува и перцепција дека и внатре во Владата има извесно разногласие околу економските политики и сл.? Не очекувам проблеми внатре во Владата, во смисла на наводното разногласие околу политиките. Според мене, моделот дека интересот на бизнисот и на вработените е различен

е застарен модел. Јас така не гледам на работите, затоа што само среќни вработени прават добра фирма. Кој е тој добар бизнисмен што не сака да ги плати своите вработени и да ги задржи добрите работници? Најголеми проблеми очекувам во некакви рецидиви од претходното владеење. Еве сега ме информираа дека врз основа на еден спор околу проектот ХЕЦ Св.Петка и инатење на претходната гарнитура, изведувачот словенечки Рико добил на меѓународен арбитрарен суд спор против Македонија, и сега треба државата тоа да го плати. Имаме еден голем судски спор со германска компанија во врска со нивното ангажирање за реконструкција на трите котли во РЕК Битола, којшто се води на меѓународен суд. Не знаеме што ќе нè снајде таму... Потоа спорот за рушењето на градежниот објект Космос, којшто исто така се води пред меѓународен суд за човекови права во Стразбур, не знаеме и таму како ќе излезе и колку државата ќе треба да плати евентуална отштета. А тоа не се мали пари за буџетот. nnn

ДЕ ПОВРЗАНО СО ПРОЦЕНТ НА СОРАБОТКА СО ДОМАШНИТЕ КОМПАНИИ

ЛИДЕР ВО ОБЕЗБЕДУВАЊЕТО НА КВАЛИТЕТНИ ГРАДЕЖНИ МАТЕРИЈАЛИ КВАЛИТЕТ-ПРОМ е препознатливо име во областа на трговија со градежни материјали. Наша основна карактеристика по која се разликуваме од другите е целосната посветеност кон конкретните потреби и желби на нашите клиенти. Квалитетот е потврден со сертификати од самите производители. КВАЛИТЕТ-ПРОМ со своето долгогодишно искуство во продажбата и набавката на градежни материјали е докажан бренд на македонскиот пазар. За нашиот квалитет и посветеност кон работата доволно говори долгата референтна листа на задоволни клиенти и соработници. За сите наши производи вршиме транспорт до вашиот објект или склад. Испораката е навремена и бесплатна. Ваше е само да порачате, а ние ќе го организираме сето останато. КВАЛИТЕТ-ПРОМ располага со армирачки погон, јавен царински склад со отворен и затворен простор со можност за складирање на различни видови стока како и со царински терминал за увоз-извоз со можност за сместување на 100 товарни возила.

kvalitet-prom.com.mk

СПЕЦИЈАЛНА ЕДИЦИЈА

ТОП ИЗВОЗНИЦИ НА МАКЕДОНИЈА

ТОП 100

ТОП 10

НАЈИЗВЕЗУВАНИ ПРОИЗВОДИ

НАЈГОЛЕМИ ИЗВОЗНИ ПАЗАРИ

ТОП ИЗВОЗНИЦИ НА МАКЕДОНИЈА

ИЗВОЗНИЦИТЕ БАРААТ ИЗВОЗНИ СТИМУЛАЦИИ И СИЛНА РАЗВОЈНА БАНКА

КАДЕ ИЗВЕЗУВА МАКЕДОНИЈА?

ПОЛОВИНА ОД ИЗВОЗОТ ОДИ ВО ГЕРМАНИЈА

СТРАНСКИТЕ ИНВЕСТИТОРИ ГО МЕНУВААТ ЛИКОТ НА МАКЕДОНСКИОТ ИЗВОЗ РАСТЕ ИЗВОЗОТ, НО И УВОЗОТ НА УСЛУГИ ВО МАКЕДОНИЈА

ПОЛОВИНА ОД ИЗВОЗОТ НА УСЛУГИ Е ЗА ЛОН ДОРАБОТКИ АВТО ДЕЛОВИТЕ ГО ЗЕДОА ПРИМАТОТ НА ТЕКСТИЛОТ

Капитал број 921/922 23.06.2017

www.kapital.mk

ТОП 100 ИЗВОЗНИ ПРОИЗВОДИ 24КАКО РАБОТЕА ИЗВОЗНИТЕ

ИЗВОЗНИЦИТЕ БАРААТ ИЗВОЗНИ СТИМУЛАЦИИ И СИЛНА РАЗВОЈНА БАНКА

СТОПАНСКА КОМОРА: ПОСЕБЕН ТРЕТМАН ДА ИМААТ МЕТАЛУРГИЈА, ГРАДЕ

www.kapital.mk

КОМПАНИИ?

Капитал број 921/922 23.06.2017

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

Како работеа извозните компании? Извоз во 2016 Компанија Џонсон Мети

(во евра) 1.300.000.000

Ван Хол

128.369.341

37,16%

Фени Индустри

101.303.000

-56,96%

Џонсон Контролс Штип

96.389.428

33,66%

Алкалоид

80.700.000

8,00%

Окта

60.000.000

-1,40%

Саса

38.121.511

-19,62%

Макстил

47.000.000

Бучим

45.948.171

2,79%

Вабтек

19.900.000

6,00%

Макпрогрес

18.050.000

6,00%

Цементарница

17.800.000

30,00%

Факом

16.000.000

15,25%

Мермерен комбинат

15.846.960

3,00%

ФЗЦ 11 Октомври

12.000.000

390,00%

Витаминка

10.800.000

-1,70%

Макпетрол

10.100.000

-16,50%

9.830.000

4,80%

Пекабеско

7.051.000

20,80%

Европа

6.500.000

-1,30%

Мода Свети Николе

3.600.000

22,60%

Димко Митрев Велес

3.440.000

4,20%

Фруктал Мак

2.500.000

3,00%

Раде Кончар Апаратна Техника

2.360.000

23,20%

Сковин

2.300.000

25,60%

БИМ Свети Николе

2.225.000

-25,70%

Тиквеш Кавадарци

*Податоците за извоз се обезбедни од финансиските извештаи на компаниите објавени на Македонската берза и податоците од Државниот завод за статистика

ЕЖНИШТВО, ПРЕРАБОТУВАЧКА ДЕЈНОСТ И ОДРЕДЕНИ УСЛУЖНИ ДЕЈНОСТИ

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

ТОП 100 ИЗВОЗНИ ПРОИЗВОДИ

ЖИВКО МУКАЕТОВ

генерален директор на Алкалоид

остојат начини како да се стремиме кон подобри извозни резултати. За таа цел мерки кои би можеле да помогнат се поголемо учество на МБПР во обезбедување на извозните аранжмани на домашните компании и похрабро споделување на ризиците заедно со деловните субјекти, потпишување на договори за слободна трговија со што повеќе земји како и на договори за ослободување од двојно оданочување, создавање на модел и методологија за субвенционирање на производството наменето за извоз и намалување на ДДВ стапката од 18% на 5% при увоз на суровини за производи кои понатаму се продаваат со 5% ДДВ како финален производ итн.

пишува:

громен неискористен потенцијал за нашите домашни компании има на пазарите на земјите од Магреб и Блиски исток кои се значајни пазари од над 400-тини ГЛИГОР жители. ЦВЕТАНОВ милиони извршен директор “Овде државата на Макпрогрес би можела да превземе одредени олеснувања како поедноставување на визните процедури за полесен проток на деловните луѓе до и од тие земји, зголемување на дипломатските активности со тие земји, потпишување на договори за слободна трговија и договори за ослободување од двојно оданочување, предлага Цветанов.

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Има само четири земји во светот со кои германскиот економски гигант има трговски дефицит, односно кои повеќе извезуваат, отколку што купуваат од Германија. Една од нив е и Македонија, која на Германците успева да им продава автомобилски делови, катализатори, кабелски системи, седишта за автомобили, малку текстилни производи, произведени по лон принципот и уште малку зеленчук или вино. Некој кој не ги познава приликите лесно би можел да заклучи дека Македонија има силна извозна индустрија, штом успева да продава толку многу во најсилната европска економија. Но, ако се погледнат бројките малку подобро, реалноста е многу далеку од овој заклучок. Според податоците за извозот од статистика може да се види дека над 2 милијарди евра или дури 50% од вкупниот годишен извоз на Македонија оди кон Германија. Од тој

тимулативни мерки со намалување на одредени давачки спрема државата сразмерно со остварениот извоз на извозните компании би помогнале во подобрувањето на ЗЛАТКО Од СИМОНОВСКИ конкурентноста. помош би бил и олеснет извршен директор на Факом пристап до кредитни линии со ниска каматна стапка за набавка на нови машини и технологии со која ќе се произведува производи со поголема додадена вредност наменети за извоз и можност за поврзување на поголем број домашни компании од различни дејности во конзорциуми за заеднички настап со други домашни или странски компании на странски пазари.

извоз, само на извозот на Џонсон Мети, кој лани надмина 1,25 милијарди евра, отпаѓаат две третини. Или најголемиот извозник од Македонија, Џонсон Мети, кој произведува катализатори за моќните германски автомобилски брендови, создава 30% од вкупниот извоз на Македонија. Ако се анализира подетално извозот во Германија, петте најизвезувани производи, со кои се прави близу 80% од извозот во оваа земја се автомобилски делови и седишта за автомобили. Во Македонија, дури половина од целиот извоз се прави со 10 производи, од кои седум се произведуваат во фабриките кои странските производи ги произведуваат во слободните економски зони. Или од вкупниот извоз на Македонија лани кој изнесуваше 4,32 милијарди евра, дури 2,2 милијарди евра отпаѓаат на извозот на 10-те извозни ставки, од кои близу 1,3 милијарди евра се извоз на најголемиот извозник Џонсон Мети. Статистичките податоци покажуваат дека во Македонија само 3.396 компании извезуваат, што е 4,7% од вкупниот број на активни трговски друштва. Тоа е многу мал број на извозни компании, ако се спореди со односот на извозните компании во регионот или светот. Колку за споредба во Хрватска околу 15%, или околу 17 илјaди фирми извезуваат. Ако се анализира според големината на фирми, тогаш интересен е податокот дека дури 53% или 1.790 од извозните

македонски фирми се микро фирми со помалку од 10 вработени. Но, тие сите заедно прават извоз од околу 330 милиони евра, што е една третина од извозот кој го прави, на пример, најголемиот извозник Џонсон Мети. Најголем дел од извозот се прави кај големите извозни компании, кои вработуваат над 250 лица. Податоците покажуваат дека Македонија има само 103 големи извозни компании, што е 3% од вкупниот број на извозни фирми, а тие прават годишен извоз од близу три милијарди евра, или кај овие стотина големи извозници се создава близу 70% од вкупниот извоз на државата. Од малите и средните фирми во Македонија, 1.320 се извозници кои заедно прават извоз од околу една милијарда годишно, или околу 25% од вкупниот годишен извоз на Македонија.

Како работеа извозните компании?

Капитал го анализираше работењето на поголемите извозни компании во Македонија. Ги прашавме кои се најголемите предизвици со кои се соочуваат на домашниот пазар, но и на извозните пазари на кои извезуваат. Политичката криза во која се наоѓаше Македонија, дополнително им го отежна работењето на извозните компании, и многу потенцијални клиенти со право станаа посомничави во поглед на квалитетот и доверливоста

ОЧЕКУВАЊЕ: ПОМОШ ОД ДРЖАВАТА ЗА ПРОМОЦИЈА НА ИЗВОЗНИТЕ КОМПАНИИ

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

ТОП 100 ИЗВОЗНИ ПРОИЗВОДИ

на извозните компании од компаниите од Македонија. Многу извозни компании велат дека неликвидноста и отежнатиот пристап до финансии се меѓу клучните проблеми во нивното работење. Домашните инвестициски капацитети се слаби, нема развиени институции за капитал за финансирање, банкарскиот сектор не развива доволно финансиски инструменти за поддршка на извозните компании, додека директната буџетска поддршка речиси и да не постои. Единствена домашна компанија која е меѓу најголемите извозници и која произведува готови производи со поголема додадена вредност е Алкалоид, чиј консолидиран извоз лани достигна 80,7 милиони евра, што претставува раст од околу 8% во однос на 2015 година. Лани, дури 60% од вкупните консолидирани продажби на Алкалоид се направени на странски пазари. Од Алкалоид изјавуваа дека очекуваните консолидирани извозни продажби за 2017 година се проценети на околу 87 милиони евра со што би се забележил раст во однос на минатата година повторно од околу 8%. Од Алкалоид велат дека се соочуваат со многу предизвици и пречки на извозните пазари, но со посветеност и енергија успеваат да се справат со секојдневните предизвици. “Во изминативе години на странските пазари се поизразено е присуството на најразлични механизми и изнаоѓање на начини за се поголеми ограничувања за влез на пазарите или за присуство на истите како странска компанија. Се чувствуваат трендовите на затворање на одредени пазари, поголема заштита (протекционизам) на домашните деловни субјекти исл. Потекнувајќи од помала национална економија потребни се огромна упорност, добри вештини и истрајност за континуиран раст на извозните пазари”, вели Живко Мукаетов, генерален директор и претседател на Управниот одбор на Алкалоид . Мукаетов вели дека покрај предизвиците со навремената наплата на побарувањата и одржувањето на тековната ликвидност, во сегментот Фармација континуиран предизвик со кој се соочува Алкалоид е притисокот врз продажните цени на фармацевтските производи и нивното

постојано верижно намалување. Еден од предизвиците од поширок регионален карактер е актуелната ситуација со Агрокор, кој има свое влијание врз бизнис сегментот козметика на Алкалоид. Повеќето компании од традиционалните македонски извозни индустрии изминатата година бележат пад. На пример, извозот на железо и челик, која е меѓу клучните извозни индустрии, лани изнесувал 411 милиони евра и за една година е намален за 100 милиони евра или за 20,5 % во споредба со претходната година. Колку за споредба во 2011 година извозот на железо и челик од Македонија изнесуваше 726 милиони евра, што значи дека за пет години извозот е намален за 43% или Македонија денес од оваа некогаш најсилна извозна индустрија има за 315 милиони евра намален годишен девизен прилив. Компанијата Фени Индустри е најголем извозник од областа на металургијата. Според податоците од Државниот завод за статистика извозот на фероникел изнесува 101 милион евра, што е речиси 60% пад во однос на претходната 2015 година. Компанијата Макстил лани имала извоз од 47 милиони евра, што е благ пораст во однос на претходната година. Речиси 80% од вкупните приходи од продажба Макстил ги прави од извоз, а само мал дел на домашниот пазар. Најголем извозен пазар за Макстил е Швајцарија, односно продажбите кон Дуферко, каде лани бил направена една третина од извозот. Но, додека металургијата паѓа, извозот на преработки од метал секоја година расте. Во 2016 година Македонија имала извоз на изработки од метал во вредност од 70 милиони евра, што е годишен раст од 10%. Но, во споредба со 2011 година, извозот на преработки од метал е зголемен за 50%. Минатата 2016-та година, Факом ја заврши вкупни приходи од извоз од околу 16 милиони евра, кои што претставуваат 81,38% од вкупните остварени приходи на компанијата. Извозот на Факом лани е зголемен за 15,25%, а за годинава планираат над 85% од приходите од продажби да бидат од од извоз. “Кога станува збор за металопреработувачката индустрија може да наброиме неколку од кои директно зависи извозот,

почнувајќи од патната инфраструктура, достапноста до евтини репроматеријали и технологии, обезбедување на квалитетен стручен кадар на сите нивоа од квалификувани работници до инженери, па се до обезбедување на поволни кредитни линии за финансирање на поголеми проекти со кои би биле конкурентни на пазарите надвор од Македонија”, вели Златко Симоновски, генерален директор на Факом. ФЗЦ 11 Октомври е една од компаниите на која извозот лани и одел повее од добро. Само минатата година ФЗЦ од извоз заработила 12 милиони евра, што е раст од над 390%. Намалување неколку години по ред има и кај извозот на нафтените деривати. Една од поголемите извозни компании Окта, лани имала вкупен приход од извоз од околу 60 милиони евра, што е годишен пад 1,4 % за една година. Лани извозот на ОКТА минатата година учествувал со околу 20% во вкупните продажби, а извезените 145.000 милиони тони главно биле насочени кон косовскиот пазар. Од Окта посочуваат дека главен проблем со кој се соочуваат е нелојалната конкуренција со која се судруваат на косовскиот пазар. Од Окта, која е најголем извозник на нафтени деривати, велат дека пуштањето во употреба на нафтоводот би придонело да се зголеми извозот на нафтени деривати од Македонија. “Со транспорт на горивото низ продуктоводот се овозможува брзо, непречено и пред се сигурно и безбедно доставување на горивата на соседните извозни пазари. На овој начин Окта ќе се трансформира во снабдувачки центар за регионот, Косово, Јужна Србија и евентуално Западна Бугарија”, велат од Окта. Една од индустриите кои имаат голем потенцијал за извоз е кондиторската индустрија. Она што е евидентно е дека се повеќе квалитетни домашни производи ги заменуваат увозните како и дека се повеќе македонски производители се охрабруваат за настап на странските пазари што допринесува за зголемување на извозот. Најголем извозник во оваа индустрија е компанијата Макпрогрес од Виница, кој лани од продажба на странски пазари оствари приходи од 18,05 милиони евра, што е годишен раст од 6% во

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

ТОП 100 ИЗВОЗНИ ПРОИЗВОДИ

споредба со претходната 2015 година. Од Макпрогрес велат дека очекуваат извозот да се зголеми за дополнителни 5% до 6% и да надмина 19 милиони евра. Инаку, дури 74% од своите продажби Макпрогрес ги остварува надвор од Македонија. Изминатата 2016 година е најуспешната година во 26 годишното постоење на компанијата Макпрогрес во поглед на остварените продажби особено на странските пазари. “Најголем предизвик беше и ќе остане како да останеме продуктивни и конкурентни. За извоз на наши производи најбитно е да го прилагодиме производот и да се направи конкурентна понуда за квалитетен производ по достапна цена. Битно е и дали увозникот плаќа на нашите производи висока царина или високи трошоци за транспорт, што на крај го прави производот неконкурентен. На таканаречените трети пазари како што се пазарите на земјите во Магреб и Блиски Исток имаме неконкурентна положба бидејќи за европските производи не се плака царина додека за македонските производи има царина што не прави неконкурентни”, вели Глигор Цветанов, извршен директор на Макпрогрес од Виница. Цветанов истакнува уште еден проблем со кој се соочуваат се поголем број на компании во Македонија. “Недостатокот на работна сила е проблем со кој се соочуваме веќе подолго време, што се должи на се поголемо иселување кон европските држави на младо работоспособно население од државата, посебно од малите места како што е Виница, каде што ние опстојуваме. Во последниве години како компанија работиме доста да освен солидни и редовни примања се трудиме да обезбедиме и подобри услови и поголем квалитет на живот на вработените како и на заедницата”, потенцира Цветанов. Прехранбената компанија Витаминка е исто така еден од големите извозници во кондиторската индустрија. Лани Витаминка остварила вкупен консoлидиран извоз од 12,5 милиони евра., што е 47,7% од вкупните приходи од продажба на компанијата. Најголем извозен пазар на Витаминка е Балканот, како оди дури 92% од вкупниот

извоз. Втор најголем пазар Европа, каде се пласираат околу 5,2% од производите, потоа следат Канада и САД, Австралија и Блискиот Исток. Кондиторската фабрика Европа лани имала приходи од извоз од 6,5 мили-они евра, и бележи годишен пад од 1,3%. Поголемиот дел од приходите од продажба на Европа, или 56,5% се од извоз. Интересно, лани Европа имала поголеми продажби надвор на странски пазари отколку дома, па приходите од извоз учествуваат со 56,5% од вкупните продажни на компанијата, кои извезувале 11,5 милиони евра. Еден од поголемите извозници од прехранбената индустрија е и компанијата Пекабеско лани имала приходи извоз од 7 милиони евра, што е годишен раст од 20,8%. Извозот на Пекабеско учествува со близу 11% од вкупната продажба, додека поголемиот дел од продажбите се на домашниот пазар. Извозот на вино и пијалоци е меѓу индустриите кои носат нето извозен приход на Македонија, односно прават поголем извоз од увоз. Лани вкупниот извоз на пијалоци од Македонија достигна 59 милиони евра, а нето извозниот приход за земјата е 25 милиони евра. Иако се уште најголем дел од извозот на вино отпаѓа на извозот на наливно вино, секоја година расте и извозот на флаширано вино. Но, потенцијалот за извоз на вино од Македонија е многу поголем. Ако се анализира извозот на вино по винарии, најголем извозник на флаширано е винаријата Тиквеш. Лани кавадаречки Тиквеш имал извоз од 9,83 милиони евра, што е раст за 4,8% за една година. Во вкупните приходи од прадажби на Тиквеш, извозот учествува со 44,7%. Другите винарии имаат помал извоз, и најголем дел од нивниот извоз отпаѓа на наливно вино. Интересен е податокот дека винаријата Сковин лани имала поголеми продажби во странство, отколку на домашниот пазар. Приходите од извоз на Сковин учествуваат со 59% во вкупните приходи од продажба на вино на Сковин изминатата 2016 година. Извозот на Сковин лани изнесувал 2,3 милиони евра, што е годишен раст од 25,6%. Империал Тобако ТКС е најголемиот производител на тутунски производи во Македонија, а досега извезува 42,6% од вкупното производство, и тоа во Русија и на пет пазари во регионот. “Со најновата инвестиција во нова модерна линија за пакување се зголемува и потенцијалот за извоз во земјите од ЕУ и надвор од неа. Така, во 2017 година се планира само извозот во Русија да достигне 30%

од вкупното производство”, велат од Империал Тобако, кој потенцираат дека на бизнисот му е неопходна долгорочна предвидливост на регулативата за да може ефикасно да ги планира своите инвестиции и деловни операции.

Што бараат извозниците од новата влада?

Билјана Пеева Ѓуриќ, директор во Стопанската комора на Македонија вели дека извозните компании во земјава се соочуваат со многу проблеми и потешкотии, од кои како најголеми ги истакнуваат изразената неликвидност која негативно се рефлектира врз задоволување на финансиските потреби и обврски од тековното работење, присуството на нетарифни и техничките бариери кои се јавуваат во надворешно трговската размена со странство, претежно во соработката со земјите од Западен Балкан, честите промени на законската регулатива на внатрешен план, присутната неможност за редовна наплата на приходите што компаниите ги имаат остварено по разни основи, вклучувајќи ги побарувањата и од државните органи и институции, недостаток на стручен кадар согласно потребите на бизнисот; несоодветна инфраструктурна поврзаност на земјата со странство, што ги зголемува трошоците за работење на компаниите. “Во поглед на стимулирањето на извозот, потребно е субвенционирање на домашните компании со државна помош во делот на вработување и стручно оспособување, како и со мерки на економската политика со кои ќе се стимулираат партнерството помеѓу странските производствени компании што работат во Република Македонија, локалните мали и средни претпријатија и финансиските институции преку обезбедување помош за унапредување на квалитетот, количествата и сигурноста на производите преку технички и менаџерски вештини, деловно планирање и пристап до капитал. Покрај останатото, соодветното функционирање на Македонската банка за поддршка на развојот (МБПР), преку конкретна алтернативна поддршка на домашниот бизнис, треба да придонесе за надминување на значен дел од недостатоците на ова поле што ќе биде во функција на осигурување на извозната ориентација на домашните компании”, велат од Стопанската комора на Македонија. Покрај одредени даночни ослободувања, од најголемата бизнис комора сметаат дека домашните компании треба да се стимулираат и со мерки за модернизација на капацитетите и иновирање на технологијата, помош и даночни ослободувања за отворање на нови работни места и за обука и усовршување на вработените кадри кои што му недостасуваат на пазарот на трудот. Исто така, поагресивно треба да се стимулира воведувањето и примената на нова технологија, да се наградува ангажирањето на домашни иноватори и

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ да се организира производство на база на домашни иновации. “Посебен третман во стимулирањето треба да имаат дејностите коишто се главни носители на економскиот раст на земјата и на бруто-домашниот производ, како што се металургијата, градежништвото, преработувачката дејност и одредени услужни дејности”, велат од Стопанската комора. Првиот човек на Алкалоид, Мукаетов, вели дека кога станува збор за Македонија, како мала и национална економија, растот и развојот, а воедно и сите позитивни економски импликации кои доааѓаат со тоа, мора да ги бараме преку поголеми извозни активности. “Постојат начини како да се стремиме кон подобри извозни резултати. За таа цел мерки кои би можеле да помогнат се поголемо учество на МБПР во обезбедување на извозните аранжмани на домашните компании и похрабро споделување на ризиците заедно со деловните субјекти, потпишување на договори за слободна трговија со што повеќе земји како и на договори за ослободување од двојно оданочување, создавање на модел и методологија за субвенционирање на производството наменето за извоз и намалување на ДДВ стапката од 18% на 5% при увоз на суровини за производи кои понатаму се продаваат со 5% ДДВ како финален производ итн”, предлага Мукаетов. Според Глигор Цветанов од Макпрогрес, за поголем извоз од Македонија најважно е компаниите “најпрвин да ја одработат домашната задача – да креираат квалитетни и конкурентни производи па потоа да се охрабрат да излезат надвор и да ги понудат производите преку директно таргетирање на потенцијални клиенти или преку изложување на светски најпознатите саеми”. Цветанов смета дека огромен неискористен потенцијал за нашите домашни компании има на пазарите на земјите од Магреб и Блиски исток кои се значајни пазари од над 400-тини милиони жители. “Овде државата би можела да превземе одредени олеснувања како поедноставување на визните процедури за

полесен проток на деловните луѓе до и од тие земји, зголемување на дипломатските активности со тие земји, потпишување на договори за слободна трговија и договори за ослободување од двојно оданочување”, предлага Цветанов. Златко Симоновски од Факом вели дека стимулативни мерки со намалување на одредени давачки спрема државата сразмерно со остварениот извоз на извозните компании би помогнале во подобрувањето на конкурентноста. Тој вели дека од помош би било и олеснет пристап до кредитни линии со ниска каматна стапка за набавка на нови машини и технологии со која ќе се произведува производи со поголема додадена вредност наменети за извоз, понатаму поедноставно и полесно финансирање на поголеми проекти на принципот “клуч на рака“ и можност за поврзување на поголем број домашни компании од различни дејности во конзорциуми за заеднички настап со други домашни или странски компании на странски пазари. Дрилон Исени, в.д. извршниот директор на Стопанската комора на Северозападна Македонија вели дека поголемиот дел од компаниите кои се нивни членки биле парализирани во однос на извозот на стоки и услуги, поради внатрешните проблеми, но секако и надворешните околности во ЕУ и пошироко. “Проблемите со кои се соочуваат извозните компании во Македонија се со поголем размер, но како најголеми проблеми би ги посочиле големите административни процедури, нестабилноста на политичката состојба на државата како огромен проблем во изнаоѓање на партнери во странство, слабата инфраструктурна поврзаност на земјата и сл”, велат од Стопанската комора на Северозападна Македонија. Како најголеми предизвици со кои се соочуваат нивните компании членки во извозот и освојувањето на нови пазари ги посочуваат скапите енергенси за производство и недоволно квалификуваната работна рака, бидејќи повеќето

компании работат во трудоинтензивни индустрии или полуавтоматизирани производствени линии, но секако ниското ниво на иновативност кај домашните компании. Од Комората на Северозападна Македонија велат дека Владата може многу да прави за извозно ориентираните компании за да тие бидат поконкурентни во странскиот пазар. “Во поглед на пристапот до поголем пазар за поздравување е неодамнешното промовирање на слободната Балканска зона од страна на Јоханес Хан во Белград, како можност за поголема соработка со соседството и пошироко, и секако влегувањето во ЕУ како можност за поголем пазар. На извозните компании им е неопходен подобар пристап до финансии, односно до кредити со повластена каматна стапка, потоа ослободување или намалување на даноците за репроматеријалите, достапноста на поевтини енергенеси, како што е природниот гас, што во голема мера би ги намалиле трошоците на компаниите. Исто така, потребно е влада да биде поактивна и да даде поддршка за изготвување на анализи и истражувања од страна на експерти за можностите за нашите компании на странските пазари. И секако потребна е добро поставена политика за промовирање на нашите производи на меѓународни саеми и форуми и сл.”, вели Исени. Речиси сите извозни компании потенцираат дека извозниот маркетинг, како и процесот на собирање на пазарни информации, за барањата и потребите на купувачите, конкуренцијата и културата, претставуваат предуслов за успешен извоз, но исто така се и многу скап процес, кој не може да си го дозволи некоја мала или седна компанија. Оттука тие предлагаат дека очекуваат помош од државата за промоција на извозните компании на странските пазари и воспоставување на соработка и партнерски односи со странските компании, како и целосно вклучување на амбасадите и сите државни агенции во насока на зголемување на извозот. nnn

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

ТОП 100 ИЗВОЗНИ ПРОИЗВОДИ

ТОП 100 НАЈИЗВЕЗУВАНИ ПРОИЗВОДИ

Ранг Извоз 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Катализатори на подлога, со благороден метал или со соединенија на Машини и апарати за филтрирање или пречистување со каталитичка Сетови на спроводници за палење Иницијатори на реакција и каталитички препарати Автобуси Феро-никел Седишта Тутун суров Тип Прилеп Памучни кошули за мажи Лекови Други заварени што не се со кружен напречен пресек: Со правоаголен(вклучувајќи квадратен)напречен пресек: Друго

12 Плоснати валани производи од железо или нелегиран челик 13 Руди на бакар и концентрати 14 Др. електрични спроводници 15 Руди на олово и концентрати 16 Женски блузи и кошули од синтетички влакна 17 Топло валани плоснати производи со дебелина над 20 мм 18 Оловни акумулатори 19 Табли за разведување на ел. Струја 20 Плоснати валани производи од железо прекриени со цинк 21 Феро-силициум 22 Топло валани плоснати производи од железо со дебелина до 10 мм 23 Леб,печива,колачи,бисквити и други пекарски производи, со додадени засладувачи 24 Јаболка 25 Работни машки јакни и сакоа од синтетички влакна 26 Работни панталони од синтетички влакна 27 Женски панталони од синтетички влакна 28 Памучни женски блузи и кошули 29 Памучни панталони за жени 30 Печки за загревање на простории, шпорети од железо 31 Руди на цинк и концентрати 32 Масла од сончоглед 33 Ајвар 34 Кочници за шински возила 35 Гасни масла 36 Керозин 37 Мермер и травертин 38 Цевки и црева од полимери на етилен 39 Тапацирани седишта 40 Кожени делови на обувки 41 Други делови и опрема за возила 42 Плетени женски блузи од синтетички влакна 43 Цевки за дупчење за добивање на нафта или гас 44 Носачи на мадраци 45 Кондензатори, диелектрични, од хартија или од пластична маса 46 Свежи јагнешки трупови и полутки 47 Топло валани плоснати производи од железо со дебелина до 10 мм 48 Свежо трпезно грозје 49 Пури, цигарилоси и цигари од тутун 50 Тутун суров од ориентален вид 51 Домат, свеж или разладен 52 Женски јакни од синтетички влакна 53 Плетени поткошули и маици од синтетички влакна

Вредност

Вредност на

Годишна

на извоз 2016

извоз 2015

промена (%)

717.331.061 496.949.673 294.725.875 161.798.806 128.369.341 101.303.027 96.389.428 85.014.264 67.003.391 49.219.138

663.876.554 426.910.320 208.468.532 109.484.263 93.592.324 235.392.176 72.117.676 70.979.125 68.045.104 44.300.426

8,05% 16,41% 41,38% 47,78% 37,16% -56,96% 33,66% 19,77% -1,53% 11,10%

49.021.253

31.301.609

56,61%

47.420.892 45.948.172 39.789.646 38.121.511 37.472.024 36.461.504 33.225.902 32.180.392 27.879.993 25.251.902 23.862.249 22.267.631 21.657.538 21.613.729 19.588.371 19.199.434 19.031.330 18.634.536 17.715.053 17.641.084 17.353.545 17.269.929 17.008.310 16.638.457 15.273.239 14.950.118 14.592.865 13.910.278 13.593.641 13.562.542 13.402.969 13.028.134 12.909.051 12.600.673 12.394.597 12.359.739 12.055.514 11.707.835 11.612.292 11.534.810 11.241.986 10.970.073

43.040.514 44.698.912 31.359.896 47.424.082 38.259.228 30.728.117 31.760.876 69.608.430 34.312.711 38.109.238 20.546.130 21.343.405 17.269.997 19.457.901 23.838.432 18.572.871 21.597.104 21.109.606 15.194.726 25.731.339 17.448.739 17.228.866 16.539.275 11.337.803 17.244.180 15.054.942 12.706.177 13.242.446 13.882.314 2.370.508 15.143.523 9.525.570 18.626.175 9.507.196 12.447.792 12.327.766 11.395.900 10.112.231 6.201.599 10.472.483 9.944.835 12.759.229

10,18% 2,79% 26,88% -19,62% -2,06% 18,66% 4,61% -53,77% -18,75% -33,74% 16,14% 4,33% 25,41% 11,08% -17,83% 3,37% -11,88% -11,72% 16,59% -31,44% -0,55% 0,24% 2,84% 46,75% -11,43% -0,70% 14,85% 5,04% -2,08% 472,14% -11,49% 36,77% -30,69% 32,54% -0,43% 0,26% 5,79% 15,78% 87,25% 10,14% 13,04% -14,02%

42 Плетени женски блузи од синтетички влакна 43 Цевки за дупчење за добивање на нафта или гас 44 Носачи на мадраци www.kapital.mk 45 Кондензатори, диелектрични, од хартија или од пластична маса 46 Свежи јагнешки трупови и полутки ТОП 100 НАЈИЗВЕЗУВАНИ ПРОИЗВОДИ 47 Топло валани плоснати производи од железо со дебелина до 10 мм 48 Свежо трпезно грозје 49 Пури, цигарилоси и цигари од тутун Ранг Извоз суров од ориентален вид 50 Тутун 51 1 Домат, свеж или разладенсо благороден метал или со соединенија на Катализатори на подлога, 52 2 Женски од синтетички влакнаили пречистување со каталитичка Машинијакни и апарати за филтрирање 53 3 Плетени и маици од синтетички влакна Сетови напоткошули спроводници за палење 54 4 Бела и црвенаназелка Иницијатори реакција и каталитички препарати 55 5 Лекови Автобуси 56 6 Други машини и механички уреди Феро-никел 57 7 Згура ,пепел и остатоци Седишта 58 8 Тутун, суровТип ТипПрилеп Јака Тутун суров 59 9 Други вина Памучни кошули за мажи 60 10 Жица Лековии кабли со пречник над 0,51 мм 61 Топло плоснати производи железо со дебелина Други валани заварени што не се со круженоднапречен пресек: Со до 10 мм 11 62 Женски плетени блузи од квадратен)напречен памук правоаголен(вклучувајќи пресек: Друго 63 железо или челик 12 Профили Плоснати од валани производи од железо или нелегиран челик 64 цемент 13 Портланд Руди на бакар и концентрати 65 пиперкиспроводници од родот Capsicum и Pimenta 14 Слатки Др. електрични 66 кои работат со течен електролит 15 Оловни Руди на акумулатори олово и концентрати 67 за дијализа 16 Опрема Женски блузи и кошули од синтетички влакна 68 од плоснати синтетички влакна со дебелина над 20 мм 17 Панталони Топло валани производи 69 гипс 18 Табли Оловниодакумулатори 70 малтери, други маси за затинање 19 Китови, Табли засмолни разведување на ел. Струја печива, колачи,производи бисквити иод други пекарски производи со додаток на какао 71 20 Леб, Плоснати валани железо прекриени со цинк 72 енергија 21 Електрична Феро-силициум 73 проточни на вода 22 Електрични Топло валани плоснатигрејачи производи од железо со дебелина до 10 мм 74 Други обувки со ѓонови одикожа жени производи, со додадени засладувачи другиза пекарски 23 Леб,печива,колачи,бисквити 75 од железо или челик 24 Конструкции Јаболка 76 одипамукРаботни 25 Работни панталони машки јакни сакоа од синтетички влакна 77 за постелаод синтетички влакна 26 Рубелина Работни панталони 78 од памукод“деним” 27 Ткаенини Женски панталони синтетички влакна 79 Памучни плетени поткошули и маици 28 женски блузи и кошули 80 прехранбени 29 Други Памучни панталонипроизводи за жени 81 и обланди 30 Вафли Печки за загревање на простории, шпорети од железо 82 железо со дебелина на ѕи над 2мм 31 Цевки Руди наодцинк и концентрати 83 и црева 32 Други Масла цевки од сончоглед 84 33 Фустани Ајвар за жени од синтетички влакна 85 мажи од памук 34 Др.работна Кочници за облека шинскизавозила 86 од волна 35 Капути Гасни масла 87 и црева од гума 36 Цевки Керозин 88 за жени од вештачки влакна 37 Панталони Мермер и травертин 89 лицеод одполимери кожа или на вештачка 38 Обувки Цевки исо црева етилен кожа 90 растенија, 39 Др.живи Тапацирани седиштарезници и калем 91 од железо со дијаметар до 168.3 мм 40 Др.цевки Кожени делови на обувки 92 бисквити 41 Слатки Други делови и опрема за возила 93 кола блузи од синтетички влакна 42 Печатени Плетени женски 94 скијачказа облека и костими за капење 43 Тренерки, Цевки за дупчење добивање на нафта или гасза мажи 95 печурки за јадење 44 Сушени Носачи на мадраци 96 влакна 45 Стаклени Кондензатори, диелектрични, од хартија или од пластична маса 97 тули и керамички производи 46 Огноотпорни Свежи јагнешки трупови и полутки 98 оков и прибор за моторни возила 47 Др. Топло валани плоснати производи од железо со дебелина до 10 мм 99 Пиперкигрозје варени или замрзнати 48 Слатки Свежо трпезно 100 јакни и сакоа за жени од памук 49 Памучни Пури, цигарилоси и цигари од тутун 50 51 52 53

Вкупносуров од ориентален вид Тутун Домат, свеж или разладен Женски јакни од синтетички влакна Плетени поткошули и маици од синтетички влакна

13.402.969 15.143.523 -11,49% 13.028.134 9.525.570 36,77% 12.909.051 18.626.175 -30,69% Капитал број 921/922 23.06.2017 12.600.673 9.507.196 32,54% 12.394.597 12.447.792 -0,43% 12.359.739 12.327.766 0,26% 12.055.514 11.395.900 5,79% Вредност Вредност на Годишна 11.707.835 10.112.231 15,78% на извоз 2016 извоз 2015 промена (%) 11.612.292 6.201.599 87,25% 11.534.810 10.472.483 10,14% 717.331.061 663.876.554 8,05% 11.241.986 9.944.835 13,04% 496.949.673 426.910.320 16,41% 10.970.073 12.759.229 -14,02% 294.725.875 208.468.532 41,38% 10.763.707 10.548.819 2,04% 161.798.806 109.484.263 47,78% 10.300.425 10.078.901 2,20% 128.369.341 93.592.324 37,16% 10.077.288 6.592.509 52,86% 101.303.027 235.392.176 -56,96% 10.017.929 5.996.240 67,07% 96.389.428 72.117.676 33,66% 9.836.348 9.161.313 7,37% 85.014.264 70.979.125 19,77% 9.794.299 5.843.632 67,61% 67.003.391 68.045.104 -1,53% 9.686.060 10.269.430 -5,68% 49.219.138 44.300.426 11,10% 9.665.278 6.805.749 42,02% 49.021.253 31.301.609 56,61% 9.459.978 8.624.596 9,69% 9.439.457 5.711.654 65,27% 47.420.892 43.040.514 10,18% 9.322.487 8.613.124 8,24% 45.948.172 44.698.912 2,79% 9.312.195 10.621.534 -12,33% 39.789.646 31.359.896 26,88% 9.176.133 5.354.592 71,37% 38.121.511 47.424.082 -19,62% 8.899.695 7.370.629 20,75% 37.472.024 38.259.228 -2,06% 8.719.775 7.351.905 18,61% 36.461.504 30.728.117 18,66% 8.594.867 7.781.756 10,45% 33.225.902 31.760.876 4,61% 8.491.043 8.509.459 -0,22% 32.180.392 69.608.430 -53,77% 8.488.427 8.079.348 5,06% 27.879.993 34.312.711 -18,75% 8.418.980 10.302.548 -18,28% 25.251.902 38.109.238 -33,74% 8.324.473 8.435.680 -1,32% 23.862.249 20.546.130 16,14% 8.306.247 10.299.763 -19,35% 22.267.631 21.343.405 4,33% 8.271.013 5.552.142 48,97% 21.657.538 17.269.997 25,41% 8.214.461 9.195.373 -10,67% 21.613.729 19.457.901 11,08% 7.946.818 8.618.805 -7,80% 19.588.371 23.838.432 -17,83% 7.813.011 7.538.380 3,64% 19.199.434 18.572.871 3,37% 7.674.043 9.456.099 -18,85% 19.031.330 21.597.104 -11,88% 7.384.819 5.755.203 28,32% 18.634.536 21.109.606 -11,72% 7.299.730 7.246.602 0,73% 17.715.053 15.194.726 16,59% 7.256.717 10.710.424 -32,25% 17.641.084 25.731.339 -31,44% 7.204.073 9.763.621 -26,22% 17.353.545 17.448.739 -0,55% 6.722.167 5.425.995 23,89% 17.269.929 17.228.866 0,24% 6.710.972 6.429.616 4,38% 17.008.310 16.539.275 2,84% 6.691.475 5.435.866 23,10% 16.638.457 11.337.803 46,75% 6.533.105 5.435.866 20,19% 15.273.239 17.244.180 -11,43% 6.521.039 6.459.357 0,95% 14.950.118 15.054.942 -0,70% 6.446.589 7.373.160 -12,57% 14.592.865 12.706.177 14,85% 6.352.725 2.139.583 196,91% 13.910.278 13.242.446 5,04% 6.347.746 1.040.175 510,26% 13.593.641 13.882.314 -2,08% 6.270.304 6.281.560 -0,18% 13.562.542 2.370.508 472,14% 6.256.847 5.609.879 11,53% 13.402.969 15.143.523 -11,49% 6.231.556 6.657.849 -6,40% 13.028.134 9.525.570 36,77% 6.098.316 6.058.057 0,66% 12.909.051 18.626.175 -30,69% 5.996.250 624.498 860,17% 12.600.673 9.507.196 32,54% 5.882.312 6.930.156 -15,12% 12.394.597 12.447.792 -0,43% 5.708.177 5.139.751 11,06% 12.359.739 12.327.766 0,26% 5.681.120 6.416.297 -11,46% 12.055.514 11.395.900 5,79% 5.562.212 6.927.044 -19,70% 11.707.835 10.112.231 15,78% 3.482.231.435 7,13% 11.612.292 3.250.525.712 6.201.599 87,25%

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

11.534.810 11.241.986 10.970.073

10,14% 13,04% -14,02%

10.472.483 9.944.835 12.759.229

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

ТОП 100 ИЗВОЗНИ ПРОИЗВОДИ

СТРАНСКИТЕ ИНВЕСТИТОРИ ГО МЕНУВААТ ЛИКОТ НА МАКЕДОНСКИОТ ИЗВОЗ

СЛОБОДНИТЕ ЗОНИ ПРАВАТ ГОДИШЕН НЕТО ИЗВОЗ ОД 280 МИЛИОНИ ЕВРА

Од целиот годишен извоз на Македонија минатата година, дури 40% се прави со производи кои се произведени во слободните економски зони, а близу една четвртина отпаѓа на најголемиот извозник Џонсон Мети. Доколку продолжи трендот од првите пет месеци од 2017 година, кој се должи на европската побарувачка и зголемување на капацитетите на компаниите присутни во слободните зони, извозот од зоните до крајот на годината ќе достигне приближно 2 милијарди евра

Ако се анализира извозот на Македонија повеќе од очигледно е дека странските фабрики во слободните економски зони ја менуваат структурата на извозот. На пример, дури половина од извозот на Македонија во 2016 година се прави со 10 производи, од кои седум се произведуваат во фабриките кои странските производи ги произведуваат во

слободните економски зони. Ако претходно најизвезувани производи беа челикот, нафтените деривати, сега по влезот на странските фабрики, Македонија најмногу извезува автомобилски делови, односно катализатори и филтри за прочистување, спроводници за автомобили, автобуси, седишта за автомобили…. Но, истовремено странските фабрики го зголемуваат и увозот. Речиси сите суровини и репроматеријали кои ги употребуваат странските фабрики во зоните се од увоз. Веќе неколку години наназад најувезувани ставки се платината, паладиумот и други хемиски производи кои ги употребува најголемиот извозник Џонсон Мети. Анализата на увозот по производи

покажува дека петте најголеми ставки на страна на увозот лани биле суровини кои во производството ги користат најголемите извозници од зоните. Но, и покрај тоа, податокот дека 40% од извозот на Македонија се прави со производи кои се произведени во слободните економски зони, е податок кој најдобро покажува колку и како странските инвеститори кои отворија фабрики во слободните економски зони влијаат врз извозот. “Вкупниот извоз на компаниите од зоните во 2016 година изнесува 1,71 милијарди евра и порастот на извозот во однос на 2015 година изнесува 16,33%. Нето извозот, односно разликата помеѓу извозот и увозот

МИЗО: ПРИВЛЕКУВАЊЕТО НА ИНВЕСТИЦИИ СО ПОСОФИСТИЦИРАНИ ПРО

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

З ВИКТОР МИЗО

директор на Технолошки индустриски развојни зони

Извозот од слободните зони минатата година достигна 1,7 милијарди евра, а годинава се очекува да стигне и до две милијарди евра.

БРОЈКИ

825

милиони евра е извозот од слободните зони за првите пет месеци годинава, од кои 120 милиони евра се нето извоз

илјади вработени се очекува да стигне бројката на вработени во зоните до крајот на 2017 година

40%

од вкупниот извоз на Македонија го прават компаниите од слободните зони

во слободните економски зони, лани изнесуваше над 280 милиони евра”, вели Виктор Мизо, директор на Технолошките индустриски развојни зони (ТИРЗ). Во првите пет месеци, пак, фабриките од зоните направиле извоз во вредност од над 825 милиони евра и споредбено со истиот период лани има пораст од 15,16%. Нето извозот за периодот јануари-мај годинава нето извозот од зоните изнесува приближно 120 милиони евра. Директорот Мизо, потенцира дека во вредноста на увозот влегува и увозот на машини и резервни делови. Експертите посочуваат дека кога се прават проценките за нето извозниот ефект од слободните зони треба да е има во предвид

дека овој извоз е ослободен од многу давачки и субвенциониран со милионски суми од државниот буџет. “Доколку продолжи трендот од првите пет месеци од 2017 година, кој се должи на европската побарувачка и зголемување на капацитетите на компаниите присутни во Слободните зони, според нашите проекции извозот од зоните до крајот на годината ќе достигне приближно 2 милијарди евра”, вели Мизо. Но, покрај преку зголемувањето на извозот, вели Мизо, успехот на Слободните зони се потврдува и зголемувањето на вработеноста. Компаниите лоцирани во зоните бележат континуирано зголемување на бројот на вработени. До крајот на 2016 година, според податоците од ТИРЗ, бројот на вработени достигна околу 7.100 вработени. “Во моментов бројот на вработени во зоните изнесува над 9.000 вработени што значи дека од почетокот на годината креирани се над 1.900 нови работни места. До крајот на 2017 година бројката на вработени во зоните треба да изнесува над 10.000 вработени”, вели директорот Мизо. Според него, многу значаен индикатор е тоа што во Слободните економски зони почнуваат да се реализираат инвестициски проекти со технолошки напредно производство и извоз на добра со висока додадена вредност. Мизо истакнува благодарение на политиката за привлекување на странски инвестиции и економските политики кои се воделе во изминатиот период, Македонија стигнала од непрепознатлива земја во транзиција до земја што може да конкурира глобално. “На почетокот беше многу потешко и кога ќе се кажеше Македонија, дури и компании од Европа не знаеја точно каде сме лоцирани, а да не зборуваме за запознаеноста со поволностите кои ги нудиме како земја. Македонија сега е високо позиционирана

а поголема конкурентност треба да се концентрираме на привлекување на инвестиции со пософистицирани производствени процеси. Тоа што овие компании го имплементираат како работен процес, менаџерски пристап и размислување, етичко работење, ефективност, заштита на животна средина, професионално усовршување, како и трансфер на технологија и знаење се најголеми придобивки кои би го подобриле нивоto на конкурентност на македонскиот извоз.

во меѓународните рангирања за водење бизнис, економска слобода, конкурентност и други релевантни показатели, но за нас многу значајно е што сме влезени во најтесниот круг на земји од Источна Европа како потенцијална инвестициска дестинација која се анализира од страна на глобални мултинационални компании како локација за нов производствен погон”, објаснува Мизо.

Треба да се работи на подобрување и на конкурентноста на домашните компании

Покрај зголемувањето на извозот и вработеноста, Мизо посочува уште една придобивка од работењето на странските компании во зоните. “Тоа што овие компании го имплементираат како работен процес, менаџерски пристап и размислување, етичко работење, ефективност, заштита на животна средина, професионално усовршување, како и трансфер на технологија и знаење се најголеми придобивки кои би го подобриле нашето ниво на конкурентност. Со тек на време преку локалната соработка ваквиот систем на корпоративно управување ќе премине и кај домашните компании и ќе придонесе за долгорочно подобрување на имиџот на државата”, објаснува Мизо. Ако имаме за цел зголемување на целокупниот извоз од земјата, вели Мизо, континуирано мора да се работи на подобрувањето на конкурентноста на домашните компании до степен да можат да се вклучат во синџирот на добавувачи на мултинационалните компании локално, а и во глобални рамки. Паралелно со тоа, вели Мизо, Македонија како држава мора преку образовниот систем мора да почне да ги насочува младите кон дефицитарните професии во нашата економија и креирање на што поквалитетен кадар кој ќе поседува апликативно знаење и вештини. nnn

ОИЗВОДНИ ПРОЦЕСИ ЌЕ ЈА ЗГОЛЕМИ КОНКУРЕНТНОСТА НА ЦЕЛИОТ ИЗВОЗ

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

ТОП 100 ИЗВОЗНИ ПРОИЗВОДИ

РАСТЕ ИЗВОЗОТ, НО И УВОЗОТ НА УСЛУГИ ВО МАКЕДОНИЈА

ПОЛОВИНА ОД ИЗВОЗОТ НА УСЛУГИ Е ЗА ЛОН ДОРАБОТКИ, АВТО ДЕЛОВИТЕ ГО ЗЕДОА ПРИМАТОТ НА ТЕКСТИЛОТ пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Расте извозот на услуги од Македонија последниве пет години, но расте и увозот, покажува статистиката на платниот биланс на земјата што ја води Народната банка – НБРМ. Минатата, 2016 година, извозот на услуги изнесувал 1,45 милијарди евра, што е за 5,5% повеќе во однос на 2015-та, додека увозот пораснал за 1,85% на 1,047 милијарди евра. Оттаму, нето

Извозот на услуги во 2016 е поголем за 5,5% од 2015, а увозот за 1,85%. За пет години извозот на услуги пораснал за 35%, а увозот за 38,2%, а за една деценија пак, овој пораст е околу 100%. Размената на услуги ја следи трговијата со стоки, која што драстично порасна заради производството во фабриките на странските инвеститори во Бунарџик и другите индустриски зони. Речиси 50% од вкупната вредност на услугите – извоз и увоз – отпаѓа на категоријата Производни услуги за доработката на стоки во туѓа сопственост – или познато како лон производство. позицијата на услугите трпи промена од 342 на 399 милиони евра, или 16,6% повеќе за една година. Во однос на 2012 година на пример, извозот на услуги е пораснат за 35,5%, увозот пораснал за 38,2%, додека во нето износ се бележи пораст за речиси 29% или безмалку 90

милиони евра. Најголемо учество во размената на услуги со странство зазема категоријата Доработка на стоки во туѓа сопственост, која што во 2016 г. во вкупниот извоз на услуги учествува со безмалку половина или 46,8%, додека во увозот со 39,6%.

ТРЕНД: ЗА 10 ГОДИНИ ВКУПНИОТ ИЗВОЗ НА УСЛУГИ ОД МАК

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

На извозната страна овие услуги лани имале вредност од 994,9 милиони евра, а увоз од 679,6 милиони евра, што значи билансот е 315,3 милиони евра. Ова значи дека во Македонија влегле полупроизводи (облека, автомобилски делови, итн.) во вредност од речиси 680 милиони евра, и излегле како извоз со поголем степен на обработка вреден безмалку една милијарди евра. Извозот на вакви услуги, односно производи што се доработуваат во земјава лани бил за 4,7% помал во вредност во однос на 2015, додека увозот паднал за 3,7%. Нето билансот на крај е помал во вредноста за 6,9%.

Доработките на автомобилските катализатори предничат во извозот на услуги

Она што се забележува од статистиката на платниот биланс на НБРМ е значителниот пораст на вредноста на услугите во изминативе десет години. Така, ако во 2006 година вкупниот извоз

Услуги во кои што Македонија има суфицит во 2016 гoдина (во милиони евра) Стоки за доработка во земјата Патување Телеком., компј., информациски услуги Транспорт Други деловни услуги Лични, културни и рекреативниуслуги

Извоз 994,9 256,9 150,5 325,0 210,2 28,1

Увоз 679,6 162,4 74,8 273,1 204,4 22,5

Нето 315,3 94,5 75,7 51,9 5,8 5,6

Извор: НБРМ

Услуги во кои што Македонија има дефицит во 2016 гoдина (во милиони евра) Надомест за користење Градежништво Финансиски услуги Владини стоки и услуги Осигурителни и пензиски услуги Поправки и одржување

Извоз 7,0 145,2 2,6 3,3 0,0 1,7

Увоз 60,3 185,0 32,9 20,0 5,1 6,2

Нето -53,3 -39,8 -30,3 -16,7 -5,1 -4,5

Извор: НБРМ

КЕДОНИЈА ПОРАСНАЛ 2,4 ПАТИ, ДОДЕКА УВОЗОТ 2,33 ПАТИ

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

ТОП 100 ИЗВОЗНИ ПРОИЗВОДИ

Вкупен извоз и увоз на услуги од и во Македонија во последните пет години (во милиони евра) година Нето Извоз Увоз

2012 309,4 1.066,8 757,4

2013 374,9 1.154,7 779,8

2014 383,9 1.303,9 920,0

2015 342,0 1.370,0 1.028,0

2016 398,8 1.445,8 1.047,0

Извор: НБРМ

Производни услуги за доработка во Македонија на стоки во туѓа сопственост (во милиони евра) година Нето Извоз Увоз

2012 297,6 850,5 552,9

2013 311,1 872,9 561,8

2014 338,6 997,8 659,1

2015 338,6 1.044,1 705,5

2016 315,3 994,9 679,6

2014 11,0 312,5 301,5

2015 43,6 320,4 276,8

2016 51,9 325,0 273,1

2014 110,1 221,9 111,9

2015 96,8 240,4 143,6

2016 94,5 256,9 162,4

2014 -40,8 102,0 142,9

2015 -51,1 120,5 171,6

2016 -39,8 145,2 185,0

2015 46,2 129,8 83,6

2016 75,7 150,5 74,8

2015 -28,8 2,3 31,1

2016 -30,4 2,6 32,9

2015 -42,0 175,7 217,7

2016 5,8 210,2 204,4

Извор: НБРМ

Транспортни услуги (во милиони евра) година Нето Извоз Увоз

2012 -30,8 255,7 286,5

2013 3,3 275,7 272,4

Извор: НБРМ

Патување (во милиони евра) година Нето Извоз Увоз

2012 96,1 183,1 87,0

2013 102,5 200,8 98,3

Извор: НБРМ

Градежништво (во милиони евра) година Нето Извоз Увоз

2012 7,9 45,7 37,8

2013 -4,1 55,1 59,2

Извор: НБРМ

Телекомуникациски, компјутерски и информациски услуги (во милиони евра) година Нето Извоз Увоз

2012 50,2 106,0 55,8

2013 46,6 119,7 73,2

2014 54,2 121,3 67,0

Извор: НБРМ

Финансиски услуги (во милиони евра) година Нето Извоз Увоз

2012 -18,6 2,0 20,6

2013 -23,4 2,7 26,1

2014 -27,8 3,3 31,1

Извор: НБРМ

Други деловни услуги (во милиони евра) година Нето Извоз Увоз Извор: НБРМ

2012 -40,5 147,7 188,3

2013 -4,7 158,2 162,9

2014 0,2 167,4 167,3

на услуги изнесувал 602 милиони евра, а увозот 450 милиони, во 2016-та извозот е 2,4 пати поголем, а увозот пораснал за 2,33 пати. Растот се забележува кај сите категории, иако предничат веќе споменатите доработки на стоки во туѓа сопственост, кои што пред 10 години изнесувале 504 милиони евра извоз и 367.3 милиони евра увоз, додека лани се речиси двојно повеќе, и кај двете ставки. Она што истакнуваат нашите соговорници на темава, познавачи на надворешно -трговските прилики на Македонија, е дека отворањето на неколкуте фабрики на странските инвеститори во слободните економски зони е клучниот фактор за ова зголемување на вредноста на извозот и увозот на услуги за доработка на стоки. Ако порано оваа доработка, или т.н. лон производство се однесуваше претежно за текстилната индустрија (доработка на лесна или тешка конфекција во домашните текстилни фабрики и повторно излегување на готовата облека од Македонија, н.з.), сега на доработка доаѓаат полупроизводи од хемиската, индустријата за автомобилски делови, итн., кои што, исто така, се доработуваат во земјава и потоа излегуваат како извоз со поголема додадена вредност. Ова се поткрепува и со официјалната државна статистика за надворешната трговија, каде што за 2016 година, вкупниот извоз од Македонија е 4,33 милијарди евра, при што извоз на лон производство е 992,4 милиони евра ( токму 994,9 милиони евра е вредноста на извозот на услуги во категоријата доработка на стоки во туѓа сопственост, н.з.). Притоа, во извозот најголемо е учеството на катализаторите на носачи со благородни метали или нивни соединенија, сетовите за проводници за палење и сл. за возила, авиони или бродови, фероникелот и облеката. Увозот пак лани бил 6,1 милијарди евра, од кои што лон во вредност од 682,5 милиони евра (679,6 милиони евра се услугите за доработка на производи што ги бележи НБРМ, на увозната страна, н.з.). Во вкупниот увоз доминираат платината и нејзините легури, нафтени масла, други метали, итн.

Расте дефицитот кај билансот на градежните услуги

Зголемувањето на надворешната трговија на стоки, следено од порастот на вредноста на услуги во лон производството, ја следи и зголемувањето на транспортните услуги, финансиските и други деловни услуги, а пораст во платниот биланс на државата бележат и ставките за градежни услуги, туристички услуги, телекомуникациски услуги, итн. Со таа разлика што, во категориите услуги за доработка на стоки, телекомуникациски, компјутерски и информациски услуги, транспорт, лични, културни и рекреативни услуги, како и категоријата други деловни услуги, земјата бележи суфицит во платниот биланс, при што најголем е во прво споменатата категорија, 315,3 милион евра, а најмал кај лични, културни и рекреативни услуги, 5,6 милиони евра. Додека, пак најголем дефицит Македонија има во категоријата услуги означена како надомест за користење на интелектуална сопственост, 53,3 милиони евра, потоа во градежништвото речиси 40 милиони евра, во финансиските услуги 30,3 милион евра и во ставката владини услуги 16,7 милиони евра, осигурителни и пензиски услуги 5,1 милиони евра и на крајот, за услуги поправки и одржување дефицитот е 4,5 милиони евра. Карактеристично е што изминативе неколку години расте извозот, но и увозот на градежни услуги, со тоа што увозот расте со поголема динамика, па се продлабочува и дефицитот во оваа категорија. Објаснувањето е со поголемите ангажмани на странска градежна оператива на изградбата на патишта во Македонија, финансирани од странски кредитни линии. Од друга страна пак, најголемата градежна компанија според остварени приходи, Гранит, лани од работа на странски пазари обезбедила приходи од 35,8 милиони евра, што е годишен раст од 16%. Во вкупните приходи на Гранит, приходите

БИЛАНС: НАЈГОЛЕМ СУФИЦИТ ВО ДОРАБОТКА НА СТОКИ

Произведуваме производи кои потрошувачите ги сакаат

Нашите брендови се синоним за вкус и квалитет во 55 држави ширум светот

За нас не постојат граници, продолжуваме со освојувањето и понатаму...

Макпрогрес ДОО ул. Илинденска Б.Б. 2310 Виница Р. Македонија

тел.: 033 362 289 факс.: 033 362 299 e-mail: info@makprogres.com.mk web: www.makprogres.com.mk www.vincinni.com

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

ТОП 100 ИЗВОЗНИ ПРОИЗВОДИ

ФАЛАТ ПРОГРАМЕРИ ЗА ПОГОЛЕМА ДОДАДЕНА ВРЕДНОСТ НА СОФТВЕРСКИОТ ИЗВОЗ За пет години извозот на софтверски услуги пораснал за 82% од 51 на 93 милиони евра, додека увозот за само 14%, на 41 милион евра. Нето ефектот од овие услуги за македонските ИТ компании пораснал од 15 на 52 милиони евра, или за цели 3,5 пати, иако во бизнисот на програмерите доминира аутсорсингот

д бројките на НБРМ се гледа дека прометот со телекомуникациски, компјутерски и информациски услуги исто така бележи значителен пораст изминативе пет години, односно од 106 милиони евра извоз во 2012 година, стигнал до 150,5 милиони во 2016, а кај увозот од 55,8 милиони евра, на 74,8 милиони минатата година. Нето билансот во оваа категорија од 50,2 милиони евра пред пет години, лани станал речиси 76 милиони евра. Во оваа категорија на услуги, доминираат компјутерските услуги, односно извозот, но и увоз на софтвер, каде што исто така постои значителен удел на “лон производство“, поточно доработки на пратени кодови од страна на клиенти за кои што работат домашните програмерски фирми. Познавачите на овој пазар велат дека околу 90-95% од договорите на софтверската индустрија се субконтракторски, односно македонските фирми практично се подизведувачи на нарачателите од странство. Тоа е всушност аутсорсингот што доминира во македонскиот извоз на софтвер, наспроти само 5% од договори што се поврзани со софтверски продукти произведени од страна на домашните ИТ компании. Лани извозот на компјутерски услуги изнесувал 93 милиони

5-6.000 програмери фалат на македонскиот пазар во моментов

евра, а увозот 41,3 милиони евра, што значи, нето износот на оваа ставка е 51,7 милиони евра. Телекомуникациските услуги бележат извоз од 53,9 милиони евра и увоз од 30,9 милиони евра, додека категоријата информациски услуги е со само 3,6 милиони евра извоз и 2,6 милиони евра увоз во 2016. “Даночните олеснувања за коишто се зборува периодов би оделе во прилог на извозниците, но за стратешко адресирање на предизвикот како до поголем извоз на софтвер и со поголема додадена вредност, потребни се потемелни зафати“, вели Коча Бошку, главен извршен директор на Сеавус, најголемата ИТ компанија во земјава. Тој додава дека апсорпциската моќ на софтверската индустрија во Македонија е огромна и расте, а во моментов практично и нема

од градежните работи во странство учествуваат со 38,5%. Во делот пак, на транспортните услуги, последниве пет години се забележува пораст на нето вредноста на билансот, односно од негативен (-30,8 милиони евра) во 2012 година,

невработени програмери. “Очигледно е дека овие кадри треба да се создаваат во сè поголем број. Повеќе на број и поголеми стипендии за едукација од рана возраст (уште од средно образование) ќе помогнат талентираните деца полесно да се насочуваат кон оваа лукративна вокација. Квалитетот и капацитетот на едукаторите е следното нешто кое може да се субвенционира од државата, а фирмите веќе почнуваат тоа индивидуално да го прават. “, вели Бошку. Проблемот со недостиг на програмери во Сеавус го решаваат ширејќи се на други пазари – Србија, БиХ, Украина, Белорусија... “Подрачја каде што македонската софтверска индустрија има прилики за раст се неколку, а конкретно ние како компанија интензивно вложуваме во производи и услуги поврзани со вештачка интелигенција, банкарство и индустријата за игри. Потенцијалот е огромен, само уште да ги створиме потребните 5 - 6.000 програмери коишто во моментов фалат на домашниот пазар“.

стигнал до речиси 52 милиони евра во 2016-та. Ова, повторно се должи на зголемената ангажираност на домашните превозници при увозот и извозот на суровини и готови производи од странските директни инвестиции. nnn

ПОТЕНЦИЈАЛ: ИЗВОЗОТ НА СОФТВЕР СО ГОЛЕМ ПРОСТОР ЗА РАСТ

Време е за врвни перформанси. TISSOT balade. ОВОЈ КЛАСИЧЕН ЧАСОВНИК Е НОСИТЕЛ НА РЕВОЛУЦИОНЕРЕН МЕХАНИЗАМ. НЕГОВОТО СРЦЕ Е СИЛИКОНСКО БАЛАНСНО ТРКАЛО СМЕСТЕНО ВО POWERMATIC 80 МЕХАНИЗАМ КОЈ НУДИ ДО 80 ЧАСА РЕЗЕРВНА ЕНЕРГИЈА. СИЛИКОНОТ Е АНТИ-МАГНЕТЕН, ОТПОРЕН И КОНЗИСТЕНТЕН, ЗА ВРВНА ПРЕЦИЗНОСТ И ДОЛГОВЕЧНОСТ.

SILICON BALANCE SPRING

ОВА Е ВАШЕТО ВРЕМЕ TI S S OT WATC H E S .CO M WWW.BOZINOVSKI.COM.MK

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

ТОП 100 ИЗВОЗНИ ПРОИЗВОДИ

КАДЕ ИЗВЕЗУВА МАКЕДОНИЈА?

ПОЛОВИНА ОД ИЗ ОДИ ВО ГЕРМАНИ Дури 47% од целиот извоз на Македонија лани бил насочен кон Германија, покажуваат податоците на Државниот завод за статистика. Ако, пак, се анализира македонскиот извоз во Германија, дури 40% од целиот извоз се прави со пет производи, од кои сите се делови за автомобилска индустрија. Капитал анализира што извезува Македонија на 10-те најголеми извозни пазари.

Дури 47% од целиот извоз на Македонија лани бил насочен кон Германија, покажуваа последните податоци на Државниот завод за статистика. Ако, пак, се анализира македонскиот извоз во Германија, дури 40% од целиот извоз се прави со 5 производи, од кои сите се делови за автомобилска индустрија. Близу 80% од македонскиот извоз се прави во 10 земји, од кои освен Србија и Косово, сите се земји членки на Еропската унија. Овие бројки можеби најсликовито ја покажуваат преголемата концентрација на македонскиот извоз, но и високото учество на извозот кој го прават странските компании кои користат огромни државни субвенции заради што нивните производи се далеку поевтини и поконкурентни од домашниот извоз. Уште еден заклучок кој се наметнува ако се анализира

извозот на Македонија на 10-те најголеми извозни пазари е дека доминантни се полупроизводи и суровини, односно доминираат автомобилските делови, руди и челичните полупроизводи, суровиот непреработен тутун, текстилните лон производи, наливно вино…Единствени готови производи меѓу најизвезуваните производи се автобусите, лековите и ајварот. Капитал анализира кои се топ 10 извозни пазари на Македонија и што таму најмногу извезуваме.

ФАКТ: 47% ОД ЦЕЛИОТ ИЗВОЗ НА МАКЕДОНИЈА

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

ЗВОЗОТ ИЈА

АЈИЗВЕЗУВАНИ ВО: ТОП 5 НПРОИЗВОДИ Германија 1 2

Катализатори Машини и апарати за филтрирање или пречистување на други гасови

Извоз (во евра) 709.216.786 491.313.194

Сетови на спроводници за палење и 3

други сетови на спроводници за

195.943.581

возила,воздухоплови или бродови 4 5

Иницијатори на реакција, забрзувачи на реакција

161.797.943

Седишта

67.719.045

Бугарија

Извоз (во евра)

1 Руди на бакар и концентрати

45.948.022

2 Руди на олово и концентрати

38.121.511

3 Руди на цинк и концентрати

17.455.055

4 Тутун суров Тип Прилеп

8.570.535

Плоснати железни или челични 5 валани производи прекриени со

6.562.809

цинк Србија 1 Лекови

Извоз (во евра) 12.099.277

Плоснати валани производи од 2 железо или нелегиран челик

10.608.669

превлечени со пластична маса 3

80%

од македонскиот извоз се прави во 10 земји, од кои освен Србија и Косово, сите се земји членки на ЕУ

8.728.906 8.282.993

5 Електрична енергија

5.472.384

Косово 1 Гасни масла 2 Портланд цемент

Извоз (во евра) 16.638.457 9.275.520

Плоснати валани производи од 3 железо или нелегиран челик

7.067.095

превлечени со пластична маса 4 Лекови

n ГЕРМАНИЈА

Е КОН ГЕРМАНИЈА

пресек

4 Масла од сончоглед или шафраника

Минатата година извозот од Македонија во Германија надмина две милијарди евра и за една година е зголемен 13,3%. Ако се анализира што најмногу извезуваме во Германија, тогаш најголем дел од извозот отпаѓа на автомобилските делови кои во Македонија ги произведуваат странските инвеститори кои отворија фабриките со слободните зони. Најголем е извозот на

Заварени цевки со правоаголен

Други прачки од железо или нелегиран челик, ковани и валани Белгија

1 Автобуси 2 Тутун суров Тип Прилеп

5.423.456 5.221.053

Извоз (во евра) 125.446.769 11.489.907

3 Тутун суров Тип Јака

5.125.930

4 Тутун суров од ориентален вид

4.984.727

Тапацирани седишта со дрвени скелети

1.841.948

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

ТОП 100 ИЗВОЗНИ ПРОИЗВОДИ

Џонсон Мети чии катализатори и прочистувачи за издувни гасови се користат во германската автомобилска индустрија, а чиј извоз лани надмина 1,2 милијарди евра, што е околу една третина од целиот извоз на Македонија во Германија. Трет најизвезуван производ се сетовите за спроводници за палење, чиј извоз во Германија лани достигна 195 милиони евра. Потоа следуваат иницијатори и забрзувачи на реакција чиј извоз во Германија лани достигна 161 милион евра. Петти најизвезуван производ од Македонија во Германија се седиштата кои во Штип ги произведува Џонсон Контролс. Меѓу останатите производи кои се продаваат во Германија се разни видови на текстилни производи, блузи, кошули, поткошули, маици и гаќи, панталони, работна опрема, кои во најголем дел се произведуваат во Македонија во принципот на лон-производстсво, односно сите суровини се увезуваат од Германија, а кај нас се користи само евтината работна рака за тие да се сошијат. Меѓу ретките домашни произведени производи кои успеваат да стигнат на германскиот пазар се одредени вина и замрзнати црвени пиперки.

n БУГАРИЈА

Втор најголем извозен партнер на Македонија според статистичките податоци за минатата годинава, е Бугарија, на кој се пласира 5,15% од целиот извоз. Во петте најизвезувани производи влегуваат руди, суров тутун и челични цевки. Најголем е извозот на руди на бакари и концентрат од рудникот Бучим, кој лани надмина 45 милиони евра. Втор најизвезуван производ е оловната руда и концентрат од рудникот Саса, а трет најизвезуван производ од Македонија во Бугарија лани биле цинкова руда и концентрати. Следуваат суров тутун од тип Прилеп и поцинкувани челични цевки. Со овие пет извозни ставки лани се направил 52% од целиот извоз од Македонија во Бугарија. Извозот во Бугарија постојано бележи пад во изминативе години. Така за период од три години македонскиот извоз во Бугарија е намален за 24%

n СРБИЈА

Трет најголем извозен пазар за Македонија е соседна Србија, каде се извезува 4,5% од целиот извоз. Лани во Србија се извезени производи во вредност од 194 милиони евра, што е годишен раст за 4,9%. Најизвезувана извозна ставка во Србија се лекови во вредност од 12 милиони евра, кои во најголем дел отпаѓаат на извозот на лекови од Алкалоид. Втор најизвезуван производ се плоснати валани производи пресвлечени со пластична маса со извоз од над 10 милиони евра, а трет најголем извоз е направен со челични цевки во вредност од 8,7 милиони евра. Меѓу петте најизвезувани производи во Србија лани се

наоѓаат и маслото од сончоглед со извоз вреден 8 милиони евра и електричната енергија со извоз вреден 5,5 милиони евра. Со овие пет производи лани е направен 23,2% од целиот извоз во Србија. Лани во Србија сме извезувале и свежо грозје, свежи домати, кондиторски производи. Извозот во Србија во изминативе години бележи постојан пад. Така во споредба со 2013 година извозот кај северниот сосед ни е намален за над 20%.

n КОСОВО

Четврт најголем извозен пазар за Македонија лани бил косовскиот пазар, каде оди 4,36% од македонскиот извоз. Во Косово лани сме извезле производи во вредност од околу 189 милиони евра, што е годишен раст од 11,6%. Најизвезуван производ на Косово лани биле горивата на Окта со извоз вреден 16,6 милиони евра. Втор најизвезуван производ со извоз од 9,2 милиони евра, лани е направен со цементот на Цементарница Усје. Трета најголема извозна ставка со вредност од 7 милиони евра се плоснати валани производ обложени со пластична маса, следуваат лековите и прачки од железо. Косово иако ни е соседен пазар, Македонија полека го губи овој пазар. На пример во 2013 година извозот од Македонија во Косово изнесувал над 277 милиони евра, што е пад за над 25 % за само три години.

n БЕЛГИЈА

Годинава во листата 10 најголеми извозни пазари се најде и Белгија, каде лани се продале 3,95% од целиот извоз. Лани во Белгија сме извезле производи во вредност од 170 милиони евра, што е годишен раст од 32,4%. Најизвезуван производ во Белгија лани биле автобусите кои белгиски Ван Хол ги произведува во економската слободна зона Бунарџик во вредност од 125 милиони евра. Следните три најголеми извозни ставки во Белгија се тутун од типот Прилеп и Јака во вкупна вредност од 21 милион евра. Петта најизвезувана ставка во Белгија лани биле тапацирани седишта во вредност 1,8 милион евра. Со овие пет извозни ставки лани е направен дури 87% од целиот извоз во Белгија. Меѓу другите производи кои лани се извезувале во Белгија се руди на феросилициум и феро никел, текстилни производи, замрзнати пиперки.

n ИТАЛИЈА

Италија е шести по големина извозен пазар за македонските производи, на кој лани се извезле 3,66% од целиот извоз. Минатата година вкупниот извоз во Италија достигна 158 милиони евра, и за една година е намален за 3,1%. Најголема извозна ставка во Италија лани биле печки за загревање во вредност од 12,4 милиони евра. Меѓу петте најголеми извозни ставки две се делови за чевли кои се извезуваат во Италија, а две се руди на феросилициум и феро-никел. Со овие пет

ИЗВОЗ: 80% ОД ЦЕЛИОТ ИЗВОЗ СЕ ПРАВИ НА 10 И

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ извозни производи лани се направил 32,5% од целиот извоз во Италија.

n ГРЦИЈА

Грција е седми по големина извозен пазар на кој лани биле извезени3,41% од целиот македонски извоз. Лани во Грција биле извезени 147 милиони евра, што е пад 1,1%. Грчкиот извоз веќе паѓа неколку години по ред, а во последните три години е намален за 30%. Лани во Грција наизвезуван производ во Грција бил суровиот тутун од тип Прилеп со извоз вреден 21,6 милиони евра. Понатаму следат женските памучни блузи и кошули кои се шијат во неколкуте текстилни фабрики кои грчки фирми ги имаат отворено во Македонија, железни прачки и цевки, и мермерот кој се вади од Мемерниот комбинат Прилеп, кој има грчки сопственици. Со овие пет извозни ставки се прави 40% од целиот извоз на Македонија во Грција.

n РОМАНИЈА

Романија е осми по големина извозен пазар на Македонија, каде лани се извезле 2,81% од вкупниот извоз.Лани во Романија се извезени производи во вредност од 122 милиони евра, што е зголемување за 25%. Најголем дел од извозот, но и неговото зголемување во Романија се должи на зголемениот извоз на автомобилски делови кои се произведуваат во Македонија од страна на странските инвеститори, а потоа се склопуваат во други автомобилски фабрики за познати брендови во Романија. Од петте најизвезувани ставки во Романија, дури четири се автомобилски делови. Така лани најголем извозен производ во Романија биле спроводници за автомобили во вредност од 34,5 милиони евра. Со овие четири производи се прави дури 64% од целиот извоз на Македонија во Романија.

n ШПАНИЈА

Шпанија е деветти најголем извозен пазар на Македонија на кој лани сме извелзе производи во вредност 106 милиони евра, што е 2,45% од целиот македонски извоз направен минатата година. Извозот во Шпанија минатата 2016 година е зголемување за 16,2%. Ако се погледне извозот во Шпанија повторно на врвот се автомобилските делови, кои се произведуваат во македонските слободни делови, а кои потоа се извезуваат и склопуваат во некои од фабриките на познатите автомобилски брендови во Шпанија. Најизвезуван производ минатата година во Шпанија биле спроводниците со извоз вреден близу 75 милиони евра. Втор најизвезуван производ е феро-никелот, следат топловаланите челични производи и акумулатори за моторни возила. Со овие пет производи се прави дури 93% од целиот извоз од Македонија кон Шпанија, а во останатите извозни ставки доминираат железни цевки, прачки и лимови, и некои видови на текстилни производи.

n ХРВАТСКА

Десетти најголем извозен пазар за Македонија минатата година била Хрватска, каде лани се извезле производи во вредност од 80 милиони евра, што е 1,86% од целиот извоз на Македонија. Извозот во Хрватска лани се зголемил за 11,9%. Најизвезувана извозна ставка од Македонија во Хрватска се профили и талпи од железо кои традиционално се користат во индустријата за изградба на бродови. Втора најизвезувана ставка се лековите кои ги извезува фармацевтската компанија Алкалоид. Следуваат извозот на наливно вино, заварени цевки, а во петте најизвезувани ставки е и ајварот. Со овие пет извозни ставки лани бил направен околу 20% од целиот извоз од Македонија во Хрватска. nnn

ИЗВОЗНИ ПАЗАРИ

АЈИЗВЕЗУВАНИ ВО: ТОП 5 НПРОИЗВОДИ Италија

Извоз (во евра)

Печки за загревање на простории, 1 шпорети, решеткасти огништа, кујнски

12.447.454

печки 2 Феро-силициум

11.634.048

3 Делови на обувки од кожа

11.286.394

Други женски обувки со ѓонови од кожа

5 Феро-никел Грција 1 Тутун суров Тип Прилеп 2

Женски блузи и кошули од вештачки влакна

8.295.607 7.952.333 Извоз (во евра) 21.615.375 9.581.802

Плоснати валани производи од железо 3 или челик, превлечени

9.121.253

со цинк 4 Мермер и травертин

8.785.308

5 Женски памучни блузи и кошули

8.728.774

Романија 1 Други електрични спроводници

Извоз (во евра) 34.545.549

Плоснати валани производи од железо 2 или челик, превлечени

13.438.992

со пластична маса 3 Други делови за моторни возила

12.186.457

Сетови на спроводници за палење 4 и други сетови на спроводници за

12.101.344

возила 5 Седишта

5.293.625

Шпанија

Извоз (во евра)

1 Сетови на спроводници за палење

74.846.062

2 Феро-никел

16.990.604

Топло валани плоснати производи од железо или челик

4.137.506

Топло валани плоснати производи,од 4 железо со ширина

1.560.514

oд 2050 мм или поголема 5

Оловни акумулатори за моторни возила Хрватска

1.553.103

Извоз (во евра)

1 Профили и талпи од железо или челик

4.544.491

2 Лекови

4.103.996

3 4

Други вина; шира од грозје со запрена ферментација Други заварени цевки со правоаголен пресек

5 Ајвар

3.123.701 2.702.247 2.664.482

Капитал број 921/922 23.06.2017

ИНТЕРВЈУ 46 INTERVIEW

www.kapital.mk

МАЈА КАДИЕВСКА ВОЈНОВИЌ

ВИЦЕГУВЕРНЕР НА НАРОДНАТА БАНКА НА МАКЕДОНИЈА

МАКЕДОНИЈА ТРЕБА ДА ДОЗВОЛИ ВЛЕЗ НА НЕБАНКАРСКИ ИНСТИТУЦИИ ВО ПЛАТЕЖНИТЕ УСЛУГИ

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

47 Народната банка на Македонија од 5 до 7 јули ја организира десеттата јубилејна конференција на теми поврзани за плаќањата и платните системи, која годинава носи наслов “Двигатели нa интеграцијатa на плаќањата во Европа – иновации и соработка“. Ќе присуствуваат високи претставници од централните банки на Холандија, Белгија, Хрватска, Бугарија, Европската централна банка, Европската комисија, како и преставници на домашниот финансиски сектор. Оваа година, во фокусот ќе бидат најактуелните теми од оваа област, како што е дигитализацијата на банките, виртуелните валути и нивната регулација, технологијата којашто се користи за нив, односно DLT или blockchain

разговара:

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

XОваа X година, Народната банка на Република Македонија ја одржува 10-та јубилејна конференција за плаќања и пазарна инфраструктура. Кои ќе бидат главните теми на Конференцијата? Почнувајќи од 2008 година, секоја година традиционално во Охрид, Народната банка на Република Македонија одржува конференција на теми поврзани за плаќањата, односно за типовите и инструментите со кои се вршат плаќањата и за платните системи, како и пошироко за инфраструктурата на финансиските пазари. Конференцијата од самиот почеток започна како заеднички проект со централната банка на Холандија, пришто подоцна ја проширивме соработката со вклучување на експерти од централната банка на Португалија. Започна како домашно фокусирана, за домашниот финансиски сектор, но со текот на годините прерасна во меѓународна конференција. Така, до сега, истата ја имаат посетено преставници од централни банки и други институции, од вкупно дваесет и девет држави од Централна, Источна и Југоисточна Европа, Заедницата на независни држави и Северна Африка. Во оваа јубилејна година, конференцијата носи наслов „Двигатели нa интеграцијатa на плаќањата во Европа – иновации и соработка“. Од големо значење за нас е присуството и обраќањето на високите претставници од централните банки, со чијашто соработка го остваруваме овој проект веќе десет години. Така, на наше големо задоволство ќе се обрати гувернерот на Банката на Холандија, г. Klaas Knot и членот на Одборот на директори на Банката на Португалија, г. Hélder Rosalino. Воедно, имаме посебна чест да се обрати и членот на Извршниот одбор на Европската централна банка, г. Yves Mersch, под чија надлежност се прашањата од оваа област. На панел-дискусијата на гувернерите ќе учествуваат гувернерите на централните банки на Македонија, Хрватска и Бугарија, член на Одборот на Народната банка на Белгија, како и претходниот директор на Здружениот пензискиот фонд на Обединетите Нации. Предавачи на оваа јубилеја конференција ќе бидат и раководителот на Секретаријатот при Комитетот за плаќања и пазарна инфраструктура од БИС и раководителот при Генералниот директорат за вработување, социјални прашања и еднакви можности од Европската Комисија. Оваа година, во фокусот ќе бидат најактуелните теми од оваа област, како што е дигитализацијата на банките, виртуелните валути и нивната регулација, технологијата

којашто се користи за нив, односно DLT или blockchain. Гувернерската сесија има цел да ги презентира гледиштата на регулаторите во однос на трендот на дигитално банкарство и дигиталните технологии, употребата на дигиталните валути и со тоа можните импликации врз монетарната политика и финансиската стабилност. XКои X се придобивките од одржувањето на ваква Конференција од специфична област, како што се плаќањата и инфраструктурата за нивно порамнување? Конференцијата е совршена платформа за размена на знаења и искуства за актуелни теми од областа на плаќањата. Имајќи експерти-предавачи од ЕУ, преставниците од домашниот финансиски сектор и од другите централни банки се информирани за сите новини во регулативата и во праксата во оваа област, што е најзначајната придобивка од конференцијата. Многу теми беа обработени во текот на годините. Директивите од ЕУ, со посебен фокус на Директивата за платежни услуги на внатрешниот пазар (PSD и PSD2), потоа теми за платните системи и нивниот надзор, интегративните процеси во ЕУ за формирање на Единствената европска платежна област (SEPA) и за системите за порамнување на плаќањата и на хартии од вредност (TARTGET2 и T2S), потоа иновациите во плаќањата и инструментите за нивно извршување, развојот на инстант плаќањата, сигурноста на плаќањата, финансиската вклученост итн. XДали X Република Македонија е подготвена за влез на заедничкиот европски пазар на плаќања? Дали домашната регулатива во платежната сфера е усогласена со регулативата на ЕУ и во која насока треба да се менува? Започнувајќи од 2015 година до август 2016 година во рамки на ИПА финансираниот проект со наслов "Понатамошно усогласување со законодавството на ЕУ во областа на движењето на капиталот и плаќањата и финансиските услуги - пазари на хартии од вредност и инвестициски услуги" се изработи нов нацрт Закон за платежни услуги и системи. Истиот е изработен од страна на Министерството за финансии и Народната банка, во соработка со експертите од ЕУ. Со донесување на овој нов Закон за платежни услуги и системи ќе се имплементира Директивата за платежни услуги на внатрешниот пазар (PSD и дел од одредбите од PSD2), Директивата за конечност на порамнувањата и Директивата за електронски пари II. Со новата регулатива, покрај тоа што се прави консолидација на постоечките акти од областа на плаќањата, воедно се воспоставува правна основа за побрза интеграција на Република Македонија во ЕУ и вклучување во Единствената европска платежна област (СЕПА). Воедно, истата треба да ја поттикне конкуренцијата со овозможување влез на институции, различни од банките, на пазарот со иновативни решенија за плаќање, да ги зајакне правата на корисниците на платежните услуги за добивање на појасни и навремени

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

ИНТЕРВЈУ

информации и да донесе пониски цени на платежните услуги за корисниците. Исто така, во август оваа година започнува примената на новите меѓународни стандарди за надгледување на платните системи кои Народната банка ги усвои на почетокот на 2016 година. Со нивната примена очекуваме да се зголеми ефикасноста и сигурноста на платните системи, да се ограничи системскиот ризик и да се даде придонес кон финансиската стабилност. Дополнително, од почетокот на 2016 година Народната банка ја усогласи платежната статистика во значаен дел со стандардите на Европската централна банка, со што се обезбеди компарабилност на податоците од оваа област. XШто X превзема Народната банка за олеснување и поевтинување на прекуграничните плаќања? Во 2016 година Народната банка го заокружи капиталниот проект – обезбедување услови за прекугранично поврзување на платните системи. За таа цел се изврши надградба на МИПС системот на НБРМ за вршење на плаќања и во евра (покрај денари), со што истиот премина во двовалутен платен систем. Во рамки на овој проект, се воспостави врска со платниот систем ТАРГЕТ 2 на Евросистемот, преку Централната банка на Италија. Овој проект по својата суштина преставува втора генерација на реформи во областа на платежната инфраструктура, по првата значајна реформа на платниот промет во 2001 година. Со овој капитален проект се посигна платежна интеграција на Република Македонија со платежната инфраструктура на Европската Унија. Крајната цел на овој проект е побрзо и посигурно извршување на прекуграничните плаќања во евра и намалување на трошоците за истите, од што придобивки се очекува да имаат македонските компании и домаќинствата. XДигиталната X технологија предизвикува големи промени во економијата и во начинот на кој се вршат плаќањата? Во која насока ќе се менуваат плаќањата со дигиталната технологија? Што ќе значи тоа во пракса за граѓаните и фирмите? Дигиталната револуција што се случува во светот во изминатите триесетина години внесе значајни промени во сите сфери на економско делување и тука не е исклучок ни банкарската индустрија. Во услови на брз технолошки развој, променети навики на потрошувачите и растечки конкурентски притисок од финтек секторот, банкарскиот сектор е сè повеќе насочен кон миграција на работењето кон дигиталното окружување каде во фокусот се современите потреби на клиентите. Според податоците на Еуростат, на ниво на ЕУ, пристапноста на населението до електронско банкарство во 2016 година изнесува 49% (25% во 2007 година), а во некои земји се движи и до 80%-90%. Промените на навиките на населението ќе придонесат за натамошен пораст на пристапноста до електронското банкарство. Притоа,

Народната банка е отворена за креирање регулативна рамка којашто ги поттикнува финтек иновациите, но истовремено истата треба да вклучува соодветни заштитни механизми од бројните ризици. позначајно е што технолошкиот развој ќе овозможи забрзување на времето на процесирање на плаќањата. Тековно, во рамки на Европската Унија се одвиваат бројни активности за овозможување паневропско решение за брзи (инстант) плаќања кои подразбираат извршување на плаќањето за неколку секунди од моментот на негово иницирање до моментот на ставање на средствата на располагање на примачот. Исто така, најновите технологии кои се во зачеток во оваа фаза најавуваат потенцијално намалување на улогата на посредниците при извршување на плаќањата и порамнувањата на различни видови трансакции, што се очекува да придонесе за зголемување на ефикасноста и намалување на трошоците за корисниците. XКолку X е Македонија подготвена за новите предизвици што ги носи дигиталната технологија во областа на плаќањата? Колку нашиот банкарски сектор е подготвен за дигитална трансформација? Кога зборуваме за домашниот банкарски сектор, би рекла дека истиот настојува да ги следи глобалните трендови и да го прилагодува работењето на потребите на дигиталното време. Но, анализите укажуваат на сè уште скромна пенетрација на технолошки понапредните услуги на македонскиот пазар и покрај тенденцијата на зголемување во последниот период. Според податоците на Еуростат, во Македонија пристапноста на населението до електронско банкарство во 2016 година изнесувала 9%, споредено со 3% во 2008 година. Банките сè повеќе ја шират понудата на дигитални производи и услуги, а електронското банкарство станува редовен производ на повеќето домашни банки. Во развој се и мобилните апликации, а има и банки што преминаа кон бизнис модел, во одредени сегменти, заснован на дигитализација на услугите. Значи, поместувања во позитивна насока има, но сето тоа е сè уште во развојна фаза со голем простор за напредок. И тој ќе зависи од капацитетот на домашните банки за иновации и подготвеноста за модернизација на постојните бизнис

модели. Но, и од динамиката со којашто населението ќе ги прифаќа новите технолошки решенија. Според податоците, интересот за електронското банкарство засега е релативно скромен, особено кај физичките лица кај коишто од над 3,5 милиони активни трансакциски сметки само 8% имаат сметки со електронско банкарство за плаќања и извештаи. Кај правните лица овој процент е поголем и изнесува 36%. Кредитните трансфери населението во најголем дел ги иницира во хартиена форма, односно на традиционалниот начин преку платен налог на шалтер во банка. Ваквите состојби укажуваат и на потреба од промена на потрошувачката култура. Факт е дека голем дел од населението со недоверба гледа на е-банкарските услуги, што особено се однесува на повозрасната популација. Улога може да има и недоволната информираност на граѓаните за поволностите од електронското банкарство во смисла на заштеда на време и пари. Оттука, за поотворен пристап кон дигитализацијата значаен придонес би можеле да дадат и самите банки преку поголема едукација на населението, со што би се отстраниле предрасудите за електронското банкарство и би се зголемила довербата во квалитетот, сигурноста и ефикасноста на е-услугите. Придонес може да даде и државата преку дигитализација на јавните услуги. Народната банка веќе презема чекори во таа насока. Еден од нив е реализираниот проект за електронско банкарство за извршување на платниот промет со странство за потребите на државата и државните органи којшто се очекува да придонесе кон зголемување на квалитетот и ефикасноста на услугите, како и заштеда на време, човечки и материјални ресурси кај државните институции. XВо X светски рамки, се повеќе се инвестира во виртуелни валути. Каков е ставот на Централната банка во однос на ова прашање? Дали НБРМ планира да ја промени законската регулатива и да ги промени критериумите во оваа област, со оглед дека тоа е тренд во светот и заради тоа што и во Македонија и сега има многу лица кои се занимаваат со minning, но и со тргување на криптовалутните берзи? Дигиталните валути земаат сè поширок замав во светски рамки и интересот за нив сè повеќе расте. Некои криптовалути, како на пример биткоинот (Bitcoin), се прифатени и се во примена во одредени земји. Сепак, некои дигитални валути имаат елементи на пирамидални шеми, како што е случајот со Уанкоин (OneCoin). Генерално, не постои воедначен одговор на глобално ниво на прашањето за регулирање на виртуелните валути. Одредени земји, како Исланд и Русија забрануваат купување дигитални валути од страна на физичките и правните лица. Кина исто така има регулативни ограничувања

ВОЈНОВИЌ: ТРЕБА ДА ИМАМЕ ОДГОВОР ЗА НОВОТО ДИГИТАЛНО ВРЕМЕ

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

ИНТЕРВЈУ

Со новиот Закон за платежни услуги и системи ќе се овозможи влез на небанкарски институции во доменот на платежните услуги, како област во којашто финтек секторот бележи најголем пробив во глобални рамки. Влезот на небанкарските институции ќе ја поттикне конкуренцијата преку потпирање на новите технологии, што може да претставува позитивен импулс за домашните банки за поактивна дигитализација и зголемена понуда на нови технолошкинапредни финансиски решенија и услуги. во однос на финансиските институции на кои не им е дозволено да тргуваат со дигитални валути, иако физичките лица може да тргуваат со дигитални валути. Од друга страна, пред околу половина месец во Јапонија стапи на сила регулатива со која се дозволува користење на дигиталните валути како платежно средство. На европско тло не постои директива која ги регулира експлицитно дигиталните валути, пришто голем број на земји од ЕУ упатуваат на ризиците кои се поврзани со дигиталните валути. Тековно, нагласени се напорите во рамки на ЕУ, но и пошироко, за воспоставување на соодветна регулатива за спречување на користење на дигиталните валути за перење пари и финансирање на тероризам. Сепак, остануваат нејасни позициите за уште многу прашања поврзани со тоа дали дигиталните валути може да бидат законски признаени валути и да се користат како платежно средство, понатаму даночниот третман, потребата од девизни ограничувања и сл. Во таа смисла, Народната банка ги следи

и анализира приодите на голем број на земји, особено на позициите на земјите од Европската Унија во однос на ова прашање. Но, би сакала да потенцирам дека во Р.Македонија во сила е Законот за девизно работење, којшто ограничува самостојно поединци и фирми да инвестираат во актива во странство (финансиска и друга актива). Значи, инвестициите во дигитални валути се нелегални, а за овие активности, има институции задолжени за спроведување на овој Закон. Генерално, доколку зборуваме за позицијата на Народната банка, би сакала да укажам дека ние сме отворени за креирање регулативна рамка којашто ги поттикнува финтек иновациите, но истовремено истата треба да вклучува соодветни заштитни механизми од бројните ризици. Треба да бидеме подготвени да ја менуваме регулативата за да ги вклопиме новите трендови во финансиите, со цел користи да има целата економија. Сите одговорни инстит уциии, Владата и останатите финансиски регулатори, во координирана

акција, треба да следиме што се случува во светот и да имаме одговор за новото дигитално време. Кои би биле ризиците за земјата доколку се дозволи инвестирањето во круптовалути? Зошто НБРМ е толку крута во поглед на криптовалутите? Кај нас, како што кажав, Законот за девизно работење го ограничува инвестирањето во криптовалути. Ние како одговорна институција, во континуитет укажуваме на и ги потенцираме можните ризици од инвестирањето во криптовалути. Цената на дигиталните валути е високо волатилна што може да предизвика големи загуби за корисниците на дигитални валути во одреден момент. На пример, издадените биткоини во најголем дел се чуваат пасивно, а не се користат за вршење плаќања, што укажува дека истите се чуваат за шпекулативни цели. Понатаму, тргувањето со дигиталните валути се врши преку платформи кои најчесто не се регулирани и чиишто правила за работење се предмет на чести измени. Истакнат

ВОЈНОВИЌ: ИЗВОЗОТ ЌЕ ПРОДОЛЖИ ДА БИДЕ НОСЕЧКИ ФАКТОР НА ЕКОНОМИЈАТА

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

ИНТЕРВЈУ

ризик е и што не постои никаква правна заштита за средствата кои се вложени преку овие софтверски платформи, ниту, пак, постои механизам за обештетување на клиентите, како што е тоа случај со депозитите коишто се депонирани во банка којашто има дозвола за основање и работење издадена од гувернерот на Народната банка. Дополнително, учесниците во трансакциите со виртуeлните валути најчесто се анонимни и самите трансакции не може да се следат, што вообичаено создава сомнеж дека трансакциите може да бидат поврзани со криминални активности, перење пари, финансирање тероризам итн. Доколку овие ризици се манифестираат во услови на потенцијално висока распространетост на користењето на дигиталните валути, може да влијаат негативно на репутацијата и загуби кај поединечни учесници во финансискиот систем на земјата, а со тоа и на остварување на целите на Народната банка. Имајќи ги во предвид овие ризици, Народната банка истакнува дека инвестирањето во дигитални валути ги изложува корисниците на потенцијално високи загуби. XШто X e DLT или block chain? Дали НБРМ планира да ги олесни условите за овие технологии и да ја намали централизираноста во плаќањата која сега постои? Blockchain (криптографски синџир од блокови) и DLT - Distributed Ledger Technology (технологија на дистрибуирани записи) се нови технологии коишто сè уште се истражуваат и се проценува нивната примена во различни области. Првото решение базирано на технологијата Blockchain е имплементирано со виртуелната валутна шема биткоин во 2009, по што станува општо познато на светот. Од технички аспект, технологијата Block chain овозможува складирање на трансакциите во групи, или блокови, кои се прикачени едни со други во хронолошки редослед за да се создаде долг синџир. Овој синџир се одржува како целина со помош на математичка формула (криптографија) којашто ги гарантира безбедноста и интегритетот на податоците. Притоа, DLT има поширок опсег од Blockchain бидејќи овозможува дополнителни технички предности (имплементирање на т.н. паметни договори, консензус записи и сл). Примената на новите технологии тековно се разгледува во повеќе сфери (финансиски пазари, домашни и прекугранични платежни услуги и системи, кредитирање и сл), пришто се очекува дека истите може да придонесат за побрзо и поевтино склучување и порамнување на трансакции, поедноставно издавање, регистрирање и водење на сопственоста на финансиските инструменти, заштеди во процесот на усогласување на податоци, олеснето известување и поголема транспарентност. Со новиот Закон за платежни услуги и системи ќе се овозможи влез на небанкарски институции во доменот на платежните услуги,

како област во којашто финтек секторот бележи најголем пробив во глобални рамки. Влезот на небанкарските институции ќе ја поттикне конкуренцијата преку потпирање на новите технологии, што може да претставува позитивен импулс за домашните банки за поактивна дигитализација и зголемена понуда на нови технолошки-напредни финансиски решенија и услуги. XПоследните X податоци покажуваат дека Бруто домашниот производ во Македонија во првиот квартал годинава нема никаков раст и е 0%. На што се должи ова забавување и какви се проценките на НБРМ за годината? Во текот на првиот квартал на 2017 година македонската економија забележа стагнација на годишна основа. Структурата на БДП покажува годишен раст на додадената вредност во дејностите информации и комуникации, индустријата и земјоделството, додека градежништвото бележи пад на годишна основа. Анализирано од расходната страна, стагнацијата на БДП се објаснува со забавениот раст на личната потрошувачка, при регистриран благ раст на бруто инвестициите и негативен придонес од нето-извозот. Ваквите движења укажуваат на материјализација на ризиците поврзани со домашната политичка криза којашто подолг временски период влијае врз довербата и очекувањата на економските субјекти. Така, влијанието на истата во изминатиот период веќе се рефлектираше врз инвестициите, а со најновите податоци и врз довербата на потрошувачите, што се гледа во забавувањето на личната потрошувачка, и покрај продолжените добри перформанси на пазарот на труд како, фундаментален фактор за нејзин раст. Продолжената политичка неизвесност беше фактор што предизвика надолна ревизија на растот на македонската економија, како од страна на НБРМ, така и од други меѓународни финансиски институции. Согласно последните мајски макроекономски проекции се очекува раст од 2,5% за 2017 година и 3,2% во 2018 година, наспроти 3,5% и 3,7%, соодветно со претходните проекции. Проекциите базираат на фактот дека извозот и понатаму ќе биде носечки фактор на растот на економијата, во услови на диверзифицирана извозна структура, условена од структурните промени во претходниот период и раст во Евро зоната, како и заради очекувања за постепено враќање на придонесот на традиционалните извозни гранки. Личната потрошувачка, во услови на добри фундаменти се очекува да расте, а инвестиционата активност ќе даде придонес кон растот во 2018 година. Сепак, во мајските проекции, информациите за поставеноста на макроекономска политика на новата Влада беа во ограничен обем и затоа, проекциите не беа во можност да го оценат потенцијалниот ефект од новите политики. XКои X ќе бидат најголемите

предизвици за Македонија во следниот период во поглед на одржување на макроекономската стабилност и водење на монетарна политика во согласност со фискалната политика, со оглед дека имаме нова влада која можеби ќе ја менува фискалната политика? Во изминатиот турбулентен период, проследен со надворешни и внатрешни шокови, предизвик беше да се одржи макроекономската стабилност. Поставеноста на Народната банка во целиот овој период беше во насока на исполнување на законските дефинирани цели. Ниската инфлација, стабилноста на девизниот курс и стабилноста на банките, и покрај сите шокови беа задржани. Тоа е нашата мисија и за наредниот период. Како и во изминатиот период, така и сега, сметаме дека координацијата на монетарната и фискалната политика е значајна компонента за креирање на позитивна економска клима. Поставеноста на монетарната политика во наредниот период ќе базира на истите фактори коишто и досега ги условуваа нашите одлуки. Тука, значајна е позицијата на билансот на плаќања, односно задржување на низок дефицит во тековната сметка и негово одржливо финансирање. Структурните промени коишто значеа проширување на извозната база, со влезот на новите капацитети во слободите економски зони, придонесоа за намалување на трговскиот дефицит и покрај намалениот нето-извоз на традиционалните извозни сегменти. Тоа придонесе дефицитот на тековната сметка да се сведе на околу 2,5% од БДП во просек, наспроти историскиот просек од 6% од БДП, што беше доволно да се финансира со приливите од странските директни инвестиции. Ова овозможи отсуство на притисоци врз девизниот курс и неутрална позиција на Народната банка на девизниот пазар, односно, релаксирана монетарна политика со одржување на ниски каматни стапки. Друг значаен фактор е одржување на соодветен каматен распон помеѓу основните каматни стапки на Европската централна банка (ЕЦБ) и Народната банка, односно одржување на стабилна каматна премија. Имено, во изминатиот период ЕЦБ спроведуваше ултра акомодативна монетарна политика со негативни каматни стапки и обемна програма за откуп на финансиска актива. Сепак, оваа политика, и покрај сè уште неутврдениот тајминг, се ближи кон крајот. Исто така, значаен фактор е и позицијата на новата фискална политика. Во минатиот период на неколку наврати потенциравме дека е потребна постепена фискална консолидација, што ќе остави простор за порелаксирана монетарна политика. И секако, значен е и политичкиот ризик, односно политичка стабилизација на нашата земја на подолг рок, преку интеграција кон Европската Унија и НАТО.

nnn

ВОЈНОВИЌ: СЕ ОЧЕКУВА РАСТ ОД 2,5% ЗА 2017 ГОДИНА И 3,2% ВО 2018 ГОДИНА

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

ИНТЕРВЈУ

СТЕВАН РАНЃЕЛОВИЌ Европска асоцијација за комуникациски агенции -

ЕАКА

ЕТИКАТА ВО РЕКЛАМИРАЊЕТО Е КОНКУРЕНТСКА ПРЕДНОСТ НА КОМПАНИИТЕ Клучно е дека компаниите кои се дел од системот (огласувачи, агенции, медиуми) да се сложат да ги договорат и спроведат кодексите на однесување кои би оделе дури и подалеку од она што законодавство бара од нив да го направат. Гледам некои позитивни поместувања овде во Југоисточна Европа, и се надевам дека и локалните индустрии ќе се одлучат да одат еден чекор подалеку.

Редакција Капитал kapital@kapital.mk

Во организација на Американската Стопанска Комора во Македонија (AmCham Macedonia), на 29-ти Јуни во Скопје, ќе се одржи настанот “Етички адвертајзинг: Глобални и регионални трендови и практики“. Настанот ќе послужи за промоција на фер конкуренцијата и одговорните бизнис практики преку потенцирање на начелата кои гарантираат етичко огласување и етички маркетинг настап. Еден од говорниците ќе биде и Стеван Ранѓеловиќ, раководител во областа на регулаторните и јавните односи во рамки на Европската Асоцијација за Комуникациски Агенции (EAКA). EAКA промовира искрено и ефективно огласување, високи професионални стандарди и свесност за придонесот кој го има рекламирањето во рамки на слободната пазарна економија

и поттикнува тесна соработка помеѓу агенциите, огласувачите и медиумите во Европските институции. Ранѓеловиќ е експерт во областа на последиците од медиумите и нивниот технолошки развој и се фокусира на заштита на податоците, аудиовизуелниот аспект, како и е-приватноста. XКажете X ни за EAКA и нејзините клучни регулаторни приоритетите на ЕУ во моментот? EAКA претставува 2500 адвертајзинг агенции од повеќе од 30 европски земји (ЕУ и надвор од ЕУ), кои директно вработуваат повеќе од 120 000 луѓе. Покрај фокусот на регулаторните прашања и залагањето за интересите на агенциите во Брисел, ЕАКА обезбедува можности за обука на вработените од агенциите, го организира Euro Effies настанот, доделувајќи награди на најефективните кампањи во Европа, како и учество во креирање на ставови и позиции на клучни прашања, меѓу кои гледаноста и ревизијата во медиумите. Во моментов, ние се справуваме со неколку регулаторни предизвици. Првиот е во сферата на податоците. Ние работиме на спроведување на Општата Регулатива

за Заштита на Податоци и лобираме околу Регулативата за е-Приватност, две иницијативи кои буквално ќе го променат лицето на индустријата. Вториот предизвик е поврзан со Директивата за Аудиовизуелни Медиумски Сервиси, која ги регулира комерцијалните комуникации на телевизија и видео споделувањето на платформи како што се YouTube. Конечно, ние се трудиме да се справиме со глобалните онлајн платформи и нивната доминантна позиција во рамки на екосистемот на дигитално рекламирање. XСпоред X вас, дали самите прописи можат да обезбедат практика на етичко рекламирање? Регулативата може да помогне, но не и да го обезбеди етичкото рекламирање сама по себе. Регулативата треба да даде добра основа за акција во рамки на индустријата. Индустријата го има сфатено тоа и во голема мера самостојно ги развива саморегулаторните и ко-регулаторните рамки. Компаниите и трговските организации се’ повеќе сфаќаат дека одговорноста е клучен услов за однос со потрошувачите базиран на доверба.

ЕАКА: 2500 АДВЕРТАЈЗИНГ АГЕНЦИИ ОД ПОВЕЌЕ ОД 30 ЕВРОПСКИ ЗЕМЈИ

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

ИНТЕРВЈУ

XКако X само-регулацијата делува или доживува неуспех во рекламната индустрија? Само-регулацијата им нуди на корисниците брзa, лесно достапна (бидејќи е финансиранa од страна на рекламната индустрија) и најчесто, бесплатна алатка за постапување по нивните жалби. Само-регулацијата е исто така доволно флексибилна за да се адаптира на променливите општествените прилики, како и техниките за рекламирање. Таа може да примени санкции веднаш по објавување на одлуките на жирито и да наметне на агенциите да ги одбијат или повлечат рекламите. Она што ја прави Европската само-регулативна рамка успешна е нејзината голема мрежа на организации и размена на најдобрите практики. Имено, само-регулаторни кодекси се почитуваат од страна на националните само-регулаторни организации во 23 европски земји кои се членки на Европската Алијанса на Рекламни Стандарди. XКои X се некои од клучните дебати од областа на етичкото рекламирање кои се случуваат во Брисел во овој момент? Клучната дебата е дефинитивно онаа во

поглед на одговорноста за податоците и транспарентноста. Онлајн огласувањето подразбира и интензивна обработка на податоците. Користењето на „колачиња“ (Cookies) на мобилните телефони/таблети на корисниците се случува често без нивно знаење, ниту тие се во состојба ефикасно да го спречат тоа. Но, оваа индустрија, исто така, се менува. Еден од примерите е можноста преку веб страницата, Youronlinechoices.com, да споделите информација со корисниците за употреба на нивните податоци. Но, најголемата дебата што се случува во моментов е во врска со предлогот на Европската комисија за регулирање на е-Приватноста, која бара корисниците изрично да се сложат за сите операции за обработка на нивните податоци. XВие X сте српски државјанин; може ли да ни кажете нешто за тоа каде се наоѓа Југоисточна Европа во однос на етиката во рекламирањето? Мојот впечаток е дека во нашите земји се уште се разговара за тоа како да се имплементираат практиките за етичко рекламирање кое е секојдневие во остатокот од Европа. Очигледно, некои земји се понапредни, некои помалку.

Клучно е дека компаниите кои се дел од системот (огласувачи, агенции, медиуми) да се сложат да ги договорат и спроведат кодексите на однесување кои би оделе дури и подалеку од она што законодавство бара од нив да го направат. Гледам некои позитивни поместувања овде во Југоисточна Европа, и се надевам дека и локалните индустрии ќе се одлучат да одат еден чекор подалеку. XСпоред X вас, што земјите од Југоисточна Европа треба прво да направат, за да се придвижат кон стандардите на ЕУ во областа на рекламирањето? Потребна е искрена проценка на моментната ситуација во која се наоѓа индустријата: колку сме етични, дали сме на вистинскиот пат? Овие се прашања кои треба да се постават со цел да го идентификуваат проблемот. Но, првиот клучен предизвик е желбата на компаниите да седнат на заедничка маса и да разговараат за она што е во заеднички интерес: подобра комуникација која ќе допре до нова публика. Етика во рекламирањето веќе не е ад-хок нешто што повремено се прави, тоа е конкурентна предност. nnn

www.kapital.mk

Капитал број 921/922 23.06.2017

ЛИДЕРИ

РАТАН ТАТА

ПОРАНЕШЕН ПРЕТСЕДАТЕЛ НА TATA GROUP

НЕ ВЕРУВАМ ВО НОСЕЊЕ ИСПРАВНИ ОДЛУКИ. ЈАС НОСАМ ОДЛУКИ И ПОТОА ГИ ПРАВАМ ИСПРАВНИ

а време од 21 година од неговото управување со најголемиот индиски бизнис конгломерат, приходите на Tata Group пораснаа за 40 пати, а профитот преку 50 пати. Ратан Тата е познат како решителен бизнисмен што претходно национално фокусираната групација ја направи интернационална, попатно купувајќи познати брендови од типот на автомобилските Jaguar и Land Rover. Денес Tata е гигант со приходи од преку 103 милијарди долари годишно и 660 илјади вработени.

Подемите и падовите во животот се битни за да се движиме напред, бидејќи права линија, па дури и кај ЕКГ-то, значи дека не сме живи.

Никој не може да го уништи железото, освен неговата сопствена ‘рѓа. Така, никој не може да уништи еден човек, освен неговиот мајндсет.

Бизнисот треба да гледа подалеку од интересот на една компанија, во правец на интересот на заедницата каде што дејствува.

Ако сакаш да одиш брзо, оди сам. Но, ако сакаш да одиш далеку, оди во друштво.

Има многу нешта што кога повторно би ги преживеал, веројатно поинаку би ги направил. Но, не сакам да се вртам назад и да размислувам за нешто што всушност не можам да го направам.

Не верувам во носење исправни одлуки. Јас носам одлуки и потоа ги правам исправни.

Дури и од камењата што ги фрлаат по тебе можеш да направиш нешто, споменик, на пример.

Им се восхитувам на луѓе кои што постигнале успех. Но ако тој успех е направен со премногу бесчувствителност, тогаш само можам да им се восхитувам, но не и да ги почитувам.

3.499 ден.

со Vip Mobile XL

Со Vip Бизнис изберете одличен

смарт-телефон по супер цена Изберете го најдоброто за Вас и Вашиот Бизнис. Изберете ја Vip Mobile XL тарифата и за месечна претплата од 1.169 ден. добијте: - неограничени разговори и SMS-пораки кон сите национални мрежи и 50 минути за разговори кон меѓународни мрежи; - 6GB интернет со 4G брзина; - одличен смарт-телефон со вклучен специјален попуст; - дополнителен попуст за телефон од 3.000 денари за секоја постпејд линија, доколку бројот го префрлите од друг оператор во Vip. Понудата важи ограничен временски период за нов или обновен договор склучен на 24 месеци. Количините на телефони се ограничени. За повеќе информации посетете ја нашата веб-страница www.vip.mk или јавете се во Контакт центар на 077 1234.

Pove]e za vas