BR.32_kapital_ponedlnik 03 maj 2010 by Kapital Media Group

SVETSKITE BIZNIS LIDERI PROTIV KRIZATA

KOLUMNA

MAJK DJUK, VOLMART MISIJA (NE)VOZMO@NA:

ILIJA DIMOVSKI

KADE SE JUNACITEPRAGMATICI!? STRANA 13

OSVOJUVAWE NA GOLEMITE URBANI CENTRI

INTERVIEW NA ZATVORAWE, PETOK, 30.04.2010, 13.00~.

MILE JANAKIESKI OVAA GODINA ]E BIDE KLU^NA ZA INFRASTRUKTURATA

MBI 10 MBID OMB

0,22% 1,26% 0,00%

EVRO/DENAR DOLAR/DENAR EVRO/DOLAR

61,57 46,24 1,33

NAFTA BRENT EURORIBOR

87,44 1,24%

INDEKS NA MAKEDONSKA BERZA (30.04)

MINISTER ZA TRANSPORT I VRSKI

DOSIE MURIWO-1 SVETOT SPORED @OZE STRANA 31

11 -TA GODI[NA KONFERENCIJA NA MAKEDONSKA BERZA POTREBEN E NOV RAZVOEN MODEL ZA PAZAROT NA KAPITAL STRANA 16

UVODNIK QUP^O ZIKOV

EDNA DOBRA IDEJA! STRANA 2

KOLUMNI “EKONOMSKITE DVI@EWA VO PRVITE MESECI OD 2010 GODINA I ODRAZOT NA ZADOCNETIOT POVRAT NA DDV VRZ NELIKVIDNOSTA NA STOPANSTVOTO.” PONEDELNIK, 3.5.2010 godina, 11 :00 ~asot, sala 1 na 5-ti kat

WWW.MCHAMBER.MK

KIRIL NEJKOV ZA[TITA OD ZLOUPOTREBA NA PAZAROT STRANA 12

DEN DON^EV GR^KATA KRIZA, ZAKANA ZA MAKEDONIJA STRANA 12

2 03.05.2010

NAVIGATOR

PRVIOT BROJ NA DNEVNIOT VESNIK KAPITAL IZLEZE NA 17 MART 2010 g.

PONEDELNIK 3 MAJ 2010

EDNA DOBRA IDEJA rpskata vlada na Miodrag Cvetkovi}, zaedno so najgolemite srpski fabrikanti i trgovci (vo srpskata javnost ~esto vikani – oligarsi, ne{to sli~no kako ovde), me|u koi Miroslav Mi{kovi} (Delta holding), Milan Beka, Miodrag Kosti}, vo Srbija poznat kako “kralot na {e}erot” i drugi vidni srpski biznismeni, formirale rabotno telo za spas na srpskite zagubari!? Na sostanokot prisustvuval i Rasim Qai}, minister za trud i socijalna politika, a idejata e vo potpolnost poddr`ana i od Qubisav Orbovi}, pretsedatel na vlijatelnata Nezavisna asocijacija na sindikati na Srbija!? Kakvo {areno dru{tvo! A? Pa, eve {to se dogovorile, za razlika od na{ive zdru`eni sindikalci koi zav~era na 1 maj okezeni izlegoa “... od pod na dedo mantijata ...”!? Dogovorot e srpskata vlada bezrezervno da im gi otstapi golemite zagubari na uspe{nite kompanii sozdadeni vo vremeto na tranzicijata, poradi {to nivnite gazdi i go dobile prekarot “oligarsi”, {to redovno i tamu, a i kaj nas, se povrzuva so toa deka se mo`ni “kriminalci”. Tamu gi vikaat i proizvod na Slobodan Milo{evi}, kako i “voeni profiteri”! Planot na premierot e da go re{i ogromniot problem na Srbija – nelikvidnosta na kompaniite (1), kako i ogromnata nevrabotenost (2)!? Ottuka, se bara od uspe{nite biznismeni da podgotvat biznis-planovi, pa potoa, taka odobreni, da vlezat vo upravnite odbori na zagubarite i da go prezemat menaxiraweto. Normalno, se o~ekuva i da investiraat. Srpskite “oligarsi” i ne bi bile tolku uspe{ni ako ovaa ideja vedna{ ne ja pro~itaa kako odli~na! Ko-

sti}, najgolemiot trgovec so {e}er, predloìl duri i vladata partnerski da vleze vo realizacija na ovoj proekt! Restrukturirawe! Predlogot na “kralot na {e}erot” odi duri dotamu {to toj smeta deka parite od golemite proda`bi na imotot na Srbija, kako Telekomot, dràvata ne treba da gi investira vo pati{ta, oti takvi pari i bezdrugo }e stignuvaat preku evropskite fondovi, kako i mo`nosta da se gradat pati{ta so kapitalni investicii preku buxetot! Tuku parite da se investiraat zaedno so privatnite investicii vo proektot {to toj go narekuva – reindustrijalizacija na zagubarite!? Ne{to kako javno-privatno partnerstvo! Moite prijateli vo Belgrad mi objasnuvaat deka ova e dobar model za rast na ekonomijata i sopirawe na gubitni~kiot trend na zatvorawe na rabotnite mesta bez koi ostanaa stotici iljadi Srbi ... Vsu{nost, po~ituvani ~itateli, ova e odli~na ideja ... Toa e ona {to minatiot ponedelnik na ova mesto go predloìv za Svedmilk! [to se dobiva so ovoj model? Prvo, zagubarite po~nuvaat da rabotat. Da “vrtat”, {to bi se reklo! Vtoro, za tie firmi, kako i za nivniot imot, }e ima realni aktivni upravni odbori vo koi }e sedat direktori i drugi menaxeri koi }e se griàt ... Treto, novite menaxerski timovi, ako se sostaveni od novi mladi menaxeri }e grabaat da gi dignat na noze ovie zagubari koi dve decenii se ma~at pod ~izmata na korumpiranite srpski vladi ...êtvrto, rabotnicite, ili golem del od niv, }e gi zadràt svoite rabotni mesta! Petto, zagubarite so toa {to }e po~nat da rabotat }e ostvaruvaat prihodi, a }e pla}aat danoci, so {to buxetot }e dobie takanare~eno “novo polnewe”! [esto, takanare~enite “oligarsi”

PAPANDREU: NEOPHODNA E @RTVA ZA DA IZBEGNEME KATASTROFA! QUP^O ZIKOV glaven i odgovoren urednik jjovanova@kapital.com.mk jov anova@ @kappita t l.com.mk

}e dobijat nov predizvik vo svoite biznis-imperii da zapi{at novi proekti, da ostvaruvaat novi prihodi, pogolemi delovni potfati, povozbudlivi proekti! Sedmo, }e se zgolemi izvozot ... Osmo, taka restrukturiranite kompanii, vo koi }e se znae kolku ima dr`avata, kolku imaat takanare~enite “oligarsi”, vo eden moment }e bidat silno podgotveni za stranski investicii i za prezemawa ... A, i ne mora toa da se slu~i ... Devetto, dr`avata i “oligarhijata” definitivno }e se smirat niz edna pravna i obligatorna procedura ... Ako e ova taka, a poinaku sigurno ne e, toga{ zo{to ova ne bi bilo podobro, otkolku na{ite EMO, Ohis, Tutunski-Prilep, Svedmilk, Topilnica-Veles ... i u{te desetina takvi, da skapuvaat vo sopstvenite dvorovi. Samo porazi ... Su{tinata e da se svrtime kon sopstvenite uspe{ni i pobedni~ki prikazni. Re{enijata treba da se baraat ovde vo generirawe na novi i mnogu doma{ni proekti, koi potoa, vo nekoja druga faza, }e bidat interesni za stranski dokapitalizacii ... Ajde, ajde, lu|e - ova e dobra ideja!?

GLAVEN I ODGOVOREN UREDNIK

Qup~o Zikov

OFFICE MANAGER I FINANSII:

ZAMENICI NA GLAVNIOT UREDNIK

Aleksandra Nikolova: ++389 2 2551 441/ lok:104 nikolova@kapital.com.mk

Spasijka Jovanova, Verica Jordanova, Biqana Zdravkovska Stoj~evska

PRETPLATA NA DNEVNIOT VESNIK KAPITAL I NA MAGAZINOT KAPITAL:

POMO[NICI NA GLAVNIOT UREDNIK

Sawa Savovska: ++ 389 2 551441 /lok: 101 pretplati@kapital.com.mk

Igor Petrovski, Maja Bajalska Georgievska, Aleksandar Pisarev

REKLAMA

GRAFI^KI I IT DIREKTOR

Aleksandra Stojmenova: ++389 2 2551441/ lok:103

Nikolaj Toma{evski

marketing@kapital.com.mk; aleksandra@kapital.com.mk

GRAFI^KI PRELOM I WEB ADMINISTRACIJA

OGLASI

Nade Toma{evska, Igor Toma{evski

Dijana Gulakova: ++389 2 2551441/ lok: 105

FOTOGRAFIJA

gulakova@kapital.com.mk

GR^KATA VLADA USVOI NOVI ANTIKRIZNI MERKI

Prviot broj na dnevniot vesnik Kapital se pojavi na 17 mart 2010 telefon: ++ 389 2 2551 441; faks: ++ 389 2 2581 440; e-mail: kontakt@kapital.com.mk Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul: Romanija bb (fabrika Gazela) 1000 Skopje, p.fah: 503, Republika Makedonija; PRETSEDATEL NA ODBOROT NA SODRU@NICI: Qup~o Zikov IZVR[EN DIREKTOR: Gordana Mihajlovska

tan na proda`ba }e oglasi Ministerstvoto za transport i vrski slednata nedela koi se nameneti za stanbeno neobezbedeni lica - mladi bra~ni parovi i samohrani roditeli. Dve tretini od stanovite }e se prodavaat na mladi bra~ni dvojki, so vozrast na dvajcata sopru`nici najmnogu do 38 godini i koi se vo brak najmnogu osum godini, vo zavisnost od brojot na decata, a edna tretina od stanovite }e se prodavaat na samohrani roditeli vo zavisnost od brojot na decata. Vo prosek stanovite {to }e se ponudat se po 45 metri kvadratni, a cenata, }e bide poniska od onaa na stanovite za komercijalna proda`ba. Spored informaciite od Ministerstvoto godinava predvideno e da po~ne izgradba na ~etiri novi objekti so vkupna 211 stanovi, a do krajot na 2012 treba da zavr{at so izgradba u{te 15 objekti so vkupno 759 stanovi koi osven vo Skopje }e se gradat i vo Gevgelija, Prilep, Berovo, [tip, Strumica, Gostivar, Debar i drugi gradovi.

Aleksandar Ivanovski

SPECIJALNI PRILOZI:

LEKTOR

Jasmina Savovska Tro{anovski: ++389 2 2551 441/ lok: 102,

Meri Kondoska

prilozi@kapital.com.mk Pe~ati: Grafi~ki Centar Skopje Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka. Tekstovite i fotografiite ne se vra}aat. Site objaveni tekstovi, fotografii i druga grafi~ka oprema se avtorski za{titetni i mo`at da bidat preobjaveni, ili na drug na~in koristeni samo so dozvola na izdava~ot. Dano~en broj: MK 4030999366644; @iro smetki: Eurostandard banka: 370011100019555

Najmalku tri godini }e se zamrznat platite vo dràvnata administracija, a na slu`benicite i na penzionerite im se ukinuvaat 13-tata i 14-tata plata, kako i boì}niot bonus. Gr~kata vlada re{i da go zgolemi i danokot na dodadena vrednost od 21% na 23%. Se zgolemuvaat i akcizite na benzin, alkohol i cigari za 10%, a se kratat rashodite za zdravstvo i odbrana! QUPÔ ZIKOV glaven i odgovoren urednik zikov@kapital.com.mk

r~kata vlada na v~era{nata sednica go odobri stabilizaciskiot dogovor sklu~en so Evropskata unija i Me|unarodniot monetaren fond za novi strogi merki za namaluvawe na buxetskiot deficit, soop{ti gr~kiot minister za finansii, Jorgos Papakonstantinu. Grcija }e mora vo narednite tri godini da za{tedi 24 milijardi evra, dokolku saka da go koristi mehanizmot za pomo{. Za go postigne ovoj target, gr~kata vlada re{i najmalku tri godini da gi zamrzne platite na dr`avnata administracija, na slu`benicite i na penzionerite da im gi ukine 13-ta i 14-ta plata, kako i bo`i} niot bonus. Danokot na dodadena vrednost (DDV) od 21% se zgolemuva na 23%, a akcizite na benzin, alkohol i cigari }e porasnat za 10%. [tedeweto nema da gi odmine ni drugite sektori. Se namaluvaat rashodite i za zdravstvoto i za odbranata.

Gr~kiot premier Jorgos Papandreu, po postignuvaweto na stabilizaciskiot dogovor so EU i MMF, gi povika gra|anite da napravat golema `rtva za da se izbegne katastrofa vo zemjata. Grcija ja ~ekaat nekolku godini ispolneti so temelni i bolni reformi, kako i ostri merki za {tedewe, za ekonomijata i javnite finansii da zastanat na patot na samoodr`livost. Za da se spre~i ekonomski krah, se procenuva deka deset milioni Grci narednata godina }e `iveat mnogu pote{ko. Nivnata kupovna mo} zna~itelno }e padne, a potoa so godini }e ~ekaat podobri vremiwa. Spored planot za spas na Grcija, usoglasen so MMF i so EU, evrozonata vo prvata godina na Grcija treba da & obezbedi do 30 milijardi evra zaemi, a MMF u{te 15 do 25 milijardi evra. Glavnite lu|e na sindikatite ostro se sprotivstavuvaat na barawata na EU i MMF: da se ukinat 13ta i 14-ta plata, da se zgolemi DDV od 21% na

23% i na pomestuvaweto na starosnata granica za penzionirawe od 62 na 67-godi{na vozrast, i najavija generalen {trajk vo sreda poradi noviot plan na {tedewe. Gr~kata vlada ve}e go sproveduva planot za {tedewe na 4,8 milijardi evra so koj se namaleni platite vo javniot sektor, zamrznati se penziite i zgolemeni se danocite. Gr~kiot minister za finansii re~e deka nadvore{niot dolg, koj vo momentov iznesuva 300 milijardi evra, do 2013 godina }e nadmine 140% od BDP, a od 2014 godina }e po~ne postepeno da pa|a. Evropskata komisija v~era prepora~a da se aktivira evropskiot mehanizam za poddr{ka na Grcija, koj }e bide re{ava~ki za za~uvuvawe na stabilnosta na evrozonata. Pretsedatelot na EK, @oze Manuel Baroso, izjavi deka ovaa pomo{ }e bide odlu~uva~ka za Grcija da se stabilizira i za da se za~uva stabilnosta na evrozonata.

NAVIGATOR

03.05.2010 POBEDNIK

NE IM BE[E DENOT

LIDERI

VETENO -REALIZIRANO ~era zapo~na izgradbata na ì~arnicata kojaa {to }e go povrze Sredno no st Vodno so Mileniumskiot krst na Vodno. Proektot, vreden en {est milioni evra, origi-nalno predloèn od eks-gradona~alnikot na Skopje, Risto Penov, kone~no }e vidi bel den. Premierott ne samo {to zapo~na vre-t, den infrastrukturen proekt, tuku napravi i isklu~ok od praviloto “sekoj predlog og ci od politi~kite protivnici avtomatski ne ~ini”. Veroojatno slu~ajno, no istiot den en pristignaa i prvite skulpturi na skopskiot plo{tad od proektot “Skopje 2014”. I pokraj brojnite kritiki deka ne treba da se tro{at buxetski pari za vakov tip proekti vo vreme na kriza, premierot Gruevski pokaùva deka gi realizira prioritetite od negovata agenda. Drì kritikata za neophodnosta od pove}e investicii vo zdravstvoto i obrazovanieto i podobruvawe na biznis-klimata vo zemjata, posebno vo uslovi na ekonomska kriza, no treba da se pofalat i proektite koi se realiziraat na teren.

V FATMIR BESIMI

den od 197-te mladi globalni lideri za 2010 godina, izbran od Svetskiot ekonomski forum

ALEKSANDAR LEKOSKI-LEKO

eko zaedno so TMobile na originalen na~in, so piknik na voda, go proslavija 1 Maj

TITO PETKOVSKI

ANGELA MERKEL

itkata za pravata na rabotnicite mo`e mnogu poefikasno da se vodi vo parlamentot, a ne na ulica

remnogu ja kritikuva P Grcija za slabata finansiska i fiskalna disci-

plina, no premalku pravi za nejzino disciplinirawe

SOSEDNITE ZEMJI INTENZIVNO GRADAT AVTOPATI

MAKEDONSKATA VLADA NEMA PARI ZA ZAVR[UVAWE NA KORIDOROT 10 Za zavr{uvawe i izgradba na nivo na avtopat na strate{ki va`niot Koridor 10, na Makedonija & se potrebni u{te 170 milioni evra. Od Ministerstvoto za transport i vrski velat deka proektot e gotov. Ostanuva u{te da se najdat pari ALEKSANDRA SPASEVSKA spasevska@kapital.com.mk

ladata s$ u{te nema obezbedeno pari za kompletirawe na izgradbata na Koridorot 10, iako proektot e celosno zavr{en, potvrdi Mile Janakieski, minister za transport i vrski, vo intervju za “Kapital”. Za zavr{uvawe i izgradba na nivo na avtopat na ovoj strate{ki Koridor se potrebni okolu 170 milioni evra. Za zavr{uvawe na Koridorot sever-jug treba da se izgradi delnica dolga okolu 28 kilometri od Demir Kapija do Smokvica i da se zavr{i izgradbata na avtopatot TabanovceKumanovo, koj {to e vo tek i za koj se o~ekuva da bide zavr{en do krajot na godinata. Od Ministerstvoto za transport i vrski velat deka e izraboten glavniot proekt i vo sledniot period sleduva obezbeduvawe na finansiskite sredstva, pri {to se o~ekuva del da se obezbedat od IPAprogramata. “Za kompletirawe na patniot del od Koridorot 10 vo tek e izgradbata na avtopatot Tabanovce–Kumanovo vo dol`ina od osum kilometri, a se raboti na izgradbata na delnicata Demir Kapija–Smokvica,

GUBITNIK

NA 1 MAJ SE PROTESTIRA, NE SE PREGOVARA Za kompletirawe na Koridorot 10, vo Makedonija treba da se izgradi delnica dolga 28 kilometri koja e so dolìna od 28 kilometri. Za ovaa delnica izraboten e glavniot proekt i sleduva obezbeduvawe na finansiskite sredstva, pri {to delumno }e se iskoristat i sredstva od IPA-fondovite”, objasnuva ministerot Janakieski. Od Ministerstvoto velat deka vladata intenzivno vloùva vo izgradba, rehabilitacija i modernizacija na patnata infrastruktura vo site segmenti, i ja potenciraat rehabilitacijata i rekonstrukcijata na regionalnite i lokalnite pati{ta so 120 milioni evra obezbedeni od Svetska banka i od Evropskata banka za obnova i razvoj. Izgradbata na Koridorot 10, vo vkupna dolìna od 174 kilometri, koj n$ povrzuva so Srbija i so

3 FAKTI ZA...

30,2% 34% 28,8%

NIKOLA GRU GRUEVSKI RUEV EVSSKI Za slikata da bide pokompletna, barem {to se odnesuva do infastrukturnite proekti, premierot }e treba da se potrudi pove}e okolu ona {to go kaùva ministerot Janakieski na istava stranica. Potrebni se samo u{te 170 milioni evra za 28 kilometri avtopat od Koridorot 8. Nema pri~ina ovoj strate{ki i ekonomski vaèn proekt da ~eka realizacija poradi pari do koi lesno moè da se dojde od razli~ni finansiski izvori.

OD VKUPNO POTRO[ENATA ELEKTRI^NA ENERGIJA VO 2008 GODINA E OBEZBEDENA OD UVOZ OD POTRO[ENATA ELEKTRI^NA ENERGIJA VO ISTIOT PERIOD JA POTRO[ILE DOMA]INSTVATA OD PROIZVEDENATA I UVEZENATA ELEKTRI^NA ENERGIJA VO 2008 GODINA JA POTROШILE ENERGETSKITE I INDUSTRISKITE KAPACITETI

Grcija, odamna treba{e da bide gotova. No, nejzinoto dovr{uvawe se prolongira{e poradi aktuelnite politi~ki problemi so Grcija, od kade {to ni bea skrateni sredstva od Gr~kiot plan za obnova na Balkanot, a od kade {to doa|aa del od fondovite za finansirawe. Procenkite se deka za kompletirawe na dvata me|unarodni koridori koi pominuvaat niz Makedonija, Koridorot 10 i Koridorot 8, se potrebni okolu edna milijarda evra. Za zna~eweto na ovie strate{ki koridori govorat i aktivnostite koi gi pravat sosednite zemji na ovaa tema. Srbija za izgradba na Koridorot 10 ve}e obezbedi 1,1 milijardi evra (sredstva od

Svetska banka, od buxetot i od drugi fondovi). Vo Srbija postojano se potencira zna~eweto na ovoj koridor. Srpskite ekonomski eksperti odat dotamu {to tvrdat deka Koridorot 10 za zemjata }e zna~i mo`nost za ekonomska prerodba. Izgradbata na patnata infrastruktura e eden od najgolemite prioriteti na vladata. Za izgradbata na glavnite pati{ta, koi ja povrzuvaat zemjata so regionot i so svetot, potrebni se okolu edna milijarda evra, a po ~etiri godini s$ u{te ne se po~nati grade`nite raboti na nitu eden od ovie patni pravci, koi dr`avata dosega mo`e{e da gi finansira od sopstveni sredstva.

PROCENKI...

ovoizbraniot pretsedatel atel na Sojuzot na sindikati kati na Makedonija, @ivko vko Mitrevski, odlu~i na 1 maj, aj, denot koga cel svet protestiraa i bara pogolemi prava zaa rabotnicite, podobri uslovi za rabota i popraveden svet, da sedne na “istoriska” sred-ba so makedonskata vlada. a. Istoriskiot ~in se gleda i vo manifestiranoto obedinuvawe awe so Konfederacijata na slobodni odni sindikati, odnosno obedinuvawe awe na dvete sindikalni organizacii acii vo zemjata. Mitrevski, namesto esto da go organizira svoeto ~lenstvo, pa makar i simboli~no, kako {to toa go napravi celiot zapaden svet - da izleze na ulica i da pobara pogolema za{tita na rabotni~kite prava - toj sednuva so vladata, vo ~ii {to race, po definicija, se mo`nostite za podobruvawe na socijalnata slika vo dr`avata. Da, taa sredba be{e pove}e od neophodno da se slu~i. Golemata dilema e zo{to tokmu na 1 maj? Dali so ovoj poteg i Mitrevski i vladata demonstriraat sojuzni{tvo? Ako prethodnikot na Mitrevski, eks-sindikalniot

@IVKO MITREVSKI lider Van~o Muratovski, be{e obvinuvan za kolaboracija so opozicijata i moèbi poradi toa nema{e apsolutno nikakov kontakt so vladata, dali po taa logika noviot pretsedatel Mitrevski moè da bide etiketiran za kolaboracionist na vlasta?! Sindikatite, po definicija, sekoga{ treba da bidat, uslovno kaàno, kontra vlasta, koja i da e. Sindikatite nikoga{ ne se celosno zadovolni od odnosot na vlasta kon rabotni~kite prava i nivnata pogolema za{tita. Zatoa, Mitrevski, ne trgnuvaj po stapkite na tvojot prethodnik!

MISLA NA DENOT

DEJAN KALENIKOV

glaven operativen direktor na ONE

ZA SUZBIVAWE NA NEVRABOTENOSTA MORA DA IMA ODR@LIVI KOMPANII ajgolem problem za visokata nevrabotenost e obrazovanieto, odnosno slabata ponuda na kvalitetni kadri. Postojat dva na~ini da se izleze od vakvata sostojba. Prviot e so redica zakonski intervencii i vtoriot na~in e so razvoj na ekonomijata, odnosno kompaniite. Za suzbivawe na nevrabotenosta mora da ima odr`livi kompanii, a za da imame takvi kompanii potreben e razvoj na strate{ki industrii koi postojano }e imaat apetit da vrabotuvaat lu|e.

SEKOJDNEVNO IMATE MO@NOST DA PREZEMETE RIZIK I DA PORABOTITE MALKU NADVOR OD VA[ETO SIGURNO GNEZDO. SEKAKO, POLESNO E DA OSTANETE VO VA[ATA BEZBEDNA ZONA. NO, PONEKOGA[ TREBA DA SE PREZEME RIZIK. KOGA RIZIKOT ]E SE ISPLATI, TOGA[ GI SOBIRATE NAJGOLEMITE PRIDOBIVKI.

DONALD TRAMP MILIJARDER I MAGNAT SO NEDVI@NOSTI

4 03.05.2010

NAVIGATOR

SVET

...OFICIJALNA POSETA

Sarkozievi vo Kina

0-24

...EKOLO[KA KATASTROFA

...PRETSEDATELSKA KANDIDATURA

Najgolemo izlevawe na nafta

Borisov na maki kogo da predlo`i

ugarskiot premier, Bojko Borisov, pod pritisok na novinarite, gromna naftena damka se {iri vo Meksikanskiot zaliv rancuskiot pretsedatel, Nikola Sarkozi i prvata dama, O po zapaluvaweto na edna naftena platforma. Ova e Bizjavi deka idniot kandidat za pretsedatel na zemjata od negoF Karla Bruni, vleguvaat na ve~era vo rezidencijata na vata partija GERB }e bide vicepremier, no ne go spomena negovoto najgolema ekolo{ka katastrofa vo izminatite pet decenii. kineskiot pretsedatel, Hu Xintao. Sarkozi prisustvuva{e ime. Do nego sedat dvajcata vicepremieri. Koj li }e bide?

na otvoraweto na saemot Ekspo vo [angaj.

FOTO NA DENOT

Prvomajski protesti vo Grcija Planot za finansiski spas na Grcija, koj predviduva injektirawe po 45 milijardi dolari godi{no vo nejziniot buxet vo slednite tri godini, predviduva i ogromno kastrewe na tro{ocite vo javniot sektor. Nema 13-ta (novogodi{na) plata; nema 14-ta plata ( K-15 po #na{ki#); zamrznuvawe na rastot na platite vo slednite 3 godini; porast na DDV od 21% na 23%, a mo`ebi i na 25%; namesto so 62, vo penzija so 67 godini starost... Toa gi naluti Grcite, pa 20-ina iljadi protestiraa vo sabotata, na 1 maj. Mnogumina predviduvaat `e{ka gr~ka prolet.

DVA, TRI ZBORA “Neizvodlivo e da se kontinuirani problemite i me|usebnite blokirawa na zemjite vo regionot, a istovremeno da sakaat da napreduvaat kon Evropskata unija. Toa e sprotivno i na logikata i na duhot na Unijata, koja ne e podgotvena da prifa}a novi ~lenki so vakvi problemi” MIROSLAV LAJ^AK {ef na diplomatija na Slova~ka

“Izbegnuvaweto na ste~ajot e nacionalna crvena linija. Sakam da im bide jasno na site deka sum storil i }e storam s$ za zemjata da ne otide pod ste~aj.” JORGOS PAPANDREU premier na Grcija

“Izgleda kako da sme mnogu blisku za da gi zapo~neme razgovorite so Palestina. Ni treba{e malku podolgo vreme otkolku {to se nadevavme i problemot s$ u{te ne e re{en, no barem e otvoren na~inot za da se spravime so niv”. [IMON PERES minister za nadvore{ni raboti na IzraelD

GADGETS

NOKIA GO PRETSTAVI MODELOT N8

okia oficijalno go pretstavi modelot N8 koj ima kamera so rezolucija od 12 megapikseli i e sposoben da snima video vo HD-rezolucija. Nokia N8 e prviot ured koj raboti na operativniot sistem Symbian^3 i nudi podobreni performansi vo rabotata na aplikaciite i multimedijalnite sodr`ini. Kamerata, koja ima optika Carl Zeiss, fotografira so rezolucija od 12 megapikseli, ima ksenonski blic i snima video vo rezolucija od 720p. Spored proizvoditelot, senzorot na kamerata e sporedliv so senzorite na kompaktnite

digitalni fotoaparati. Nokia N8 ima displej na dopir so golemina od 3,5 in~i, nHDrezolucija (360h640 pikseli), poddr{ka za Wi-Fi konektivnost i vnatre{na memorija od 16GB. Osven standardniot 3.5 milimetarski audio-priklu~ok, prisuten e i mini HDMI-port. Telefonot ima vgraden GPS-priemnik, a doa|a i so besplatna glasovna navigacija Ovi Maps. Korisnicite na Nokia N8 }e moàt so lesnotija da pristapuvaat do svoite profili na dru{tvenite mreì i ednostavno da spodeluvaat fotografii i da gi osveùvaat svoite statusi.

6 03.05.2010

POLITIKA

"SKOPJE 2014"

STIGNAA GOCE I DAME, PRVITE SKULPTURI NA SKOPSKIOT PLO[TAD MAKSIM RISTESKI

risteski@kapital.com.mk

pomenicite na Goce Del~ev i Dame Gruev prvi gi zazedoa svoite mesta na plo{tadot "Makedonija". Skulpturite visoki pet metri, v~era, rano izutrinata (vo 3 ~asot), se postaveni na dvete strani od Kameniot most. Monta`ata traela okolu {est ~asa, a na mestoto na nastanot prisustvuval akademskiot skulptor @arko Ba{eski, avtor na ovie dve skulpturi izleani vo Firenca (Italija), zaedno so eksperti od learnicata od Italija i timot in`eneri od Beton. Premierot Gruevski gi razgledal spomenicite pred

Dodeka vinata za propadnatite ustavni izmeni za ponezavisno sudstvo, pretsedatelot na VMRO–DPMNE im ja prepi{a na ostanatite politi~ki lideri, tie zdru`eno go obvinuvaat deka nikoga{ nemal vistinska namera da ja stopira partizacijata na sudskite organi i deka celata negova inicijativa e samo farsa za sobirawe na politi~ki poeni!

dve, od vkupno predvidenite Pristignuvaweto na prvite dve 17, skulpturi na skopskiot plo{tad, kako del od proektot "Skopje 2014", predizvika reakcii vo javnosta. Za SDSM postavuvaweto na skulpturite vo ranite utrinski ~asovi e kukavi~ki ~in. Za VMRO-DPMNE ova e istoriski den nivnoto postavuvawe. Opoziciskata SDSM ekspresno go obvini premierot Nikola Gruevski za kukavi~ki ~in, za{to {to zad o~ite na javnosta, vo 3 ~asot nautro odlu~il da prodol`i so "megalomanskiot i zabegan proekt "Skopje 2014"". Spored potpretsedatelot na SDSM, Gordan Georgiev, najstra{noto e {to 200 milioni evra za proektot "Skopje 2014" se tro{at "vo vreme koga dr`avata e najgolem dol`nik na firmite,

koga povratot na DDV skandalozno docni, koga zdravstveniot sistem se raspa|a, a ste~ajcite sekojdnevno protestiraat pred vladata." "Gruevski nema vreme za tie problemi. Nemu sopstveniot rejting mu e pova`en od idninata na dr`avata. Nemu mu e pova`no da go proslavi rodendenot na svojata partija na severnokorejski na~in", se veli vo pismoto na potpretsedatelot na SDSM. Nabrzo sleduva{e reakcija

od VMRO-DPMNE, vo koja Ilija Dimovski, partiskiot direktor na Centarot za komunikacii, gi obvini Branko Crvenkovski i Gordan Georgiev deka se edinstvenite koi smetaat deka postavuvaweto na spomenicite na Del~ev i Gruev e kukavi~ki ~in. Za VMRO-DPMNE ova e golem den za Makedonija i postavuvaweto na skulpturite na dvajcata golemi makedonski dejci pretstavuva povod za gradewe na nacionalno i

dr`avno edinstvo vo funkcija ostvaruna ponatamo{noto ostvaru vawe na site prioriteti na na{ata dr`ava. PRVITE DVE, OD VKUPNO 17 SKULPTURI Skulpturite na Goce Del~ev i Dame Gruev se prvi od predvidenite 17 {to op{tinata Centar }e gi postavi na lokacii vo potesnoto centralno gradsko podra~je, kako del od proektot "Skopje 2014". Do spomenicite na Goce Del~ev i Dame Gruev, proektot predviduva u{te dve skulpturi inspirirani od ilindenskiot period – do Goce }e bide smesteno spomen-obele`jeto na Gemixiite, a do Dame na osnova~ite na istoriskoto VMRO. Na drugata strana od Kameniot most predviden e spomenik na

slovenskite prosvetit prosvetiteli, a centralniot del na plo plo{tadot e rezerviran za spomenikot na Aleksandar Makedonski. Proektot "Skopje 2014" be{e prezentiran vo fevruari ovaa godina i predizvika burni reakcii i dlaboka podelenost vo makedonskata javnost. Proektot predviduva spomenici na istoriski li~nosti napraveni od mermer i bronza, fontani, skulpturi i zgradi na institucii vo centarot na Skopje. Vladata najavi deka ovoj proekt }e ~ini 80 milioni evra, a Biroto za javni nabavki neodamna objavi deka dosega za realizacija na polovina od ovoj proekt se potro{eni 100 milioni evra.

LIDERITE LUTI NA PREMIEROT [TO SE OTKA@A OD USTAVNITE IZMENI

SITE PROTIV GRUEVSKI! KATERINA SINADINOVSKA sinadinovska@kapital.com.mk

DSM se zakanuva so bojkot na site liderski sredbi vo idnina, kako reakcija na pismoto od premierot Gruevski do liderite na ~etirite najgolemi partii, so koe toj gi informira deka gi prekinuva obidite za ustavni izmeni za ponezavisno sudstvo i vinata za toa im ja prefrla nim. Dodeka premierot gi obvinuva ostanatite lideri deka se nekonstruktivni i svesno gi minirale negovite predlog –izmeni, od najgolemata opoziciska partija, SDSM, vratija deka po pismoto na premierot tie razmisluvaat kompletno da go povle~at u~estvoto na liderskite sredbi, ocenuvaj}i gi istite samo

kako obid na Gruevski da ja zamajuva javnosta, dodeka bega od realnite problemi. Partiskiot sekretar, Andrej Petrov, veli deka so otka`uvaweto na VMRO– DPMNE od ponatamo{nite razgovori za promeni na Ustavot, se poka`ale kako precizni konstataciite na opozicijata deka namerata na vladeja~kata partija bila neiskrena. Toj go obvini Gruevski deka, vsu{nost, nikoga{ i nemal namera da go trgne Manevski od Sudskiot sovet ili da se zapre so partizacijata na sudstvoto. “Za neiskrenosta na Gruevski za nezavisnosta na sudstvoto govori i faktot {to dodeka zasedava{e rabotnata grupa, VMRO–DPMNE za ~len na Sudskiot sovet go izbra partiskiot vojnik i poslu{nik Branko U{kovski. SDSM nema da se soglasi da bide del od

valkanata politi~ka igra na premierot. Od tie pri~ini, seriozno }e go preispitame na{eto u~estvo na eventualnite idni liderski sredbi”, izjavi Andrej Petrov. Na ista linija so SDSM se i od opoziciskata Nova Demokratija na Imer Selmani, no i od vladeja~kata DUI. Koalicionite partneri na VMRO–DPMNE neoficijalno brifiraat deka otka`uvaweto na Gruevski od idejata za ustavni izmeni se dol`i na s$ pogolemiot pritisok od me|unarodniot faktor za re{avawe na imeto, poradi {to toj se odlu~il na ovoj ~ekor za da go defokusira vnimanieto. Velat deka VMRO–DPMNE se zatvorile za ponatamo{ni razgovori, oti nikoga{ i nemale namera navistina da napravat nekakvi promeni vo na~inot na funkcioniraweto na sudskite

organi i deka celata ideja za ustavni izmeni bila samo politi~ka igra i farsa. Oficijalno, od partijata na Ahmeti se za nijansa poblagi vo stavovite. Pratenikot Safet Neziri veli deka premierot go izbegnal politi~kiot dijalog. “Politi~kiot dijalog ne podrazbira a priori odbivawe na barawata na ednata strana, za smetka na onie na drugata. Rabotnite grupi se obidoa da najdat re{enie i da gi usoglasat stavovite, no i pokraj dobrata volja, od toa ni{to ne izleze”, veli Neziri. Nova Demokratija go oceni povlekuvaweto na premierot Gruevski kako pogre{en poteg. “So ovoj poteg se ostava vpe~atok deka Gruevski gi razbira pregovorite kako zadol`itelna obvrska na opozicijata da otstapi i da

popu{ti vo barawata i da gi prifati negovite. U{te edna{ se poka`a deka vo Makedonija ne postoi vistinski dijalog”, izjavi prateni~kata na Nova Demokratija, Flora Kadriu. Od VMRO–DPMNE izlegoa so kontra-obvinuvawa deka otkrile oti postoel dogovor me|u Branko Crvenkovski i Imer Selmani za Nova Demokratija namerno da otvori etni~ki pra{awa so apsolutno neprifatlivi barawa, za da propadnat ustavnite izmeni. Partijata nema odgovor - ako e taka, zo{to toga{ i nivnite koalicioni partneri, DUI, se priklu~ija na barawata na ND, i dali vo toj slu~aj, mo`ebi, stanuva zbor za dogovor i me|u rivalot Crvenkovski i nivniot partner Ahmeti!?

FOKUS

03.05.2010

NADVORE[NIOT DOLG NA ZEMJATA ZABRZANO RASTE

60,8% NADVORE[EN DOLG E OPASNO ZA MAKEDONIJA!? ALEKSANDAR JANEV janev@kapital.com.mk

apitalni investicii koi nosat ekonomski razvoj, a ne neproduktivni tro{oci za tekovni potrebi i investicii vo spomenici i muzei. Dràvata da se zadolùva za da izgradi moderna patna i èlezni~ka infrastruktura, za investicii vo energetikata koi }e generiraat profit i nema da bidat tovar na buxetot za vra}awe. Ekonomskite eksperti komentiraat deka dràvata mora da vodi smetka za {to se zadolùva, bidej}i nivoto na javniot dolg postojano raste! “Bruto-nadvore{en dolg pogolem od 60% od BDP e ve}e visoko nivo na zadolènost na Makedonija. Na dolg rok, toa pretstavuva problem za servisirawe na obvrskite poradi slabiot izvoz, od edna strana, i potrebata od zemawe krediti so visoki kamati za poramnuvawe na nadvore{niot dolg. Izvorite na kapital za Makedonija stanuvaat mnogu skapi i poradi toa treba da se vodi smetka kolku i za {to }e se zadolùva zemjata", veli za"Kapital" profesorot na Ekonomski fakultet i porane{en minister za finansii, Taki Fiti. Negoviot kolega, eks-ministerot za finansii, Trajko Slaveski, pak, so sprotiven stav za zadolènosta na zemjata. “Nivoto na bruto-nadvore{en dolg od 60% od BDP e s$ u{te bezbedno nivo. Tuka, osven javniot dolg, spa|a i dolgot na privatniot sektor koj dràvata ne moè da go kontrolira. Spored Alen Grinspen, ako dolgot na edna zemja nadmine 100% od BDP, toga{ toa e previsoko nivo. Taka {to, Makedonija ima prostor za zadolùvawe. Sekako, dokolku e toa potrebno”, veli Slaveski. Podatocite od Ministerstvoto za finansii za sostojbata na javniot dolg vo koj {to vleguvaat: dolgot na dràvata, na javnite pretprijatija i na kompaniite {to se vo celosna ili dominantna dràvna sopstvenost, na op{tinite i na Narodnata banka (NBM), pokaùvaat deka zadolènosta postojano raste. Zaklu~no so fevruari, vkupniot javen dolg iznesuva 2,2 milijardi evra, {to e 32,5% od BDP. Ovoj procent na zadolènost na dràvata s$ u{te ne e zagriùva~ki, ako se analizira od aspekt na Mastri{kite kriteriumi koi predviduvaat dolgot na dràvata da moè da dostigne do 60% od BDP. No, iako toa e dozvoleno nivo na javen dolg spored Mastri{kite kriteriumi, sepak, MMF vo svojot

60,8% od BDP iznesuva brutonadvore{niot dolg na zemjata do krajot na minatata godina

Za {to vredi da se zadolùva dràvata? Za kapitalni investicii vo patnata i èlezni~kata infrastruktura, za proekti vo energetikata koi }e generiraat profit i nema da bidat tovar na buxetot za vra}awe. A ne, barem ne sega, so neproduktivni tro{oci za tekovni potrebi i investicii vo spomenici i muzei! Ekonomskite eksperti sugeriraat da se vodi smetka za zadolùvaweto, bidej}i nivoto na javen dolg postojano raste. Brutonadvore{niot dolg ve}e ja nadmina granicata na umerena zadolènost!? posleden izve{taj za Makedonija - & sugerira na zemjava da go namali zadolùvaweto do 25% od BDP, kako optimalno odr`livo nivo za na{ata ekonomija. Vo ekonomskata literatura nema precizen limit do koj e odr`livo nivoto na javen dolg, no spored MMF, zemjite vo razvoj, kako Makedonija, treba da odrùvaat poniski nivoa na dolg od razvienite zemji. “Edna od pri~inite zo{to Makedonija treba da go odrùva javniot dolg na stabilno nivo se najavite deka zemjata pove}e }e zajmuva poskapi zaemi od komercijalnite pazari (evrobvrznicite, na primer,), po promenlivi kamatni stapki. Studiite na MMF pokaùvaat pogolema verojatnost za finansiski problemi vo onie zemji vo razvoj koi imaat povisoko nivo na javen dolg od 25% od BDP. Isto taka, zemjite so fiksen devizen kurs, kako Makedonija, e podobro da odrùvaat ponisko nivo na javen dolg”, pi{uva vo posledniot izve{taj na MMF za Makedonija. Spored strategijata na Ministerstvoto za finansii, javniot dolg do 2011 godina zna~itelno }e se zgolemuva. Ovaa godina e proektirano da dostigne do 2,73 milijardi evra, odnosno 34,7% od BDP, a za idnata godina vladata planira da go zgolemi zadolùvaweto

TAKI FITI

do 39,5% od BDP, odnosno na 3,41 milijarda evra. MAKEDONIJA JA NADMINA GRANICATA NA UMERENO ZADOL@ENI ZEMJI Analizite pokaùvaat deka brutonadvore{niot dolg na zemjata, vo koj osven javniot dolg vleguva i dolgot na kompaniite i bankarskiot sektor kon nadvore{ni izvori, ve}e ja nadmina granicata na umereno zadolèni zemji. Spored poslednite statisti~ki podatoci, toj dolg do krajot na minatata godina iznesuva 3,839 milijardi evra ili 60,8% od BDP. Analizata na NBM pokaùva deka povisokoto nadvore{no zadolùvawe se dolì na zgolemenoto zajmuvawe na kapital i od privatniot, i od javniot sektor. Od aspekt na ro~nosta, najgolem del od dolgot se odnesuva na dolgoro~ni zaemi kako odraz na zajmuvawe na dràvata so izdavawe na obvrznici. Od minatata godina, javniot dolg kontinuirano raste poradi potrebata od pogolemo zadolùvawe za finansirawe na buxetskiot deficit. No, potrebata za zadolùvawe na me|unarodniot finansiski pazar ja potvrduvaat i podatocite za prihodite vo buxetot,

PROFESOR I EKS-MINISTER ZA FINANSII “Bruto-nadvore{en dolg pogolem od 60% od BDP e ve}e visoko nivo na zadol`enost na Makedonija. Na dolg rok, toa pretstavuva problem za servisirawe na obvrskite poradi slabiot izvoz, od edna strana, i potrebata od zemawe krediti so visoki kamati za poramnuvawe na nadvore{niot dolg. Izvorite na kapital za Makedonija stanuvaat mnogu skapi i poradi toa treba da se vodi smetka kolku i za {to }e se zadol`uva zemjata"

spored koi samo vo prvite 3 meseci od godinata napraven e deficit vo buxetot od okolu 67 milioni evra, {to e re~isi polovina od planiraniot buxetski deficit za celata godina. Vladata ve}e najavi deka planira da izdade nova evroobvrznica vo vtorata polovina na godinata za pokrivawe na buxetskata dupka, {to dopolnitelno }e go prodlabo~i nivoto na javen dolg. Kako {to ve}e objavi “Kapital” od vladini izvori, najverojatno }e se izdava evroobvrznica vo vrednost od 300 milioni evra, za {to ve} e se odbrani i dvete banki koi }e gi ponudat na{ite obvrznici na Londonskata berza. Biznis-sektorot poddrùva pogolemo zadolùvawe vo stranstvo i za dràvata i za privatniot sektor, no samo dokolku parite {to se zajmuvaat se investiraat korisno. “Zadolùvaweto vo stranstvo e na~in da se nadminat finansiskite problemi, no toa e opravdano samo ako tie pari se investiraat vo razvojni proekti od oblasta na energetikata, patnata i èlezni~ka infrastruktura, vo oblasti koi pretstavuvaat fundament za ekonomski razvoj. Ako dràvata prodolì da se zadolùva

TRAJKO SLAVESKI

za finansirawe na buxetski deficit i neproduktivni rashodi, toa }e ja dovede zemjata vo opasnost i idnite generacii }e imaat seriozen problem da gi vratat tie krediti. Ist e slu~ajot i kaj privatniot sektor. Kompaniite treba da se zadolùvaat, no parite da gi investiraat vo rast na biznisot. Toa e isplatlivo zadolùvawe i ne pretstavuva problem za vra} awe”, veli Mir~e êkrexi, zamenikpretsedatel na Sojuzot na stopanski komori. Opozicijata s$ poglasno ja kritikuva vladata za preskapo zadolùvawe za neproduktivni tro{ewa. Potpretsedatelot na SDSM, Zoran Jovanovski, veli deka pra{aweto na zadolènost na edna zemja ima ogromna va`nost za ekonomijata. “O~igledno e deka vladata planira da se zadolùva s$ pove}e i pove}e, a rizikot od toa e dali e toa produktivno zajmuvawe i kako }e se vratat tie krediti. So planiranite zadolùvawa za godinava, zadolènosta na zemjata u{te pove}e }e se prodlabo~i, no treba da se znae za {to }e se potro{at parite, so kakva namena. Ako prinosot od tie zajmeni pari e povisok od tro{okot za kamati, toga{ toa e opravdano zadolùvawe i ne e golem tovar za ekonomijata. No, ovaa vlada se zadolùva za tekovni tro{ewa koi ne nosat ekonomski razvoj i ne generiraat profit. Poradi toa postoi opasnost koga vo idnina }e treba da se zadolìme za bitni kapitalni proekti, da ne moème da go storime toa poradi prezadolènost na zemjata. Prezadolènosta ja uni{tuva idninata. Lo{ite politiki niz godinite kumuliraat golem problem koj se potvrduva i so primerot na Grcija”, veli Jovanovski. Zgolemuvaweto na dolgot na edna dràva povlekuva niza rizici koi moè da se odrazat vrz ekonomijata. Najgolem e rizikot od refinansirawe, odnosno nemo`nosta navreme da se vrati zaemot. Od 2013 godina se o~ekuva zgolemuvawe na obvrskite na dràvata za otplata na dolgot, bidej} i dostasuvaat dvete evroobvrznici izdadeni vo 2005 i 2009 godina. Drug vaèn rizik e dvièweto na kamatnite stapki so koi se zemaat kreditite. Kolku se pogolemi tro{ocite za zajmuvaweto, tolku pomalku e isplatlivo zadolùvaweto.

PROFESOR I EKS-MINISTER ZA FINANSII “Nivoto na bruto-nadvore{en dolg od 60% od BDP e s$ u{te bezbedno nivo. Tuka, osven javniot dolg, spa|a i dolgot na privatniot sektor koj {to dràvata ne moè da go kontrolira. Spored Alen Grinspen, ako dolgot na edna zemja nadmine 100% od BDP, toga{ toa e previsoko nivo! Taka {to, Makedonija ima prostor za zadolùvawe. Sekako, dokolku e toa potrebno” ...

OP[TESTVO

03.05.2010

KAPITAL ANALIZIRA: IMAAT LI MAKEDONSKITE PARTII IDEOLOGII NA KOI SE POVIKUVAAT!?

IDEOLOGIITE NA NA[ITE PARTII SE TURAWE JOGURT VO PRESNO MLEKO!? MAKSIM RISTESKI

risteski@kapital.com.mk

azgorenata dnevnopoliti~ka borba na politi~kiot teren (referendum }e ima li (!?), vonredni izbori }e ima li (!?), imeto (!?)), kade {to re~isi sekoj segment od op{testvoto e pretvoren vo “aktiven politi~ki prostor” za “vojna”, gi prinuduva partiite (naj~esto VMRO-DPMNE i SDSM) da se izjasnat i da se legitimiraat vo odnos na site pra{awa od interes na onie {to gi glasale. Se dobiva vpe~atok deka, na primer, VMRO – DPMNE, koja spored deklariranata legitimacija e desnokonzervativna (!?), znae da napravi potezi koi kako da se inspirirani od komunisti~ko-stalinisti~kiot reìm (!?). Nekoi izjavi, pak, koi doa|aat od leviot blok, se odlika na krajno desno-konzervativnata opcija (!?). Zna~i, dovolno e samo povr{no da se pogledne definicijata na politi~kite ideologii, kako demohristijanstvoto ili socijaldemokratijata, za da se voo~at zna~ajni otstapuvawa vo odnos na ideologiite {to na{ite partii deklarativno gi koristat kako osnova na svoeto dejstvuvawe. BEZ LIK Politikolozite se soglasuvaat deka vo Makedonija podelbata na levi i desni partii e samo formalna. Ne moè da se prepoznae jasna politi~ka ideologija vo partiskite programi, na~inite i celite na dejstvuvawe. Partiite kaj nas ideolo{ki se tolku obezli~eni, {to ~estopati desnite pove}e li~at na levite i od samite levi i obratno. Ona {to e najgolem problem e {to stana voobi~aeno za makedonskite politi~ki subjekti koga }e ja osvojat vlasta da se odnesuvaat sprotivno od ona {to go vetuvale vo predizbornata kampawa. Ona {to e nepromenliva komponenta vo politikata na na{ite partii e praktikata stavovite da gi gradat kako celosna sprotivnost od ona za {to se zalaga politi~kiot protivnik. Ottuka, i deùrnata, i ve}e dosadna, tema e zo{to nemame nacionalen konsenzus za ova ili za ona pra{awe (!?) Ova e taka zatoa {to glavnata strategija i fokusot na politi~koto dejstvuvawe e elimi-

Pra{aweto e imaat li makedonskite partii jasen i precizen ideolo{ki profil? Za {to se zalagaat? Komu mu se obra}aat? Slu~uvawata na doma{nata politi~ka scena jasno poka`uvaat deka edinstveno dnevno-politi~kite potrebi go odreduvaat i definiraat ideolo{kiot kompas na partiite (!?). Posebno na VMRO-DPMNE i na SDSM!? Mnogu e te{ko da se napravi doktrinarno razgrani~uvawe kako osnova za definirawe na jasni ideolo{ki ramki

nacija na politi~kiot oponent. Ova se simptomi na partii li{eni od ideologija, ~ij {to motiv za dejstvuvawe ne mo`e da bide ni{to drugo, osven gola borba za vlast, smetaat teoreti~arite na politikata.

Univerzitetskiot profesor Nano Ru`in poso~uva nekolku najparadigmati~ni primeri za ideolo{kata zatalkanost na makedonskite politi~ki partii. PRVO, privatizacijata logi~no bi

KOMENTAR: prof. FERID MUHI] "Pra{aweto za ideolo{kata doslednost na na{ite najgolemi politi~ki partii e isto {to i turawe ~a{a jogurt vo presno mleko: ~ovek se skiseluva! Bidej}i mi e preku glava od rezigniranosta, defetizmot i cini~noto plukawe po s$ i po site, koi stanaa zadolìtelen standard na ekspertskite analizi vo vrska so politi~kite partii kaj nas, napraviv seriozen napor za da ja pronajdam onaa optimisti~ka metafora za “svetlinata so koja e obraben i najtemniot oblak”. Popusto, ne ja pronajdov! Politi~kite partii po definicija pretstavuvaat ednostrani, parcijalni i pristrasni interpretativni konstrukti. Zaradi toa i nivnite programi, koi deklarativno treba da izrazuvaat strate{ka vizija na radikalna intervencija za pozitivna izmena na op{testvenite sostojbi vo site va`ni sferi od ìvotot, po pravilo mnogu brzo gubat sekakvo zna~ewe i ne obvrzuvaat nikogo na ni{to. Nitu edna na{a partija ne e isklu~ok. Denes, vo Makedonija ne postojat nitu “levi”, nitu “desni” politi~ki partii. Nema partija koja {to sistematski go promovira podobruvaweto na ìvotniot standard i pravata na rabotnicite za da se legitimira kako “leva”! Nema partija koja {to raboti na jakneweto na dràvata, na zgolemuvaweto na nejzinata vojni~ka mo} i na centralizirawe na site ekonomski potencijali, za da bide “desna”. Ve}e 20 godini, kako politi~ka biblija, se promovira prikaznata za pragmatizmot vo politikata, so matricata pompezno nare~ena “real-politika”. “Realpolitikata” so svojot pragmatizam dovede do totalno aksiolo{ko raznebituvawe na politikata, zatoa {to, da se bide pragmati~en, direktno zna~i da se ignoriraaat site ideolo{ki matrici, da se otfrlat site moralni standardi i trajno da se isklu~at od igrata site strate{ki vizii. Pragmati~en, toa e sosema isto {to i amoralen, bez kakvi bilo principi i bez fiksirani stavovi koi trajno bi obvrzuvale na doslednost! Golema e taa senka, denes e tolku golema {to e te{ko da se re~e dali sovremenite politi~ki partii frlaat zad sebe tolku dolga senka na beskrupuloznost i pragmati~nost, ili senkata na “real-politikata” frla zad sebe tolku drebni i bezna~ajni i politi~ki partii! Edinstveno delumno opravduvawe vo odnos na totalnoto otsustvo na ideolo{kiot identitet na na{ite politi~ki partii e faktot {to doslednosta ne spa|a vo opisot na dejstvuvaweto na nitu edna golema partija niz istorijata - denes u{te pomalku! Na{ite sostojbi se refleks na edno daleku pogolemo dezertirawe na svetskata politika od kakvi bilo principi i moralno zakrepeni temeli."

trebalo da bide delo na desnicata. Vo Makedonija be{e efektuirana od strana na levoorientiranata SDSM. A kritikite za privatizacijata doa|aat od desnicata (VMRODPMNE), koja {to bi trebalo da bide najgolem zagovornik na privatizacijata! VTORO, vo odnos na evroatlanskite integracii, obi~no desnicata e taa {to turka napred. Kaj nas e sprotivno: desnicata reterira, a opoziciskata SDSM (deklarativno levoorientirana) pritiska za vlez vo Alijansata i vo Evropskata unija! TRETO: SDSM e poblisku do krupniot kapital otkolku do rabotni~kite (posiroma{ni) sloevi i ima presudno vlijanie vrz Stopanskata komora. Dodeka be{e na vlast ne pokaùva{e kooperativnost so SSM (Sojuz na sindikatite na Makedonija) i nema{e razbirawe za ste~ajcite i ostanatite socijalno zagrozeni kategorii na gra|ani. Dokaz za slabiot interes na SDSM za socijalnata problematika e toa {to ovaa levoorientirana partija so najdolg vladeja~ki sta` vo nezavisna Makedonija nikoga{ nemala minister za trud i socijalna politika! ÊTVRTO, VMRO-DPMNE, od edna strana nastapuva so investiciski proekti, a od druga praktikuva zasilen dràven intervencionizam i kontrola preku isturenite igra~i od centralnata i lokalnata vlast vo biznis-domenot, taka {to ja destimulira klimata za vloùvawe. Za potsetuvawe, edna od maksimite na desnicata e: “Nikakvo me{awe na dràvata vo pazarnite zakonitosti". "Ima bezbroj ilustracii za nedostigot na ideolo{ki identitet kaj makedonskite

partii. Ako programata na SDSM se spakuva vo ikonografijata na VMRODPMNE, ~lenovite na VMRO zadovolno }e klimnat so glavata, a istoto bi se slu~ilo i so privrzanicite na SDSM ako 100-te ~ekori na VMRO-DPMNE se zavitkaat vo sina boja so òlta tupanica", smeta Ruìn. ETNO-BLOK "Za razlika od makedonskite partii, vo albanskiot politi~ki blok glavna uloga imaat etni~kite pra{awa i po niv i se delat partiite, a ne spored nekakvi ideologii", smeta politi~kiot analiti~ar Albert Musliu. No, i toj se soglasuva deka vo Makedonija nedostasuvaat politi~ari so koncepcija, {to bi proizlegla od nekoja konkretna ideolo{ka vizija: “Vo princip, makedonskite partii se fleksibilni vo odnos na svoite ideologii i nemame nitu edna partija koja vo praktika dosledno ja po~ituva deklaracijata za opredelenata ideolo{ka pripadnost. Na primer, vladeja~kata VMRO-DPMNE, koja {to treba da bide konzervativna, se zalaga i go subvencionira zemjodelstvoto, a vakvite standardni subvencii se tipi~en "lev" proekt. Zna~i, VMRO-DPMNE od edna strana ima konzervativni stavovi vo odnos na semejstvoto, veronaukata, seksualnata opredelba, a od druga dava besplatni u~ebnici, besplatni bawi i prevoz za penzioneri i pravi socijalni reformi vo zdravstvoto. SDSM se deklariraat kako leva partija i vo svojata programa navistina imaat takvi proekti vo oblasta na zdravstvoto i obrazovanieto. No, vo minatoto, tie, na primer, bea glavni vo procesot na privatizacijata. Nie (vo Makedonija) imavme situacija liberalite da bidat protiv privatizacijata (!?), pa procesot go sproveduva{e SDSM (!?), {to e svoevidna anomalija zatoa {to tokmu SDSM treba da se zalaga kompaniite da se vo racete na dràvata za da moè vladata da intervenira i da pomogne ako ima potreba", smeta Musliu. Prodolùva utre: Definicija na socijaldemokratija, Definicija na liberalna demokratija, Definicija na demohristijanska demokratija Za “Kapital” zboruvaat: Ermira Mehmeti (DUI), Ilija Dimovski (VMRO-DPMNE), Gordan Georgiev (SDSM), Petar Arsovski (komunikolog i politikolog)

10 03.05.2010

OP[TESTVO

STARTUVA IZGRADBATA NA @I^ARNICATA DO MILENIUMSKIOT KRST

BEZ ZAVR[NICA MNOGU OD SUDSKITE PREDMETI ZA IZBORNI NEREGULARNOSTI

o~nuva izgradbata na ì~arnicata do Mileniumskiot krst na Vodno. Startot na izgradbata na potegot od Sredno Vodno do Mileniumskiot krst v~era go ozna~ija premierot Nikola Gruevski i ministerot za transport i vrski, Mile Janakieski. Vkupnata dolìna na ì~arnicata e tri kilometri. ]e se gradi kabinska ednoja`na ì~arnica so zatvoren tip na gondoli, so kapacitet na sekoja gondola od osum patnici. Vkupniot kapacitet

kolu 60% od krivi~nite predmeti vo vrska so predvremenite parlamentarni izbori od 2008 godina ne do~ekale sudska razre{nica. Koalicijata "Site za pravi~no sudewe" predlaga vo idnina javnoto obvinitelstvo da prezeme rakovodna uloga vo pribiraweto i selektiraweto dokazen materijal za pokrenuvawe obvinitelni akti vo ovoj kontekst, za namaluvawe na izbornite ne-

na prevezeni patnici e 1.200 vo eden ~as. Investicijata e pove}e od {est milioni evra, obezbedeni od vladata. Potegot od Sredno Vodno do Mileniumskiot krst vo dol`ina do 2.000 metri e prvata faza od izgradbata, a vo vtorata faza }e se gradi potegot od crkvata "Sv. Jovan" vo Kapi{tec do Sredno Vodno. Izgradbata na delot {to po~nuva da se gradi deneska e planirano da zavr{i za 15 meseci. Celosnata izvedba na proektot e na

avstriskata kompanija Dopelmaer, koja be{e izbrana za najpovolen ponuduva~.

regularnosti. Da se namalat kaznite za prekr{itelite, zatoa {to pri strogite dosega{ni kazni, sudiite te{ko se odlu~uvale za obvinitelni presudi, osobeno protiv obvinetite za koi bilo o~igledno deka se izmanipulirani da go izvr{at deloto. Koalicijata predlaga Dr`avnata izborna komisija da prerasne vo prekr{o~en organ so ingerencii za izrekuvawe sankcii.

KAKO ]E SE DODELUVAAT REGIONALNI KONCESII ZA TV-STANICI

LOKALNITE MEDIUMI NAVREDENI OD STAVOVITE NA NACIONALNITE TV GOJKO KE[EQ

gojko@kapital.com.mk gojko@kapital com mk

opstvenicite na lokalnite mediumi se neprijatno iznenadeni i navredeni od stavot na menaxerite na nacionalnite televizii koi se protivat na lokalnite televiziski stanici da prerasnat vo regionalni televizii, zatoa {to navodno nemaat dovolno kapacitet da ja obavuvaat ovaa odgovorna zada~a. “Golemite televizii” gi sovetuvaat lokalnite televizii deka nema da mo`at ekonomski da go izdr`at tovarot da bidat regionalni. Poradi vakviot stav, lokalnite mediumi se ~uvstvuvaat navredeni. KOJ OD KOGO SE PLA[I? “Toa {to pred dva dena se slu~i na javnoto sovetuvawe, be{e kako starata narodna pogovorka koga volkot se ispla{il od jagneto. Neprijatno se iznenadivme od na{ite kolegi Sa{o Ordanovski, Ivan S. Mir~evski i Goran Gavrilov, koi so nas se odnesuvaa kako das me od v~era vo mediumskiot biznis. TVM-televizija od Ohrid postoi ve}e 20 godini i vo mediumskiot biznis sme mnogu podolgo od televiziskite karieri na Ordanovski i Mir~evski”, veli Irena Arnaudova direktor na televizijata TVM od Ohrid. Arnaudova se pra{uva, zo{to

nikoj ne pobaral ekonomska analiza na mediumskiot pazar, koga minatata godina se dodeluvaa nacionalnite i satelitski koncesii za 17 televizii, tuku site tivko go prifatile proektot” veli Arnaudova. Taa smeta deka toga{ na nacionalnite televizii im odgovaralo da zemat u{te po eden televiziski kanal, pa voop{to, ne gi interesirala ekonomskata logika na proektot, a sega se zagri`eni za mediumskiot pazar vo zemjava. “Se znae koi lokalni televizii vo zemjava gi ispolnuvaat uslovite za regionalna koncesija. Prethodno be{e napraven i monitoring od strana na Sovetot za radiodifuzija kaj site lokalni difuzeri. Ne e vkusno da se tvrdi, kako {to spomena Gavrilov deka vo zemjava } e se pojavele u{te 60 novi televizii. Spored na{ite soznanija vo sekoj region }e se dodeluvaat po dve koncesii, {to vkupno }e zna~i 18 novi regionalni televizii, a ne 60 kako {to presmetal Gavrilov”, veli Arnaudova. Od lokalnite televizii velat deka tie vo izminative 20 godni od ni{to ne se ispla{ile i gi izdr`ale site turbolencii vo nezavis-

na Makedonija, go izdràle periodot koga televizija moè{e da otvori koj saka i kade {to saka i da emituva {to saka. Od lokalnite televizii velat deka na site im e jasno koi se glavnite lokalni igra~i vo mediumskiot pazar vo zemjava i koj }e moè da dobie koncesija za regionalno emituvawe na

pazarot. Nie sme za konkurencija, me|utoa istata treba da bide lojalna. Ne mo`e da se dozvoli televizii so neregulirani avtorski prava, da konkuriraat na onie televizii koi go po~ituvaat zakonot. Pred da se dodelat koncesiite, Sovetot za radiodifuzija i Ministerstvoto za kultura treba da napravat seriozen monitoring za kvalitetot na programite i za toa dali lokalnite televizii go po~ituvaat zakonot za avtorski prava”, veli Mangova. Taa e za~udena kako vo Makedonija dosega ne se slu~ilo edna televizja da bide zatvorena po osnova na nepo~ituvawe na avtorskite prava. Mangova veli deka ne se pla{i dokolku nekoja od nacionalnite televizii konkurira i za regionalna koncesija, bidej}i Tera ima najvisok rejting vo toj region. Sa{o Ordanovski, direktor na nacionalnata televizija Alsat veli deka ne e protiv procesot na regionalizacija, no e protiv na~inot na koj {to se sproveduva toa. “Okrupnuvaweto }e donese pogolem kvalitet vo novinarstvoto. No, dokolku toa se pravi bez jasna strategija, vo toj slu~aj }e se slu~i vistinski haos vo eterot. Mora najprvin da se napravi seriozna strategija, da se ispitaat site televizii vo

Sa{o Ordanovski, direktor na nacionalnata televizija Alsat smeta deka procesot na regionalizacija na TV ne e lo{, no e protiv na~inot na koj {to go sproveduva Sovetot za radiodifuzija. programata. Svesni se i za toa deka vo zemjava postoi golem broj lokalni televizii koi ne gi po~ituvaat avtorskite prava, no takvi slu~ai ima i so nacionalnite televizii i toj problem kone~no treba da se re{i od stranata na Ministerstvoto za kultura i Sovetot za radio-difuzija. INFLACIJA OD TELEVIZII Qubica Mangova, sopstvenik na televizijata Tera od Bitola, veli deka e `alosno {to Makedonija vo izminative 20 godini ne se uspealo da se sozdade mediumska industrija, tuku se sozdadoa mediumi koi slu`at samo kako ne~ii alatki. “Vo Makedonija vo momentov ima pregolem broj televizii i toa samo go razvodnuva

zemjava, da se proveri vo kakvi uslovi istite rabotat i dali ima pazarna logika na celiot zakon za dodeluvawe na koncesiite”, veli Ordanovski. Spored nego, dodeluvaweto na regionalni koncesii ne mo`e da se pravi bez jasna strategija, samo so cel AEK (Agencijata za elektronski komunikacii) da zaraboti pari od licencite. “Koja e potrebata od brzawe? Nacionalnite mediumi formiraa komora (bez A1) preku koja }e podneseme 20 zabele{ki so koi }e gi soop{time na{ite stavovi vo odnos na predlogot za regionalni televizii. Koja e logikata vo polo{kiot region da se dodelat ~etiri koncesii za regionalni televizii, pa tie me|u sebe } e si iskopaat o~i. Vakviot predlog ima golem broj nejasnotii”, veli Ordanovski. ZA [TO SE BORAT TELEVIZIITE? Makedonskite televizii se borat za reklamen kola~, koj {to spored oficijalnite cenovnici na televiziite vo 2009 godina iznesuval 307 milioni evra, poka`uvaat podatocite na agencijata Media & Advertajzink, koja vr{i redoven monitoring na pazarot. Me|utoa, znaej}i go faktot deka cenovnicite ne ja otslikuvaat realnata slika na vistinskata vrednost na iznajmenata minuta vo televiziite, vkupniot mediumski kola~ vo zemjava realno

Sopstvenicite na lokalnite mediumi, seriozno se navredile od stavovite na nivnite kolegi od nacionalnite TV-stanici, koi se obidoa da go minimiziraat nivnoto znaewe i iskustvoto i da gi odvratat od namerata da stanat seriozni regionalni mediumi. Demek nema da mo`ele ekonomski da go izdr`at tovarot da bidat regionalni, }e nemale kadri, dobra tehnika. . .

307

milioni evra vredi reklamniot kola~ kaj televiziite, poka`uvaat podatocite na agencijata Media & Advertajzink

iznesuva okolu 50 milioni evra godi{no. Spored Goran Stojanovi}, direktor na agencijata Media & Atvertajzink, ovie pari se dovolni za normalno da funkcioniraat samo ~etiri nacionalni televizii, koi vo idealni uslovi bi zemale po 25% od kola~ot. “Televiziite vo zemjava momentalno rabotat na rabot na egzistencijata, a televiziski koncesii se dodeluvaat na kogo bilo. So toa se rasitnuva kola~ot i se namaluva kvalitetot na programata. Mora da se vospostavat jasni kriteriumi za kvalitetot i vidot na programata na edna televizija i istiot da se po~ituva”, veli Stojanovi}. Spored nego, potrebno e vo Makedonija kone~no da se sozdade mediumska industrija koja vo idnina bi producirala kvalitetna programa, a so toa i razvoj na celokupniot biznis vo mediumite, bidej}i momentalnata inflacija na mediumi samo u{te pove}e gi namaluvaat kriteriumite, namesto istite da gi unapreduvaat.

INTERVJU

03.05.2010 Koncesioniraweto na

aerodromite, pati{tata i patarinite, po~etokot na gasifikacijata i izgradbata na 1.753 socijalni stanovi se proektite na koi godinava aktivno raboti Ministerstvoto za transport i vrski. Ministerot Mile Janakieski veli deka intenzivno se raboti na izgradbata na Koridor 10, za koj e izraboten glavniot proekt za poslednata delnica, za koj treba da se obezbedat finansiski sredstva za izgradbata. Za renoviraweto na skopskiot i ohridskiot aerodrome, ministerot Janakieski veli deka e istoriski proekt od isklu~itelno zna~ewe. Tvrdi deka dr`avata }e dobie aerodromi so moderen izgled, koi funkcioniraat po site svetski standardi

MILE JANAKIESKI MINISTER ZA TRANSPORT I VRSKI

OVAA GODINA ]E BIDE KLU^NA ZA INFRASTRUKTURATA ALESKANDRA SPASEVSKA spasevska@kapital.com.mk

Minatata godina be{e raspi{an javen povik za pribirawe na ponudi od kompanii zainteresirani za davawe na pati{tata pod koncesija, no rokovite bea nekolkupati prolongirani. Do kade e postapkata za izdavawe na pati{tata pod koncesija? Koga se o~ekuva da zavr{i ovoj tender i da se znaat prvite koncesioneri? Proektot za koncesija na pati{tata ima za cel ponatamo{no unapreduvawe na celokupnata patna mreà vo Makedonija, {to direktno }e vlijae na podobruvawe na suvozemnite vrski i na porastot na ekonomijata. Nie objavivme povik za u~estvo vo postapkata za dodeluvawe na koncesija za vr{ewe na rabotite na izgradba, rekonstrukcija, odrùvawe, naplata na patarina i koristewe na del od dràvnite pati{ta vo Republika Makedonija, podelena vo dva paketi. Na barawe na del od zainteresiranite kompanii, no i poradi izmenite vo Zakonot za koncesii i drugi vidovi na javno privatno partnerstvo, vladata na Republika Makedonija donese odluka so koja rokot za dostavuvawe na barawata za u~estvo vo postapkata e prodolèn do 19 maj 2010 godina. So toa se ovozmoùva zainteresiranite kompanii da ja kompletiraat potrebnata dokumentacija, koja e potrebno da ja dostavat do Ministerstvoto za

transport i vrski, soglasno objaveniot javen povik. Kolku i koi kompanii dosega pokaàle interes za koncesija i koi od delnicite koi se nudat se najatraktivni za niv? Ministerstvoto za transport i vrski, zaedno so Agencijata za dràvni pati{ta, go sprovede povikot za pokaùvawe inicijalen interes za koncesii na pati{tata vo zemjava i na istiot vkupno 48 kompanii, finansiski institucii i konzorciumi od celiot svet dostavija pisma za izrazuvawe interes za u~estvo vo ovoj proekt. Kako {to spomenav, predmetot na koncesija opfa}a vr{ewe na rabotite za izgradba, rekonstrukcija, odrùvawe, naplata na patarina i koristewe na patnite pravci vo dva paketi. Vo prviot paket stanuva zbor za patnite pravci Kriva Palanka– Romanovce, Kriva Palanka–Stracin, Stracin–Romanovce, Ko~ani–[tip, Miladinovci–[tip i Miladinovci– [tip preku Sveti Nikole, kako i vr{ewe na rabotite na odrùvawe, rekonstrukcija, naplata na patarina i koristewe na patnite pravci Miladinovci–Skopje i obikolnicata na Skopje. Vo vtoriot paket se patnite pravci Stenkovec–Blace, Gostivar–] afasan, Gostivar–Bukoj~ani –Ki~evo, Ki~evo–Trebeni{ta, Trebeni{ta– Ohrid, Trebeni{ta–Struga, Struga–] afasan, Struga–Podmoqe i pravecot Gostivar-Tetovo-Skopje. Vrednosta na koncesiskiot proekt

za dvata paketa e proceneta na pribli`no edna milijarda evra, a predvideno e koncesijata da bide so vremetraewe od 35 godini, so toa {to predvideniot period za izgradba na patnite pravci na nivo na avtopat e 8 godini od denot na sklu~uvawe na dogovorot za koncesija. Be{e raspi{an i javniot povik za davawe na patarinite pod koncesija. Do kade e taa postapka? Dali ima zainteresirani kompanii koi bi gi zele patarinite pod koncesija? Stanuva zbor za proekt ~ii o~ekuvani pridobivki se zgolemuvawe na efikasnosta vo sistemot na naplatata, namaluvawe na vremeto na ~ekawe i voveduvawe sovremeni re{enija za vr{ewe na naplatata. Na javno raspi{anoto barawe do soodvetnite kompanii i konzorciumi za izrazuvawe na interes za dodeluvawe na koncesija i upravuvawe so nov sistem za naplata na patarina na pet postojni naplatni stanici vo Republika Makedonija, se javija 26 zainteresirani strani. Sleden ~ekor za realizacija na ovoj proekt e objavuvawe na javen povik za dodeluvawe na koncesijata. Regionot, posebno Srbija, intenzivno raboti na obezbeduvawe finansii za doizgradba na Koridorot 10, koj {to e strate{ki i ekonomski prioritet za povrzuvawe na regionot. Do kade e izgradbata na ovoj va`en koridor vo Makedonija i koga }e bide zavr{en?

Kako stojat rabotite so drugiot vaèn koridor, Koridorot 8? Vladata na Republika Makedonija intenzivno vloùva vo izgradba, rehabilitacija i modernizacija na patnata infrastruktura vo site segmenti. Tokmu vo ovaa nasoka vo tek e realizacijata na nekolku kapitalni konkretni proekti, kako {to se proektot za rehabilitacija i rekonstrukcija na regionalnite i lokalnite pati{ta so sredstva vo visina od 120 milioni evra, koj se sproveduva so Svetska banka i so Evropskata banka za obnova i razvoj, a dopolnitelno na ova, se raboti na kompletirawe na izgradbata na Koridorot 10 i Koridorot 8 vo Republika Makedonija na nivo na avtopat. Za kompletirawe na patniot del od Koridorot 10, vo tek e izgradbata na avtopatot Tabanovce–Kumanovo, vo dolìna od pribli`no 8 km, i predvideno e istata da bide zavr{ena do krajot na ovaa godina. Isto taka, se raboti na izgradbata na delnicata Demir Kapija–Smokvica, koja e so dolìna od 28 kilometri. Za ovaa delnica e izraboten glavniot proekt i sleduva obezbeduvawe na finansiskite sredstva, pri {to delumno }e se iskoristat i sredstva od IPA-fondovite. Vo ramkite na proektot za koncesija na pati{tata se o~ekuva i izgradbata na delnici od patniot Koridor 8 na nivo na avtopat. Za deset godini be{e odloèn startot na izgradbata na kargo-aerodromot vo [tip, bidej}i, kako {to potencira{e turskiot koncesioner TAV, koga go sklu~ile dogovorot za koncesija nemale potpolna dokumentacija vo odnos na meteorolo{kite podatoci za mestoto kade {to treba da se gradi. Dali Ministerstvoto za transport i vrski znae{e deka dokumentacijata ne e potpolna i deka za takvo ispituvawe se potrebni deset godini? Ne stanuva zbor za nepotpolna dokumentacija, tuku za me|unarodni bezbednostni standardi koi vaàt koga se gradat novi aerodromi. Zatoa e potrebno na predvidenata lokacija da se izvr{at site potrebni merewa i da se napravat potrebnite meteorolo{ki studii, {to samo po sebe pretstavuva del od procesot za realizacija na proektot za izgradba za aerodromot vo [tip. Mnogu e va`no {to }e bide aktivirana makedonskata grade`na operativa vo delot na realizacijata na grade`nite investicii vo vozduhoplovnata infrastruktura pri modernizacijata na aerodromite. Toa go veti i glavniot operativen direktor na kompanijata koja e koncesioner na ~inot na prezemaweto na aerodromite pod koncesija, a za zaokruùvaweto na ovoj proekt svoja poddr{ka dade i turskiot premier. Stanuva zbor za kapitalni investicii koi treba da se zavr{at vo kratki rokovi - soglasno vre-

menskata dinamika predvidena vo Dogovorot za koncesija, potrebno e vo rok od 20 meseci na "Aleksandar Veliki"–Skopje da se izgradi nova terminalna zgrada, da se prodolì poletno-sletnata pateka; da se izvr{i dogradba na administrativnata zgrada, nov kargo-terminal, nova protivpoàrna stanica i nov parking za vozduhoplovi; kako i da se izgradi pristapen pat, zaedno so nova klu~ka i parking za avtomobili; da se izgradi potrebnata komunalna infrastruktura i da se izvr{i instalirawe na sistemite za navigacija. Na aerodormot "Sv. Apostol Pavle" vo Ohrid, vo rok od 12 meseci predvideno e da se izvr{i rekonstrukcija na postoe~kata administrativna zgrada i na postojniot parking, renovirawe na objektite vo kargo-centarot, izgradba na VIP-objekt, pro~istitelna stanica, nabavka na novi patrolni i protivpoàrni vozila, kako i nabavka na nova potrebna oprema za aerodromot da funkcionira soglasno me|unarodnite standardi. Za izgradba na noviot kargo-aerodrom vo [tip rokot e 36 meseci po izgotvuvaweto na soodvetnite neophodni meteorolo{ki studii. Na kargo-aerodromot se predviduva izgradba na poletnosletna pateka, nova terminalna zgrada, dva hangari za uvoz i izvoz, dva hangari za garaìrawe na vozduhoplovi, izgradba na administrativni objekti, parking za vozila, izgradba na potrebnata komunalna infrastruktura, nabavka na patrolni i protivpoàrni vozila, so cel optimalno funkcionirawe, kako i nabavka na celokupnata potrebna oprema za rabota spored me|unarodnite standardi. Spored poslednata izjava na ministerot za finansii, Zoran Stavrevski, makedonskite gra|ani do 2012 godina } e dobijat gas vo svoite domovi. Vo buxetot na Ministerstvoto za transport i vrski za ovaa godina se predvideni pari samo za izrabotka na fizibiliti-studija, a spored ekspertite, za izgradba na gasovodniot sistem potrebni se najmalku ~etiri godini. Koga najrano moème da o~ekuvame gas vo doma}instvata? Nie prezedovme aktivnosti koi pretstavuvaat kone~na realizacija na ovoj kapitalen proekt koj be{e najavuvan mnogu dolgo vreme. Imeno, vo nasoka na re{avawe na dolgogodi{noto pra{awe za gasifikacija na Republika Makedonija, Ministerstvoto za transport i vrski sprovede postapka so koja be{e izbran konsultantski tim za izrabotka na fizibiliti-studija za gasovoden sistem vo Republika Makedonija so ideen proekt. Isto taka, be{e formiran Me|uministerski komitet so cel sledewe na izrabotkata na fizibilitistudijata i istiot donese zaklu~ok prioritetni magistralni pravci za izgradba na gasnata infrastruktura vo Republika Makedonija da bidat pravecot Kle~ovce-Bitola, so krak do Strumica, i pravecot Skopje– Tetovo-Gostivar. Vrz osnova na ova, Ministerstvoto za transport i vrski raspi{a oglas za nabavka na usluga za izrabotka na tehni~ka dokumentacija na nivo na osnoven i izvedben proekt za magistralna linija na gasovoden sistem vo Republika Makedonija, koja e podelena vo ~etiri paketi – za delnicite od Kle~ovce do Negotino, od jazolot Bitola do jazolot [tip i od jazolot Hamzali do Stojakovo kaj granicata so Grcija, i istite treba da bidat izgotveni vo rok od 12 meseci. Sakam da potenciram deka stanuva zbor za eden sloèn infrastrukturen proekt za koj prethodno nemalo nitu osnovna studija za na~inot na koj bi se realiziral, a koj vladata na Republika Makedonija sega go realizira vo soglasnost so svojata programa. Nie kontinuirano i intenzivno vloùvame vo izgradbata na energetski efikasna infrastruktura, koja, osven {to pridonesuva za namaluvawe na zagubite na industriskite kapaciteti i doma}instvoto vo snabduvaweto so potrebnata energija, pretstavuva i na~in za voveduvawe na soodvetni standardi za odrùvawe na ìvotnata sredina.

12 03.05.2010

KOMENTARI I ANALIZI

POJADOK SO DEN

GR^KITE KOMPANII ]E GI POVLE^AT NERENTABILNITE INVESTICII OD MAKEDONIJA I OD REGIONOT

o izleguvaweto na ovaa kolumna, }e bidat obelodeneti detalite okolu finansiskoto spasuvawe na Grcija od strana na Evropskata unija (EU) i Me|unarodniot monetarn fond (MMF). Se o~ekuva da se objavi vkupen paket od okolu 120 milijardi evra za Grcija. Ovoj paket bi trebalo da gi smiri me|unarodnite pazari na kapital i zna~itelno da gi namali kamatnte stapki na kotiranite gr~ki obvrznici. Dokolku ovoj iznos od 120 milijardi evra, so koj {to {pekuliraat odredeni me|unarodni mediumi, ispadne kone~en, toga{ nadvore{nite problemi na Grcija bi trebalo da zavr{at, barem zasega. Imaj}i predvid d eka vkupniot nadvore{en javen dolg na Grcija iznesuva okolu 300 mili jardi evra, paket od 120 milijardi evra pretstavuva pove}e od edna tretina od nejziniot sega{en nadvore{en javen dolg. Ovie sredstva }e & ovozmo`at na Grcija da refinansira pogolem del od svojot nadvore{en dolg po poniski kamatni stapki i bi trebalo zna~itelno da ja namali percepcijata za rizikot okolu postoe~kiot gr~ki

dolg. Istovremeno, barem sega zasega, bi trebalo da go namali i rizikot, ili stravovite, okolu eventualnoto pro{iruvawe na gr~kiot sindrom vo Portugalija, Italija i [panija, a so toa i vo ostanatiot del od EU. Se razbira, samiot fakt {to Grcija }e bide prinudena da prifati nadzor od MMF kako del od ovaa finansiska pomo{, zboruva za vonrednata situacija {to postoi vo dr`avata. Vlezot na MMF vo Grcija ne e vlez samo vo taa dr`ava, tuku, na indirekten na~in, e vlez i vo celiot finansiski sistem na EU. Dokolku, pak, ispadnat to~ni informaciite deka Grcija }e treba da se obvrze da bide pod nadzor na MMF vo slednite deset godini, zna~ajno }e se promeni na~inot na koj {to Grcija dosega menaxira{e so javnite finansii. Pod vakvi okolnosti, edinstveno {to ne e sporno e deka Grcija }e stane kreditosposobna da si go otpla}a svojot nadvore{en dolg. No, se razbira, toa }e snosi soodvetna cena. No, ako nadvore{nite problemi na Grcija zavr{at so odobruvaweto na finansiskiot paket od 120 milijardi evra, o~igledno e deka vnatre{nite poblemi {totuku po~nuvaat. Pa-

ketot }e nosi uslovi - vnatre{ni reformi – koi, vo najgolema mera, direktno }e se odrazat vrz ekonomskiot standard na re~isi sekoj gra|anin na Grcija. Gr~kiot premier, Papandreu, ve} e prezema odredeni vonredni merki. Se zgolemija odredeni danoci, se namalija nekoi od platite na javnite slu`benici i se namalija odredeni javni tro{oci, so cel da se namali ogromniot buxetski deficit na dr`avata, koj postigna re~isi 14% od bruto-doma{noto proizvodstvo minatata godina. No, sepak, tie merki bea samo po~etni. So noviot paket, Grcija neminovno }e mora da prifati u{te postrogi merki za namaluvawe na javnite rashodi. Brojkata koja se vrti vo me|unarodnite mediumi e deka Grcija }e mora da se soglasi da skrati okolu 24 milijardi evra od buxetskite rashodi, {to pretstavuva 10% od bruto-doma{noto proizvodstvo na zemjata. Mo`ebi i zatoa, pred dva dena, gr~kiot minister za finansii javno soop{ti deka gr~kiot narod mora da se soo~i so “strogi merki koi }e bidat bez presedan vo kriti~en moment od istorijata na Grcija.” Me|u mo`nite merki koi }e bidat prezemeni za da se

postigne ova ogromno namaluvawe na javnata potro{uva~ka se: zamrznuvawe na platite za period od najmalku tri godini, namaluvawe na brojkata na javnata administracija, kako i skratuvawe na dve od ~etirinaesette godi{ni plati koi dosega gi prima{e sekoj javen slu`benik. Kone~no, nu`nosta od dopolnitelni zgolemuvawa na odredeni danoci izgleda neizbe`na. Grcite se poznati po nivnata spremnost da izlezat na protesti i na mnogu glasen, ~estopati i nasilni~ki na~in, da go izrazat svoeto nezadovolstvo od nivnata vlada. Takvite protesti ve}e i zapo~naa, a se najavuva i golem protest na 5-ti maj ovaa godina. No, mi se ~ini deka dlaboko vo sebe, Grcite, kako celina, mora da se svesni za realnosta so koja e soo~ena nivnata zemja. Zavr{ija denovite na lesni krediti i grantovi od EU, blagodarenie na koi Grcija prerasna vo edna od pobogatite ekonomii vo svetot. Vpro~em, so bruto-doma{no proizvodstvo od okolu 250 milijardi evra, ili okolu 25 iljadi evra po `itel, prose~niot Grk, sepak, `ivee so dobar standard. No, sega dojde vremeto da si go platat nivniot “bespla-

DEN DON^EV ekonomski analiti~arr

ten ru~ek”. Standardot na prose~niot gra|anin na Grcija neminovno }e se namali. Namesto da sedat po kafuliwa vo letnite periodi, golem broj od niv }e bidat prinudeni da rabotat i da gi opslu`uvaat turistite. Toa, pak, zna~i deka brojot na sezonski rabotnici od sekoja bran{a od Makedonija i Albanija, koi redovno go zarabotuvaa svoeto par~e leb vo Grcija vo poslednite deset godini, zna~itelno }e se namali. Gr~kite kompanii, koi bea me|u najgolemite stranski investitori vo Makedonija, no i vo regionot, ne samo {to nema da investiraat vo regionot, tuku }e barat prigod en moment da se povle~at od nekoi od ponerentabilnite investicii. A seto toa }e snosi i soodvetni ekonomski reperkusii za Makedoni ja, n o i za regionot.

KORPORATIVNO UPRAVUVAWE

ZA[TITA OD ZLOUPOTREBA NA PAZAROT

o~no pred edna godina, Evropskata komisija usvoi dokument nasloven kako "Naso~uvaj}i go evropskoto zakrepnuvawe”. Toj pretstavuva ambiciozna programa za konsolidirawe na evropskiot odgovor na krizata i toa preku reforma na finansiskiot sektor, revizija na merkite za odrùvawe na pobaruva~kata, pottiknuvwe na investiciite i zadrùvawe i sozdavawe na novi rabotni mesta. Celta na akcioniot plan, koj e del od ovoj dokument, e vo Evropskata unija do krajot na 2010 godina da bidat namaleni administrativnite obvrski na kompaniite za 25%. Klu~en del na politikata na Evropskata komisi ja za zasilu vawe na regulativnata ramka na finansiskite uslugi vo Unijata, koja e stoèren del na "Evropskoto zakrepnuvawe”, e revizijata na Direktivata za insajdersko dejstvuvawe i manipulacija so pazarot, ili skrateno poznata kako Direktiva za zloupotreba na pazarot. "Celta na ovaa revizi ja e da se podobri i poednostavi Direktivata za zloupotreba na pazarot. Ovoj obid e vo nasoka na ispolnuvawe na planot za evropsko zakrepnuvawe i go zasiluva integritetot na pazarot vo turbulentni vremiwa kako ovie vo koi {to ìveeme” izjavi komesarot za vnatre{en pazar i uslugi na Evropskata unija, ârli MekKrivi, koga gi povika site zainteresirani strani da gi dadat svoite viduvawa vo koja nasoka treba da odat

promenite. Direktivata za zloupotreba na pazarot gi regulira pra{awata povrzani so dvete najzna~ajni projavi na zloupotrebata na pazarot: insajderskoto dejstvuvawe i manipulacijata na pazarot. So ogled na toa deka celta na merkite protiv ovie dve formi na zloupotreba na pazarot e ista - a toa e da se obezbedi integritet na finansiskite pazari vo Evropskata zaednica i da se zgolemi doverbata na investitorite vo istite - direktivata povikuva na usvojuvawe na kombinirani odredbi za borba protiv ovie dve pojavi. Pod insajderska informacija direktivata podrazbira konkretna informacija koja ne e javno objavena i koja se odnesuva, direktno ili indirektno, na eden ili pove}e izdava~i na finansiski instrumenti i koja, dokolku bide javno objavena, verojatno }e ima zna~itelen efekt na cenite na tie finansiski instrumenti ili na cenata na povrzani derivativni finansiski instrumenti. Pod manipulacija na pazarot se podrazbiraat transakcii ili nalozi za trguvawe, koi davaat, ili e verojatno da dadat, la`ni ili zaveduva~ki signali za ponudata ili pobaruva~kata ili cenata na opredeleni finansiski instrumenti; ili, pak, koi obezbeduvaat edno lice ili, pak, grupa na lica koi sorabotuvaat me|usebe za da odr`uvaat cena na eden ili nekolku finansiski instrumenti na nenormalno ili pak na ve{ta~ko nivo.

Direktivata bara zemjite-~lenki da zabranat koe bilo lice koe ima insajderski informacii da gi koristi tie informacii za steknuvawe ili otu|uvawe, ili za obid da stekne ili da otu|i, za negova smetka, ili za smetka na koja bilo treta strana, direktno ili indirektno, finansiski instrumenti na koi taa informacija se odnesuva. Odlukata deka e potrebna revizija na ovaa direktiva Komisijata ja donese po dlaboki konsultacii so razli~ni zainteresirani strani, vklu~itelno i Komitetot na evropskite regulatori na hartii od vrednost (CESR) i Evropskata ekspertska grupa za pazari na hartii od vrednost (ESME). Vrz osnova na povikot na komesarot MekKrivi, do Komisijata stignaa bezmalku 60 razli~ni elaborirani mislewa od poedinci, regis trirani organizacii i nacionalni institucii. Klu~nite oblasti vo koi se smeta deka direktivata, za koja vo osnova postoi soglasnost deka ima pozitiven pridones, osobeno preku definiraweto na razli~ni tipovi zloupotrebi na pazarot i opredeluvaweto na va`ni obvrski i na~ini za odvra}awe od i kaznuvawe na zloupotrebuva~kite praktiki se: opfatot na pazarite i finansiskite instrumenti na koi se odnesuva direktivata, mo`nosta na kotiranite izdava~i na hartii od vrednost da odlo`uvaat obelodenuvawe na insajderski informacii i mo`n os ta na nadle`nite institucii da imaat pristap do telefonski zapisi i

drugi podatoci. Kako ilustracija na razli~nite mislewa vo koja nasoka treba da odat promenite, t uka gi citirame poziciite na Germanskata asocijacija na kotirani kompanii i drugi kompanii i institucii koi u~estvuvaat vo razvojot na pazarite na kapital, i na Londonskoto zdruènie na pravnici koe pretstavuva pove}e od 100.000 advokati od Anglija i Vels. Za germanskata asocijacija klu~niot fokus na o~ekuvanata revizi ja treba da bid e na ponatamo{no zasiluvawe na harmonizacijata na opfatot na direktivata i definiraweto na insajderska informacija vo nacionalnite zakonodavstva. Londonskoto zdruènie na pravnici smeta deka treba da ima razli~ni definicii na insajderska informacija koga stanuva zbor za zabrana na vnatre{no trguvawe i koga stanuva zbor za obvrskite za obelodenuvawe od strana na izdava~ite na hartii od vrednost. Isto taka, ova zdruènie predlaga ponatamo{n o dodefinirawe na uslovite pod koi e mo`no odloùvawe na obelodenuvaweto na insajderski informacii, osobeno vo pogled na ovozmoùvawe na odloùvaweto za onolku kolku {to e potrebno za izdava~ot da gi proveri faktite so cel prerano da ne obelodeni zaveduva~ki informacii. Direktivata za zloupotreba na pazarot vo golem del e transponirana vo postojnoto makedonsko zakonodavstvo. Za o~ekuvawe e deka i promenite

KIRIL NEJKOV za Rakovoditel na Proektot r korporativno r r upravuvawe u r u na Me|unarodnata u r ffinansiska korr poracija (IFC) vo Makedonija

Vo 2009 Evropskata

komisija povika na rasprava za revizija na Direktivata za zloupotreba na pazarot. Fokusot na diskusijata e na opfatot na direktivata i na nadle`nostite na regulatorite.

brzo po nivnoto usvojuvawe }e go najdat svoeto mesto vo na{ata zakonska ramka. (Proektot za korporativno upravuvawe e poddr`an od [vajcarskiot sekretarijat za ekon omski pra{awa (SEKO). IFC e del od Grupacijata na Svetska Banka. Iznesenite stavovi se na avtorot, i ne gi odrazuvaat nu`no stavovite na IFC)

KOMENTARI I ANALIZI

03.05.2010

KOMENTAR POTREBNA E “SVE@A KRV” NA PAZARITE NA KAPITAL akedonskata berza po 11–ti pat ja organizira{e svojata Godi{na konferencija, isto kako i lani - vo vreme na predizvici za makedonskata i regionalnite ekonomii. Ako lani neizvesnosta se vrzuva{e za posledicite {to gi ostavi svetskata finansiska kriza vrz idniot lokalen i regionalen razvoj, godinava, iako amerikanskata i ostanatite zapadni ekonomii po~naa da pojavu vaat znaci na zakrepnuvawe, krizata so javniot dolg na Grcija, no sega i na [panija i u{te nekolku ekonomii od evrozonata, povtorno predizvikuva neizvesnost za toa kolkavi efekti moàt ovie poslednite da ostavat vrz finansiskite pazari i ekonomiite na Evropa. Kako i da e, diskutantite na panelite vo ramkite na Berzanskata konferencija se soglasija deka ne{to mora da se napravi ako sakaat podinami~en razvoj na pazarite za kapital vo regionot. Proda`bi na dràvni udeli vo kompanii preku berza, novi emisii na akcii, voveduvawe novi finansiski instrumenti za trguvawe, regionalna povrzanost na berzite – toa se na~inite za razdviùvawe na kapitalnite pazari koi {to gi identifikuvaa u~esnicite na Konferencijata. Bitno e dràvite, finansiskite regulatori i site

u~esnici na kapitalnite pazari da sfatat deka ne mo`e samo da se ~eka parite odnadvor da vnesat `ivos t vo "anemi~nite" berzi vo Makedonija i na Balkanot. Mora ve}e kone~no da

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

se donesat merki so koi {to }e se mobiliziraat golemite iznosi na slobodni sredstva, {to sega se vrzani vo bankarski depoziti, dràvni zapisi i ostanati konzervativni instrumenti za investirawe, mora da migriraat kon berzite i investiciskite fondovi. Za toa treba nova ponuda, animirawe i edukacija na investitorite i na kompaniite - pazarite na kapital, definitivno, pla~at za “sveà krv”. Dràvite, regulatorite i berzite se na poteg!

DRU@E, SAMO PI[I i{aniot zbor ima mnogu pogolema teìna od kaàniot. Podolgo se pameti, moè da se arhivira, ostanuva na hartija, moè da se analizira so denovi. Se se}avam na pismoto na drugarot Tito od 1972 godina, koe predizvika golemi reakcii na toga{nata jugoslovenska politi~ka scena. Be{e zadu{ena demokratskata prolet. Tie {to se ispla{ija, dolgo go nosea pismoto vo xebot kako ikona, kako upatstvo za politi~ko e sekakvo drugo odnesuvawe. Onie drugite, pohrabrite, vedna{ utredenta po~naa da pravat vicevi na smetka na Pismoto. Se pojavi krilaticata: “Druè Tito samo pi{i radi}emo i po ki{i-ako pi{e i Jovanka, radi}emo bez prestanka”. Na mojata, va{ata - so ed en zbor na na{ata adresa, minatata nedela pris tignaa dve pisma. Edn oto so zaedni~kiot potpis na ambasadite na SAD, EU, OBSE i NATO. “Seriozno i zakanuva~ko pismo”. Negovata teìna e vo pi{aniot zbor. Moèa doti~nite ambasdori da gi povikaat reprezentite na dràvnata politika i politi~kite establi{menti i istoto toa da im go soop{tat so polna serioznost i ustno. Da, no toa nema{e da ima ista teìna. Nema{e da bide demonstracija na mo} i zakana. Toa e stapot

koj ni go pokaùvaat i dokolku ne gi poslu{ame nivnite naredbi nema da go dobieme morkovot vo juni. Iskreno kaàno mnogu i ne me zagriì ako ne gi po~neme tie pregovori vo juni. Zo{to? Pa pro~itajte

ALEKSANDAR PISAREV ppisarev@kapital.com.mk pis arev@k @ api p tal.com.mk

{to pi{uva Timoti Garton E{, za taa Evropa i Evropskata unija, eden od najuglednite predava~i na najpresti`niot britinski univerzitet Oksford, pa s$ }e vi stane jasno. “Zapalen od skribomanija” i Premierot napi{a pismo- demek nema da se menuva Ustavot. Pa znaeme, ~uvme deka VMRO-DPM NE i SDSM postignale konsenzus za toa -bravo! No, ne e bravo {to dvete pisma go pu{tija duhot od {i{eto}e go vidite.

KADE SE JUNACITE-PRAGMATICI!? enovive na Makedonija kako da & se slu~uva najaveniot referendum za re{avawe na sporot so Grcija. Ovojpat referendumot ne se slu~uva formalno, ne se slu~uva na glasa~kite mesta niz Makedonija!? Se slu~uva vo svesta i vo umovite na gra|anite, se slu~uva niz razgovorite, se slu~uva na vikendite i na rabotnite mesta. Nekako, kako sosila, sme dovedeni vo situacija sekoj za sebe da ja donese poslednata odluka i poslednata pozicija vo vrska so nametnatiot i nepotreben spor okolu imenuvaweto na Republika Makedonija!? Pove}e meseci sme izlo`eni na edno i isto scenario za podgotovka na svesta. Istite eksperti, profesori i novinari koi se prisutni vo javnosta za da ja kritikuvaat ovaa vladeja~ka garnitura za s$ i se{to - za ona {to e potrebno, no i za mnogu nepotrebni raboti - sega se staveni na raspolagawe da & objasnuvaat na makedonskata javnost kolku e nepametna makedonskata pozicija. Nema den ili televiziski dnevnik i debata nekoj od istite dvaesetina lu|e (povrzani preku edna partija i edna fondacija) da ne se obide da ni objasni kolku treba da bideme pragmati~ni i pametni, a ne vakvi kakvi {to sme, idealisti i nacionalisti. Dali se se}avate deka samo do pred edna nedela plejada na politi~ari od opozicijata, po nekoj novinar i nekolku eksperti, pravea celi disertacii vo svoite kolumni i vo svoite nastapi na televiziskite debati, za da ja ubedat javnosta deka ne se pregovara za identitetot, tuku se pregovara samo i edinstveno za imeto. Iako desetina pati slu{avme stavovi od pretsedatelot na sosedna Grcija, Papuqas i od nivniot alternativen minis ter za nadvore{ni raboti, Drucas, deka Grcija saka da pregovara za cel paket i deka se bara diferencijacija na makedonskiot identitet, na{ive junacipragmatici ni objasnuvaa deka ne e taka. Neverojatno potcenuvawe na intelektot na gra|anite. Nebare site sme bez mozo~ni brazdi

i ~ekame istite dvaesetina lu|e (najgolemiot del porane{ni ministri vo vladite na Crvenkovski) da ni ja soop{tat vistinata. No, za nesre}a za Makedonija, a za sre}a na vistinata, prethodnata nedela ima{e na gosti vo Ohrid edna mala, no dosta silna, grupa na vrvni diplomati i intelektualci od Grcija. Da, tie direktno i mnogu jasno ni kaàa deka ne e vo pra{awe dilemata samo za imeto. Nim im e va`no i toa dali nie }e bideme Makedonci ili ne!? Kako na prvooddelenci, diplomatot Maqas i profesorot Kofos ni ja objasnija su{tinata na sporot. Ni kaàa deka Makedoncite od dvete strani na granicata ne smeat da go ~uvstvuvaat istiot nacionalen identitet. Makedoncite od ovaa strana i Makedonas od drugata strana treba i kone~no da stanat dva razli~ni nacionalni identiteti. Ne e vaèn jazikot na koj {to zboruvame i zboruvaat, ne se va`ni pesnite koi se peat i tamu i vamu, ne se va`ni ni adetite i obi~aite, ne e va`no ni narodnoto pomnewe, edinstveno va`no e tie tamu, nare~eni Makedonas, i nie vamu, nare~eni Makedonci (no samo na kirilica), da ne sme isto i da ne sme edno. Imeto na dràvata e samo alatka kako da se postigne ovoj e fekt. Imeto na dràvata i imenuvaweto na regionot na severna Grcija se samo alatka kako da se deformira identitetot na sekoj od nas poedine~no, i li~no! Gostite od Grcija ni objasnija precizno deka gr~kata dràva nema problem samo so dràvniot aparat i establi{ment vo Makedonija, nitu pak deka toj problem e naso~en samo kon imeto na dràvata, tuku naprotiv, malku nevnimatelno, no mnogu iskreno, ovie lu|e vo lice ni kaàa deka imaat problem so nacionalniot identitet koj site nie za sebe li~no go ~uvstvuvame. Kade li sega odovde? Kade li sega }e se pojavat na{ive junaci-pragmatici? Dali }e si dozvolat povtorno da ni ja objasnuvaat sme{nata teza deka treba da se zameni samo imeto BJRM so nekoe podobro? Dali povtorno }e bidat aktuelni so takvi izmisleni tezi? ]e n$ ubeduvaat deka privremenata referenca

BJRM e isto, duri i polo{o od trajno i nepromenlivo novo ime so geografska odrednica. ]e n$ ubeduvaat deka nie povtorno }e si ostaneme ona {to sme, bez razlika kako }e n$ prepoznava svetot, i deka }e ni bide duri i podobro so novoto ime. Ona {to mene li~no me zaprepasti, me zbuni i me razo~ara e faktot deka opozicijata od edna strana, skoro i direktno da be{e vklu~ena vo simulacijata na pregovori kade {to se spore{e za identitetot na Makedoncite, so li~nosti kako {to se porane{niot minister za vnatre{ni, odnosno nadvore{ni raboti vo vladite na Crvenkovski i kandidat za pretsedatel na Makedonija od redovite na SDSM, i porane{niot pretsedatel na Sobranieto, a sega{en koalicionen partner na SDSM. A, od druga strana, istata taa opozicija cela nedela e skriena vo gluv~e{ka dupka i ne kaùva nitu zbor ili pozicija za ovie aktuelni slu~uvawa na politi~kata scena. Minatata nedela imavme mo`nost da slu{neme samo edna pres-konferencija na potpretsedatelot na SDSM na koja osven desetina pra{awa kon Gruevski ne slu{navme nitu eden stav ili pozicija na SDSM. Ne slu{navme {to misli SDSM za simulacijata vo Ohrid. Ne slu{navme {to misli SDSM za vklu~enosta na svoi visoki funkcioneri vo taa simulaci ja. Ne slu{navme dali SDSM gi delegirala ovie lu|e da u~estvuvaat na takvi razgovori. Ne slu{navme nitu, pak, {to misli SDSM i kakva pozicija ima za idejata Republika Makedonija da go promeni svoeto ime vo Republika Severna Makedonija. Za ` al, ne slu{navme ni{to. Ne dobivme nitu edna pozicija na SDSM. Gi nema ovie denovi nitu na debati. Kako da se krijat i kako da begaat od ne{to. Pra{uvaa stotici pati. Pra{uvaa i koga treba i koga ne treba. Eve, sega znaat i slu{naa. No, ve}e e vreme i tie da kaàt {to mislat. Nema da moàt da se krijat zad maska od ubavi zborovi i èlbi za brzi evroatlanski integracii na Republika Makedonija, bidej}i toa ni e zaedni~ko. No, sega }e mora

ILIJA DIMOVSKI Pratenik i Direktor na Centarot za komunikacii na VMRO-DPMNE

Me zaprepasti i me razo~ara faktot deka opozicijata, re~isi i direktno da be{e vklu~ena vo “simulacijata vo Ohrid”, kade {to se spore{e za identitetot na Makedoncite, so li~nosti kako {to se porane{niot minister za vnatre{ni i nadvore{ni raboti vo vladite na Crvenkovski i kandidat za pretsedatel na Makedonija od redovite na SDSM, i porane{niot pretsedatel na Sobranieto, a sega{en koalicionen partner na SDSM. Istata taa opozicija cela nedela e skriena vo gluv~e{ka dupka i ne ka`uva nitu zbor, ili pozicija, za ovie aktuelni slu~uvawa na politi~kata scena

da kaàt i kako tie mislat deka treba da se postapi za da se postigne celta. ]e treba da kaàt i kako tie predlagaat da se postapi po najnovite uceni i pritisoci od gr~ka strana. Ne zaradi nas ili zaradi politi~kata kooperativnost, tuku zaradi potrebata od nacionalno i dràvno edinstvo. Nie site mora da zastaneme zad edna pozicija. Taka }e ja odbranime i Makedonija, taka }e ja odbranime i nejzinata evroatlanska idnina.

14 03.05.2010

FEQTON

FELJTON-20

“KAPITAL” PRODOL@UVA SO SERIJALOT-STORII ZA TOA KAKO NAJGOLEMITE BIZNIS - UMOVI NA PLANETAVA GI PODGOTVIJA SVOITE STRATEGII ZA BORBA PROTIV GLOBALNATA KRIZA. PROÎTAJTE ZA TOA KAKVI ÊKORI PROTIV EFEKTITE OD RECESIJATA PREZEDOA ÊLNICITE NA SVETSKITE BANKARSKI I INVESTICISKI GIGANTI I KORPORACII OD VOL STRIT, NO I [TO SOVETUVAA POZNATI BIZNIS - TEORETIÂRI VO TAA NASOKA

SVETSKITE BIZNIS-LIDERI PROTIV KRIZATA: MAJK DJUK, VOLMART Ako Volmart saka da se zacvrsti vo Wujork ili îkago, na primer, }e treba da razmisluva na “positno”. Pred Djuk e predizvikot da otvori pomali ioni Amerikanci dobro im dojprodavnici, ne{to doa niskite ceni vo Volmart, koi se zagrièni za svojot semeen na koe {to ne se buxet pove}e od koga bilo. Sepak, relativniot uspeh na naviknati klienVolmart vo vreme na kriza tite na Volmart, be{e postignat so nekoi disso ogled na gikutabilni potezi od strana na na kompanijata, Majk Djuk. gantskite dimenzii {efot Nekoi analiti~ari smetaat deka na prodavnicite sposobnosta na Volmart da ja pobedi konkurencijata vo vreme po koi e poznat na kriza, moèbi e za~ineta so maloproda`niot pregolema doza na samouverenost i arogancija. Volmart be{e tolku sinxir ubeden deka potro{uva~ite

MISIJA (NE)VOZMO@NA: OSVOJUVAWE NA GOLEMITE URBANI CENTRI

o neverojatnite 408 milijardi dolari proda`ba vo 2009 godina, Volmart (Walmart), amerikanskiot sinxir na supermarketi, i ponatamu ostanuva najgolema kompanija na svetot, vra}aj}i se povtorno na prvoto mesto na listata For~n 500 (Fortune 500). Kratko vreme ~elnata pozicija ja dr`e{e nafteniot gigant Ekson Mobil (Exxon Mobil), no padot na cenata na naftata i potro{uva~kata na energija gi namalija prihodite na Ekson za 36% od 2008 do 2009 godina. Rezultatite na Volmart s$ u{te se impresivni, so ogled na aktuelnata ekonomska situacija vo SAD i vo svetot. Minatata godina, kompaniite {to prodavaat potro{uva~ki stoki dobija te`ok udar od recesijata, osobeno maloproda`nite sinxiri. Mnogu od niv zatvorija golem broj prodavnici, a nekoi sosema propadnaa. Vo vreme koga potro{uva~ite gledaat da go za{tedat sekoj cent, na mil-

}e prodolàt da se “slevaat” vo negovite prodavnici, i pokraj odlukata na Djuk da go reducira brojot na poznati, no poskapi brendovi, na svoite polici. Kako del od po{irokata antikrizna strategija, lani Volmart odlu~i da go namali brojot na tie brendovi za 15%. Me|u niv se i kola~iwata na Kraft, kornflejksot i uìnkite na Kelogs, hranata za ma~ki na Kets Prajd i drugi. Istovremeno, Volmart go zgolemi brojot na proizvodi {to gi prodava pod svojot kompaniski brend Great Value (Golema vrednost - Grejt Velju). Vakvite sopstveni brendovi se dosta poevtini od ve}e poznatite, etablirani trgovski marki i se poprofitabilni za maloproda`nite sinxiri. Volmart silno go forsira Grejt Velju, testiraj}i go protiv konkurentskite proizvodi, duri i menuvaj}i ja formulata na 750 proizvodni stavki, vklu~uvaj} i ìtarki za doru~ek, kola~iwa i detergenti za perewe ali{ta. PROGOLTANA GORDOST I VRA}AWE NA PREMIUM-BRENDOVITE Na edna golema konferencija za maloproda`ba, odràna minatiot septemvri, glavniot izvr{en direktor na Volmart re~e deka glavniot fokus na Volmart vo momentov e nivniot brend Grejt Velju. “Ako sega poglednete na na{ite polici, }e vidite novi ~okoladni kola~iwa pod na{ata marka Grejt Velju. Tie se fantasti~ni, a se 15% poevtini od sli~nite proizvodi na drugite kompanii. Nie samo odgovorivme na toa {to go baraa potro{uva~ite. Na{ata misija ostanuva ista – da im go dademe na kupuva~ite ona {to go sakaat”, veli Djuk. Me|utoa, izleze deka kupuva~ite i ne go sakale tolku mnogu brendot Grejt Velju kolku {to si mislel Djuk. Golem broj od niv po~naa da si gi baraat nazad svoite omileni proizvodi, i razo~arani zaminaa kaj konkurencijata. Proda`bite na Volmart padnaa, no Djuk i negoviot tim i ponatamu ostanaa posveteni na Grejt Velju. Vo me|uvreme, dostavuva~ite na Volmart pretrpea te{ki udari,

“NA[ATA MISIJA OSTANUVA ISTA – DA IM GO DADEME NA KUPUVAÎTE ONA [TO GO SAKAAT” osobeno onie {to golem del od proda`bite gi plasiraa preku Volmart. Na primer, Kelogs (*Kellogg’s), najpoznatiot proizvoditel na ìtarki, ostvaruva{e 22% od svoite godi{ni proda`bi vo Volmart, dodeka prehrambeniot gigant Kraft 16%. Sepak, se pokaà deka na krajot samiot Volmart pretrpi najteòk udar. Osum posledovatelni kvartali na zgolemena proda`ba stignaa do krajot. Samo {to gi trgna nacionalnite brendovi od policite, proda`bite po~naa da pa|aat: za 1,5% vo vtoriot kvartal na 2009 godina, 0,5% vo tretiot i 2% vo ~etvrtiot kvartal. Majk Djuk re{i deka e vreme da reterira od svojata strategija. Objavi deka maloproda`niot sinxir vra}a okolu 300 brend-nejm proizvodi nazad vo svoite supermarketi, a analiti~arite smetaat deka nivniot broj }e se zgolemi. Gordosta na Volmart se razni{a, me|utoa kompanijata nau~i deka ne moè da raboti dobro ako gi nema prepoznatlivite brendovi na svoite polici. VOLMART MORA DA ODI NA “POSITNO” Vtor predizvik za Djuk }e bide razvivaweto na novi, inovativni formi na proda`ba, ne{to {to toj go najavi na poslednoto sobranie na akcioneri na Volmart. Negova cel e Volmart

da se etablira pocvrsto vo golemite urbani sredini, odnosno milionskite metropoli vo SAD. Dosega, Volmart naiduva{e na golem otpor od strana na lokalnite zaednici, malite biznisi i osobeno sindikatite, koga se obiduva{e da se probie vo golemite gradovi. Dvapati ima{e neuspe{en obid da otvori supercentri vo Kvins i Stejton Ajlend, Wujork, a sega se zboruva deka bara lokacija za {oping-centar vo Bruklin. Iako Volmart se zdobi so novi potro{uva~i za vreme na krizata, privlekuvaj}i gi so poevtini proizvodi, }e ima problemi da gi zadrì {tom }e pomine recesijata. Istoriski gledano, strategijata na Volmart bila da gi locira svoite supermarketi vo oblasti koi {to sluàt kako regionalna baza na potro{uva~i {to ìveat vo radius od 30 km od prodavnicata. Toa ne e strategija {to dobro se pokaùva vo gusto naseleni, urbani centri kade {to zemji{teto kade {to treba da se izgradi supermarketot e stra{no skapo. Da ne zboruvame za zgolemeniot soobra}aj i problemite {to }e nastanat so parkiraweto na iljadnici avtomobili {to bi navalile vo novata prodavnica. Zatoa, ako Volmart saka da se zacvrsti vo Wujork ili îkago, }e treba da razmis-

luva na “positno”. Pred Djuk e predizvikot da otvori pomali prodavnici, ne{to na koe {to ne se naviknati klientite na Volmart, so ogled na gigantskite dimenzii na prodavnicite po koi e poznat maloproda`niot sinxir. Za da go ostvari toa, Djuk ima na um nekolku opcii. Prvo, moè da go iskoristi uspehot {to Volmart go postigna so probnite prodavnici “Supermerkado de Volmart” vo Hjuston i Feniks, koi {to za celna grupa go imaat hispanskoto naselenie vo ovie gradovi. Ovoj koncept bi moèl da bide iskoristen i vo drugite urbani centri. Druga mo`nost e Volmart da otvori prodavnici vo urbanite sredini, kade {to kupuva~ite bi gi sobrale svoite proizvodi nara~ani preku internet-sajtot na kompanijata. Ovie prodavnici ne mora da bidat golemi i bi moèle da nudat ograni~en asortiman na proizvodi. Dominantna stavka vo vakviot tip prodavnici bi bila elektronikata, zatoa {to dosega se pokaà uspe{na strategijata na proda`ba na DVD-a, kompjuteri i televizori so poniski marì od voobi~aenite. Personalot vo ovie prodavnici bi bil minimalen, a rabotnoto vreme ograni~eno, a ne 24/7 kako {to e voobi~aeno za Volmart.

KOMPANII & PAZARI 15

03/MAJ/2010

ZAKONOT ZA BEZBEDNOST I ZDRAVJE PRI RABOTA UDIRA PO XEBOT NA RABOTODAVA^ITE

PROCENKATA NA RIZIK ]E STAVI KLU^ NA MNOGU FIRMI VIKTORIJA MILANOVSKA milanovska@kapital.com.mk

olem del od makedonskite biznismeni }e gi zatvorat svoite firmi dokolku ne se izmeni delot za procenka na rizik pri rabota predviden so noviot Zakon za bezbednost i zdravje pri rabota. Procenkata na rizikot }e gi ~ini kompaniite od 300 do 700 evra za samo edno rabotno mesto, tvrdat od Organizacijata na rabotodava~i na Makedonija. Spored ova novo pravilo, konfekcijata Stevi} od Kavadarci, koja ima 140 vraboteni, za kompletna procenka na rizik bi trebalo da plati okolu 70.000 evra, dokolku se zeme predvid prose~nata suma za pravewe procenka ponudena od strana na agenciite koi s$ u{te ~ekaat licenca od Ministerstvoto za trud i socijalna politika. “]e ja zatvoram fabrikata ako po~nat da se sproveduvaat procenkite za rizik vo najavenata forma”, izjavi za “Kapital” Stefan Ivanovski, sopstvenik na ovaa konfekcija, dodavaj}i deka bi bilo poprifatlivo kaj tekstilnite kompanii da se pravi procenka barem po ma{ina, a ne po vraboten.

Za procenka na rabotnite mesta, spored najnovite zakonski re{enija, rabotodava~ite }e treba ubavo da go odvrzat keseto. Em da im platat na ovlastenite agencii od 300 do 700 evra za sekoe rabotno mesto, em da obu~at stru~no lice od samata kompanija koe prethodno }e mora da poloì stru~en ispit vo Ministerstvoto za trud. Kompaniite se frapirani od novite pravila na igra Od kompanijata Metaleks velat deka ova e ne e prvpat da se nosat zakoni {to se odnesuvaat direktno na biznis-zaednicata, bez pritoa da bidat konsultirani. Ottamu smetaat deka ova e {ok za firmite koi s$ u{te ne se oporaveni od ekonomskata kriza. “Procenkata na rizik na rabotno mesto }e bide golem tro{ok za nas. Na{eto stopanstvo ne moè da go podnese toa”, objasnuva Ibrahim Ismaili, sopstvenik na Metaleks. Sopstveni~kata na Miskom, Monaliza Mu~eva, pak, gi poddrùva novite zakonski pravila koi se za dobroto na vrabotenite, no smeta deka cenite za takvite procenki se previsoki i ne soodvetstvuvaat so standardot na

makedonskite kompanii. Procenkite }e gi pravat posebni agencii koi treba da dobijat soodvetna licenca od Ministerstvoto za trud i socijalna politika. Vo tek e prijavuvaweto na agenciite soglasno noviot Pravilnik za postapka i visina na tro{ocite za izdavawe licenca za vr{ewe procenka. Dosega se prijavile osum agencii, soop{tija za “Kapital” od Inspektoratot za trud. Ottamu ne poso~uvaat konkreten rok za prijavuvawe na agenciite, no velat deka sekoja agencija koja gi ispolnuva uslovite mo`e da dobie ovlastuvawe za vr{ewe procenka. Ona {to, spored rabotodava~ite, e najnelogi~no vo celiov slu~aj, e podatokot {to go dobivme od

300-450

evra ~ini licencata so koja agenciite }e bidat ovlasteni da vr{at procenki

300-700

evra ~ini procenka na rizik na edno rabotno mesto

Dr`avniot inspektorat za trud, deka agenciite za procenka na rizik, za svojata licenca }e treba da platat od 300 do 450 evra, a procenkata po rabotno mesto se predviduva da ~ini od 300 do 700 evra. Od Inspektoratot potvrduvaat deka cenite na licencite kaj nas se zna~itelno poniski vo sporedba so tie vo sosednite zemji, bez da obrazlo`at zo{to e toa taka. Kako {to nalaga Zakonot, osven agenciite, vo procenkata na rizik treba da u~estvuva i stru~no lice od samata firma, koe prethodno }e polaga stru~en ispit vo Ministerstvoto za trud. Pri procenkata, stru~noto lice }e go podgotvuva celosniot izve{taj, a parite }e gi zeme agencijata koja e dol`na da samo da stavi pot-

pis na dokumentot. Pritoa, sekoj rabotodava~ e zakonski obvrzan da potpi{e izjava za bezbednost na rabotnite mesta i da ja snosi celata odgovornost. Dokolku rabotodava~ot stori prekr{ok vo odnos na bezbednosta na rabotnite uslovi, dràvnite inspektori se dol`ni da mu predloàt postapka za poramnuvawe, pred da podnesat barawe za prekr{o~na postapka. Na rabotodava~ot moè da mu se ponudi i posreduvawe za postignuvawe soglasnost so koja toj kako storitel treba da gi otstrani posledicite od prekr{okot. Globite se podeleni vo tri kategorii. Vo zavisnost od prekr{okot, iznesuvaat od 1.000 do 5.000 evra.

16 03.05.2010

MBI 10 E SOSTAVEN OD 10 NAJLIKVIDNI AKCII NA KOMPANII KOTIRANI NA OFICIJALNIOT PAZAR NA MAKEDONSKA BERZA

BERZA/AKCII/TRGUVAWE

MBID E SOSTAVEN OD 15 NAJLIKVIDNI AKCII NA KOMPANII KOTIRANI NA PAZAROT NA JAVNO POSEDUVANI DRU[TVA

OMB E SOSTAVEN OD NAJLIKVIDNITE OBVRZNICI KOTIRANI NA MAKEDONSKA BERZA

11-TA GODI[NA KONFERENCIJA NA MAKEDONSKA BERZA

POTREBEN E NOV RAZVOEN MODEL ZA PAZAROT NA KAPITAL IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

METODI PENOVSKI

penovski@kapital.com.mk

ovi finansiski instrumenti, novi emisii na akcii, kako i regionalno integrirawe se preduslovite za da zaìvee pazarot na kapital vo Makedonija, no i vo okolnite zemji, koi {to imaat relativno mala pazarna kapitalizacija na svoite berzi. Ova moè da se kaè deka be{e generalniot zaklu~ok {to se nametna po pette odràni paneli na 11-ta po red Godi{na konferencija na Makedonska berza, odràna vo petokot i sabotata vo Ohrid. Organizatorot, Makedonska berza, i ovojpat pokani istaknati gosti-govornici od sferata na biznisot, finansiskite institucii, regulatornite tela na finansiskite pazari, kako i akademski profesionalci od zemjava i od regionot. Tie debatiraa okolu toa koi se najaktuelnite predizvici pred makedonskata, regionalnite i svetskata ekonomija. Diskutiraa i za predizvicite {to stojat pred finansiskata regulativa sega, otkako svetskata ekonomija

e pobogata za iskustvata okolu pri~inite {to dovedoa do finansiska kriza koja premina vo globalna recesija. Vo kontekst na seto toa, na Konferencijata se diskutura{e i za makedonskiot pazar na kapital, odnosno koj e noviot razvoen model za nego. Na poseben panel be{e opserviran i

osiguritelniot sektor kako del od finansiskiot pazar vo Makedonija, perspektivite na ovoj biznis i imlikaciite {to mo`e da gi ima vrz pazarot na kapital. Sudej}i spored brojot na prisutni, na Berzanskata konferencija i godinava, kako i lani, be{e o~igledno deka op{tata atmosfera vo

biznis-sektorot s$ u{te e daleku od euforijata prisutna pred tri godini, koga berzanskiot bum i optimizmot kaj investitorite predizvika rekordna posetenost na nastanot, za koj {to se bara{e rezervacija pove}e. Mo`ebi tokmu vo momentite na stagnacija i neizvesna idnina za ekonomijata, bi

trebalo kompaniite i site ostanati zasegnati strani od dvi`ewata na pazarot na kapital da bidat u{te pove}e zainteresirani da slu{nat razli~ni mislewa i komentari okolu toa kakva idnina gi ~eka ekonomskite tekovi vo zemjava, regionot i svetot. Pa i da go ka`at svoeto mislewe, problemi

i te{kotii so koi {to se soo~uvaat, pred pretstavnicite od regulatornite tela odgovorni za funkcionirawe na finansiskite pazari. NEMA STRANSKI BEZ DOMA[NI INVESTICII Na prviot panel nasloven â&#x20AC;&#x153;Makedonski ekonomski predizviciâ&#x20AC;?, u~esnicite, inaku

BERZANSKI INFORMACII

(Podatocite vo tabelite i graficite gi obezbeduva Makedonskata berza za hartii od vrednost. Vrednostite koi gi gledate deneska, se od posledniot den na trguvawe, ~etvrtok-29.04.2010)

BERZA/AKCII/TRGUVAWE

03.05.2010

FINANSISKI INSTRUMENTI, NOVI NOVI EMISII NA AKCII, KAKO I REGIONALNO INTEGRIRAWE SE PREDUSLOVITE ZA DA ZA@IVEE PAZAROT NA KAPITAL VO MAKEDONIJA, NO I VO OKOLNITE ZEMJI, KOI [TO IMAAT RELATIVNO MALA PAZARNA KAPITALIZACIJA NA SVOITE BERZI. OVA BE[E GENERALNIOT ZAKLUÔK [TO SE NAMETNA PO NEKOLKUTE ODR@ANI PANELI NA 11-TA PO RED GODI[NA KONFERENCIJA NA MAKEDONSKA BERZA, ODR@ANA VO PETOKOT I SABOTATA VO OHRID pretstavnici od biznisot i akademskata sredina, gi iznesoa svoite viduvawa za toa kade odi makedonskata ekonomija vo vreme koga se zabeleùvaat izvesni znaci na oporavuvawe na amerikanskata i svetskata ekonomija, no i deka istovremeno se nadvisnuva opasnosta od efektite {to moè da gi ima krizata so dolgot na Grcija i u{te nekolku ~lenki na evrozonata vrz ostanatite ekonomii. Profesorot na JIE, Miroqub [ukarov, smeta deka ona {to sega se slu~uva vo Grcija nema dopirni to~ki so globalnata kriza, odnosno krizata ima mnogu mal udel vo gr~kata situacija. Na Zapad ve}e se javuva zgolemen optimizam vo pogled na izlezot od recesijata, {to spored [ukarov se temeli na monetarnata injekcija koja {to e vbrizgana vo zapadnite ekonomii. “Ovoj monetaren optimizam so koj {to raspolagaat zapadnite zemji bara prostor za nekade da ja amortizira svojata kineti~ka energija. Tokmu tuka, zemjite vo razvoj, kako {to e i na{ata, treba da ja baraat svojata {ansa”, smeta prof. [ukarov. Kako generalen zaklu~ok na panelot be{e povtorena ve}e poznatata konstatacija deka golem problem za razvojot na Makedonija e niskoto nivo na stranski direktni investicii, no i nedostigot na doma{ni investitori. Panelistite istaknaa deka tokmu otsustvoto na doma{nite investitori odbivno deluva i kaj stranskite, koi {to bez ogled na povolnostite {to se nudat, sekoga{ bi si go postavile pra{aweto zo{to da investiraat vo zemjava, ako i samite doma{ni kompanii ne go pravat toa. Nedostatokot na kvalitetna rabotna sila, isto taka, be{e istaknat kako problem, pri {to kako primer be{e navedena investicijata na Xonson Kontrols, a i poslednata na Xonson Meti, koi {to prili~no dolgo vreme gi baraa potrebnite kadri, a potro{ija i dopolnitelni sredstva za nivna doedukacija. Spored Sr|an Krsti}, pretsedatel na upravniot odbor na Invest banka, problemot vo pogled na sega{nata situacija kaj na{ata berza e {to i po 11 odràni konferencii s$ u{te nema nova primarna emisija na hartii od vrednost od strana na kompaniite, osven dva obidi koi zavr{ija neslavno. “Preku poaktiven anga`man vo pogled na vakviot na~in na obezbeduvawe na finansiski sredstva, a ne samo preku kreditirawe, berzata bi zaìveala. Golemo zna~ewe za zaìvuvaweto na berzata bi imalo i izdavaweto

na op{tinski obvrznici. Bankite, od druga strana, za izdavawe na krediti baraat dobri proekti od strana na kompaniite koi retko imaat vakvi proekti. Sega{niot konzervativizam na bankite se dolì i na ekonomskata kriza, pa poradi toa retko prezemaat rizici i naj~esto se investira vo blagajni~ki zapisi, bidej}i tie se likviden instrument za bankata”, smeta Krsti}. REGIONALNA SORABOTKA NA BERZITE Vtoriot panel ima{e poglobalen kontekst na diskusijata i be{e posveten na me|unarodnite i regionalnite ekonomski predizvici, so u~estvo na amerikanskiot ambasador vo Makedonija, Filip Riker, bugarskiot minister za finansii, Simeon Djankov i pretsedatelot na upravniot odbor na Ohridska banka, Jitka Pantu~kova. Ambasadorot Riker potseti na edna teza koja {to e istoriski poznata, voedno citiraj}i go i amerikanskiot pretsedatel Barak Obama, a toa e deka “na{iot sistem funkcionira, na{ite pazari se slobodni - samo koga postojat osnovni za{titni merki protiv zlupotrebi, merki so koi {to moè da se proveri dali ima preteruvawa i koi }e garantiraat deka e poprofitno da se po~ituvaat pravilata na igra, otkolku da se izmami sistemot”. Riker ne zaboravi da potseti deka kako mala i otvorena ekonomija razvojot na Makedonija ne e vozmoèn bez integrirawe vo evroatlantskite tekovi. Toj predupredi i na opasnostite za razvojot na demokratijata i stabilnata ekonomija {to proizleguvaat od zagrozuvaweto na nezavisnosta na sudskiot sistem i otsustvoto na zdrav politi~ki dijalog. Jitka Pantu~kova dade eden sintetiziran osvrt na op{tata situacija na globalnite finansiski pazari, gi istakna glavnite akutni predizvici - narasnatiot fiskalen dolg vo site zemji, potrebata za menuvawe na regulatornite strukturi i potrebata za sorabotka na nacionalnite regulatori na multilateralno nivo. Pantu~kova ja istakna i potrebata od redefinirawe na politikite za upravuvawe so rizici, so ogled na toa {to nedostatocite koi bea utvrdeni tamu, bea generatori na finansiskata kriza {to se slu~i. Ministerot za finansii na Bugarija, Simeon Djankov, ja potencira{e potrebata od regionalna integracija na berzite, kako i potrebata dràvite da redefiniraat nekoi strategii za razvoj na pazarot za kapital vo postkrizno vreme. Kako primer vo taa nasoka, toj istakna

PORAKA NA AMBASADOROT RIKER OD BERZANSKATA KONFERENCIJA

SIMEON DJANKOV, MINISTER ZA FINANSII NA BUGARIJA

BEZ NATO I EU TE[KO DO EKONOMSKI PROSPERITET!

SO PRODAVAWE DR@AVNI UDELI ]E JA RAZDVI@IME BERZATA VO SOFIJA

merikanskiot ambasador vo zemjava, Filip Riker, ima{e specijalno izlagawe na eden od panelite na Berzanskata konferencija, pri {to ja istakna svojata fasciniranost i prou~uvaweto na pazarite na kapital u{te od svoite studentski denovi. ”Kako student im se voshituvav na pazarite na kapital; Volstrit e del od mojot ìvot u{te od detstvoto. Mojot dedo be{e ~len na Berzata vo Wujork i pred da gi zapo~nam studiite za magistratura, rabotev edno leto vo negovata firma. Makedonska berza e mnogu vaèn pottik za rastot- taka be{e vo 1996 godina koga za prvpat zayvoni berzanskoto yvon~e, a }e bide taka i vo septemvri ovaa godina, koga }e ja proslavi svojata 15-godi{nina. SAD, preku pomo{ta {to ja davaat, pridonesuvaat za unapreduvaweto na Berzata”, re~e Riker. Pokraj razvojot na pazarot na kapital i poddr{kata {to toj treba da ja ima od dràvata, Riker potseti deka kako otvorena i mala ekonomija, za prosperitet na Makedonija klu~no e pribliùvaweto kon evroatlantskite integracii. “Porakata e jasna i mislam deka lu|eto vo Makedonija go razbiraat ova: ~lenstvoto vo NATO i napredokot kon ~lenstvoto vo EU zna~at prosperitet. SAD, koi obezbedija pomo{ vo iznos od re~isi edna milijarda dolari i neizmerliv politi~ki kapital za da uspee Makedonija, sakaat da ja vidat Makedonija na masata na NATO. Me|utoa, SAD ne moàt namesto vas da go re{at pra{aweto za imeto. Dodeka od vladite na Makedonija i na Grcija o~ekuvame da obezbedat liderstvo za da go re{at ovoj spor, svesni sme deka sami ne moàt da go postignat toa. Glasot na biznisot – va{iot glas – mora da bide del od javnata debata”, zaklu~i Riker.

ugarskiot minister za finansii, Simeon Djankov, be{e ekskluziven gostin na panelot posveten na me|unarodnite i regionalni ekonomski predizvici. Toj se osvrna na potrebata od pogolema sorabotka me|u berzite od regionot, kako preduslov za niven podinami~en razvoj. Istakna deka na barawe na negovata vlada, kompletno e smeneto rakovodstvoto na Sofiskata berza, doneseni se pomladi i poenergi~ni menaxeri, koi imaat pogolema energija i entuzijazam od prethodnite i koi treba so nova strategija za razvoj da ja razdviàt ovaa institucija. Vo eksluzivnoto intervju {to za Kapital go dade ministerot Djankov, a koe {to }e imate prilika da go pro~itate denovive, toj objasni i kako dràvata planira da ja razdviì bugarskata berza preku odlukata da izvr{i privatizacija na malcinskite udeli {to gi ima vo pedesetina kompanii, me|u koi i trite klu~ni energetski firmi vo zemjata, preku koja }e odat ovie transakcii. Privilegijata da se porazgovara so Djankov, e dotolku pogolema ako se znae deka toj e eden od najdobrite ekonomisti vo Bugarija vo momentov, ~ovek koj {to 14 godini rabote{e vo Svetska banka kako eskpert za reformi vo tranziciskite ekonomii. Najpoznatiot proekt na Djankov od vremeto pominato vo Svetska banka e izve{tajot Doing Business, voedno i najprodavanata publikacija na Svetska banka dosega. Pred dve godini Djankov go osnova{e i tink-tenkot nare~en Ideas 42, zaedno so istaknati profesori od univerzitetite Harvard, MIT i Prinston.

deka bugarskata vlada neodamna donese odluka da izvr{i privatizacija na malcinskite udeli {to gi ima dràvata vo pedesetina kompanii, me|u koi i trite klu~ni energetski firmi vo zemjata, preku prodavawe na akciite na berza. “Ovoj bran na delumni privatizacii preku berzata }e gi privle~e investitorite i vo golema mera }e go razdviì pazarot na kapital”, veli Djankov. Toj, isto taka, istakna deka bugarskata dràva, kako najgolem akcioner vo Sofiskata berza, pobarala od kompletnoto rakovodstvo na berzata da podnese ostavka i postaveni se novi direktori, za koi {to Djankov veli deka se menaxeri so pogolema energija i entuzijazam od prethodnite, koi {to treba da ja razdviàt ovaa institucija so nova strategija za razvoj, {to spored nego, bila prili~no “podzaspana” izminatiov period. NOVI EMISII NA AKCII Vo pogled na pra{aweto kade odi na{ata berza, odnosno pazarot na kapital, na panelot posveten na ova pra{awe, profesorot Sa{o Arsov se osvrna na problemot so konzervativizmot kaj bankite, pritoa sugeriraj} i deka kompaniite treba svoite finansiski sredstva

da gi baraat na berzata preku primarna emisija na hartii od vrednost. Kako test na samite kompanii toj im sugerira da po~nat so izdavawe na korporativni obvrznici, pa podocna i akcii. Od ogromno zna~ewe e i pogolemata anga`iranost na fondovite, ako se zeme predvid deka pove}e od 2 milijardi evra se nao|aat na ime depoziti kaj bankite. Direktorot na Invest broker, Kiril Mitrovski, re~e deka pokraj brokeri, potrebno e

da se javat i drugi u~esnici na pazarot, kako na primer dileri i market-mejkeri, da imame poaktiven primaren pazar kako i zakonska liberalizacija na sekundarniot pazar so {to bi se ovozmo`ila pogolema aktivnost na investiciskite fondovi na ovoj pazar. Spored nego, dr`avata mora na nekoj na~in preku stimulacii da gi natera dru{tvata so ograni~ena odgovornost da po~nat so transformacija vo akcionerski dru{tva ,

da pravat emisii na akcii, zatoa {to ima vakvi dru{tva {to vredat i preku 20 milioni evra. Janko Trenkovski od KB Prvo penzisko dru{tvo re~e deka privatnite penziski fondovi od vtoriot stolb raspolagaat so fond od 200 milioni evra i nivna obvrska e da postignat {to pogolema provizija so pomal rizik. Poradi toa, ovie dru{tva se konzervantivni vo pogled na investiraweto, istakna Trenkoski.

KOMPANII & PAZARI

18 03.05.2010 AVON PROSLAVI PET GODINI RABOTA VO MAKEDONIJA ozmeti~kata kompanija AVON proslavi pet godini rabota na makedonskiot pazar. "Za ovie pet godini ja potvrdivme misijata na AVON - da bideme kompanija koja najdobro gi razbira i gi zadovoluva potrebite na `enite za kvalitetni proizvodi, za profesionalna usluga i za mo`nost za delovna afirmacija", izjavi nacionalniot menaxer za proda`ba vo Makedonija, Ivica Jovanovs-

ki. Kompanijata AVON vo Makedonija, pokraj osnovnata dejnost- proda`ba na kozmeti~ki proizvodi i modni dodatoci, e poddr`uva~ i na aktivnostite koi {to se povrzani so op{testvenata odgovornost na kompanijata, kako {to se edukativnata kampawa za borba protiv rakot na dojkata, ekolo{kata kampawa za pozelena idnina za po{umuvawe na atlantskite pra{umi i kampawata protiv doma{noto

OLIVER KOSTURANOV, NOV PRETSEDATEL NA ODBOROT NA DIREKTORI NA MAKEDONSKI TELEKOM nasilstvo, koja godinava }e zeme pogolem zamav.

liver Kosturanov, generalniot direktor na SEAF, e noviot pretsedatel na odborot na direktori na Makedonski Telekom. Sobranieto na akcioneri na posledniot sostanok go izbra Oliver Kosturanov za pretsedatel i neizvr{en ~len na odborot na direktori na Makedonski Telekom. Pokraj Kosturanov, na mestoto neizvr{en ~len na odborot na direktori e nazna~en i Nazim Bu{i, a razre{eni se Agron Buxaku i @arko Lukovski, komu poradi podnesena ostavka mu prestanuva mandatot. Mandatot na noviot ~len i pretsedatel po~nuva od 1 maj 2010 godina.

“Kosturanov ima dolgogodi{no iskustvo od oblasta na bankarskoto rabotewe, investiciskoto bankarstvo (koe vklu~uva spojuvawa i prezemawe na kompanii), menaxment-konsaltingot i upravuvaweto so privatni investiciski fondovi vo Makedonija i po{iroko vo regionot” se veli vo soop{tenieto od kompanijata.

“KAPITAL” EKSKLUZIVNO VO CENTAROT VERO

NOSIME POZNATI SVETSKI BRENDOVI VO SKOPJE! P EMILIJA STEFANOVA stefanova@kapital.com.mk

oznatiot brend za detski igra~ki i obl e k a Jambo, poznatite New Yorker, Bershka i Betty Barclay, kako Office shoes, Oxette, Feydom, Extreme intimo se del od brojnite poznati brendovi koi }e bidat sostaven del na noviot centar Vero koj definitivno se otvora na 1 septemvri. Noviot trgovski centar vo centarot na Skopje e vo zavr{na faza. “Kapital” ima{e ekskluzivna mo`nost da vleze vo noviot centar. Na prv pogled impresiven objekt, kakov {to mnogumina }e se soglasat, mu nedostiga{e na Skopje. Objektot e 5.000 metri kvadratni na koj {to investitorite najavuvaat mo`nost za kupuva~ite da imaat na raspolagawe pove}e od 10.000 proizvodi. Goleminata, {irinata i rasporedot vo ovie 5.000 kvadratni metri sami po sebe najvuvaat deka centarot Vero }e nudi posebno {opingdo`ivuvawe. Celiot prostor e ve}e zakupen i intenzivno se raboti na vnatre{no opremuvawe na prostorot. Ve}e e izvesno deka vo centarot }e ima golem su-

permarket Vero, najgolem dosega vo Makedonija. Osven brojnite du}ani na spomenatite poznati brendovi, vo centarot }e ima restorani, apteka, banka, prodavnici na mobilnite operatori, cve} arnica, ~asovni~ar... "Na{ata vizija be{e na edno mesto da ima s$ {to im e potrebno na dimani~nite lu|e, koi {to nemaat vreme da tr~at od eden do drug kraj na gradot za da gi kupat potrebnite raboti i da gi zavr{at ostanatite obvrski", objasnuvaat od Vero.

[OPING-KONCEPT PO SVETSKI STANDARDI Ekipata na “Kapital” se iznenadi koga na samiot vlez na centarot, namesto prodavnici, kako {to o~ekuvavme, vidovme samo ogromen parking. “Za da gi privle~eme potro{uva~ite i tie da se ~uvstvuvaat udobno, najva`no e da dademe {ansa udobno da se parkiraat. Vo taa nasoka, re{ivme da gi sledime svetskite trendovi i na ovoj prostor da mu ja dademe ovaa namena. Ovoj centar se vika power centre, a ne {oping-centar. Ovie modeli na proektirawe se praktika sekade vo svetot, kade {to e zagu{en prostorot vo centarot na gradot”, objasnuva Elizabeta Iceva, od Vero-

Jambo, New

Yorker, Bershka, Betty Barclay, Office shoes, Oxette, Feydom, Extreme intimo se samo del od brojnite doma{ni i stranski kompanii koi }e im bidat na raspolagawe na makedonskite kupuva~i od septemvri koga se otvara Vero centar. Investicijata od 40 milioni evra nudi i celosno nov {oping koncept

Makedonija. Del od parkingot }e prodolì vo podrumskiot del vo koj se locirani i magacinite. Na vlezot na prizemjeto }e ima ekspozitura na Stopanska banka, a na zadnata strana cve}arnica i pove}e mali du}an~iwa. Od prizemjeto kon prviot kat, posetitelite }e se dviàt so podvi`ni lenti. Vo celiot centar Vero se postaveni 12 vakvi letni na koi }e se dviàt i koli~ki. Na prviot kat }e bide lociran

supermarketot Vero, najgolem vo Makedonija. Vo negovata ponuda osven bogatiot asortiman na proizvodi }e se prodavaat gotovi jadewa i salati, a vo centarot na marketot }e bide postavena zastaklena furna. Kupuva~ite }e moè da ja gledaat celata procedura na podgotovka na leb, od bra{no do gotov proizvod. “Marketot e posebna prikazna za sebe. Toj }e bide prostran koj }e nudi celosno uìvawe za potro{uva~ite. Svesni sme deka parite te{ko se zarabotuvaat i sakame kupuva~ite dodeka gi tro{at da se ~uvstvuvaat prijatno”, objasnuva Iceva. Vedna{ do super marketot se nao|a ogromna prodavnica na gr~kiot sinxir za detski igra~i Jambo na dve nivoa i na amerikanskiot brend za obleka New Yorker koja isto taka }e prodolùva na vtoriot sprat. Dvete nivoa }e bidat povrzani so podvi`ni lenti i liftovi. Vistinsko doìvuvawe za posetitetite }e bide ogromniot atrium od 3.000 metri kvadratni na vtoriot kat vo koj kupuva~ite }e moè da se {etaat i odmoraat. So ovoj atrium, investitorot saka go izbegne konceptot na trgovski centri vo koi ima du}an~iwa na site strani, tuku }e bide

40.000 40 metri kvadratni e vkupnata povr{ina na centarot

prostor vo koj }e moè i da se uìva. Na vtoriot kat ve}e se podgotvuvaat prodavnicite na Bershka, Betty Barclay, Office shoes, Oxette, Feydom, Extreme intimo, Orka i drugi doma{ni i stranski firmi. I na ovoj kat ima golem atrium od 3.000 metri kvadratni so restorani i kafuliwa, od koj se gleda marketot na prviot kat. Na istiot kat ima i detska igroteka na 300 kvadratni metri, so koja }e menaxira Vero, a }e bide besplatna za posetitelite. Na tretiot kat se postaveni kancelarii, a celata pokrivna konstrukcija e staklena, pa za vreme na na{ata poseta na objekotot uìvavme vo sonceto. Vo celiot centar Vero se postaveni 96 bezbednosni kameri i 19 liftovi od koi {est se za posetitelite. Idejnoto re{enie za izgledot na centarot Vero e pora~ano od Veropulos, no osnoviot proekt e izraboten od makedonskata firma Inter inènering. Na izrabotkata na proektot rabotele ~etiri arhitekti. Vo momentov okolu

milioni evra ~ini noviot centar Vero

120 rabotnici rabotat na realizacijata na proektot. "Proektiraweto trae{e sedum meseci, a od postavuvaweto na temelite dosega pominaa dve godini. Spored goleminata na objektot i specifi~nosta na prostorot ovoj centar e nesekojdneven i golem predizvik za rabota", veli Angel Anastasov, direktor na Inter in`ienering. Izgradbata na centarot zapo~na pred re~isi dve godini, a vkupnata investicija ~ini okolu 40 milioni evra. Gr~kata kompanija Veropulos e prisutna na makedonskiot pazar od 1997 godina koga be{e otvoren prviot supermarket vo Skopje. Denes, ima osum supermarketi vo tri gradovi, vo koi rabotat okolu 460 lu|e. Vo 2009 godina Vero ostvari dobivka od pet milioni evra.

KOMPANII & PAZARI LOTARIJA NA MAKEDONIJA SO POGOLEMA ZAGUBA VO PRVIOT KVARTAL otarija na Makedonija objavi kvartalni finansiski rezultati za prvi-te tri meseci, spored koi kompanijata beleì zaguba. Spored finansiskiot izve{taj objaven na Makedonska berza, kompanijata vo prviot kvartal godinava prokniìla zaguba od 15,2 milioni denari, {to e skoro pet pati pove}e od zagubata od 3,8 milioni denari, zabeleàna vo istiot period minatata godina. Spored obrazloènieto na kompanijata, zgolemenata zaguba se dolì na namaluvaweto na operativnite prihodi za 29%, kako i na zgolemuvaweto na operativnite rashodi za 14%.

Vinskiot inovativen forum ja objavi listata na 30 vode~ki vinski odgovorni brendovi vo Evropa. Vo grupata na najpresti`nite vinski brendovi se najde i Tikve{ - edinstven pretstavnik, ne samo od Makedonija, tuku i od regionot inarskata vizba Tikve{ e eden od 30-te vode~ki vinski brendovi vo Evropa, oceni presti`niot Vinski inovativen forum", soop{ti vo Skopje li~no kreatorot na ovoj forum, Aleksandar Lazarof. Vo grupata 30 vode~ki vinski brendovi se vode~kite vinarnici od Francija, Portugalija, [panija, Germanija, Italija i od Makedonija. "Grupata na 30 vode~ki vinski brendovi e navistina presti`na grupa i vinarnicite koi se najdoa vo nea go zaslu`uvaat ovoj status od pove}e aspekti. Se raboti za odgovorni kompanii koi svojot seri-

Od Lotarija na Makedonija napomenuvaat deka vo ovoj period s$ u{te gi nemaat dobieno licencite za prireduvawe na igri na sre}a.

03.05.2010

NOV LEB NA @ITO VARDAR au~no e dokaàno deka koristeweto na lebot "Balans", najnoviot proizvod na @ito Vardar, vo sekojdnevnata ishrana rezultira so probiotski efekt, koj se dolì tokmu na prisustvoto na inulinski vlakna. Digestivniot sistem sodrì milijardi bakterii od koi nekoi se korisni, a nekoi {tetni po na{eto zdravje, pa, zatoa e od klu~na va`nost da gi stimulirame korisnite bakterii. Sostojkite

na lebot "Balans" selektivno gi stimuliraat korisnite bakterii, koi se, isto taka, nare~eni i bifidobakterii. Ovoj tip bakterii moàt da prezemat kontrola vrz niv samite i da go spre~at soodvetnoto razmnoùvawe na {tetnite bakterii, pri {to se ovozmoùva balans vo funkcionalnosta na digestivniot sistem. Ovaa selektivna stimulacija od strana na inulinot i oligofruktozata se narekuva “probioti~en

efekt”, koj {to se reflektira vrz organizmot preku zgolemena produkcija na vitamini (posebno vitamin B), pottiknuvawe na imunitetot i sozdavawe antimikropski soedinenija za za{tita od patogeni bakterii.

SVETSKO PRIZNANIE OD VINSKIOT INOVATIVEN FORUM

VINATANATIKVE[ME\UTRIESETTE VODE^KI VINSKI BRENDOVI

ozen pristap go poka`uvaat vo site segmenti na svoeto rabotewe - od odgleduvawe i nabavka na surovinata, do proizvodstvoto, proda`bata i odnosot so konzumentite. So eden zbor, ona {to ovie proizvoditeli go naglasuvaat kako paleta na karakteristiki, so sigurnost go sodr`at nivnite vina”, izjavi Lazarof.

Za prviot ~ovek na Tikve{, \or|i Petru{ev, e golema ~est da se bide del od svetskata vinska elita. "Toa e najsilna verifikacija na site na{i dosega{ni napori i vlo`uvawa vo razvojot na vinskiot biznis i kultura, ne samo vo Makedonija, tuku i globalno” izjavi Petru{ev. Od godinava, Vinskiot

inovativen forum sozdava nov koncept na odgovoren brend, odnosno vinski brend, koj {to vo celokupnoto rabotewe vnimava na primenata na principite na op{testvena odgovornost. Se vrednuvaat onie brendovi na koi mo`e da im se veruva. Oficijalnoto proglasuvawe na 30-te vode~ki vinski

brendovi }e se slu~i na 9-10 maj godinava, vo Bordo, Francija. Ova e vtoro vakvo rangirawe na vinarnicata Tikve{, koja vo 2008 godina be{e izbrana me|u najdobrite 30 vode~ki globalni vinski brendovi na eden od najzna~ajnite i najpoznatite svetski saemi za prehranbena indus-

trija, SIAL, vo Francija. Vo ovaa grupa od top 30 svetski vinarnici, pokraj Tikve{, koja be{e edinstvena od jugoisto~na Evropa, bea i 16 vinski brendovi od Francija, tri od Avstralija, dva od Germanija i Argentina, po eden od Portugalija, [panija, Italija, Nov Zeland, ^ile i Kina.

20 03.05.2010

BANKI I FINANSII

NBM: DOBIVKATA NA BANKITE PREPOLOVENA

KOMERCIJALNA GI NAMALI KAMATITE NA ORO^ENI DEPOZITI

kupnata neto-dobivka na bankite lani se namalila za 51% na 1,676 milioni denari (27,25 milioni evra), vo odnos na 2008 godina. Ova go soop{ti Narodna banka na Makedonija (NBM), koja go usvoi Izve{tajot za bankarskiot sistem i bankarskata supervizija vo 2009 godina. NBM naveduva deka vkupnata aktiva na bankarskiot sektor na krajot na 2009 godina dostignala 268,5 milijardi denari i e zgolemena za 7,1% vo odnos na prethodnata godina. Domi-

o~nuvaj}i od prvi maj, Komercijalna banka gi namali kamatnite stapki na oro~enite denarski depoziti koi bankata im gi nudi na gra|anite. Novite kamatni stapki na oro~enite denarski depoziti i denarskite depoziti po viduvawe kaj bankata sega posledovatelno iznesuvaat: za depozit po viduvawe 0,20%; za depozit na 15 dena 2,5%; kaj depozit od eden mesec 5,4%; kaj depozit od 2 meseca taa kamata sega e 5,9%; na 3 meseci iznesuva 7%; na polovina godina, odnosno

nanten izvor na sredstva na bankite ostanale depozitite, koi pretstavuvaat 70% od aktivata. Depozitite dostignale suma od 189 milijardi denari, {to pretstavuva rast od 3,8%. Istovremeno, deviznite depoziti se zgolemile za 21,3% na 56,2% od vkupnite depoziti. Godi{nata stapka na rast na kreditite lani iznesuvala 3,5% i e zna~itelno zabavena pod vlijanie na me|unarodnata kriza, vo odnos na stapkata na rast od 34,4% vo 2008 godina.

6 meseci kamatata e 7,8%; na oro~en denarski depozit od edna godina odnosno 12 meseci, ovaa stapka e 8,2%; kaj oro~enite depoziti do dve godini, odnosno 24 meseci, taa sega iznesuva 11%; a do tri godini, odnosno 36 meseci, ovaa kamatna stapka e 11,3%. Vakvoto namaluvawe mo`e da se ka`e deka e o~ekuvano bidej} i sleduva po namaluvaweto na kamatite od strana na NBRM, po {to sleduva{e i namaluvawe na kamatnite stapki na kreditite kaj Komercijalna banka, no i kaj drugite bankarski institucii.

Voedno, na neodamne{nata, 11-ta po red, Berzanska konferencija, Komercijalna banka se zdobi so nagradata “Kristalno yvono” koe Makedonska berza go vra~uva na najtransparentnata kompanija koja kotira na Berzata.

ISTRAGATA VO AVSTRIJA UTVRDI

OD HIPO ALPE ADRIA BANKA IS^EZNALE STO MILIONI EVRA KOMERCIJALNA BANKA SO PODOBAR KVARTALEN REZULTAT OD LANI

NETO-DOBIVKATA POGOLEMA ZA 19,2% Ostvarenite neto-prihodi od kamati se

zgolemeni za 10,1%, a netopozitivnite kursni razliki se vo iznos od 378 iljadi evra, {to e pomalku za 18,1% vo odnos na istiot period lani.

Del od tie pari zavr{ile vo Lihten{tajn, a del na Balkanot, velat policiskite istra`iteli na raboteweto na avstriskata banka

pecijalnata edinica na avstriskata policija, koja se zanimava so istragata za raboteweto na avstriskata banka Hipo Alpe Adria, zaklu~i deka od bankata is~eznale nad sto milioni evra i oti del od tie pari zavr{ile vo Lihten{tajn, a del na Balkanot. Pravosudstvoto sega treba da gi proveri transakciite, koi stojat zad is~eznuvaweto na taa suma, izjavi po trimese~noto pregleduvawe na site smetki na bankata, {efot na specijalnata edinica Gvido Held, naglasuvaj}i deka „sekoga{ istite deset do 12 lica bile aktivni vo eksternata mre`a okolu bankata”.Toj predlo`i zamrznuvawe na nivnite smetki i pritvorawe na osomni~enite, poradi opasnosta od usoglasuvawe na nivite iskazi, no

i begstvo. Held ne saka{e da gi soop{ti nivnite imiwa. Me|utoa advokatite na bankata podnesoa 31 krivi~na prijava, a me|u prijavenite se i porane{nite {efovi Ginter [tridinger i Volfgang Kulterer. Spored Held kriminalnite strukturi imale poddr{ka i od odredeni ekonomski revizori. Bilansite, kako {to re~e toj, bile la`irani, a upravata na bankata odbivala da im dava podatoci na eksternite kontrolni organi, povikuvaj}i se na tajnosta na bankarskoto rabotewe. Aferata okolu Hipo banka izleze na povr{ina kon krajot na minatata godina, koga bankata se najde pred raspa|awe, poradi {to germanskiot sopstvenik planira{e da se oslobodi od nea, a avstriskata vlada so cel da gi spre~i negativnite efekti vrz

bankarskiot sektor, odlu~i da ja prezeme. Vo vrska so raboteweto na bankata, ~esto pati se spomenuvaa porane{ni funkcioneri od Hrvatska, me|u koi i porane{niot premier Ivo Sanader, no i nekoga{niot zamenik-minister za odbrana, koj e osuden poradi pronevera na dr`aven imot, Vladimir Zagorec. Avstriskata banka navodno bez nikakva proverka i garancija im davala krediti na hrvatskite partneri, no isto taka vlo`uvala vo neprofitabilni biznisi. Hipo Alpe Adria e sopstvenik i na Hipo Alpe Lizing vo Makedonija, a neodamna be{e objaven dokumentot za sanacija na bankata koj veli deka taa vo idnina }e se fokusira na klu~nite bankarski operacii vo nekolku zemji, me|u koi ne e Makedonija.

rviot kvartal godinava Komercijalna banka go zavr{i so dobivka od 2,47 milioni evra, {to e za 19,2% pove} e od istiot period lani, so {to biznis- planot za prvite tri meseci e ostvaren so 55,2%. Ostvarenite neto-prihodi od kamati se zgolemeni za 10,1%, a netopozitivnite kursni razliki se vo iznos od 378 iljadi evra, {to e pomalku za 18,1% vo odnos na istiot period lani. Neto-prihodite od provizii i nadomestoci iznesuvaat 2,96 milioni evra, {to e zgolemuvawe za 9,3%, so {to planot e realiziran so 92,6%. Na stranata na rashodite, administrativnite rashodi beleàt namaluvawe od 0,8%, dodeka zagubite poradi o{tetuvawe na sredstva kaj dadeni krediti i vloùvawa vo iznos od 3,96 milioni evra beleàt namaluvawe od 9% vo odnos na istiot period lani. Od Komercijalna banka komentiraat deka vo prviot kvartal rabotele vo ekonomski ambient

vo koj i ponatamu se ~uvstvuvaat seriozni posledici od krizata vrz realniot sektor. “Iako vo posledniot kvartal od 2009 godina makedonskata ekonomija ofcijalno registrira{e podobreni statisti~ki podatoci, sepak, vo 2010 godina industriskoto proizvodstvo prodol`i da se namaluva, depozitite na kompaniite se namaluvaat i kvalitetot na pobaruva~kata za krediti stagnira. I pokraj namaluvaweto na referentnata kamatna stapka na NBRM, rizicite i neizvesnosta vo ekonomijata i ponatamu se zna~itelni”, velat vo Komercijalna banka. Vo svojot deloven plan za 2010 godina, Komercijalna banka istakna deka o~ekuva konkurencijata vo bankarskiot sektor vo zemjava pove}e da bide naso~ena vo segmentot na depozitnoto rabotewe, dodeka kreditnata politika na bankite najverojatno }e prodol`i da se sproveduva so pogolema pretpazlivost kon mo`nite rizici. (I.P.)

BANKI I FINANSII

03.05.2010

OHRIDSKA BANKA ]E KUPUVA SOPSTVENI AKCII

obranieto na akcioneri na Ohridska banka odlu~i godinava da otkupi 11.698 sopstveni akcii vo iznos od 31 milioni denari. Spored soop{tenieto na bankata, objaveno na Makedonska berza, bankata vo 2010 godina planira da otkupi 3,6% od sopstvenite akcii. Nominalnata vrednost na edna akcija iznesuva 2.650 denari. Spored bankata, najniskata cena po koja mo`e da se

merikanskite regulatori vo petokot zatvorija u{te sedum pomali banki, so {to brojot na propadnati zaemodavci za ovaa godina vo Soedinetite Amerikanski Dr`avi (SAD) se zgolemi na 64. Regulatorite zatvorija banki vo sojuznite dr`avi Mi~igen, Va{ington i Misuri. Brojot na problemati~ni amerikanski banki vo ~etvrtoto trimese~je minatata godina e zgolemen za 27% na 702%, {to e na najvisoko nivo od 1993 godina i e pokazatel za krevkoto oporavuvawe na bankarskata industrija. Sojuznata agencija za osiguruvawe na {tedni depoziti (FDIC) minatata godina zatvorila 140 banki, vo 2008 godina 25, a vo 2007 godina samo tri.

PENZIITE NAJTE[KA REFORMA VO HRVATSKA eformite na penziskiot sistem }e bidat najbolni i najte{ki - izjavi neodamna hrvatskata premierka, Jadranka Kosor. Itnite izmeni vo penziskoto osiguruvawe treba da bidat usvoeni do krajot na 2010 godina i so niv }e se vovedat nekolku razli~ni kategorii na penzioneri. Ova se pravi od pri~ina {to sega penziite vo najgolem del, 43%, se finansiraat od buxetot, {to e neodr`livo na dolg rok. Zasega e zavr{ena samo zakonskata izmena so koja {to se utvrduva vozrasta za penzionirawe- na maìte na 65 godini starost i na ènite na 60 godini. Predlog e do 2020 godina sekoja godina toa da se prodolùva za {est meseci. Hrvatskata vlada, pritisnata od nemo`nosta da gi finansira penziite i od s$ postaroto naselenie i pogolemiot priliv na penzioneri, razmisluva duri i za namaluvawe na penziite. Naj~uvstitelna reforma }e bide revizijata na penzionerite so povlasteni penzii, na koi vo hrvatskiot penziski sistem otpa|aat 16% od site penzioneri vo Hrvatska.

PAD NA DOBIVKATA NA ERSTE I [TAERMARKI[E VO HRVATSKA rste i [taermarki{e bank vo Hrvatska, vo prvoto trimese~je od ovaa godina ostvarila netodobivka od 17 milioni evra, {to pretstavuva pad od 31,7% vo odnos na istiot period od minatata godina. Od bankata soop{tija deka namaluvaweto na neto-dobivkata e usloveno od pazarnite okolnosti. Vo prviot kvartal od godinava dobivkata od aktivnosta na trguvaweto e pomala vo odnos na istiot period od 2009 godina, {to e kompenzirano so rastot na kamatnite prihodi i neto-prihodite od proviziite i nadomestocite, kako i so namaluvaweto na administrativnite tro{oci. Vkupnata aktiva na bankata iznesuva {est milijardi evra, {to e za 2,5% pove}e vo odnos na krajot na 2009 godina. Vkupnite krediti na krajot na mart iznesuvale ~etiri milijardi evra i pretstavuvaat rast od 1,1% vo odnos na krajot na minatata godina.

NLB I IFC SO KREDITNATA LINIJA ZA MALI I SREDNI PRETPRIJATIJA

otkupat sopstvenite akcii iznesuva 2.650 denari po akcija, odnosno po nominalna vrednost, dodeka najvisokata cena po akcija se utvrduva do nivoto na pazarnata cena postignata na denot koga se nosi odlukata za kupuvawe na akciite od strana na nadzorniot odbor. Otkupot na sopstvenite akcii }e se izvr{i vo rok od 12 meseci od denot na donesuvaweto na odlukata za otkup na sopstveni akcii.

REGULATORITE VO SAD ZATVORIJA 64 BANKI

LB Tutunska banka i IFC na sedmi maj (petok) vo 11 ~asot }e odr`at prezentacija za kreditni linii za mali i sredni pretprijatija. Na prezentacijata }e se obratat generalniot sekretar na komorata Jelisaveta Georgieva koja }e zboruva za pridobivkite od ~lenstvoto vo komorata. Zoran Martinovski od IFC â&#x20AC;&#x201C; Makedonija }e zboruva

za kreditnite mo`nosti za malite i sredni pretprijatija, a pomo{nik-direktorot na Sektor na NLB, Biljana Stepanuleska-Po~evska }e ja prezentira kreditnata linija. Minatiot mesec, na 15 april NLB Tutunska banka potpi{a dogovor so Me|unarodnata finansiska korporacija (IFC) za dolgoro~en kredit od 25 milioni evra, za kreditirawe na malite i sredni pretprijatija.

17.03.2010 21

22 03.05.2010

BALKAN BIZNIS POLITIKA

WUJORK TAJMS VLEGUVA NA HRVATSKIOT PAZAR

BUGARIJA GO ZGOLEMUVA DDV

ajvlijatelniot amerikanski vesnik “Wujork tajms” }e go objavuva svojot me|unaroden dodatok “Interne{enel vikli” vo hrvatskiot dneven vesnik, “Poslovni dnevnik”. So toa “Poslovni dnevnik” se priklu~uva na svetskata mre`a vesnici koi vo 29 dr`avi go objavuvaat prilogot “Interne{enel vikli” na wujor{kiot vlijatelen vesnik.

ugarskiot premier Bojko Borisov izjavi deka bugarskata vlada }e go zgolemi Danokot na dodadena vrednost(DDV), no s$ u{te presmetuva vo kolkav iznos. Borisov napomena deka DDV }e bide zgolemen, s$ dodeka antikriznite merki, koi gi podgotvi vladata zaedno so socijalnite partneri, ne po~nat da davaat rezultati. “Koga merkite }e po~nat

Zaedni~kiot dodatok {to }e se objavuva na hrvatski jazik, na ~itatelite }e im donese ekskluzivni reporta`i, komentari i tekstovi od oblasta na politikata, biznisot, kulturata, modata i op{testvenite trendovi. Poslovni dnevnik e osnovan vo 2004 godina kako specijaliziran biznisvesnik koj izleguva vo rabotni denovi. Toj del e na avstriskata Stirija

grupa vo ~ii ramki rabotat brojni vesnici, spisanija, izdava~ki ku}i, radio i TV- programi. “Vozbudeni sme {to }e gi podelime visokite novinarski kvaliteti na Wujork tajms so hrvatskite ~itateli vo sorabotka so “Poslovni dnevnik” koj dr`i visoki standardi”, izjavi potpretsedatelkata na “Wujork tajms”, Gloria Braun Anderson.

da davaat rezultati, }e go vratime DDV, na sega{noto nivo, a do krajot na mandatot planirame da go namalime”, izjavi Borisov. Vo Bugarija DDV sega iznesuva 20%, a be{e predlo`eno da se zgolemi na 22%. Bugarskite mediumi pi{uvaat deka mo`no e zgolemuvaweto na DDV da se slu~i nedelava, a zgolemuvaweto da bide duri na 25%.

LIZING

PREDUPREDUVAWE

DOBIVKATA NA LIZINGKOMPANIITE VO SRBIJA PORASNALA ^ETIRI PATI

PRIVATIZACIJATA VO BIH E OSUDENA NA PROPAST

obivkata na kompaniite koi se zanimavaat so finansiski lizing vo Srbija, za minatata godina iznesuvala 20 milioni evra, {to e 4,3 pati pove}e vo odnos na 2008 godina, pokaæuvaat podatocite na Narodna banka na Srbija (NBS). Najgolemiot del od plasmanot na finansiskiot lizing e odobren na pravni lica, 87%, dodeka fizi~kite lica vo vkupnite lizingplasmani u~estvuvale so 5,9%. Na krajot na 2009 godina, kako i na krajot na 2008 godina, vo strukturata na lizingot najgolemo e u~estvoto na lizingot za tovarni vozila, minibusi i avtobusi, koj {to iznesuva 39,4% od vkupniot lizing.

U~estvoto na lizingot za patni~ki vozila se namalil od 23% vo 2008 godina na 22,2%. Kako {to objavi Narodna banka na Srbija, vo tekot na minatata godina vkupnite tro{oci na lizingkompaniite se namalile za 42%, dodeka vkupnite prihodi padnale za 38,3%, poradi {to e zgolemeno u~estvoto na dobivkata pred odano~uvaweto vo vkupnite prihodi na visoki 6,8%. Sektorskata struktura na plasmanite ne e bitno izmeneta vo odnos na 2008 godina. Najzna~aen udel vo lizingot imale sektorot na transport, skladirawe i vrski so 29,5%, a sleduvaat prerabotuva~kata industrija so 17,9%, trgovijata so

14,8%, zemjodelstvoto, lovot i {umarstvoto so 13%. Najgolemite lizing-kompanii vo Srbija: Hipo Alpe Adria, Rajfajzen Lizing i NLB Lizing, i vo 2009 godina gi zadræaa vode~kite pozicii, a nivniot pazaren udel e pogolem od udelot na site ostanati lizing-kompanii. Hanfa objavi deka lizingkompaniite vo Hrvatska, vkupno 26 dru{tva so okolu 1000 vraboteni, ja zavr{ile minatata godina so zaguba od 84 milioni evra. Vo sporedba so 2008 godina, koga polovina od zagubite vo lizing-sektorot bea poradi kursnite razliki, vo 2009 godina zagubite se generirani od kreditniot rizik. Preklani okolu 50%

MILIJARDA DOLARI OD IZVOZ NA SRPSKO ORU@JE rbija naskoro }e dostigne edna milijarda dolari od izvoz na proizvodi od voenata industrija. Minatata godina, Srbija vo stranski zemji prodala voena oprema vo vrednost od 300 milioni dolari. Spored podatocite na Stopanskata komora na Srbija, taa za 11 meseci izvezla oru`je i municija vo vrednost od 163,3 milioni dolari. Najgolem izvozen partner na Srbija e Irak, so koj za tri godini

sklu~ila dva golemi dogovori vredni pove}e od 330 milioni evra, a sorabotuva i so Alìr, Libija, Egipet, Malezija, Banglade{ i Vietnam. Najgolem del od municijata nameneta za izvoz se proizveduva vo fabrikata Prvi partizan od Uìce, vo Kru{ik od Vaqevo, vo fabrikata Sloboda od â~ak i Zastava Oru`je od Kragujevac. Ovaa industrija ima vraboteno okolu 20.000 rabotnici.

Vo Srbija najgolema pobaruva~ka na lizing ima za tovarni vozila, minibusi i avtobusi. Lizingot za niv vo vkupniot lizing-kola~ u~estvuva so 39,4% od zagubite nastanaa poradi razlikite vo kursot, a lani zagubite vo celost proizleguvaa od pazarnata nedisciplina, odnosno od nepla}aweto na klientite.

gencijata za privatizacija vo federacijata Bosna i Hercegovina godinava planira da prodade dràven kapital vreden pove}e od 500 milioni evra. Pra{aweto e dali toj plan }e moè da se realizira. Vo Agencijata se skepti~i deka te{ko }e se realiziraat ambicioznite planovi poradi recesijata, poradi nedostigot na investitori i poradi lo{ata politika vo federacijata. êkaj}i ja privatizacijata, dràvniot kapital propa|a, a sudbinata na iljadnici rabotnici e neizvesna. “Za nekoi firmi nema opravduvawe da ne odat vo privatizacija. Recesijata ima{e fatalen efekt na privatizacijata, a ni politi~kata, ni makroekonomskata situacija ne e dobra za nekoj da gi kupi na{ite firmi. Ednostavno, atmosferata ne e pogodna za privatizacija”, velat od Agencijata za privatizacija na BiH. Od devet pretprijatija koi ovaa godina bile planirani za privatizacija, izvesna e proda`bata na fabrikata za tutun Mostar, na saraevski Bosnia ljek i na del od dràvniot kapital na metaloprerabotuva~kata industrija Unis, koj }e bide ponuden na berza. “Treba da se pra{aat politi~arite kolku rabotat na podobruvaweto na ambientot, za da moè investitorot da vloùva bez strav. Koga ambientot }e bide podobar, toga{ moème da se nadevame

Za nekoi firmi

nema opravduvawe da ne se privatiziraat. Recesijata ima{e fatalen efekt vrz privatizacijata, a ni politi~kata, ni makroekonomskata situacija ne e dobra za nekoj da gi kupi na{ite firmi. Ednostavno, atmosferata ne e pogodna za privatizacija, velat od Agencijata za privatizacija na BiH

500 milioni evra dr`aven kapital vo BiH }e se prodava godinava

na investitori za ovie pretprijatija”, smeta direktorot na Agencijata za privatizacija od Tuzlanskiot kanton, Zijad Hasanhoxi}. Direktorot na Agencijata za privatizacija na Unsko–sanskiot kanton, Samir ^atovi}, izjavi deka planiraat da privatiziraat mediumi, veterinarni stanici i komunalni firmi, ~ij {to kapital e vreden najmalku 250 milioni evra, no se somneva deka ovoj plan bi mo`el da se realizira.

ALBANIJA BI PRIFATILA RAKETEN [TIT NA SVOJA TERITORIJA

remierot na Albanija, Sali Beri{a, izjavi deka negovata zemja e podgotvena da gi ispolni site obvrski koi proizleguvaat od ~lenstvoto vo NATO, vklu~uvaj}i go i postavuvaweto raketen {tit na nejzina teritorija. “Albanija e podgotvena da odgovori pozitivno na sekoe barawe na Severnoatlanskata Alijansa, koja ja smeta neophodna za mir, stabilnost i bezbednost”, izjavi Beri{a po sostanokot so generalniot sekretar na NATO, Anders fog Rasmusen, koj

prvpat ja poseti Albanija otkako vo po~etokot na minatata godina be{e primena vo NATO. Beri{a ja pozdravi odlukata na Alijansata da ja primi Bosna i Hercegovina vo Akcioniot plan, kako i ulogata na KFOR vo Kosovo i vo regionot. Generalniot sekretar na NATO izrazi `elba za vklu~uvawe na site balkanski zemji vo NATO.

BALKAN BIZNIS POLITIKA

03.05.2010

PREDUPREDUVAWE

GR^KATA KRIZA MO@E DA GO ZAGROZI BANKARSKIOT SEKTOR VO REGIONOT

r~kata finansiska kriza i ponatamu ja trese Evropa. Briselskata agencija IHS Global Insajt, koja {to se zanimava so finansiski analizi, oceni deka gr~kata kriza bi moèla da ja zagrozi stabilnosta na bankarskiot sektor vo jugoisto~na Evropa, osobeno vo Bugarija, Hrvatska i Srbija, koi {to imaat zna~aen udel gr~kite banki. Avtorot na analizata, Tobi Vajt, tvrdi deka gr~kata kriza bi moèla da vlijae na sposobnosta na bankite da obezbedat likvidnost na svoite filijali vo regionot, bidej}i se oslabeni nivnite zadolìtelni rezervi i nivoto do koe {to moàt da davaat dopolnitelni zaemi. Takvata situacija ja pogoduva ne samo kreditnata aktivnost na bankite vo samata Grcija, tuku i nivoto do koe moàt da poddràt i obezbedat kapital i likvidnost na svoite banki vo stranstvo, veli Vajt. “Toa }e se odrazi na kreditnata aktivnost na filijalite vo Srbija i na nivnata spo-

krizata, bidej}i Srbija vodi programa koja e usoglasena so Me|unarodniot monetaren fond (MMF), no indirektni efekti se o~ekuvaat. Premierot na Srbija, Mirko Cvetkovi}, koj {to u~estvuva{e na ekonomskata konferencija vo Atina, izjavi deka od po~etokot na godinava se zabele`uvaat znaci na ekonomsko zazdravuvawe i deka negovata zemja }e prodol`i da go sproveduva stend baj-aran`manot so MMF, koj e osnova za makroekonomskata stabilnost i zgolemuvaweto na doverbata kaj investitorite.

sobnost da davaat zaemi na svoite klienti. Obvrskite prezemeni so Vienskata inicijativa ostanuvaat nedopreni, no, do nekade e ograni~eno nivoto do koe {to gr~kite banki }e bidat podgotveni i sposobni da gi ispolnat tie obvrski”, se ocenuva vo analizata na briselskata agencija. Od druga strana, vlogovite na srpskite {teda~i vo filijalite na gr~kite banki nema da bidat pogodeni, bidej}i se pokrieni so lokalni garancii i dogovori so Centralnata banka, vrz osnova na koi {to rabotat vo Srbija, se zaklu~uva vo analizata na agencijata Global Insajt. Vo srpskata vlada ne o~ekuvaat gr~kata kriza negativno da vlijae na bankarskiot sektor vo zemjata. Narodnata banka na Srbija neodamna soop{ti deka gr~kite banki koi {to rabotat vo zemjata mora da se pridr`uvaat na srpskite zakoni i regulativi. Potpretsedatelot na srpskata vlada, Bo`idar Xeli}, ne o~ekuva direktni efekti od

na investitorite deka sme razli~ni”, izjavi [krego, koj smeta deka novata finansiska kriza vo Evropa samo }e go zajakne sproveduvaweto na programata za ekonomsko zazdravuvawe na negovata zemja koja neodamna ja promovira{e hrvatskata premierka, Jadranka Kosor. “Ne zaboravajte deka programata za ekonomsko zakrepnuvawe gi opfa}a i dolgoro~nite, strukturni problemi na hrvatskata ekonomija. Gr~koto iskustvo treba da ni slu`i kako predupreduvawe. Edinstveno doslednata implementacija na programata ni garantira deka nema da ni se slu~i gr~ko scenario”, re~e

NEOPHODNI SE ITNI MERKI Hrvatskiot vladin ekonomski sovetnik, Borislav [krego, izjavi deka negovata zemja e vo popovolna situacija otkolku Grcija, no bi mo`elo mnogu da se nau~i od primerite na Grcija, Portugalija i drugite zagrozeni evropski ekonomii. “Vo dene{niot globalen svet s$ e povrzano. Se nadevam deka }e im poka`eme K

[krego. Hrvatska mora {to poskoro da re{i svoite problemi za da gi namali {tetite od krizata. Potreben e zdrav buxet za 2011 godina, zabrzuvawe na reformite vo javnata uprava, pravosudstvoto i zdravstvoto. No, najva`no od s$ e da privle~e investicii. PORADI PADOT NA EVROTO, HRVATSKIOT DOLG PORASNA ZA 130 MILIONI EVRA Koga hrvatskiot minister za finansii, Ivan [uker, minatata godina se zadol`i so 1,5 milijardi dolari vo SAD, toj dolg iznesuva{e edna milijarda evra. Denes

BORISLAV [KREGO HRVATSKIOT VLADIN SOVETNIK

Novata finansiska kriza vo Evropa moè samo da ja zajakne na{ata programa za zazdravuvawe na ekonomijata, a gr~koto iskustvo moè da ni posluì kako predupreduvawe A

Krizata vo Grcija bi moèla da vlijae na sposobnosta na bankite da obezbedat likvidnost na svoite filijali vo regionot, bidej}i se oslabeni nivnite zadolìtelni rezervi i nivoto do koe {to moàt da davaat dopolnitelni zaemi Hrvatska na Amerikancite, za istite obvrznici, im dolì 130 milioni evra pove}e. Ekonomistite toga{ predupreduvaa deka ne e pametno da se zadolùva vo dolari, bidej}i dolarot }e zajaknuva, no vladata ne gi poslu{a.

24 03.05.2010

SVET BIZNIS POLITIKA

^ESITE SE PROTIV VOVEDUVAWE NA EVROTO

[KODA GO ZGOLEMI PROFITOT ZA 561%

olovina od êsite, odnosno 55% se protiv voveduvaweto na evroto kako nacionalna valuta namesto krunata, pokaùva najnovoto istraùvawe na ~e{kiot Centar za istraùvawe na javnoto mislewe (CVVM). Vakviot negativen stav protiv vleguvaweto na ?e{ka vo evrozonata e za prv pat od 2001 godina. Vo izminative nekolku godini, pove}eto od ìtelite na ê{ka (52%) sakaa da

ajgolemata ~e{ka industrija za avtomobili [koda Auto vo prvoto tromese~je od godinava bele`i zgolemuvawe na proda`bata za edna tretina i vo sporedba so minatata godina ostvari rast na profitot za gigantski 561%. [koda Auto vo prvite tri meseci od godinava prodala re~isi 179.000 vozila, {to e za edna ~etvrtina pove} e od istiot period lani. Proda`bata se zgolemila za 32% na 2,1 milijardi evra. “I pokraj toa {to s$

pla}aat so evra, dodeka spored najnovata anketa ovoj procent e zna~itelno namalen, i za voveduvawe na evroto se izjasnile samo 38% od anketiranite. Me|u najgolemite protivnici na evroto glavno spa|aat izbira~ite koi ja poddrùvaat ê{kata social-demokratska partija na Jirì Paroubek, Komunisti~kata partija na ê{ka i Moravija, penzionerite i lu|eto koi imaat slab ìvoten

standard. Od politi~kite partii, za voveduvaweto na evroto vo ê{ka se zalaga konzervativnata Gra|ansko-demokratska partija (ODS), mladi lu|e do 30 godini i onie koi imaat zavr{eno visoko obrazovanie. Nekoi politi~ari i ekonomisti vo poslednive nedeli izjavija deka evroto vo ê{ka moè da se vovede najrano vo 2015 godina.

u{te u{te preovladuva nesigurnost na svetskite pazari o~ekuvame i vo ostanatiot del od godinata da se zgolemuva proizvodstvoto vo sporedba so 2009 godina”, izjavi ~lenot na izvr{niot odbor na kompanijata, Reinhard Fleger. ^e{kata avtomobilska fabrika najgolem uspeh bele`i na kineskiot pazar kade {to firmata prodala 42.000 vozila, a pozitivni re-

zultati poslednava godina bele`i i proda`bata vo sredna Evropa so 28.000 prodadeni avtomobili, vklu~uvaj} i go i ~e{kiot pazar kade {to se prodadeni 13.300 vtomobili.

RASTE VREDNOSTA NA BRENDOVITE SO OPORAVUVAWETO NA EKONOMIJATA

GUGL E NAJSKAP SVETSKI BREND VASE CELESKA

celeska@kapital.com.mk

ajvreden brend na svetot e internet prebaruva~ot Gugl (Google), ~ija vrednost se procenuva na okolu 114,3 milijardi dolari, spored rangiraweto na me|unarodnata istraùva~ka kompanija Milvord Braun Optimor (MiIlward Brown Optimor). Spored ovaa istraùva~ka kompanija, koja sekoja godina ja sostavuva listata BrandZ top 100, i pokraj ekonomskata kriza, cenata na najskapite brendovi na svetot porasnala za 4% ovaa godina, odnosno za rekordni dve milijardi dolari. Vo eden del, ova zgolemuvawe na vrednosta na brendovite se dolì na vklu~uvaweto na kompaniite koi proizveduvaat gas i nafta, no generalniot menaxer na kompanijata, Ejlin Kampbel, ukaùva na faktot deka “brendovite se poelasti~ni od ekonomijata, a nivnata vrednost raste pobrzo, sega koga na ekonomskata kriza & se gleda krajot”. Od kompanijata soop{tuvaat deka portfolioto na BrandZ top 100 se poka~ilo za 18,5% vo poslednive pet godini, sporedeno so padot od 11.5% na indeksot S&P 500 na berzata. Milvord Braun Optimor ja sostavuva listata na najvredni globalni brendovi BrandZ top 100, koja ima 178 kancelarii

vo 51 dr`ava i e del od najgolemata svetska grupacija za komunikaciski uslugi i marketing, VPP (WPP). Ovaa lista ja pravi so pomo{ na intervjua so pove}e od milion potro{uva~i na globalno nivo i so analiza na finansiskite i biznisperformansi na sekoja kompanija. Finansiskoto vrednuvawe na brendovite e kombiniran rezultat na vrednosta od brendot i marketing-istra`uvaweto na negovite potro{uva~i i klienti.

POBEDNICI VO RECESIJATA Na rang-listata me|u prvite deset ovaa godina dominiraat duri 6 tehnolo{ki kompanii, pri {to vtoroto mesto mu pripadna na brendot IBM, ~ija vrednost se procenuva na okolu 86,4 milijardi dolari, a tretoto na kompjuterskiot gigant Epl, so vrednost od 83,15 milijardi dolari. Od tradicionalno vode~kata trojka, ovojpat ispadna amerikanskiot informati~ki gigant Majkrosoft, i toa na ~etvrtoto mesto, so precenetaa vrednost na brendot od 76,34 milijardi dolari. Gugl ja osvojuva vode~kata pozicija ~etvrti pat po red, iako ovaa kompanija od SAD postoi samo 12 godini. Nejzinata vrednost ovaa godina porasna za 14%, so {to zad sebe gi ostavi tradicionalnite top-brendovi kako Koka Kola, koja se najde na pettoto mesto so vrednost na brendot od okolu 68 milijardi dolari, ili

^etvrti pat po red, Gugl se zdobiva so epitetot najskap svetski brend, i pokraj toa {to ovoj internet-gigant postoi na pazarot samo 12 godini

{estoplasiraniot Mekdonalds. Sedmi najskap brend e Marlboro, a po nego se kineskata telekomunikaciska kompanija ^ajna Mobajl na osmoto i Xeneral Elektrik na devettoto mesto. Britanskiot mobilen operator Vodafon na ovaa rang-lista go zazede desettoto mesto, so proceneta vrednost na brendot na 44,4 milijardi dolari, so {to go osvoi i statusot na najvreden evropski brend. Krizata, koja zna~ajno ja pogodi avtomobilskata industrija, vlijae{e na ocenuvaweto na vrednosta na brendovite na avtomobilite, kade {to vkupnata vrednost vo prosek padnala za 15%. Najgolem pad na vrednosta na brendot, me|u desette najskapi avtomobili ima{e germanskoto Por{e, koe pretstavuva tradicionalen simbol na luksuzot. Od ovogodine{nata ranglista ispadnaa 11 poznati brendovi, me|u koi sinxirot za brza hrana KFC, {vedskiot proizvoditel na mebel Ikea, kompanijata za brza dostava DHL, kako

i internet-portalot Jahu. Od druga strana, na listata se vneseni najgolemiot kineski internet-prebaruva~ Baidu, so rast na vrednosta od 62%, na 9,4 milijardi dolari, a me|u najvrednite 100 se najde i prviot indiski brend, bankata ICICI. Me|u elitata se vrati ju`nokorejskiot gigant Samsung, ~ij brend ovaa godina se procenuva na okolu 11,4 milijardi dolari, so {to ovaa kompanija ostvari najgolem rast na vrednosta na sopstveniot brend za neverojatni 80%. Najgolem pad na vrednosta na brendot zabeleà finskata Nokia i toa za 58% na godi{no nivo. Ovoj brend sega vredi 14,87 milijardi dolari. Spored istraùvaweto na Milvord Braun Optimor, brendovite na finansiskite institucii pokaàa znaci na rast od 12%, sporedeno so padot od 11% vo 2008 godina. Brendovite kako HSBC i Barklejs, koi zajmija finansiski sredstva od dràvite, porasnaa za 23% i 20% poedine~no. Poznatite brendovi na kreditni karti~ki Viza i Masterkard isto taka dobro ja pominaa 2009 godina, sledstveno na faktot {to potro{uva~ite pove}e koristele kreditni i debitni karti~ki

114,3 milijardi dolari vredi brendot Gugl

IZVOR: MILLWARD BROWN OPTIMOR

za vreme na recesijata za da menaxiraat so svojata potro{uva~ka. Vrednosta na ovie brendovi se poka~ila za pove}e od 50%. Kategoriite na brendovite od pivoto, tehnologijata i brzata hrana bea edinstvenite kaj koi e zabela`an rast na vrednosta. Vo listata na top 100 brendovi se najdoa najmnogu brendovi od tehnolo{kite kompanii, otkolku od bilo koj drug sektor. Voop{to,

tehnolo{kite brendovi zabele`aa rast od vkupno 6%. Na ovaa lista za prv pat se najde i brendot Fejsbuk. Ova rangirawe ja pottiknuva va`nosta na gradeweto na brendovite, bidej} i so prebroduvaweto na eknomskata kriza, pove}eto kompanii ja sfatija potrebata od zgolemuvawe na marketing-buxetite za poddr{ka na lojalnosta na potro{uva~ite kon brendovite.

SVET BIZNIS POLITIKA

03.05.2010

EVROPSKATA KOMISIJA PREDLAGA NAJGOLEMI IZMENI OD POJAVATA NA EVROTO vropskata komisija (EK) na 12 maj }e predloì najgolemi izmeni vo koordinacijata na ekonomskite politiki me|u zemjite~lenki na EU od pojavuvaweto na zaedni~kata evropska valuta. Me|u drugoto, }e bide predloèno sozdavawe na "traen mehanizam za re{avawe na kriziteâ&#x20AC;?, so cel navreme da se otkrijat problemite kako tie so koi {to denes se soo~uva Grcija, a so nea i ostanatite ~lenki od evrozonata. Nekoi od izmenite koi }e bidat predloèni moàt

BRITI[ PETROLEUM ]E PLATI ZA ^ISTEWETO NA NAFTENATA DAMKA dgovornosta za rashodite za ~istewe na ogromnata naftena damka vo Meksikanskiot zaliv }e bide na Briti{ petroleum, sopstvenikot na potonatata platforma "Dipvoter Horizon", izjavi portparolot na Belata ku}a, Nik [apiro. Pretsedatelot Barak Obama pobaral prezemawe na site mo`ni merki za da se spre~i {ireweto na damkata od nafta. Armijata analizira dali da se vklu~i so avioni i brodovi vo operacijata za ~istewe. Naftenata platforma, po eksplozijata i po po`arot koj trae{e 36 ~asa, potona vo Meksikanskiot zaliv minatata nedela. S$ u{te ne e utvrdena pri~inata za predizvikuvaweto na eksplozijata na platformata, koja be{e so golemina 120 na 75 metri. Edinaeset, od vkupno 126, lu|e koi rabotea na nea se is~eznati i verojatno se mrtvi, javuvaat amerikanskite mediumi. Ostanatite bea evakuirani.

BOLIVIJA NACIONALIZIRA ÊTIRI ENERGETSKI KOMPANII oliviskiot pretsedatel, Evo Morales, soop{ti deka dràvata ja prezela kontrolata nad ~etiri kompanii za proizvodstvo na elektri~na energija, vrz osnova na dekret za nacionalizacija. "Po ovoj poteg, dràvata kontrolira 80% od proizvodstvoto na elektri~na energija, a celta e taa kontrola da bide stoprocentna", re~e Morales. Stotina policajci deneska gi zazedoa kancelariite na kompaniite Koranija, Vale ermozo, Ekoenerxi Bolivija S.A i Gvaraka~i. Firmata Vale ermozo ja vodi boliviskata privatna kompanija Pan Amerikan investments, dodeka 50% od akciite na Koranija se vo sopstvenost na Inverèns Ekoenerxi Bolivija S.A, ogranok na francuskata firma GDF Suek. Elfek so struja ja snabduva centralnata boliviska oblast Ko~abamba. Britanskata firma Rurelek PLC e sopstvenik na 50% od kompanijata Gvaraka~i.

PAMETNIOT TELEFON NA GUGL PRISTIGNUVA VO EVROPSKITE PRODAVNICI ompanijata Gugl soop{ti deka od 30 april }e po~ne proda`bata na malo na svoite "pametniâ&#x20AC;? telefoni Nexus one vo Evropa. Guglfon }e po~ne da se prodava vo prodavnicite na operatorot Vodafon vo Velika Britanija, soop{teno e na oficijalniot blog na "Neksus van". "Neksus van" mo`e da se pora~a na sajtot na Vodafon. Gugl, isto taka, soop{ti deka planira ovoj telefon vo najbrzo vreme da gi pretstavi vo Francija, Germanija, [panija, Italija i Holandija, a partner vo distribucijata vo ovie dr`avi }e im bide Vodafon. "Neksus van" vo SAD be{e pu{ten vo proda`ba od 5 januari i se prodava na sajtot na Gugl po cena od 529 dolari, bez povrzanost so operatorot.

da predizvikaat otpor kaj zemjite~lenki na EU. Predlogot na EK }e sodrì i zaostruvawe na uslovite na Paktot za stabilnost i na porastot, odnosno na pravilata na ekonomsko odnesuvawe na oddelni zemji, kako i promeni na pravilata za buxetite na dràvite od evrozonata. Spored predlogot, ministrite za finansii od ovoj blok bi moèle da go usvojat buxetot na zemjata od evrozonata so kvalifikuvano mnozinstvo i pred za nego da glasa nacionalniot parlament. EK }e

VO EVROPSKATA UNIJA IMA 23 MILIONI NEVRABOTENI

predlo`i zemjite koi nekolkupati }e gi prekr{at pravilata, da bidat kazneti so prekin na evropskite fondovi.

pored najnovite statisti~ki podatoci na evropskata statisti~ka agencija Evrostat, vo dr`avite od Evropskata unija ima pove}e od 23 milioni nevraboteni, od koi re~isi 16 milioni se vo zemjite od evrozonata. Vo mart, na nivo na cela EU bez rabota

bile 9,6%, a vo evrozonata 10% od rabotosposobnoto naselenie. Sporedeno so istiot period minatata godina, koga Unijata s$ u{te gi ~uvstvuva{e posledicite od ekonomskata kriza, vo mart godinava vo nea imalo re~isi 2,5 milioni pove} e lu|e koi nemaat

nikakvo vrabotuvawe, dodeka vo zemjite od zaedni~kata evropska valuta minatiot mesec imalo re~isi 1,4 milioni nevraboteni pove}e otkolku edna godina prethodno. Najgolema stapka na nevrabotenost vo EU ima Litvanija 22,3%, a najniska Holandija so 4,1%.

17.03.2010 25

26 03.05.2010

PATOT DO USPEHOT

MAJKL DEL

DESET NE[TA [TO MO@AT DA NAU^AT PRETPRIEMA^ITE OD MAJKL DEL Najmladiot menaxer vo istorijata, koj upravuval kompanija od listata “For~n 500” ima soveti za site biznisi koi ne sakaat ve~no da ostanat mali IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

ajkl Del, so samo iljada dolari vo xebot, vo 1984 godina zapo~na so PS’s Limited. Vo negovata studentska soba, Del po~na da sostavuva i da prodava personalni kompjuteri. Toa {to go razlikuva{e mladiot pretpriema~ od ostanatite, be{e toa {to gi prodava{e kompjuterite direktno do potro{uva~ite, namesto preku distributeri, kako {to go pravea toa drugite. Potoa, vo 1988 godina imeto na kompanijata se promeni vo Dell Computer Corporation. Del uspea da transformira eden studentski biznis-obid vo edna od najgolemite svetski korporacii. Toj stana najmladiot menaxer vo istorijata, koj upravuval so kompanija {to se nao|a na listata “For~n 500”, a sozdade i nov revolucioneren model na vodewe biznis vo erata na informati~kata tehnologija. Pred dve godini, povtorno mora{e da se vrati na ~elo na svojata

kompanija, koja {to prethodno ja doveri na drugi menaxeri, otkako padna proda`bata na kompjuteri zaradi krizata. Presvrtot treba da se slu~i so nov menaxment, restrukturirani oddeli i plan za osvojuvawe na Kina. Spored procenkite na “Forbs”, od mart godinava Majkl Del “vredi” okolu 13,5 milijardi dolari i se nao|a na 37-to mesto na listata na milijarderi {to ja pravi magazinot. “Kapital” vi gi prenesuva 10-te ne{ta za koi Majkl Del veli deka }e vi pomognat da go unapredite va{iot biznis. RAZMISLUVAJ ZA GOLEMI NE[TA Dodeka be{e na kolex, Majkl Del istakna deka saka “da go pobedi IBM”. Iako moèbi ne posakuvate da go podignete va{iot sopstven biznis do edna tolkava viso~ina, gledajte da ne postavuvate ograni~uvawe na toa {to moète da go postignete. SAMITE ODREDETE SI GO VA[IOT PATOKAZ Majkl Del, Stiv Xobs, Bil Gejts... sekoj od niv odbral razli~en pristap za da napravi ne{to {to }e bide podobro od toa {to go pravel nekoj drug. Samite odberete ja va{ata pateka do uspehot. UÊTE OD GRE[KITE Sekoja kompanija pravi golemi gre{ki, vklu~uvajki ja i Dell. Najdobrite gi koristat gre{kite kako mo`nost za rast i za podobruvawe na performansite na vrabotenite, kako i za podobruvawe na proizvodite i na uslugite. PRAVETE GI RABOTITE POEDNOSTAVNI Golemite lideri imaat sposobnost da gi podelat golemite ne{ta na pomali i poednostavni delovi. Spodelete ja va{ata vizija i ~ekorite do uspehot so va{iot mal biznistim, na na~in koj {to }e bide razbirliv za site.

MAJKL DEL: ”NAJDOBRITE GI KORISTAT GRE[KITE KAKO MO@NOST ZA RAST I ZA PODOBRUVAWE NA PERFORMANSITE NA VRABOTENITE, KAKO I ZA PODOBRUVAWE NA PROIZVODITE I NA USLUGITE”

ÎTAJTE Majkl Del edna{ re~e: “Rabotete samo za da go razberete svetot okolu vas. îtajte knigi, sajtovi. îtajte gi drugite lu|e. A, potoa, izgradete ja va{ata vizija za toa kako da napravite s$ da bide podobro...” OTVORETE NOVI VRATI Del prodolùva da pretstavuva inovacii, preku nudewe na printeri, MP3pleeri i druga elektronika. Najdete na~ini da go zgolemite brojot na proizvodite koi }e gi plasirate do va{ite postojni i idni potro{uva~i.

NEGUVAJTE GI VRSKITE “Ne mo`ete sami da stignete

do uspehot”, e stavot na Majkl Del. Najdobrata mo`nost koja ja imate za da go razviete va{iot biznis e preku neguvawe i pro{iruvawe na vrskite. NAPRAVETE STRATEGIJA Majkl Del priznava deka negovata sposobnost da vlijae vrz nekoja druga oblast, osven strategijata, e relativno mala. Zemete si vreme da razmislite za pravecot vo koj {to }e se razviva va{iot biznis, zatoa {to nikoj ne znae podobro od vas kako da stignete do celta. SE E VO POBEDUVAWETO “Ne se odnesuva na pobeda nad va{ite konkurenti”, istakna Majkl Del, “tuku vo pobeduvawe vo “natprevarot so va{ite sopstveni potencijali”, za da postignete s$ {to moète vo ìvotot”. NE GLEDAJTE DA BIDETE NAJPAMETNI OD SITE Duri i ako ste, Majkl Del ve sovetuva da pokanite popametni lu|e ili da otidete na drugo mesto i da se opkruìte so talentirani lu|e.

MENAXMENT

03.05.2010

EFEKTIVEN SOSTANOK ILI IZGUBENO VREME?! elovnite sostanoci ostanuvaat neizbe`na aktivnost vo na{eto biznis- sekojdnevie, bez ogled na koristeweto na tehnologijata koja e odamna dlaboko vkoreneta vo delovnite procesi. Moèbi na prv pogled koristeweto na e-mail i Skype go zabrzuva raboteweto, no na krajot na denot site nie, mnogu ~esto zavr{uvame na nekakov vid sostanok kade {to ne{to treba da se iskoordinira ili pak da se donese nekakva odluka. Mnogu ~esto ovie sostanoci znaat da bidat aktivnost {to im pre~i na ostanatite obvrski vo denot, pred s$ zaradi prirodnata tendencija na prvi~na neefektivnost, {to znae da se pojavi sekoga{ koga na edno mesto }e se sobere grupa lu|e, i dolgoto vremetraewe. Sostanocite znaat da se pretvorat vo maratonski razgovori {to moè da rezultiraat so pove}e pra{awa otkolku odgovori, ishod {to sam po sebe go implicira pra{aweto na “izgubeno vreme”. Tokmu poradi toa, menaxerskata ve{tina za sproveduvawe na efektivni sostanoci moè da napravi golema razlika vo krajnata efektivnost i efikasnosta na timot. Ima nekolku va`ni aspekti

{to moàt da obezbedat realizacija na efektiven sostanok, a vo prodolènie }e razgledame nekolku od niv. Znajte zo{to e svikan sostanokot Sostanocite gi prifa} ame kako normalna sekojdnevna aktivnost, voobi~aena za sekoj biznis. Nekoga{ ova odi vo ekstremi i sostanocite se pretvoraat vo ritual na tro{ewe vreme i hartija bez nikakva konkretna poenta. Za da go izbegnete ovoj simptom, investirajte 5 minuti pred da go zakaète sostanokot i da gi pokanite u~esnicite i vo edna re~enica objasnete zo{to vi e potrebno nivnoto zaedni~ko prisustvo i vreme. Postavete jasni celi Bez razlika dali toa }e bide nosewe na nekoj konkretna odluka, koordinativna nasoka za nekoj tekoven proekt ili pak moèbi evaluacija na nekoja prethodna aktivnost, imajte jasno definirana cel {to treba da se postigne na sostanokot i osigurajte se deka tekot na sostanokot se dviì vo vistinskiot pravec. Napravete agenda Duri i ako sostanokot se sostoi od samo dve ili tri to~ki, napravete agenda za tekot na sostanokot i dostavete ja do site

pred po~etokot na sostanokot ili prezentirajte ja kako prva rabota na samiot sostanok. Zadrète go fokusot, vozdrète se od prazni muabeti Ova e moèbi direktno povrzano so postoeweto na agenda za sostanokot i e naj~estata pri~ina za neefektivnost na sostanocite. Osnovna predispozicija za kvaliteten sostanok e da se zadrì fokusot na su{tinskite temi bez da se navleguva vo nepotrebni detali ili pak sporedni “mini sostanoci” inspirirani od ne{to {to bilo kaàno. Postavete “pravila na igra” Ova e osobeno va`no koga stanuva zbor za podolgi i pokompleksni rabotni sostanoci, kade {to mora da se znae redosledot na aktivnostite, pauzite, redosledot na zboruvaweto i ulogata na sekoj od u~esnicite. Nekoj treba da go sledi vremeto, nekoj treba da go vodi zapisnikot, nekoj treba da bide “advokatot na |avolot”, a site treba da se svesni za svojata uloga vo procesot. Zapo~nete navreme, zavr{ete porano Po~etokot na sostanokot moè da docni od pove}e pri~ini.

Moèbi }e docni nekoj od u~esnicite ili, pak, }e se zapo~ne nekoj trivijalna diskusija dodeka se postavuva opremata. Kako i da e, treba da se stremime kon navremeno po~nuvawe na sostanokot i po~ituvawe na vremeto na sekoj od u~esnicite so toa {to i nie samite }e bideme dojdeni navreme. Izvle~ete jasen zaklu~ok i sledni ~ekori Efektivnoto zavr{uvawe na sostanokot e podednakvo va`no kako i negoviot celosen tek. Zavr{ete go sostanokot so sumirawe na temite {to bile diskutirani i potencirajte gi odlukite {to se doneseni. Dokolku ima potreba, definirajte sledni ~ekori za sekoj od u~esnicite i dogovorete sledewe na aktivnostite {to treba da bidat zavr{eni. Zna~i, efektiven sostanok ili zagubeno vreme?! Toa zavisi od mnogu raboti, no glavno od sposobnosta na organizatorot, odnosno moderatorot, da go vodi sostanokot na pravilen na~in. Razgledavme samo del od rabotite, va`ni za odrùvawe na efektiven sostanok. Otkrijte gi i ostanatite i maksimalno iskoristete go vremeto {to vi e na raspolagawe, moèbi edinstveniot

resurs vrz koj {to, voop{to, nemame kontrola.

IVAN ROGLI] Triple Tri p S Learning ple Learni Lea rning ngg

Triple S Learning e prv i edinstven specijali-ziran treningcentar vo Makedonija vo oblastite na proda`ba, usluga i uspeh. Znaeweto i metodologijata koi se sodr`ani vo trening-programite, koi gi koristat i svetskite liderski kompanii, go izdvojuva Triple S Learning kako edinstven i inovativen vo sovremenite uslovi na rabotewe.

KAKO DA SE SPRAVITE SO PREKINITE VO RABOTATA

NEKOGA[ TREBA I DA GI ODBIETE KOLEGITE }e se soglasite da napravite pauza za da Koga im pomognete na drugite, vie sami odredete kolku vreme }e bide toa - “Imam samo deset minuti i tolku”. vetot na biznisot ne bi bil ni{to bez lu|eto. Ne moète da gi otstranite lu|eto, no, moète da napravite napori za kontrola na neplaniranite prekinuvawa na va{ata rabota od nivna strana. Zamislete ja situacijata. Nekoj doa|a vo va{ata kancelarija i vi veli: “Imate li minuta?”. Bidete sigurni deka toj }e vi odzeme mnogu pove}e vreme, no, vo nikoj slu~aj edna minuta. Toj }e ve zadrì, sigurno, 15 minuti, ama ovde ne zavr{uva prekinot na va{ata rabota. Za da se vratite vo kolosek i za da prodolìte so ona {to ste go rabotele prethodno, vi treba dopolnitelno vreme za da se adaptirate. Standardnite prekini na rabota, koi ne se odnapred planirani, vi odzemaat 25% od vkupnoto vreme za izvr{uvawe na rabotnite zada~i. Nekoi prekinuvawa od strana na vrabotenite se korisni koga stanuva zbor za potrebite na rabotnoto mesto, no i niv moète da gi odloìte za podocna. Kako da se spravite so prekinuvawata i voznemiruvawata?

Odbijte gi. Ednostavno, re~ete “ne” i zamolete go vraboteniot da ja napu{ti va{ata kancelarija. Ako ne se raboti za mnogu va`na rabota, ostavete go vraboteniot sam da ja zavr{i. Se razbira, pote{ko e da go odbiete {efot, otkolku kolegite, no bez ogled na pozicijata, barajte od niv zaemno po~ituvawe i neprekinuvawe na rabotnite anga`mani. Zamolete gi da dojdat podocna. Ka`ete im deka momentalno ne mo`ete da odgovorite, no, deka podocna }e im posvetite vnimanie na onie koi baraat pomo{ od vas. Vremeto koe }e go opredelite neka bide pogodno za vas. Taka, samite }e odberete koga da napravite pauza. Ovaa tehnika gi ottrgnuva “voznemiruva~ite”, no nema da se navredat od va{ata neuslu`livost. Ograni~ete go vremeto koe go izdvojuvate. Koga }e se soglasite da napravite pauza za da im pomognete na drugite, vie

sami odredete kolku vreme }e bide toa - “Imam samo deset minuti i tolku”. Principielnosta }e vi ovozmo`i reputacija kako precizen rabotnik i so toa }e se namali brojot na onie koi, so ili bez pri~ina, ve voznemiruvaat. Prevencija. Potrudete se da vospostavite sistem koj odnapred }e vi obezbedi za{tita od postojanite prekinuvawa od kolegite i ostanatite vo kompanijata. Toa mo`e da se dogovori so sekretarkata, ili odnapred da

im ka`ete na ostanatite koj del od denot }e go posvetite na problemite i barawata na drugite. No, daleku poednostavno e da stavite znak na vratata so natpis “Ne voznemiruvaj”. Ne smeete da ja zloupotrebuvate ovaa taktika, bidej}i, ako nikoga{ ne ste dostapni za razgovor, vrabotenite }e bidat iritirani i }e nastojuvaat da ve prekinuvaat i toga{ koga, navistina, ste premnogu zafateni. Bidete na nekoe drugo mesto. Mo`ebi va{ata rabota vi

dozvoluva da go odberete mestoto kade {to }e rabotite. Ako e taka, odberete nekoe mesto kade {to nema da ve prekinuvaat i voznemiruvaat. Na primer, prvite dva ~asa od denot pominete gi doma, rabotej}i na ona {to i onaka }e go rabotite vo kancelarijata. Ako barate mesto za koncentracija i posebno vnimanie, posetete go parkot ili nekoja gradska biblioteka, kade {to }e mo`ete slobodno i nepre~eno da rabotite, a nikoj nema da ve prekinuva.

LIFESTYLE

03.05.2010

OBRAZOVEN VORK[OP

KONCERT

GET THE GUETTA Dejvid Geta }e nastapi vo arenata Metropolis so najava za odli~na audiovizuelna produkcija. Toj momentalno e na spisokot na najbarani svetski dixei arenata Metropolis ednaSILVANA JOVANOVSKA kvo da se slu{a muzikata jovanovska@kapital.com.mk na Geta. Za onie koi {to ejvid Geta (David Guetta), }e bidat vo VIP-delot nai pokraj site {peku- javeno e posebno iznenadulacii deka e samo vawe. Dejvid Geta e eden internet-{ega na Fejsbuk, od najdobrite svetski hausnavistina doa|a vo Skopje. dixei, producent, dobiDeka seriozno se raboti i tnik na nagrada Gremi, se podgotvuva za ovoj nastan koj za prvpat nastapuva na svetsko nivo, koj {to vo na{ata dr`ava. Vo }e se odr`i na 9-ti maj vo s v o j a t a d i s k o g r a f i j a arenata Metropolis, govori ima ~etiri studiski izfaktot deka Dejvid Geta danija. So pesnata Love }e nastapi so impresivna don’t let me go postigna

KREATIVNA “ROBOTILNICA” Najmasovna rabotilnica za roboti na Balkanot, na koja {to u~estvuvaat makedonski eksperti i renomirani svetski imiwa od oblasta na robotikata SILVANA JOVANOVSKA jovanovska@kapital.com.mk

akultetot za elektrotehnika i informaciski tehnologii (FEIT) od denes (3-ti maj), pa do 8-mi maj, }e ja odr`uva najmasovnata “robotilnica” na Balkanot koja se organizira po vtor pat od EESTEC i IEEE. Pove}e od 150 u~esnici }e ja imaat mo`nosta da prosledat treninzi od makedonskite, no i od renomiranite svetski imiwa od oblasta na robotikata vo tekot na {este dena.

NAJMASOVNATA “ROBOTILNICA” NA BALKANOT

dnevna robotomanija

DEJVID GETA: DOBITNIKOT NA GREMI VO SKOPJE audiovizuelna produkcija, najavuvaat organizatorite Big Saund i Oktopusi Entertejment. Od organizacijata istaknuvaat i deka vo salata }e ima rasporedeni inteligentni svetlosni 40 inteligentni svetlosni tela, 3 laseri, topka so tela, a }e ima i tri vi- dijametar od 3.5 metri, sokokvalitetni profesion3 video-bima alni laseri. Centralno, nad podiumot, }e bide postavena ogromna topka (koja {to u{te pogolema slava vo }e se gleda od site strani svetski ramki i stana od salata) so dijametar eden od najbaranite dixei. od 3,5 metri, na koja {to So najnoviot album “Edna }e ima tri video-bima, a qubov” (One love), koj go na niv }e se prika`uva objavi minatata godina, animacija ispratena od go povtori uspehot, i vo menaxmentot na Geta i at- Skopje }e se pretstavi so mosferata od zabavata. nekolku premierni izvedbi. Big Saund najavija mo}no Geta momentalno sorabotui sovremeno ozvu~uvawe va so Ejkon, Rijana, Kris koe ramnomerno }e se Vilis, Madona, Keli Rorasporedi na podiumot, za land, Britni Spirs, Lejdi da mo`e vo sekoj agol od Gaga, Selin Dion...

Na natprevarot koj {to }e se odr`uva }e ima posebni disciplini i toa: Robot Race, Humanoid, Sumo, Maze, Robot Hand, no }e ima i napredno programirawe. Prakti~nata rabota na robotite ne e ~esta pojava na fakultetite, pa ova e odli~na mo`nost i {ansa za studentite za da rabotat so roboti i za da se zdobijat so prakti~no iskustvo. Ovaa “robotilnica” e prakti~na od pove}e aspekti i nudi mnogu pridobivki, kako {to se razmena na iskustvo i podobra komunikacija me|u studentite od Evropa, rabota vo timovi vo internacionalna sredina, animacija na studentskata kreativnost, pretstavuvawe na IEEE na studentite i na javnosta. Otvorena e i posebna vebstranica na koja {to }e mo`at da apliciraat site posetiteli, a na finalniot den, 8-mi maj, site informacii }e bidat dostapni za

IDNIOT NAJDOBAR PRIJATEL NA ^OVEKOT javnosta na www.robomac. org.mk. Pokraj natprevarite, finaleto e zamisleno kako celosen umetni~ki hepening – praznik na rabotata, a za kreativcite vo oblasta na fotografijata i pi{uvaweto se otvoreni dva konkursa vo

tekot na seminarot: konkurs za nau~no-fantasti~en raskaz (krajniot rok za ispra}awe e 5-ti maj) i konkurs za fotografija (fotografski denovi na FEIT) od 3-ti do 8-mi maj. Ova e odli~na mo`nost za

site koi {to se interesiraat tokmu za ovaa oblast, za da nau~at ne{to novo, interesno i korisno, a onie koi se zainteresirani da ispratat ne{to, mo`at da go storat toa na robomak2010@ gmail.com.

30 03.05.2010

RAZGOVOR: M-R NENAD MONEV, SPORTSKI MENAXER

BIZNIS - SPORT

TRENIRAWE REKLAMI I REKLAMIRAWE TRENINZI

“Sportot e pregolema igra za da bide biznis, a pregolem biznis za da bide samo igra. Ovaa maksima najdobro objasnuva kolku sportot vlegol vo biznisot i kolku biznisot navleguva vo site granki na sportot” STOJAN SINADINOV sinadinov@kapital.com.mk

o{to eden mlad ekonomist bi se odlu~il za usovr{uvawe vo sportskiot menaxment? Nenad Monev, eden od retkite eksperti za sportski menaxment i marketing kaj nas, i aktuelen tim-menaxer na ènskiot odbojkarski klub Forca Volej, veli deka toa e, pred s$, zaradi èlbata i jasno zacrtanata cel vo idnina da se gleda sebesi kako del od sportskiot menaxment. “Ednostavno kaàno, toa e rabotata koja maksimalno me ispolnuva i mi pretstavuva vistinsko zadovolstvo. Moeto pove}egodi{no zanimavawe so sport i faktot deka izrasnav so sportot, moèbi, si go napravija svoeto. Pritoa, sosema svesen za skromnosta na na{ata zemja vo pogled na sportskiot menaxment i potajno sonuvaj}i za uspeh na ova pole, odlu~iv master-studiite da gi zavr{am vo Belgrad. Vo vremeto na zavr{uvawe na master-studiite ja prifativ i mo`nosta da bidam tim-menaxer na Forca Volej, pove}ekraten {ampion na Makedonija. Iskreno, smetam deka kaj nas na ovaa profesija s$ u{te se gleda na nekakov poinakov na~in vo odnos na drugite daleku porazvieni zemji, kade {to ovaa profesija e dosta ceneta i nudi mnogu mo`nosti za eden menaxer vo ovaa oblast”, veli Monev. Zo{to tolku zaostanuvame zad trendovite vo ovaa oblast na menaxmentot? Sportskiot menaxment e postojano prisuten kaj nas, no nivoto na menaxmentot vo sportskite organizacii kaj nas e mnogu ponisko vo odnos na ona nivo koe {to go imaat i go neguvaat drugite zemji. Vo odgovorot na ova pra{awe moè da se vklu~at pove}e aspekti. Dokolku gi trgneme na strana finansiite, koi {to se postojan problem vo na{iot sport, i se koncentrirame na menaxmentot kako na~in i primena na planira~ki, organizaciski, rakovodni ve{tini i ve{tini na kontrola na edna sportska organizacija, smetam deka kaj nas relativno docna zapo~nuva procesot na integrirawe na sportskiot menaxment vo obrazovnite programi na univerzitetite vo zemjava. Klasi~niot koncept, na koj {to se zasnova

Sportot e me|u prvite 5 industrii vo svetot

sportskiot menaxment, se studiite na sportot i delovniot menaxment. Studiite na sportot se sostojat od programa na izu~uvawe na organizacijata i menaxmentot vo sportot, istorijata na sportot, filozofijata i sportot, sociologijata i sportot, kako i tehnikata i ve{tinite na sportot. Delovniot menaxment gi opfa}a finansiite i smetkovodstvoto, analizata na delovnite sistemi, ekonomijata, pravoto, op{tiot menaxment, dràvnata administracija i marketingot. Bidej}i sportskiot menaxment e so interdisciplinaren karakter, pogolem broj avtori od ovaa oblast smetaat deka sportskiot menaxment mora da se sluì so teorii i koncepcii koi poteknuvaat od drugite srodni disciplini, kako pravoto, komunikacijata, informatikata, novinarstvoto, psihologijata itn. Faktot deka do pred nekolku godini kaj nas nema{e mo`nost za da se izu~uva sportskiot menaxment, no kako sportski menaxment, a ne kako fizi~ka kultura, smetam deka e dovolna pri~ina za nemo`nost za sledewe na svetskite trendovi. Vo svetot ve}e postojat niza presti`ni fakulteti vo ovaa oblast koi “proizveduvaat” mladi i obrazovani kadri, koi podocna pridonesuvaat za {to pogolem razvoj na sportskata industrija, a kaj nas s$ u{te imame “tivko budewe” i obidi za izu~uvawe na svetskite trendovi vo sportskiot menaxment. Sepak, seto ova vo golema mera se dolì na razvojot na svesta i razmisluvawata vo odnos na sportot. Kolku sportot se tretira (i) kako biznis vo doma{nata javnost? Sportot e pregolema igra za da bide biznis, a pregolem biznis za da bide samo igra. Ovaa maksima najdobro objasnuva kolku sportot vlegol vo biznisot i kolku biznisot navleguva vo site granki na sportot. Granicite na prepletuvawe na sportot i biznisot najdobro se ilustriraat so podatocite za godi{niot obrt na pari vo sportot {irum svetot. Postojat pove}e segmenti kade {to sportot moè da pretstavuva visti-

nski biznis. Eden od bitnite segmenti, kade {to izrazito golema uloga igraat sportskiot menaxment i sportskiot marketing, e proda`bata na sportska oprema. Kako vo svetot, taka i kaj nas, ovoj del od sportskata industrija pretstavuva profitabilen biznis. Tokmu proda`bata na brendirana sportska oprema e biten segment vo ostvaruvaweto na profitite na golemite klubovi i sportskite organizacii vo svetot. Vo makedonskiot sport, tretiraweto na sportot kako biznis e minimalno. Funkcioniraweto na pogolem broj od sportskite klubovi, federacii i organizacii e na nivo na egzistencija. Spored momentalnata sostojba vo makedonskiot sport, retki se slu~aite kade {to zad nekoja sportska organizacija stoi seriozen sponzor ili mo}na kompanija, koja {to investira vo klubot, ne tolku poradi profitabilnosta od samata rabota na klubot, tuku mnogu pove}e zaradi imix i presti` na sponzorot vo negoviot delokrug. Koi se vrvnite dostreli na sportskiot menaxment vo svetot? Gledaj}i gi, od edna strana, site organizirani sportski nastani, Olimpiskite igri, svetskite prvenstva i red drugi sportski nastani niz godinite, i pritoa analiziraj}i go sekoj aspekt na ovie nastani: nivnata popularnost, sponzorskite dogovori, masovnosta na sportskite nastani, brojot na lu|e regrutirani za organizacija na nastanot, brojot na gleda~i, brojot na sportisti, obrtot na sredstva, mediumskata pokrienost itn., smetam deka sekoj nastan e sam po sebe legendaren dostrel na sportskiot menaxment. Od druga strana, ne moème, a da ne gi spomeneme sponzorskite dogovori i popularniot kobrending na kompaniite i sportistite ili sportskite segmenti. Imaj}i gi na um i svetski poznatite sportski brendovi kako Najk, Adidas, Dejvid Bekam, Roxer Federer, FK Barcelona itn., koi {to se proizvodi na sportskata industrija i na mo}ta na sportskiot marketing vo svetot - seto ova ukaùva na najgolemiot dostrel na sportskiot menaxment: vbrojuvaweto na sportskata industrija vo prvite 5 industrii vo svetot i industrija so najgolem porast izminative godini. Ima li takvi dostreli vredni za spomenuvawe kaj nas? Sekako deka takvi dostreli postojat, moèbi ne vo taa svetska klasa, no, sepak, imame so {to da se gordeeme. Tuka samo }e ja potenciram nizata uspe{no organizirani svetski, evropski, balkanski

REGULATIVA ZA DONACII I SPONZORSTVA KOLKU SE ZAKONITE PRE^KA ZA RAZVIVAWE NA SPORTSKIOT MENAXMENT? DALI PRAVNATA NEDORE^ENOST GO SPRE^UVA KAPITALOT DA IMA POSERIOZEN VLEZ VO SPORTOT? Tuka najmnogu bi se osvrnal na Zakonot za sport i pravnata regulativa koja {to e propi{ana so toj Zakon. Gledano od generalen aspekt, Zakonot za sport e relativno prifatliv za sportskite klubovi, federacii i organizacii. No, sepak, ostanuvaat otvoreni pra{awata okolu odredeni korekcii vo Zakonot koi {to bi bile od golema polza za sportskite aspekti, opfateni so toj Zakon. Vo 2009 godina e izvr{ena i edna od tie izmeni kade {to sportskite klubovi, federacii i organizacii se oslobodeni od pla}awe na personalniot danok pri patuvawa, prevozi, hotelski smestuvawa i drugi sportski aktivnosti. Ona {to u{te ostava prostor za diskusija e regulativata za finansirawe, odnosno regulativata za donacii i sponzorstva, kade {to sponzorite i donatorite bi bile oslobodeni na krajot od godinata od odredeni danoci, kako i carinskata regulativa za stranskiot kapital koj {to e namenet za doma{nite sportski klubovi, organizacii i federacii. Dokolku vo bliska idnina se uspee da se najde re{enie za ovie problemi, smetam deka mnogu pove}e bi se stimuliral vlezot na {to pogolem kapital vo makedonskiot sport, bilo da e toa od zemjava ili od stranstvo.

NENAD MONEV: KAJ NAS SE U[TE IMAME “TIVKO BUDEWE” I OBIDI ZA IZU^UVAWE NA SVETSKITE TRENDOVI VO SPORTSKIOT MENAXMENT

IMIX I MO] KOLKU DENES VRVNITE SPORTISTI SE PROIZVOD NA TRENINZITE, A KOLKU NA REKLAMITE? Vo sportskiot menaxment, poto~no vo sportskiot marketing, postoi eden segment koj {to se narekuva – indosament na sportistite (prenos na hartii od vrednost, kako stru~en termin). Vo vakviot na~in na marketing, kompaniite go koristat imixot, mo}ta i vlijanieto na vrvnite sportisti za promocija na svoite proizvodi. Pritoa, pri odreduvaweto na vrednosta na indosamentot, sekoga{ predvid se zema marketing-mereweto na kvalitetot na sportistot, koe {to gi vklu~uva: kvalitetite na performansite na sportistot, pobedni~kiot sindrom, li~nite karakteristiki i negovata mediumska atraktivnost. So ova sakam da ukaàm na faktot deka ovie dve raboti, treninzite i reklamite, deneska odat zaedno i se me|usebno zavisni, zatoa {to sekoj saka da se reklamira preku najdobriot i najuspe{niot. prvenstva vo razli~ni sportovi, me|unarodni turniri, golem broj uspesi na makedonskite reprezentacii, klubovi i sportisti. Sepak, me raduva faktot {to kaj nas s$ pove}e se sozdavaat uslovi za organizirawe na najrazli~ni sportski nastani od svetski i evropski rang i s$ pove}e slu{am za uspe{ni kandidaturi na na{ata zemja za dobivawe organizacija na tie sportski nastani. Kakva e idninata na sportskiot menaxment vo svetot, a kakva kaj nas? Dokolku se zeme predvid deka sportot vo dene{no vreme e eden zna~aen del od sekoj ~ovek, i deka sportot e ona ne{to {to go pravi ~ovekot da se ~uvstvuva podobro i ona ne{to so koe {to toj gi zadovoluva svoite li~ni potrebi i èlbi za rekreacija i razonoda, smetam deka moè mnogu lesno da se razbere zo{to sportot i sportskata industrija, denes, pretstavuvaat edna mnogu mo}

na “ma{ina za pari”, kade {to se vrtat astronomski sumi i kade {to marketingot e, mo`ebi, najva`niot segment vo celata taa prikazna. Sportot, bez razlika dali se raboti za profesionalen ili za rekreativen, e tolku rasprostranet i raznoviden vo svetot, {to ednostavno ne se mo`e bez nego, a najgolemata dobivka od seto toa ja imaat golemite kompanii i korporacii koi {to u~estvuvaat, kako na sportskiot, taka i na ostanatite pazari. Paralelno so toa, sportskiot menaxment steknuva s$ pogolema popularnost vo svetot i steknuva s$ pogolema ramnopravnost vo odnos na ostanatite klasi~ni vidovi menaxment za vodewe na kompanii i firmi. Brzoto tempo na razvoj na sportskata industrija, samo po sebe nosi postojan pritisok za osoznavawe i utvrduvawe novi metodi na rakovodewe preku sportskiot menaxment i sportskiot

marketing. Smetam deka vo svetski ramki, od godina vo godina }e imame s$ pogolem i pogolem obrt na sredstva vo ovaa industrija, s$ pogolem i pogolem interes od strana na kompaniite za nivna regionalna i svetska promocija preku sportskite nastani, klubovi i organizacii. Ona {to ni ostanuva nam, vo ovaa na{a mala zemja, e da prodolìme da rabotime na procesot na obrazovanie na idnite sportski menaxeri, da rabotime na razvoj na svesta na javnosta vo odnos na ulogata na sportot vo sekojdnevnoto ìveewe i mo`nostite koi gi nosi sam po sebe. So pomo{ na dràvata da se sozdadat povolni uslovi za vlez na {to pogolem doma{en i stranski kapital vo sportskite klubovi, federacii i organizacii, so {to na krajot seto ova bi rezultiralo so golemi sportski uspesi i so {to podobra promocija na na{ata zemja vo svetot.

SPORT

03.05.2010

SPORT FRANCUSKIOT “LEGIJA NA ÊSTA” ZA [UMAHER ajuspe{niot voza~ vo istorijata na Formula 1, germanskiot pilot Mihael [umaher e odlikuvan od francuskata vlada so ordenot “Legija na ~esta”. Na sve~enata ceremonija odràna vo palatata Matiwow, oficijalnata rezidencija na premierot na zemjata, odlikuvaweto na {est kratniot {ampion, me|u drugite, go prosledija i @an Tod, timskiot {ef na Ferari od vremeto koga [umaher vladee{e so Formula 1, kako i @on Alezi, porane{na yvezda na {ampionatot. “Edinstveniot koj moè da se sporedi so Mihael e legendarniot Fanxo, edinstvenata negova konkurencija”, ja istakna goleminata na [umaher, aktuelniot premier na Francija,

VO SEKOJ MOMENT GO KA@UVA SAMO ONA, VO [TO SAMIOT VERUVA DEKA E VISTINA.

Germanecot go dobi najvisokiot orden na francuskata republika Fransoa Filon. “Legija na ~esta” e najvisoko odlikuvawe na francuskata republika, vostanoveno od Napoleon Bonaparta. Minatata godina vo redot na velikanite be{e vnesen i doma{niot reli-voza~ Sebastijan Leb.

LIVERPUL GO DOPRE DNOTO ajtrofejniot angliski tim, Liverpul godinava ostana bez nitu edna titula, a poslednoto poni`uvawe go do`ivea pred svoite gleda~i i eliminacijata od Liga Evropa, po duelot so Atletiko Madrid. Menaxerot na ekipata, [panecot Rafael Benitez predlaga pogolemi kadrovski promeni vo letniot preoden rok, iako nesvesen deka za takvo ne{to na raspolagawe }e ima dovolno finansiski sredstva.

“Smetam deka pet do {est fudbaleri e potrebno da zaminat i na nivno mesto da se donesat drugi. Mora da se proveri detalno vo na{ite smetkovodstveni knigi, kakva e sostojbata. Znam deka nemame mnogu pari, no so pametna proda`ba mo`ebi mo`e da se stori ne{to”, istakna Benitez, kogo vo narednite dva me~a go o~ekuva te{ka i neizvesna borba za osvojuvawe na ~etvrtoto mesto vo Premier-ligata.

Benitez predlaga golemi promeni vo timot

Dossier Mourinho 1

SVETOT SPORED @OZE SR\AN IVANOVI] ivanovic@kapital.com.mk

oj e sosema nekvalifikuvan za sportskite tabloidi. Ima diskretna vrska so maèna èna, no taa e negovata sopruga. Ne e po pijan~eweto i ne oblekuva ko`ni kaputi. Ubav e, eleganten, bogat i aroganten, daleku nad nivoto na interes na tabloidite, no sepak, od den na den negovata legenda rasne. Po~etniot pasus od tekstot posveten na @oze Muriwo e izvadok od statijata na londonski “Gardijan”, izdadena vo vremeto koga Portugalecot be{e menaxer na êlzi. Tokmu negovata nesekojdnevna pojava i podgotvenost vo sekoe vreme i na sekoe mesto, da go kaè samo toa {to go misli i vo ona {to kompletno veruva, go napravija megayvezda. Kaj Muriwo nema standardni odgovori, nitu pak so novinarite razgovara na op{ti temi. Ne im se umilkuva na mediumite, ama sepak e nivno mileni~e. Znae da bide mnogu drzok, aroganten i na momenti bezobrazen, mnogumina vistinski go mrazat, no site go po~ituvaat. Pred nekoe vreme ja pro~itavme izjavata na legendata na Inter, Sini{a Mihajlovi}, koj prizna deka vo minatoto Muriwo mu bil omrazen lik, no so negovoto doa|awe vo Italija, toj bil osvoen od {armot na Portugalecot. “]e bidam iskren i }e ja soop{tam vistinata. Koga Muriwo za prv pat pristigna vo Italija, jas ne moèv da go podnesam. Ne go podnesuvav negovoto odnesuvawe. No, sega imam poinakvo mislewe, smetam deka e odli~en ~ovek i mnogu go cenam. Ponekoga{ dava nezgodni izjavi za protivnicite, a i ~esto gi provocira novinarite, no na nekoj vol{eben na~in uspeva da se izvle~e bez posledici od site nezgodni situacii. Toa e dokaz deka lu|eto go sakaat. Mnogu mi se dopa|a negovata rabota i iskreno } e àlam dokolku ja napu{ti Italija, bidej}i so netrpenie ja o~ekuvam sekoja negova nova reakcija”, izjavi Mihajlovi}, vo momentov trener na Katanija.

ODVRZAN JAZIK, VRZANI RACE Muriwo, minatiot mesec ja odraboti kaznata od tri natprevari zabrana za prisustvo

na fudbalski natprevari vo italijanskoto prvenstvo, otkako be{e kaznet od tamo{niot sojuz, poradi provokacija kon sudiite. Negovata gestikulacija so racete be{e mnogu tragi~no sfatena od ~elnicite na Kal~oto, iako toa be{e simulacija na uapsen ~ovek, so policiski “lisici” na racete, odnosno nema{e ni{to osobeno navredlivo vo reakcijata na Portugalecot. No negovata postojana kontroverznost, pridonese oficijalnite lica kon nego da imaat “kratok fitil” i neretko so drakonski merki da gi discipliniraat negovite inteligentni {egi. Najdobriot fudbaler na Makedonija, Goran Pandev neposredno po pristignuvaweto vo Inter, istakna deka odlukata od Lacio da premine tokmu vo milanskiot klub, bila donesena od privle~nosta na stilot na igra {to go neguva portugalskiot trener. Vo presret na posledniot natprevar na na{ata selekcija vo Skopje, Pandev ni poso~i deka Muriwo e mo`ebi najdobriot trener vo svetot, a na negoviot sistem toj ekspresno se prilagodil, najmnogu poradi bezrezervnata doverba. Sprotivno na o~ekuvawata, no biografskite podatoci za Muriwo ni otkrivaat deka toj poteknuva od mnogu konzervativno semejstvo, od visokata sredna klasa vo portugalskoto op{testvo. Negovata majka, Marija @ ulija po profesija e u~itelka, no poteknuva od familija {to mnogu prosperirala od naklonetosta kon desni~arskiot re`im na portugalskiot diktator Salazar vo {eesettite godini na minatiot vek. Tatko mu Feliks bil sin na siroma{en ribar i verojatno nikoga{ nemalo da mu uspee da dojde do rakata na negovata majka, dokolku vo me|uvreme ne stanel poznat fudbaler, a podocna i mnogu

uspe{en trener. Maliot Muriwo zapo~nal da igra fudbal u{te vo pionerskite denovi i toa vo klubot na negoviot tatko, Rio Ave. Vo istata sredina ja zapo~nal i profesionalnata kariera, no ostroumniot @oze mnogu brgu sfatil deka so negovata nejaka konstitucija, nema golemi {ansi vo moderniot fudbal. Strogata majka go ispratila da studira menaxment, a toj po samo eden den minat vo biznis-{kolata se otka`al od ekonomskite nauki i se prefrlil na fakultetot za fizi~ka kultura.

OD PREVEDUVA^, DO PREDVODNIK NA [AMPIONITE! Po zavr{uvaweto na studiite, Muriwo se soglasuva so trenerskata rabota i karierata ja zapo~nuva kako trener na mladinskata ekipa na Vitorija Setubal, za ne{to podocna da stane i pomo{nik vo timot na Estrela Amadora. Vistinska presvrtnica vo negovata kariera se slu~uva vo 1992 godina, koga ja prifa}a ponudata da mu stane preveduva~ na Bobi Robson. Poznatiot angliski trener ja dobiva trenerskata pozicija vo Sporting od Lisabon, a imal potreba od stru~en sorabotnik {to te~no go govori angliskiot jazik. Odli~nata sorabotka so Robson, za Muriwo rezultira so s$ pogolema avtonomnost vo rabotata za na krajot da dobie potplna sloboda vo vodeweto na rezervniot tim. Nabrgu Robson ja napu{ta Portugalija i preo|a vo golemata Barselona. @oze go sledi vo ~ekor svojot mentor i u~itel, a za potrebite na novoto rabotno mesto, ekspresno go sovladuva katalonskiot jazik. So Bobi Robson se prostuva, koga vo Barselona doa|a Holan|anecot Lui Van Gal, koj za kratko vreme go

Ostroumniot @oze mnogu brgu sfatil deka so negovata nejaka konstitucija, nema golemi {ansi vo moderniot fudbal. Strogata majka go ispratila da studira menaxment, a toj po samo eden den minat vo biznis-{kolata se otka`al od ekonomskite nauki i se prefrlil na fakultetot za fizi~ka kultura.

sogleduva potencijalot na svojot asistent. Muriwo dobiva u{te pogolema sloboda vo rabotata, po {to poleka i stanuva poznat na po{irokata javnost. Po dvete osvoeni tituli vo [panija, Muriwo ja prifa}a prvata ponuda {to mu ovozmoùva da stane glaven trener. Na klupata na Benfika go menuva Germanecot Jup Hejnkes, koj pak ja napu{ti Portugalija po samo eden mesec anga`man. Muriwo ne dozvoli za negov naslednik da bide nazna~en iskusniot @esualdo Fereira, ~ija dolgogodi{na kariera ja sporedi so skaznata za magareto {to 30 godini naporno rabotelo, no ne nau~ilo kako da stane kow. Vo re~isi istiot period toj ja odbiva novata ponuda od Robson, da stane negov pomo{nik vo Wukasl. Opsesijata na Angli~anecot so Muriwo be{e tolku golema, {to toj mu veti deka po dve godini, Portugalecot }e go zameni na menaxerskata pozicija vo Wukasl. Sepak, i ovaa ponuda be{e odbiena. Po Benfika, @oze se seli vo Leiria, za kone~no vo 2002ta da bide nazna~en za prv trener na Porto, ekipa koja }e go lansira vo samiot vrv na evropskiot fudbal. Za dve godini minati vo Porto, toj prvo uspea da go osvoi kupot na UEFA, a podocna so svoite neafirmirani fudbaleri da triumfira i vo ligata na {ampionite. Bleskaviot uspeh mu obezbedi milionski dogovori vo êlzi i Inter i neosporno po~ituvawe od fudbalskiot svet. Prodolùva