BR.52_kapital_sreda 02 juni 2010 by Kapital Media Group

SVETSKITE BIZNIS LIDERI PROTIV KRIZATA

MARK BENIOF SALESFORCE.COM VRSKITE POME\U PRODAVA^ITE I KLIENTITE PRETO^ENI VO SOFTVER STRANA 14

KOLUMNA M-R ZORAN JOVANOVSKI POTPRETSEDATEL NA SDSM

ZA PENZIITE I ZA STRAVOT STRANA 13

VLADATA NE SE RADUVA NA NAJAVENITE INVESTICII

KERFUR, DELTA I PETROL SAMO SE FALAT SO MAKEDONIJA 2 DALI EKONOMSKATA KRIZA GI PROMENI POTRO[UVA^KITE NAVIKI? MAKEDONCITE TRO[AT ISTO, AMA 20 GODINI KUPUVAAT POEVTINO STRANA 7

KOMPANII I PAZARI

KOLUMNA KIRIL NEJKOV KORPORATIVNO UPRAVUVAWE ZA MALITE XINOVI STRANA 12

KD FONDOVI OD MAKEDONIJA ]E INVESTIRAAT I VO CENTRALNA EVROPA................................STRANA 16 KONFERENCIJA SO TOM HOPKINS: KUPUVA^ITE NE MO@AT DA KA@AT DA, DODEKA NAJPRVO NE KA@AT NE.................................................................STRANA 18 VLADATA PLANIRA DA SE ZADOL@I DO 350 MILIONI EVRA DO KRAJOT NA 2010?!.......STRANA 20

NA ZATVORAWE, VTORNIK, 01.06.2010, 13.00~.

MBI 10 MBID OMB

1,02% 0,00% 00,95%

EVRO/DENAR DOLAR/DENAR EVRO/DOLAR

61,49 49,96 1,23

NAFTA BRENT EURORIBOR

772,35 1,26%

INDEKS NA MAKEDONSKA BERZA (01.06) 2.470

MBI 10

2.465 2.460 2.455 2.450 2.445 2.440 2.435 2.430 26.5

28.5

30.5

01.6

IAKO E KRIZA I VLADATA MORA DA [TEDI

UVO UVODNIK SPASI SPASIJKA JOVANOVA DA PORASNAT REKLAMNITE KAM- KAKO D AKCII AKCIITE BEZ PAWI ]E KURTUQUBOVNICI?! LAT SO REBALAN STRANA 2 SOT?! STRANA 3 PROIZVODSTVOTO NA ÊLIK RASTE, KUPUVAÎTE ÊKAAT PODOBRI VREMIWA CENITE NA ÊLIKOT POVTORNO PA\AAT STRANA 15

2 02.06.2010

NAVIGATOR

PRVIOT BROJ NA DNEVNIOT VESNIK KAPITAL IZLEZE NA 17 MART 2010 g.

VTORNIK 02 JUNI 2010

KAKO DA PORASNAT AKCIITE BEZ QUBOVNICI?!

obasice i qubavnice zapaprile dionice (vo prevod “kolbasite i qubovnicite gi zapalija akciite”). Vaka so edna re~enica prviot ~ovek na hrvatskata regulatorna agencija na pazarot na kapital HANFA pred nekolku godini ja opi{a situacijata so berzanskiot bum {to se slu~uva{e najmnogu vo zemjite od regionot, zatoa {to tie dotoga{ i ne znaeaja {to zna~i zarabotka, i toa dobra, na berza. Vo su{tinata na ovaa konstatacija, kolku i da zvu~i spektakularna, ima edna mnogu va`na rabota. Ne bea presudni rezultatite na kotiranite kompanii, nitu dobrite brokerski prognozi, a u{te pomalku po{irokite ekonomski performansi za cenovniot bum kaj akciite. Rabotata ja zavr{ija {pekulaciite, namerno plasiranite informacii i parite na nekolku “te{ki” investitori, koi so noga ja otvoraa vratata vo brokerskite kancelarii, dodeka drugite so po 1.0002.000 evra v xeb ~ekaa pred zaklu~enite vrati. So tu|i pari, a potoa i so svoi i preku svoi smetki (privremeno registrirani na bliski prijatelki i rodnini) stranskite i doma{nite brokeri ja “rasturija” Makedonska berza. Zarabotija mnogu pari. Navistina mnogu. I bea glavni fareri vo gradot so temni kostumi i o~ila po ulica Makedonija, so besni koli i so po nekolku stana. Nivnata odiseja be{e mnogu slavna i glamurozna. Se namno`ija kako pe~uri posle do`d. Site nivni potezi vo vreme koga bikot dominira{e na pazarot na kapital bea ispravni i profitabilni. No, ne bea vizionerski. Ne predvidoa deka naskoro }e zaigra me~kata i deka cenite }e se strmoglavat, a so toa i nivnite profiti. Tie go prekr{ija osnovnoto investicisko pravilo: kupuvaj koga site prodavaat, prodavaj koga site kupuvaat, i toa vo nekolku segmenti. Otvorija brokerski ku}i

i investiciski fondovi koga berzata go dostigna vrvot, polagaa za investiciski sovetnici koga ve}e nema{e kogo da sovetuvaat, gi tro{ea zarabotenite pari iako im doa|aa crni denovi. Nula vizija ili dobra prognoza, {to e edna od osnovnite alatki na ovoj vid zanaet vo svetot. Imaj}i gi predvid site ovie sostojbi, sega ne ~udi {to na makedonskiot pazar na kapital ne se slu~uva ni{to. Ama ba{ ni{to. Nema inicijativa, nema energija, nema novi instrumenti, nema vizija. Brokerite stanaa kafeanxii, a investiciskite sovetnici propadnaa vo zemja. Na menaxerite na kotiranite kompanii ova im dojde kako dobredojde zatoa {to kone~no se za{titija od naplivot na novi akcioneri. Tie ne ni pomisluvaat sami da privlekuvaat investitori zatoa {to rabotat po principot na zatvoreni sadovi i so optimalna transparentnost. Ima samo bledi prognozi i o~ekuvawa deka cenite }e po~nat da rastat, no tie nema da rastat sami od sebe. Investiciskite fondovi se ma~at da privle~at investitori so malku pari za da pre`iveat i im garantiraat deka barem }e im gi ~uvaat parite nekolku godini. Kolku {to jas se se}avam osnovnata deviza vo nivnoto rabotewe be{e “malku pari za golemi zarabotki”. Sega }e im bide mnogu te{ko da gi ubedat klientite deka sekoga{ ne e taka, a i da gi razubedat parite da ne gi oro~uvaat vo banka, kade {to imaat sigurna kamata. Berzata ja dvi`at realnite ekonomski slu~uvawa, no i brokerskite i investiciskite aktivnosti, kako {to vpro~em be{e i vo 2007 godina. Obidite da se pokrene Berzata so po edno evro na den ne se dovolni. Na makedonskiot pazar na kapital nedostigaat doma{ni investitori i stru~ni i hrabri posrednici. Redno e nekoj od niv javno da objavi tehni~ka ili nekoja druga analiza, kako {to se

KERFUR, DELTA I PETROL SAMO SE FALAT SO MAKEDONIJA

SPASIJKA JOVANOVA

jjovanova@kapital.com.mk jov anova@ @kappital.com.mk

slu~uva vo celiot normalen berzanski svet. Mora da se nametne nov razvoen model na pazarot na kapital zatoa {to vaka }e ostane vo rudimentirana forma, barem do momentot dodeka ne bide prezemen od zapadnoevropska berza. Glavnite igra~i mora povtorno da bidat berzanskite posrednici, ama ne tie {to glumat {minka, tuku {to imaat srce za da se nosat so rizikot i neizvesnosta na berzata. Sekako klu~na uloga mora da odigraat i Komisijata za hartii od vrednost, Makedonska berza i Ministerstvoto za finansii vo nasoka na otvorawe novi zakonski mo`nosti i perspektivi, pa ako treba i obvrski za kompaniite. Griìte i potrebata za prudentna politika ne bea pomali ni koga dominira{e bikoviot pazar, a sega u{te pomalku zatoa {to s$ odi nadolu. Stanuva zbor za mnogu ~uvstvitelen finansiski pazar, a vo isto vreme i za pazar koj treba da bide pottiknuva~ na nacionalnata ekonomija. Ne moè toj da se potpira na inicijativata na investitorite i brokerskite ku}i od regionot, koi vo 2006 godina gi donesoa prvite pari i osnovnite alatki za investirawe na Makedonskata berza. Na{ite se nalepija na niv. Sega regionalnite igra~i ve}e gi nema. Moèbi gi nema ni qubovnicite, zatoa {to ve}e ne se vo igra golemi pari. Da vidime dali imame doma{en kapacitet i znaewe!

GLAVEN I ODGOVOREN UREDNIK

Qup~o Zikov

OFFICE MANAGER I FINANSII:

ZAMENICI NA GLAVNIOT UREDNIK

Aleksandra Nikolova: ++389 2 2551 441/ lok:104 nikolova@kapital.com.mk

Spasijka Jovanova, Verica Jordanova, Biqana Zdravkovska Stoj~evska

PRETPLATA NA DNEVNIOT VESNIK KAPITAL I NA MAGAZINOT KAPITAL:

POMO[NICI NA GLAVNIOT UREDNIK

Sawa Savovska: ++ 389 2 551441 /lok: 101 pretplati@kapital.com.mk

Igor Petrovski, Maja Bajalska Georgievska, Aleksandra Spasevska

REKLAMA

GRAFI^KI I IT DIREKTOR

Aleksandra Stojmenova: ++389 2 2551441/ lok:103

Nikolaj Toma{evski

marketing@kapital.com.mk; aleksandra@kapital.com.mk

GRAFI^KI PRELOM I WEB ADMINISTRACIJA

OGLASI

Nade Toma{evska, Igor Toma{evski

Dijana Gulakova: ++389 2 2551441/ lok: 105

FOTOGRAFIJA

gulakova@kapital.com.mk

VLADATA NE SE RADUVA NA NAJAVENITE INVESTICII

Prviot broj na dnevniot vesnik Kapital se pojavi na 17 mart 2010 telefon: ++ 389 2 2551 441; faks: ++ 389 2 2581 440; e-mail: kontakt@kapital.com.mk Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul: Romanija bb (fabrika Gazela) 1000 Skopje, p.fah: 503, Republika Makedonija; PRETSEDATEL NA ODBOROT NA SODRU@NICI: Qup~o Zikov IZVR[EN DIREKTOR: Gordana Mihajlovska

20%

etirieset postapki za javni nabavki vo periodot januari-mart godinava bile poni{teni, poka`a izve{tajot na Centarot za gra|anski komunikacii. Elektronskata aukcija se koristi samo vo 5,5% od postapkite, {to e pomalku od zakonskiot prag od 30%. Spored izve{tajot, vo javnite nabavki se zgolemuva koristeweto na kriteriumi za boduvawe na ponudite so koi ne se garantira izbor na najpovolna ponuda i se izbiraat nesoodvetni kriteriumi za utvrduvawe na sposobnosta na kompaniite za u~estvo vo postapkite. Od CGK uka`uvaat deka naglo se zgolemuva brojot na ramkovni spogodbi, a se namaluvaat barawata za dostavuvawe bankarska garancija. Kompaniite kako glavni problemi so koi se soo~uvaat pri javni nabavki gi navele nejasno izrabotenata tenderska dokumentacija i tehni~ka specifikacija, nepravilno bodirawe na ponudite i favorizirawe na odredena ponuda, koristewe na nesoodvetni kriteriumi za dodeluvawe na dogovorot, kako i docnewe na naplatata na pobaruvawata za nabavenite sredstva i uslugi.

Aleksandar Ivanovski

SPECIJALNI PRILOZI:

LEKTOR

Jasmina Savovska Tro{anovski: ++389 2 2551 441/ lok: 102, prilozi@kapital.com.mk

Meri Kondoska

Pe~ati: Grafi~ki Centar Skopje Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za dnevniot vesnik “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka. Tekstovite i fotografiite ne se vra}aat. Site objaveni tekstovi, fotografii i druga grafi~ka oprema se avtorski za{titetni i mo`at da bidat preobjaveni, ili na drug na~in koristeni samo so dozvola na izdava~ot. Dano~en broj: MK 4030999366644; @iro smetki: Eurostandard banka: 370011100019555

Od Vladata velat deka nitu edna od stranskite kompanii koi neodamna najavija {irewe na biznisot vo Makedonija dosega ne kontaktirala so niv. Se raboti za kompanii koi so takvite informacii samo sakaat da si gi dignat akciite vo mati~nata zemja ALEKSANDRA SPASEVSKA spasevska@kapital.com.mk

ema ni traga ni glas od kompaniite koi od po~etokot na godinata najavija {irewe na svojot biznis vo Makedonija. Dosega pove}e stranski kompanii najavija investicii vo regionot, vklu~itelno i Makedonija. No osven najavite dosega nikoja od ovie kompanii seriozno so konkreten predlog ne nastapila kaj nadle`nite institucii. Me|u kompaniite koi od po~etokot na godinava najavija deka sakaat da go pro{irat svojot biznis vo celiot region i vo Makedonija e francuskiot trgovski sinxir Kerfur. Slovene~kata naftena kompanija Petrol, koja otkako edna{ ja odlo`i najavenata investicija vo Makedonija poradi krizata, vo svojot biznis-plan za godinava predvide investicii vo energetikata. Nekolku godini po red vlez na makedonskiot pazar najavuva i srpskiot gigant Delta Holding na srpskiot tajkun Miroslav Mi{kovi} koja e prisutna skoro vo site sektori i vo site zemji vo regionot. Osven nivnite najavi koi bea preneseni niz mediumite vo regionot, dosega vo Makedonija ne se izgradi nitu eden supermarket na Kerfur ili na Delta, nitu pak benzinska stanica na Petrol. Spored nadle`nite institucii, koi gi konsultira{e “Kapital”, dosega od ovie kompanii nemalo obid da se stapi vo kontakt so nadle`nite institucii za najavenite investicii na makedonskiot pazar. Samo Kerfur stapil vo kontakt so nadle`niot minister za stranski investicii Vele Samak i se interesiral za investiciskite mo`nosti, no zasega nema ni{to od real-

izacija na ovie najavi. Izvori od Vladata za “Kapital” potvrduvaat deka dosega nemale nikakov kontakt so ovie kompanii, a za toa ne se diskutiralo ni na Komitetot za stranski direktni investicii. Spored niv, obi~no stranskite kompanii pu{taat vakov vid informacii za da gi poka~at svoite akcii vo mati~nata zemja i deka ne treba da im se obrnuva mnogu vnimanie na niv. Ministerot za stranski investicii, Samak potvrdi deka vo poslednite dve godini ostvarile sredbi so pretstavnici od Kerfur-Marinopulos, pretstavni{tvoto na francuskiot trgovski sinxir vo Grcija, no poradi krizata s$ u{te nema konkretni informacii za nivniot investiciski plan. “Mo`am da potvrdam samo deka vo poslednite dve godini sme imale nekolku sredbi so pretstavnici na Kerfur-Marinopulos vo Skopje i vo Francija vo koi se prezentirani mo`nostite na Makedonija i razgledani se nivnite planovi za ekspanzija na pove}e lokacii za izgradba na supermarketi. Vo momentot poradi oporavuvawe od krizata ne mo`am da dadam pove} e detali za niv”, izjavi Samak. Direktorot na Agencijata za stranski investicii Viktor Mizo nitu potvrdi, nitu

negira{e na pra{aweto na “Kapital” dali nekoja stranska kompanija zainteresirana da investira vo Makedonija, se javila vo Agencijata. “Neblagodarno e da gi komentiram najavite i biznisplanovite za investirawe na stranskite kompanii. Pred nekoja kompanija da donese odluka da investira ili da go {iri svojot biznis vo druga zemja, sigurno prethodno kontaktirala so so nadle`nite institucii. Otakako }e donesat odluka da investiraat sigurno go istraùvaat potencijalniot pazar, i dobile informacii za uslovite {to gi nudi taa dràva, nivnite najavi sigurno ne se naprazno” izjavi Mizo. Od Ministerstvoto za ekonomija, pak, velat deka tie se zadolèni samo da ja vodi investicionata politika, a ne da kontaktira so kompanii, potencijalni investitori. “Nadle`ni za ova pra{awe se Agencijata za stranski investicii, ministerot za stranski investicii Vele Samak, kako i vicepremierot Vladimir Pe{evski koi ostvaruvaat direktni kontakti so kompaniite koi se potencijalni investitori vo zemjava, a Ministerstvoto za ekonomija e zadolèno samo da ja vodi investicionata politika”, velat od Ministerstvoto za ekonomija.

ISPRAVKA Vo dnevniot vesnik “Kapital”, broj 51, od 1 juni 2010 godina, e napravena nenamerna gre{ka vo rubrikata “Lideri”. Namesto fotografija od Klavdij Godni~, generalen izvr{en direktor na ONE, e objavena od Nikola Qu{ev, glavniot izvr{en direktor na VIP. Im se izvinuvame na G. Godni~ i na G. Qu{ev, kako i na ~itatelite.

REDAKCIJA “KAPITAL”

NAVIGATOR

02.06.2010

POBEDNIK

NE IM BE[E DENOT

LIDERI

OSTANUVA NA VRVOT ako bomba odekna v~era vesta deka generalniot direktor na Me|unarodniot monetaren fond, Dominik [tros-Kan, e najdobriot kandidat na francuskite socijalisti za pretsedatelskite izbori vo 2012 godina. [tros-Kan vo momentot ima pogolem rejting od aktuelniot pretsedatel na Francija, Nikola Sarkozi i bi go “tepal” at na izborite ako se odràt sega. Ova kaùva kolku e po~ituvan, ne samo na me|unarodnata scena, tuku i vo mati~nata zemja. Imeto na Dominik [trosKan, koj e i porane{en francuski minister, stana popularno, za àl, po izbivaweto na svetskata ekonomska kriza. Prviot ~ovek na glavniot stolb na svetskata monetarna ekonomija, so studena glava, mnogu otvoreno i promisleno, gi analizira{e i komentira{e problemite koi gi nametna krizata. MMF pod negova palka ne ostana na strana, tuku stana najaktivnata institucija vo

K HILARI KLINTON

NIKOLA SARKOZI

MILE JANAKIESKI

SIMONIDA CRVENKOVA

povika liderite vo reeti deka afrikanskite amesto da {tedi poradi evizorite otkrija nezaGsamitigionot pred dene{niot Vzemji }e dobijat pogolema Nkrizata vo dr`avniot Rkonsko i nenamensko na EU vo Saraevo da te`ina na me|unarodnata buxet toj }e frli nad 100.000 tro{ewe pari na Klinikata ne dozvolat stagnacija i neispolnuvawe na obvrskite

scena, pred s$ vo ON

evra za da ja promovira za onkologija, kako i delewe rabotata na Ministerstvoto plati bez pravilnik

IAKO E KRIZA I VLADATA MORA DA [TEDI

REKLAMNITE KAMPAWI ]E KURTULAT SO REBALANSOT?! I pokraj rebalansot na buxetot vo koj }e se kratat mnogu rashodi poradi namalen priliv na prihodi, dr`avnite institucii ne samo {to ne se otka`uvaat od populisti~kite reklamni kampawi, tuku i zapo~nuvaat novi VIKTORIJA MILANOVSKA milanovska@kapital.com.mk

o predve~erieto na objavuvaweto na rebalansot na buxetot, vo koj }e se kratat mnogu rashodi poradi namalen priliv na prihodi, dràvnite institucii ne samo {to ne se otkaùvaat od populisti~kite reklamni kampawi, tuku i zapo~nuvaat novi. Ministerstvoto za transport i vrski }e potro{i 115.000 evra buxetski pari za da se reklamira. Preku ovaa kampawa, Ministerstvoto }e gi informira gra|anite za na~inot na koj {to raboti. Kampawata }e ja realizira agencijata Republika. Od Ministerstvoto za finansii ne dobivme odgovor dali pri rebalansot na buxetot }e se krati i kaj stavkite za reklami i drug vid marketin{ki kampawi na ministerstvata i na drugite dràvni kompanii. Vladata neodamna najavi restrikcija kaj tro{eweto pari za ovaa namena, no ostana nedosledna na svoite vetuvawa. Minatata godina, vo ekot na ekonomskata kriza, ministerot za finansii, Zoran Stavreski, najavi namaluvawe na neproduktivnite stavki, no na pra{aweto {to }e bide so rashodite za vladinite

GUBITNIK

POTEG ZA OSUDA ncidentot {to se slu~i na Sredozemnoto More, vo koj izraelskite specijalci ubija dvaesetina u~esnici vo humanitarnata flotila e nastan bez presedan koj ta mora da se osudi. Turskata Vlada go obvini Izrael za „dràven terorizam”, no premierot na Izrael Bewamin Natenjahu ja nare~e celata flotila „smislena provokacija” zaa da & na{teti na izraelskata pozicija vo svetot i kako organizatori gi at obvini onie sili koi stojat zad Iran i zad negovata islamisti~ka enklava vo Gaza, so koja upravuva Hamas. Bez razlika na izgovorot na izraelskata vlast, nastanot go potrese celiot svet. Site me|unarodni organizacii, Sovetot za bezbednost pri ON, vladi na dràvi, nevladini i humanitarni organizacii go osudija incidentot i pobaraa kaznuvawe na storitelite. S$ pove}e se zboruva za tenkata linija do izbuvnuvawe na nov konflikt me|u Izrael i Turcija koj lesno moè

kampawi, dodade: “Toa ne zna~i deka odredeni rashodi }e se svedat na nula”. Reklamnite kampawi na vladata ne se nova rabota. Nejziniot mandat zapo~na so agresivni kampawi za borba protiv alkoholizmot, za etika i eti~ko odnesuvawe, za objasnuvawe na posledicite od abortusot, borba protiv pu{eweto, pottiknuvawe na gra|anite da ~itaat knigi, odr`uvawe na javnata ~istota, {irewe na optimizam i respekt kon dobrite vrednosti. Celta e preku objavi vo mediumite i na bilbordi da se bombardiraat gra|anite za da se podigne javnata svest. Spored nekoi procenki {to bea objaveni vo mediumite, vkupnata vrednost na site kampawi e pogolema od ~etiri milioni evra, a sekoja poedine~no, namesto

3 FAKTI ZA...

75% 20,5% 1

DOMINIK DOMINI IK [T [TRO [TROS ROS -KAN pomagaweto na zemjite koi se soo~uvaat so finansiski problemi. O~igledno, takvata misija “pali” kaj francuskite glasa~i na koi im e dosta od glamur i senzacii, {to se gleda i vo namalenata popularnost na Sarkozi. Biografijata i iskustvoto na [tros-Kan mo`at da bidat samo primer za toa kakva li~nost treba da se kandidira za pretsedatel na edna zemja.

OD GRA\ANITE VO ZEMJAVA GO PODDR@UVAAT ZAKONOT ZA ZA[TITA OD PU[EWE, POKA@UVAAT REZULTATITE OD ANKETATA NA INSTITUTOT DIMITRIJA ^UPOVSKI OD ISPITANICITE SE PROTIV ZAKONOT I BARAAT SLOBODA ZA PU[EWE VO KAFULIWATA I RESTORANITE JANUARI GODINAVA PO^NA DA VA@I ZAKONOT ZA ZA[TITA OD PU[EWE I CELOSNO ZABRANI PU[EWE VO KAFEANI, NO]NI BAROVI, KAFEBAROVI, DISKO-KLUBOVI

vo ramka od 400.000 evra, kako {to navede premierot Nikola Gruevski, ~inat i po okolu 600.000 evra. Naj~esto na tenderite se sklu~uvaat dogovori so nekolku isti firmi. Najmalku logi~ni se reklamnite kampawi kako ovaa na Ministerstvoto za transport i na dr`avnite Elektrani na Makedonija, koi go reklamiraat sekojdnevnoto rabotewe. I Dr`avniot zavod za revizija (DZR) objavi deka za realizirawe na vladinata programa so buxetot za 2007 godina bile planirani 812 milioni denari, odnosno tri pati pove}e od 2006 godina, koga za ovaa namena bile predvideni 222 milioni denari. Spored revizorskiot izve{taj za 2007 godina, za reklamni kampawi se potro{eni 474 milioni denari, odnosno 7,7 milioni

115.000 evra buxetski pari }e potro{i Ministerstvoto za transport i vrski za reklamirawe na svoeto rabotewe

evra. Vo 2008 godina samo proektot “Investirajte vo Makedonija” dràvata ja ~ine{e 3,3 milioni evra buxetski pari. Istata godina, vladata potro{ila duri 49% od svojot buxet za kampawi i reklami, pokaùvaat izve{taite na DZR. Ova se mnogu golemi stavki vo dràvnata kasa, pa zatoa za o~ekuvawe e tie da se namalat, bidej}i buxetot e vo kriza i mora da se {tedi.

PROCENKI...

BEWAMIN NATENJAHU da go zapali celiot region vo Bliskiot Istok. Snimkite od ona {to se slu~uvalo na brodot preku globalnite televiziski mre`i, gi vide cel svet. Faktot deka vo humanitarniot konvoj ima{e lu|e od site strani na svetot, vklu~itelno i Makedonija, odgovornosta na Izrael e u{te pogolema. Od nea ne mo`e da se pobegne so nikakvi izgovori. Ona {to e neophodno e objektivna istraga za da se doznae vistinskata pri~ina za ovoj incident bez presedan vo me|unarodnite odnosi.

MISLA NA DENOT

NIKOLA GRUEVSKI premier na Makedonija

MAKROEKONOMSKATA SOSTOJBA E STABILNA akroekonomskata sostojba vo Makedonija e dobra i stabilna, iako s$ u{te se ~uvstvuvaat posledicite od globalnata ekonomska kriza, oceni v~era premierot Nikola Gruevski. “Ovaa godina deviznite rezervi se pogolemi od toa {to bea pred po~etokot na krizata. Inflacijata e niska, a proekciite za rastot se okolu 2%, odnosno imame celosno stabilizirana situacija vo makroekonomskata politika, vo odnos na toa {to be{e za vreme na krizata. No, toa ne zna~i deka krizata se u{te ne se ~uvstvuva”, izjavi premierot.

TREBA DA GO BARATE PROSTOROT, ONAA DUPKA KADE [TO KONKURENTITE NA PAZAROT STANALE MRZELIVI I IZGUBILE KONTAKT SO ^ITATELITE ILI GLEDA^ITE

RUPERT MARDOK MEDIUMSKI MAGNAT

4 02.06.2010

NAVIGATOR

SVET

0-24

...”GAS DO DASKA”

...NEODGOVORNO ODNESUVAWE

...NAPAD NA PRETSEDATELOT

^avez progonuva{e kamionxija

Briti{ petroleum znael deka }e ima katastrofa

Sredno{kolec go ga|a{e Sarkozi

enecuelskiot pretsedatel Hugo ^avez, otkako bil pominat P Vpu{til od nezadovolen voza~ na kamion, u{te ponezadovolen se vo potera po nego. ^avez naj~esto sam upravuva so

odeka francuskiot pretsedatel Nikola Sarkozi vo sredno D u~ili{te zboruva{e za novite merki za suzbivawe na delikvencijata, kon nego poleta {i{e. No toj ne se ni

slu`beniot avtomobil.

retstavnici na Briti{ petroleum priznaa deka mernite uredi na naftenata platforma poka`uvale deka vo bu{otinata vleguva pogolema koli~ina na gas, {to e eden od znacite za eksplozija.

pomrdna.

FOTO NA DENOT

OGROMNA DUPKA PROGOLTA KU]I VO GVATEMALA Ogromna dupka, vo samiot centar na gradot Gvatemala siti, predizvikana od golemoto nevreme {to ja zafati centralna Amerika, bukvalno progolta semejna ku}a i trikatnica. Dvata objekta vo Gvatemala propadnaa vo zemja, a spored lokalnite glasila, vo nesre}ata zaginalo edno lice, najverojatno ~uvarot na trikatnata zgrada. Dupkata, koja vleva strav, nastanala otkako popu{til sistemot za atmosferska kanalizacija. Inaku vo burata Agata, koja go opusto{i podra~jeto na centralna Amerika, dosega zaginaa 146 lu|e, a nad 50 se smetaat za is~eznati. Najte{ko e pogodena Gvatemala, no i Honduras i Salvador. Vo trite dr`avi se evakuirani nad 150 iljadi lu|e.

DVA, TRI ZBORA “Nekoi krugovi kone~no sfatija deka seriozno mislam koga zboruvam za borbata protiv korupcijata i zatoa po~naa da vr{at pritisoci vrz mene” JADRANKA KOSOR premier na Hrvatska

“Izleguvaweto na Grcija od evrozonata e prakti~no neizbe`no, bidej}i nema da bide vo sostojba da go izbegne dol`ni~kiot bankrot bez devalvacija na sopstvenata valuta, so cel da go zgolemi izvozot. Edinstven na~in da go realizira toa e da se vrati na sopstvenata valuta” DAGLAS MEKVILIJAMS glaven ekonomist na britanskiot Centar za ekonomski i delovni istra`uvawa

“Iran, i pokraj zakanite od postrogi sankcii, prodolùva so spornata nuklearna programa. Posledniot izve{taj na MAAE jasno pokaùva deka Iran prodolùva da ne gi ispolnuva me|unarodnite obvrski i da ne sorabotuva” MAJK HAMJAR portparol na Sovetot za nacionalna bezbednost vo Belata ku}a

GADGETS

SO SEKOJ KUPEN PRIMEROK NA MAGAZINOT KAPITAL SLEDUVA BESPLATEN DNEVEN VESNIK KAPITAL

WINPAD110 I WINPAD100 OFICIJALNO PRETSTAVENI

SI pretstavi dva novi tablet-kompjuteri WinPad110 i WinPad100. Prviot koristi Android “vozen” na Nvidia SoC Tegra 2, dodeka vtoriot e baziran na Intel Atom i koristi operativen sistem Windows 7. I dvata tableti imaat 10in~ni displei so rezolucija od 1.024 x 600 pikseli, a Windows-modelot (WinPad100)

ima procesor Atom Z530, predna kamera, kako i USB i HDMI priklu~oci. Operativniot sistem na ovoj model e specijalno prilagoden za upravuvawe so prsti (dopir). Najavenata cena na WinPad100 za amerikanskiot pazar iznesuva 500 dolari, a za modelot WinPad110 (so Android) 400 dolari. Proda`bata na ovie tableti zapo~nuva vo tekot na ovaa godina.

6 02.06.2010

POLITIKA

SE BLI@I LI KONSENZUSOT ZA PROMENITE NA IZBORNIOT ZAKONIK?

VLADATA ]E [TEDI NA GRBOT NA NAJSIROMA[NITE, OBVINUVA OPOZICIJATA

nicijativata na SDSM za promena na Izborniot zakonik, so cel pomalite etni~ki zaednici da dobijat zagarantirani prateni~ki mesta vo Parlamentot, poleka, no sigurno se pridvi`uva napred. Pretstavnicite na srpskata i turskata zaednica vo Makedonija, Ivan Stoilkovi} i Kenan Hasipi, koi bea idejni tvorci na skoro identi~en predlog so koj VMRO-DPMNE izleze vo 2007 godina, se najaktivni interesenti za realizacija na staro-novata inicijativa. Tie izrazija za-

dovolstvo od napredokot, pred s$, vo pravec na nadminuvawe na skepticizmot {to postoi kaj partiite od albanskiot blok za toa kako promenite }e se odrazat vrz nivnata pozicija vo zakonodavniot dom. "So DUI sme vo postojan kontakt i mo`eme da konstatirame deka ima napredok vo razgovorite so niv, vo funkcija na postignuvawe pogolem politi~ki konsenzus. Tie prifatija mnogu raboti, a insistiraat za Badinter da glasaat samo pratenicite izbrani na nacionalnite listi",

izjavi Stoilkovi}. Rafis Aqiti, od DUI, potvrdi deka kaj niv postoi otvorenost za inicijativata, so toa {to za DUI e prifatliva samo varijanta koja ne e na {teta na Badinteroviot princip. Za da se izbegne mo`nosta i pokraj najavenite promeni na Izborniot zakonik, golemite partii, pak, da gi zloupotrebat pomalite etni~ki zaednici, Hasipi, od SDSM i VMRODPMNE, pobara garancii deka nema da stavat na svoite listi kandidati od pomalite etni~ki zaednici.

romenite na Zakonot za vrabotuvawe i osiguruvawe vo slu~aj na nevrabotenost, {to gi predlaga Vladata, se odnesuvaat samo na eden ~len od Zakonot i zna~at promena na formulata so koja se presmetuva nadomestot za kategorijata gra|ani {to ja opfa}a Zakonot. Namesto kako dosega nadomestot da se usoglasuva so stapkata na porast na prose~nata plata, se predlaga usoglasuvaweto da se pravi spored prose~nite mese~ni tro{oci za `ivot. Ovaa edin-

stvena promena (na ~lenot 70) predizvika burna reakcija od opozicijata, koja obvini deka vlasta, iako ima pobezbolni na~ini za {tedewe, sepak, izbira da {tedi na grbot od najranlivata kategorija gra|ani. "Nosite zakoni so koi gledate kako da im go skratite ona {to im go dol`ite na gra|anite. Ako se usoglasuva{e nadomestot spored prose~nata plata, ovaa kategorija gra|ani treba{e da dobie od 25 do 30% zgolemuvawe na nadomestot. A vaka, so nezna~itelniot po-

rast na tro{ocite za `ivot, nema ni{to od toa. Zatoa {to vie ja nadminavte krizata, a gra|anite ne", izjavi Tome ^ingovski, pratenik od SDSM. Pretstavnikot na vladata, zamenik-ministerot za trud i socijalna politika, Spiro Ristovski, predlog-izmenata ja pravda{e so nerealniot porast na platite. "Platite porasnaa neobjektivno so na~inot na presmetuvawe na bruto-platata, vo koja vleguvaat i tro{ocite za hrana i patuvawe".

PREMIEROT NIKOLA GRUEVSKI JA SMIRUVA TOPKATA

“JAS SUM ZA RE[ENIE, AMA PRIFATLIVO”!? Premierot, odgovaraj}i na obvinuvawata na opozicijata deka Evropskata unija i NATO ne se prioritet na ovaa Vlada i deka toj nema namera da najde kompromis so Grcija kako klu~ za deblokacija, pora~a deka toj ~eka re{enie {to }e im se “bendisa” na gra|anite. Od DUI pritiskaat za nosewe na “istoriski odluki vo istoriski momenti”, no ova i spored dvete partii ne vlijae na harmoni~nata atmosofera vo vladinata koalicija KATERINA SINADINOVSKA sinadinovska@kapital.com.mk

as ne sum protiv re{enie na sporot so Grcija. Naprotiv, jas sum za re{enie, no rekov deka nema da moè so zakani da se prifati re{enie {to e neprifatlivo, koe gra|anite ne go sakaat i koe pravi {teta. Ako dojde kompromisno re{enie koe e prifatlivo za gra|anite i koe ne {teti na dràvnite i na nacionalnite interesi, so zadovolstvo bi go prifatile i se nadevam deka bi go poddràle i gra|anite, - izjavi v~era premierot Nikola Gruevski, kako odgovor na komentarite na opozicijata deka Vladata ve}e gi zacementirala procesite na evroatlantskite integracii na dràvata. So vakvata izjava, koja ve}e e ~uena i videna, premie-

rot Gruevski samo go povtori ona {to e poznato kako negov oficijalen stav, velej}i deka }e prifati samo “prifatlivo re{enie” (a kakvo bi poinaku!?). So ova toj ne dade konkreten odgovor na obvinuvawata i barawata od parlamentarnata opozicija koja go povika da go ka`e negoviot plan za toa kako bi se razvivale ne{tata so Grcija i kako da se izvle~e Makedonija od “status kvo”-situacijata vo koja se nao|a. Toj, sepak, izjavi deka ne se ~uvstvuva otfrlen od me|unarodnata zaednica, kako {to kritikuvaat negovite politi~ki oponenti. Opozicijata ostro go napadna premierot za negoviot govor na konferencijata na podmladokot na VMRO– DPMNE, vo koj Gruevski decidno pora~a deka vo nikoj slu~aj nema da podlegne na

nikakvi pritisoci i da go promeni imeto, povikuvaj} i se na voljata na narodot koj, spored premierot, bil so edinstveni pozicii okolu ova pra{awe. Za opozicijata ovoj stav e gubitni~ki i o~aen krik na nemo} za prezemawe na odgovornosta i stavawe kraj na evropskite zalo`bi na dr`avata. Nasproti ova, premierot i ponatamu tvrdi deka ostanuva posveten vo pregovorite, no deka apsolutno nema da otstapi od stavot za kakvo bilo re{enie narodot da go ima posledniot zbor. Gruevski v~era isto taka pora~a i pokraj site najavi i analizi na ekspertskite krugovi, ovaa godina da ne se o~ekuvaat predvremeni izbori. “Site objavi, prognozi i analizi deka godinava }e ima izbori se apsolutno neto~ni” veli Gruevski. Toj se osvrna i na odnosite

so koalicioniot partner DUI i izjavi deka imaat redovna komunikacija so rakovodstvoto na partijata na Ahmeti, i deka stabilnosta na vladinata koalicija ne e dovedena vo pra{awe. Istovo ova go tvrdat i od DUI. Velat deka postojano komuniciraat i se obiduvaat da gi re{at site otvoreni pra{awa i problemi so koalicioniot partner, koi bilo normalno da postojat. Sepak, od DUI, kako komentar na nedelniot govor na premierot, izlegoa so poraka deka “vreme e za istoriski odluki, za koi e potrebno liderstvo i odgovornost, a vistinskite patrioti se poznavaat po noseweto na takvite odluki”, {to se tolkuva kako direkten pritisok vrz koalicioniot partner za nao|awe na poskoro re{enie.

SKROMNI O^EKUVAWA OD SARAEVSKIOT SAMIT NA EU

BALKANOT TE[KO SE OBEDINUVA ]e zavr{i li i saraevskata konferencija za evropska integracija na Zapaden Balkan so fijasko kako prethodniot samit na EU vo Brdo na Kraw? Ekspertite smetaat deka o~ekuvawata od ovaa konferencija ne treba da bidat golemi, ako se ima predvid faktot deka dr`avite od ovoj region s$ u{te se dlaboko optovareni so te{ki bilateralni sporovi GABRIELA DELOVA delova@kapital.com.mk

ealni se stravuvawata deka saraevskata konferencija }e zavr{i kako u{te eden sostanok na koj EU }e izrazi samo deklarativna zalo`ba za toa deka vratata za Balkanot ostanuva otvorena vo evrointegrativnite procesi, smetaat ekspertite. Aleksandar Fati}, nau~en sovetnik od Institutot za me|unarodna politika i ekonomija, dene{nata konferencija vo Saraevo ja ocenuva kako zna~aen diplomatski nastan vo poslednite godini, no, sepak,

smeta deka ne treba mnogu da se o~ekuva. "Ova e posledna {ansa zemjite od regionot da ostanat na dnevniot red za pro{iruvawe na Unijata. Uspehot na konferencijata, me|utoa, ne garantira deka }e dojde i do pro{iruvawe. Na ovoj sostanok }e se zboruva za toa dali preostanatite zemji od procesot na stabilizacija i asocijacija }e bidat primeni vo EU ili ne. A argumentite koi nekoi zemji po~naa da gi koristat vo Brisel protiv ponatamo{noto pro{iruvawe na EU, poradi toa {to nema adekvatna regionalna sorabotka, }e bide isto taka glavna tema

na ovoj sostanok", izjavi Fati} za srpskiot vesnik "Politika". Porane{niot minister za nadvore{ni raboti na Srbija i Crna Gora, Vladislav Jovanovi}, isto taka ne o~ekuva zna~ajni rezultati od ovaa konferencija. Spored nego, na ovoj samit }e ima samo "ubavi govori" i te{ko deka }e ima pozitivni rezultati, so ogled na toa {to "ne se site pozitivno nastroeni", veli Jovanovi} za "Politika". Prognozite na ekspertite odat i dotamu {to se najavuva deka, namesto so "saraevska deklaracija", konferencijata }e zavr{i samo so slaba izjava vo

koja }e nema poedine~ni zaklu~oci za dr`avite od regionot. Spored o~ekuvawata na ekspertite, so zavr{niot dokument pretstavnicite na EU }e povikaat na toa zemjite od regionot da gi re{at bilateralnite sporovi, namesto da se naglasi deka vakvite sporovi ne treba da bidat pre~ka za integriraweto na Zapaden Balkan vo EU. Za edinstven uspeh od ovaa konferencija se smeta toa {to Srbija i Kosovo, preku prisustvoto na pretstavnicite na ministerstvata za nadvore{ni raboti na ovoj samit, kone~no se soglasija da sednat na ista masa.

Evropratenikot Zoran Taler, pak, veli deka zemjite od regionot mora da ja iskoristat {ansata {to im se nudi na ovoj samit na EU vo Saraevo. "Na ovoj samit, zemjite od regionot treba da poka`at deka samite se sposobni da se organiziraat i da go vodat procesot na integracija na Balkanot vo EU pod svoja kapa", izjavi Taler za vreme na poslednata poseta vo Skopje. Na dene{nata konferencija "EU-Zapaden Balkan" vo Saraevo, }e prisustvuva {eficata na diplomatijata na EU, Ketrin E{ton; Xejms Stajnberg; zamenikot na ministerot za nadvore{ni raboti na SAD, Hilari

Klinton; {efot na {panskata diplomatija, Migel Moratinos; {efot na italijanskata diplomatija, Franko Fratini; negoviot turski kolega, Ahmet Davitoglu; zamenik-{efot na ruskata diplomatija, Vladimir Titov i {efovite na ministerstvata za nadvore{ni raboti na zemjite od regionot i zemjite-~lenki na EU. Diplomatski izvori za “Kapital”, pak, velat deka prisustvoto na golem broj od ministrite za nadvore{ni raboti od zemjite-~lenki na EU s$ u{te ne e potvrdeno, {to e u{te edna pri~ina plus za pesimisti~kite o~ekuvawa od konferencijata.

FOKUS

02.06.2010

1% 19% 55% 23% 2% 0

0 4% 36% 30% 28% 2%

1% 7% 58% 22% 11% 1%

1% 14% 51% 24% 9% 3%

1% 6% 27% 33% 32% 0

DALI EKONOMSKATA KRIZA GI PROMENI POTRO[UVA^KITE NAVIKI?

MAKEDONCITE TRO[AT ISTO, AMA 20 GODINI KUPUVAAT POEVTINO Tie velat deka zemjava e vo kriza ve}e 20 godini i se naviknale da ìveat so skromni finansiski sredstva. Ne gi zagriùva duri ni toa {to vo narednite 12 meseci o~ekuvaat finansiskata sostojba da bide ponepovolna. Gra|anite se optimisti deka vo takvi uslovi }e moàt pove}e da za{tedat za da nemaat problemi GOJKO KE[EQ

gojko@kapital.com.mk

pokraj ekonomskata kriza, koja direktno go pogodi ìvotniot standard na naselenieto, gra|anite vo zemjava ne gi menuvaat potro{uva~kite naviki. Tie velat deka zemjava e vo kriza ve}e 20 godini i se naviknale da ìveat so skromni finansiski sredstva. Ne gi zagriùva duri ni toa {to vo narednite 12 meseci o~ekuvaat finansiskata sostojba da bide ponepovolna. Gra|anite se optimisti deka vo takvi uslovi }e moàt pove}e da za{tedat. “Makedonija e 20 godini vo kriza i ve}e se naviknavme da ìveeme so skromen semeen buxet. Malite finansiski turbulencii ne vlijaat zna~itelno vrz potro{uva~kata, bidej}i sekako ìveeme so minus na kreditnite karti~ki”, veli eden gra|anin. Trgovcite potvrduvaat deka nema namaluvawe na potro{uva~kata, no ostanuva pogolemata pobaruva~ka za poevtina obleka, kako i dosega, osven za posebni situacii, kako {to se maturskite ve~eri i svadbite, koga ne se {tedele pri izborot na obleka, makar i da se otide vo crveno saldo. Spored sopstvenikot na butikot Teranova, Aleksandar Ivanovski, vo 2009 godina ovoj sinxir zabeleàl rast na proda`bata od 15%, a vo prviot kvartal od 2010 godina od 10%. “Cenite vo na{ite butici se dostapni za prose~nite gra|ani, so ogled na nivniot nizok standard. Taka,

krizata kaj nas duri i vlijae{e pozitivno vrz proda`bata”, veli Ivanovski. Od trgovskiot sinxir Vero velat deka trendot na namaluvawe na potro{uva~kata od 2009 godina se preslikal i vo prvite meseci od 2010 godina. Spored Mihajlo Xekanovi}, menaxer na proda`ba vo Vero, gra|anite najmnogu {tedat pri kupuvawe na kozmeti~ki preparati, kade {to se svele samo na osnovnite artikli. Kaj hranata nema trend na namaluvawe na pobaruva~kata. “Brojot na potro{uva~i e re~isi na isto nivo, no, sepak, zabeleìtelno e namalen brojot na artikli vo ko{ni~kite. No, bidej}i vo zemjava platite ostanaa na isto nivo, a cenite na artiklite ne zabeleàa zna~itelno zgolemuvawe, potro{uva~kata ostana re~isi na isto nivo”, veli Xekanovi}. Spored nego, gra|anite, sepak, izbegnuvaat da kupuvaat poskapi artikli. Toj o~ekuva vakvata sostojba da trae dodeka ne se podobri ekonomskata situacija. Malo namaluvawe na potro{uva~kata zabeleàle i vo restoranite i drugite ugostitelski objekti. Od edna poznata skopska picerija ni rekoa deka izminatiov period e zabeleàno namaluvawe na nara~kite na pijalaci. “Ako prethodno pred da go nara~aat predjadeweto klientite pora~uvaa aperitiv, denes gledaat da go preskoknat i preminuvaat direktno na salata ili na glavnoto jadewe, a kafeto naj~esto go sluìme na smetka na ku}ata. Vo ovoj period e zabeleìtelna namalenata pobaruva~ka na hrana, no toa ne e poradi {tedeweto, tuku taka e sekoga{ vo ovoj period od godinata”, veli Eli N., menaxer na

RASTE DOVERBATA NA POTRO[UVA^ITE

Spored istraùvaweto na GFK, doverbata na potro{uva~ite vo prvata polovina na 2010 godina e blago zgolemena vo odnos na vtorata polovina od 2009 godina. Najgolemo podobruvawe se zabeleùva vo percepcijata na nevrabotenosta. Na pra{aweto dali finansiskata sostojba vo nivnite doma}instva e podobrena sporedeno so pred 12 meseci, 55% od gra|anite izjavile deka e ista kako i pred 12 meseci. Edna ~etvrtina (25%) izjavile deka finansiskata sostojba im e vlo{ena vo sporedba so taa pred edna godina, {to e blago zgolemuvawe vo sporedba so istraùvaweto vo oktomvri 2009 godina. Sporedeno so zemjite od Centralna i Isto~na Evropa, procentot na makedonski doma}instva ~ija finansiska sostojba e vlo{ena e zna~itelno ponizok otkolku vo Romanija, Bugarija, ê{ka i Polska. Vo odnos na nevrabotenosta, 45% od gra|anite smetaat deka situacijata nema da se smeni vo slednite 12 meseci, 28% smetaat deka }e ima pove}e nevraboteni, a 22% deka }e ima pomalku. picerijata. Spored ugostitelite, ako od po~etokot na godinava se zabeleùva{e namaluvawe na prometot poradi zabranata za pu{ewe, sega, poradi otvoraweto na letnite terasi takviot trend e promenet. NA ODMOR VO JUNI I SEPTEMVRI Spored turisti~kite agencii, godinava najgolem del od Makedoncite na odmor }e odat vo Grcija i toa vo juni i septemvri, koga aran`manite se mnogu poevtini. Cenata na 10dneven aran`man vo Grcija vo juni i septemvri za eden ~ovek iznesuva 109 evra, a vo avgust 250 evra. “Ne zabeleùvame namaluvawe na aran`manite, posebno za Grcija, koja i godinava e top-destinacija. Naprotiv, na{ata agencija godinava ima iznajmeno 400 legla za izdavawe, dodeka minatata godina imavme iznajmeno zna~itelno pomalku legla, odnosno 230”, veli Aleksandar ônovski, direktor na turisti~kata agencija Iguana.

I od agencijata Aurora, isto taka, velat deka godinava ne zabeleùvaat namaluvawe na brojot na aranàmani. “Aran`manite i ovaa godina se na isto nivo kako i minatata. Te{ko deka vo narednive godini moè da se povtori bumot od 2008 godina, koga ogromen broj gra|ani odlu~ija da letuvaat vo poznatite svetski turisti~ki destinacii. No, za razlika od godinava, vo 2008 godina stanaa aktuelni kreditnite karti~ki i potro{uva~kite krediti, koi gra|anite gi iskoristija za eliten odmor. Sega situacijata e poinakva poradi faktot {to golem del od gra|anite gi vra}aat kreditite”, veli Roza Sara~evska, direktor na Aurora. Spored nea, poimotnite gra|ani i godinava se odlu~ile za najpoznatite svetski turisti~ki destinacii, izbiraj}i visokoklasni hoteli. NEMA NOV AVTOMOBIL O~igledno najgolem del od gra|anite

10%

e zgolemena pobaruva~kata na obleka vo prviot kvartal od 2010 godina vo eden od najpoznatite makedonski butici - Teranova.

55%

od gra|anite izjavile deka finansiskata sostojba vo nivnoto doma}instvo e na isto nivo kako i pred 12 meseci, poka`uva najnovoto istra`uvawe na GFK

godinava }e apstiniraat od kupuvawe nov avtomobil. Namalena e i pobaruva~kata na avtomobili, a ne se prodavaat nitu uvezenite polovni avtomobili, koi se stari i pove}e od 10 ili 12 godini. “Za da se kupi nov avtomobil, voobi~aeno prvo se prodava stariot. Duri i da imate 30-godi{en avtomobil, toj do v~era imal odredena vrednost, no vrednosta na toj avtomobil sega e svedena na nula”, veli Zlatko Mucunski, direktor na Por{e-Makedonija. Spored avtomobilskite dileri, padot na proda`bata na novi avtomobili vo 2009 godina e 33%, a godinava se o~ekuva da bide u{te pogolem poradi noviot zakon za uvoz na stari avtomobili. Ovoj poteg kompletno go paralizira{e pazarot na proda`ba na novi avtomobili, kade {to neoficijalno vo prvite tri meseci od 2010 godina, sporedeno so istiot period lani, e zabele`an pad od 50%.

OP[TESTVO

02.06.2010

VLADATA PO VTOR PAT GO ODLAGA ROKOT ZA ^EBREN I GALI[TE

INVESTITORITE TE[KO SE ODLU^UVAAT DA VLO@AT 700 MILIONI EVRA Vremeto “~uka” za ili protiv ^ebren i Gali{te?

Po vtor pat se odlo`i rokot za dostavuvawe ponudi od strana na zainteresiranite investitori, koi baraat rok do septemvri KATERINA POPOSKA poposka@kapital.com.mk

o vtor pat se odloùva rokot za dostavuvawe ponudi za realizacija na tenderot raspi{an za dvete najgolemi hidrocentrali vo zemjava, êbren i Gali{te. Pred istekot na rokot vladata im ostava u{te mesec i polovina na zainteresiranite kompanii da gi podgotvat ponudite i da gi dostavat do Ministerstvoto za ekonomija. Ova e vtoro prodolùvawe na rokot, otkako vo mart rokot se prolongira{e za dopolnitelni dva meseca. Na sednica na vladata se odlu~ilo namesto do krajot na maj, potencijalnite investitori da dobijat u{te mesec i polovina, do koga treba da ja podgotvat ponudata za izgradba na HEC êbren i HEC Gali{te. Visoki vladini izvori za "Kapital" otkrivaat deka del od zainteresiranite investitori za ovoj krucijalen energetski proekt za zemjava se poàlile deka do krajot na maj nemaat dovolno vreme za da ja podgotvat ponudata za ovie dve hidroelektrani. Potencijalnite investitori od vladata pobarale rokot da se pomesti za

na esen, odnosno da dobijat u{te najmalku ~etiri meseci. Izvori od vladata ne ja otfrlaat mo`nosta rokot za dostavuvawe ponudi da se prodolì za na esen, onaka kako {to ve} e pobarale investitorite. Vo takov slu~aj zainteresiranite investitori bi dobile pove} e od {est meseci vreme za podgotovka na dokumentacijata za ovie krucijalni energetski proekti vo Makedonija, ako se trgne od faktot deka prvi~no zacrtaniot rok za dostavuvawe ponudi be{e mart godinava. Spored neoficijalni informacii za ovie dve najgolemi hidroelektrani, koi treba da se izgradat najdocna do 2018 godina, spored proekciite vo energetskata strategija, interes projavile i dosega najèstokite rivali, italijanskata energetska kompanija ENEL, avstriskata Verbund i germanskata RVE. Tokmu me|u ovie kompanii vo poslednite nekolku godini se vodi najtesnata bitka koj } e dostavi podobra ponuda, prifatliva i za investitorot i za dràvata. Neodamna, vladata za 100.000 evra ja angaìra{e Me|unarodnata finansiska korporacija (IFC), koja e del od Svetska banka, da gi sovetuva i da im pomogne na vlastite da podgotvat i implementiraat otvorena i transparentna ten-

Vladata pred pove}e od ~etiri meseci ja anga`ira{e finansiskata korporacija IFC koja }e & pomogne da go spasi proektot ^ebren i Gali{te. Za sto iljadi evra IFC, koja e del od Svetska banka, }e gi sovetuva i }e im pomogne na vlastite da podgotvat i implementiraat otvorena i transparentna tenderska procedura za javniot oglas.

700

milioni evra zaedno ~inat hidrocentralite ^ebren i Gali{te

godini se potrebni za izgradba na dvata objekti derska procedura za javniot oglas, no i da posreduvaat so potencijalnite investitori. Regionalniot direktor na IFC, Xovani Daniele, pred re~isi dva meseca vo intervju za "Kapital" otkri deka ima zainteresirani kompanii za izgradba na dvete najgolemi hidrocentrali. “Ima zainteresirani kompanii. Ve}e mnogumina seriozno go razgleduvaat proektot, timot naporno raboti, se obiduvaat da ja zavr{at analizata na proektot. Nie se nadevame deka }e mo`eme da go pro{irime brojot na u~esnici na tenderot, {to }e bide golem uspeh i za vladata i za Makedonija, bidej} i na{ata uloga vo procesot i pri~inata zo{to IFC e vklu~ena ovde e da se obide da go zgolemi brojot na inves-

titori”, istakna neodamna Daniele. Ova gi podgrea nade`ite, tolku pove}e {to Makedonija ~eka na izgradbata na ovie dve krucijalni hidrocentrali za energetskiot sistem na zemjava pove}e od 20 godini.

dvete klu~ni hidrocentrali na Crna Reka - ^ebren i Gali{te, koi bi proizveduvale duri polovina od strujata koja se dobiva od vodata vo Makedonija. Ako se zeme predvid deka za ovie hidrocentrali se potrebni osum godini za da se izgradat, a strategijata predviduva istite da bidat gotovi i da vlezat vo pogon vo periodot 2016-2019 godina, energetskite eksperti tvrdat deka proektot bezdrugo e zadocnet nekolku godini. Ako dosega gi ima{e izgradeno, Makedonija vo godinive na energetska kriza nema{e da

GUBIME 30 MILIONI EVRA GODI[NO PORADI ^EBREN I GALI[TE Pokraj skapocenoto, neproduktivno, izgubeno vreme, se procenuva deka zemjava godi{no gubi najmalku po 30 milioni evra poradi neuspehot so decenii nanazad da gi izgradi

mora da uvezuva skapa struja od stranstvo. Za realizacija na ovie hidrocentrali, samo ovaa vlada dosega raspi{a ~etiri tenderi. Dva propadnaa, a dva bea odlo`eni. Vo celiot proekt dr`avata }e vleze so vlog na HEC Tikve{ i na zemji{teto kade {to treba da se gradat hidrocentralite. Energetskite eksperti predviduvaat deka proizvodstvoto od ovie hidrocentrali }e zadovoluva okolu 1.100 gigavat-~asovi struja godi{no, {to e re~isi polovina od potrebite vo zemjava za struja dobiena od voda.

10 02.06.2010

OP[TESTVO

IVANOV: POSETATA NA KATAR OTVORI MNOGU MO@NOSTI ZA SORABOTKA

EDNA TRETINA OD MAKEDONSKITE DECA @IVEAT VO SIROMA[TIJA

ri posetata na makedonskiot pretsedatel \ or|e Ivanov na Katar toj najavi deka se otvoraat mo`nosti za sorabotka vo turizmot, hotelierstvoto, industrijata za hrana, zemjodelskite proizvodi i s$ ona {to nedostiga vo nivnata zemja. Po sredbi so pretstavnici na katarskata investicika vlast i katarskiot obrazoven fond Ivanov istakna deka makedonskata vlada }e

se angaìra site ostvareni kontakti i mo`nosti da bidat iskoristeni za Makedonija da bide prisutna na ovoj prostor, kako i investitori od Katar da dojdat vo Makedonija. "Na sredbata so emirot mu ponudiv konkretni raboti koi moème nie kako dràva da gi ponudime, a koi se interesni za katarskata investiciska vlast. Vo toj kontekst, be{e i dene{nata sredba so pretsedatelot na katarskata investiciska vlast, {eikot

Hamad bin Jasem bin Jabr al Tani", izjavi Ivanov. Od Obrazovniot fond projavile interes za razvoj na makedonskoto visoko obrazovanie, osobeno vo novite dostignuvwa vo ITtehnologija, kako i za makedonski proekti vo sferata na naukata i mo`nostite za sorabotka vo delot na umetnosta i kulturata i osobeno za toa dali makedonskite muzejski postavki mo`at da bidat prisutni vo Katar.

o Makedonija edna tretina od decata vo Makedonija `iveat vo siroma{tija ili na pragot na siroma{tijata. Zagrozenite semejstva dobivaat samo 1.000 denari detski dodatok za svoite deca. Ova e realnosta so koja se soo~uvaat decata vo zemjava, be{e potencirano na Me|unarodniot den na decata, koj so manifestacijata Nov po~etok se odbele`a i vo Makedonija. Prateni~kata Liljana Pop-

ovska, koja e i pretsedatel na Komisijata za ednakvi mo`nosti potvrdi deka socijalnata pomo{ i detskiot dodatok za zagrozenite semejstva se na nedozvolivo nisko nivo. â&#x20AC;&#x17E;Najgolem problem vo Makedonija e {to pragot na siroma{tija se smeta na edno mnogu nisko nivo. Socijalnata pomo{ e nedozvolivo niska, nerealna za realnite potrebi za da pre`ivee eden ~ovek, edno semejstvoâ&#x20AC;&#x153;, re~e Pop-

ovska. Poslednata studija na UNICEF pokaùva deka edna tretina od makedonskite deca ìveat vo siroma{tija ili na pragot na siroma{tija. Odlukata za proglasuvawe na ovoj den za poseben den na decata e donesena od strana na UNICEF vo 1925 godina na Svetskata konferencija za blagosostojba na decata odràna vo @eneva, [vajcarija i pretstavuva nov po~etok vo podobruvawe na mo`nostite za najmladite.

SOBRANISKA KOMISIJA ZA KULTURA

DANO^NITE OLESNUVAWA ZA KULTURATA PRED NAMALUVAWE?

Zakonot predviduva odredeni dano~ni olesnuvawa za davatelite i primatelite na donacii i sponzorstva {to pretstavuva pottik za pogolemi filantropski aktivnosti vo op{testvoto ADRIJANA ATANASOVA atanasova@kapital.com.mk

obraniskata komisija za kultura, so koja pretsedava{e Vasko [utarov, odr`uva tridnevna rasprava za implementacijata na Zakonot za donacii i sponzorstva vo javnite dejnosti. So ovoj Zakon, koj e donesen vo 2006 godina, se predvideni odredeni dano~ni olesnuvawa za davatelite i primatelite na donacii i sponzorstva koi imaat za cel da pottiknat pogolemi filantropski akcii vo op{testvoto. Pokonkretno, so ovoj Zakon se reguliraat dano~nite pottiknuvawa i olesnuvawa koi postojat kaj personalniot danok na dohod, danokot na dobivka, DDV, danokot za nasledstvo i podarok, kako i danocite na imot. No, dosega{nata praktika poka`a deka postojat golemi problemi vo sekojdnevnata primena na ovie olesnuvawa, zaradi {to se nametnuva i potrebata za podobra regulacija na nivnoto koristewe. Vo 2008 godina Ministerstvoto za finansii donese nov Pravilnik so koj se ureduva postapkata za koristewe na dano~nite pottiknuvawa kaj danokot na dodadena vrednost (DDV)

predvideni so ovoj Zakon. Spored ovoj Pravilnik, Ministerstvoto za finansii be{e nazna~eno za nadle`no za celosno sproveduvawe na ovie dano~ni pottiknuvawa, namesto Sektorot za evrointegracii, koj be{e zadol`en za registracija na proektite poddr`ani preku doma{ni donacii kako uslov za koristewe na dano~nite pottiknuvawa kaj DDV. Na v~era{noto izlagawe bea preslu{ani {est svedoci â&#x20AC;&#x201C; od vkupno 17-te do krajot na raspravata - me|u koi ministerkata za kultura Elizabeta Kan~eska-Milevska, ministerot za pravda, Mihajlo Manevski kako i ministerot za obrazovanie i nauka, Nikola Todorov. Na ovaa rasprava prisustvuvaa pratenici i ~lenovi na golem broj institucii, kompanii i fondacii koi na nekoj na~in se zasegnati od ovoj Zakon. Ministerot za pravda istakna deka do nivnoto Ministerstvo od po~etokot na tekovnata godina stignale 425 barawa za donacii za koi se dadeni 365 pozitivni re{enija. Od niv, 53% od site podneseni barawa se sponzorstva, a 46% se donacii. Prisutnite ministri se soglasuvaat deka ima propusti vo Zakonot i se nadevaat deka vo najbrz

75% od interesot za sponzorstva e vo muzikata

moèn rok }e se popravat, najmnogu vo delot na registriraweto. Od Ministerstvoto za obrazovanie i nauka istaknuvaat deka ima golem broj donacii vo oblasta na obrazovanieto, najmnogu vo u~ebnicite i stipendiite, me|utoa, àlat {to ima minorni investicii vo nau~noto istraùvawe. Ministerot Todorov apelira{e deka dokolku se stimuliraat golemite kompanii da davaat sponzorstva i donacii vo naukata, so toa bi se zgolemil brutodoma{niot proizvod i nastanuva edna win-win situacija. Spored nego, za stimulacija na kompaniite se potrebni po{iroki beneficii za kompaniite vo oblasta na dano~noto olesnuvawe. Sepak, golem broj donacii ne se prijavuvaat i zatoa ponekoga{ e te{ko da se evidentiraat. Ministerot apelira{e za pogolema promocija i unapreduvawe na ovoj Zakon za donacii i sponzorstva vo javnite dejnosti. Ministerkata za kultura se zadrà na nekolku segmenti. Dràvata

Najmnogu interes za sponzorirawe na muzikata ja pomaga kulturata preku buxetot, me|utoa, golem del od finansirawata doa|aat od vonbuxetski sponzorstva i donacii. Istakna deka carinskite i dano~nite beneficii ne se celosno vtemeleni vo ovoj Zakon t.e. deka se porestriktivni, i smeta deka politikite na kulturata i danocite se sprotivstaveni. Od 2007 do 2009 godina vo Ministerstvoto za kultura pristignale 366 barawa za sponzorstva, od koi 349 se odobreni, a na samo 17 od niv e dadeno negativno

mislewe poradi toa {to ne se odnesuvale na kulturata ili, pak, ne bile dejnosti od javen interes. Od oktomvri 2009 godina zaklu~no so april 2010 godina se dadeni pozitivni mislewa za 37 sponzorstva i za 22 donacii, dadeni od strana na 20 davateli na finansiski sredstva za realizacija na 46 proekti od oblasta na kulturata. Najgolem interes za sponzorstva, duri 75%, ima vo muzikata, a najmalku se davaat donacii za za~uvuvawe na nacional-

noto kulturno bogatstvo. Vo kulturata najmnogu sponzoriraat pravnite lica, a od niv najgolemi donatori se Makedonski telekom i Komercijalna banka. Direktorot na UJP, Goran Trajkovski, kako svedok na ovaa rasprava istakna deka od 2007 do 2010 godina donaciite vo javnite dejnosti se zgolemeni za 10 pati. Spored nego, stimulacijata na Zakonot }e dojde preku podignuvawe na dano~nata svest.

OP[TESTVO

02.06.2010

POTRO[UVA^KATA KO[NICA VO MAJ 12.378 DENARI rednosta na potro{uva~kata ko{nica za ishrana i pijalaci za edno ~etiri~leno doma}instvo, presmetana vrz osnova na cenite na malo, vo maj 2010 godina iznesuvala 12.378 denari i vo odnos na prethodniot mesec e poniska za 2,2%. Spored podatocite na Dr`avniot zavod za statistika, cenite na malo vo maj godinava, vo sporedba so prethodniot mesec, se poniski za 0,3%,

a tro{ocite za ìvotot za 0,6%. Namaluvaweto na tro{ocite za ìvotot e rezultat na poniskite indeksi na zelen~ukot za 14,9%, ovo{jeto i alkoholnite pijalaci za 0,3%, mesoto i jajcata za 0,2%. Namaluvawe na indeksite na tro{ocite za ìvotot e zabeleàno i kaj kozmeti~kite proizvodi za 1,4%, sredstvata za obrazovanie za 1,3% i materijalite za odrùvawe na stanot za 0,4%. Porast na tro{ocite za

ìvotot vo maj ima kaj mle~nite proizvodi za 1,4%, mastite za 0,8%, suvoto ovo{je za 0,6%, prerabotenoto ovo{je i sveòto i kiseloto mleko za 0,4% i prerabotkite od meso za 0,3%. Porast e zabeleàn i kaj uslugite za odrùvawe na stanot i sredstvata za higiena za 1,6%, naftenite derivati za 1,5%, obuvkite za 0,9%, hranata vo restorani i hoteli za 0,3% i lekovite za 0,2%.

IZMENI NA ZAKONOT ZA VRABOTUVAWE I OSIGURUVAWE PRI NEVRABOTENOST ladata predlaga so zakonski izmeni da se izvr{i usoglasuvawe na pari~niot nadomest vo slu~aj na nevrabotenost so porastot na tro{ocite za ìvot, objaveni od Dràvniot zavod za statistika. Vo obrazloènieto na predlog-zakonot, Spiro Ristovski zamenik-minister za trud i socijalna politika poso~i deka najva`nata izmena e vo delot na

pari~niot nadomest odnosno na~inot na negovoto presmetuvawe. Se predlaga da se izvr{i usoglasuvawe na pari~niot nadomest vo idnina so porastot na tro{ocite za ìvot objaveni od Dràvniot zavod za statistika. Izmenite gi pojasni so faktot {to soglasno informaciite od Dràvniot zavod za statistika deka ima nerealen porast na platite odnosno ve{ta~ko

poka~uvawe na platite poradi voveduvaweto na hranata i prevozot vo vkupniot iznos, prakti~no, podvle~e, }e se dovedeme vo situacija na nerealno zgolemuvawe. SDSM nema da gi poddr`i predlo`enite izmeni zatoa {to se raboti za mnogu ~uvstvitelna socijalna sfera vo koja s$ pove}e se skratuvaat pravata i na vrabotenite i na nevrabotenite.

OD IDNATA GODINA NOVA METODOLOGIJA ZA POREALEN @IVOTEN STANDARD

POTRO[UVA^KATA KO[NI^KA ]E SE MERI SO EVROPSKI “KANTAR” ALEKSANDRA SPASEVSKA spasevska@kapital.com.mk

d slednata godina Dràvniot zavod za statistika }e po~ne da primenuva nova promeneta metodologija za presmetka na potro{uva~kata ko{ni~ka, koja e indikator za ìvotniot standard na naselenieto. Celta na ovaa promena e da se dade porealna slika za ìvotniot standard na makedonskite gra|ani. Spored Blagica Novkovska, direktorkata na Dràvniot zavod za statistika }e ima promena vo podgotovkata na podatocite za potro{uva~kata ko{nica koi }e se presmetuvaat vrz osnova na evropskite standardi za ìvotniot standard na naselenieto. "Od naselenieto i od drugite korisnici, potro{uva~kata ko{nica za ishrana i pijalaci mnogu ~esto be{e koristena na nesoodveten na~in. Zatoa re{ivme od slednata godina da ne ja producirame nie, tuku vrz osnova na novo istraùvawe za ìvotniot standard na naselenieto da podgotvime nova struktura na potro{uva~ka ko{nica", izjavi direktorkata Novkovska na v~era{nata jubilejna proslava po povod 65 godi{ninata od postoewe na Dràvniot zavod za statistika. Spored direktorkata Novk-

ovska, Zavodot vo dosega{noto postoewe pokaà deka raboti visoko profesionalno, a pri podgotvuvawe, analizirawe i objavuvawe, podatocite gi objasnuvaat site metodolo{ki osnovi koi gi koristi, a koi vo sekoe istraùvawe se usoglaseni so me|unarodnite evropski standardi. Od Zavodot isto taka informiraa deka vo momentot intenzivo rabotat na podgotovkite za popisot na naselenieto {to }e se sprovede od 1 do 15 april slednata godina. Vo procedura e podgotovka na zakon za popisot, po ~ie usvojuvawe }e po~nat podgotovkite za metodolo{kiot del i za planirawe na obukite. Razlikite vo podatocite za odredeni trendovi koi gi objavuvaat Dràvniot zavod za statistika, Narodnata banka na Makedonija i Agencijata za vrabotuvawe, direktorkata Novkovska go objasnuva so razliki vo metodologiite koi gi koristat. “Naj~esto se javuvaat razliki vo pogled na evidencijata na stranskite investicii, nevrabotenosta, no sekoga{ objasnuvame deka treba da se imaat predvid metodologiite koi stojat zad ovie podatoci. Toa zna~i deka i edniot i drugiot objaven podatok nezavisno dali e od Dràvniot zavod za statistika ili od druga institucija e to~en bidej}i se bazira na sood-

vetna metodologija. Dokolku se razberat razlikite vo metodologijata, toga{ }e moè soodvetno da se koristat i podatocite”, objasnuva direktorkata Novkovska. Vo svoeto izlagawe pred gostite, direktorkata Novakovska istakna deka vo poslednite nekolku godini Dràvniot zavod za statistika napravi pove}e promeni vo brojot i vidot na statisti~kite istraùvawa {to gi sproveduva ovaa institucija. "Statisti~kite podatoci za brutodoma{niot proizvod i drugite makroekonomski indikatori se od klu~no zna~ewe za nacionalnata ekonomija. So cel da se obezbedat makroekonomski podatoci vo soglasnost so evropskite i svetskite standardi vo izminative nekolku godini napravivme pove}e promeni vo sistemot na nacionalnite smetki, vklu~uvaj}i gi i promenite vo postapkite za produkcija na podatocite za ocenuvawe na kvalietot na izvorite na podatocite", istakna Novakovska. Od Zavodot se pofalija deka sledej}i go rastot vo koristeweto na informati~kite tehnologii vo izminatiot period obezbedile produkcija na pove}e podatoci i istraùvawa od ovoj sektor. “Vo statisti~kiot sistem na zemjata, fondot na statisti~ki podatoci za informati~kite

Poradi nesoodvetniot na~in na koristewe na podatocite

za potro{uva~kata ko{ni~ka, Dr`avniot zavod za statistika od slednata godina }e go promeni na~inot na koj se formira strukturata na potro{uva~kata ko{ni~ka

tehnologii be{e mnogu oskuden, re~isi kako i da ne postoe{e, pa od tie pri~ini vovedovme i set na statisti~ki istra`uvawa koi ni obezbedija produkcija na podatoci za koristeweto na informati~kata tehnologija kaj delovnite subjekti i doma}instvata,” istakna direktorkata Novkovska. Od aktivnostite na koi raboti Zavodot vo momentov, direktorkata izjavi deka vo procedura e podgotovka na predlog-zakonot za popis na

naselenieto koe treba da se izvr{i vo april slednata godina. "Intenzivno rabotime na podgotovka na popisot koj }e trae od 1 do 15 april 2011 godina. Go podgotvivme predlog-zakonot za popis koj sega e vo procedura i vo naredniot period treba da bide izglasan od Sobranieto. Potoa }e po~neme so obuki i trenizni i s$ odi spored akcioniot plan za popis na naselenieto" izjavi direktorkata.

Vo odnos na razli~nite podatoci koi gi davaat Zavodot za statistika i Narodnata banka i drugite agencii, direktorkata veli deka se javuvaat razli~ni podatoci bidej}i instituciite rabotat na razli~ni metodologii. Toa naj~esto se odnesuva na statisti~ki podatoci za stranski investicii i nevrabotenost. Dokolku se razbiraat metodologiite spored koi se presmetuvaat podatocite, toga{ pravilno }e se koristat tie podatoci.

12 02.06.2010

KOMENTARI I ANALIZI vo edna kompanija me|u akcionerite, odborite na direktori, menaxmentot i drugite zainteresirani strani. Ovaa definicija dobiva dopolnitelna va`nost vo malite i srednite pretprijatija, vo koi mora da bide jasno i jasno da bide pretstaveno deka tie ne se pro{irena privatna sopstvenost na nivnite osnova~i. “Nasokite i principite za korporativno upravuvawe na nekotiranite kompanii” sodràt 14 principi koi se prezentirani vrz osnova na dinami~ki fazen pristap, {to ovozmoùva evolucija na standardite vo tekot na ìvotniot ciklus na kompanijata. Nasokite pretstavuvaat ramka {to e potpolno ostavena na dobrovolna primena od kompaniite. “Globalnata finansiska kriza be{e potsetuvawe deka e bezmalku nevozmo`no da se pronajde srebren kur{um vo forma na zakoni ili regulativa za da se podobrat performansite na odborite na direktori, koi se ultimativno odgovorni za performansite na kompaniite. Toa stava mnogu golema odgovornost na privatniot sektor da obezbedi podobri praktiki preku implementirawe na dobrovolni standardi”, e stavot na Fiana Xesover od OECD, preku koj ovaa vode~ka organizacija vo promoviraweto na dobroto korporativno upravuvawe ja pozdravi inicijativata na Evropskata konfederacija. Ubavinata na ovoj dokument e {to toj nudi prakti~ni soveti i teoretski obrazloènija i zatoa vredi da se razgleda vo detali. I zatoa vredi da go napravime toa vo naredniov period. (Proektot za korporativno upravuvawe e poddràn od [vajcarskiot sekretarijat za ekonomski pra{awa (SEKO). IFC e del od Grupacijata na Svetskata banka. Iznesenite stavovi se na avtorot i nu`no ne gi odrazuvaat stavovite na IFC.)

KORPORATIVNO UPRAVUVAWE

KORPORATIVNO UPRAVUVAWE ZA MALITE XINOVI

ekotiranite mali i sredni pretprijatija se skrieni xinovi na na{ata ekonomija. Dobroto korporativno upravuvawe e zna~itelna prednost za niv, osobeno koga e vo pra{awe pristapot do kapital po popovolni uslovi-, naveduva Hans Zurek, {ef na Generalniot direktorat za pretprijatija i industrii na Evropskata komisija vo predgovorot na “Nasokite i principite za korporativno upravuvawe na nekotiranite kompanii”, koi gi usvoi Evropskata konfederacija na asocijacii na direktori vo mart 2010 godina. Ovie nasoki se pionerski obid za standardizacija na korporativnoto upravuvawe vo nekotiranite kompanii, vo koi pred s$ spa|aat semejnite biznisi (kompaniite koi s$ u{te se upravuvani od osnova~ot ili od negovite naslednici). Nasokite se formulirani spored “dinami~ki fazen pristap”, {to zna~i deka razli~ni principi sodr`ani vo niv se relevantni za razli~ni kompanii, zavisno od stepenot na razvoj i zrelost na nivniot biznis, od nivoto na otvorenost i kompleksnosta na internite biznis-procesi. Nekotiranite kompanii obezbeduvaat pove}e od 75% od BDP na zemjite vo Evropskata unija. Tie se klu~ni obezbeduva~i na postojnite i idnite vrabotuvawa. Vo kontekst

na ovaa ekonomska kriza, tokmu na nekotiranite kompanii se gleda kako na novi korifei na promenite. Ovaa kriza povtorno gi potseti site deka korporativnoto upravuvawe ne e va`no samo za finansiskite institucii i za kompaniite listirani na berzite, tuku deka toa e esencijata na pretpriemni{tvoto vo site vidovi na pretprijatija. Evropskata konfederacija na asocijacii na direktori e neprofitna organizacija koja dejstvuva kako evropski glas na odborite na direktori, a e aktivna od mart 2005 godina. Konfederacijata vo momentov ja so~inuvaat 10 asocijacii na direktori od zemji-~lenki na EU, kako i od zemji-kandidati. Najzna~ajna nejzina ~lenka e britanskiot Institut na direktori – najstar institut od vakov vid vo svetot. Makedonskiot Institut na direktori e vo proces na stanuvawe pridruèn ~len na Konfederacijata, so ogled deka organizaciite na direktori od zemjite-kandidati moè da imaat samo pridruèn status. Evropskata konfederacija na asocijacii na direktori so preporakite za korporativno upravuvawe za nekotiranite kompanii vleguva vo prethodno neistraèni vodi na voveduvawe standardi za kompanii koi ostanuvaat von radarot na regulatorite, naukata i vode~kite prakti~ari vo ovaa oblast. Vo slu~ajot na nekotiranite kompanii,

korporativnoto upravuvawe ne pomaga vo postavuvaweto solidni odnosi me|u odborite na direktori i nadvore{nite akcioneri, nitu se fokusira na usoglasenosta so regulativata. Kaj ovie kompanii toa pretstavuva ramka za procesite i stavovite na kompanijata kako da se dodade vrednost na biznisot, pomaga da se podobri reputacijata na kompanijata i obezbeduva dolgoro~en kontinuitet i nejzin uspeh. Korporativnoto upravuvawe e osobeno zna~ajno za akcionerite na nekotiranite kompanii, zatoa {to mo`nosta tie da izlezat od sopstvenosta na ovie kompanii e pomala vo odnos na kompaniite kotirani na berzite. Zatoa, po definicija, ovie akcioneri koga vleguvale vo sopstvenosta na nekotiranite kompanii bile podgotveni i posveteni da ostanat sopstvenici na sreden ili dolg rok. Zatoa tie zaslu`uvaat poseben tretman vo pogled na vklu~uvaweto vo upravuvaweto. Ne treba da se zaboravi deka denes, vo vreme na raste~ki pritisoci za op{testvena odgovornost na biznis-organizaciite generalno, duri i nekotiranite kompanii imaat obvrska da ostanat odgovorni kon site zainteresirani strani – stejkholderi – so koi doa|aat vo kontakt, osobeno nivnite vraboteni, klientite, dostavuva~ite i dr`avata. Korporativn oto upravu vawe, vsu{nost, e rasporedelba na mo}ta

KIRIL NEJKOV rrakovoditel na Proektot r za korporativno r r upravuvawe u r u na Me|unarodnata Me|unarodnata u r ffinansiska korr ppora po poracija r cija raci ra c ja ci j ((IFC) IFC) IF C vvoo Ma C) Make Makedonija kedo d nija do doni nija j

konfed Evropskata eracija na asocijacii na direktori usvoi “Nasoki i principi na korporativnoto upravuvawe na nekotiranite kompanii”. Ova e pionerski obid za otvorawe na novi vidici za standardizirawe na dobroto korporativno upravuvawe, koe dosega be{e svrteno kon golemite javno poseduvani dru{tva

KOMENTARI I ANALIZI

02.06.2010

KOMENTAR

ZA PENZIITE I ZA STRAVOT

REBALANS NA FALBAXISTVOTO inisterot za finansii, Zoran Stavreski, najavi deka nikoj nema da bide po{teden pri krateweto na buxetot najaveno za sredinata od ovoj mesec. S$ u{te se pravele analizi za {to i kolku }e se krati, no sigurno e deka nitu edna institucija, nitu, pak, nekoj proekt nemalo da bide privilegiran koga }e udri “{paraxiskiot satar” na vladata - do tolku be{e kategori~en menaxerot na dràvnata kasa koga go pra{aa od kade s$ }e potskrati dràvata vo tro{eweto. No, po s$ izgleda ima nekoi {to }e bidat privilegirani, dodeka ostanatite go stegaat kai{ot, zatoa {to prihodite vo buxetot ne odat kako {to bilo planirano. Kako inaku da se protolkuva javnata nabavka na Ministerstvoto za transport i vrski koe doprva }e potro{i 115 iljadi evra za da izraboti mediumska kampawa so koja }e objasni kolku transparentno raboti i }e gi izreklamira svoite uspesi. Zarem vo uslovi koga daleku pobogati zemji od Makedonija {tedat na s$ “ìvo i divo”, namaluvaat plati i penzii, a nekoi odat duri dotamu da im go reduciraat koristeweto na slu`benite vozila na

svoite ministri, nie i ponatamu }e frlame pari za kampawi {to }e ni go objasnat “na~inot na koj {to rabotat”, kako {to e oficijalnoto objasnenie na Ministerstvoto za transport i vrski. So

Tie se pla{at dali redovno i navreme }e gi dobivaat penziite. Go znae toa Vladata, zatoa povtoruva deka so pretstojniot rebalans na buxetot, me|u drugoto, nema da se namaluvaat penziite. Non{alantnosta na Vladata ne pomaga, stravot kaj penzionerite okolu isplatata i visinata na penziite ostanuva i ponatamu. red nekoe vreme, sosema slu~ajno na Internet gledav eden videoklip. Na klupa vo park sedat star i mlad ~ovek. Vo pove}e navrati vo blizina se slu{a zvuk na krilja od ptica, eden gulab leta, }e sleta vo blizina, pak }e letne. Na sekoj {um od kriljata na gulabot, stariot ~ovek pra{uva: [to e toa? Mladiot ~ovek odgovara: Gulab. Stariot ~ovek prodolùva da go povtoruva istoto pra{awe, a mladiot, po kratko vreme, o~igledno gubej}i gi nervite, so visok i navredliv ton mu vika na stariot ~ovek. Stariot ~ovek, bez voop{to da go izmeni izrazot na liceto, mu veli na mladiot ~ovek: Sinko, koga be{e mal, ti isto vaka go postavuva{e istoto pra{awe vo parkot. Mene ne mi be{e problem 100 pati smireno da ti kaàm deka e gulab i da te podu~am. Odedna{, sfa}aj}i, mladiot ~ovek silno go pregrnuva tatka si, a po obrazite mu potekuvaat solzi. Trogatelna poraka do pomladite za nivnata obvrska kon postarite. Narodot veli: Daj Boè da si do~eka{ starost i penzija. Zasluùvaat da se odmorat penzionerite. Cel ìvot go podmetnuvaa grbot za izgradba na zemjava. Arno ama, ne e lesna starosta vo zemja kako Makedonija. Koga dojde vreme penzionerite da se odmorat i spokojno da uìvaat vo penzionerskite denovi, se najdoa vo situacija so svoite skromni penzii da izdrùvaat celi semejstva, sinovi, }erki, snai i zetovci, vnuci. Ne im e lesno.

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

drugi zborovi, za da se pofali, kako {to i ELEM se pofali deka mo`el “100 milioni sendvi~i da ispe~e” so strujata {to ja proizveduva za eden ~as. Na krajot, izlegu va deka rebalans treba da pretrpi mentalitetot na bespotrebno i nelogi~no falbaxistvo {to go promovira vladata vo poslednive ~etiri godini, a koe dosega site nas n$ ~ini desetici milioni evra.

AKTIVNOSTA NOSI PRODUKTIVNOST den od najgenijalnite svetski lideri za proda`ba, Tom Hopkins, v~era im prenese mnogu va`na poraka na makedonskite biznismeni: Ekonomijata i konkurencijata se faktori koi ne moète da gi kontrolirate. No, faktor na koj moète da vlijaete i koj zavisi samo od vas e proda`niot tim! So drugi zborovi, Hopkins im pora~a deka uspehot vo proda`bata na edna kompanija, a od koja vo golema mera zavisat i nejzinite finansiski rezultati, zavisi od toa kolku i kako se motiviraat i obu~uvaat lu|eto koi se vo direkten kontakt so klientite i kupuva~ite. Ako se sledat izjavite na mnogu makedonski menaxeri, lesno moè da se zaklu~i deka neuspehot da se probijat novi pazari i da se napravat uspe{ni delovni prikazni mnogu ~esto se pripi{uva na lo{ite pazarni uslovi, na skapiot transport, nekonkurentnite proizvodi, na vladata koja ne im pomagala i na {to li u{te ne. Hopkins v~era gi demantira{e site niv. ôvekot ~ii proda`ni tehniki gi primenuvaat 35.000 korporacii {irum svetot, kako svoja interna programa

Penzionerite ve}e ne razmisluvaat za toa dali }e se poka~at penziite.

im ja dade lekcijata i na makedonskite kompanii. Predizvik za sopstvenicite na kompaniite ili na menaxerite za proda`ba ne treba da bide sozdavaweto kopii na naj-

VERICA JORDANOVA

jordanova@kapital.com.mk

dobriot prodava~ od celiot tim za proda`ba, tuku od sekoj prodava~ da se izgradi najdobra mo`na verzija od nego samiot. Toa, spored nego, e uspe{nata formula koja bara vreme i posvetenost za da se primeni. Ako i na{ite menaxeri se potrudat barem malku da vnesat znaewe, kreativnost i energija vo svoite proda`ni strategii, sigurno }e bidat mnogu podobri od toa {to se sega!

Ako rabotite ne se podobrat, idninata nosi u{te pote{ki predizvici. Koga }e dojde vreme da se penzioniraat, }e im se slu~i dramati~en pad na standardot na site onie lica {to vo tekot na dolgite tranziciski decenii ili bile nevraboteni ili im se pla}ale socijalni pridonesi na minimalna plata. Znaeme {to zna~i toa, minimalni uplati za penzisko osiguruvawe – mnogu mala penzija. Dopolnitelno treba da zagriùva toa {to so tekot na vremeto }e se slu~i konvergencija, pribliùvawe na makedonskite kon evropskite nivoa na ceni na proizvodite i uslugite i pra{awe e {to toga{, vsu{nost, }e moè da se kupi so penzijata. Nema ekonomska reforma koja ima dopirna to~ka so pogolem broj lu|e od penziskata reforma. Sekoj e zasegnat, bidej}i ili sega e ili vo idnina }e bide penzioner. Vo Makedonija penziskata reforma zapo~na u{te na krajot na 90-tite godini so osnovna cel da se napravi penziskiot sistem samoodr`liv od finansiski aspekt. So drugi zborovi, penziite da moàt da se ispla} aat od pribranite pridonesi, bez da ima potreba od golemi transferi na pari od dràvniot buxet vo dràvniot penziski fond. Nekolkugodi{nata reforma so soveti od prvoklasni stranski konsultanti rezultira{e so pogolem broj merki. Rabotite dobro trgnaa, reformata be{e {iroko prifatena od gra|anite, osobeno pomladite. Paralelno se kreiraa i dopolnitelni pozitivni efekti za ekonomijata, se otvorija privatni

penziski fondovi, novi biznis-aktivnosti, novi rabotni mesta. Toj entuzijazam nekako se izgubi. Sega se ~uvstvuva strav kaj penzionerite. Zabeleùvate deka nikoj od niv ne zboruva za bawite. Penzionerite ve}e ne razmisluvaat za toa dali }e se poka~at penziite. Tie se pla{at dali redovno i navreme }e gi dobivaat penziite. Go znae toa Vladata, zatoa povtoruva deka so pretstojniot rebalans na buxetot, me|u drugoto, nema da se namaluvaat penziite. Non{alantnosta na Vladata ne pomaga, stravot kaj penzionerite okolu isplatata i visinata na penziite ostanuva i ponatamu. Da se razbereme, stravot e opravdan od pove} e pri~ini. Prvo, so predlogot za zakonska promena so koja Fondot za penzisko i invalidsko osiguruvawe }e moè da prodava do 100% od akciite na firmite koi vo procesot na privatizacija mu se dadeni vo sopstvenost, se ispra}a zagriùva~ka poraka do penzionerite. Zo{to sega da se prodavaat akciite? Nikoj ne prodava akcii koga ekonomijata e vo kriza, koga vladee pesimizam i cenite na akciite se mnogu niski. Zatoa i zastana proda`bata na Makedonska berza, site ~ekaat posre}ni vremiwa. U{te pova`no, akciite svoevremeno mu se dadeni besplatno na Fondot za da moàt penzionerite, kako sozdava~i na op{testveniot kapital, da imaat polza od toa i dividendata {to ja dobiva Fondot da go zgolemuva kup~eto pari za isplata na penzii. Zna~i, konceptot e dolgoro~en,

M-R ZORAN JOVANOVSKI potpretsedatel na SDSM

no o~igledno postoi opasnost za kratkoro~ni potrebi na krpewe na buxetot konceptot da se uni{ti. Od osamostojuvaweto, brojot na lica {to se osigurenici na Fondot za PIOM, koi ne samo {to se registrirani, tuku za niv se pla}a i pridones, e prepoloven. Jasno e deka za da se stabilizira dràvniot penziski fond, potrebno e da se zgolemi brojot na lica {to upla}aat pridonesi, zna~i novi rabotni mesta. Za taa cel se potrebni investicii, vklu~itelno i kvalitetni kapitalni investicii na dràvata. Fondot e mnogu zavisen od dràvniot buxet. Taa zavisnost e mnogu zgolemena. Vo 1994 godina od vkupnite prihodi na Fondot, 16,8% doa|ale od dràvniot buxet. Poslednive godini toa u~estvo e zgolemeno na okolu 30%. Zatoa, za penzionerite e isklu~itelno va`no {to pravi Vladata so parite vo buxetot i za {to gi tro{i. So rebalansot na buxetot, koj naskoro }e se slu~i, tie investicii }e bidat skrateni. Isto kako {to so rebalansite bea prepoloveni minatata godina. [to }e se slu~i so neproduktivnoto tro{ewe na Vladata, }e vidime. Bitkata za podobra makedonska ekonomija e, vsu{nost, bitka za sega{nite i idnite penzioneri. Nezavisno {to gi ima 273.000 i se golemo glasa~ko telo. Principot e vo pra{awe.

14 02.06.2010

FEQTON

FELJTON-39 Lu|eto {to ja poznavaat Sejlsfors znaat deka glavniot izvr{en direktor i eden od osnova~ite na kompanijata, Mark Beniof ima{e vizija da proizveduva softver {to odi i podaleku od granicite na avtomatizacija na proda`nata sila (ona so {to kompanijata po~na), a toa sega po~na da funkcionira. Sejlsfors vo momentov nudi softver za menaxirawe na kol-centri, a nabrzo treba da go lansira ^etar (Chatter), platforma sli~na na Fejsbuk(Facebook). Beniof veruva deka socijalnite mre`i }e stanat klu~en element na biznis-softverot. IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

“KAPITAL” PRODOL@UVA SO SERIJALOT-STORII ZA TOA KAKO NAJGOLEMITE BIZNIS - UM UMOVI NA PLANETAVA GI PODGOTVIJA SVOITE STRATEGII ZA BORBA PROTIV GLO GLOBALNATA KRIZA. PROÎTAJTE ZA TOA KAKVI ÊKORI PROTIV EFEKTITE O OD RECESIJATA PREZEDOA ÊLNICITE NA SVETSKITE BANKARSKI I INVESTIC INVESTICISKI GIGANTI I KORPORACII OD VOL STRIT, NO I [TO SOVETUVAA POZNA POZNATI BIZNIS - TEORETIÂRI VO TAA NASOKA

SVETSKITE BIZNIS - LIDERI PROTIV KRIZATA: MARK BENIOF, SALESFORCE.COM

VRSKITE POMEЃU PRODAVA^ITE I KLIENTITE PRETO^ENI VO SOFTVER

oftverskata firma Salesforce.com i z l e g u v a o d krizata na impresiven na~in, dodeka ostanatite igra~i vo ovoj sektor imaat problemi dodeka go baraat svojot pat kon rastot. Pri~ina: softverot koj {to e lesen za koristewe (kompanijata e najpoznata po bizis-softverot za t.n. CRMcustomer relationship management, {to zna~i strategija za menaxirawe i neguvawe na site odnosi na edna firma so nejzinite aktuelni i potencijalni klienti) i modelot na mese~na pretplata {to izleze deka mnogu im odgovara na korisnicite vo ova vreme na ograni~eni buxeti. Investitorite ve}e go zabeleàa toa, pa taka i pokraj aktuelnite “padni-stani” slu~uvawa na svetskite berzi, vrednosta na akciite na Salesforce e blisku do svojot istoriski rekord od 89 dolari. Dobrite brojki stavaat golem pritisok vrz kompaniskata kvartalna zarabotka, velat analiti~arite. Prihodite najverojatno nema da razo~araat na kratok rok, me|utoa, kompanijata moè da prikaè malo otstapuvawe od proekciite vo slednata fiskalna godina. Analiti~arot Patrik Volrejvns, od XiEMPi Sekjurits(JMP Securities), prognozira rast na akcijata do 101 dolar, no predupreduva deka rezultatite za celata godina moè da potfrlat zaradi skore{nata akvizicija na

MARK BENIOF- “Vie moè da prodavate nekomu, no nema da bidete onoj {to ima primarno vlijanie vrz nego. Nekoi {to tie go znaat, {to rabotel so niv prethodno, ili sedel vo kompaniskiot bord na direktori – toj moè da vlijae vrz proda`bata” Xigsov (Jigsaw), golema baza na podatoci koja upravuva so spodeluvawe na biznis-kontakti i informacii. So nejzinoto kupuvawe, Selfors (Salesforce) investira vo idninata {to planira da ja dominira, no Vol strit ponekoga{ znae da e kusogled za vakvi ne{ta. Xigsov e na~in na koj {to lu|eto od proda`ba vo kompanijata gi spodeluvaat klu~nite podatoci za potencijalnite klienti. Dosega Sejlsfors (Salesforce) se smeta{e za isklu~ivo softverska firma, no podatocite koi {to gi pribira sekoj den vo ime na svoite klienti eden den bi moèle da imaat neprocenliva vrednost. Pra{awata povrzani so privatnosta, sekako deka treba prvi da se reguliraat. SOFTVEROT KAKO ÛVAR NA SITE KONVERZACII NA INTERNET Lu|eto {to ja poznavaat Sejlsfors znaat deka glavniot izvr{en direktor i eden od osnova~ite na kompanijata, Mark Beniof ima{e vizija da proizveduva softver {to odi i podaleku od granicite na avtomatizacija na proda`nata sila (ona so {to kompanijata po~na), a toa sega po~na da funkcionira. Sejlsfors

sega se obiduva da im prodade na postoe~kite klienti, produkti koi ne se povrzani so avtomatizacija na proda`bata, istovremeno trudej}i se da pridobie novi kupuva~i za softverot po koj prvi~no se proslavi. Sejlsfors vo momentov nudi softver za menaxirawe na kol-centri, a nabrzo treba da go lansira Chatter, platforma sli~na na Fejsbuk(Facebook).Beniof veruva deka socijalnite mreì }e stanat klu~en element na biznis-softverot. “Chatter gi povrzuva vrabotenite od proda`ba so nivnata kompanija, i so nivnite klienti na eden pove}e personalen na~in. S$ u{te broj eden rabota vo proda`bata e kako da gi povrzete site to~ki~ki. Vie moè da prodavate nekomu, no nema da bidete onoj {to ima primarno vlijanie vrz nego. Nekoi {to tie go znaat, {to rabotel so niv prethodno, ili sedel vo kompaniskiot bord na direktori – toj moè da vlijae vrz proda`bata. Ova se narekuva referentna proda`ba. Lu|eto denes kupuvaat vrz osnova na referenci, preporaki. Na{iot softver go pravi toj proces mnogu polesen”, objasnuva Beniof.

Spored nego, mudar na~in e da se napravi softverot na Sejlsfors svoeviden ~uvar na konverzaciite {to se slu~uvaat na Internet. Toa isto taka mo`e da bide i sonot na proda`niot personal, da kreira postojana konekcija so informaciite na potro{uva~ite. (Zamislete: “Sre}en rodenden! Sakate da go nadgradite va{iot laptop?”). Koristej}i ja kompaniskata platforma Force.com, Beniof se nadeva deka }e privle~e nadvore{ni programeri da kreiraat sekakov vid biznis-softver {to }e bide korisen za nivnite okolu 70.000 klienti. Vo april Sejlsfors objavi sorabotka so kompanijata {to e me|u najgolemite proizvoditeli na softver za virtuelizacija, Vi Em Var(VMWare), so koja }e koordiniraat programeri vo Java (Java) da rabotat na aplikacii za Force.com. Prethodno, vo fevruari, Beniof im ka`a na analiti~arite deka edna tretina od novite biznisi na Sejlsfors otpa|a na softver za avtomatizacija od neproda`nite oblasti, za razlika od 25% kolku {to iznesuva{e pred edna godina.

KOMPANII & PAZARI 15

2/JUNI/2010 Samo nekolku meseci otkako cenite na ~elikot na svetskite berzi po~naa da rastat, finansiskata kriza koja ja trese Evropa i slaboto zazdravuvawe na globalnata ekonomija povtorno se zakanuva da gi sru{i cenite na ~elikot BILJANA ZDRAVKOVSKA STOJ^EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk

vetskite analiti~ari prognoziraat deka cenite na ~elikot po vrvot koj go dostignaa vo april i maj, }e prodolàt da pa|aat do krajot na godinata. Zazdravuvaweto na pobaruva~kata za ~elik koja se predviduva{e za 2010 godina sega e odloèna za 2011 godina. Glavna pri~ina e slaboto zazdravuvawe na svetskata ekonomija i merkite za “ladewe” na kineskata ekonomija koi pred nekolku meseci gi prezede kineskata vlast. Zaradi slaboto zazdravuvawe na globalnata ekonomija, pobaruva~kata za ~elik e s$ u{te na nisko nivo, dodeka proizvodstvoto na svetskite ~eli~arnici vo poslednive nekolku meseci se zgolemuva tolku brzo {to po~nuva da gi ru{i cenite na ~elikot. Od druga strana, finansiskite problemi so koi se soo~uva Evropa se pri~ina za odloùvawe na izgradbata na mnogu krupni infrastrukturni proekti, {to dopolnitelno ja namaluva pobaruva~kata i potro{uva~kata na ~elik. Kako rezultat na pogolemata ponuda na ~elik vo sporedba so slabata pobaruva~ka se o~ekuva cenite na ~elikot na svetskite berzi vo juni da padnat za pove}e od 5%. No, vi{ocite na ~elik spored prognozite na analiti~arite }e prodolàt da gi pritiskaat nadolu cenite na ~elikot do krajot na celata 2010 godina. Aleksandar Panov, izvr{en direktor na Makstil, najgolem proizvoditel na ~elik vo Makedonija veli deka kako rezultat na dvièwata na svteskiot pazar o~ekuvaat blag pad na cenite na ~elikot vo tretiot i ~etvrtiot kvartal. “To~no e deka vo na{ite planovi za rabota do krajot na godinata planirame blag pad na cenite na ~elikot i zabavuvawe na pobaruva~kata za ~elik. Toa }e se slu~uva po dva osnova. Edniot e sezonskiot karakter na potro{uva~kata na ~elik, koja tradicionalno se namaluva za vreme na letnite meseci. Vtoriot osnov se finansiskite problemi so koi se soo~uva Evropa, zaradi koi se odloùva izgradbata na mnogu infrastrukturni proekti koi gi koristat na{ite proizvodi”,

PROIZVODSTVOTO NA ÊLIK RASTE, KUPUVAÎTE ÊKAAT PODOBRI VREMIWA

CENITE NA ÊLIKOT POVTORNO PA\AAT Na po~etokot na godinata, 2010 godina be{e obeleàna kako godina na zazdravuvawe na pobaruva~kata na ~elik. Sega toa zazdravuvawe e odloèno za 2011 godina.

veli Panov. Vo ovoj period na turbulencii i ekonomski problemi, veli Panov, ne moème dolgoro~no da go planirame dolgoro~no na{eto rabotewe, bidej} i ne moè so sigurnost da predvidime dali ovie oscilacii se od privremen ili od podolgoro~en karakter. Najgolem del od proizvodstvoto na Makstil kako i na drugite makedonski izvoznici na ~elik i ~eli~ni proizvodi se prodavaat na evropskite pazari. Zaradi toa klu~en i siguren indikator za nivnoto zaìvuvawe }e bide zazdravuvaweto na evropskata ekonomija. A takvi signali zasega ne se na povidok. PROIZVODSTVOTO RASTE, POTRO[UVA^KATA STAGNIRA “Mo`nosta za zgolemenoto proizvodstvo na ~elik na pazarot e zna~ajna grià za nas”, veli Lak{mi Mital, izvr{en direktor i sopstvenik na Ar~elor Mital, najgolemiot proizvoditel na ~elik vo svetot. I pokraj zagriènosta na Lak{mi Mital, kompanijata planira godinava da go zgolemi kapacitetot na iskoristenost na 80% od lanskite

72%, no istovremeno }e prodolì da gi sledi dvièwata na pazarot za da gi usoglasi proizvodstvoto so pobaruva~kata. Godi{noto svetsko proizvodstvo na ~elik se o~ekuva da se zgolemi na 1,5 milijardi metri~ki toni od 1,25 milijardi metri~ki toni vo 2009 godina. Ako proizvodstvoto na ~elik vo 2010 godina prodolì po ovoj trend, prognozite na Svetskata asocijacija na ~elik pokaùvaat deka proizvodstvoto }e ja nadmine potro{uva~kata na ~elik koja iznesuva 1,3 milijardi metri~ki toni. Proizvodstvoto na ~elik vo Kina vo april se zgolemi za 20% vo sporedba so istiot period minatata godina. Zgolemeno godi{no proizvodstvo na ~elik beleàt i Bliskiot Istok za 13% i Ju`na Koreja za 4,1%. Evropskite ~eli~arnici go zgolemija proizvodstvoto za skromni 2,5% i pokraj faktot {to evropskite ekonomii beleàt stagnacija. Samo Soedinetite Amerikanski Dràvi (SAD) i Japonija beleàt namaluvawe na proizvodstvoto za 1%, odnosno za okolu polovina procent. Vo o~ekuvawe na pogolemi vi{oci

PESIMISTI^NI O^EKUVAWA ZA EVROPSKATA ^ELI^NA INDUSTRIJA

Analiti~arite prognoziraat deka ekonomskite problemi so koi se soo~uvaat evropskite ekonomii }e predizvikaat namaluvawe na pobaruva~kata i }e predizvika dopolnitelen pad na cenite na ~elikot. Stagnacija }e predizvika i sezonskoto namaluvawe na nara~kite od strana na avtomobilskite i grade`nite kompanii, i faktot {to Evropa tradicionalno koristi pomalku ~elik vo letnite meseci, bidej}i pove} eto fabriki vo avgust se zatvoraat zaradi letni odmori i redovni popravki.Prvata polovina na 2010 godina be{e dobar period za evropskata ~eli~na industrija, no analiti~arite o~ekuvaat tretiot kvartal da bide pote`ok. Evropskite ~eli~arnici sega rabotat so 80% od svoite kapaciteti, {to e otprilika na istoto nivo kako pred finansiskata kriza od 2008 godina. No, pove}eto kompanii od ~eli~niot sektor izvestuvaat deka ponudata i proizvodstvoto na ~elik rastat so pobrzo tempo od pobaruva~kata za ~elik, bidej}i zasega edinstveno avtomobilskata industrija poka`uva slabi znaci na oporavuvawe.Zaradi toa analiti~arite o~ekuvaat cenite na ~elikot da bidat pod pristisok vo vtorata polovina od godinata. Ar~elor Mital ve}e najavi deka }e go namali proizvodstvoto na evropskiot pazar za 10% vo tretiot kvartal zaradi sezonskiot pad vo pobaruva~kata.

na ~elik na pazarot nekoi kupuva~i na ~elik ve}e po~nuvaat da gi odloùvaat svoite nara~ki vo o~ekuvawe na poniski ceni na ~elikot na svetskite berzi. “Sega e podobro da se ~eka”, veli Dmitri Osipov, trgovec so ~elik vo IMH, ruska kompanija koja kupuva ~elik za proizvodstvo na oprema na aziskite i isto~no evropskite pazari. “Veruvam deka }e ima dopolnitelen pad na cenite na ~elikot za okolu 10%”, veli Osipov. KINA GI DIKTIRA CENITE Vi{ocite na ~elik, posebno od Kina, ve}e po~nuvaat da vlijaat vrz izvoznite pazari. Spored podatocite za trgovija na Kina, izvozot na gotovi proizvodi od ~elik vo april e trojno zgolemen vo sporedba so istiot period lani. Kinezite voobi~aeno go zgolemuvaat izvozot na ~elik koga cenite na doma{niot pazar po~nuvaat da pa|aat. A toa se slu~uva{e tokmu vo izminative dva-tri meseci bidej}i dnevnoto proizvodstvo na ~elik vo Kina vo april se zgolemi na rekordni 1,85 milioni metri~ki toni, {to e rast od 4,2% vo sporedba so prethodniot mesec mart, odnosno 20% vo sporedba so april minatata godina. Vo ovoj moment najgolem pad na cenite ima tokmu vo Kina, koja e najgolem igra~ na svetskiot pazar na ~elik. Cenata na toplo valaniot ~elik na kineskiot pazar, osnovna komponenta za pove}eto ~eli~ni proizvodi, beleì pad od 3,6% vo maj, dodeka cenata na ~eli~nite konstrukcii koi se koristat vo grade`ni{tvoto beleàt pad od 2,1%. Cenite na ~elikot vo Evropa i SAD ostanuvaat prili~no stabilni, pred s$ zaradi faktot {to mnogu ~eli~arnici koi bea privremeno zatvoreni s$ u{te ne se restartirani. Od MEPS Interne{nl LTD,

ALEKSANDAR PANOV IZVRШEN DIREKTOR NA MAKSTIL

“Finansiskite problemi so koi se soo~uvaat mnogu evropski zemji se pri~ina za odloùvawe na izgradbata na mnogu infrastrukturni proekti koi koristat na{i proizvodi, {to sigurno }e rezultira so namaluvawe na pobaruva~kata i cenite na ~elikot”. britanska kompanija koja go sledi dvièweto na cenite na ~elikot na svetskite berzi velat deka cenite na ~elikot go dostignaa svojot vrv vo maj i sega o~ekuvawata se tie da po~nat da pa|aat. Cenite na ~elikot po~naa da rastat vo ~etvrtiot kvartal od 2009 godina, po periodot od 18 meseci na namaleni ceni i pobaruva~ka, otkako potro{uva~ite po~naa da kupuvaat pove}e avtomobili i otkako vladinite stimulirani proekti pottiknaa zgolemena izgradba na mostovi i zgradi. No, toj trend se ~ini sega }e bide stopiran i odloèn za nekoi podobri vremiwa.

16 02.06.2010 2.470

BERZA/AKCII/TRGUVAWE

MBI 10

2.730 2.720 2.710 2.700 2.690 2.680 2.670 2.660 2.650 2.640

2.465 2.460 2.455 2.450 2.445 2.440 2.435 2.430 26/05/10

27/05/10

28/05/10

29/05/10

30/05/10

31/05/10

26/05/10

01/06/10

MBI 10 E SOSTAVEN OD 10 NAJLIKVIDNI AKCII NA KOMPANII KOTIRANI NA OFICIJALNIOT PAZAR NA MAKEDONSKA BERZA

MBID

109,60

OMB

109,40 109,20 109,00 108,80 108,60 108,40 108,20 27/05/10

28/05/10

29/05/10

30/05/10

31/05/10

01/06/10

MBID E SOSTAVEN OD 15 NAJLIKVIDNI AKCII NA KOMPANII KOTIRANI NA PAZAROT NA JAVNO POSEDUVANI DRU[TVA

26/05/10

27/05/10

28/05/10

29/05/10

30/05/10

31/05/10

01/06/10

OMB E SOSTAVEN OD NAJLIKVIDNITE OBVRZNICI KOTIRANI NA MAKEDONSKA BERZA

KD JU@EN BALKAN SE TRANSFORMIRA[E VO KD NOVA EU

KD FONDOVI OD MAKEDONIJA ]E INVESTIRAAT I VO CENTRALNA EVROPA

Investiraweto vo ovie zemji e povolno poradi toa {to istite ne bea tolku silno opfateni so finansiskata i, voop{to, ekonomskata kriza

METODI PENOVSKI

penovski@kapital.com.mk

ru{tvoto za upravuvawe so fondovi KD Fondovi od Skopje po~nuvaj}i od ovaa nedela go pro{iruva svoeto portfolio na investicii vo zemji od centralna Evropa i EU. Investiciite }e se sostojat vo kupuvawe na udeli od investiciski fondovi, depoziti vo banki kako i vo kupuvawe na hartii od vrednost na dru{tva koi se transparentni i koi spored svoeto rabotewe se karakteriziraat so pozitivni rezultati vo zemjite vo koi istite operiraat. Poradi zapo~nuvaweto so vakvata nova aktivnost, dru{tvoto so odobrenie dobieno od Komisijata za hartii od vrednost go transformira{e dosega{niot svoj fond KD Juèn Balkan vo nov fond koj }e go nosi nazivot KD Nova EU. Licata koi ve}e investirale vo udeli od KD Juèn Balkan nemaat potreba od zagriènost vo pogled na istite, bidej}i nivnite udeli sega }e bidat preneseni vo novooformeniot fond zaedno so transformacijata na fondot. Na ovoj na~in ovie sopstvenici }e imaat benefit od pro{irenoto investicisko portfolio koe e sodràno vo vakviot fond. Vsu{nost, i glavnata pri~ina za formirawe na fondot KD Nova EU e na investitorite da im bidat ponudeni investirawa vo kvalitetni

kompanii so soliden rast i rabotewe. Spored portfolio-menaxerot vo KD Fondovi, Vesna Karkinska, vakvoto pro{iruvawe na investiciskata politika na dru{tvoto e napravena so cel na nivnite investitori da im se ponudi pogolem izbor na kvalitetni evropski kompanii so soliden rast i odli~no rabotewe. “Voedno, so toa }e se ostvari pogolema geografska diverzifikacija na portfolioto, so {to bi se postignalo i namaluvawe na rizicite pri investiraweto”, veli Karkinska. Dosega, vo ramkite na fondot KD Ju`en Balkan od strana na dru{tvoto bea praveni investicii samo kaj kompanii koi funkcioniraat vo zemjite od ju`na i isto~na Evropa. Sega, so transformiraweto na ovoj fond vo KD Nova EU, investiciskata politika na fondot }e se pro{iri i na zemji od centralna Evropa kako {to se Avstrija, ^e{ka, Polska, Ungarija, kako i vo nekoi zemji-~lenki na EU. Spored misleweto na ekspertite, investiraweto vo ovie zemji e povolno poradi toa {to istite ne bea tolku silno opfateni so finansiskata i, voop{to, ekonomskata kriza. Isto taka i onie kompanii koi bea na udar na krizata poradi malite proizvodstveni tro{oci se o~ekuva za

mnogu brzo vreme da se oporavat od takvata situacija. Statisti~ki gledano, i pokraj kratkoro~nite cikli~ni dvièwa na prinosite kaj fondovite, sepak, na dolg rok nivnite prinosi moè da se dviàt od 10% do 15 %. Poradi toa, ekspertite smetaat deka preku investicii vo ovoj region, kako i vo regionot na zemjite od BRIK ( Brazil, Rusija, Indija i Kina), vo ovoj period mo`no e da se ostvari dobro pozicionirawe so {to vo idnina bi se ostvarile proektiranite prinosi. INSTRUMENTI VO KOI ]E INVESTIRA DRU[TVOTO Dru{tvata za upravuvawe so fondovi se strogo zakonski regulirani dru{tva, pa poradi toa im e propi{ano so zakon vo koi vidovi na finansiski instrumenti moàt da vloùvaat istite. Na{iot zakon predviduva dru{tvoto za upravuvawe so fondovi svoite investicii da gi plasira vo prenoslivi hartii od vrednost i instrumenti na pazarot na capital, koi se trguvaat na regulirani pazari vo Makedonija, EU i OECD, kako i vo instrumenti primeni na oficijalna kotacija na berzi na zemji koi ne se ~lenki na EU i OECD, no se navedeni vo prospektot na fondot. Potoa, vo novi emisii na hartii od vrednost pod uslov istite da se so

obvrska da bidat vklu~eni vo slu`bena kotacija na berza ili drug reguliran pazar na kapital. Isto taka, ima pravo da investira i vo udeli na investiciski fondovi registrirani vo Makedonija i vo zemji-~lenki na EU i OECD, no kaj niv moè da investira edinstveno vo onie fondovi ~ija {to provizija za upravuvawe ne nadminuva 3% od neto-vrednosta na imotot na fondot na godi{no nivo. Fondot, isto taka, e predvideno da moè da investira i vo depoziti kaj banki registrirani vo Makedonija. Pritoa, depozitot treba da dostasuva vo rok koj ne e podolg od edna godina. Vo zavisnost od ekonomskata sostojba, razli~no e u~estvoto na ovie instrumenti vo strukturata na investiciskoto portfolio. Imeno, fondovite koga ekonomskata sostojba e povolna, odnosno ekonomijata e vo rast i ekspanzija, preferiraat pogolem del od investiciite da bidat naso~eni vo prenoslivi hartii od vrednost, odnosno akcii. Dokolku ekonomskite tekovi pokaùvaat stagnacija, pa duri i kriza, fondovite naj~esto se povlekuvaat od vakviot vid investirawe i istoto go naso~uvaat vo posigurni investiciski i finansiski instrumenti, kako {to se na

primer kratkoro~nite hartii od vrednost, dolgoro~nite dol`ni~ki hartii od vrednost i depozitite. Vo soglasnost so gorenavedenoto, strukturata na portfolioto na fondot KD Nova EU e razli~na. Spored nea, fondot mo`e da investira vo akcii do 100% vrednost kaj zemjite od ju`na, isto~na i centralna Evropa, a do 25% vrednost kaj del od zemjite vo EU. Vo pogled na depozitite, fondot mo`e da investira vo

visina do 50 % na vrednosta kaj registrirani banki vo Makedonija. Vo pogled na ostanatite instrumenti, kako {to se kratkoro~nite hartii od vrednost, dolgoro~nite dol`ni~ki hartii od vrednost i novite emisii na hartii od vrednost, fondot moè da vloùva vo site zemji navedeni vo prospektot, no so razli~no procentualno u~estvo koe bi se dvièlo od 10% do 50% od vrednosta, vo zavisnost od vidot na hartijata.

BERZANSKI INFORMACII АКЦИИ СО НАЈГОЛЕМ ПОРАСТ Име на компанијата ОХИС Скопје

01.06.2010 Просечна цена (МКД) 116,00

Износ (МКД)

8,41

11.600

АКЦИИ СО НАЈГОЛЕМ ПАД Име на компанијата Караорман Скопје

ПРИНОС НА ОТВОРЕН ИНВЕСТИЦИСКИ ФОНД Отворен инвестициски фонд

1М

3М

6М

YTD

Податоците се однесуваат за

Илирика ЈИЕ

31.323.185,67

-5,39%

-5,37%

-1,53%

-0,68%

-2,10%

31.05.2010

Илирика ГРП

19.930.117,75

-0,56%

-0,16%

4,86%

3,17%

5,15%

31.05.2010

Иново Статус Акции

18.552.005,36

-3,54%

-7,67%

-14,16%

-9,03%

-3,14%

31.05.2010

КД Брик

20.641.651,04

-2,38%

2,36%

6,68%

4,09%

19,26%

28.05.2010

КД Јужен Балкан

21.443.996,94

-5,14%

-3,82%

-7,84%

-2,58%

14,73%

28.05.2010

КБ Публикум балансиран

26.237.682,18

-3,43%

-3,31%

-0,57%

-0,45%

28.05.2010

01.06.2010 Просечна цена (МКД)

РЖ Услуги Скопје Алкалоид Скопје Стопанска банка Битола Макпетрол Скопје

Износ (МКД)

602

-19,95

12.040

246

-2,77

24.600

4016,14

-2,05

2.028.152

ПОКАЗАТЕЛИ ЗА КОМПАНИИ - ЕЛЕМЕНТИ НА ИНДЕКСОТ МБИ10

2650

-1,80

384.250

ХВ

28601

-1,38

143.005

Алкалоид АД Бетон АД

АКЦИИ СО НАЈГОЛЕМ ПРОМЕТ

01.06.2010

P/E

P/B

4.016,14

390,18

10,29

0,92

9.000,00

341,43

26,36

0,26

3.071.377

696,80

105,83

6,58

0,69

3.000,00

533,25

5,63

0,87

112.382

28.601,00

0,80

14.622.943

197,76

0,11

1.788,39

2,76

389.779

2.650,00

211,39

12,54

0,60

450.000

3.800,00

61,42

61,87

1,11

271.602

2.425,00

0,32

25.920

39.168,33

5.625,12

6,96

0,78

% -0,50

2.187.000

Макстил АД

4016,14

-2,05

2.028.152

Стопанска банка

499,68

-0,04

469.700

Топлификација

Стопанска банка Битола

2650

-1,80

384.250

ЗК Пелагонија

Топлификација Скопје

3800

0,00

380.000

Реплек АД

Македонски Телеком Скопје

54.562

Просечна цена

Нето добивка по акција

2.014.067

3000

Алкалоид Скопје

1.431.353

Макпетрол АД

ПРОМЕТ ПО ПАЗАРНИ СЕГМЕНТИ

01.06.2010 Промет Број на во ЕВРА трансакции

Гранит АД

Износ (МКД)

Комерцијална банка Скопје

Вкупно издадени акции

01.06.2010

Комерцијална

Просечна цена (МКД)

Име на компанијата

01.06.2010

Нето-имот на фонд (ден.)

% на промена

обврзници

25.262

обични акции

91.831

84,42

117.093

-15,24

Вкупно Официјален пазар

-71,41

обични акции

8.175

-59,52

Вкупно Редовен пазар

8.175

-60,41

125.269

-21,11

ВКУПНО

(Podatocite vo tabelite i graficite gi obezbeduva Makedonskata berza za hartii od vrednost. Vrednostite koi gi gledate deneska, se od posledniot den na trguvawe, vtornik-01.06.2010)

BERZA/AKCII/TRGUVAWE

02.06.2010

KRIZATA VO EVROZONATA GI TRESE SVETSKITE BERZI

NAMALENIOT KREDITEN REJTING NA [PANIJA GO "ZACRVENI" WALL STREET Industriskiot sektor be{e onoj del od berzata koj pretrpe najgolemi zagubi otkako stravuvawata okolu situacijata vo evrozonata povtorno se vratija me|u investitorite METODI PENOVSKI

penovski@kapital.com.mk

amaluvaweto na kreditniot rejting na [panija gi prodol`i stravuvawata na investitorite okolu evropskata dol`ni~ka kriza, predizvikuvaj}i pad na indeksite vo Volstrit (Wall Street) vo ramkite na poslednoto trguvawe vo maj. Spored Market Watch, ostvarenite rezultati od trguvawata vo tekot na maj se na pat da se pretvorat vo najlo{i za ovoj pazar od fevruari 2009 godina pa navamu. Rasproda`bata na hartii od vrednost osobeno se zajakna otkako globalnata kreditna agencija Fitch go namali rejtingot na [panija od prethodniot rejting od AAA na AA + stabilen. Vakvoto namaluvawe na rejtingot se ostvari i pokraj merkite doneseni od strana na {panskata vlada za namaluvawe na buxetskiot deficit - ~ekor {to nekoi analiti~ari se nadevaa deka }e & pomogne na zemjata da ja izbegne sudbinata na Grcija. Vakvata situacija dovede indeksot

Dow Jones Industrial Average vo ramkite na Volstrit da se namali za 1,19%, dostignuvaj}i 10.136,00 indeksni poeni. Industriskiot sektor be{e onoj del od berzata koj pretrpe najgolemi zagubi otkako stravuvawata okolu situacijata vo evrozonata povtorno se vratija me|u investitorite. Tie predizvikaa zagriènost deka vakvata sostojba }e predizvika pad na globalnata ppobaruva~ka na surovini i proizvodi. Kako pozna~ajni gubitnici od ovoj sektor se javuvaat Boing (Boeing) i Katerpilar (Caterpillar). Vo posledno vreme, investitorite i analiti~arite se s$ pove}e zagrièni za rizikot na veri`na reakcija koja moè da bide predizvikana dokolku dojde do bankrot na nekoi dràvi. Najgolema verojatnost za vakva bankrot-situacija ima kaj zemjite od evrozonata. Zatoa ovie investitori i analiti~ari s$ pove} e svoeto vnimanie go naso~uvaat na opasnosta od dolgotrajno zabavuvawe na ekonomskiot rast na stariot kontinent. â&#x20AC;&#x153;Se ~ini deka problemite na Evropa nema

zadolìtelno da dojdat i tuka vo SAD, no, sepak, nivnoto vlijanie ostanatiot svet }e go ~uvstvuva i vo tekot na narednite meseciâ&#x20AC;?, veli Xek Ablin, investiciski direktor vo Harris Private Bank od îkago. Spored nego, golemo razo~aruvawe za nego samiot, a i za drugite investitori e namaleniot rejting na [panija. Ova razo~aruvawe e u{te pogolemo osobeno zatoa {to site o~ekuvaa, prepora~uvaa i se nadevaa deka prezemenite merki od strana na {panskata vlada }e ovozmoàt rejting-agenciite da se premislat i da ne go namalat nejziniot rejting. TRITE GLAVNI INDEKSI NA VOLSTRIT VO CRVENO MINATIOT MESEC Dow Jones vo maj fini{ira{e so pove} e od 7% zaguba, {to e najlo{ mese~en rezultat od fevruari 2009 godina, pa navamu. Rezultatite vo pogled na ostvarenite zagubi vo maj gi anuliraa profitite koi bea ostvareni vo trite prethodni meseci. Nasdaq Composite se namali za 0,91%, dostignuvaj}i i do 2.257 indeksni poeni. Standard & Poor's

OHIS ]E EMITUVA NOVI AKCII ZA 47 MILIONI EVRA rz osnova na odlukata koja be{e donesena na neodamna odr`anoto akcionersko sobranie, menaxmentot na OHIS se odlu~i za nova emisija i proda`ba na akcii po pat na privatna ponuda. Brojot na akciite koi se izdavaat odnosno se prodavaat iznesuva 926.167 akcii. Cenata po koja ovie akcii se nudat na proda`ba iznesuva 51,129 evra taka {to vkupnata nominalna i proda`na vrednost na emisijata bi iznesuvala okolu 47,3 milioni evra. Namenata na ovie sredstva e naso~ena kon zolemuvawe na glavninata so vtora emisija po pat na privatna ponuda vrz osnova na pretvorawe na pobaruvawata na Republika Makedonija po osnova na javni dava~ki vo traen vlog soglasno Zakonot. Strukturata na kapitalot na izdava~ot spored rodovite i klasi na hartii od vrednost so sostojbata na denot na podnesuvawe na baraweto za odobruvawe na izdavawe na hartii od vrednost odnosno baraweto za proda`ba na sopstveni akcii e sostavena od vkupno 927.974 akcii od koi 859.487 se obi~ni akcii, a 68. 487 akcii se prioritetni kumula-

tivni. Vo pogled na ovaa struktura okolu 47% od obi~nite akcii pripa|aat na dr`avata odnosno na fondot za penzisko i invalidsko osiguruvawe. Kaj prioritetnite kumulativni akcii na istiot ovoj fond odnosno na dr`avata & pripa|aat 100% od ovie akcii. Sobranieto na akcioneri donese i odluka za izmenuvawe na odlukata so

broj 02 1074/4 od 26.11.2009 godina bidej}i rokot od 45 dena predviden vo ~len 7 od ovaa odluka e ve}e pominat. Vrz osnova na napred iznesenoto se odlu~ilo so izmenata na ~len 7 od gorenavedenata odluka, rokot za sproveduvawe na istata da iznesuva 12 meseci od denot na stapuvawe vo sila na istata.

500 zagubi 1,24% od vrednosta i dostigna 1.089 indeksni poeni. Isto taka i site ostanati sektorski indeksi zavr{ija na crveno. Najgolemi zagubi pretrpea kompaniite od finansiskiot i energetskiot sektor. Vo pogled na valutite, evroto povtorno po~na da gubi pozicija vo pogled na dolarot. Po namaluvaweto na kreditniot rejting na [panija, cenata na edno evro se trguva{e vo raspon od 1,2293 dolari do 1,2362 dolari za evro. Kaj surovinite, fju~ersite za surova nafta padnaa pod 74 dolari za barel, so {to zabele`aa pad pogolem od 16% za maj, {to e ednakvo na najslabite rezultati ostvareni vo tekot na dekemvri 2008 godina Od druga strana, pak, akciite na Apple se zgolemija za 1,6%, po debito i promocijata na iPad na me|unarodnite pazari. K

1,19%

padna Dow Jones Industrial Average minatata nedela

KOMPANII & PAZARI

18 02.06.2010 POLOVINA MIKROKREDITI OD FONDOT NA OP[TINA KO^ANI NE SE VRATENI

OD V^ERA TELEFONSKO IZVESTUVAWE ZA DANO^EN DOLG

evolving-fondot na op{tina Ko~ani za mikrokreditirawe na mali semejni biznisi za nevraboteni lica {to po~na da se primenuva od krajot na 2005 godina, ne mo`e da prodol`i da funkcionira, zaklu~i op{tinata. Spored op{tinata, duri 33 korisnici ne go vratile kreditot iako imale grejs period od tri meseci i minimalna kamatna stapka od 2% so koja bea pokrivani

elefonsko izvestuvawe za dano~en dolg e novata usluga {to od v~era ja vovede Upravata za javni prihodi. Uslugata }e se realizira preku Povikuva~kiot (Kol) centar na UJP, sekoj den od 9 do 20 ~asot, osven vo nedela. Dano~nite operatori telefonski }e gi izvestuvaat dano~nite obvrznici za iznosot na dano~niot dolg koj ne e platen vo zakonski utvrde-

tro{ocite na nevladinite organizcii koi u~estvuvaa vo proektnite aktivnosti. Sovetot na op{tina Ko~ani ja prifati informacijata za realiziranite aktivnosti na revolving-fondot vo op{tinata, konstatiraj}i deka dosega se dodeleni 4 milioni denari ili vkupno 61 kredit, od koi se vrateni samo 28 krediti. So ova se stava vo neizvesnost ponatamo{noto koristewe na sredstvata za idni krediti na zain-

teresirani lica. Revolvingfondot go osnova op{tina Ko~ani so pomo{ na Vladata na Republika Italija.

niot rok. Od UJP istaknuvaat deka novata usluga e vo nasoka na zgolemuvawe na procentot na dobrovolna naplata na danocite i pogolema informiranost na dano~nite obvrznici za iznosot na nivniot dano~en dolg. Telefonskoto izvestuvawe e i preventivna merka koja ima za cel navreme da go informira dano~niot obvrznik za iznosot na

dolgot za da ne dojde do prisilna naplata. Za pozitivniot efekt na ovoj tip usluga, kako {to se naveduva vo soop{tenieto, govorat i podatocite od probnite telefonski izvestuvawa na dano~nite obvrznici. Taka, po izvr{enoto telefonsko izvestuvawe vo mart na 1.194 dobrovolno naplaten e star dano~en dolg vo iznos od 43.915.322 denari.

KONFERENCIJA “PRODA@BA, PREGOVARAWE I NETVORKING” SO TOM HOPKINS

KUPUVA^ITE NE MO@AT DA KA@AT DA, DODEKA PRVO NE KA@AT NE

dovi. Spored nego, zaedni~ko za site top-prodava~i vo svetot e {to umeat odli~no da prepoznaat vo koj potencijalen klient se krie mo`nost za golema zdelka. Dostavuaaweto na kratka, egzaktna informacija so kalkulacija i podatoci za rok na isporaka, }e go skrati vremeto koe na klientot mu e potrebno, za da ja procesira i razgleda ponudata, no istovremeno }e ostavi i poprofesionalen vpe~atok za prodava~ot, koj vistinski i aktivno gi islu{al potrebite na potencijalniot klient i koj e spremen efektivno da go usluì. Toa ne samo {to vlijae na momentalniot uspeh na kompanijata tuku i na zajaknuvawe na vrskata so postoe~kite klienti. Toa, spored Hopkins e najva`noto ne{to za sekoj prodava~, bidej}i kupuva~ite ne moàt da kaàt da, dodeka najprvo ne kaàt ne.

VASE CELESKA

celeska@kapital.com.mk

rvata konferencija za “Proda`ba, Pregovarawe i Netvorking” koja v~era se odr`a vo Domot na ARM ja sobra ekonomskata elita od Makedonija i od regionot. Na nesekojdneven, kreativen i interesen na~in, prisutnite imaa mo`nost da se steknat so novi znaewa od oblasta na proda`bata, koi ne im bea prezentirani od koj bilo, tuku od ~ovekot koj go ima steknato epitetot “{ampion za proda`ba”Tom Hopkins. Tom Hopkins e legenda za proda`ba. Go prepoznavaat kako vode~ki avtoritet vo proda`ni tehniki i broj 1 svetski trener za proda`ba. Toj, na ovaa konferencija vo organizacija na Triple S Group i Centarot za razvoj na pretpriema~i i menaxeri, CEED Makedonija, im ponudi na doma{nite i regionalnite biznismeni re{enija za unapreduvawe na proda`bata i zgolemuvawe na prihodite, osobeno vo vreme na turbulentnite pazarni okolnosti. Prisutnite, voedno imaa mo`nost da ostvarat brojni kontakti koi bi im pomognale vo ostvaruvawe na ovaa cel. Tie v~era li~no gi slu{naa iskustvata i sovetite od najgolemoto ime za proda`ni tehniki, koj pred niv iznese prakti~ni re{enija od negovoto iskustvo, no i iskustva od kompaniite so koi ima sorabotuvano vo svojata dolgogodi{na kariera. Klu~nite temi koi Tom Hopkins gi razraboti vo interakcija so prisutnite, bea kako da se prodava na pazar na koj kupuva~ite s$ pomalku kupuvaat, pregovarawe i kako da se dojde do zatvorawe na golemi zdelki i mo}ta na netvorkingot za zgolemuvawe na proda`niot uspeh. Mnogumina veruvaat deka prirodnata sposobnost e dovolna za uspeh vo proda`bata. No, vistina e deka prirodniot talent, kombiniran so prakti~en trening koj dava znaewe, sro~eno od 30-godi{no iskustvo, koe uspealo na stotici pazari i iljadnici kompanii e vistinskata tajna za visok stepen na produktivnost. Soznavaj}i ja ovaa lekcija na pote{kiot na~in, Hopkins priznava deka negovite prvi godini vo biznisot za proda`ba ne bile uspe{ni. No, za sre}a, nabrgu sfatil deka proda`bata e nau~ena

Da se bide dobar menaxer za proda`ba e kako postojano da sostavuva{ ogromna sloùvalka. Prviot pat koga }e se obide{ da ja sostavi{, potrebno e vreme delovite da si dojdat na svoe mesto. Po vtoriot obid, delovite malku po malku ja dobivaat svojata smisla i sekoj nareden pat stanuva s$ polesno, za na kraj koga }e se vklopi i posledniot del od sloùvalkata da se dobie kompletna slika ve{tina, koga celata svoja za{teda ja potro{il na tridneven seminar za proda`ba so Daglas Edvards, pa stanal negov najstrasen u~enik, prisustvuval na negovite seminar i gi ~ital negovite knigi za proda`ba. Koristej}i s$ {to nau~il, Tom Hopkins na 27 godi{na vozrast stanuva milioner i najdobar prodava~ vo biznisot na nedvi`nosti. Negoviot rekord za proda`ba i posle tolku godini, s$ u{te e nenadminat. Vo svojata posledna godina kako prodava~ na nedvi`nosti, prodal fantasti~ni 365 ku} i za 365 dena. Vo period od {est godini, sklu~il 1.553 transakcii za nedvi`nosti. Gledaj}i kako na lu|eto im se razjasnuvaat rabotite kaj nego se pojavila èlba da im pomogne na pogolem broj da nau~at kako da prodavaat uspe{no. Podocna Hopkins rabotel kako mentor na mnogu proda`ni menaxeri i sopstvenici na biznisi, a bil vklu~en i vo direktnata proda`ba na mnogu kompanii za koi rabotel kako konsultant, direkten kreator na proda`niot pristap i trener.

Negovite proda`ni tehniki gi primenuvaat 35.000 korporacii kako svoja interna programa. Toj im pomognal na pove}e od tri milioni proda`ni profesionalci koi so negova pomo{ gi nadminale svoite proda`ni planovi i stanale {ampioni za proda`ba spored negovata metodologija. Kredibilitetot na Tom Hopkins leì vo negovoto prakti~no iskustvo i li~ni brilijantni rezultati vo direktna proda`ba, no i isklu~itelna sposobnost na egzakten i ednostaven na~in da gi formulira i prenese taktikite za unapreduvawe na li~niot performans i trensformirawe na prodaèn profesionalec vo prodaèn {ampion. “Da se bide dobar menaxer za proda`ba e kako postojano da sostavuva{ ogromna sloùvalka. Prviot pat koga }e se obide{ da ja sostavi{, potrebno e vreme delovite da si dojdat na svoe mesto. Po vtoriot obid, delovite malku po malku ja dobivaat svojata smisla i sekoj nareden pat stanuva s$ polesno, za na kraj koga }e se vklopi i posledniot del od

sloùvalkata da se dobie kompletna slika.” Spored Hopkins, delovite od sloùvalkata koi treba da gi sostavi menaxerot za proda`ba se sostaveni od: vrabotuvawe, prodavawe, usno reklamirawe na svojot proizvod i kompanija, odrùvawe na produktivni sostanoci, motivirawe na licata koi se vo emocionalen ili finansiski pad, menaxirawe na razli~ni tipovi na karakteri, pomagawe na ~lenovite na timot da zatvorat golemi zdelki, vrabotuvawe na lica koi se sre}ni na svoite rabotni mesta, no se spremni za promena dokolku im se zadovolat potrebite. Site ovie tehniki, kombinirani zaedno pravat dobar menaxer. POSTAVUVAWE LI^NI CELI ZA PRODA@BA Hopkins smeta deka postignuvaweto na celite za proda`ba pretstavuva eden od najgolemite predizvici so koi se soo~uva sekoj sopstvenik na biznis. Mnogu faktori koi ne moàt vo celost da se kontroliraat, vlijaat na krajniot rezultat- ekonomijata, vremeto, konkurencijata.

No, eden faktor na koj mo`e da se vlijae i koj zavisi isklu~ivo od kompanijata e tokmu proda`niot tim, menaxiraweto i motiviraweto na lu|eto koi se vo direkten kontakt so klientite, od koi i vsu{nost zavisi kompletniot uspeh na kompanijata. Pametnite sopstvenici na biznisi i menaxeri imaat individualen pristap kon sekoj ~len od timot i redovno rabotat so sekoj vraboten za da prodiskutiraat {to bi mo`elo da se o~ekuva od niv, kako bi ja podobrile rabotata na kompanijata. Predizvik na sopstvenicite na kompaniite ili na menaxerite za proda`ba ne treba da bide sozdavawe kopii na najdobriot prodava~ od celiot tim za proda`ba, tuku od sekoj prodava~ da se izgradi najdobra mo`na verzija od nego samiot. RAZVIJTE GI NAJVA@NITE VE[TINI ZA VA[ATA KARIERA KAKO PRODAVA^! Kako trener za proda`ba, Tom Hopkins naj~esto prepora~uva deka treba da se raboti pove}e na ve{tinata za identifikuvawe na kvalifikuvani li-

PRODA@BA VO TE[KI VREMIWA Kako svedoci na globalnata ekonomska kriza, mnogupati znaeme da go postavime pra{aweto: kako nekoi uspevaat uspe{no da gi zatvorat proda`bite koga ekonomskata situacija e daleku od povolna? Za Hopkins odgovorot e lesen. Aktivnosta nosi produktivnost. Toj smeta deka vistinskite {ampioni moàt da gi po~uvstvuvaat efektite na lo{ata ekonomska situacija vo ramki na nivniot biznis, no nikoga{ ne si dozvoluvaat toa da im vlijae vrz na~inot na koj tie prodavaat i kvalitetot na uslugata koja im ja ovozmoùvaat na nivnite klienti, i {to e najva`no- na~inot na koj {to razmisluvaat. Namesto da se zadlabo~uvaat vo problemite na ekonomijata i biznis-tekovite, tie treba da baraat mo`nost vo sekoja nova prikazna, vo sekoj nov razgovor i kontakt so klientite. Zatoa, “sekoga{ koga }e se sretne{ so nov potencijalen klient, nadevaj se, razmisluvaj i zboruvaj za golemi zdelki”, veli Hopkins. Kako biznis-sopstvenik, profesionalen spiker i trener, Tom Hopkins ja ima za~uvano negovata posvetenost i cvrsto veruva deka sekoj moè da profitira, koristej}i se so negovite dokaàni tehniki i idei, koncepti i vrednosti. Dokaz za ova e toa {to s$ pove}e korporacii niz svetot gi koristat negovite tehniki, a s$ pove}e iskusni profesionalci gi posetuvaat negovite obuki za da doznaat ne{to novo.

KOMPANII & PAZARI

02.06.2010

TURSKITE TURISTI BARAAT PODOBRI SOOBRA]AJNI VRSKI I SMESTUVAWE o Turcija postoi interes za makedonskata turisti~ka ponuda, ne samo me|u iselenicite od Makedonija. No, za organizirana turisti~ka poseta se potrebni dobri soobra}ajni vrski, standardizirani smestuva~ki kapaciteti, kako i jasna turisti~ka promocija, a makedonskata turisti~ka ponuda da se nudi kako del od po{irok turisti~ki paket odnosno regionalen turisti~ki proizvod,

be{e istaknato v~era vo Ohrid od strana na turskite tur-operatori koi se vo obikolka na Makedonija. Ocenka na turskite turisti~ki rabotnici e deka Makedonija sekako ima {to da ponudi kako turisti~ki proizvod, no oti istiot treba da bide osmislen i da pobudi interes kaj turskite turisti, ~ij broj sekojdnevno raste. “Turcija ne e pove}e samo turisti~ka destinacija.

LETOVO VO STRUMICA ]E PO^NE IZGRADBATA NA PRVATA AGROBERZA VO ZEMJAVA

pored najavite od hrvatskata kompanija Agrokor, do krajot na mesecov ili najdocna kon sredinata na letoto vo Strumica }e po~ne izgradbata na Distributiven centar za otkup i plasman na zelen~uk i na drugi zemjodelski proizvodi, odnosno na prvata agroberza vo zemjava, za {to }e bidat investirani okolu 20 milioni evra. Makedonskata vlada gi obezbedi site pravni i ekonomski preduslovi i mu dade celosna poddr{ka na ovoj proekt, a op{tina Strumica ja izgradi potrebnata komunalna infrastruktura. Neodamna Agrokor go kupi i zemji{teto na koe }e se gradi agroberzata, koja kako {to se o~ekuva, }e ovozmo`i da bidat nadminati najbolnite pra{awa okolu otkupot i plasmanot na zelen~uk od Strumi~kiot i od drugite regioni vo jugoisto~niot del od zemjava. Distributivniot centar }e se gradi na lokacija od 50 hektari, a samo grade`nite objekti }e zafa}aat okolu 11.000 kvadratni metri zatvoren prostor. Agroberzata }e raspolaga so najsovremeni merni uredi, razladni komori, kalibratori, hali za pakuvawe i transportni sistemi za prifa}awe i distribucija na 30 do 50.000 toni ran i industriski zelen~uk godi{no. Najmalku edna tretina od proizvodstvoto na domati, piperki, krastavici, zelka i drugi gradinarski proizvodi od ovoj region, preku {irokata distributivna mre`a na Agrokor }e se plasiraat ne samo na hrvatskiot, tuku i na evropskite pazari.

NA 9 JUNI TRIBINA “TURIZMOT KAKO IDNINA ZA MAKEDONSKIOT RAZVOJ” topanskata komora na Makedonija, Univerzitetot za turizam i menaxment vo Skopje, Ministerstvoto za ekonomija i Zdru`enieto na intelektualci treto doba na 9 juni organiziraat javna tribina na tema “Turizmot kako idnina za makedonskiot razvoj”. Pokanetite govornici na tribinata }e diskutiraat za aktuelni temi i problemi od praktikata vo sproveduvaweto na turizmot kaj nas dosega, a so posebni viduvawa, so svoi predlozi ili idei kako da se unapredat site vidovi na turizam sportski, {kolski, selski, kulturen i drugi vidovi turizam. Organizatorite najavuvaat deka site dobri predlozi ili idei {to }e se prezentiraat, bilo od vovednite izlaga~i ili diskutantite na poedine~ni u~esnici }e bide sostaven del na donesenata Deklaracija od javnata tribina, koja {to }e bide dostavena do pretsedatelot na dr`avata, pretsedatelot na Sobranieto i premierot na vladata, kako i drugi institucii i nevladini organizacii za koi } e se smeta deka }e pridonesat za idniot pogolem razvoj na turizmot vo Makedonija. Nastanot }e po~ne vo 10 ~asot vo salata na Univerzitetot za turizam i menaxment, a soorganizatori se Detskiot parlament na Makedonija, Stopanskata komora za turizam na Makedonija, Ministerstvo za transport i vrski, Ministerstvo za lokalna samouprava i Sobranieto na Republika Makedonija.

Vo Turcija ima golem broj lu|e {to sakaat da patuvaat, taka {to taa e i golem turisti~ki pazar”, istakna \unur Ozalp, generalen sekretar na asocijacijata na turskite turisti~ki agencii. Spored nea, potvrda na toa e {to re~isi site avionski linii na turskiot nacionalen avioprevoznik Turki{ erlajns se postojano ispolneti, odnosno se bara bilet pove}e. K

Toa, spored nea, e i slu~aj so avionskata linija za Makedonija, {to se ocenuva kako potvrda na interesot na Turcija da patuvaat vo Makedonija. “Makedonija ima isklu~iteno prirodno, no i kulturno-istorisko bogatstvo. Na{a namera e tie potencijali da gi iskoristime. Navistina toj potencijal e golem i o~ekuvame turisti~kata sorabotka vo idnina da bide s$ pointenzivna, i toa na dolg R

vremenski rok”, dodade Ozalp. Za \unhur \uven Ta`ba{, generalniot direktor na turskoto Ministerstvo za turizam, Ohrid e edno od najubavite mesta vo svetot. “Ohrid e edno od najubavite mesta vo svetot. ]e go prepora~am na site moi prijateli, da go posetat ovoj grad. No, za da fatite ~ekor so razvienite dr`avi, mora pove}e da gi doterate hotelite, da ima dobra komunikaciO

ja i aerodromi”, re~e Ta`ba{. Iako postoi direktna avionska linija na Turki{ erlajns na relacija Turcija - Makedonija, se o~ekuva so vlezot na turskiot TAV da se vospostavat direktni avionski linii i so Ohrid od strana na drugi turski aviokompanii, so {to makedonskata turisti~ka ponuda }e stane podostapna za potencijalnite turski turisti.

20 02.06.2010

BANKI I FINANSII NOVI KREDITNI POVOLNOSTI OD OHRIDSKA BANKA

TTK BANKA DOBITNIK NA NAGRADATA LIDERI NA OP[TESTVENA ODGOVORNOST TK banka, vo konkurencija na golem broj firmi so razli~ni proekti, ja dobi nagradata za Lideri na op{testvena odgovornost vo kategorijata Korporativna filantropija, za sredni pretprijatija. Nagradata vo ovaa kategorija & be{e dodelena na TTK banka za 2009 godina, poradi seopfatniot pridones kon podobruvawe na `ivotot vo zaednicata, poradi poddr`ani inicijativi od golemo zna~ewe

za `itelite vo ovaa zaednica. “Vo ramkite na svojata posvetenost da bide op{testveno odgovorna institucija, TTK banka konkurira{e za nagradata so prezemenite aktivnosti i proekti vo tekot na 2009 godina na poleto na kulturata, sportot i najbitno za aktivnostite koi gi poddr`aa najmalite, decata. Komunikacijata koja TTK banka ja ostvaruva{e kako kon javnosta taka i kon vrabotenite, pridonesuva za

promocija na op{testvenata odgovornost i pridonesuva za razvojot i posvetenosta na vrabotenite pri ostvaruvaweto na celite na bankata”, velat vo TTK banka.

hridska banka vovede novi povolnosti za korisnicite na stanben kredit. So kamatna stapka od 7,25%, fiksna za prvite tri godini, stanbenite krediti se so period na otplata do 30 godini i iznos do 100.000 evra. Dopolnitelno, klientite dobivaat besplatna procenka na nedvi`nosta i se oslobodeni od provizija za predvremena otplata na kreditot so sopstveni sredstva. Administrativnite tro{oci pri refinansirawe na kredit od druga banka se

namaleni za 50%. Za site odobreni aplikacii za stanben kredit podneseni do 31 juli 2010 godina Ohridska banka obezbeduva i besplatno osiguruvawe na imotot za prvata godina. Istovremeno, Ohridska banka go pro{iri kreditnoto portfolio so nov proizvod – Kompakt kredit. Kompakt kreditot e posebno dizajniran i namenet za celosno refinansirawe na obvrskite na korisnikot po razli~ni osnovi – krediti, kreditni karti~ki, pre~ekoruvawa na smetki i kon-

solidirawe na tekovni dolgovi vo eden edinstven kredit. Kompakt kreditot pretstavuva eden vid ke{-kredit, koj ovozmo`uva sredstva na raspolagawe vo visina do 8.000 evra i rok na otplata do 7 godini za kredit so `irant, a za kredit obezbeden so hipoteka do 50.000 evra i rok na otplata do 15 godini. Dopolnitelno, Kompakt kreditot nudi mo`nost za dobivawe na ekstra nenamenski iznos od kreditot za li~ni potrebi i/ili limit po revolving-kreditna karti~ka.

2.096,5

milioni evra }e iznesuva javniot dolg do krajot na 2010 godina

220

milioni evra dostasuvaat za otplata godinava po osnova na javniot dolg

RASTE JAVNIOT DOLG NA DR@AVATA

VLADATA PLANIRA DA SE ZADOL@I DO 350 MILIONI EVRA DO KRAJOT NA 2010?! ALEKSANDAR JANEV janev@kapital.com.mk

ladata planira da go zgolemi zadolùvaweto na dràvata i proektira{e porast na nivoto na javen dolg vo slednite 2 godini, pi{uva vo najnovata strategija za upravuvawe so javen dolg {to ja razgleduvaat pratenicite vo Sobranieto. Spored ovoj dokument na Ministerstvoto za finansii, vladata moè da se zadolì i do 350 milioni evra do krajot na godinata, no nivoto na javen dolg se planira da se zadrì na 30% od BDP. Vladata vo strategijata za zadolùvawata objasnuva deka dosega{noto nisko nivo na javen dolg ovozmoùva ponatamo{no zadolùvawe, so cel da se zabrza investiciskata aktivnost preku pogolemo nivo na kapitalni investicii. Vo periodot od 2010-2012 godina, dràvniot dolg na vladata se planira da se zgolemi za 2,7 procentni poeni, od 26,5% na 29,2% od BDP.

Vladata ja objavi novata strategija za upravuvawe so javniot dolg vo periodot od 2010-2012 godina. Spored proekciite, prodolùva zadolùva-weto i na doma{niot i na stranskiot pazar, a nivoto na javniot dolg vo narednite godini kontinuirano }e raste “Vakvoto zgolemuvawe na dràvniot dolg e rezultat na novite investicii od oblasta na patnata i èlezni~kata infrastruktura, vodovodot i kanalizacijata, sportskite objekti, izgradbata na socijalni stanovi, kako i investicii vo oblasta na obrazovanieto koi }e bidat implementirani od strana na organite na dràvnata uprava. Isto taka, proekciite za vkupniot javen dolg za istiot period pokaùvaat zgolemuvawe od 3,1 procentni poeni, odnosno od 30,4% na 33,5% od BDP. Ovoj porast doa|a kako rezultat na spomenatite investicii, no i drugi investicii koi }e bidat realizirani preku zadolùvawe na javnite pretprijatija za realizacija na proekti vo oblasta na energetskiot sektor i

èlezni~kata infrastruktura, za koi dràvata }e izdade dràvna garancija”, pi{uva vo vladinata strategija. Ministerot za finansii, Zoran Stavrevski, u{te minatata nedela najavi deka vladata vo idnina planira da se zadolùva, no spored nego nivoto na javen dolg vo slednite godini nema da nadmine 40% od BDP, {to e vo ramkite na dozvolenoto nivo spored Mastri{kite kriteriumi. “Nivoto na javen dolg od okolu 32% od BDP ostava prostor za dopolnitelno zadolùvawe so cel zgolemuvawe na kapitalnite investicii, i vladata planira vo idniot period da se zadolì kaj me|unarodnite finansiski institucii so evtini krediti, no i so izdavawe na evroobvrznica.

Treba da se vodat vnimatelni fiskalni politiki, bidej} i i najrazvienite zemji sega imaat fiskalni problemi i visoki dolgovi, no nivoto na javen dolg vo Makedonija vo slednite godini nema da nadmine 40% od BDP”, izjavi neodamna Stavrevski. RIZICI ZA ODR@LIVOSTA NA JAVNIOT DOLG Vladata vo tekot na godinite }e se soo~i so seriozni rizici za odr`uvawe na nivoto na javniot dolg i navremeno servisirawe na obvrskite. Kako {to i samata pi{uva vo strategijata, rizikot od refinansirawe, odnosno mo`nosta da obezbedi pari za navremena otplata na obvrskite, so tekot na godinite }e se zgolemuva. “Osoben predizvik za efikasno upravuvawe so rizikot od refinansir-

МЕЃУБАНКАРСКИ КАМАТНИ СТАПКИ ОСНОВНИ КАМАТНИ СТАПКИ НА НБ

преку ноќ

1 нед.

1 мес.

3 мес.

Благајнички записи

6,00%

СКИБОР

4,00%

5,83%

6,28%

7,32%

Ломбарден кредит

7,50%

МКДОНИА

3,59%

Рочности

Извор: НБРМ

КАМАТНИ СТАПКИ НА ДЕНАРСКИ ДЕПОЗИТИ КАЈ ДЕЛОВНИ БАНКИ КУРСНА ЛИСТА

Рочност

Банка 3м

6м

12м

24м

Стопанска

7,20%

8,00%

8,35%

11,10%

11,50% 11,30%

Среден курс Држава

Валута

во денари

ЕМУ

евро

61,4962

Комерцијална

7,00%

7,80%

8,20%

11,00%

САД

долар

49,9685

НЛБ Тутунска

7,00%

7,80%

8,20%

11,00%

В.Британија

фунта

72,4653

36м

11,20% Извор: НБРМ

Швајцарија

франк

43,2159

ДЕВИЗЕН КУРС ВО МЕНУВАЧНИЦИ

Канада

долар

47,6937

EUR

USD

GBP

CHF

Австралија

долар

42,19

61,5

50,6

72,8

43,9

Извор: НБРМ

awe se o~ekuva vo 2013 i 2015 godina, koga redovno }e dostasaat prvata i vtorata evroobvrznica izdadeni vo 2005 i 2009 godina vo iznos od 150 i 175 milioni evra. Pri~ina za zgolemuvaweto na obemot na otplati vo idniot period se i otplatite po osnova na proektiranite kapitalni investicii vo oblasta na energetskiot sektor i infrastrukturata”, objasnuva vladata. Vo periodot 2010-2012 godina se o~ekuva i umereno namaluvawe na prose~noto vreme na dostasuvawe na vkupniot javen dolg od 5,5 godini za krajot na 2009 godina, na nivo od 4,9 godini vo 2012 godina, {to isto taka }e pretstavuva problem za obezbeduvawe na sredstva za otplata na dolgot. Pri~inite za vakvata sostojba se toa {to Makedonija ne e pove}e vo grupata zemji koi moàt da koristat koncesionalni krediti so niski kamatni stapki i dolgi rokovi na dostasuvawe. Drug vaèn rizik za javniot dolg moè da bide promenata na kamatnite stapki vo idnina. Dokolku kamatnite stapki vo 2010 godina porasnat za samo 1 procenten poen, toa bi predizvikalo porast na tro{ocite za servisirawe za 4,4%. Ovaa senzitivnost moè da se objasni kako rezultat na visokata izloènost na dol`ni~koto portfolio na rizikot od promena na kamatnite stapki, {to e posledica na relativno visokoto u~estvo na dolgot so promenlivi kamatni stapki. Portfolioto na javniot dolg e osobeno izloèno i na rizikot od promena na vrednosta na stran-

skite valuti. “Zgolemuvawe ili namaluvawe na vrednosta na valutite koi go so~inuvaat portfolioto moè da predizvika zgolemuvawe ili namaluvawe na tro{ocite za servisirawe od 10%, poradi reìmot na fiksen devizen kurs na doma{nata valuta vo odnos na evroto. Me|utoa, eventualnite nepovolni dvièwa na deviznite kursevi na drugite valuti vo odnos na evroto nema silno da se po~uvstvuvaat vrz tro{ocite za servisirawe, poradi faktot {to najgolemiot del od nadvore{niot dolg na op{ta vlada e denominiran vo evro-valuta”, uveruva vladata. VLADATA PRODOL@UVA KONTINUIRANO DA SE ZADOL@UVA I DOMA Iako vladata nekolkupati se obvrza pred biznismenite deka }e go svede na minimum zadolùvaweto na doma{niot pazar, preku izdavawe na dràvni zapisi, spored najnovata strategija taa najavuva kontinuirano zadolùvawe, tolku kolku {to }e ima pobaruva~ka na pazarot. Ministerstvoto za finansii duri planira da sprovede i marketing-kampawa so cel pro{iruvawe na bazata na investitori vo zapisi. “Od dosega{noto iskustvo na izdavawe na dràvni zapisi se dojde do zaklu~ok deka frekventnosta na izdavawe na hartiite od vrednost e soodvetna na pazarnite potrebi i Ministerstvoto za finansii }e prodolì so dinamikata koja ja diktira pazarot. Neto-emisijata na zapisi }e se namaluva vo tekot na narednite godini poradi namalenite potrebi za finansirawe na buxetot. Vo taa nasoka, vo 2010 i 2011 godina e planirana netoemisija vo iznos od najmnogu 2,5 milijardi denari, dodeka vo 2012 godina vo iznos od najmnogu 2 milijardi denari”, pi{uva vo strategijata za upravuvawe so javniot dolg.

BANKI I FINANSII

02.06.2010

DOA\A NOV BRAN NA LO[I PLASMANI

EVROPSKITE BANKI ]E OTPI[AT 195 MILIJARDI EVRA?! Bankite vo evrozonata }e mora na ime rezervacii za pokrivawe na potencijalnite zagubi po nenaplatlivite zaemi, ovaa godina da izdvojat 90 milijardi evra, a idnata godina 105 milijardi evra, objavi Evropskata centralna banka. vropskata centralna banka (ECB) predupredi deka delovnite banki vo evrozonata bi moèle da se soo~at so duri 195 milijardi evra zaguba po osnov na nenaplateni zaemi vo vtoriot bran {to bi moèl da sledi idnite 18 meseci. Kako {to objavi ECB, bankite vo evrozonata }e mora na ime rezervacii za pokrivawe na potencijalnite zagubi po nenaplatlivite zaemi ovaa godina da izdvojat 90 milijardi evra, a idnata godina 105 milijardi evra, pokraj lo{ite zaemi od 240 milijardi evra otpi{ani kon krajot na 2009 godina. Toa se prvite procenki na ECB za slednata godina. Iako vkupnata vrednost na otpi{anite lo{i plasmani i hartii od vrednost vo periodot od 2007 godina do krajot na ovaa }e bide pomala otkolku {to se prognozira{e prethodno, otpisite vo ovaa i slednata godina bi moèle da bidat i pogolemi ako zgolemenite rizici povrzani so dràvnite dolgovi i vlijanieto na dràvnite merki na {tedewe go pogodat ekonomskiot rast, veli ECB vo najnoviot izve{taj za finansiskata stabilnost. ECB izvestuva i deka go zgolemila kupuvaweto na obvrznici od dràvite vo evrozonata, pa do 28 maj nivnata vrednost dostignala 35 milijardi evra, nasproti 26,5 milijardi evra nedelata prethodno. Bankata ne objavi za koi dràvi se raboti, no izvori vo ECB velat deka vo pogolem del se raboti za obvrznici na ju`noevropskite zemji {to se najte{ko pogodeni od krizata. ECB na 3 maj po~na

da kupuva obvrznici od zemjite-~lenki na evrozonata, glavno gr~ki, portugalski i {panski, za da gi smiri pazarite i da mu dade potpora na paketot stabilizaciski merki vreden 750 milijardi evra, {to zaedni~ki go dogovorija Evropskata unija i Me|unarodniot monetaren fond. EVROPSKITE CENTRALNI BANKI PREMNOGU IM VERUVAAT NA REJTINGAGENCIITE Istovremeno so krizata {to se slu~uva vo evrozonata, nekoi ~lenovi od upravata na Evropskata centralna banka iznesoa kritiki za rabotata na rejting-agenciite, predupreduvaj}i gi centralnite banki deka premnogu se potpiraat na nivnite procenki. ^lenot na upravniot odbor na ECB, Kristijan Noer smeta deka taa zavisnost od stojali{tata na agenciite {to izdavaat kreditni rejtinzi e apsolutno nezadovolitelna. Noer, koj {to e inaku guverner na francuskata centralna banka, gi obvinuva agenciite deka so svoite zadocneti sniùvawa na rejtinzite na oddelni zemji samo gi zgolemuvaat problemite. Toa e osobeno problemati~no vo slu~ajot na dràvnite obvrznici, zatoa {to se odnesuva na vrednosni hartii {to centralnite banki smeat da gi prifa}aat kako kolateral pri kreditiraweto, re~e Noer. Agenciite pokaàle deka ~esto gre{at pri procenkata na rizikot vo vrska so dràvnite kreditni rejtinzi, namaluvaj}i & go rejtingot na Grcija i drugi dràvi duri otkako panikata ve}e se slu~i na pazarite.

â&#x20AC;&#x153;Namesto tie da im davaat informacii na pazarite, pazarite im davaat informacii nim. Nam, toa, sekako, ni pretstavuva ogromen problem zatoa {to sekoga{ se slu~uva vo pogre{no vremeâ&#x20AC;?, naglasi guvernerot na francuskata centralna banka. Vo izminatite nekolku nedeli snièni se kreditnite rejtinzi na Grcija, Portugalija, Irska i [panija, zaradi zagriènosta poradi nivnata zadolènost, {to predizvika rasproda`ba na evra i pad na pazarot na akcii. Agenciite & go sniìja rejtingot i na Irska iako nejziniot kredibilitet ne be{e doveden vo pra{awe vo poslednive nekolku meseci, predupredi Noer, i povika da se istraàt mo`nostite da se namali zavisnosta od nivnite ocenki. Dopolnitelen pritisok denovive dojde od Francija, koja {to prognozira deka nejziniot buxetski deficit ovaa godina }e dostigne samo 8% od BDP, no planira da go namali pod gornata dopu{tena granica od 3% na BDP, do 2013 godina. Francija prizna deka za~uvuvaweto na najvisokiot krediten rejting }e bide te{ka zada~a ako ne se donesat te{ki odluki vo vrska so buxetot, otkako Germanija signalizira{e deka mo`no e da gi zgolemi danocite so cel da go namali deficitot. Vo Francija vo tek se penziski reformi, a Pariz ja zamrzna dràvnata potro{uva~ka, osven isplatata na penziite i kamatite po dolgovi, vo periodot od 2011 i 2013 godina. Isto taka, se razgleduva i voveduvawe na ustaven amandman koj {to bi ja propi{al gornata granica za deficit vo buxetot.

17.03.2010 21

@an-Klod Tri{e, pretsedatelot na ECB, veli deka bankite vo evrozonata }e mora na ime rezervacii za pokrivawe na potencijalnite zagubi po nenaplatlivite zaemi ovaa godina da izdvojat 90 milijardi evra, a idnata godina 105 milijardi evra K

22 02.06.2010

BALKAN BIZNIS POLITIKA FARMAVIS GRADI FABRIKA VO ZEMUN

BUGARITE SÈ POVE]E KORISTAT MOBILNI TELEFONI rojot na Bugarite so dva i pove}e mobilni telefoni postojano raste, so {to denes vo prosek sekoj poseduva po 1,4 mobilni telefoni, se naveduva vo izve{tajot na Evropskata komisija za napredok na evropskiot pazar za elektronski vrski. Nasproti toa, Bugarite pla}aat poskapi razgovori poradi visokite taksi za

vajcarskata kompanija Farmavis }e gradi vo Zemun nova fabrika za lekovi, a vrednosta na ovaa grinfild- investicija iznesuva 20 milioni evra. Vkupnata povr{ina na celiot kompleks }e iznesuva 20.000 metri kvadratni, a samo vo oddelot za proizvodstvo e planirano da se vrabotat 200 rabotnici. Izgradbata na fabrikata treba da zapo~ne pri krajot na godinava, a se o~ekuva

[

povrzuvawe koi mobilnite operatori go presmetuvaat pri povrzuvaweto so razli~ni mre`i na mobilnata telefonija ili za razgovorite pome|u mobilnata i fiksnata telefonija. Brisel pove}epati ja povika vladata vo Sofija da pobara od mobilnite operatori namaluvawe na taksite, no tie i ponatamu se pogolemi od prosekot vo EU.

do krajot na 2011 godina da bide instalirana celata potrebna oprema. Farmavis e osnovana vo 2000 godina vo [vajcarija i raboti vo 19 zemji, re~e izvr{niot direktor i osnova~ na kompanijata Petr Nemec. Kompanijata se zanimava so ekskluzivno zastapuvawe na inovativni i biotehnolo{ki farmacevtski kompanii, odnosno nivnite odbrani proizvodi.

REGIONALNI MAKI

PA\A BIZNISOT NA LIZING-KOMPANIITE Srbija, dosega se vrateni okolu 22.000 000 vozil vozila, Se procenuva deka otkako e po~nata proda`bata na avtomobili na lizing vo Srbija pred s$ poradi nemo`nosta za otplata na ratite. Ne e poinakva situacijata i vo Hrvatska, kade {to pove}eto lizing-kompanii potvrduvaat deka imaat problem so nepla}a~ite, no ne istaknuvaat konkretni brojki VESNA KOSTOVSKA

v.kostovska@kapital.com.mk

izing-kompaniite od po~etokot na godinava vo Srbija zabele`ale pomal broj na klienti, a zgolemeno e docneweto na korisnicite na ovie uslugi vo otplatata na mese~nite obvrski. Se procenuva deka otkoga e po~nata proda`bata na avtomobili na lizing dosega se vrateni okolu 2.000 vozila, pred s$ poradi nemo`nosta za otplata na ratite, a vo eden del i poradi preminuvawe na nov model na vozila. Spored podatocite na Zdru`enieto na banki na Srbija brojot na lizing-dogovori kaj gra|anite vo prvite ~etiri meseci e

namalen za 6,6%, a samo vo tekot na mesec april za 2%. Brojot na lizing-dogovori od januari do april se namali od 14.485 na 13.526. Iznosot na zaostanatiot dolg na gra|anite za lizingdogovorite vo prvite ~etiri meseci e namalen za 3,5%. Docneweto od krajot na minatata godina do maj e namaleno kaj gra|anite od 6,4 na 6,3%, a koga }e se poglednat site dogovori i gra|anite i kompaniite zgolemen e procentot na nepla}a~i, od 6,3 na 7,8%. Najmnogu docnat firmite i toa 8%. “Vo odnos na vkupniot broj na vozila inkansirani preku lizing koj iznesuva me|u 50.000 i 60.000, brojot na vrateni vozila poradi nemo`nosta na klientite da

go otplatat svojot dolg iznesuva 3%”, izjavi Bojan Ba{a, pretsedatel na Zdru`enieto na lizing-kompanii. Me|utoa kako {to dodade toj, golem broj od tie vozila povtorno se finansiraat preku lizing ili se kupuvaat vo gotovina. Toa se vozila stari od dve do ~etiri godini, koi se odr`uvaat vo ovlasteni servisi. Taka mese~no se sklu~uvaat od 170 do 320 lizing-dogovori, dodeka vo 2008 godina brojot na sklu~eni lizingdogovori iznesuval me|u 300 i 600 za 30 dena. Situacijata e poinakva kaj vozilata od drug tip, ma{inite i opremata koja se kupuva na lizing. Tuka trendot e pove}e da se kupuva otkolku da se vra}a.

DANSKI LEO FARM SI ODI OD GRCIJA anskata kompanija Leo farm gi povle~e svoite proizvodi od Grcija vo znak na protest na odlukata na gr~kata vlada da gi namali cenite na lekovite za 25%. Prethodno, druga danska kompanija Novo nordisk gi povle~e svoite insulinski proizvodi od Grcija poradi istite pri~ini. Leo farm naveduva deka ja suspendirala proda`bata na dva popularni leka, i po-

radi namaluvawe na cenite }e mora da otpu{ti golem broj rabotnici {irum Evropa. Potegot na Leo farm da go povle~e lekot protiv zapu{uvawe na krvnite sadovi i lekot protiv psorijaza, ja dobli`uva Grcija na ~ekor od konfrontacija so site snabduva~i na lekovi. Gr~kata vlada koja se obiduva da izleze od ekonomskata kriza, gi osudi potezite danskite kompanii. Kristijan Hart Hansen, direktor na

ZGOLEMEN BROJOT NA ZAPLENETI VOZILA KUPENI NA LIZING VO HRVATSKA Situacijata so proda`bata na avtomobili preku lizingdovori ne e poinakva ni vo Hrvatska. Imeno, haoti~nata sostojba vo dr`avata vo golema mera se prenese i vo avtoindustrijata. S$ pogolem e brojot na sopstvenici na avtomobili koi ne gi ispolnuvaat svoite obvrski kon lizing-kompaniite, pa vozilata im se odzemaat. Pove}eto hrvatski lizing-kompanii potvrduvaat deka imaat problem so nepla}a~ite, no ne istaknuvaat konkretni brojki. Golem del od niv se slo`uvaat so faktot deka problemite se zna~itelno zgolemeni so doa|aweto na krizata mi-

natata godina, a po~etokot na 2010 godina e vrvot na nenaplateni dogovori. Sepak, od lizing-kompaniite istaknuvaat deka zaplenata na avtomobilite ne e tolku dramati~na, bidej}i vo 70% od slu~aite sopstvenikot dobrovolno doa|a kaj niv i go vra}a avtomobilot koj pove} e ne mo`e da go isplatuva. Pogolem e brojot na odzemeni skapi i luksuzni avtomobili ~ii mese~ni rati se mnogu visoki. Problemot so odzemenite avtomobili go prepoznaa i potencijalnite kupuva~i koi vo direkten kontakt so lizing-kompaniite ili na licitaciite mo`at da imaat golema korist. Zaplenetite vozila se stari dve do tri godini, poradi {to cenata

od srpskite firmi docnat so otplata na lizing

e zna~itelno poniska, no aktivna e i fabri~kata garancija. “Cenite na vratenite avtomobili se formiraat spored pazarnata vrednost na vozilata, vrz osnova na procenkite na ve{tacite za soobra}aj. Prvo sudskite ve{taci pravat procenka na vrateniot avtomobil, na osnova na nivnite procenki nie formirame predlog-cena, dodeka posledniot zbor go ima lizing- kompanijata“, objasnuvaat od Tehi~kiot centar na Zagreb.

BUKURE[T- BELGRAD – BAR – BARI E VA@EN KORIDOR danskata kompanija, veli deka Grcija na Leo farm dol`i 244 milioni evra.

oridorot Bukure{t- Belgrad – Bar – Bari gi ima site atributi na eden od najva`nite soobra} ajnici vo regionot, oceni ministerot za soobra}aj na Crna Gora, Andrija Lompar. Toj izjavi deka za ministerstvoto e mnogu va`no vo prestojnite aktivnosti koi se odnesuvaat na rehabilitacija na `elezni~kata pruga od Bar do Belgrad i avtopatot od Bar do Boqare da dobijat poddr{ka od site relevantni

faktori. „Mnogu e va`no da imame poddr{ka od me|unarodnata zaednica, bidej}i pretstojat mnogu zna~ajni aktivnosti na obezbeduvawe na finansiski sredstva za realizacija na niza proekti“, izjavi Lompar. Italijanskiot zamenikminister za infrastruktura i soobra}aj, Roberto Kasteli izjavi deka izminatite godini, koga se rabote{e na razvojot na panevropskite koridori, infrastrukturata na

Balkanot bila zapostavena, pred s$ bidej}i regionot be{e nestabilen, a denes kako {to napomena situacijata e promeneta.

BALKAN BIZNIS POLITIKA

02.06.2010

VINSKI BIZNIS

BUGARSKOTO VINO SÈ POAGRESIVNO SE PROBIVA NA NOVI PAZARI Vo prvite tri meseci od godinava, vo turskite letuvali{ta se izvezeni 42.106 litri bugarsko vino. Izvozot na bugarsko vino vo Turcija e nov trend, bidej}i dosega Bugarija ne izvezuva{e ni litar vino vo ovaa zemja VESNA KOSTOVSKA

v.kostovska@kapital.com.mk

urcija ne privlekuva samo bugarski turisti. Se pokaà deka ovaa zemja e dobra destinacija za izvoz na bugarskite vina, koi za prvpat godinava }e se najdat na trpezite vo turskite hoteli, koi sakaat da gi zadovolat èlbite na svoite turisti. Vo prvite tri meseci od godinava, vo turskite letuvali{ta se izvezeni 42.106 litri bugarsko vino, izjavi Krasimir Koev, direktorot na izvr{nata agencija za lozarstvo i vino (IALV). Izvozot na bugarsko vino vo Turcija e nov trend, bidej}i dosega Bugarija ne izvezuva{e ni litar vino vo ovaa zemja. Turskite letuvali{ta koi gi posetuvaat zapadni turisti, na svoite gosti vo nivnata ponuda vo koja s$ e vklu~eno (all inclusive) sakaat da im ovozmoàt sekakov vid pijalaci, a tie baraat i vino. “Turcija ne e poznata kako golem i dobar proizvoditel na vino. Otkako se naso~eni kon na{iot pazar, o~igledno zadovolen e odnosot cena – kvalitet. Isto taka voop{to ne im se va`ni transportnite

tro{oci”, izjavi Koev. Od po~etokot na godinata se zabeleùva vidliv rast na izvozot na bugarskoto vino. ZO[TO PORASNA IZVOZOT? Faktorite za zgolemuvawe na izvozot se kompleksni. Posevite, kako {to istakna Koev, minatata godina bile so mnogu visok kvalitet. Kvalitetot koj go postignaa bugarskite lozari im ovozmoì da se natprevaruvaat so vode~kite proizvoditeli na vino vo svetot kako Francija, Italija i [panija, kako i Ju`na Afrika, île i Argentina. “Kvalitetot na na{eto vino ne otstapuva. Minatata godina imavme bogata i kvalitetna berba na grozje, {to ovozmoì kvalitetno proizvodstvo so mali tro{oci”, izjavi Koev. Za prvoto tromese~ie od ovaa godina, Bugarija izvezla 6,1 milion litri vino vo vrednost od 5,3 milioni evra. Vo istiot period minatata godina izvezeni bile 4,1 milioni litri vino vo vrednost od 3,6 milioni evra. Stanuva zbor za rast od 46% za prvite meseci od 2010 godina, vo sporedba so istiot period od 2009 godina. Osnoven pazar na bugarskoto vino e Rusija kade {to vo

MILAN PROSTRAN STOPANSKATA KOMORA NA SRBIJA “Na Srbija & e potrebno revitalizirawe na lozovite nasadi. Imavme 100.000 hektari lozovi nasadi vo 90-tite godini, i golem izvoz na vino koe glavno se izvezuva{e vo Germanija”. prvite tri meseci od ovaa godina zabele`ano e zgolemuvawe na izvozot od 161%. Na ruskiot pazar plasirani se 5.320 325 litri vino, vo vrednost od 4,7 milioni evra. Bugarite vo naredniot period planiraat da go promoviraat svoeto vino i na novi pazari, vo Italija, Velika Britanija, Kina, Vietnam, Srbija i Turcija.

SLOVENE^KIOT BDP PADNA ZA 1,2% lovene~kiot brutodoma{en proizvod (BDP), vo prviot kvartal od ovaa godina padna za 1,2% vo odnos na istiot period minatata godina, dodeka vo odnos na posledniot kvartal od minatata godina padnal za 0,5%, objavi Zavodot za statistika. Ova e {esto posledovatelno trimese~je vo koe slovene~kata ekonomija bele`i pad na ekonomskata aktivnost na godi{no nivo. Minatata

godina slovene~kiot BDP padnal za 7,8% vo odnos na 2008 godina. Slovene~kite ekonomisti po objavata na podatocite za padot na BDP, istaknuvaat deka toa e dokaz deka bile pogre{ni najavite za krajot na recesijata. #Iako negativnite stapki na rast se namalija, trendovite s$ u{te se nepovolni i govorat deka nema cvrsti znaci za izlez od recesijata“, izjavi ekonomistot Rastko Ovin.

SRBIJA ]E GO RECIKLIRA OTPADOT KOJ GO PRAVI inisterot za ìvotna sredina i prostorno planirawe, Oliver Duli}, izjavi deka Srbija vo narednite nekolku godini }e bide zemja koja celiot otpad koj go pravi }e go reciklira na svojata teritorija. “Vloùvame vo model za prerabotka na ambalaèn otpad, koj }e dovede do toa vo idnina sekoj grad da ima posebni kontejneri za separacija na otpadot.

Na{ite gra|ani }e mo`at doma{niot otpad da go frlaat vo posebni kontejneri”, izjavi Duli}. Ministerot izjavi deka celta e vo narednite nekolku godini vo Srbija da se vrabotat 10.000 lu|e vo recikla`nata industrija. “Na{ata cel e da otvorime novi rabotni mesta i da otvorime nova industriska granka koja ne postoi vo Srbija”, dodade toj.

VITKOVI] OSTANUVA NA ^ELO NA PODRAVKA adzorniot odbor na hrvatskata kompanija Podravka go imenuva{e Miroslav Vitkovi} za pretsedatel na upravata na Podravka. Vitkovi} ovaa dol`nost ja izvr{uva{e i pred sednicata na nadzorniot odbor, a osven nego vo upravata na Podravka }e sedat i Lidija Klaji}, Krunislav Be{vir, Marin

Pucar i Miroslav Repi}. Mandatot na novata uprava na Podravka po~nuva da te~e od denot na nivnoto imenuvawe. “Zad nas e turbulenten period, a vo site slu~uvawa imavme poddr{ka od nadzorniot odbor. Veruvam deka }e bidam pouspe{en, a na{ata cel e i da bideme pouspe{ni”, izjavi Vitkovi}.

SRBIJA GI OBNOVUVA SVOITE LOZOVI NASADI Srbija koja ima pove}evekovna tradicija vo vinarstvoto saka da go obnovi proizvodstvoto, izjavi sekretarot na Zdru`enieto za zemjodelstvo, prehranbena i tutunska industrija na Stopanskata komora na Srbija (SKS), Milan Prostran. “Na Srbija & e potrebno revitalizirawe na lozovite nasadi. Imavme 100.000 hektari lozovi nasadi vo 90-tite godini i golem izvoz na vino vo Germanija”, izjavi Prostran. Srbija ima kvota za izvoz na vino vo Evropskata unija od 63.000 hektolitri, a se koristi samo 7%. Uvoznata kvota od 25.000 hektolitri se realizira so 75%. K

24 02.06.2010

SVET BIZNIS POLITIKA

RAJFAJZEN GI NADMINA O^EKUVAWATA

PO^NA DVODNEVNIOT SAMIT RUSIJA - EU

vstriskata banka Rajfajzen Interne{nal ostvarila kvartalna neto-dobivka pogolema od o~ekuvanata, najmnogu blagodarenie na padot na rezervaciite na lo{ite zajmuvawa. Rajfajzen vo svojot kvartalen izve{taj objavi deka rabotela so neto-dobivka od 100 milioni evra, {to e re~isi dvapati pove}e vo odnos na istiot period od minatata godina.

uskiot pretsedatel, Dmitrij Medvedev, pretsedatelot na Evropskata unija, Herman van Rompuj i pretsedatelot na Evropskata komisija, @oze Manuel Barozo se sostanaa v~era vo Rostov na Don na neformalna ve~era. So toa zapo~na dvodnevniot samit Rusija - EU, koj se odr`uva vo ovoj ju`noruski grad. Glavnite slu~uvawa vo ramki na redovniot 25-ti polugodi{en samit zapo~naa denes, koga liderite na Rusija i na EU gi po~nuvaat oficijalnite razgo-

Sporedeno so rabotata, analiti~arite koi gi anketira{e Rojters vo prosek o~ekuvale dobivka od 80 milioni evra. Rezervaciite za lo{ite zajmuvawa vo prvite tri meseci se namaleni za 33,8%, na 295 milioni evra. Neto-kamatnite prihodi iznesuvale 690 milioni evra i se poma-li za 10% vo sporedba so prvite tri meseci od minatata godina. Bankata vo tekot na

ovaa godina povtorno }e se integrira so mati~nata grupacija RZB so cel da dobie podobar pristap na pazarot na kapital. Inaku, RZB ve}e ima 73% udel vo Rajfajzen. Spored objavenite podatoci, akcionerite na RZB }e dobijat 40,8 milioni novi akcii vredni okolu 1,4 milijardi evra, vo zamena za imotot na RZB koj }e se priklu~i kon zdru`enata banka.

vori na visoko nivo. Za vreme na samitot }e bidat razmeneti mislewata na Brisel i na Moskva za aktuelnite slu~uvawa vo Evropa, kako i za tekot na bliskoisto~niot miroven proces. Planirano e i potpi{uvawe na bilateralna spogodba za za{tita na tajnosta na informaciite. U~esnicite }e razgovaraat i za na~inite za spravuvawe so finansisko-ekonomskata kriza, a predvideno e da se posveti vnimanie i na problemite vo globalnata energetska

bezbednost i procenkata na perspektivite za zajaknuvawe na dijalogot Rusija - EU vo ramki na sproveduvaweto na mehanizmite od Protokolot od Kjoto. U~esnicite }e razgovaraat i za aktuelnata sorabotka i sproveduvaweto na pregovori za postignuvawe nova temelna spogodba, koja treba da ja zameni Spogodbata za partnerstvo i sorabotka. Ovoj polugodi{en samit e prv od vleguvaweto vo sila na Lisabonskiot dogovor.

^EKORI ZA OBNOVUVAWE NA EVROZONATA

ZA SPAS NA EVROTO TREBA DA SE SE^AT “CRVENI LENTI” VASE CELESKA

1,2%

celeska@kapital.com.mk

rvata faza od kampawata “spas za evroto” e zavr{ena. Po site peripetii koi gi sozdadoa zemjite od evrozonata, Me|unarodniot monetaren fond i Evropskata centralna banka se soglasija okolu finansiskata pomo{ za Grcija i drugite zemji od mediteranskiot klub, koja spored nekoi }e im bide dovolna za ovaa i polovina od drugata godina. Na ova moè da se gleda kako nekakov uspeh, ako ne se zemat predvid faktite koi moè da & na{tetat na politi~kata kariera na germanskata kancelarka, Angela Merkel i deka Evropskata centralna banka ja zagubi svojata reputacija za politi~ka nezavisnost i deka ovaa odobrena finansiska pomo{ gi reducira normite za bankarskite pozajmuvawa. Vtorata faza e sledna. Nejzinite kreatori od sekoga{ te`neele kon centralizirana kontrola na fiskalnite politiki na ~lenkite od evrozonata, pa se na pat da ja dobijat. Brisel i pobogatiot sever nema pove}e da zamiùvaat pred neplaniranoto i neprecizno tro{ewe na posiroma{niot jug. Namesto toa, tie }e sprovedat postrogi merki, sankcionirawe so pravoto za glasawe ili nekoi drugi “germanski” sankcii za postojano profilirawe vo raboteweto. Pazarite ostanuvaat skepti~ni. Vetenite merki za {tedewe ne se siguren pokazatel za uspeh. I pokraj s$, Grcija otpu{ti seriozna brojka od 234 dràvni slu`benici od Ministerstvoto za fin-

ekonomski rast vo evrozonata ovaa godina

Spored nekoi od ekonomskite analiti~ari, samo so odredena kombinacija na dobro tempirani politiki moè da se izbegne finansiska panika ansii vo Atina zaradi nivniot neuspeh da naplatat danoci duri od 2007 godina, a moèbi i porano. Drugi 60 povisoki dràvni slu`benici, moàt da se najdat vo ista situacija ili da bidat relocirani na drugi pozicii. So ovie postapki gr~kata vlada istaknuva deka nema pove}e da ostane “meka” i deka }e gi sproveduva naloènite merki od nejzinite partneri od evrozonata. Sepak, postoi nekakov progres. [panija, koja za nekoi e sledna vo nizata kriti~ni zemji, ne moè da go izbegne trojniot A-rejting od rejting-agencijata Fi~ i pokraj toa {to parlamentot

gi odobri strogite merki za {tedewe. Vladata na Zapatero kone~no po~na da ja forsira konsolidacijata na bankarskiot sistem, pottiknuvaj}i gi zagrozenite regionalni finansiski institucii na spojuvawe. Somnitelno e deka kombiniraweto na dve ili pove}e banki koi propa|aat, bez da se is~istat nivnite bilansi, }e postigne mnogu pove} e, no toa ne mo`e da se pretpostavi. Na krajot na krai{tata, problemot na bankite koi zajmuvale pove}e od dozvolenoto e targetiran. Dvete zemji, i [panija i

BRITI[ PETROLEUM PRAVI POSLEDEN OBID DA GO ZAPRE ISTEKUVAWETO NA NAFTA ritanskata kompanija Briti{ petroleum deneska za posleden pat }e se obide da go zapre istekuvaweto na naftata od podvodniot otvor predizvikan od havarijata na nejzinata platforma vo Meksikanskiot zaliv, prenesoa svetskite agencii. Ovojpat koncernot ima namera so podvodni instrumenti upravuvani od povr{inata na moreto da ja popravi o{tetenata

cevka na dlabo~ina od 1,5 kilometri pod vodata i da ja zatvori so ventil. Potoa, BP planira da vadi nafta do povr{inata preku specijalen naftovod, za {to }e bide neophodna edna nedela. Ova e tretiot obid da se zapre istekuvaweto so

pomo{ na kupola i sedmata merka prezemena od kompanijata za nadminuvawe na ekolo{kata kriza.

Portugalija, gi namaluvaat i gi zamrznuvaat platite na dr`avnite slu`benici i gi sledat primerite na ostanatite zemji. Italija, koja svojata programa za kratewe na tro{ocite ja izglasa minatata nedela, ima pogolem prostor za manevrirawe, bidej}i nejziniot dolg vo odnos na BDP e daleku pomal od onoj na Grcija. EKONOMSKI RAST OD 1,2% OD EVROZONATA No, ni{to od ova nema da ima smisla dokolku ne postoi tretata faza. Duri i nekoi od danocite da bidat poka~eni, a nekoi dava~ki da bidat skrateni, Evropa

ne moè da izgradi tolku golema stapka na ekonomski rast so cel da gi obnovi sopstvenite finansii, bez osnovni promeni vo finansiskata politika. Duri i Francija ima neodr`liv deficit od 7% od svojot BDP. Organizacijata za ekonomska sorabotka i razvoj (OECD) predviduva ekonomski rast za evrozonata od 1,2% ovaa godina i 1,8% vo narednata 2011 godina, dodeka za SAD predviduva ekonomski rast od 3,2% vo dvete godini, a za Japonija procenet e rast od 3% vo 2010 i 2% vo 2011 godina. Ovie predviduvawa moè da bidat premnogu optimisti~ni, bidej}i proda`bata vo evrozonata kontinuirano pa|a vo poslednite pet meseci. Robert Zelik, izvr{niot menaxer na Svetskata banka, kaùva {to moè da go pottikne ekonomskiot rast vo evrozonata. Toj vo intervju za "Vol Strit @urnal" istaknuva deka “na~inot na koj {to treba da se re{at problemite vo Evropa, treba da sodrì pove}e od strogi merki za {tedewe”. “Treba da & se ovozmoì na Evropa da sozdade stapka na rast preku koja }e se namali deficitot vo nejzinite finansii, a od druga strana }e se sozdadat pove}e novi rabotni mesta”, veli Zelik. “Evropskata unija treba {to pove}e da po~ne so se~ewe na “crveni lenti” i poddrùvawe na novi biznisi, zgolemuvawe na konkurencijata i sozdavawe dano~ni politiki koi }e go ohrabrat raboteweto

na biznisite i privatnite investicii”. “Implementiraweto na ovie politiki vo pove}eto zemji vo razvoj pomaga vo nivniot razvoj i ekonomski rast, dvojno pove}e od ekonomskite stapki na zapadnite zemji”, veli toj. Spored nekoi od ekonomskite analiti~ari, samo so odredena kombinacija na dobro tajmirani politiki moè da se izbegne finansiska panika. Prvo: dozata na strogi merki za {tedewe signalizira deka e primena porakata od pazarot na hartii od vrednost. Vtoro: sozdavawe i implementirawe na plan za idni redukcii vo tro{eweto na dràvnite finansii. Treto: kvantitativno olesnuvawe od strana na Evropskata centralna banka, {to zna~i prodolùvawe vo otkupuvaweto na gr~kite dolgovi i dolgovite od drugite zemji vo evrozonata. êtvrto: voveduvawe na seriozni strukturni reformi orientirani kon ekonomski rast, so koi }e se sozdadat novi rabotni mesta i mali biznisi, }e se reducira tovarot na dràvnite penzii, koi }e go pottiknat vrabotuvaweto i }e go olesnat otpu{taweto od rabota. Na ovoj na~in }e se stabilizira finansiskiot sistem. Ovie to~ki pretstavuvaat samo delumna lista za ona {to treba da bide napraveno, a indiciraat masovna mudrost i imaat potreba od kreativni i itri kreatori na finansiska politika.

HITA^I NAJAVUVA GOLEMI VLO@UVAWA ajgolemiot japonski proizvoditel na elektronika, Hita~i, objavi deka vo slednite tri godini }e se fokusira na vlo`uvawe vo delot od infrastrukturata, so cel vo toj period dvojno da ja zgolemi dobivkata. Hita~i, konglomeratot sostaven od 900 kompanii, nastojuva da se fokusira na raboteweto za uspe{no da im konkurira na profitabilnite rivali na svetskiot pazar, kako {to se germanskiot Simens

i amerikanskiot Xeneral Elektrik, na toj na~in {to vo narednite tri godini }e izdvoi okolu 70% od vkupno 15,4 milijardi dolari nameneti za kapitalna potro{uva~ka i strate{ko vloùvawe za potrebite na delot na rabotewe koj vklu~uva: elektrani, najsovremeni distribuciski mreì, uslugi povrzani so softveri i èlezni~ki sistemi, stoi vo trigodi{niot plan na ovoj konglomerat. “Kompanijata, isto taka, }e

prezeme spojuvawa i akvizicii za da gi poddr`i ovie operacii”, izjavi pretsedatelot na upravniot odbor, Hiroaki Nakani{i.

SVET BIZNIS POLITIKA UBEDLIVA POBEDA NA BLOKOT PARTII OD DESNIOT CENTAR VO Ê[KA lokot partii na desniot centar izvojuva iznenaduva~ki ubedliva pobeda na parlamentarnite izbori vo ê{ka, pi{uva londonski "Independent", zabeleùvaj}i deka taa pobeda e mnogu poubedliva otkolku {to prethodno se o~ekuva{e i se predviduva{e. Pobedni~kiot blok sega pregovara za da formira nova vlada i za da po~ne so serijata ostri merki za {tedewe i za namaluvawe

na javnata potro{uva~ka, {to ja ima najavuvano vo tekot na predizbornata kampawa. Partiite na levicata i onie na leviot centar se zalagaa za natamo{en rast na izdvojuvawata od dr`avnata kasa za razni socijalni programi, no partiite na desniot blok ja dobija poddr{kata na glasa~ite, zatoa {to insistiraa deka ova e vreme za stegawe na remenot i za poostro {tedewe, za da ne se dozvoli ^e{ka

02.06.2010

RAZLIKITE ME\U SIROMA[NITE I BOGATITE GI SPREÛVAAT KLIMATSKITE REFORMI da se soo~i so kriza kako onaa vo Grcija. Javniot dolg na ê{ka e okolu 35% od bruto-doma{niot proizvod na zemjata, {to e pomalku od edna tretina od vnatre{niot dolg vo gr~kata ekonomija. ê{kite ekonomisti predupreduvaat deka moè da dojde do zabrzano vlo{uvawe na situacijata dokolku vladata i politi~arite vo ê{ka ne se odlu~at za potemelna reforma na buxetskoto tro{ewe.

retstavnici na 185 dràvi u~estvuvaat na konferencijata na Obedinetite Nacii za klimatskite promeni, koja se odrùva vo germanskiot grad Bon do 11 juni. Ova e najgolemata me|unarodna sredba za klimatski promeni po konferencijata vo Kopenhagen, koja se odrà vo dekemvri 2009 godina i na koja delegatite ne uspeaja da postignat spogodba za preze-

mawe silni merki za borba protiv klimatskite promeni. Spored planot na organizatorite na konferencijata vo Bon predvideno e da se razgledaat klu~nite pra{awa za postignuvawe spogodba za prefrlawe na "zelenite" tehnologii vo zemjite vo razvoj, so nade` deka }e bide izbegnat zastojot koj se slu~i pri pregovorite vo Kopenhagen. Nekolku dr`avi najavija deka ne mo`at da dadat

[EL VLO@UVA 4,7 MILIJARDI DOLARI VO EKPLOATACIJA NA GAS VO SAD

zeleno svetlo za oficijalni pregovori po noviot tekst koj be{e objaven vo sredinata na ovoj mesec i koj predviduva pove}e merki za borba protiv klimatskite promeni. Na samiot po~etok na konferencijata povtorno se pojavija razliki me|u siroma{nite i bogatite zemji, otkako nekolku zemji od Latinska Amerika soop{tija deka ne mo`at da po~nat pregovori po noviot dokument.

17.03.2010 25

SEKOJ DEN VO ritansko-holandskata naftena grupacija Rojal Da~ [el soop{ti deka za 4,7 milijardi dolari }e ja kupi kompanijata Ist Resorses Ink. so {to zna~ajno }e ja zgolemi svojata uloga vo industrijata na eksploatacija na podzemniot gas vo Severna Amerika. So dogovorot }e bide zgolemeno dnevnoto proizvodstvo na gas na severnoamerikanskiot kontinent za okolu 7,5%, a na kompanijata }e & se dade ovlastuvawe za eksploatacija na priroden gas vo sedimentnite karpi kaj gradot Marcelus, na severoistokot na SAD, eden od klu~nite resursi za idnoto amerikansko proizvodstvo na gas. Na gasot dobien od sedimentnite karpi momentalno otpa|aat me|u 15 i 20% od amerikanskoto proizvodstvo na gas. No, se o~ekuva deka ovoj procent naskoro }e bide zgolemen za ~etiri pati. Rojal Da~ [el vo svojot bilans na 31 mart ima{e 8,45 milijardi dolari gotovina, a vo prviot kvartal od ovaa fiskalna godina generira{e re~isi 4,8 milijardi dolari.

STAPI VO SILA PROTOKOLOT 14 NA EVROPSKATA KONVENCIJA ZA ^OVEKOVI PRAVA rotokolot 14 na Evropskata konvencija za za{tita na ~ovekovite prava koj ima za cel da ja zgolemi efikasnosta na Sudot za ~ovekovi prava v~era stapi vo sila. Vo zaedni~koto soop{tenie za javnosta na generalniot sekretar na Sovetot na Evropa, Torborn Jagland i pretsedatelot na Sudot, @an-Pol Kosta, se potencira zna~eweto i va`nosta na Protokolot 14 so koj }e bide podobrena efikasnosta na Sudot od Strazbur, a so toa i za{titata na ~ovekovite prava vo Evropa. So protokolot 14 }e mu se dozvoli na Sudot da se zanimava so predmeti koi se odnesuvaat na pozna~ajni problemi vo oblasta na ~ovekovite prava. Protokolot 14 go zasiluva filterot za eliminirawe na predmetite koi se neprifatlivi vo Strazbur, a se vospostavuvaat i novi kriteriumi za prifa}awe na predmeti vo koi `alitelite nemaat pretrpeno golema {teta. Protokolot 14 vospostavuva novi merki koi efikasno }e gi tretiraat predmetite za koi Sudot ve}e ima doneseno presudi i odluki vo minatoto, takanare~enite repetitivni predmeti. So reformata treba da se zasili i sledeweto na izvr{uvaweto na presudite od strana na Komitetot na ministrite na Sovetot na Evropa. Protokolot 14 stapi vo sila na 1 juni 2010 godina, tri meseci otkako Rusija go ratifikuva{e istiot.

OBJAVUVAJTE GI VA[ITE:

OGLASI ZA VRABOTUVAWE REVIZORSKI IZVE[TAI SITE VIDOVI FINANSISKI IZVE[TAI TENDERI POVICI ZA SVIKUVAWE AKCIONERSKI SOBRANIJA SEMINARI, OBUKI, SOVETUVAWA I KONFERENCII SITE OSTANATI SOOP[TENIJA KOI SAKATE DA GI KOMUNICIRATE SO JAVNOSTA

Oglasuvajte gi Va{ite soop{tenija po najpovolni uslovi! Odberete go najefektivniot na~in za komunicirawe so javnosta! Na{ata ~itatelska publika e na{a najgolema prednost. Tokmu taa ni go dava pravoto da veruvame deka oglasuvaweto vo Kapital e efektivno. LICE ZA KONTAKT: DIJANA GULAKOVA tel. 02/ 2551 441 lok.105 e-mail: gulakova@kapital.com.mk

26 02.06.2010

PATOT DO USPEHOT

AZIM PREM@I SOZDAVA^OT NA INDISKATA SILIKONSKA DOLINA

INDISKIOT BIL GEJTS Najbogatiot Indiec so postojano mesto na prestoj vo Indija, kade {to se zanimava so kompjuterski biznis, poradi isklu~itelnata skromnost i naklonetosta za pomagawe na drugite go narekuvaat “socijalen milijarder” IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

oga se vo pra{awe parite, toj moè da ima floti brodovi i avioni, a za prevoz naj~esto go koristi svojot “ford eskord”. Ne zatoa {to e skràv, tuku zatoa {to e asket po priroda i ubeduvawe. Bez razlika na toa {to e musliman, idol mu e Mahatma Gandi. Ima prekar “Tigarot od Bangalor”, a toj, vsu{nost, e ~ovek koj osvojuva so {armot. Zabite gi pokaùva - samo koga se smee. Ova e nakrato opisot na Azim Premì, najbogatiot Indiec koj za razlika od ostanatite milijarderi od ovaa zemja koi se i pobogati od nego, ìvee postojano vo Indija. Spored podatocite od Forbs, so bogatstvo od 17 milijardi dolari Premì e na 28 mesto na listata na najbogati lu|e vo svetot. So svojot na~in na odnesuvawe i odnosot kon lu|eto, toa toj nikoga{ ne go pokaùva. Duri se ~ini deka li~noto bogatstvo go iritira. “SOCIJALEN” MILIJARDER “Duri i da im ostavam mal del od moeto bogatstvo na svoite deca, toa }e bide pove}e otkolku {to tie moàt da konsumiraat vo pove}e svoi ìvoti”, veli milijarderot, softverskiot car, kako {to go narekuvaat, Azim

Premì, objasnuvaj}i zo{to nalik na osnova~ot na Majkrosoft, Bil Gejts, planira do krajot na svojot ìvot da dade najgolem del od svoite pari vo humanitarni celi. Negovata fondacija se fokusira na poddr{ka na obrazovni programi, podobruvaj}i gi standardite vo Indija preku obuka na u~iteli, finansirawe na izgradba na u~ili{ta, a sega e vo proces i osnovawe na univerzitet. “Toa }e bide univerzitet od svetska klasa, so golem buxet na raspolagawe”, veli 64-godi{niot Premì. Premì se nadeva deka profesorite {koluvani na ovoj univerzitet } e bidat primer za institutite za obuka na u~iteli {to gi formirala dràvata vo svoite 600 okruzi. “Pove}eto od ovie instituti se za nikade, so obu~uva~i {to se polo{i od onie koi {to treba da bidat obu~eni”, veli Premì. Negovata fondacija e formirana pred devet godini, a Premì ne e raspoloèn da objasnuva kolku pari dal vo fondacijata dosega. Veli deka filantropijata za nego ima ednostavna filozofija: “Na onie na koi {to im e dadeno mnogu, mnogu i }e vratat nazad”. Dokolku Premì navistina go podeli svoeto bogatstvo vo dobrotvorni celi, }e bide redok vid me|u aziskite milijarderi koi {to pretpo~itaat da go ostavat svojot imot na decata, otkolku da go iskoristat za filantropija. “Vo Azija postoi golema tradicija i kultura na prenesuvawe na bogatstvoto od generacija na generacija”, veli Premì, koj veruva deka tradicijata na filantropija koja dominira na Zapadot na krajot mora da dojde i vo Indija. S$ pove} e i pove}e roditeli ìveat oddelno od svoite deca i praktikata decata da se griàt za ostarenite roditeli poleka is~eznuva. “Roditelite sfa}aat deka nivnoto bogatstvo treba pove}e da se iskoristi za op{testveno dobro, otkolku za dobroto

Azim Premì, olicetvorenie na ~ovek so {arm, ~ij {to idol e Mahatma Gandi na decata”, veli Premì. Blagodarenie na negovata fondacija, od 2001 godina dve iljadi nastavnici-instruktori vo 18.000 u~ili{ta obrazuvaat okolu dva i pol milioni u~enici, idni informati~ari. Poradi svojata prirodna naklonetost za pomagawe na drugite, Premì naj~esto go narekuvaat “socijalen milijarder”. FIRMATA ZA ZELENÛK STANA PROIZVODITEL NA SOFTVER Mnogu raboti se ~udni vo ìvotot na ovoj, pred s$, prijaten ~ovek, kako {to velat negovite sogovornici. Toj uspeal vo ne{to {to na prv pogled izgleda kako alhemi~arski podvig, odnosno od masloto za jadewe so rastitelno poteklo toj “iscedil” visoka kompjuterska tehnologija hardver, softver i seto ona {to doa|a so toa, po {to e i poznat denes. Diplomata za elektronski inèner ja steknal “na distanca”, dopisno, po pauza vo studiraweto od duri trieset i tri godini. Prvo za “cedeweto”. Kompanijata WIPRO, koja e biser na kompjuterskata tehnologija vo svetot i kontrolira 50% od toj pazar, vo svojot naziv nema ni{to {to bi asociralo na takvata nejzina aktivnost. WIPRO vo pre-

vod ozna~uva : Western India Vegetable Products Limited. Koga tatkoto na Azim, nenadejno po~inal vo 1966 godina, toj moral da gi napu{ti zapo~natite studii na amerikanskiot univerzitet Stenford i da go prezeme vodeweto na semejnata firma. Poradi spomenot na tatko mu, ne sakal da go promeni nazivot na firmata nitu po pro{iruvaweto na dejnosta, a studiite na istiot univerzitet gi zavr{il pravej}i go ona {to negoviot tatko sigurno go posakuval. Vol{ebniot moment vo ìvotot na Premì, ili negovata sredba so sudbinata, se slu~ila vo 1977 godina, koga po povlekuvaweto na IBM od Indija, ja kupil amerikanskata kompanija vo bankrot Sentinel corporation, koja se zanimavala so kompjuterska tehnologija. Noviot sopstvenik vedna{ zapo~nal so proizvodstvo na pomali kompjuteri i brzo ja popolnil prazninata koja ja ostavil IBM. Zaedno so svoite sorabotnici kako i samiot da dobil kompjuterski mozok, Premì nepogre{livo ~ekorel napred, osvojuvaj}i novi proizvodi i osobeno kompjuterski uslugi. SVETSKI KNIGOVODITEL Iako na oddale~enost od iljadnici kilometri, vo Bangalor, indiskata silikonska dolina, WIPRO obnovuva iljadnici knigovodstveni uslugi

i razni drugi administrativni zada~i za smetkite na Fiat, Nokia, Soni, Majkrosoft i mnogu drugi svetski poznati multinacionalni kompanii, pruàj}i im gi site neophodni podatoci vo realno vreme. Premì, zna~i stanal svetski knigovoditel od ~ii brzi i efikasni uslugi zavisi pove}e od polovina planeta. Deka napravil ~udo vo Indija, pokaùva i primerot na samiot Bangalor, sedi{teto na negovata kompanija i armija sorabotnici. Za 15 godini Premì, bukvalno, go preporodi ovoj grad. Prvo, go zgolemi brojot na negovite ìteli od ~etiri na {est i pol milioni. Samiot grad vo koj rabotat sedumdesetina iljadi lu|e vo pogonite na WIPRO, stana eden od najatraktivnite vo, inaku, koloritnata Indija. Izgradeni se avenii so cve}e i zelenilo, podignati se najluksuzni hoteli i otvoreni se butici koi ne treba da im zaviduvaat za ni{to na onie od Wujork, London ili Pariz. Pokraj seto toa, Bangalor e svoevidna laboratorija na najsovremena kompjuterska tehnologija. Seto ova e blagodarenie na Azim Premì, ~ovekot koj veli deka te{ko go pu{taat vo avion zatoa {to kako musliman e -somnitelen.

MARKETING

02.06.2010

DELOVNA ETIKA

KOGA MARKETINGOT STANUVA“NEÊSEN” Moderniot biznis e optovaren so eti~ki dilemi i konflikti na interesi kako nikoga{ porano. Ona {to e legalno, istovremeno ne mora da bide i eti~no. Kompaniite treba da procenat dali primenuvaat eti~ki, odnosno op{testveno odgovoren marketing. Va`no e da se znae deka najcenetite firmi na svetot gi po~ituvaat pravilata za zadovoluvawe na interesot na potro{uva~ite, a ne samo sopstveniot ti~kite dilemi vo poslednite decenii eskaliraa i denes mnogumina go postavuvaat pra{aweto dali marketingot vo sovremeniot biznis ima negativna ili pozitivna uloga, i moè li delovnoto rabotewe voop{to da bide eti~no? Ednoobrazen odgovor na ova pra{awe te{ko moè da se dade, a marketin{kite stru~waci postojano mora da donesuvaat eti~ki odluki i pri toa da se griàt za faktot deka eti~kite standardi razli~no se prifateni kaj razli~ni lu|e i vo razli~ni kulturi. Za toa osobeno mora da razmisluvaat kompaniite {to rabotat na me|unaroden pazar i razvivaat multinacionalen marketing. I odbiraweto na celnata grupa ponekoga{ moè da predizvika kontroverza, a javnosta e posebno zagrièna koga se iskoristuvaat decata, starite i nemo}ni li~nosti, siroma{nite i sl., kako celni grupi vo edna marketing-kampawa. Reklamiraweto ìtarki za doru~ek, na primer, posebno e kritikuvano zaradi svojata

naso~enost kon detskata populacija. Vo spotovite, decata so voodu{evuvawe gi prifa}aat animiranite likovi i taka se pottiknuvaat na konzumirawe golema koli~ina na za{e}ereni `itarki. Na istiot na~in se kritikuvani i proizvoditelite na igra~ki ili restoranite za brza hrana {to osobeno gi privlekuvaat decata. Istovremeno, pak, dokolku na decata na prifatliv na~in im se prezentira pozitivnoto dejstvo na nekoja pasta za zabi, nikoj nema da polemizira okolu toa. Zaklu~okot e deka ne e va`no so kogo komunicirame, tuku na koj na~in i zo{to kompanijata go pravi toa. Op{testveno odgovorniot ili eti~en marketing osven na kompanijata }e im slu`i i na interesite na celnite grupi kon koi e naso~en. Eti~kite dilemi osobeno se naglaseni pri definiraweto na site elementi na marketin{kiot miks kade {to stru~wacite mora da odlu~at za eti~kite dimenzii na kreirawe na proizvodot ili uslugata, odreduvaweto na cenite, izborot na kanali za distribucija i pro-

mociskite aktivnosti. NEISPRAVNI PROIZVODI Sekoj proizvod {to se plasira na pazarot mora da gi zadovoluva kriteriumite za sigurnost na potro{uva~ite. Zaradi namaluvawe na tro{ocite za testirawe na proizvodot, nekoi kompanii izleguvaat na pazarot znaej}i deka proizvodot e neispraven i deka ne ja pominal potrebnata kontrola i testirawe. Obi~no toa go pravat zaradi {to pobrzo izleguvawe na pazarot, so {to bi ja pretrkale konkurencijata. Dolgoro~no, takvoto rabotewe mo`e da bide beskorisno, zatoa {to {tetata {to mo`e da nastane so koristewe na takvi proizvodi }e bide pogolema od za{tedata. [tetata ne mora da bide od finansiska priroda, tuku se raboti i za zdravjeto i bezbednosta na potro{uva~ite, kako i za reputacijata na kompanijata. Ponekoga{ vo farmacevtskata i prehranbenata industrija doa|a do eti~ki diskutabilno odnesuvawe, koga kompanijata gi plasira proizvodite isklu~ivo nadvor, bidej}i vo mati~nata zemja tie

TRGOVIJA

KAKO DA IZBERETE IDEALNA LOKACIJA

Mestopolo`bata ima bitna uloga vo privlekuvaweto na potro{uva~ite. Za da postignete uspeh, treba da ja pogodite idealnata kombinacija na “vistinski” proizvod na “vistinsko” mesto den uspe{en trgovski pretpriema~, govorej}i za lo{ite i dobrite strani na lociraweto na proda`noto mesto, istaknuva deka e isplatlivo da se otvoraat relativno mali prodavnici so me{ana stoka, so golemina od 70 do 100 kvadratni metri, na dobri gradski lokacii, po mo`nost na aglite od ulicite i krstosnicite. Tamu ima trgovski promet po cel den, za razlika od golemite trgovski centri kade {to potro{uva~ite masovno doa|aat vo

golem bran duri po zavr{uvawe na rabotnoto vreme. Isto taka, toj pretpo~ita celodnevno rabotno vreme vo takvite prodavnici, koi za razlika od mega-centrite se optovareni od utro do ve~er, dodeka vo golemite marketi toa iznesuva prose~ni osum ~asa dnevno. No, ona {to treba da se dodade vo ovaa filozofija na dobrata lokacija e izborot na odli~ni prodava~i, podgotveni za razni vidovi komunikacija so kupuva~ite. Kako {to toa go istaknuva Geri

Xons, avtorot na knigata “Da se menaxira prodavnica”(Running a shop), lokacijata ima bitna uloga vo privlekuvaweto na celnata potro{uva~ka javnost. Toj ja istaknuva idealnata kombinacija na usoglasuvawe na ponudata na “vistinski” proizvod na “vistinsko mesto”. Slo`eniot problem na izbor na lokacija treba da se nabquduva od nekolku aspekti. Kako eden od primarnite e, sekako, sodr`inata na ponudata. Ako se raboti za trgovija so obleka i

se zabraneti poradi postrogite standardi. Vo toj slu~aj kompaniite baraat pazari vo pomalku razvienite zemji, kade {to propisite se pomalku rigorozni, a go izbegnuvaat istaknuvaweto na negativnite efekti od koristeweto na tie proizvodi. ODREDUVAWE CENI Vo praktikata ~esto se sre}ava nekorektno odreduvawe na cenite. Isto kako i vo prethodniot slu~aj, na dolg rok ovoj pristap ne moè da & donese korist na kompanijata. Potro{uva~ite } e ja uvidat nekorektnata politika na ceni i }e prestanat da gi kupuvaat proizvodite. Dokolku nekoja firma gi namali cenite zaradi golemata nara~ka na nekoj kupuva~, toga{ toa bi bilo eti~no rabotewe, zatoa {to se temeli na ekonomski efekti. No, neeti~no bi bilo ako namaluvaweto na cenata e rezultat na preferirawe na eden vo odnos na drug deloven subjekt. NEPRIMERNA DISTRIBUCIJA Neretko se slu~uva vo praktikata, na trgovec na golemo ili malo da mu se dade pravo na ekskluzivna proda`ba na odredena teritorija. Se postavuva pra{aweto kolku e toa eti~no odnesuvawe, bidej}i eden deloven subjekt se favorizira vo odnos na drugite, no opravduvaweto e slednovo: opsluùvaweto na nekoj pazar bara investicii vo skladi{ta, vozen park, maloproda`ni mesta, oprema i rabotna sila, {to bara zna~itelni finansiski vloùvawa {to treba da se vratat. PROMOCISKI AKTIVNOSTI Ovoj element na marketing-miksot e naj~est predmet na prigovorite vrzani za eti~kite normi. Prigovorite doa|aat od razli~ni zdruènija na potro{uva~i obuvki, da re~eme od povisoka klasa ili poznat brend, toga{ e podobro {to pofrekventno mesto so golema fluktuacija na pe{aci, odnosno lokal poblisku do centarot, vo blizina na ostanatite to~ki od javno zna~ewe (dràvni institucii, podobri restorani, banki, razni saloni, galerii itn.). Toa moè da bidat i golemite trgovski centri kade {to ima masoven napliv na potro{uva~i, i kade {to, isto taka, vo neposredna blizina e i konkurencijata. Vo vakov slu~aj se bara i dopolnitelno vloùvawe vo proda`niot personal, zatoa {to toj mora da bide dovolno ve{t i obrazuvan za da se potrudi okolu potencijalniot kupuva~. Tuka e va`no i toa kolku prodava~ot ima diskreciono pravo za namaluvawe na cenata dokolku zagreaniot kupuva~ pokaùva sklonost da se cenka (von sezonata na popusti). Zaradi toa e dobro vakvite prodavnici da se semejni biznisi, vo koi trgovecot znae kolku ponisko moè da odi i kade {to prodava~ot e li~nost od posebna doverba na rabotodava~ot i so solidno rabotno iskustvo, pa go {titi negoviot interes i znae da mu se pribliì na kupuva~ot i maksimalno da se potrudi okolu nego. PRODAVAJTE SO GLAVA, A NEKOGA[ I SO SRCE Kaj slednive vidovi proizvodi (tehni~ki pomagala, ma{ini, bela tehnika, sanitarii, vozila i sl.) lokacijata ne mora da ima odlu~uva~ka uloga. Zna~i, moè da bide (naj~esto i e) i na rabot od po{irokoto gradsko okruùvawe, {to bara dopolnitelna promocija {to }e ja napravi poznata. [to se odnesuva do cenata na stokata za {iroka potro{uva~ka na t.n. nepovolni lokacii, postojat dva pristapi. Edniot odi vo prilog na tezata deka prosekot po edinica proizvod moè da bide ne{to povisok od voobi~aeniot vo po{irokoto okruùvawe, bidej}i gra|anite prete`no se nu`no upateni na takva maloproda`ba. Zatoa, nema da im bide isplatlivo zaradi nekolku

ili institucii, a se odnesuvaat na vistinitosta na reklamnite poraki {to moè da sozdadat zabluda kaj potro{uva~ite. Osven reklamiraweto, ~esti poplaki stignuvaat i na smetka na unapreduvawe na proda`bata, a vrzani se za podarocite {to im se davaat na najdobrite potro{uva~i ili, pak, proviziite {to se odobruvaat za dobro zavr{ena zdelka. Vo kontekst na promociskite aktivnosti, ~esto e diksutabilen i direktniot marketing. Marketin{kite stru~waci mora da bidat vnimatelni za da gi izbegnat kampawite {to gi iritiraat potro{uva~ite ili nudat falsifikuvani i nepostoe~ki proizvodi {to ja voznemiruvaat privatnosta na kupuva~ite. Nekoi kompanii vo direktniot marketing, osobeno kaj TV-proda`bata gi iskoristuvaat impulsivnite ili pomalku sofisticirani kupuva~i, zatoa {to vo prezentaciite pokaùvaat qubezni doma}ini, namerno postaveni demonstracii na proizvodot, tvrdewa za drasti~ni vremenski ograni~eni sniùvawa na cenite, kako i lesna nara~ka za lu|eto {to ne moàt da odoleat na ponudata. Se slu~uvalo stru~wacite za direkten marketing da dizajniraat pisma so namera da gi dovedat kupuva~ite vo zabluda. Ima slu~ai na preuveli~uvawe na goleminata na proizvodot na fotografiite, la`ni tvrdewa za efektivnosta na proizvodot ili maloproda`nata cena. Ponekoga{ plikovite izgledaat kako slu`beni dokumenti od nekoja institucija, pa taka gi motiviraat lu|eto da gi otvorat. Na toa se nadovrzuva i voznemiruvawe na privatnosta, {to e me|u najva`nite temi denes i na koja marketingstru~wacite treba da & obrnat osobeno vnimanie. standardni proizvodi da patuvaat do oddale~eni lokacii. Od druga strana, na lokaciite orientirani kon publika so poslaba plate`na mo} dobriot analiti~ar moèbi }e zabeleì deka generalno prosekot na ceni mora da e ponizok od slednata najbliska lokacija, bidej} i pove}eto od negovite kupuva~i moàt da si dozvolat samo najneophodni proizvodi za sekojdnevna upotreba. Sekoja lokacija e uslovno dobra lokacija, pod pretpostavka deka vnimatelno odbraniot kadar ja sledi i razviva ponudata na mestoto od proda`bata. Bez dobri prodava~i, nitu najfrekventnite mesta ne moàt da obezbedat zarabotka, bidej}i publikata ne se posluùva samo od policite, tuku o~ekuva i besplatna dobra usluga. Specifi~nite vidovi proizvodi (tehnika, sanitarii i sl.) na oddale~enite gradski lokacii ne bi smeele da gi prodavaat nekvalifikuvani i obi~no slabo plateni i nemotivirani kadri. Ne e seedno dali kupuva~ot }e bara stru~en sovet, brza usluga i s$ ostanato ili }e go primi netrpeliv i nezainteresiran personal, koj smeta deka so dobroto odnesuvawe mu pravi nepotrebna ekstra usluga na potro{uva~ot. Vo golem broj slu~ai, vo èlbata da go zadrì rabotnoto mesto (koe {to e povrzano so zarabotkata na sopstvenikot i ekonomskata isplatlivost), prodava~ot sam sebesi }e se obrazuva, bidej}i }e sfati deka negovata dobra verbalna i neverbalna komunikacija vlijae na kupuva~ot. Nema podobar dokaz za toa dali uspevate vo proda`bata od ona {to go narekuvame povtoreno kupuvawe, zatoa {to taka se formira segmentot na verni potro{uva~i, a toa e polovina zavr{ena rabota. Zatoa, bez ogled na vidot na stokata, treba da prodavate so glava, a ne samo so race, a ponekoga{ i so srce, bidej}i toa e ona {to gi pravi zadovolni i dvete strani vo procesot na kupoproda`ba.

02.06.2010

KULTURA

RAZGOVOR: LUKA KORTINA, RE@ISER

ÂR[ISKIOT PREDIZVIK NA ODOMA]INETIOT STRANEC “Ne mislam deka doma}inite malku se zanimavaat so ~ar{ijata, tuku moèbi nedostasuval samo eden mal pottik za da se kaè deka s$ e OK. Da se stavat site tie predrasudi na strana i da se vratat na su{tinata na edna ~ar{ija, koja e mesto za sredbi na lu|eto i razmena na kulturi” STOJAN SINADINOV sinadinov@kapital.com.mk

sabota, na 5 juni, vo Starata turska ~ar{ija po vtor pat }e se odviva manifestacijata “ReOtkrivawe na patekata na kulturata”, organizirana od Me|unarodnata menaxmentgrupa. Ovaa grupa implementira aktivnosti od oblasta na obrazovanieto i kulturata, finansirani od strana na vladata na Republika Italija: minatogodi{nata manifestacija ja posetija pove}e od 10.000 lu|e i pretstavuva{e svoeviden po~etok na zaìvuvaweto na ~ar{ijata (i) vo ve~ernite ~asovi. Vo programata na “ReOtkrivawe na patekata na kulturata”, koja zapo~nuva vo 20 ~asot pred spomenikot na Skenderbeg, se vklu~eni performansi na òngleri, akrobati, muzi~ki koncerti, proekcija na filmovi i drugi sodrìni koi }e imaat za cel da gi otkrijat podzaboravenite agli na gradot i opipuvawe na kulturniot i urbaniot puls na Skopje. Umetni~ki direktor na godine{nata manifestacija e Luka Kortina. Kortina e Italijanec od Prato, blizu Firenca, koj pred pet godini do{ol vo Skopje za da studira teatarska reìja na Fakultetot za dramski umetnosti. Sega e apsolvent, odli~no govori makedonski, ve}e u~estvuval vo kreacija na nekolku teatarski proekti, no, zo{to tokmu Makedonija? Malku e neobi~na va{ata odluka da dojdete na studii ovde, koga iljadnici mladi Makedonci sonuvaat da studiraat nadvor? Da, malku e neobi~na mojata odluka. So teatar se zanimavam u{te kako mnogu mlad, od 16, 17-godi{na vozrast, i vo sklop na tie amaterski i profesionalni iskustva vo Italija se zapoznav i sorabotuvav so Paolo Ma|eli, poznat reìser na eks-jugoslovenskite prostori, koj inaku poteknuva od mojot roden kraj. Na osnova na preporakite na Ma|eli i zaradi edna pretstava na Aleksandar Popovski, koj ja postavuva{e vo teatarot vo Trst, odlu~iv da studiram reìja vo Makedonija. Ma|eli mi prepora~a da studiram nekade na Balkanot, a po moite istraùvawa doznav pove}e za Slobodan Unkovski, pa re{iv da studiram kaj nego. Se isplate{e li taa avantura? Po 4 godini i nekoe zaokruèno iskustvo, moàm da kaàm deka se isplate{e. Ve}e po~nav da reìram, pa pretstavata “Piknik na frontot” koja ja postaviv kako ispitna pretstava, stana redovna postavka na akademskata scena na Dramski teatar i u~estvuva{e na nekolku festivali. Imate raboteno pretstavi vo stilot na komedija del

arte. Kolku toj “naroden”, populisti~ki teatar e podaten za manifestacii na uli~ni procesii, kakva {to, vo su{tina, e i manifestacijata za ReOtkrivawe na patekata na kulturata vo Skopskata ~ar{ija? Sigurno ima eden kod vo teatarskata kultura koj vle~e direktno poteklo od komedija del arte, no mnogu pointeresno e toa {to tokmu ovoj stil poslednive 20 godini doìvuva svoevidna renesansa vo italijanskiot teatar i kulturata, voop{to. Se raboti za eden poseben na~in na “proizveduvawe” na teatar, spored stilot i ideite na komedija del arte: ne stanuva zbor samo za maskite, koi se negoviot za{titen znak, tuku i za na~inot na nivnata kreacija. Kako {to komedijata del arte vle~ela prikazni od narodot i gi postavuvala na avtenti~nite mesta, taka i nie zemame prikazni od sega{nosta na ~ar{ijata i gi “vra}ame” kako eden vid procesija, ili “{eta~ka” uli~na pretstava. Kolku }e ima teatar vo ovoj nastan? Nema da ima mnogu teatar vo onaa klasi~na, institucionalna smisla na zborot. Ima teatar vo vrska so iskustvoto na uli~ni pretstavi. Zatoa, tuka se akrobatite, performansite so senki, muzi~kite nastani kreirani, na nekoj na~in, na osnova na teatarska sorabotka: samiot fakt {to Kiril Xajkovski doa|a so umetnici od drugi kulturni podra~ja e postavuvawe na eden vid teatarska kultura. Teatarskiot del e “asimiliran” od uli~nite performansi i se pretstavuva spored toj uzor. Vie ste, na nekoj na~in, odoma} inet stranec... Na moe golemo zadovolstvo... Tokmu Starata ~ar{ija e mestoto koe najmnogu im se pokaùva na strancite: zo{to istata ~ar{ija poslednive decenii ne e atraktivna za samite skopjani? Dali zaradi politi~ko-etni~kite i bezbednosnite predrasudi? Ne mislam deka doma}inite malku se zanimavaat so ~ar{ijata, tuku moèbi nedostasuval samo eden mal pottik za da se kaè deka s$ e OK. Da se stavat site tie predrasudi na strana i da se vratat na su{tinata na edna ~ar{ija, koja e mesto za sredbi na lu|eto i razmena na kulturi. Nie ne se osvrnuvavme na minatoto, tuku se fokusiravme na sega{nosta i go akcentiravme po~etokot na novata faza od ìvotot na ~ar{ijata. Mislam deka taa to~ka na vnimanieto na ~ar{ijata treba da se zadrì kako primarna koga se govori za ~ar{ijata. Moè li da se pravi uli~na ili kakva bilo zabava bez biznis-aspektot, ili, pak, toj e najbiten za entertejnmen-

tot? Ili, kako vo dilemata za jajceto i koko{kata, {to mu prethodi na {to: biznisot na zabavata ili zabavata na biznisot? Ha, ha, ne }e mo`am da go odgovoram pra{aweto koe gi ma~i filozofite so vekovi i vekovi nanazad. No, koga stanuva zbor za ~ar{ijata, ja imame slednava situacija. Otkako zapo~navme so na{iot proekt za ReOtkrivawe na patekata na kulturata, mislam deka se smeni zateknatata biznis-situacija vo ~ar{ijata. Na podobro. Iako,

-ro reotkrivawe na ~ar{iskata kultura

sega koga go vodime ovoj razgovor e pladne, okolu nas ima mnogu lu|e, mnogumina od niv stranci. ^ar{ijata se otvori i vo ve~ernite ~asovi so nekoja osnovna sigurnost, i mislam deka toa e najdobriot pottik za nejzinoto za`ivuvawe.

Na pladnevno kafe vo ~ar{ija

Kortina - Zemame prikazni od sega{nosta na ~ar{ijata i gi “vra}ame” kako eden vid procesija, ili “{eta~ka” uli~na pretstava.

SPORTLIFE

30 02.06.2010 BRZA I BESNA

UBAVICATA OD OKTANSKIOT CIRKUS Kolku {to zlobnicite }e kaàt deka nejziniot publicitet nikoga{ ne moè da trpi, tolku Danica Patrik ve}e gi ima postaveno novite standardi vo najbrziot sport. Moè istovremeno da se bide i brza, i besna, i hrabra, i ubava... ADRIJANA ATANASOVA atanasova@kapital.com.mk

vaa nedela definitivno ne be{e povolna za Danica Patrik, Amerikankata koja poslednive godini e aktuelna so trkite IndyCar Series i ARKA Racing series od RE/MAX i NASCAR Nationwide Series. Ovaa super-èna otsekoga{ be{e tema na kontroverzii, me|utoa ovaa nedela ja obeleà so golem broj svireì prosledeni so komentari vo koi izgleda kako da go kritikuva svojot tim poradi lo{ata sostojba na svojot avtomobil. Vo poslednata trka vo nedelata nejzinoto vozewe be{e odli~no. Postojano be{e me|u prvite deset s$ dodeka ne zapo~na kalkulacijata so gorivoto. Po zavr{uvaweto na trkata i pregledot na snimkata be{e utvrdeno deka tri avtomobili, vklu~uvaj}i go i onoj na Danica, nepropisno go preteknale Marko Andreti po podigaweto na znamenceto na 199 krug. Taka, oficijalnite lica go stavija Andreti na tretoto mesto, Aleks Lojd, Skot Dikson i Danica Patrik bea kazneti so edno mesto pomalku. Ovaa odluka be{e donesena samo

dva ~asa po zavr{uvaweto na trkata. Od timot na Lojd ne ja osporuvaa ovaa odluka. Ona {to izjavi Danica e slednoto: “Mnogu sum zadovolna od svojot rezultat, a toa e poradi na{ata sovr{ena strategija. Bev fokusirana na toa da za~uvam kolku {to e mo`no pove}e gorivo pred zavr{uvaweto na krugovite”. Danica ne pobedi na ovaa trka, me|utoa ne go posramoti nitu svojot tim. Danica Patrik, Amerikanka so balkansko poteklo, ~ie originalno ime se izgovara Denika (od Danica), e prvata èna koja ima pobedeno vo trka na IndyCar vo 2008 godina. Za nea mnogu se {pekulira{e vo javnosta. Vo 2008 godina be{e stavena na spisokot da vozi Formula 1 za timot na Honda, me|utoa toa be{e otkaàno poradi povlekuvaweto na Honda od ovoj oktanski cirkus. Docna vo 2009 godina se zboruva{e deka Patrik treba da vozi za amerikanskiot tim vo Formula 1, me|utoa taa izjavi deka dotoga{ nikoj ja nema kontaktirano i deka ne planira za vozi vo Formula 1 i da go napu{ti trkaweto IndyCar. Golem broj maì-trka~i go komentiraat nejzinoto vozewe kako svoja sopstvena promocija, najmnogu koristej}i ja prednosta na toa {to e èna.

Po pobedata na prvenstvoto vo 2008 godina, taa e mnogu pove}e po~ituvana od strana na ma{kite kolegi, a Toni Stujart vo edna prilika }e kaè deka ima neverojaten talent i deka gi ima site preduslovi da bide uspe{na vo site poliwa, pa i kako profesionalen voza~. A kako {to moè da se vidi od fotografiite, kolku {to e Danica atraktivna kako èna-voza~, moèbi dobiva u{te pove}e publicitet zara-

di nejzinite razgoleni fotografii. Normalno deka ve} e ima napraveno fotografski set za "Plejboj" i drugi magazini nameneti, prete`no, za ma{kata ~ita~ka (i gleda~ka) publika. I, kolku {to zlobnicite }e kaàt deka nejziniot publicitet nikoga{ ne moè da trpi, tolku Danica Patrik ve}e gi ima postaveno novite standardi vo najbrziot sport. Moè istovremeno da se bide i brza, i besna, i hrabra, i ubava...

naviva~ na ekipata na Roma i kon krajot na devedesettite godini od 20 vek veti deka }e se soble~e gola na rimskiot plo{tad dokolku nejziniot tim go osvoi kal~oto. Tifozite moraa da ja do~ekaat 2001-ta za “najposakuva-

nata `ena vo Italija” da gi poka`e svoite “atributi”, bidej}i Roma duri toga{ stigna do trofejot. Sepak, Fereli malku gi razo~ara Italijancite, bidej}i nejzinata striptiz-to~ka zapre kaj dolnata obleka.

Danica Patrik – karmin pod kacigata

Sru{eni stereotipi vo najbrziot sport

ALTERNATIVEN DOPING

HORMONSKI BOMBI

Koga ne pomagaat psihijatri, fitnestreneri i {amani, o~ajot mo`e da ve natera da pribegnete i kon pomalku ~esni obidi za da gi naterate fudbalerite od omileniot klub ili nacionalniot tim da zaigraat podobro SR\AN IVANOVI] ivanovic@kapital.com.mk

oga ne odi so konvencionalni metodi, igra~kata forma kaj fudbalerite mo`e da se podiga i so po malku nesekojdnevni metodi, koi iako na prv pogled izgledaat mnogu ~udno, sepak, vo golem broj slu~ai se imaat poka`ano kako mnogu efikasni. Pred nekolku godini be{e otkrieno deka germanskata fudbalska reprezentacija ve} e nekolku decenii koristela uslugi na sportski psiholozi, koi so edinstveni metodi gi podgotvuvale fudbalerite pred sekoj natprevar. U{te vo sedumdesettite godini na minatiot vek, slavnata generacija na Ajaks, predvodena od Johan Kojf, do trite ednopodrugo tituli vo kupot na {ampionite dojde otkako fudbalerite vo trening-procesot fudbalot go igraa na ridski, neramen teren. Sekako deka {amanskite kletvi i prinesuvaweto na `rtvi vo presret na fudbalskiot natprevar e najsenzacionalnoto motivirawe na fudbalerite,

karakteristi~no za nekolku afrikanski zemji. No, koga ne pomagaat psihijatri, fitnes-treneri i {amani, o~ajot mo`e da ve natera da pribegnete i kon pomalku ~esni obidi za da gi naterate fudbalerite od omileniot klub ili nacionalniot tim da zaigraat podobro. Minatata nedela ja prenesovme vesta za re{itelnosta na Maradona, selektorot na argentinskata reprezentacija, koj najavi deka vo slu~aj negovite izbranici da go osvojat svetskoto prvenstvo, toj }e se soble~e gol.“Ke se soble~am i }e pro{etam do Obeliskot (monumentalen spomenik vo centarot na Buenos Aires n.z.)”, izjavi “Bo`jata raka”. No, o~igledno deka vo taborot na argentinskata reprezentacija, od koja se preleva testosteron od brojnite latino-zavodnici, mo`e samo da im se slo{i od golata slika na nivniot selektor. Pa taka, za da go spasi Diego, koj o~igledno deluva antimotivira~ki, nudisti~ki aktivnosti najavi pozna-

tata argentinska manekenka Lusijana Salazar. Taa e daleku poubava i definitivno poposakuvana od Maradona, vo o~ite na “Gau~osite”. Sepak, i Salazar si ima svoj feler. Pred dve godini na globalnata mre`a se pojavi

nejzinoto “doma{no video”, po {to fudbalerite ve}e imaat videno s$ {to mo`e da se vidi. Najpoznata nudistka me|u naviva~ite e, sekako, italijanskata glumica Sabrina Fereli. Taa e strastven

Salazar ja dopolni ponudata na Maradona

Iako veti deka }e se soble~e gola, Fereli, sepak, ostana vo dolnata obleka

Dali Maradona }e poka`e ne{to pove}e od tetova`ata

SPORT

02.06.2010

SPORT ADRIJANO “NARKO BOS”!

DOMA[EN FUDBAL

]E SE VRATI LI HARI DOMA? SR\AN IVANOVI]

ivanovic@kapital.com.mk

tkako e podnesena krivi~na prijava protiv pretsedatelot na makedonskata Fudbalska federacija (FFM) Haralampie Haxi-Risteski i ~etvorica negovi porane{ni i sega{ni sorabotnici, ostanuva da visi pra{aweto dali toj }e bide priveden od policijata. Vo momentov Haralampie e na slu`ben pat zaedno so fudbalskata reprezentacija na Makedonija, koja vo Avstrija igra pove}e prijatelski sredbi. Nema ni{to sporno vo negoviot prestoj vo Avstrija, iako negovoto prisustvo me|u reprezentaticite i ne e neophodno, osobeno ako vo isto vreme vo Skopje se igraat natprevarite od evropskoto mladinsko prvenstvo za `eni, {to e najgolem organiziran nastan vo istorijata na negovata fudbalska federacija. Pred desetina dena Hari be{e viden kako vo dru{tvo na Fiorentino Perez, pretsedatelot na Real Madrid, go gleda finaleto od Ligata na evropskite {ampioni, za po mnogu kratkiot prestoj vo Makedonija toj povtorno da se re{i da zamine preku granicata. Mnogu e ~udno i toa {to pret-

orane{niot reprezentativec na Brazil, Adrijano, povtorno e vo centarot na vnimanieto otkako vesnikot “O Dia” objavi negova fotografija kade {to toj pozira so avtomatska pu{ka vo rakata. Za tragedijata da bide pogolema, idniot fudbaler na Roma na fotkata e vo dru{tvo so ~len na zloglasniot narko-kartel Komando Vermeqo, ~ie ime se nao|a na poternicata izdadena od Interpol. Adrijano ne se pojavi vo policijata kade {to go povikaa na informativen razgovor, bez voop{to da go obrazlo`i svoeto otsustvo. Zasega, negovite advokati nemaat dadeno nikakov komentar za navodnata povrzanost na Adrijano so Fabijano Atanasio da Silva, za kogo se smeta deka e “kral” na {vercot so narkotici vo Brazil, a svoite operacii gi vodi od grat~eto Vila

Brazilskiot fudbaler vo dru{tvo na somnitelni tipovi Kruzeiro, voedno i rodnoto mesto na fudbalerot. Vo mediumite be{e pu{tena i informacijata za navodnata finansiska sorabotka na Adrijano i Da Silva, {to e nesoborliv dokaz na policijata po sprovedenata istraga. Se {pekulira deka preku smetkata na Adrijano, brazilskata mafija gi pravela svoite nelegalni transakcii, so {to fudbalerot mo`e da se tovari i spored krivi~niot zakon za perewe pari i finansirawe na terorizam. Pred nekolku dena Adrijano potpi{a dogovor so timot na Roma, so {to po nekolku godini pauza toj povtorno treba da nastapuva vo italijanskoto fudbalsko prvenstvo.

Haxi-Risteski ve}e izvesno vreme e vo stranstvo

Nema ni{to sporno vo negoviot prestoj vo Avstrija, iako negovoto prisustvo me|u reprezentativcite i ne e neophodno, osobeno ako vo isto vreme vo Skopje se igraat natprevarite od evropskoto mladinsko prvenstvo za `eni, {to e najgolem organiziran nastan vo istorijata na negovata fudbalska federacija sedatelot za krivi~nata prijava od MVR vo soop{tenieto objaveno na oficijalnata stranica na federacijata istakna deka se raboti za u{te eden obid za ru{ewe na dobrata atmosfera vo makedonskiot fudbal. “[to se odnesuva do prijavata od finansiskata policija za mestewe natprevari, o~igledno e deka se raboti za u{te eden obid za moe diskreditirawe vo javnosta, so cel samiot

NBA

VISTINSKOTO FINALE NA NBA merikanskata nacionalna liga vo ko{arka, planetarno poznata pod kratenkata NBA, pove}e od {est decenii go ozna~uva mestoto kade {to se igra najdobrata klupska ko{arka. No, vo 64-godi{noto postoewe na prvenstvoto, koe dolgi godini be{e i edinstvenoto profesionalno vo svetot, postojat samo dve ekipi za koi {to mo`eme da ka`eme deka se najdobri i vistinski reprezent na “atomskata” ko{arka, koja ja izdvojuva SAD vo odnos na ostatokot od svetot. Boston Seltiks i LA Lejkers zaedno imaat osvoeno

pove}e od polovina tituli vo Ligata. Vkupno 33, sozdavaj}i ja legendata za me|usebnoto rivalstvo koe se smeta za fundament na razli~nosta na amerikanskiot istok i zapad, kako dve posebni kulturolo{ki zaednici. Vo erata na Mexik Xonson i Leri Bird, ovoj duel be{e iskoristen vo rasnata borba na crncite i belcite vo Soedinetite Amerikanski Dr`avi, koja vo tekot na osumdesetite godini od minatiot vek vleze vo svojata zavr{na faza. Toga{, Afroamerikancite navivaa za “crniot {ou tajm” na ko{arkarite od Los An|eles, dodeka, pak, Boston

da si zaminam od pretsedatelskata funkcija”, veli Haralampie, koj, sepak, ne se re{ava predvreme da dopatuva vo Makedonija i na transparenten na~in da ja objasni svojata strana od vistinata. Deneska, makedonskata reprezentacija go igra posledniot prijatelski natprevar i za utre e planirano vra}aweto na fudbalerite vo Makedonija. So toa bi zavr{il i anga`manot na

kombinirani tituli za Lejkers i Seltiks

dobiva{e poddr{ka glavno od belata populacija. Po polno} zapo~nuva noviot duel me|u dvete ekipi. Ovojpat nema rasna ili kulturolo{ka zadnina, bidej}i NBA-ligata ve}e desetina godini e prvenstvo na celiot svet. No, toa ne zna~i deka atmosferata }e bide pomalku v`e{tena, otkolku {to be{e vo minatata presmetka . Dvete ekipi posleden pat se sretnaa vo golemoto finale pred dve godini, a toga{ Boston dosta ubedlivo so 4:2 ja osvoi titulata. Za pametewe be{e posledniot re{ava~ki natprevar r od finalnata serija

pretsedatelot, koj, pak, bi moral barem vikendov da bide vo Skopje, za koga e zaka`ana zavr{nicata na evropskoto prvenstvo, kade {to toj soglasno protokolot e vo kombinacija za dodeluvaweto na peharot i medalite. MVR podnese krivi~na prijava protiv Haxi-Risteski za zloupotreba na slu`benata dol`nost i somnevawe za mestewe na rezultat od fudbalski natprevar. vo koj Seltiks triumfiraa so ogromni 131:92. “Be{e navistina bolno. Toa ~uvstvo sakam da go imam vo sebe sekoj moment dodeka traat natprevarite so Boston”, izjavi [panecot Po Gasol, koj godinava najavi revan{ so ednakva mera. Deka sostojbata e sosema porazli~na od pred dve godini govori i faktot deka Lejkers e aktuelen {ampion vo Ligata, dodeka Boston minatata sezona zagubi vo polufinaleto od isto~nata konkurencija. “]e vidime kolku sme sozreani. Minatiot pat tie dobro n$ podbraa. Sega e {ansa da se vidi dali i kolku sme porasnale”, veli Kobi Brajant, najdobriot ko{arkar na “ezerata”. Lejkers }e mora da se soo~i so iskustvoto, dodeka, pak, Seltiks so talentot na sprotivnata strana. Kako i da e, n$ o~ekuva golema presmetka vo koja nikoj so sigurnost ne mo`e da go prognozira protivnikot.

Duelite na Seltiks i Lejkers vo minatoto pretstavuvaa mesto kade {to po nekolku osnovi se sudira{e podelenosta na amerikanskoto op{testvo. Deneska toa e globalno derbi