6187

ÇUKURO VA ÜNİVERSİTESİ FEN B İLİMLERİ ENSTİ TÜSÜ

YÜKSEK LİS ANS TEZİ

Gülnur Ö ZDEMİR

HAZIR GİYİM SANAYİNDE KULLANILAN TEKNO LO JİLERİN VERİM LİLİĞ E ETKİSİNİN DEĞ ERLENDİRİLMESİ

TEKSTİL MÜH ENDİSLİĞİ ANAB İLİM DALI

ADANA, 2007

ÇUKURO VA ÜNİVERSİTESİ FEN B İLİMLERİ ENSTİ TÜSÜ

H AZIR GİYİM SANAYİNDE KULLANILAN TEKNO LO JİLERİN VERİMLİLİĞ E ETKİSİNİN DEĞ ERLENDİRİLM ES İ

G ülnur Ö ZDEMİR YÜKSEK LİS ANS TEZİ TEKS TİL MÜHE NDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

Bu tez 09/03/2007 Tarihinde Aşağıdak i Jüri Üyeleri Tarafın dan Oy birliği İle Kabul Edilmiştir.

İmza............……………

Yrd. Doç. D r. Nihat ÇELİK DANIŞMAN

İmza............……………

Yrd. Do ç. Dr. E mel C. SABIR ÜYE

İmza............……………

Yrd. Doç. Dr. Ali KOKA NG ÜL ÜYE

Bu tez Enstitüm üz Tekstil Mühen disliği Anabilim Dalın da h azır lanmıştır.

Ko d No

Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü M üdürü İmza ve Mühü r

Not: Bu tezd e kullanılan özgün ve başk a kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafl arın kaynak gösterilmeden kullanı mı , 5846 s ayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükü mlere tabidir.

ÖZ YÜKS EK LİS ANS TEZİ

HAZIR G İYİM SANAYİNDE KULLANILAN TEKNO LO JİLERİN VERİM LİLİĞ E ETKİSİNİN DEĞ ERL ENDİRİLM ES İ

Gülnur Ö ZDEMİR Fen Bilim leri Enstitüsü Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman: Yrd. Doç. Dr. Nihat ÇELİ K Yıl:2007, Sayfa: 266 Jüri: Yrd. Doç. Dr.Nihat ÇELİK Juri: Yrd. Doç. Dr. Emel C. SABI R Juri: Yrd. Doç. Dr. Ali KOKANGÜL Dünya ticaretinde önem li bir yere sahip olan hazır giyim sektörün ün küreselleşen bu ortam da ken din i teknolojik açıdan yen ilemesi ve/veya geliştirm esi zorunlu hale gelmiştir. Hazır giyim sanayi, giderek artan bir rekabet ortamı içerisin de moda, tasar ım, üretim esnekliği, or ganizasyon, zaman v e ür ün kalitesi gibi din amiklerin yo ğun baskısı altın da kalmıştır. Bu durum , sektörün yeniden yapılanmasında da itici bir güç olarak gör ülebilm ektedir.

Bu çalışmada, hazır giyim işletm elerinden gömlek, pantolon ve ceket üretimi yapan iş yerleri seçilerek, normal bir atölye ile m odern bir işletmede yap ılan üretimler sırasındaki iş akışı in celenm iş, üretim sırasın da k ullanılan makine ve otomatlardan alınan etüt değerleri ile karlılık hesabı y apılmıştır. Kullanılan bu teknolojiler den han gilerin in verim liliği arttırdığına karar verilm eye çalışılm ıştır.

Hazır giy imde k ullanılan CAD- CAM sistem lerinin, modern m akinelerin ve/veya otomatların, üretim kalitesin i ve verim liliği arttırdığı, işgücü ve zam an dan karlılık sağladığı tespit edilip, işletmeler için gerekliliği belirtilmiştir. Fakat bu sistem veya m akinelerin ilk yatırım maliyetlerinin yük sek olm ası kar şısın da, küçük ve orta ölçekli işletm elerin bu teknolojilere ayak uy durabilmesinin zaman aldığı gör ülm üşt ür.

Anahtar Kelim eler: Hazır giyim, Verimlilik, Cad-Cam, Otomat

I

ABS TRAC T Msc THESI S INVESTIGATIO N O F TH E EFFEC TS O F TECH NO LO GIES USED IN READY-MADE C LO TH ING INDUSTRY O NPRO DUC TIVITY

Gülnur Ö ZDEMİR DEPARTM ENT O F TEXTILE ENG INEERING INSTITUTE O F NATUREL AND APPLIED SCIENC E UNIVERS ITY O F CUKURO VA Supervisor : Asist. Prof. Dr. Nihat ÇELİK Year : 2007, Page: 266 Jury : Asist. Prof. Dr. Nih at ÇELİK Jury : Asist. Prof. Dr. Emel C. SABIR Jury : Asist. Prof. Dr. Ali KOKANGÜL Ready- made clothing sector having an important place in the world trade has to develop an d renew itself from the technological asp ects in the glo bal textile industry. Apparel industry wh ich has to withstand again st conditions of competition affected from fashion, conception, pro duction flexibility, organization, tim e and product quality. On the other hand, these factors are the pushin g for ces to construct and renew the sector.

In this study, shirt, trouser s an d jacket companies are selected an d processes of classic an d m odern apparel com panies are investigated and these items are produced, one in a classic company and the other in a modern com pany, to compare the tim e of manufacturing an d pro ductivity of the m achines they used. i.e. a sh irt was manufactured in a classic com pany, an another shirt was m anufactur ed in a m odern com pany. Profitability is calculated with time measurement values that are taken from m achines an d autom ates. Determination of the productivity has been o btain ed and com pared for different technologies.

In conclusion, Cad-Cam systems, m odern m achines an d automates increase production quality an d productivity. They have the advantages for workforce and product tim e. But, small companies do not prefer using these technolo gies due to the high investment cost.

Key wo rds: Apparel, Ready-made clothing, Productivity, Cad- Cam , Automates

II

TEŞ EKKÜR

Bu çalışm anın

başlangıcın dan tamamlanmasına kadar geçen sür eçte,

yardım larını esirgemeyen dan ışm an hocam Yrd. Do ç. Dr. Nihat ÇELİK'e, Yüksek Lisan s eğitimim e başlamama vesile olan ve sürekli desteğini esir gem eyen Osm aniy e Meslek Yük sek Ok ulu Müdür ü değerli ho cam Prof. Dr. Erdem KOÇ'a, Başta Tekstil Müh en disliği Bölüm Başk anı Prof. Dr. R. Tuğr ul OĞULATA olm ak üzere tüm bölüm öğretim elem anları v e arkadaşlarım a, Çalışm am sırasın da yar dımcı olan, Çetinkay a Giyim San. Tic. A.Ş.'ne, Taşkınırmak Giyim San. Tic. Ltd. Şti.'ne (İmza), Koniteks Konfeksiyon Endüstri ve Tic. A. Ş.'ne, Karadağlı Tekstil Ltd. Şt i.'ne, Arkon Tekstil Konfeksiyon San. Tic. Ltd. Şti.'ne, Koçar Tekstil Lt d. Şti.'ne, Astaş En düstri Tekstil Mak inaları San. ve Tic. A. Ş. 'ne, Glenko Tekstil Tic. San. A. Ş.'ne, Ayrıca bana her zaman destek olan sevgili eşim Arş. Gör. Halil ÖZDEMİR'e ve ailem e en içten duy gularım la teşekkür eder im .

III

SAYFA

İÇİNDEKİLER

Ö Z.................................................................................................................................I ABSTRAC T................................................................................................................II TEŞ EKKÜR..............................................................................................................III İÇİNDEKİLER......................................................................................................... IV ÇİZELG ELER DİZİNİ........................................................................................... XI ŞEKİLLER DİZİNİ............................................................................................... XIV KISALTM ALAR................................................................................................ XVIII 1. GİRİ Ş........................................................................................................................1 2. ÖNCEKİ ÇALI ŞMALAR........................................................................................5 3. HAZIR Gİ YİM SANAYİ NİN GENEL DURUMU.................................................8 3.1. Hazır Giyim Sanayinin Dünyadaki Durum u.....................................................8 3.1.1. Düny a Tekstil ve Hazır

Giyim

Ticaretini Düzenley en

Genel

Anlaşmalar.............................................................................................15 3.1.2. Dünya Hazır Giyim Pazarında Avrup a Birliğinin Yer i............................18 3.2. Hazır Giyim Sanayinin T ürkiye'deki Mevcut Dur um u...................................21 3.2.1.İhracat Dur umu..........................................................................................21 3.2.2. İthalat Dur um u..........................................................................................32 3.2.3. Türk Tekstil Ve Konf eksiyon Sektörünün Öne Çıkan Sor unlar ı....................................................................................................34 3.2.4. Sektörün Geleceği İçin Alınm ası Gereken Önlem ler ..............................35 3.2.5. Sektöre Yönelik Sürdürülen Çalışmalar ..................................................36 3.3. Değer lendirme.................................................................................................38 4. ÜRETİM VE TEKNOLOJİ

............................................................................39

4.1. Hazır Giyimde İşlem Basamakları..................................................................39 4.1.1. Hamm adde Depo su...................................................................................41 4.1.2. Model v e Kalıp Hazırlam a .......................................................................42 4.1.2.1. Variy atör...........................................................................................43 4.1.2.2. Perferatör(Kalıp Ço ğalm a Aleti).......................................................43 4.1.2.3. Rulet...................... ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....... ...........44

IV

4.1.2.4.Tekso gr af Aleti........ .... .... ........ .... ........ .... .... ........ .... .... .... .... .... ..44 4.1.2.5. Bilgisayar lı Kalıp Hazırlama Teknikler i............................................45 4.1.3. Kesimhane Bölüm ü...................................................................................45 4.1.3.1 Kumaş Serme ve Kesme İşlemleri....................................................46 4.1.3.2. Kumaş Serim ve Kesim İşlemlerin de Bilgisay arın Kullanılm ası.....................................................................................50 4.1.4. Dikim İşlemi ve Kullanılan Makineler ....................................................53 4.1.4.1. Düz Dikiş Makin eler i.......................................................................53 4.1.4.2. Overlok Mak inesi.............................................................................56 4.1.4.3. Dikiş Otamatları...............................................................................57 4.1.5. Ütü –Pres...................................................................................................67 4.1.5.1.Ütü Çeşitler i......................................................................................68 4.1.6.Kalite Kontrol............................................................................................72 4.1.7. Paketleme-Taşıma-Depolama...................................................................73 4.1.7.1. Paketlem e.........................................................................................73 4.1.7.2. Taşım a ve Depolam a........................................................................74 4.2. Değer lendirme.................................................................................................75 5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ................................76 5.1.CAD\CAM Sistem lerinin Yararları.................................................................78 5.2. CAD Sistemlerinin Ana Bir imleri............ ....... ...... ....... .................... ....... .80 5.2.1. Sayısallaştırıcı-Tanım layıcı ( digitizer).....................................................80 5.2.2. Çalışma İstasyonu ( W orkstation).......... .................... ..............................81 5.2.3.Çizici ( Plotter)............ .......... .................... .......... .......... .................... ......82 5.3 . İy i Bir Cad Sist em in de Bulunması Gerek en Özellik ler .. ... .. ... .. ... .. ... .. 84 5.4. İy i Bir Cam Sist eminde Olması Gerek en Özellikler ...... ...... ... .. ... ... ... ..85 5.5. Tek stilde CAD/CAM Sistem ine Bağlı Kullanılan Pro gramlar.... ..... ..... ...85 5.6. Konfek siyonda CAD Sistemlerin in Kullanım ı...............................................87 5.6.1. Tasarım ........................................................................................................................88 5.6.2. Kalıp Hazır lam a ve Serilen dirme...............................................................92 5.6.2.1. Kalıp Hazır lama...............................................................................92 5.6.2.2. Kalıp Serileme...... ...... ... .. ... ... ... ... ... ..... ... ... ...... ...... ..... ... ... ... ..95

V

5 .6.3. Kesim İşlemi...... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... 99 5. 6.3.1. Kesim Yer leşim Planının Hazırlanması.. ....... ...... .............. ...... ...99 5. 6.3.2. Kesim Emirlerin in Oluştur ulm ası ............ .......... ................... ....101 5. 6.3.3. Bilgisay arlı Kesim Yer leşim Plan ı Hazırlam a . ..... .......... ..... ...101 5.7. Hazır Giyimde CAM Sistemlerinin Kullanım ı.............................................104 5.7.1. Serim İşlemi ..........................................................................................104 5. 7.1.1. Bazı Firm aların Ser im Makineleri...... ..... ..... ..... ..... ..... ..... .......105 5.7.2. Kesim İşlemi..........................................................................................110 5.7.2.1. Bazı Firmaların Kesim Makin eleri..... ..... ..... ..... ..... ............... ...113 5.7.3. Üretim ve Yönetim Kontrol Sistemleri.................................................124 5.7.4. Bilgisayar lı Dikim Don anım ı. ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...127 5.8. Değer lendirme..............................................................................................128 6. HAZI R GİYİM ÜRETİMİNDE VERİMLİ LİK ..................................................129 6.1. Verimlilik Hakkın da Genel Bilgiler..............................................................129 6.2. Verimlilik Çeşitler i.......................................................................................133 6.3. Hazır Giyim İşletm elerin de Verim lilik ........................................................134 6.4. Değer lendirme ..............................................................................................135 7. MATERYAL VE METOD...................................................................................136 7.1. Materyal .......................................................................................................136 7.1.1. Adana v e Çevre İ llerin deki Hazır Giyim İşletmelerinin Dur umu.........136 7.1.2. Modern Bir Hazır Giyim İşletmesi İle Basit Bir Hazır Giyim Atölyesinin Kar şılaştırılm ası..................................................................136 7.1.2.1. Modeller........................................................................................137 7.1.2.2. CAD- CAM Sistemleri...................................................................140 7.2. Metot.............................................................................................................140 7.2.1. Çalışm a Kapsamına Alınan Adana'da Faaliyet Gö steren Hazır Giyim İşletmeleri ...................................................................................140 7. 2.2. Bir inci Ve İkin ci Hazır Giy im İşletmelerinin Kar şılaştır ılması........ 140 7. 2.3. Değer lendirm e Yöntemi....... ....... ............. ....... ...... ....... ....... ............. .141 7.3. Değer lendirme...............................................................................................144 8. ADANA İLİ'NDE HAZIR GİYİMİ N DURUMU................................................146

VI

8.1. Adana İ li'n de Hazır Giyim in Dur umu...........................................................146 8.2. Değer lendirme...............................................................................................152 9. SEÇİ LEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM ............ ....... ...... ....... ....154 9.1. Erkek Göm leği Ür etim i.................................................................................154 9.1.1. Bir inci İ şletmede Erk ek Göm leği Ür etim i..............................................154 .

9.1.1.1. Kalıp Hazırlama.... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ........157 9.1 .1.2. Baz Beden Kalıbın ın Serilenm esi. ....... .................... ....... ...... .....158 9.1 .1.3. P astal Resminin Hazırlanm ası, Çizilm esi, Düzeltilmesi.. ...... ....158 9.1 .1.4. Serim İşlemi.... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... .................... 158 9.1. 1.5. Kesim İşlemi. .................... ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....158 9.1. 1.6. Tasnif .... ...... ....... .................... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....159 9.1. 1.7. Dikim İşlemi..... ....... ....... ............. ....... ...... ....... ....... ............. ....... 159 9.1. 1.8. Kalite Ko ntrol.... ...... ....... ............. ....... ....... ...... ....... ............. ....... 162 9.1. 1.9. Üt ü İ şlem i..... .............. ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ....163 9.1. 1.10. Am balajlam a................... ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....164 9. 1.2. İkin ci İ şletmede Göm lek Ür etim i...... ............. ....... ....... ...... .............. .165 9.1 .2.1. Kalıp Hazır lama............... ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....167 9.1 .2.2. Serilme............ ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ............. .168 9.1 .2.3. P astal Resm inin Hazırlanm ası, Çizilm esi, Düzeltilm esi.. ...... ....168 9.1 .2.4. Serim İşlemi.... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... .................... 169 9.1 .2.5. Kesim İşlem i.................... ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....169 9.1 .2.6. Tasn if.... ...... ....... .................... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....170 9.1. 2.7. Dikim İşlemi..... ....... ....... ............. ....... ...... ....... .................... ....... 170 9.1. 2.8. Ar a Kalite Kontrol...... ....... ....... ...... ....... ............. ....... ....... ...... ....177 9.1. 2.9. Açık Ütü..... ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....... ............. ....... 178 9.1. 2.10. Yaka Kırma ... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. 178 9.1. 2.11. Son Üt ü................ ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....... ........179 9.1. 2.12. Am balajlam a .................. ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....180 9.2. Değer lendirme..............................................................................................180

10. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM .................................182 10.1.Erkek Pantolonu Üretimi.............................................................................182

VII

10.1.1. Bir inci İ şletm ede Erk ek Pantolonu Üretimi..........................................182 10 .1.1.1. Kalıp Hazırlam a...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ...184 10. 1.1.2. Baz Beden Kalıbın ın Serilenm esi....... .................... ....... ...... ....185 10. 1.1.3. P astal Resm inin Hazırlanması, Düzeltilm esi..... ....... ...... .........187 10. 1.1.4. P astal Resm inin Çizilmesi.... ...... ....... .................... ....... ...... .....187 10. 1.1.5. Serim İ şlem i... ....... .................... ....... ...... ....... .............. ...... ......1 87 10. 1.1.6. Kesim İ şlemi...... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ...187 10. 1.1.7. Dikim İ şlem i... ....... .................... ....... ...... ....... ............. ....... ......1 87 10. 1.1.8. Kalite Kontrol.. ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. ...... ......1 88 10. 1.1.9. Ütü ... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. ...... .188 10. 1.1.10. Am balajlama ... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ...189 10 .1.2. İkinci İşletm edeki P antolon Ür etimi.... .............. ...... ....... ....... ...... ...189 10 .1.2.1. Kalıp Hazırlam a...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ...191 10 .1.2.2. Baz Beden Kalıbın ın Serilenmesi...... ............. ....... ....... ...... ....192 10 .1.2.3. Pastal Resminin Hazır lanması, Düzeltilmesi.... ....... ...... .........193 10 .1.2.4. Kesim Planı. ....... ....... ...... ....... ............. ....... ....... ...... .............. .194 10 .1.2.5. Ser im İşlemi.. ....... .................... ....... ...... ....... .............. ...... ......1 94 10 .1.2.6. Kesim İ şlemi..... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ...194 10 .1.2.7. Dik im İşlemi.. ....... ............. ....... ....... ...... ....... ............. ....... ......1 95 10 .1.2.8. Kalite Kontrol. ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. ...... ......1 97 10 .1.2.9. Üt ü İşlemi .............. ...... ....... ....... ............. ....... ...... ....... ....... ...197 10 .1.2.10 . Ambalajlama .. ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ....98 10.2. Değerlen dirm e...... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. .198 11. SEÇİLEN CEKET İ ŞLETMELERİNDE ÜRETİM ... ....... ...... ....... ...............200 11.1. Erkek Ceketi Üretim i..................................................................................200 11.1.1. Birinci İ şletm ede Erk ek Ceketi Üretim i..............................................200 11 .1.1.1. Kalıp Hazırlam a...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ...203 11 .1.1.2. Baz Beden Kalıbının Ser ilenm esi...............................................205 11 .1.1.3. Pastal Resminin Hazır lanması Düzeltilm esi..... ....... ...... .........205 11 .1.1.4. Ser im İşlemi.. ....... .................... ....... ...... ....... .............. ...... ......2 06 11 .1.1.5. Kesim İ şlemi..... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ...206

VIII

11 .1.1.6. Telalam a....... ...... ....... ....... ............. ....... ...... ....... .................... .206 11 .1.1.7. Tasnif.. ...... .............. ...... ....... ....... .................... ....... ...... ....... ...206 11 .1.1.8. Dik im İşlemi.. ....... .................... ....... ...... ....... ............. ....... ......2 07 11 .1.1.9. Üt ü İşlemi

.......... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... .....209

11 .1.1.10 . Kalite Kontrol............. ....... ...... ....... .................... ....... ...... .....209 11 .1.1.11 . Ambalajlama... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ...209 1 1.1.2.İkinci İşletm ede Cek et Üretimi.... ....... ...... ....... .................... ....... .....2 09 11.1.2.1. Kalıp Hazır lam a...........................................................................212 11.1.2.2. Baz Beden Kalıbın ın Serilenm esi...............................................213 11. 1.2.3. P astal Resm inin Hazırlanması, Düzeltilm esi..... ....... ...... .........215 11. 1.2.4. Serim İ şlem i... ....... .................... ....... ...... ....... .............. ...... ......2 15 11. 1.2.5. Kesim İ şlemi...... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ...215 11. 1.2.6. Tasn if... ...... .............. ...... ....... ....... .................... ....... ...... ....... ...217 11. 1.2.7. Dikim İ şlemi... ....... ............. ....... ....... ...... ....... ............. ....... ......2 19 11. 1.2.8. Kalite Kontrol.. ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. ...... ......2 23 11. 1.2.9. Ütü İşlemi.......... ....... ...... ....... ....... ............. ....... ...... ....... ....... ...224 11. 1.2.10. Am balajlama.... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ...227 11.2. Değer len dirm e............................................................................................227 12. SEÇİLEN GÖMLEK İ ŞLETMELERİNDE TEKNOLOJİ Nİ N VERİMLİLİ ĞE ETKİSİ ...............................................................................................................229 12.1. Etek Çekme İ şlem i......................................................................................229 12.2. Apartura Kırma İşlem i................................................................................231 12.3. Yaka Çatma İşlemi......................................................................................233 12.4. Değer len dirm e.............................................................................................234 13. SEÇİLEN PANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE TEKNOLOJİ NİN VERİMLİLİ ĞE ETKİSİ ...............................................................................................................237 13.1. Ağ Birleştirm e İşlem i..................................................................................237 13.2. Brit Punteriz İşlemi ....................................................................................239 13.3. Patlet Birleştirme İşlemi ............................................................................240 13.4. Değer len dirm e ............................................................................................242

IX

14. SEÇİ LEN CEKET İŞLETMELERİNDE TEKNOLOJİ NİN VERİMLİLİ ĞE ETKİ Sİ ............................................................................................................245 14.1. Biye Dikme İşlem i......................................................................................245 14.2. Kol Takm a İşlem i.......................................................................................247 14.3. Cep Kap ağı Dikim İşlem i...........................................................................249 14.4. Değer len dirm e.............................................................................................250 15. SEÇİLEN GÖMLEK, PANTOLON, CEKET İŞLETMELERİ NDE CAD-CAM Sİ STEMİ KULLANIMI.....................................................................................253 15.1. CAD- CAM'in Pantolon, Gömlek ve Ceket Üretiminde Kullanımı............253 15.2. Değer len dirm e ............................................................................................256 16. SONUÇ VE ÖNERİLER....................................................................................257 KAYNAKLAR.........................................................................................................262 ÖZGEÇMİ Ş..............................................................................................................266

X

ÇİZELG ELER DİZİNİ

SAYFA

Çizelge 3.1 . Dün ya Örm e Giyim İth alatı (Emek v e ark., 2006).. ........ .... .... ........ .9 Çizelge 3.2. Düny a Ör ülm em iş Giy im İthalatı ( Em ek ve ark., 2006)....... .... .... ...11 Çizelge 3. 3. Bölgesel Hazır giyim İhracatı (Em ek ve ark.,2006).............................12 Çizelge 3.4. Ülkeler Bazında Dünya Hazır Giyim İhr acat ı (Emek ve ark.,2006).13 Çizelge 3.5. Ülkeler Bazında Dünya Hazır Giyim İthalatı (Mily on Do lar)........14 Çizelge 3.6. Avrupa Birliği Konf eksiyon Sektörünün İlk 10 Tedar ikçisi..................18 Çizelge 3.7. Avrupa Birliği Konf eksiyon Sektörünün İlk 10 Pazarı..........................19 Çizelge 3.8. Aylar İtibariyle Hazır giyim İhracat Kaydı2005-2006 Ocak- Eylül......22 Çizelge 3.9. Başlıca Ülke Gr uplar ı İtibari İle Türkiy e Hazır Giy im İhracat Kay dı...24 Çizelge 3.10. AB Ülkelerine Türkiy e'nin Hazır Giyim İhracat Kay dı.......................25 Çizelge 3.11. Diğer OECD Ülkelerin e Hazır Giyim ve Konfeksiyon İhr acat 2005 2006 Ocak – Eylül Dönemi ( www.itkib.or g.tr, 2006)...........................27 Çizelge 3.12. Gen el İhracat Performansı İçin de Hazır Giyim İhracatının Payı(htpp://ihracat.dtm.gov.tr, 2006).......................................................28 Çizelge 3.13. İhr acatımızda En Fazla Paya Sahip Beş Sektör (htpp://ihracat.dtm.gov.tr,2006 ).............................................................28 Çizelge 3.14. T ürkiye'nin Hazır Giyim İhracatın daki % Değişim ler(Em ek ve ark.,2006)................................................................................................32 Çizelge 3.15. Başlıca Ülke Gruplar ı İtibar i İle Türkiy e Hazır Giyim İthalat Kaydı (Emek ve ark.,2006)..............................................................................33 Çizelge 7.1. Kısaltmalar Tablosu.............................................................................142 Çizelge

8.1.

Adana

İli'nde

Yapılan

İhracatın

Aylık

Bazda

Dağılımı

(http://www.adana-to.org.tr,2006)................................................................147 Çizelge 8.2. Adan a İli İhr acat Yapan Firma Sayısı ve İhr acat Değerleri.................147 Çizelge 8.3. T ürkiye v e Adana İli İthalat ve İhracat Değerleri ...............................148 Çizelge 8.4. Adan a İli Ür ün Bazın da İhr acat Değerleri ..........................................149 Çizelge 8.5. Adan a İlinden Avrup a Birliği Ülk. Yapılan Aylık Bazda İhracat....... 149 Çizelge 8.6. Adan a İli ve Mersin Ser best Bölgesinde Üretilen Ürün Gr uplar ı........150 Çizelge 8.7. Adan a'daki Hazır Giyim Firmalarının Aylık Üretim Kapasiteleri.......151

XI

Çizelge 9.1 Birinci İ şletm enin Mak ine Listesi........... ....... ....... ...... ....... ............. .155 Çizelge 9.2. Birinci İ şletmede Erkek Gömleği İ ş Akışı...... ...... .............. ...... ....... 155 Çizelge 9.3. Birinci İ şletmede Gömlek Dik im İşlem i.. ....... ...... .............. ...... ....... 160 Çizelge 9.4. İ kinci İşletm enin Makine Listesi....... ....... ...... ....... .................... ......1 65 Çizelge 9.5. İ kinci İşletm edeki Göm lek Dik imi İş Akışı..... ...... .............. ...... .....166 Çizelge 9.6. İ kinci İşletm esin de Gömlek Dikim İşlemi......... ...... ....... ....... ...... ....171 Çizelge 10.1. Bir inci İ şletmedek i Makine Listesi............. ...... ....... ....... ...... ........182 Çizelge 10.2. Bir inci İ şletmedek i Pantolon un İ ş Ak ışı.......... ....... ...... ....... ....... ...183 Çizelge 10.3. Bir inci İ şletmedek i Pantolon Dik im İşlemi. ....... ....... ...... .............. 188 Çizelge 10.4. İkin ci İşletmenin Sah ip Olduğu Makine Listesi........... ...... ....... ....189 Çizelge 10.5. İkin ci İşletmedeki Pantolon İş Akışı ...... .............. ...... ....... ....... ...190 Çizelge 10.6. İkin ci İşletmedeki Pantolon Dikim Aşam alar ı............. ...... ....... .....196 Çizelge 11.1. Bir inci İ şletme Makine Listesi........ ....... ...... ....... .................... ......2 00 Çizelge 11.2. Bir inci İ şletme Erk ek Ceket İ ş Ak ışı.... ....... ...... ....... .................... .201 Çizelge 11.3. Beden Ölçü Tablo su (İnceoğlu, 2005).............. ....... ...... ....... .........204 Çizelge 11.4. Bir inci İ şletmedek i Ceket Dik im İşlemi.. .................... ....... ...... .....207 Çizelge 11.5. İkin ci İşletme Mak ine Listesi.... ....... ....... ...... .............. ...... ....... .....210 Çizelge 11.6. İkin ci İşletme Erkek Cek eti İ ş Akışı .......... ...... ....... ....... ............. 211 Çizelge 11.7. Tela İşlemi....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....217 Çizelge 11.8. Astar İ şlem i........ ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....... ...............219 Çizelge 11.9. Cek et Dikim Ön Hazır lık İ şlemler i............ ...... ....... ....... ...... .........220 Çizelge 11.10. Ceket Beden Hazırlık...... ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. 220 Çizelge 11.11. Ceket Ko l Hazır lık İ şlem ler i.... ....... ....... ...... .............. ....... ...... ....221 Çizelge 11.12. Ceket Ko l Montaj İ şlem ler i........... ...... ....... ....... .................... ......2 21 Çizelge 11.13. Ceket Montaj İşlemleri. ....... ....... ...... .............. ....... ...... ....... .........222 Çizelge 11.14. Ceket Kalite Kontrol Fo rmu......... ...... ....... ....... ...... .............. ...... .223 Çizelge 11.15. Ceket İçin Kullan ılan Üt ü Türleri v e Pask araları... ...... ....... ........225 Çizelge 12.1. Etek çekme İ şlemin dek i Veriler

................................................229

Çizelge 12.2. Etek Çekme İşleminin Giderlerinin Karşılaştırılm ası........................230 Çizelge 12.3. Apartura Kırma İşlemin deki Veriler..................................................231 Çizelge 12.4. Apartura Kırma İşleminin Giderlerinin Karşılaştırılm ası..................232

XII

Çizelge 12.5. Yak a Çatm a İşlemindek i Veriler........................................................233 Çizelge 12.6. Yak a Çatm a İşleminin Giderler inin Karşılaştırılm ası........................233 Çizelge 12.7. Birin ci ve İk inci İşletm elerin Makin. Gider lerinin Karşılaştırılması..235 Çizelge 12.8. Mo dern Makinelerin İ şletm eyi Kara Geçir dikleri Yıl.......................235 Çizelge 13.1. Ağ Bir leştirme İşlemin dek i Veriler....................................................237 Çizelge 13.2. Ağ Bir leştirme İşleminin Giderler inin Kar şılaştırılması....................238 Çizelge 13.3. Brit Punteriz İ şlem indeki Veriler.......................................................239 Çizelge 13.4. Brit Punteriz İ şlem inin Giderlerinin Karşılaştırılm ası.......................239 Çizelge 13.5. Patlet Birleştirm e İşlem in deki Ver iler...............................................241 Çizelge 13.6. Patlet Birleştirm e İşlem inin Gider lerin in Karşılaştırılması...............241 Çizelge.13.7. Birinci ve İkinci İşletm elerin Mak in. Giderlerinin Kar şılaştırılması 243 Çizelge 13.8. Mo dern Makinelerin İ şletm eyi Kara Geçir dikleri Yıl.......................243 Çizelge 14.1. Biye Dikme İşlemin deki Veriler........................................................245 Çizelge 14.2. Biye Dikme İşleminin Giderlerinin Karşılaştırılm ası........................246 Çizelge 14.3. Kol Takma İşlemin deki Veriler

................................................247

Çizelge 14.4. Kol Takma İşleminin Giderlerinin Karşılaştırılm ası........................248 Çizelge 14.5. Cep Kapağı Dik im İşlemin dek i Veriler.............................................249 Çizelge 14.6. Cep Kapağı Dik im İşleminin Giderler inin Kar şılaştırılması.............249 Çizelge 14.7. Birinci ve İkinci İşletm elerin Mak. Giderlerinin Karşılaştırılm ası.....251 Çizelge 14.8 Modern Mak inelerin İ şletm eyi Kara Geçir dikleri Yıl........................251 Çizelge 15.1. Kalıp Hazırlam a, Ser ilem e, Pastal Resm i Hazırlama Ve Pastal Resmi Çizim İşlem lerinin Birinci Ve İkinci İşletmelerde Uy gulanm a Sür............. 255

XIII

ŞEKİLLER DİZİNİ

SAYFA

Şekil 3.1. Düny ada Başlıca İhr acatçı Ülk eler( Aras,2006).........................................20 Şekil 3.2. Düny ada Başlıca İthalatçı Ülkeler( Ar as,2006)..........................................20 Şekil.3.3. Aylar İtibariyle Hazır giyim İhracat Kaydı 2005-2006 Ocak-Eylül ..........22 Şekil 3.4. Tur quality Logosu ( www.foreigntrade. gov.tr, 2006).................................37 Şekil 4.1. Hazır Giyim de İ ş Akışı( Çev ik, 2000).........................................................40 Şek il 4. 2. Kum aş Kontr ol Makineleri( Cihan Mak ine Ür ün Kat alogu, 2 005 ).. .. 41 Şekil 4.3. Variyatör(Eray, 1998)........................ .................... ...................................43 Şekil 4.4. Perferatör(Eray, 1998)........................ .................... .................... ...............44 Şekil 4.5 .Teksograf Aleti(Eray, 1998).......................................................................45 Şekil 4.6. Kum aş Teknesi.(Eray, 1998)......................................................................49 Şekil 4.7. Kum aş Askısı.( Eray, 1998).........................................................................49 Şekil 4.8. Hızar Makinesi ve Kesim Motoru(Tim taş, 2005).......................................50 Şekil 4.9. Kesim Planı Hazır lama(Ök dem ve ark., 2004)...........................................51 Şekil 4.10.Tam Otomatik Kesiciler(Cihan Makin e, 2005).........................................52 Şekil 4.11. Düz Dikiş makinesi ( Ökdem ve ark. 2004)..............................................53 Şekil 4.12. Elektronik Düz Dik iş Mak inesi ( Astaş Juki ,2006)..................................54 Şekil 4.13. Üç İplik Over lok Makinesi.......................................................................56 Şekil 4.14. Beş İplik Over lok Makinesi......................................................................56 Şekil 4.15. Elektronik Düğme Dikme Makinesi.........................................................58 Şekil 4.16. İlik Otomatı(Brother, 2005)......................................................................59 Şekil 4.17. Cep Otomatı (AMF Reece, 1999).............................................................61 Şekil 4.18.Elektronik Punteriz Makinesi....................................................................62 Şekil 4.19.Düz Yatak Tek İğne Çift Zincir Dikiş Mak inesi.......................................63 Şekil 4.20. Silin dir Yatak 4 İğn e İplik Kesicili Çift Zincir Dikiş Makinesi................63 Şekil 4.21. Ceket kol takm a otom atı(Astaş Juki, 2006)..............................................64 Şekil 4.22. Fonksiyon el Ve Dekoratif Punto Dikiş Makin esi(Astaş Juki, 2006).......64 Şekil 4.23. Ceket Kol Ucu Süs İlik Otomatı(Astaş Juk i, 2006)...................................65 Şekil 4.24. Tek Kaf a Sürf ile Otom atı(Astaş Juki, 2006)............................................65 Şekil 4.25. Elektronik Cep Fleto Dik iş Otom atı(Astaş Juki, 2006)............................66

XIV

Şekil 4.26. Her Tip Pantolon İçin Yan Çatma Otomatı( Astaş Juki,2006).................67 Şekil 4.27. Sanayi Tipi El Ütüsü( Cihan Makine, 2005)..............................................68 Şekil 4.28. Konveyör Ütü Makinesi( www.albam akin e.com.tr, 2006).......................69 Şekil 4.29. Beden Presi(www.haselutu.com.tr, 2006)................................................70 Şekil 4.30. Bilgisayarlı Çift Paça Ütü Presi( www.haselutu.com.tr, 2006).................71 Şekil 4.31. Pantolon Rabot Ütü(www.haselutu.com.tr, 2006)....................................72 Şekil 4.32. Konveyörler( Astaş Juki Ür ün Katoloğu, 2004)........................................75 Şek il 5.1. Workstation (Tekstil ve Görün üm , 2003)...... .................... .................... ...82 Şekil 5.2. Çizici ( Ger ber Firm ası Katolo ğu, 2005).....................................................84 Şekil 5.3. CAD Sistem ler inin Ana Birim ler i.............................................................84 Şekil 5.4. Model Tasarımı (Gerber Ür ün Katoloğu)...................................................91 Şek il 5. 5. Bilgisay ar lı Kalıp Geliştirm e.................................................................95 Şekil 5.6. Bilgisay ar Destekli Kalıp Serilen dirm e.................................................. 99 Şekil 5.7. Bilgisayarlı Kesim Yerleşim Planı...........................................................104 Şekil 5.8. Lectra Progress Serim Makinesi (Lectra Ür ün Katolo ğu, 2005)..............105 Şekil 5.9. Progress Brio 55 Serim Makinesi (Lectra Ür ün Katoloğu, 2005)...........107 Şekil 5.10. Ger ber Synchron 55B – 252B Serim Makineleri...................................108 Şekil 5.11. Ger ber Synchron 122 B Serim Makinesi ................................................109 Şekil 5.12. Ger ber Spreader T S 100 Serim Makinesi...............................................110 Şekil 5.13. Lectra Vector 2500 Kesim Sistem i (Lectra Ür ün Katalo ğu, 2005)........114 Şekil 5.14. Lectra Vector 2500 V2 Kesim Sistem i ..................................................115 Şekil 5.15. Assyst- Bullmer CNC 4001 ST Kesim Makinesi (Duman, 2004)...........117 Şekil 5.16. Assyst- Bullmer Procut Kesim Sistem i (Dum an, 2004)..........................118 Şekil 5.17. Ger ber DCS 1500 Kesim Sistemi (Gerber Ür ün Katoloğu, 2005).........120 Şekil 5.18. Ger ber Cutter DCS 2500 ( Ger ber Ür ün Katoloğu, 2005).......................121 Şekil 5.19. Ger ber Taurus TLCS Kesim Sistemi .....................................................122 Şekil 5.20. Ger ber Cutter GT3250 Kesim Sistem i ( Ger ber Ürün Katolo ğu, 2005)..123 Şekil 7.1. Pantolon Modeli........................................................................................138 Şekil 7.2. Erkek Gömleği Mo deli.............................................................................139 Şekil 7.3. Ceket Modeli............................................................................................139 Şek il 9.1. Göm lek Kalıbı ......... ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....... ...............157

XV

Şek il 9.2. Tela Pr esi.. ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...159 Şekil 9.3. İlik Açm a Otom atı....................................................................................161 Şek il 9.4. Elektronik Kav alı Düğm e Dikme Otomatı.... ....... ...... .............. ...... .....161 Şekil 9.5. Düğme İ şaret Alma...................................................................................161 Şek il 9.6. Yaka İşaret Alm a. ...... ....... ....... ............. ....... ...... ....... ....... ............. ....... 162 Şekil 9.7. Çem ber Kelebek Takm a Otom atı.............................................................162 Şek il 9.8. Kalite Kontrol İ şlemi.. ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. ...... 163 Şek il 9.9. Ara Ütülem e İşlem i- Yak a...... .................... ....... ...... ....... .................... 163 Şek il 9.10. So n Ütü.. ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... .............. ...... .... 164 Şek il 9.11. Paketleme İşlemi.... ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....... .............. 164 Şekil 9.12. Bilgisayar da Kalıbın Hazırlanması.........................................................167 Şekil 9.13. Pastal Planın Hazırlanması.....................................................................168 Şek il 9.14. Hızar da Hassas Kesim İşlem i.. ....... ...... ....... ....... ............. ....... ...... .....169 Şekil 9.15. Gyotin Otomatı......................................................................................170 Şekil 9.16. Gömlek Dikiş Ban dı .............................................................................172 Şekil 9.17. Ap artura Kırm a Otom atı........................................................................172 Şekil 9.18. Ön ve Cep Kırma Presi..........................................................................173 Şekil 9.19. Ko llu Çift İ ğne Makin esi.......................................................................173 Şekil 9.20.Yaka Form Verme Otomatı....................................................................174 Şekil 9.21. Manşet Form Verm e Otom atı................................................................174 Şek il 9.22. Düz Dikiş Makin esi........... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...175 Şekil 9.23. Ön Çektirm e İşlem i...............................................................................175 Şekil 9.24. Cep Üssü Dikimi...................................................................................176 Şekil 9.25. Sp er Düz Juki Makine...........................................................................176 Şekil 9.26. Yaka İ şaret Alma...................................................................................177 Şekil 9.27. Düğme Dikme İşlemi.............................................................................177 Şekil 9.28. Kalite Kontrol İşlemi..............................................................................178 Şekil 9.29Yaka Kırma Otomatı.................................................................................179 Şek il 9.30 Son Üt ülem e İ şlem i... ...... ....... .................... ....... ....... ...... .............. ...... 179 Şekil 9.31 Paketleme .... ....... ....... ...... ....... ............. ....... ....... ...... ....... ............. ....... 180 Şek il 10.1. Ön –Arka Pantolon Kalıp Çizim i(İn ceo ğlu, 2005).......... ...... ....... .....184

XVI

Şek il 10.2. Pantolon Serilenm esi(İn ceo ğlu, 2005).. ...... ....... .................... ....... .....1 86 Şekil 10.3. Digitizer Masası... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ............... ..... ..... ..... ..... ..... ..... .192 Şekil 10.4 Kesim Planı Çizdirilmesi .. .................... ....... ...... ....... .................... ......1 94 Şek il 10.5 Kesimhan e..... ....... .................... ....... ...... ....... .................... ....... ...... .....195 Şekil 10.6 Dikim Bantları.........................................................................................197 Şekil 10.7 Balon Ütü.................................................................................................198 Şek il 11.1. Cek et İçin Tem el Kalıp ve Temel Ceket Yak ası Kalıbı. .............. ...... .203 Şek il 11.2. Cek et Tem el Beden Serilen dirm esi...... ....... ...... ....... ............. ....... .....205 Şekil 11.3. Dijit İşlem i..............................................................................................213 Şekil 11.4 Ploter'dan Pastal Resm i Alınm ası............................................................216 Şekil 11.5 Pastal Kağıdının Yapıştırılması işlemi....................................................216 Şek il 11.6 Kesim Motoru İle Kesim İ şlemi... ............. ....... ....... ...... ....... ............. .217 Şek il 11.7 Tela Yapıştırm a Pr esi.. ............. ....... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....218 Şek il 11.8 Tela Yapıştırılmış Ceket Ön Parçası.... ...... ....... ....... ...... .............. ....... 218 Şek il 11.9 İ kin ci İşletme Dik im Bölüm ü... ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... .....222 Şek il 11.10 Üt ü İ şlem leri.. .............. ...... ....... ....... ...... .............. ...... ....... ....... ...... ..226 Şek il 11.11 Raylı Sistem.......... ....... ...... ....... .................... ....... ...... ....... ...............227 Şekil 12.1. Etek Çekm e İşlem i..................................................................................230 Şekil 12.2. Ap artura Kırm a İ şlem i............................................................................232 Şekil 12.3. Yaka Çatm a İşlem i.................................................................................234 Şekil 13.1 Ağ Birleştirme İşlemi..............................................................................238 Şekil 13.2. Brit Punteriz İ şlem i.................................................................................240 Şekil 13.3. Patlet Birleştirme İşlemi ........................................................................242 Şekil 14.1. Biye Dikm e İ şlem i..................................................................................246 Şekil 14.2. Ko l Takma İşlemi...................................................................................248 Şekil 14.3. Cep Kapağı Dikm e İşlemi......................................................................250

XVII

KISALTM ALAR A.G .: Amortisman Gider i ATO : Adana Ticaret Odası B.G .: Bakım Giderler i B.G .1.: Birinci İşletm enin Bakım Giderleri B.G .2.:İkinci İşletmenin Bak ım Gider leri CAD: Com puter Aided Dizayn -Bilgisayar Destekli Tasarım CAM: Com puter Entegrated Manufacturing-Bilgisayar Destekli Üretim D.G : Değişken Giderler DİE: Dev let İstatistik En stitüsü F.G .: Faiz Giderler i GTIP: Güm rük Tarif e İstatistik Pozisyonları İ.G .: İşçilik Gider leri İG EME: İhracatçı Geliştirme Merkezi( Başbakanlık Dış Ticar et Müsteşarlığı) İ.Ş.1.: Birinci İşletmenin İşçilik Giderler i İ.Ş.2.: İkinci İ şletmenin İşçilik Gider leri İTKİB: İstanbul Tek stil ve Konfeksiyon İhracatçıları Birlikleri KYO : Kumaştan Yararlanma Or anı N: Başabaş Noktasındaki Üretilen Par ça Sayısı PA: Pastal Alanı PB: Pastal Boy u PE: Pastal En i S.G .: Sabit giderler S.G .1.: Birinci İşletm enin Sabit Giderleri S.G .2.: İkinci İşletmenin Sabit Giderler i T.G .: Toplam Gider

XVIII

1. Gİ Rİ Ş

Güln ur ÖZDEMİR

1. G İRİŞ Hazır giyim sanay i, insanların giy si ihtiyaçlarını seri üretim le k arşılay an, gün ümüzün provaya zaman ay ıramayacak kadar çok uğraşısı o lan insan için kolay ve ucuz giyim elde etme olanağı sağlayan bir sanayi dalıdır (Bayraktar,1996).

Giyim; in san v ücudun un toplum a, doğa şartlar ına, kişinin yapısına yer ve zam ana göre şekillendiren giysiler in büt ünüdür.

Hazır giyim için yapılan bazı tanımlar şu şekildedir ; istatistik ver iler den yararlan arak bulunan ortalam a ölçüler esas alınar ak, seri halde ür etilen ve alıcının ölçüler ine göre satılan eşyaların tümünü kapsam aktadır. Hazır giyim, insanların giysi İhtiyaçlarını fabrikasyon ür etim yolu ile kar şılayan sanay i dalıdır. Hazır giyim, gün ün modasının özelliklerini taşıy an, çoğunlukla ucuz ve pratik giyim şeklidir. İnsanın giy imde hangi modeli, hangi kumaşı, kime, ne zam an, kaça diktireceği sor unlar ına çözüm getirmiş, in san lara görme, beğenm e, deneme ve o an da giy ebilme r ahatlığı ve zevki sağlamış bir giyim tarzıdır ( Sağdık ve Vur al,1996).

Konfek siyon k elim esi ise, Latince bir kelime olup, dış giyim , iç giysi, ev tekstili ve endüstriyel tek stil ür ünler inin f abrikasyon olarak üretimi için kullanılan bir dey imdir ( Güm üş v e Üstün,1994). Ancak bu iki kelime son zam anlarda bir biri yer ine kullanılmaktadır.

Giyimin bir sanayi dalı haline geldiği ilk dönem ler de, giyim ihtiyacının karşılam ası amacıyla az sayıda model ile kitlesel üretim gerçekleştirilirken gün ümüzde farklı hacimlerde ür etim çok çeşitli model ile gerçekleştirilmektedir.

Bun un n edenleri toplumda giyime olan doygunluk n edeni ve giy im in artık bir ihtiyaç olm aktan çıkıp zevk haline gelmesiyle bir likte bu talebi kar şılayacak ür etici işletmelerin artm ası, teknolojideki değişimle p aralel üretim sistem lerinin de değişm esi gibi sebepler de aranabilir.

Dünya ticaretin de önemli bir yere sah ip olan hazır giyim sektörü k üreselleşen ortam şartların da ve gider ek artan bir rekabet ortamı içer isin de mo da, tasarım, üretim esnekliği, organizasyon, zam an ve ürün kalitesi gibi din am iklerin yoğun baskısı altında kalmıştır. Bu baskı bir an lam da sektörün yeniden yapılanm asın da da itici güç olm uşt ur ( Sağdık ve Vural,1996).

1

1. Gİ Rİ Ş

Güln ur ÖZDEMİR

Son yıllar da en büy ük hazır giyim pazarı olan gelişmiş ülk eler de gelir düzeyi yük sek insan sayısının artması, sürekli değişen m oda, k işisel zevk v e stilin öneminin arttığı tüketici davranışlarının ön plan a çıkm ası tekstil üretim yapısın da da bir değişikliği gerektirmektedir. Sektörde yaşanan yeniden yapılanma sürecinin en önemli bileşen leri, yeni teknolojilerin k ullan ımı ve yeni f ason firm a/ana firm a ilişki ağı kon uların da yoğunlaşmaktadır. Hazır giyim sanay inde yeniden yap ılanma konusun da önemli atılım yeni yönetim , örgütlenme ve pazarlama teknikleri ile ger çekleştirilm ektedir. Dünyada k üresel rekabet ür ün fiyatından, zaman, esnek lik ve stil kıstasların a do ğru kaymaktadır. Türk iye'de yeni ür ün h azır lam a süresinin, öncü firm alar da dahi uluslararası rakip lerinin üç katını bulduğu belirtilmektedir ; an cak, tem el pazarın AB o lması, pazara co ğrafi y akınlık, pazarlama birim ler inin bu ülk eler de kur ulm ası ve taşımacılık sektörün ün gelişm esi gibi unsurlar Türk firm alarına belli üstün lükler sağlayabilm ektedir. Hazır giyim sanayinin yeni üretim teknikleri ve yeni ör gütlenm e v e yönetim tekniklerin i uy gulaması r ekabet gücünü kaybetmem esi için bir gereklilik olar ak karşımızda durm aktadır (TÜSİAD,2006).

Yeni bir teknolojinin ür etim kapsamına girm esiyle üretim m iktarındaki artışlar olacağı gibi, k ullanılan h am madde miktarı ve işgücün ün azalmasıyla ür ün maliyetlerin de de düşmeler gör ülebilir. Bununla birlikte aynı maliyetle üretilen ürünlerin kalite düzey leri de artış gösterir.

Dikimhane işçisin in durm ası ve zam an kay betm esi, m akinenin durmasın dan dah a pah alıy a m al olacaktır. Başka bir anlatımla m aliyetler, ancak işçiliği kolaylaştırıcı, bir im üretim süresini ve malzeme giderler ini düşür ücü önlemlerle azaltılabilir. Bu nedenler den do layı hazır giyim san ayin de alanın da bazı teknik olanaklar geliştirilmiştir ( Sağdık ve Vural,1996).

1968 yılın da ilk konfek siyon ihr acatını y apan ülkemiz içinde, bilh assa Avr up a Topluluğu üy esi gelişm iş ülkeler önemli bir pazar olm uştur. Ancak son yıllarda; — Ayn ı pazar a gir en çok sayıda r ekabetçi ülken in olm ası — Gelişm iş ülkelerin in otom asyona giderek maliy etler dek i işçilik pay ın ı azaltm a yo lu ile iç ür etim i f iyatsal o lar ak cazip h ale getirme uğraşıları — Tüketiciler in genel harcam aları içinde, giyim payın ın azalm ası ve

2

1. Gİ Rİ Ş

Güln ur ÖZDEMİR

— Tük eticiler in dah a kaliteli m o da değişmelerin e uyum sağlayan ür ün ler i ter cih etm eler i n edenleri ile ih r acat zorlaşmıştır.

Bun lar a rağmen gelişmiş ülkeler , henüz iç tüket imi kar şılay abilmek için ithalat yapm ak zorun dadırlar. Ancak ithalatı da, rek abeti f azla olan bir ortam da alıcı o lmak avantajın a sah ip o lduklar ından, esnek ve kuman da edebilecek ler i kapasiteyi sağlay an, problem siz im alat olan ağı (kontenjan sız, kotasız ve güm rük süz) y aratan, co ğr afi yakınlığı bulunan , fiyat, k alite v e teslim atta sür ekliliği gar ant i eden ülkeler den yapm aktadırlar.

Türkiye'de tekstil san ayi, ülkenin dikkatle üzerinde dur duğu v e son yıllar da ihracattaki payı ve istih dam oluşt ur ucu etkisiyle birinci derecede önem verdiği lokomotif niteliğini kazanmış bir sektör dur umundadır. Hazır giyim sanay i, nüfusun hızla artışı son ucu insanların geçimlerini sağlam ak amacıyla k endilerine iş im kanları bulduk ları y eni çalışm a alanlar ın dan bir i olduğu bilinen bir gerçektir.

Bu n edenle giy im sektörün ün çok sayıdaki işsizden bir kısm ına sun duğu hazır iş olanaklarının yok edilm em esi ger ekm ektedir. Çünk ü bugün hazır giyim sanay inin iş alanın da kar şılaştığı güçlük ler y üzünden m aliyetleri çok y ük selm ektedir. Yin e uzun vadede kor um a tedbirler inin iş gücünün serm ayey le ikamesi sonucunu do ğur arak istih dam ın azalmasına yol açm ası da göz ar dı edilem ez kon ular dan biridir (Güm üş ve Üst ün, 1994).

Son yıllar da, Hazır Giyim üretim inde büyük gelişm eler olmakta, yeni ür ün tasarım ı ve geliştirilm esi önem kazanmakta ve ürünün hayat seyrinde devamlı kısalma eğilimi görülmektedir ( Karaman, ve ark, 2000). Konfeksiyon sektörü, büyük bir teknolojik yenilenme süreci içerisinde yol almaktadır. Bu süreçte konfeksiyon iş akışı içerisinde otomasyona gidilmeye çalışılmaktadır.

Bu çalışmada amaç; teknolojinin büyük bir hızla ilerlediği günümüzde hazır giyim sanayinde ne gibi yenilikler olduğunu araştırmak, ülkem izde ve Adana İli'ndeki hazır giyim işletmelerinin m evcut durum larını ortaya koym ak, göm lek, pantolon ve ceket üretimlerinin yapıldığı modern olan ve olm ayan işletm elerdeki iş akışlarını belirlemek ve kullanılan makine ve otomatların verimliliğe etkilerini, “Başa Baş Noktası (Kritik Nokta)” analiz yöntem i kullanılarak tespit etmektir. Ayrıca hazır giyim de kullanılan Cad-Cam sistemlerinin kullanım ı m anüel yöntemlerle karşılaştırılarak, verim liliği ortaya konmaya çalışılmıştır.

3

1. Gİ Rİ Ş

Güln ur ÖZDEMİR

Yüksek lisans tezinin ikinci bölümünde, hazır giyimde teknolojik yeniliklerle ilgili daha önce yapılan çalışmalar hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde, hazır giyimin dünya ve Türkiye'deki ihracat ve ithalat durumları ortaya konulm aya çalışılm ıştır. Dördüncü bölümde, hazır giyim üretim aşamaları ve kullanılan makine ve otom atlar hakkında bilgilere yer verilmiştir. Beşinci bölüm de, CAD-CAM sistemlerinin genel yapısı hakkında genel bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Altıncı bölüm de, verimlilik ile ilgili tem el bilgilere yer verilmiştir. Yedinci bölümde, kullanılan Materyal ve Metotlar hakkında bilgiler verilmiştir.

Sekizinci bölümde, Adana'daki hazır giyim işletm elerinin mevcut durum ları ortaya koyulm aya çalışılm ıştır. Dokuzuncu bölüm de, seçilen gömlek işletm elerinde üretim ve kullanılan m akine otom atlar hakkında bilgilere yer verilm iştir. Onuncu bölüm de, seçilen pantolon işletmelerindeki üretim akışı ve kullanılan makine ve otomatlara yer verilm iştir. On birinci bölümde, ceket üretimi ve üretim aşamasında kullanılan makineler anlatılmıştır. On ikinci bölüm de seçilen göm lek işletmesinde-on üçüncü bölümde pantolon işletmesinde-on dördüncü bölümde ceket işletmesinde kullanılan m akine veya otomatların verim lilik hesaplamaları yapılmış iki işletme arasındaki makine ve iş gücü açısından verim lilikleri incelenmiştir. On beşinci bölüm de, seçilen işletmelerde CAD-CAM sistemlerinin kullanımı ve avantajlarına yer verilm iştir. On altıcı bölümde, ülkem izde ve Adana İli'ndeki hazır giyimin mevcut durumu değerlendirilm eye çalışılm ış, Adana İli'ndeki hazır giyim firmaları değerlendirilmiştir. Seçilen göm lek, pantolon ve ceket işletm elerinde kullanılan modern makine veya otomatların avantaj ve dezavantajları incelenmiştir.

4

2. ÖNCEKİ ÇALI ŞMALAR

Güln ur ÖZDEMİR

2. Ö NC EKİ Ç ALIŞMALAR Ercan (1990), giy si tasarımı için 3D ver i tabanın ı oluşturm ak için bilgisayar ı yardım cı olarak k ullanmak m üm kün olduğunu belirtm iştir. Bir giysi kalıp tasarımı için ger ekli o lan işlem 3D k ürsör harek etinden tam olarak yararlanılarak şu adımlar dan oluşur.

- Bir k alıbın bir kenarının geometrisini kontrol eden noktaların belir lenmesi - Bir k alıbın bir kenarını tanım lay an noktaların seçim i - Bir giysi kalıbını oluşturan ken arlar ın seçim i Giy si ve v ücudu tam amen tanımlayan 3D veri tabanından kalıbın tasarım aşamasında yararlanılır.

Kurum er (1991), konfeksiyonda or ganizasyon ve planlamanın ne derece önemli olduğun u belirterek, h er zam an ihtiyaç duy ulan temel zam anların nasıl elde edilip toplanabileceğini ve p lanlam ada nasıl kullanılabileceği kon usun da MTM (Method's Time Measur em ent) standart verilerin e benzetilen

bir yöntemle

kesimhanede k ullanılabilecek bir model geliştirm iştir.

O buchi ve Ö zerdağ (1996), program lı dik iş m akinelerinin etiketler de, değişik kopçalar da, pantolon p ilelerin de, gözlü ilik lerde, deri şeritler de, küçük parçalar da k ullanımı ile ilgili gelişmeler h akkın da çalışma yapm ıştır. Bu m akinelerin operasyon ya da iş bittiğin de m üşteri genellik le makine için y eni kullan ım alnı bulabileceğini ortaya koym uştur.

Ko ç ve Sabır (1997), ülkemizde seçilm iş bazı iller in konfeksiyon üretim ve makine parkın ı incelediklerin de; bu illerin ülke ekonom isin e önem li ö lçüde katkıda bulundukların ı fakat bu durum un devam edebilm esi için üretim de, kreasyon- markakalite ve pazar lam a faktörlerinin fiyatı belirlediği katma değer i yük sek ür ünlerin seçilmesi gerektiğini belirtmişler dir.

Gümüş (1997), uluslar ar ası pazar lar için üretim yapan Türk hazır giyim işletmelerin de moda tasarım ı çalışm alarının sektörel olarak incelenmesine ilişkin yaptığı çalışmada Türk hazır giyim sektörün de başarı moda tasar ım çalışmaları ile ilgilidir demiştir. Uluslarar ası pazarlar daki m oda değişiminin yakın dan takip edilerek

5

2. ÖNCEKİ ÇALI ŞMALAR

Güln ur ÖZDEMİR

değişim in gelecekteki yönün tesp it edilmesi için hazır giy im işletme yöneticiler ine yurt dışı pazarlarda sür ekli araştırma içerisin de olmalıdır. Ünal (1999), otom at ve klasik dikiş makineler inden etüt değerleri almış ve karlılık hesabı yapar ak hangi teknolojin in hangi işletm e için daha uy gun olduğuna karar verm eye çalışmıştır.

Tek (2000), tek stil ve konf eksiyon sektörün de f aaliyet gösteren bir işletmenin yapısını in celeyerek m odern izasyon çalışmalar ını anlatmıştır. İlk etapta işletmenin yapısı incelenmiş daha sonra kesim - dik im - dikim sonrası kalite kontrol- üt ü- ütü sonrası kalite kontrol- kolileme bölümlerin i ayr ı ayrı anlatılm ıştır. Her bölümdeki makine parkur u ve mevcut sistem ler incelem iş, yeni alternatifler getirm iştir.

To pçu (2004), bilgisayar teknolojisinin kalıp hazırlam a, model uy gulama, kalıp serileme, pastal resm i hazırlama işlem ler i ile ür etim de serim ve kesim işlemlerine katkısının araştırmış ve CAD- CAM sistemlerin in işletmeye işgücü, zam an ve m aliyet olar ak katkısını ortaya koymuştur.

Kayaalp ve Ö ndoğan (2004), CAD sistem inin giy si kalıbı ve kesim planı hazırlığı aşamalarında kullanımı incelem iş ve farklı büyüklükte firmalar için uy gun olabilecek CAD sistem i konfigürasyonları önerm iştir.

Ko ruca, Koyuncuoğlu ve Tunca (2004), kesici sistemlerin genellikle, üretim maliyetini düşürüp, ür ün miktarını ya da dinam ik kapasiteyi arttırarak ür ün kalitesini iyileştirdiği için ver imliliği arttırdığı açıklanır. Ancak, kesici sistem ler gibi yeni teknolojin in entegr asyonun dan m aksim um faydanın sağlanması için ortaya çıkacak er gonomik pro blemler in de önlenmesi gereklidir.

Kılınç ve Şener (2004), Türkiye'de faaliyet gösteren orta ve büy ük ölçekli hazır giyim işletm elerin büy ük çoğunluğun un, makine, ür ün, sür eç, hacim, işlem, rotalam a gibi çeşitli boyutlar da esnek lik sağladığı son ucuna ulaşm ıştır. Bu durum da esnek otom asyon sistemlerinin k ullanımı ver imliliği artır dığını belirtm iştir. Öktem , Aktuğlu ve Ö zdoğan (2005), konfeksiyon açısın dan kalite, giysinin formu, vücuda oturuşu, m odeli, kullanılan malzem enin cinsi, üretim özellikler i ve çalışan kişilerin yetenek leri kalite kavramını oluşt urur. Bun a göre; m odelde, malzem ede, yöntemde, m akinede v e işçide m eydana gelebilecek değişiklik ler ile kaliteyi etkilem ek m ümkündür. Örneğin dik iş makinelerine uygulanan otom asyon

6

2. ÖNCEKİ ÇALI ŞMALAR

Güln ur ÖZDEMİR

teknolojiler i sonucu progr am lı dikiş birimleri karm aşık m odelli dik işleri başarıyla ger çekleştirilm ektedir. Güvenliği sağlam ak ve pro blem i daha ko lay saptam ak için hata kodlam a sistemi geliştirilmiştir.

7

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

3. H AZIR GİYİM SANAYİNİN G ENEL DURUMU 2005 yılın da kotalar ın kalkmasıyla birlikte dünya h azır giy im pazarın da özellikle gelişmiş ülkeler de yoğun bir f iyat rekabeti yaşanm aktadır. Bu durumla bir likte dünya tekstil ve h azır giy im pazarlarındaki koşullar değişmeye başlamıştır.

Firmaların 2 005 ön cesinde sahip o lduklar ı t edarik imkan ları artık y etersiz kalmaktadır. Yen i dönemde ür ün tedarik i yan ın da hizmet sunumu da ön em kazanm ıştır. Dünya hazır giyim üretim kapasitesinin talepten ik i kat daha fazla olduğu t ahm in edilmektedir. Hazır giyim f irmalar ının ith alatçı ve v eya per aken deci

firmalarla

sür ek li

t emas

h alin de

bulunmalar ı

için

bilgi

teknolo jilerini yo ğun olarak k ullanmaları gerekm ektedir. Ür eticilerin ithalatçı ve veya per akendeci firm aların tedar ik zincirler ine entegre olm alar ı önem arz etm ektedir (Em ek ve ark., 2006). Çalışm anın bu bölümünde ülk em izde ve düny ada hazır giy imin dur um una yer verilecektir. Globalleşme sürecin de konfek siyonda değişimler den bahsedilecek ve ihracat ve ithalat bilgilerine değinilecektir.

3.1. Hazır Giyim Sanayinin Dünyadaki Durumu Dünya hazır giyim san ayinin dünya ticar eti için deki payı, 2004 yılı itibarıyla % 2.9 civarında gerçekleşmiştir. 2001 yılında azalan dünya hazır giyim ticareti 2002 yılın dan itibaren y üksek oran da artmıştır. Dünya hazır giyim ticareti, 1990 yılın da 106 milyar Dolar, 2001 yılında 195 milyar Dolar, 2002 yılında 201 m ilyar Dolar, 2003 yılın da % 15 artışla 225 m ilyar Dolar ve 2004 yılın da % 11 artışla 258 m ilyar Dolar olarak gerçekleşm iştir. Dünya h azır giyim ticaretinin son y ıllar da y üksek oran da büy ümesinin

bir

nedeni

üretiminin

ve

tüketim in

farklı

bölgeler de

gerçekleştirilm esin den kaynaklanmaktadır (Emek ve ark., 2006).

Dünya hazır giyim sanayinin dünya ticareti için dek i payı 2000 yılı itibar i ile %3.2 civarında ger çekleşmiştir. Dünya h azır giyim ticareti 1990 yılın da 108 milyar dolardan yıllık ortalama %6.3 artışla 2000 yılın da yaklaşık 199 milyar dolara yük selm iştir. Dünya hazır giyim ticareti ele alın dığında 1990-2000 dönemin de %84.2, 1990-1998 dönem in de %72,2, 1990-1995 dönem inde ise %45.7 oranın da

8

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

yük seldiği gör ülm ektedir. Yıllara göre dünya hazır giy im ticareti dikkate alın dığın da ise 1999 yılın da hem en hem en 1998' dek i seviyesin de gerçekleştiği, ancak 2000 yılın da %6,9 civar ında arttığı gör ülm ektedir (İgeme, 2003).

Dünya hazır giy im ticaretinde 1980'de 40 milyar dolar o lan dünya hazır giyim ticareti sür ekli olar ak artarak 1999'da 186 m ily ar dolara çıkm ıştır. 2000 yılın da ise 199 m ilyar dolara yükselmiştir. 1990-2000 dönem inde, Asy a kıtası ülkeleri hazır giy im ihracatı yıllık ortalam a %7 oranın da artarak dünya hazır giy im ihracatı içerisin deki p ayı %44'den %45'e y ükselmiştir. Batı Avr upa ülkeleri hazır giy im ihracatı yıllık ortalam a %2 oranın da artarak dünya hazır giyim ihracatı içerisindeki payı %44'den %29'e gerilemiştir. Latin Amerika ülkelerinin hazır giyim ihacatı yıllık ortalam a %20 artarak dünya hazır giyim ihracatı içer isin deki payı %3'den % 11'e yük selm iştir. Kuzey Am erika ülkelerin in ihracatı ise yıllık ortalam a%2't en %5'e yük selm iştir (DPT,2003). Çizelge 3.1-ve3.2'de Dünya örme ve ör ülmemiş giy im ithalatlar değer leri verilmektedir. Çizelge 3 .1. Dünya Örm e Giyim İthalatı (Milyar Do lar)( Em ek ve ar k., 2006) Madde Tanı mı 6110-Kazakl ar, süvet erler, hırkalar, yelekl er vb. eşya (örme) 6109-Tişörtl er, fanil al ar, diğer iç giyi m eşyası (örüme) 6108-Kadı n/kı z çocuk içi n iç ve gece giyi m eşyası (örme) 6104-Kadı n/kı z çocuk için takım elbise, takım, ceket, pantolon vs. (örme) otlu, kısa; uzun konçlu 6115-Kül çorapl ar, soketler (örüme) 6106-Kadın/kı z çocuk içi n bluz, gömlek, göml ek; bluz (örme) 6111-Bebekl er için giyim eşyası (örme) 6105-Erkek/ erkek çocuk içi n gömlekl er (örme)

2002

2003

2004

% Değ.

05/04

2000

2001

31.454

32.946 33.297

36.342 39.378

8,4

14.614

14.943 15.628

18.625 22.336

19,9

6.194

6.082

6.534

7.601

8.520

12,1

6.195

5.760

6.074

7.262

7.942

9,4

4.506

4.417

4.887

5.710

6.625

16,0

3.701

3.869

4.345

4.859

5.279

8,6

3.523

3.576

3.666

4.136

4.630

12,0

4.419

4.189

4.056

4.281

4.451

0,4

9

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 3 .1. Dünya Örm e Giy im İthalatı (Milyar Dolar) (Em ek ve ark., 2006)( Dev am ı) 6107-Erkek/ erkek çocuk için iç ve gece giyim eşyası (örme)

2.723

2.625

2.949

3.407

3.662

7,5

6112-Spor kıyafetleri, kayak, yüzme kı yafetl eri (örüme) 6103-Erkek/ erkek çocuk için takım elbise, takım, ceket, pantol on vs. (örme)

2.183

2.106

2.199

2.715

3.228

18,9

2.176

2.199

2.373

2.669

3.218

20,6

6114-Diğer giyim eşyası (örme)

1.654

1.698

1.875

2.431

3.040

25,0

1.505

1.531

1.695

1.824

2.222

21,8

1.177

1.143

1.191

1.444

1.695

17,4

6102-Kadı n/kı z çocuk için dış giyim (örme)

855

1.033

1.131

1.417

1.632

15,1

6101-Erkek/ erkek çocuk için dış giyim (örme)

735

634

75

878

1.054

20,1

474

381

380

449

18,1

105.981 119.36 0

12,6

6117-Giyi m eşyasını n diğer aksesuarı; hazır aksesuar ve parçal arı (örme) 6116-Eldivenl er (örme)

6113-Emdirilmiş, sı vanmış mensucatt an örülmüş giyim 519 eşyası (örme) Topl am 88.133

10

89.226 92.359

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 3.2. Dünya Ör ülmemiş Giyim İthalatı (M ilyar Dolar) ( Em ek ve ark., 2006) Madd e T anı mı 6204-Kadı n/kı z çocuk i çin takım, takım el bise, ceket vs.

6203-Erkek/ erkek çocuk

2000

2001

2002

2003

2004

% Değ.

30.886

31.955

33.341

38.155 43.212

13,3

24.518

23.945

23.825

26.401 29.308

11,0

9.371

8.934

8.759

9.903 10.680

7,9

7.379

7.413

8.123

8.888

8.751

-1,5

5.255

5.374

5.902

7.129

8.174

14,7

5.496

5.348

5.992

6.681

7.706

15,3

6.098

5.804

5.534

6.223

6.654

6,9

5.323

5.012

5.185

5.880

6.461

1 9,9

3.373

3.422

3.174

3.614

3.880

7,4

2.318

2.180

2.066

2.325

2.395

3,0

2.365

2.285

2.245

2.316

2.207

-4,7

6209-Bebek için giyi m eşyası ve aksesuar 6214-Şall ar, eşarpl ar, ful arl ar, kaşkollar, peçe ve duvakl ar vb eşya

1.439

1.590

1.647

1.811

1.928

6,5

1.472

1.248

1.183

1.481

1.602

8,1

6207-Erkek/ erkek çocuk i çin iç ve gece giyi m eşyası 6215-Boyun bağı, papyon kravat ve kravatl ar

1.364

1.311

1.279

1.291

1.266

-2,5

784

757

77

826

954

15,5

502

472

475

543

617

13,5

171

19

159

151

190

26,1

108.115

107.070

108.967

123.620 135.98 5

10,0

için t akım, takım elbi se, 6205-Erkek/ erkek çocuk için göml ek 6206-Kadı n/kı z çocuk için göml ek, bl uz, vs.

6202-Kadı n/kı z çocuk için dış gi yim 6212-Süt yen, korse, korse kemer, pantol on askısı, çorap bağı, jarti yer 6201-Erkek/ erkek çocuk için dış gi yim 6211 -S por, kayak ve yüzme kıyafetleri vb giyi m 6210-Pl astik, kauçuk sıvanmış, emdiril miş elyaft an hazı r gi yi m eşyası 6217-Giyi m eşyası nın hazı r teferruatı, parçal arı, aksesuarları 6208-Kadı n/kı z çocuk için iç ve gece gi yim eşyası

6216-Eldivenler 6213-Mendill er Topl am

11

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

Genel olarak bakıldığında özellikle 2005 yılın dan itibar en AB, ABD gibi gelişmiş ülkelerin tek stil sektör ünde gerilemeler y aşanmaktadır. AB ve ABD nin Çin'in DT Ö ile yaptığı protokolün 242.

paragrafın a dayan ar ak uyguladığı

kotalarında etkisinin sın ırlı olacağı beklenmektedir. Bu kotalar söz kon usu protokole göre 2008 y ılının son una kadar uygulanabilecektir. Tarife dışı en geller, imtiyaz sağlayan ticari an laşmalar, bölgesel entegrasyonların hala tekstil v e hazır giy im ticaretinde önem li bir ro lü bulunm aktadır.

Bölgesel ticaret akım larına bakıldığında en y üksek oranlı artışların Asya için de, Orta ve Güney Am er ika'dan Kuzey Amer ika'ya, Bağım sız Devletler Topluluğu

Ülkeler in den

Avr upa'ya

ve

Asy a'dan

Avr upa'ya

gerçekleştiği

gör ülm ektedir ( Çizelge 3.3.) ( Em ek ve ark.,2006). Çizelge 3.3. Bölgesel Hazır giyim İhracatı (Em ek ve ark.,2006) 2000-2004 2003 Avrupa İçi Asya'dan K.Ameri ka'ya Asya' dan Avrupa' ya Asya İçi Ort a ve Güney Amerika'dan K.Amerika'ya Bağı msız Devletl er Topluluğu Ülkel erinden Avrupa'ya

2004

11 5 8 5 4

21 11 19 12 5

11 10 13 16 15

9

14

15

2004 (Milyar $) 80.2 45.9 30.9 29.7 11.9 1.1

Dünya hazır giyim ihracatın da AB, Çin, Hon g Kon g, Türk iye, Meksika, Hin distan ve ABD ilk sıralar da bulunmaktadır. Çin, AB bir bütün olar ak ele alın dığında, hazır giy im ihr acatın da ikinci sırada yer alm ıştır. AB'yi ülk eler bazında değerlen dir diğimizde, Çin dünyanın en büyük ihracatçısıdır. Ülkeler bazında hazır giyim ihracatında 2. sır ada bulunan Çin 2004 yılın da 62 milyar Dolarlık ihracat yapmıştır. Hon g Kon g ise 2004 yılın da 25 m ilyar Dolar lık ihracatıyla 3. sırada yer alm ıştır. 2004 yılında ger çekleştirdiği 25 m ily ar Dolar lık ihracatın 17 m ily ar Dolarlık kısmını r e-exporttan elde etmiştir. Kalan 8.1 milyar Dolarlık kısım ise, Hon g Kon g'un yer el ür etimden ihracatını gösterm ektedir.

Türkiye, 2004 yılında düny a h azır giyim ihr acatındaki % 4,3'lük pay ile Hong Kon g'dan sonra dör düncü sır ada bulunmaktadır ( Çizelge 3.4.).

12

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 3.4. Ülkeler Bazında Dün ya Hazır Giy im İ hr acatı (M ilyon Do lar) (Emek ve ark.,2006) Dünya İh racatın d aki % Pay

İh racatçıl ar 2004

1980

1990 2000

AB (25) Extra-AB (25) ihracat Çin

74. 921

-

- 27,0

19.128

-

-

61.856

4,0

Hong Kong, Çin

25.097

-

-

8.138

11,5

re-export

16.960

Türkiye

Yıllık % Değişim

2004

2000-04 2002 2003 2004

29,0

9

6

18

9

6,9

7,4

9

4

13

11

8,9 18,3

24,0

14

13

26

19

-

-

1

-4

3

8

8,6

5,0

3,2

-5

-10

-2

-1

-

-

-

-

4

-1

6

13

11.193

0,3

3,1

3,3

4,3

14

21

24

12

Meksika

7.197

0,0

0,5

4,4

2,8

-4

-3

-5

-2

Hindist an *

6.624

1,7

2,3

3,1

2,8

7

10

10

-

ABD

5.059

3,1

2,4

4,4

2,0

-12

-14

-8

-9

Romanya Endonezya

4.717 4.454

0,2

0,3 1,5

1,2 2,4

1,8 1,7

19 -2

17 -13

25 4

16 8

Bangl adeş

4.442

0,0

0,6

2,0

1,7

3

-7

13

0

Tayland

4.050

0,7

2,6

1,9

1,6

1

0

1

12

Vietnam

3.982

0,9

1,5

22

41

35

12

Güney Kore

3.391

7,3

7,3

2,5

1,3

-9

-8

-8

-7

Tunus

3.268

0,8

1,0

1,1

1,3

10

4

1

20

Pakist an

3.025

0,3

0,9

1,1

1,2

9

4

22

12

206.318

-

- 78,6

80,3

-

-

-

-

Yerel İhracat

İlk 15 Ülke

Dünya hazır giyim ithalatında ön de gelen ülkelere bak ıldığında, bu ülkelerin aynı zaman da kişi başın a düşen gelirde de dünyan ın önde gelen gelişm iş ülkeleri olduğu gör ülm ektedir. 2004 yılı itibar ıyla, AB, ABD ve Japonya düny a h azır giyim ithalatın ın % 8 5'i ni gerçekleştirm işler dir. Çizelge 3.5.'de de dünya hazır giyim ithalatı bilgiler i verilm ektedir.

13

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 3.5. Ülkeler Bazında Dünya Hazır Giyim İthalatı (Mily on Do lar) (Em ek ve ark.,2006) İthalatçılar

Dünya İthalatınd aki% Pay 2004

AB (25) Ext ra-AB (25) ithalat ABD

1980

1990

2000

Yıllı k Yü zd e Değişi m 2000- 2002 2003 2004 04 45,0 10 7 19 14 24,4 11 7 20 15 28,0 3 1 7 6

2004

121.656 65.863 75.731

16,4

24,0

Japonya

21.687

3,6

7,8

9,5

8,0

2

-8

11

11

Hong Kong, Çin

17.129

-

-

-

-

2

-2

2

7

(İç tüketime yönelik ithal at )

0.170

0,9

0,7

0,8

0,1

-44

-16

-38

-83

Rusya

5.461

-

-

1,3

2,0

19

27

25

13

Kanada

5.223

1,7

2,1

1,8

1,9

9

2

12

16

İsviçre

4.343

3,4

3,1

1,5

1,6

8

7

15

9

Güney Kore

2.747

0,0

0,1

0,6

1,0

20

38

13

8

Avustralya

2.667

0,8

0,6

0,9

1,0

9

11

20

22

Meksika

2.580

0,3

0,5

1,7

1,0

-8

-5

-9

-15

Singapur

2.060

0,3

0,8

0,9

0,8

2

7

8

6

(İç tüketime yönelik ithal at )

0.562

0,2

0,3

0,3

0,2

0

18

-7

12

B AE* Norveç

2.047 1.666

0,6 1,7

0,5 1,11

0,7 0,6

0,8 0,6

7

15 10

15 13

8

Çin

1.542

0,1

0,0

0,6

0,6

7

6

5

8

Suudi Arabist an *

1.026

1,6

0,7

0,4

0,4

6

13

250,608

-

-

93,7

93,0

-

-

İlk 15 Ülke

39,9 20,9 32,4

-

İşçi ücretlerinin çok düşük olm ası, önem li devlet desteğin in olm ası ve gir dilerinin büyük kısmını iç pazar dan tem in edebilm esi, dünya pazarlarında Çin'e büy ük rekabet avantajı sağlamaktadır. 2004 yılın da Çin'in k ıyı bölgelerin de saat başı ücret 0,76 Dolar ik en Türkiye'de 2,88 Dolar, İtalya'da 19,76 Dolar dır. Öte yandan, Çin ekonomisinin son yıllar da gösterdiği büy üme perform ansı neden iyle iç pazarın canlı olm ası bu sektör ü daha da güçlü kılmaktadır. Maliyet avantajlar ını kaybetmeye başlayan tekstil ve hazır giyim sektörünün ekonomilerin de önemli bir paya sahip ülkeler belirli bir strateji çer çev esin de sektörde teknolojik ve modernizasyon çalışm alarına başlamışlar dır.

14

-

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

Dünya tekstil ve h azır giyim ticaretine etki eden en ön emli olaylar dan bir isi, Çin 'in 11 Aralık 2001 tarihinde DTÖ'ye 143. üy e olarak girmesidir. Çin bu üy elik le, DTÖ'n ün "Tekstil ve Konfeksiyon Antlaşmasına tabii olm uş ve 2005 y ılın dan itibaren kotaların k aldırılm asıyla Çin 'in tekstil v e konfek siyon ihracatı önemli oran da artm ıştır. Bun unla birlikte, 1.5 milyar nüf usa sahip o lan Çin 'de yak laşık 150 milyon civ arın da yüksek gelir düzey ine sah ip k itlenin olm ası Çin'i önemli bir pazar kılmaktadır. Çin ABD v e AB ile ikili an laşm alar yapmıştır. Çin ABD anlaşm asına göre, 2009 yılına k adar o lan dönemde, ABD'nin Çin'den tek stil ve h azır giy im ithalatın dak i artışın pazarı bozucu etkisi o lması dur um unda, ABD korunma önlemlerine başv urabilecektir. Bu, Çin 'e kota uygulam akta olan tüm ülkeler tarafın dan başvur ulabilecek bir yöntem dir. Bu çer çevede, ABD ve AB 20 05 yılında Çin'le an laşmay a vararak bazı kat ego r iler de Çin'e kota uygulam aya başlamıştır (Em ek ve ark., 2006). Çin 1990 yılın da 9.7

m ilyar dolar o lan hazır giyim ihracatını 10 y ıllık

dönem de 3.7 kat arttırarak 2000 yılında 36 milyar do lara yükseltmiştir. Bu artışla, dünya hazır giyim ihracatındaki payını %9' dan %18' e çıkarmayı başarmıştır. İşçi ücr etlerini çok düşük olm ası, önemli devlet desteğinin olm ası ve gir diler inin büy ük kısm ını iç pazardan temin edilmesi Düny a pazar ların da Çin'e büy ük rekabet avantajı sağlam aktadır. Öte yan dan, Çin ekonomisinin son yıllarda gö ster diği büyüme perform ansı nedeniyle iç p azar ın can lı olması bu sektörü daha da güçlü kılmaktadır.

(Em ek ve ark.,2006).

3.1.1. Dünya Tekstil ve H azır G iyim Ticaretini Düzenleyen Genel Anlaşmalar Gelişm iş ülkeler, ekonom ik kalkınmanın iler i aşam alarına geçmiş olm alarına rağmen tekstil ve konf eksiyon sektör ün den çekilmemişler, gelişmekte olan ülkelerle rekabet edebilm ek için gerek li tedbir leri zam anın da alar ak artan uluslar arası rekabet karşı ulusal sektörlerin i korum ayı başarm ışladır.

Gelişm ekte olan ülkeler den kaynak lanan r ekabete karşı gelişm iş ülkeler, sektörlerin i rek abet edebilir k ılmak için, gelişmekte olan ülk eler in ihr acatına önceleri

15

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

tek taraflı daha sonra ikili an laşm alarla kısıtlam a getirerek zaman kazanm ayı ve bu süre içerisin de tekstil ve konf eksiyon sektörünü reh abilite etmeyi hedeflem işler dir.

Bu nedenlere gelişm iş ülkeler, dış ticaretin konvan siyonel korunma araçlarından olan güm rük ver gilerin i düşürerek ve miktar kısıtlam alar ını kaldır arak dünya ticaret hacmini artırm ayı, ticarette daha liberal bir ortam oluşturm ayı ve böylelik le glo bal siy asi ve ekonomik krizleri engellemeyi amaçlayan GATT Kuralların ı tekstil ve konf eksiyon ticaretine uy arlamaktan im tina etmişler, bu sektörün f arklı bir ticaret rejim i ile yönetilmesin in yollarını aram ışlardır.

Gelişm iş ülkeler, düşük m aliyetli üretici ülk eler den yapılacak ithalatın yerli sanayilerine zarar ver diğini ve piyasa bozucu etkisi bulunduğu tezini sav unarak gelişmekte olan ülkelerin ihr acatlar ına önceler i tek taraflı kısıtlama getirerek daha sonra bu ülkeleri iki taraflı gön üllü ihr acat kısıtlama anlaşmaları yapmaya mecbur bır akm ışlar dır.

Daha net ifadeyle, bir yandan tekstil m akine ithalatında güm r ük ver gilerini kaldırar ak dünya ticaretinin gelişeceğin i iddia edenler ve bu yönde uy gulam aya geçenler, diğer taraftan bu m akineleri alar ak üretim yapan ülkelerin ihr acatlar ına sınır lam a getirerek dünya ticaretinin liberalleşm esin i engelleyen tut um için de olm uşlardır.

Tekstil ve konfeksiyon ticaretine m iktar kısıtlam ası getiren ilk anlaşma, 1960'da Amerika tarafından Japony a ve diğer gelişmekte olan ülkeleri kap sayacak şekilde, pam uklu tekstil ür ünleri için uygulanmaya başlanm ış v e daha sonr a, anlaşma kapsam ına sentetik elyaf ve y ünlü ür ünler de dahil edilerek düzenlem elerin kapsamı gen işletilirk en, ihracatı sınırlamaya tabi kılınan ülke sayısı da artm ıştır.

Her defasın da geçici olm ası niyetiyle getirilen düzen lem eler in ilki, 1961 yılın da uy gulamaya koyulm uşt ur. Sadece pam uk

ür ünleri kap sam ak

üzere

uygulamaya koyulan "Uluslar arası Pam uklu Tekstil Ticaretine İlişkin Kısa Dönemli Düzen leme"(Short Term Cotton Arr an gem ent-1961) bu nedenle "Uzun Dönemli Pam uklu Tekstil Düzenlemesi" ( Long Term Cotton Arrangm ent 1962-1973) adı altında 1973 yılına kadar uzatılmıştır.

Suni ve sentetik, yün elyafın ın üretim inde ve ticaretinde gelişm ekte olan ülk eler in aldık ları payın artması, bu ürün lerin de gelişmiş ülkelerce kısıtlama

16

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

kapsam ına alınmasına neden olmuş 1974 yılında "Çok Elyaf lılar Düzenlemesi" (Multifiber Arr an gment) düzenlemesi yür ürlüğe girm iştir. 1986 yılın da yapılan uzatmada ipek ve bitkisel elyafın da ilav esiyle düzenlemenin kap sam ı daha da gen işletilm iştir.

GATT Çok Ely aflılar Düzenlemesi (MFA 1974-1994), her ne kadar tekstil ve konfeksiyon sektörün de güm rük vergilerin in azalmasına, m iktar kısıtlamalar ının göreceli olar ak kaldır ılm asına imkan sağlay arak dünya tek stil ve konfeksiyon ticaretinin libarelleşmesine kısmi katkılar sağlam ışsa da, ür etim lerini son yirm i yılda önemli oranlarda arttırmayı başarmış, araların da

ülkem izin

de yer

aldığı

sanayileşm ekte olan ülkelerin dünya tek stil ve konfeksiyon ticaretin den aldıkları p ayı sınır lan dırm ış ve artan rekabetle gelişm ekte olan ülkeleri bir bir ine kar şı, özellikle konfeksiyon sektör ün de kıyasıya bir r ekabete sokmuştur.

5 yılık bir dönem için uy gulamaya kon ulan söz kon usu düzenlemeler, gelişmekte olan ülkelerin itirazlar ına rağmen uygulanmaya devam etmiş ve tekstil konfeksiyon

ticar etinin

GATT

kurallarına

uy um laştırılm ası

sürekli

olarak

ertelenmiştir.

Ur uguay Roun d m üzakereleri sonucu 1995 yılı başın da o luşt ur ulan Dünya Ticaret Örgüt ü (DTÖ- Word Trade Organization) Anlaşması çerçevesinde MFA' nın yerine y ür ürlüğe giren ATC (Agreem ent on Textiles and Clothing- Tekstil ve Giy im Anlaşm ası) tekstil ve konfek siyon ür ünlerine uy gulanan kısıtlamalarının 2005 yılına kadar kademe kadem e kaldırılm asını ön gör en bir anlaşma olarak, düny a tekstil ve konfeksiyon ticaretinin liberalleşm esini şekillen diren hüküm leri içermektedir.

ATC 10yıllık geçiş sürecinde, kota uygulay an ülkelerin kotaları 4 kadem ede ve her kademe de artan oranlar da kaldırılmasını öngörm ektedir.

Teknik olarak ifade edilm ek istenildiğin de, DTÖ Tekstil Giyim Anlaşm ası Kadem eli Geçiş Takvimi1990yılı m iktar bazın da ithalatının 01.01.1995' de %16' sına, 01.01.1998' de %17' sin e, 01.01.2002' de %18' ine, 01.01.2005'de geri kalan %49' a karşılık gelen ürün lerin serbestleştirilmesine v e Genel Kota Büyüme Oranlarının 1995-1998 y ılları ar asın da %16, 1998-2002 y ılları ar asın da %25, 20022005 arsın da %27 artm asını ön görmektedir (İ gem e, 2003).

17

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

3.1.2. Dünya Hazır Giyim Pazarında Avrupa Birliğinin Yeri Dünya konf eksiyon ar zı toplamı 2000 yıllın da 47.604 m ilyon euro iken, 2004 yılın da 55.282 milyon euroy a ulaşm ıştır. Tekstil arzın da azalış görülürk en ( dünya tekstil arzı toplamı 2000 yılın da19.538 m ilyon euro-2004 yılın da 13.769 m ilyon euro dır.) hazır giyim de artış söz kon usudur. Konf eksiyon da Çin ve Türkiy e tekstilde olduğu gibi ilk iki tedarik çisi kon um un dadır. 2004 yılın da Çin'in payı %22, Türkiye'nin ise %15'dir. Ardın da dünya konfek siyon pazarında Romanya, Tun us, ve Fas gelmektedir.

AB konfek siyon tedar ikçisi o larak ilk on sıralamasına bakıldığın da ise, ilk üçte Çin, T ürkiye v e Hon g Kong yer alm aktadır. (Çizelge 3.6). Çizelge 3.6. Avr upa Birliği Konf eksiyon (Aras, 2006)

Sektörün ün İlk 10 Tedarik çisi

Milyon Euro No

% pay

Ül kel er

2000

2001

2002

2003

2004

2004

Dünya

47.604

50.056

50.299

55.466

55.283

100

1

Çin

7.450

7.980

8.822

10.694

12.346

22.33 %

2

Türki ye

5.322

5.776

6.720

8.126

8.527

15.42%

3

Romanya

2.558

3.258

3.597

3.764

3.812

6.90%

4

Bangl adeş

2.567

2.794

2.708

3.147

3.810

6.89%

5

Tunus

2.567

2.868

2.879

2.803

2.684

4.86%

6

Fas

2.356

2.624

2.586

2.488

2.431

4.40%

7

Hi ndist an

2.005

2.162

2.265

2.861

3.067

5.55%

8

Hong Kong

3.104

2.554

2.274

2.032

1.940

3.51%

9

Polonya

1.826

1.922

1.700

1.749

1.422

2.57%

10

Endonezya

1.800

1.760

1.438

1.358

1.353

2.45%

AB konfeksiyon pazarının ilk on sır alam asına bakıldığında ise, ilk üçte İsviçre, ABD ve Japonya yer alm aktadır. (Çizelge 3.7).

18

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 3.7. Avrupa Birliği Konf eksiyon Sektörünün İlk 10 Pazarı ( Aras, 2006) Milyon Eu ro No

% pay

Ülkel er

2000

2001

2002

2003

2004

2004

Dünya

14.705

16.207

16.181

17.612

16.198

100.0%

1

İsviçre

2.081

2.261

2.323

2.573

2.597

16.03%

2

ABD

2.567

2.704

2.312

2.484

2.408

14.87%

3

Japonya

1.435

1.557

1.438

1.386

1.299

8.02%

4

Rusya

606

862

965

1.037

1.235

7.62%

5

Romanya

551

676

715

727

761

4.70%

6

Norveç

646

642

663

713

683

4.22%

7

Çek.Cum.

229

257

406

640

693

4.28%

8

Hong Kong

534

591

553

500

508

3.14%

9

Tunus

444

479

516

511

477

2.94%

10

Polonya

392

428

421

480

499

3.08%

Dünya konfek siyon ihracatı yapan ülkeler arasında büy ük kısm ı AB ülk eler inden oluşan Batı Avr upa ülkeleri %33.6, Asya ülkeleri %42.7, Latin Amerika ülk eler i %7.1, Kuzey Amerika ülkeleri ise %5.8 pay almaktadır. Çin ve Hong Kon g'un toplam ihr acattaki tek başına dünya konfeksiyon ihracatının %29'unu oluşturmaktadır.

2003 verilerin e bakıldığın da dünya tekstil ve hazır giyim ihracatın da %30 ile en büy ük pay AB(15) ülkelerinin dir (Şekil 3.1). Toplam ihracat için de Çin'in payı ise%20, Hong- Kong'un payı ise %9'dur. Türk iye %3.8 ile ABD'den sonra beşinci dur umdadır. Alt sektör olarak aldığında ise Türk iye tekstil sektörün de 5. sır ada, konfeksiyon da ise 4. sırada yer alm aktadır. 2003 verilerine göre dünya ithalatçı sıralam alar ına bak ıldığın da ise AB ilk sır ada, ABD İkinci, Hon g Kon g üçüncü, Japonya dör dün cü, Çin ise Beşinci sır ada yer alm aktadır (Şekil 3.2).

19

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Hindistan%3,3

Güln ur ÖZDEMİR

ABD%4,2

Meksika%2,4 AB(15) %30

Türkiye%3,8

Hong Kong %9,2

Çin%20

Şekil 3.1. Dünyada Başlıca İhracatçı Ülk eler( Aras, 2006)

Hong kong %7,3

Kanada %2,1

Çi n%4 Japonya %6,2

AB(15) %38,9

ABD %22,7

Şekil 3.2. Dünyada Başlıca İthalatçı Ülkeler( Ar as, 2006) Avr upa Birliği tekstil ve konfek siyon sektörü toplam satışlar ının 2003 yılı itibariyle yak laşık %39'u dış pazarlara yöneliktir. Dış satım lar da ağırlık dış konfeksiyon a yöneliktir.

20

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

3.2. Hazır Giyim Sanayinin Türkiye'deki Mevcut Durum u 1980 yılın da uygulam aya kon ulan ihracata yönelik kalkınma politikalarının bir son ucu olarak tekstil ve hazır giyim sektörü hızla büyümeye başlamış ve bu tarihten itibaren yatırımlar artm ıştır. Türk tekstil ve hazır giyim sektörü büy ük oranda ihracata yönelik bir sektördür. Mevcut kapasiteler yurt içi talepten olduk ça fazladır. Yaklaşık 30 milyar dolarlık üretim değerinin 18 m ilyar dolarlık bölümü ihraç edilm ektedir.

Hazır giyim sektörü GSMH, istihdam v e ih racat açısından T ürkiye'nin en önemli sektörlerin den bir idir. Türk hazır giyim sektörü dünyanın 4. büyük hazır giy im ihracatçısı konum un dadır. Bugün, hazır giy im sektör ü, üretim ve istih dam daki büy ük ağır lığıyla ülkem iz ekonom isinin lokomotif sektörlerin den birisi konumun dadır (Emek ve ark.,2006).

3.2.1.İhracat Durumu Hazır giyim ve konfek siyon sektörü 2006 yılı ilk dokuz ayında 10,34 milyar dolar değerinde ihracat gerçekleştirmiştir. 2005 yılı eş dönem inde gerçekleştirilen ihracat ise 10,37 m ilyar dolar dır. Bu değerlere göre, sektör ihracatında 2006 yılı ilk dok uz ayın da %0,3 oranında ufak bir düşüş y aşanmıştır. 2006 yılı başın da dünya hazır giyim ticaretinde y aşanan dur gunluk, petrol f iyatların daki aşırı artışlar ve son aylarda yaşanan dalgalanmalar, yen i rekabet ortam ından kaynak lanan zorluklar ve ana pazarımız olan AB ekonom isin dek i durgunluk dikkate alın dığında, ihr acatın geçen y ıllara göre perform an s kay betmesi bekleniyor du. Yılın ilk aylarında m eydana gelen beklenm edik oranlar daki düşüşler, yer ini beşinci aydan sonr a bir toparlanm aya bır akm ıştır (Çizelge 3.8). Ülke gr up ları bazında sektörün ihr acatı in celendiğin de, diğer OECD ülke grubu (%-19,4) ve Diğer Bölgeler in (%-7,1) gösterdikleri düşüşler dışın da, bütün bölgeler e yönelik ihracatımız artış kay dedilm iştir ( www.itkib.org.tr,2006).

Sektör ihracatı son iki y ıldır tedrici olar ak perform ans kaybı yaşamaktadır.

Perform ans kaybı sektörel paylar da da göze çarpm aktadır : toplam ihracat içindeki pay %19,4'ten %16,8'e; sanay i ürünler i ihracatı içindeki p ay ise %28,6'dan %25'e

21

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

ger ilem iştir. Sektörün hem genel ihracat hem de san ayi ihracatındaki p ayı geçen yıla göre üç puan üzerin de bir düşüş yaşamıştır.

2003 yılı başından 2005 yılı sonuna kadar, ivm e kaybetm esine rağm en, ihracat mutlak rakam olarak hep artmıştı. Ancak 2006 yılının başın dan başlay arak mutlak rakam olarak da bir azalış başlam ıştır. Örneğin, 2004 yılın da sektörün ihracat artışı %13.7 iken, 2005 yılında %4.7'ye ger ilem iş ve nihay et 2006 yılı ilk üç çeyreğin de %0,3 oranında düşüş kay detm iş dur um dadır ( www. itkib.or g.tr, 2006). Çizelge 3.8. Aylar İtibariyle Hazır giyim İhracat Kay dı 2005-2006 Ocak- Eylül(İTKİ B,2006) Biri m: 1000 $ 2005 2006 Ocak Şubat Mart Nisan Mayı s Haziran Temmuz Ağustos Eyl ül

1.073.887 1.154.741 1.282.302 1.139.394 1.043.115 1.136.766 1.227.683 1.132.075 1.177.441

936.289 1.118.368 1.274.936 1.027.535 1.111.242 1.268.759 1.230.579 1.209.409 1.212.221

Deği şi m % -12,8 -3,1 -0,6 -10 7 12 0 7 3

Şekil 3.3. Ay lar İtibariy le Hazır giyim İhracat Kay dı 2005-2006 Ocak- Eylül(İTKİ B, 2006)

22

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

Son yıllar da uluslar arası p iyasalar da mey dana gelen gelişm eler son ucu oluşan fiyat erozyonu v e Türkiye'nin diğer sanayi dalların ın gösterdiği y üksek ihracat perform ansı nedeniyle, hazır giyim ve konfek siyon sektörü ihr acatta ilk sıradaki yerini kor uy am am ıştır. Taşıt araçlar ı ve yan san ayi sektörü 11 milyar dolar lık ihracat ile ilk sıray ı alırken, demir çelik ürün leri 6,2 m ilyar dolarlık ihracat gerçekleştirerek üçün cü sıraya y erleşm iştir . İhracat performansı açısından bir değerlendirme yapıldığın da, sektörün perform ansının Türkiy e toplam ihracatının ve sanayi sektörü ihracatının gerisin de kaldığı gözden kaçm am aktadır. Örneğin, 2006 ilk dokuz ayında toplamında, Türkiye'nin ihracatı %15, sanayi ürün leri ihr acatı %14 artış gö sterirken, hazır giyim ve konfeksiyon sektörü ihracatı %0,3 oranında düşm üşt ür. Son yıllar da tedricen perform ansı düşen hazır giyim ve konfeksiyon sektörü, Türkiye gen el ihracatından aldığı %16,8'lik pay ile sektörler arasın da taşıt araçlar ı ve yan sanayi sektörün den sonra ikinci olm uşt ur. Ancak, sektör ün için de bulun duğu maliyet koşulları ile dünyadaki

rekabet

koşulları

dikkate

alın dığında

gösterilen

performansın

küçümsenm em si gerektiği anlaşılacaktır ( www. itkib.or g.tr, 2006).

Avr upa Birliği (25) % 76 pay ile hazır giyim ihracatım ızdaki en büyük pazar olm a özelliğin i k orumaktadır. 2005 yılın da AB'ye gerçekleştirilen h azır giy im ihracatı 8.7 milyar Dolar olar ak gerçekleşm iştir. Diğer OECD Ülkeleri Toplamı (ABD, Kanada, İsviçre vb), %9,8, Ortadoğu Ülkeleri Toplam ı (S. Arabistan, İsrail, Kuveyt vb.) %2.1 olarak değişm iştir ( Çizelge 3.9.).

Gerçekleştirilen ihr acat performansın da, ihracatın %76,1'in in yöneldiği AB ülk eler i belirleyici dur um dadır. AB(15)'e yönelik ihracat %0,3 artarken, AB(10-yeni AB)'ye yönelik ihracat artışı ise %37,5 oranında olm uştur. Böylece AB-25 'e yönelik ortalam a artış %1 düzeyin de olm uştur. Eylül ayına kadar sür ekli düşük çıkan AB ülk eler ine yönelik ihr acat ilk defa artış sağlamıştır (Çizelge 3.10.).

Bu pazar da göze çarpan en önemli nokta ve hazır giy im perform ansını belirleyen h ususlar dan bir i, toplam hazır giyim ihracat pazarım ızın %25'in i oluştur an Alm anya'da 2004 yılından itibar en gör ülen durgunluk ve ivme kay bının devam etm esi ve Ocak-Eylül dönem in de %6,7 gibi bir düşüş yaşanmasıdır. AB ülkeler i arasında diğer önemli iki pazarım ız olan Fransa(%6,4) ve Hollanda (%4) aynı trendi

23

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

izlenmiştir. İsp anya (%35,6), İrlan da(%16,4), Danim arka(%9,8) ve İtalya'ya (%13,2) yönelik ihr acat büyük artışlar kaydederek bu bölgedeki toparlanmaya büyük katkı sağlam ışlar dır (İtkib, 2006). Çizelge 3.9. Başlıca Ülke Gr upları İtibari İ le Türk iye Hazır Giyim İhracat Kaydı (İtkib, 2006) ÜLKE LE R

2005 Topl am 2006 Topl am Deği şi m Ocak -Eylü l Konf'da Ocak -Eylü l Konf'd a

7.792.826

75,2

7.868.083

% Deği şi m 76,1 1,0

1.253.967

12,1

1.010.646

9,8

-19,4

89.380

0,9

179.723

1,7

101,1

Eski S.S.C.B Ülkeleri Toplamı (Rusya Fed., Azerbaycan, Özbekistan vb)

202.737

2,0

248.463

2,4

22,6

Ortadoğu Ülkel eri Toplamı (S. Arabist an, İsrail, Kuveyt vb)

186.303

1,8

217.743

2,1

16,9

Afrika Ülkeleri Toplamı (Mısır, Tunus, Cezayi r, GAC vb)

158.324

1,5

171.814

1,7

8,5

20.914

0,2

23.140

0,2

10,6

662.953

6,4

615.623

6,0

-7,1

10.367.404

100

10.335.235

100

-0,3

1000$ AB Ülkeleri Toplamı Diğer OECD Ülkeleri Toplamı (ABD,Kanada, İsviçre vb) Diğer Avrupa Ülkeleri Toplamı (Romanya, Bulgarist an, Makedonya, KKTC)

Diğer Asya Ülkeleri (Çin, Hindist an, Malezya, Tayvan vb) Diğer Ülkeler ve Bölgel er Toplamı Toplam Hazır Giyim İhracat Kaydı

Pay %

24

1000$

Pay %

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 3.10. AB Ülkelerin e Türkiy e'nin Hazır Giyim İhracat Kaydı (İtkib, 2006)

Almanya

2005 Ocak -Eylü l

Topl am Konf'da

2006 Ocak Eylül

1000$

Pay%

1000$

Topl am % Konf'd a Deği şi m Pay%

%

2.768.960

26,7

2.584.342

25,0

-6,7

102.837 180.835 278.548 33.791

1,0 1,7 2,7 0,3

106.827 182.035 305.724 28.728

1,0 1,8 3,0 0,3

3,9 0,7 9,8 -15,0

778.772 688.209 1.651.120 55.738

7,5 6,6 15,9 0,5

728.715 660.768 1.699.129 64.904

7,1 6,4 16,4 0,6

-6,4 -4,0 2,9 16,4

397.836 180.277 436.823 2.084 8.052 96.953 7.660.835 41.209 40

3,8 1,7 4,2 0,0 0,1 0,9 73,9 0,4 0,0

539.313 173.969 494.541 1.164 7.070 109.363 7.686.592 53.925 57

5,2 1, 4,8 0,0 0,1 1,1 74,4 0,5 0,0

35,6 -3,5 13,2 -44,1 -12,2 12,8 0,3 30,9 42,5

3.729 4.225 7.810 18.014 1.846 35.369 4.698 15.051

0,0 0,0 0,1 0,2 0,0 0,3 0,0 0,1

4.894 7.966 6.073 30.208 1.610 53.387 10.237 13.134

0,0 0,1 0,1 0,3 0,0 0,5 0,1 0,1

31,2 88,5 -22,2 67,7 -12,8 50,9 117,9 -12,7

131.991

1,3

181.491

1,8

37,5

AB (25) Topl amı

7.792.826

75,2

7.868.083

76,1

1,0

Türkiye Hazı rgiyim ve Konfeksiyon İh racatı

10.367.404

100

10.335.235

100

-0,3

Avusturya Bel çi ka Danimarka Finl andiya Fransa Holl anda İngilt ere İrlanda İspanya İsveç İtalya Lüksemburg Port ekiz Yunanist an AB (15) Ül keleri Toplamı Çek Cumhuriyeti Estonya Diğer Böl gel er Letonya Litvanya Macarist an Malta Polonya Slovak Cumh.

Slovenya Yeni AB Top lamı

25

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

ABD, Kan ada ve Japonya gibi ülkelerinin yer aldığı diğer OECD ülkelerine yönelik ihracatta geçen yıl olduğu gibi bu yılın ilk dokuz ay ında da düşüşler yaşanm ıştır. Bu düşüş büyük ölçüde ABD'ye yönelik ihr acattaki düşüşten(%22,1) kaynaklanm aktadır. Bu düşük perform ansın gerisinde, yeni rekabet koşullar ının getir diği şiddetli fiy at rekabeti sonucu yaşanan f iyat erozyonu ve ABD'nin Türkiye'ye olan co ğrafi uzaklığı gibi f aktörler yatmaktadır.

Hazır giyim ve konfeksiyon ihracatında oransal olarak fazla bir yer tutmayan Diğer Avr upa ülkelerin e yönelik ihr acat artışı %101,1, Esk i SSCB ülkelerine yönelik artış Rusy a Federasyon u(%30), Kazakistan'a(%127,9) yönelik gerçekleştirilen yük sek artışlar a bağlı olar ak %22,6 olm uştur. Ortado ğu ülkelerin e yönelik ihr acat %16,9 oranında artarken, Asy a ülkelerine yap ılan ihracat artışı ise %10,6 düzeyin dedir.

Bu pazara yönelik ihracat perform ansını olumsuz etkilem esi düşünülen faktörlerin başında, AB alıcılar ının ucuz olan Çin m allar ına yönelm esi gelm ektedir.

Bu pazarda, diğer önemli bir nokta ise, 2005 yılında önemli oran da artış sağlanan Finlan diy a(%15 düşüş) ve İn giltere(%2,9) pazarlarında görülen gerilemedir (geçen yıl aynı dön em de sırasıyla %37,4 ve %11,8 artış sağlanm ıştı).

2006 yılı ilk dokuz ayında dokuma konfek siyon ihracatın da %4,9 ve denim pantolon ihracatın da ise %6,8 oranında bir düşüş yaşanm ıştır. 2005 yılı boyun ca toplam hazır giyim ihracatının artmasın da bir lokomotif görevi yapan den im pantolon ihracatı, 2006 yılında tam tersi bir istikamette gelişme gö sterm iştir.

2006 yılı ilk dok uz aylık verilere göre, bir im ihraç f iyatlarım ız geçen yıla kıyasla dok um a ve hazır eşyada düşerken, örme konfek siyon da yük selm iştir.

Maliyet artışları v e döviz k urları açısın dan Türk iye hazır giyim ve konfeksiyon sektörü son yıllar da olum suz bir tablo ile karşılaşırken, son aylar da döviz kurlar ın da yaşanan artışlar sektörü az da olsa gelecek için um utlandırmıştır. Yapılan an alizde, döviz ve maliyetler arasın daki olumsuz tablonun son aylarda m eydana gelen gelişmeler nedeniyle, bir toparlanma sürecine girdiği son ucuna var ılmıştır (www.itkib.or g.tr, 2006).

AB'ye yeni üye olan 10 ülk eye yön elik hazır giy im ve konf eksiyon ihracatının perform ansına bakıldığı zaman, bu bölgede kay dedilen %37,5 'lik ihracat

26

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

artışı oldukça sev indiricidir. AB-15 pazarın da yaşanan dur gun luğa karşın yeni AB üyesi ülkelerin pazarın da gösterilen bu y üksek ihracat artışı ön em arz etm ektedir. Bu ülk eler e yönelik tekstil ihracatın da da y ük sek oranlı ihracat yaşanm aktadır. Hem tekstil hem de hazır giyim ihracat artışının gerisin de bu ülkeler de yaşanan yük sek oranlı büy üme yatmaktadır.

OECD ülk eler ine yönelik hazır giyim ve konfek siyon ihracatın da, 2005 yılına kıyasla %19,4 or anın da bir düşüş sö z kon usu olm uştur. Bu ülke gr ubun a yönelik sektör perform ansını ABD pazarı belirlemektedir. Çünk ü ABD pazarı tek başına bu ülk e gr ubuna yapılan ihr acatın %80'inden fazlasını çekmektedir. Dolayısıyla ABD pazarın daki bir gelişm e bu ülke gr ubuna yön verm ektedir. ABD pazar ına yönelik ihracatımız bu yılın ilk dok uz ayın da %22,1 oranında düşm üştür ( Çizelge 3.11.) (www.itkib.or g.tr, 2006). Çizelge 3.11. Diğer OECD Ülkelerine Hazır Giyim ve Konf eksiyon İhracatı 2005 - 2006 Ocak – Eylül Dönem i ( www.itkib.or g.tr, 2006) ÜLKE LE R

ABD Avustralya Güney Kore İsviçre İzlanda Japonya Kanada Meksi ka Norveç Yeni Zel anda Diğer OECD Ülkeleri Toplamı Türkiye Hazı r Giyi m ve Konfeksiyon İh racatı

2005 Topl am 2006 Toplam Ocak -Eylül Konf'da Ocak -Eylü l Konf'd a 1000$ 1.016.743 4.873 2.597

Pay% 9,8 0,0 0,0

1000$ 792.214 5.050 5.076

99.519 498 10.460 60.400 2.661 55.165 1.051

1,0 0,0 0,1 0,6 0,0 0,5 0,0

90.892 483 11.767 55.734 1.994 46.003 1.433

0,9 0,0 0,1 0,5 0,0 0,4 0,0

-8,7 -3,0 12,5 -7,7 -25,1 -16,6 36,3

1.253.967

12,1

1.010.646

9,8

-19,4

10.367.404

100

10.335.235

100

-0,3

27

Pay%

Deği şim

7, 0,0 0,0

% -22,1 3,6 95,5

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 3.12. Gen el İhracat Performansı İçin de Hazır Giyim İhracatının (htpp://ihracat.dtm.gov.tr, 2006)

Payı

2004

2005

%

Ocak-Aralı k

Ocak -Aralı k

Deği şi m

Türki ye Genel İhracatı

64.026. 635

73.426.151

14,7

Hazır Gi yim İhracatı

13.095. 495

13.708.378

4,7

20,5

18,7

44.103. 649

48.944.595

29,7

28,0

Hazır Gi yim İhracatının Payı Sanayi Ürünl eri İhracatı Hazır

Giyi m

İhracatını n

Sanayi

Ürünl eri İhracatındaki P ayı

11,0

Biri m:1000$

2005 yılı Ocak-Aralık dönemi ihracatı, bir önceki yıla nazaran %14,7 oranın da artışla 73,4 m ilyar dolar olar ak gerçekleşmiştir. Bu dönem toplam ihracatımızın %84,8’lik bölümünü sanayi ür ünleri, %13,2’lik bölüm ünü tarım ürünleri ve %2,1’lik bölümün ü m adencilik ürünler i oluşt urmuştur. 2005 yılı OcakAralık dön eminde, san ayi ür ünler i ihracatı %12,7’lik artışla 62,2 milyar dolar, tarım ürünleri ihracatı %27,4’lük artışla 9,7 m ilyar dolar, madencilik ür ünleri ihracatı ise %26,3’lük artışla 1,5 m ilyar dolar olar ak gerçekleşm iş bulunmaktadır.

Alt sektörler itibariyle ihr acatımızda en fazla pay a sahip olan ilk beş sektör ve toplam ihracat için dek i payları Çizelge 3.13. 'de verilmektedir. Çizelge 3.13. İhracatım ızda En Fazla Paya Sahip Beş Sektör (htpp://ihracat.dtm .gov.tr, 2006 ) % Pay

Değer

Hazır Giyim ve Konfeksiyon

% 18,7

13,7 milyar dolar

Taşıt Araçl arı ve Yan S anayi

% 17,8

13 mil yar dolar

Demi r ve Demi r Dışı M et all er

% 12,9

6,9 mil yar dolar

El ekt rik-El ekt roni k

% 9,5

7 milyar dol ar

Ki myevi M addeler ve Mamull eri

% 9,2

6,8 mil yar dolar

28

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

Bu artışın çeşitli neden lerin den birisi 2004 yılın da dünya ekonomisinin kazandığı büy üme hızının azalar ak da olsa devam etmesi ve Çin, Hindistan, Pakistan gibi Asyalı büy ük hazır giyim ihracatçı ülk eler ile kar şılaştırıldığın da ana pazarların başında gelen AB pazarına olan co ğrafi yakın lığım ız say ılabilir. Ayr ıca, y ükselen petrol ve hamm adde fiyatları, en büyük p azar ımız olan AB’deki ekonom ik dur gunluk, yükselen m aliy etler ve yo ğun r ekabet nedeniyle düşen fiyatlar a rağm en sağlanan ihracat artışı, sektörüm üzün rekabet gücün ü gösterm esi açısın dan önemlidir.

2005 yılın da düny ada m iktar k ısıtlamaların ın kalkmasıy la birlikte, ortaya çıkan yen i uluslararası rekabet ortamı, 2005 yılı başın dan itibar en dünya ekonom isin de

ve ticaretin de meydana

gelen

durgunluk,

sektörün

ihracat

perform ansını etkilem ektedir. 2003 yılı başın da başlayan h azır giyim ve konfeksiyon sektörü ihracatındaki ivme düşüşünün 2005 y ılın da da devam ettiği gör ülm ektedir. Örneğin, 2003 yılın da sektör ün ihracat artışı %25.5, 2004 y ılın da %13.7 ik en, 2005 yılın da %4.7’ye gerilem iş durum dadır.

Ocak- Aralık 2005 itibariyle, dok um a konfeksiyon ihr acatında %6 oranın da bir artış kaydedilm iştir. 2004 yılı boyunca sürekli bir artış graf iği çizen dokuma konfeksiyon ihracatı, 2005 yılın da büt ün konfeksiyon ür ünlerinde olduğu gibi hız kesmiştir. Ancak, dok um a konfeksiyon un gen el konf eksiyon ihr acatına ve örme konfeksiyon a gör e daha iyi bir perform ans ser gilediği gör ülm ektedir. 2005 yılın da toplam dokum a konfeksiyon ihracatı için de den im pantolonların pay ı %24’ den %28’e yük selm iş v e ihracat artışı %28 düzeyin de o lm uştur. Toplam konfek siyon un %4,7 oranında artış göster diği dikkate alınır sa, den im ihracatın dak i %28 oranındaki artış

yen i

r ekabet

ortam ında

gösterilebilecek

büy ük

bir

başar ı

olarak

değerlen dirilm ektedir (htpp://ihracat.dtm .gov.tr, 2006 ).

Yıllar itibariy le, konfeksiyon ihracatım ız, 1980-1990 arası dönemde % 40 oranın da, 1990-1995 arası dönem de % 16,5 oranın da artarken, sektörün için de bulunduğu dar boğaz neticesin de 1995-2000 arası dönem de %2 gibi oldukça düşük bir düzeyde artmıştır. 2004 yılında ise konfek siyon ihracatım ız %13 oranında artış göstererek 10.8 milyar ABD Do ları’na ulaşm ıştır. 2005 yılı Ocak- Haziran

29

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

döneminde 2004 y ılın ın ayn ı dön em ine göre %9 artan konfek siyon ihracatım ız 5.7 milyar ABD Do ları’n a yükselmiştir. Ülkemiz tekstil ve konf eksiyon sektörün de, kotaların kalktığı v e ucuz işgücün e

dayalı

düşük

üretim

maliyetine

sahip

ekonomilerin

rekabetinin

şiddetlendiği bu dönem den itibaren, ancak m arkalı ve m odaya öncülük eden nitelikte tekstil

ve konf eksiyon

üretimi

yapılm ası

halin de,

ihracat

artış oran ının

sür dür ülebileceği düşünülmektedir ( www.dtm.gov.tr,2006). Örm e konfeksiyon un en önemli ür ün gr upların dan biri olar ak çorap, örme konfeksiyon ihracatı içerisin dek i %11’lik payın ı kor urken, ihracat artışını da %6 olarak ger çekleştirmiştir. En fazla çorap ihraç edilen ülk eler İn giltere, Almanya, Fran sa ve Hollanda’dır.

Tekstil ür ünlerinde, 2005 yılın da gerçekleştirilen ihracat performansın da, ihracatın %75,5’inin yön eldiği AB ülkeleri belir leyici durum dadır. AB(15)’e yönelik ihracat artışı %6,3 düzeyinde olm uş ve ihr acatımız 10,2 milyar dolar seviy esin de ger çekleşm iştir. AB (10-yeni AB)’ye yönelik ihracatım ız ise %34,4 oranın da artarak 176,1 m ilyon dolar olmuştur. Böylece AB-25’e yön elik ihracatımız %6,7 artışla 10,4 milyar do lar düzeyin dedir. Euro bölgesi ekonomisindeki dur gun luğa rağm en sağlanan bu artış, sektörün rek abet gücü açısından ön em arz etm ektedir. Euro- bölgesi ekonom isinin bu yıl sadece %1.6 ve Fr ansa Moda Enstitüsü’ne (FME) göre, AB hazır giyim ithalatının ise 2005 yılın da %4 oranın da büy üdüğü göz önüne alınacak olur sa, AB-15 ülkeler ine yön elik gerçek leştirilen %6.3’lük ihracat artışı önem arz etm ektedir. FME kayıtlarına göre, Türk iye AB pazar payın ı korurken, Çin pazar payını %22’den %33’e çık arm ıştır. Hindistan hariç, diğer Asy a ülkeleri başta olm ak üzere, Romanya, Fas ve T un us, AB’ de pazar payı k ay bına uğrayan ülkeler olm uşlardır.

Bu pazarda göze çarpan en önem li nokta Almanya’da yıl başından itibar en gör ülen durgunluk devam ederken (%-1.2), Belçika(%-13,4), İrlan da(%-8,3) ve Lük sem bur g (%-22,3) dışındaki ülkelere yönelik ihracatım ızın perform ansının güçlü olm asıdır. Özellik le Finlan diya, Avusturya, İsp anya ve Yunanistan’a yönelik ihracat büy ük artış kay detmiştir.

30

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

AB’ye yen i üye olan 10 ülkeye yönelik artışının arkasın da, Türkiye’ de yerleşik firmaların gerek doğr udan gerekse yabancı ülke vatan daşları ile o ülkeler de ortaklıklar kurmak veya m ümessiller ile çalışm ak şeklinde y ürüttükleri yo ğun pazarlama faaliyetlerin in önemli etkisi bulunmaktadır. AB ülk esi olduktan sonra bu pazarlar da işçilik m aliyetlerinin artm ası, Türkiye’nin kaliteli mallarını Sloveny a, Çek Cum hur iyeti, Polonya gibi ülkeler için cazip hale getirm iştir.

Diğer Avr upa Ülkeleri gr ubun da y er alan Bulgar istan, KKTC, Mak edonya ve Rom anya’ya yap ılan hazır giyim ve konfeksiyon ihr acatı, dolar bazın da %55.8 oranın da artış kay dederek 129,5 m ilyon dolara ulaşm ıştır.

AB ülkelerinin dışında kalan Diğer OECD ülkelerin e yönelik hazır giyim ve konfeksiyon ihr acatın da, 2004 yılın a kıyasla %13.8 oranın da bir düşüş söz konusu olm uş ve hazır giy im ihracatımız 2004 y ılın daki 1,8 milyar do lar seviyesin den, 2005 yılın da 1,6 milyar dolara gerilem iştir. Bu düşüşte en etkili faktör bu ülke gr ubuna yapılan ihracatın %80’in den fazlasını tek başına çeken ABD pazarına yapılan ihracatımızın %17.6 or anın da düşmesidir.

Bu

ülke

gr ubun da ABD, Japonya ve İzlan da pazarlarına yönelik

ihracatımızda 2004 yılı başın dan beri bir düşüş gözlenm ekte olup, yıl son u itibariyle Japonya pazar ında da bir toparlanma göze çarpm aktadır.

Başta Rusya Federasyonu olm ak üzere Eski SSCB ülkelerin e yapılan ihr acat, yılın ilk yarısın da ivm e kay betm esin e rağmen, Rusya’ dan kaynaklanan bir toparlanma göze çarpmakta olup, Ocak-Aralık 2005 dönem i artış or anı %32.3 seviyesindedir. 275,4 milyon dolar seviyesinde gerçekleşen ihracat perform ansının arkasın daki belirleyici unsur un başta Ukrayna olm ak üzere, Azer baycan ve Kazakistan’a yapılan ihracat olduğu gör ülmektedir.

2005 yılın da Ortadoğu ülkelerin e hazır giyim ve konfeksiyon ihracatı, 2004 yılının ayn ı dönemine kıyasla %17,9 oranında artarak 260,3 m ilyon dolar olarak ger çekleşm iştir. Yüksek seyr eden petrol fiyatları ve petrol ihracatından elde edilen gelirin bir k ısm ının tüketim talebine kayması; Irak pazarının nispeten açılması gibi nedenler, bölgeye yönelik hazır giyim ve konfeksiyon ihracat artışının başlıca nedeni olarak gör ülmektedir. Kuzey Afrika Ülkeleri’ne yönelik ihracatım ız ise 2005 yılın da %4,7 oranın da artarak 222,7 m ilyon dolar olarak ger çekleşm iştir.

31

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

Asy a ülkelerin in Türkiye’nin toplam hazır giyim ve konfek siyon ihracatında aldıkları pay %0.2 (31 m ilyon dolar) gibi çok küçük olm akla birlikte bu ülkelere yönelik yapılan hazır giy im ve konfek siyon ihracatın da ger çekleştirilen %38,1’ lik ihracat artışı, sektör açısın dan olumlu bir gelişme olarak değerlen dirilmektedir. Bu pazarda Pakistan ve Hong Kong’a yap ılan ihracat artışı göze çarpm aktadır (htpp://ihracat.dtm .gov.tr,2006 ).

3.2.2. İthalat Durum u Türkiy e'n in h azır giy im ithalat ında ö zellikle so n iki yılda y ük sek or anlı art ışlar y aşanmaktadır. 2001 yılın da 197 milyon Do lar ger çekleşen hazır giy im ithalatı 2002 yılın da 238, 2003'te 371, 2004'te 577 ve 2005 y ılın da ise 686 milyon Dolara yük selm iştir. Türkiye daha çok dok uma giy im eşy ası ithal etm ektedir. 2005 yılın da ithal edilen hazır giyim ür ün lerin in % 37 's ini örme giyim ürünleri, % 63'ünü dok uma giyim ür ünler i oluşturm uştur. Ayrıca, dok um a giyim ür ünlerin deki ithalat arışı örme giyime göre dah a fazladır ( Çizelge 3.14.) (Em ek ve ark.,2006). Çizelge 3.14. Türkiye'nin Hazır Giyim İhracatındaki % Değişimler(1000$) (Emek ve ark., 2006) Madd e T anı mı Örme giyim eşyası ve aksesuarl arı Örül memiş giyim eşyası ve aksesuarl arı Topl am

97/ 96

98/ 98

99/ 98

00/ 99

01/ 00

02/ 01

03/ 02

04/ 03

05/ 04

11,0

6,9

-10,6

-1,5

-2,3

22,0

29,0

9,2

5,2

7,7

6,7

-2,5

3,8

5,3

23,3

17,2

19,0

7,0

9,8

6,8

-7,6

0,6

0,7

22,6

24,0

13,1

6,0

Türkiye'nin 2005 y ılın da hazır giyim ithalatını gerçekleştir diği başlıca ülkeler sırasıy la; Çin (%21), İtalya (%12), Bangladeş (%6), Hindistan (%6), Malezya (%4), Fas (%4) ve İ spanya (%4) olarak gerçekleşm iştir( Çizelge 3.15.) (Emek ve ark.,2006).

32

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 3.15. Başlıca Ülke Gr uplar ı İtibari İle Türkiye Hazır Giyim İthalat Kaydı (1000$)(Emek ve ark.,2006). ÜL KE ADI

% Değ.

05/04 144.096 18,8

2003

2004

Çin

28.134

57.526

121.273

İtalya Bangl adeş

51.115 1.463

69.196 6.492

78.395 20.985

87.584 39.763

11,7 89,5

12,8 5,8

Hindistan Malezya

2.122 1.108

5.843 4.118

16.726 19.046

38.761 26.805

131,7 40,7

5,7 3,9

Fas İspanya

1.955 27.597

4.065 38.756

18.797 39.206

25.940 24.939

38,0 -36,4

3,8 3,6

Bulgarist an Almanya

4.226 15.791

11.421 22.839

21.900 25.399

23.232 22.421

6,1 -11,7

3,4 3,3

Hong-Kong Fransa

4.695 14.468

6.777 18.972

13.383 19.227

20.726 18.783

54,9 -2,3

3,0 2,7

3.581 3.506

5.534 8.679

10.420 17.957

15.461 15.341

48,4 -14,6

2,3 2,2

İngiltere Romanya

21.926 2.674

28.098 4.303

15.110 11.410

14.788 14.032

-2,1 23,0

2,2 2,0

Tayland Sri Lanka

2.124 390

4.698 1.462

6.465 7.248

11.911 10.330

84,2 42,5

1,7 1,5

51.118 237.991

71.802 370.583

114.107 577.054

131.021 685.933

14,8 18,9

19,1 100,0

Ege Serbest Bölge Endonezya

Diğer Ülkeler Topl am

2005

%Pay 2005 21,0

2002

Türkiye, Çin'in DTÖ ile yaptığı protokolün 242. par agrafın a dayanar ak 2005 yılı Şubat ayın dan itibaren 42 kategoride Çin menşeli ür ünler ine kota uy gulam aktadır.

Bu dur um 24 Aralık 2006 tarihli resmi gazetede yayınlanan " Belirli tekstil ve konfeksiyon ür ünlerinin ithalatın da gözetim ve koruma önlemlerine ilişkin tebliğ" ile tebliğ ile y ür ürlükten kaldırılmış ve kor unm a önlemi nedeniyle Çin menşey li bazı tekstil ve hazır giyim ürünlerine k ısıtlam a(kota)getirilm iştir. Türkiye AB'n in tercihli ticaret ilişk isi için de olduğu ülkelerle, hem ikili ilişkileri geliştirmek hem de bir ticaret sapmasına m eydan vermem ek için ser best ticaret anlaşmaları (ST A) yapmaktadır. Şu ana kadar ST A ger çekleştirilen ülk eler ; EFT A, İsrail, Romanya, Makedonya, Hırv atistan, Bosna-Hersek, Fas, Suriye ve Tunus'tur (Em ek ve ark., 2006).

33

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

3.2.3. Türk Tekstil ve Konfeksiyon Sektörünün Ö ne Çıkan Sorunları a) Maliyeti Artıran ve Rekabeti Zorlaştıran Unsurlar Başta Çin olm ak üzere Uzakdo ğu ve Asya ülkelerinde so syal güvenlik uygulamaların ın keyfi ve gev şek uy gulanm ası, bu ülkeler deki işçilik maliyetler inin Türkiye’ye kıyasla oldukça düşük olm asın dan öt ür ü ülkem izin

uluslararası

pazarlar daki r ekabet şansı olumsuz etkilenmektedir.

Ham madde fiyatların dak i dalgalanmalar ve TL’nin aşırı değer lenm esi ihracatçılarımızın fiyat belirlemede zorlanmasına sebep olm akta ve bu dur um rekabet şan slar ını azaltan bir diğer un sur u oluşturmaktadır. Ülkemizdeki enerji f iyatlarının rakip ülkelerin üst ün de olm ası temel gir diler den bir i olan ener ji alanın da f irm alarımızı rakipler ine göre dezavantajlı hale sokmaktadır. b) Finansm an İle İlgili Sorunlar Eximbank tarafından ihracatçılarımıza k ullan dır ılan ve tekstil v e konf eksiyon sektörü ihracatının artışın da önemli rol oynayan ihracat kredileri k ullanımın da kaynaklar y etersiz kalmakta, ayrıca bürokratik zorluklar yaşanm aktadır.

Diğer sektörler de olduğu gibi tekstil ve konfek siyon sektör ünde de yeterli yabancı sermaye girişinin olmam ası bu sektör de teknolo jik gelişmeler i izleme ve yeni pazarlara girm e imkanını azaltm aktadır. c) Yapısal Sorunlar Ülkemiz tekstil ve konfek siyon f irmalarının %80’ den fazlasının KOBİ niteliğin de olm ası ve ö z sermayelerinin rakip lerine göre yeter siz kalması, y eni teknolojiler i

uy gulamaya

koymaların ı,

Araştırm a-Geliştirm e

faaliyetler in de

bulunm alarını v e tesis modernizasyon un a gitmelerini zorlaştırm aktadır.

Tekstil ve konf eksiyon firmalarının işletme sermayelerinin yeterli düzey de olm am ası, ger ek ür etimi sür dürmek, gerekse dış pazarlar a açılmada firm aların önündek i önem li en geller den bir ini oluşturm aktadır. Ülkemizdeki işgücü m aliyetleri bazı Avr upa ülkelerine gör e düşük gör ünse de verimlilik açısından incelendiğin de işgücün dek i eğitim eksik liği n edeniy le verim in yetersiz kaldığı gör ülm ektedir.

34

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

Tekstil ve konfeksiyon firmalarım ızın m odan ın takibi, yeni üretim teknikleri, Araştırma- Geliştirme ve ilgili eğitim faaliyetlerine yeterli ön emi vermemeleri, sektörün nitelik li ve v erim li işgücü tem in etmesin e, k atma değeri yüksek ür ünlerin üretimine imkan verm emektedir. Ülkemiz tekstil sektörün de halen katma değeri yük sek iplik ve kum aş üretiminin ger çekleştirilemem esi konfek siyon firm aları açısın dan bu alan da ithalat yapmayı zorunlu kılm aktadır. Ayr ıca, teknik tekstil alanında da yeterli ilerleme sağlanamadığın dan, bu alanda ithalat yoluna gidilmektedir.

Konfek siyon

sektöründe ağırlıklı olarak

fason

imalat

gerçek leştiren

firm alarımızın ken di markaları ile ür etim yapm a konusun da istenilen düzey de olm am aları, 2005 sonrasın da kotaların kalkması sonucun da başta Çin olmak üzere Uzakdo ğu ve Asya ülkeleri karşısın daki rekabet şan sım ızın dah a da azalmasına neden olabilecektir. Ülkemiz firmalar ının ihracatta kaydedilen p ek çok aşam aya rağmen halen dış pazarlar da yeterli dağıtım ve pazar lam a kanallar ına sah ip olmaması mevcut pazarlara nüf uz

edebilmelerin i

ve

yeni

pazar lara

girebilmeler ini

zor laştırm aktadır

(http://www.foreigntrade. gov.tr, 2006).

3.2.4. Sektörün Geleceği İçin Alınm ası Gereken Ö nlemler 1. ABD’nin, pam uk k ullanım ını yay gın laştırm a konusun dak i kampanyayı gelecek dönemlerde de sür düreceği dikkate alındığın da, bu ülkedek i tüketicilerin gittikçe dah a büyük oranda pam uklu ür ün lere rağbet edecekler i beklenmektedir. Ayrıca bah se kon u kampanyanın, dünyanın diğer ülk eler indeki tük eticilerin tercihleri üzerinde de güçlü bir etki yaratacağı düşünülmektedir. Bu itibarla, ülk emizin kaliteli pam uk üretimini teşvik edici politikalara ağır lık verm esi ger ekm ektedir.

2. Ülkemizin teknik tekstil alanında da özellik le ABD ve Japonya gibi ülkelerle teknoloji aktarımı kon usun da işbirliğine yön elmesi desteklenmelidir.

3. Avr upa Birliği pazarın a gümr ük vergisiz giriş im kanı dolayısıyla Asya ülk eler ine nazaran avantaja sah ip olan ülkem izin, sektörün y eniden yapılan dırmasına yönelik gerek li önlem ve adaptasyonları hızla tam amlaması, sektörde m oda ve

35

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

marka

oluşturulması,

firmaların

Ar- Ge

Güln ur ÖZDEMİR

kabiliy etlerinin

geliştirilm esi

ger ekm ektedir.

4. Bugüne kadar ülk emiz açısın dan sadece AB ve ABD pazarlarında r akip olarak gör ülen Çin, başta tekstil ve konfeksiyon o lmak üzere, her ür ün açısın dan çok önemli bir pazar olarak ortaya çıkm aktadır. Gerek Çin gerek se Hin distan gibi ülk eler deki artan gelirin tüketime yöneleceği ve bu anlam da bur alar da da ciddi bir pazarın oluşacağı büt ün dünya tarafından beklenm ekte olup, bun un ayrıca değerlen dirilm esi ger eken bir husus olduğu düşünülmektedir.

3.2.5. Sektöre Yönelik Sürdürülen Çalışm alar Ön ümüzdeki dön emlerde ülkem iz tekstil ve konf eksiyon sektörü için öngörülen hedefler, katm a değer i y üksek, moda-m arkaya dayalı ürün ler ile teknik tekstil gibi iler i teknolojiy e day alı ürün lerin üretim ine yo ğunlaşm a şeklinde tespit edilmiştir. Söz konusu stratejin in bir parçası olar ak, Dış Ticaret Müsteşar lığın ca ger çekleştirilm ekte olan çalışmalar aşağıda sunulmaktadır: - Moda-Marka Desteği ®

- Turquality Projesi: TURQUALITY , tüketici gö zün de bir üst marka olarak konumlanm akla birlikte, ülkem izin rekabet avantajını elin de bulundurduğu ve markalaşm a potansiyeli o lan ürün gr uplar ının üretim inden pazarlamasına, satışın dan satış sonrası h izm etlere k adar büt ün süreçler i kapsayan bir akr editasyon sistemidir.

23 Kasım 2004 tarihinde ilk olarak hazır giy im sektörün de uy gulamaya koyulan ®

proje kap samında 15 hazır giyim ve 3 tasarım cı markasına TURQUALITY sertifikası v erilmiştir (dtm .gov.tr, 2006).

2003/3 sayılı Tebliğde yer alan Turquality- From T urkey ibaresi, Türk Patent Enstitüsü tarafından 556 say ılı Markaların Kor unm ası Hakkın da Kan un Hükm ün de Kararn ame'nin 7'n ci m addesin in l'inci fıkrasının (g) bendi çer çevesin de Dış Ticaret Müsteşarlığı adına korum a altına alınan, fonu Pantone 3125 C olan ve tasarımı aşağıda

y er

alan

TURQUALITY®

sertifikasını

(http://www.foreigntrade. gov.tr/ihr/dvyar dim /tur quality.htm ).

36

ifade

eder

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 3.4. Tur quality Lo gosu( www.foreigntrade. gov.tr, 2006) - Tekstil ve Moda İş Kümesi Projesi: Ülkemiz tekstil v e konfek siyon sektör ün de faaliyet gö steren çoğunluğu KOBİ n iteliğin deki f irmalarımız arasın da iş k ümeleri oluşturmak suretiyle sektördeki m arkalaşma ve moda yaratm a çabalar ına hız kazandırmak,

firmalarım ızın

sektördeki rekabet

gücünü artırm ak

am acıyla,

Müsteşarlığımızca AB fonların dan yararlan dırılm ak üzere h azırlanan 10 milyon €’luk bütçeye sahip "Tekstil ve Mo da İ ş Küm esi Projesi" 2003 yılın da AB Komisyon u’nca onaylanm ıştır. Projeye teknik hizm et sağlayacak y üklenici firmanın belirlenmesi için yapılan uluslararası ihalenin sonuçlanmasının ar dın dan, proje İTKİB lehtarlığın da 2005 yılı Ocak ayında fiilen faaliyete geçm iştir. İki aşam alı olarak planlan an projen in ilk bölümün de, tekstil ve konfek siyon sektörüm üzün haritasın ın çıkarılm ası, kümede yer alacak KOBİ' ler in ihtiyaçlarının analiz edilm esi, İTKİB’ in kur umsal altyapısının güçlen dirilmesi, sektöre ve oluşturulacak k ümelere hizmet vermek üzere Moda Enstitüsü, AR- GE Merkezi ve Danışm anlık Merkezi’nin kur ulm ası

ve

bu

birimler in

koordinasyon unu sağlamak

üzer e

bir Küme

Koordinasyon Merkezi oluşturulması planlanm aktadır. Projenin ikin ci aşam asın da kur ulan birimlerde ihtiyaç duyulacak m akine ve ekipman alımı yapılarak, KOBİ' lerin ihtiyaçlarına cevap ver ecek 5 ortak proje hayata geçirilecektir (dtm .gov.tr 2006).

37

3. HAZI R GİYİM SANAYİNİN DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

3.3. Değerlendirm e Tekstil ve konfeksiyon sektörü, dünyada ger ek üretim sürecinde yaratılan katma değer ve gerek se de ihr acat gelirleri içindeki yüksek pay ı nedeniyle ekonom ik kalkınm a sürecinde önem li roller üstlen en ve ülkeler in kolayca vazgeçemediği bir sektördür. Tekstil ve konf eksiyon sektörü, ülk eler in daha ileri sanayilere geçiş için yarattığı serm aye birikim i ve yetişmiş işgücü sebebiyle ellerindeki en önemli basamak taşlarından birisi kon um undadır.

Ekonom ik kalkınm anın ileri aşam alarına geçmiş gelişm iş ülkelerde tekstil ve konfeksiyon sektörün ün im alat sanayi ür etim i için dek i payı sürekli azalırken, gelişmekte olan ülkeler de ise imalat sanayi ür etimi için de sektör ün payı artmıştır.

Tekstil ve konfeksiyon sektörü, ülkem iz gibi yo ğun genç nüf usa sahip ülk eler de ise önem li bir istihdam kaynağı olm a özelliğine sahiptir. Çalışmanın bu bölüm ünde tüm bunlara yer ver ilirk en dünya ve Türkiy e'deki ihr acat ve ithalat değerler ine yer v erilm iştir. Ayrıca ülkemizde tekstil v e konfeksiyon un sor unlar ına değinilerek çözüm önerileri sun ulm uşt ur. Çin'den kaynaklan an tehdide k arşı 2006 yılını sonun da bazı tekstil ve hazır giyim ür ünlerine k ısıtlam alar getirilm iştir. Çok azda olsa hazır giy imde y aşanan gerilemelere çeşitli önlemler getirilerek bu durum un ortadan kalkması sağlanm ak istenmektedir.

38

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

4. ÜRETİM VE TEKNO LO Jİ Hazır giyim ür etim aşamasın da daha çok in san a bağım lılık m evcuttur. Son yıllarda teknolojin in gelişmesi ile otomasyonun bu alan da da ken dine yer bulmaya başlam ası, bu bağımlılığı gider ek azaltmaktadır. Bu nedenle de çalışmanın bu bölüm ünde hazır giyim sanayinde üretim in işlem basam akların a yer v erilecek ve bu kademeler de k ullanılan m akine ve teçhizatlar hakk ında bilgiler verilecektir. Ayr ıca konfeksiyon daki iş akışı sır asın da k ullanılan m akine v e otom atlardaki teknolojik yenilik lere yer verilecektir.

4.1. Hazır Giyimde İşlem Basamakları Konfek siyon sektörü yap ı ger eği din amik bir sektör dür, dış satım olanaklar ı yük sektir, ürün tür ü ve üretim şekli kolay lıkla değiştirilebilip pazar koşullarıyla uyum sağlayabilm e avantajı var dır. Ancak tek stil sektörü içinde en çok hata ve problem lerin çıktığı dal da konfek siyondur. Çünkü tüm ham ve yar dım cı maddelerin bir mo delde bir ar aya gelerek, anlam kazandığı son üretim zinciridir.

Konfek siyon işletm elerin de üretim de iş akışı Şek il 4.1'deki gibidir.

39

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

H AZIR G İYİMDE İŞ AKIŞI Hammadde Deposu Model H azırlam a ve Geliştirme Bölüm ü Planlama

Serim ve Kesim Bölümü

Tasnif

Dikim Bölüm ü Ütü ve Kalite Paketleme Depolama

Sevk Şekil 4.1. Hazır Giyim de İ ş Akışı

40

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

4.1.1. H ammadde Deposu Üret im i y apılacak ür ün için gerek li o lan tüm ham m adden in kum aş ve yardım cı m alzemenin (ip lik, tela, aksesuar, düğme, f ermuar, vb.) depo lan dığı yer e denir. Kum aşlar genellik le bin alar ın serin, r ut ubet siz, t emiz ve güneş ışınlar ını geçirmeyen odalarında kor un urlar. Ham madde deposu im alat kısm ının ilk basamağıdır. Sip arişler e uy gun olarak ist enen m ikt arda kum aş v e yar dım cı malzem eler dep olan ır. Üreteceği m iktar k adar k um aş ve k umaşa uy gun yar dım cı malzem ey i seçer ek dep o lanm ası gerek lidir.

Hamm adde depo sun da k um aş ve yar dım cı m alzem eler in ko ntro lü, ütü den emesi, renk kontrolü, genişlik, desen h atası, dok uma hatası ve uzun luk kontro lü y ap ılır. Büt ün bu deney ler kalite kontro l labo ratuarın da yap ılır ve etik etle belir lenen özellik ler yazılır. İlgili yer e koyulur ( Çev ik , 2000).

Kum aş kontr olü sır asın da kum aş to p uzun luğu, en kontrolü, dokum a hatalar ı, desen kontro lü gibi kontr oller yapılır (Eray, 199 8).

Şek il 4. 2. Kum aş Kontrol Makin eler i ( Cih an M ak ine Ür ün Katalogu, 2005)

41

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

Şek il 4.2.'de; kum aş dön en merdaneler ar asına yer leşt irilm iştir. Kum aş kontro lü sırasında an i durma, ileri- ger i düzgün sarım lar yapılabilir .

Bazı firmaların geliştir dik leri otomatik top işlem e ve k umaş idare sistemi ile stok kontrolü, plan lam a, optimizasyon, k um aş topların ın alımın dan, depoya ve ser im boy unca taşınm asının kontrolü ve daha sonra p arça topların depoya ger i dönmesini kapsay an k umaş işlem eyi tüm üy le otomatikleştirecek şekilde tasar lanm ıştır.

Sistemin m erkezi bilgi kontrolüdür. Bu, m ain-fram e’i (net work yoluyla işsipar iş alım ı), CAD’ i (kesim planının n isp i uzunluğu ve yerleşim uygunluğun un kontrolü) ve kumaş depo sun u (kumaşın hazır bulun dur ulm ası ve top seçimi) kap sar.

Bu ön plan lam a bilgileri; sür ekli bir iş akışının olduğu kesimhaneye siparişlerin beslenm esin i sağlayarak, ölü zamanların etkin kontrolün ü m üm kün kılar. Kum aş topu işleme sistem i giy siyi bir bütün o larak çalışabilmek için; k umaşın yüzün ü, telayı ve astarı seçmek için progr am lanabilir.

Tek kat üretim de top değiştirme sıklığı oldukça yüksek olduğu için sistem; doğr u k ullanım düzeni k apsamında, topların hazırlanm ası ve yüklenmesi de dahil olm ak üzere bütün top yönetimini optimize etmeye gerek duyar. Barko dlar, k endi kendine çalışan senkronize statik kumaş sericilerinin otom atik yükleme ve boşaltm asın a imkân veren sisteme bilgi sağlar.

Depoda k umaş toplarının çubuklar üzerin de asılması; topların birbirine değmesinin ön lenmesi ve böylece kumaşların çarpm a son ucu zarar görm esinin engellenmesi anlam ına gelmektedir (Ökdem ve ark., 2004) .

4.1.2. Model ve Kalıp Hazırlam a Modeli belirlemek ve kalıbı hazır lamak h azır giyim in en önem li alt basamağın ı oluştur ur. Kalıbın hazırlanması ö zel bir eğitim ve beceri ger ektirir. Ölçü listesinin sağlık lı o lması ve kalıp hazırlamada çok önemlidir. En do ğru şekilde hazırlanm ış ana (esas) kalıp lar ve model uygulanmış kalıp parçaları çeşitli alet ve makinelerle ço ğaltılabilir.

42

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

4.1.2.1. Varyatör Kalıplar ın büy ültm e ve k üçültmelerin de k ullanılan bir alettir. Çizilmiş bir ana kalıptan sıçram a m iktarı belirlenerek büyültme ve küçültm eler yapılır. Varyatör ile çalışırk en önce bir başka bedene ait ana ölçüler i arasındaki sıçr ama miktarı belirlenir.

Varyatör altına büy ültmenin ve k üçültmenin yapılacağı mulaj paket par şömen kağıdı düz boy iplik doğr ultusun da ve sabit olarak yerleştirilir ( Şek il 4.3.).

Şekil 4.3. Varyatör (Eray, 1998) Ana kalıp düz boy iplik doğr ultusun da kıskaçların arasına y erleştirilir.

Kumanda düğmesi yatay ve dik ey olarak sıfır n umaray a getirilerek ana kalıbın kopyası alınır. " Büy ültm e ve küçültm e kaç milimetrelik yapılacaksa k uman da düğmesi ile kalıp bu do ğrultuda (y ukarı aşağı öne arkaya) h areket ettirilerek y eni kalıp çıkartılır.

4.1.2.2. Perferatör (Kalıp Ç oğaltma Aleti) Perferatör; kalıp kenarlarını işar etleyerek kalıbı ço ğaltmada kullanılır.

Göv desinde tek taraftan tutm a kolu olan perfer atör, ortası açık, yuv arlak bir tabla üzerinde bulun ur ( Şekil 4.4). Perferatör, kalıpların ken arın da delik açar ak y ürür ve böylece işaretleme yapar.

43

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 4.4. Perferatör (Eray, 1998).

Perferatör ile çalışırk en, varyatör de olduğu gibi önce ana k alıplar hazırlanır.

Ana k alıplar, pastal resmi hazırlamak üzere dayanıklı k arton muşam ba gibi malzem eler üzerin e yerleştirilir. Dah a sonr a etrafı çizilir. Kalıplar karton üzerin den kaldırıldıktan sonra perferatör aleti çizgilerin üzerin den geçirilerek delinir . Elde edilen p astal resim , k umaş pastallar ının üzerin e y erleştir iler ek; k um aşın özelliğine gör e tebeşir tozu vey a p udra serpilir (Pastal resm i uzun süre k ullan ılabilir). Daha sonra sünger p arçası ile büt ün delik ler üzer inden geçir ilir. Böylece büt ün işaretler, kalıplar kaldır ıldığında pastal kum aşın üzerin de kalır.

4.1.2.3. Rulet Çeşitli f irm alar ın özel o lar ak geliştirdiği bir tek niktir. Hatlar, sivr i uçlu rulet ile şablon halin e getirilmiş kalıpların çevresin den geçirilerek kağıt üzer ine aktarılır. Şablonlar k umaş pastalın üzer ine iğne yardımıy la t utturulur v e k umaşın kaba kesim i kâğıt ile birlikte yapılır.

4.1.2.4. Teksog raf Aleti Past al resm inin o luşt urulması için tek sogr af isim li bir aletten y arar lan ılır.

Teksograf

ile

kalıp

parçaların ı

44

1:5

ölçeğinde

küçült ülür

ve

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

pastal resim ler i oluştur ulur. Teksograf aletin in Şek il 4.5.'de görüldüğü gibi iki ucu bulunur. Uçlar dan biri kalıbı k üçülter ek çizerken diğer uç kesimi y apar.

Şekil 4.5. Teksograf Aleti (Eray, 1998)

4.1.2.5. Bilgisayarlı Kalıp H azırlam a Teknikleri

Bilgisayar ekranın daki tasarımların k alıp haline getirilmesi kalıpların en az fireyi v erecek şekilde yer leştirilerek markalama, etiketlem e ve kesme talimatlar ının çabuklaştırılması bilgisayar teknolojisi ile hız k azanmaktadır. Hazır giyim ve bilgisayar sektörünün bir likte gerçekleştir dikleri (Bilgisay ar Destekli Tasarım) CAD v e CAM ( Bilgisayar Destek li Üretim) sist emleri ile dah a seri ve daha az hata ile kalıp planlamak ür etm ek mümk ün olm uştur. 5. bölüm de CAD-CAM sistemlerin e detaylı bir şekilde y er verilmektedir.

4.1.3. Kesimhane Bölüm ü

Kumaşın ser im inin yapıldığı, p astal r esm ine gör e kaba v e ince kesimleri yapılar ak tasnif edildiği bölüm dür. Kesim han e bölüm ün de k ullanılan aletleri şu şek ilde sır alay abiliriz:

45

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

a) Kum aş Serm e Makineleri b) Kum aş Man dallar ı ve Kum aş Kısk açlar c) Tutturucu İ ğneler ve Ağırlıklar d) Çıt Makası e) Delm e Aletleri f) İplik Geçirm e Aleti g) Kum aş Kesim Makineleri (yuvarlak, köşeli, dik bıçaklı) h) Etiketleme Makineleri i) Giyim Parçalar ını Tutucu Alet k) İplik Geçirm e Aleti l) Leke Temizleme Aleti 4.1.3.1 Kumaş Serme ve Kesme İşlemleri Kumaşların belli bir düzen için de masa üzer ine çok k atlı y erleştirilm esi pastal işlem idir. Pastal serme ile ilgili bazı işlem ler in uy gulanm ası ger eklidir. Mo del ve kalıp hazır lam a bölüm ün den geçen kesim fişi üzer in deki bilgiler e gör e, pastal serm e işlem i yapılır.

Kesim fişi üzerinde, drop adetleri (44-46 beden arası) belirtilir. Drop adedine gör e k umaş p astal serilerek bu f işe işlenir. Ay rıca kesilen k um aşlar ın küçük örnekleri kesim f işin de işlen en bölümün kenarına zım balanır. Kumaş toplarındaki defolu kısımlar çıkar ıldıktan sonra m etrajları işletm e defterine kay dedilir. Defo çok fazla ise k umaş ger i gönderilir.

Kesim işlemi k ararlaştırılan k um aşlar ambardan alınarak metrajlarına göre fir e vermeyecek şek ilde en az iki beden in birlikte kesim i planlanar ak, pastal serilecek k um aş miktar ı hesaplanır. Pastal sayısı talebe göre ve eldeki kum aş miktarına göre değişir. Eni geniş olan k umaşlar en alta gelecek şekilde toplar özel Pastal Atm a Makin esin de v eya elde tek veya çift kat o lar ak m asa üzerine, kum aşın k enarı, masa kenarına gelecek şekilde soldan sağa doğr u yayılır. Top bitiminde, r enk değişimin de ek ve kesik yerlerinde bir bir ine geçme işlemi yap ılır.

Geçirm e işlem i 6 metrelik yayım da, m asada bantla işar etli 16 cm.lik bölümlere

46

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

kum aşın ek yer leri bir birine ters yön ler den getiriler ek yer leşt ir ilir. Past al Resm i çizilir k en kum aştak i geçm e yerler i dikk ate alınarak kalıp hazırlanır. Elle yapılan pastal atımın da, k umaşlar tek veya çift kat olar ak yay ılır. Çift en kum aşların ortalar ındaki ütü izleri üst üste geldiğin de yığılma yapması (kabarıklık) ve kenarlarının düzgün yer leştirilmem esi nedenleriyle Pastal serim genellikle çift kat olarak yapılır.

•

Masa uzun luğ u 1 5- 30 m etr e ar asın da atölyen in büy üklüğün e gör e mümkün o lduğun ca uzun t utulmalıdır,

•

Masa y ük sek liği ist enildiğin de ay arlan abilir şek ilde vidalı olm alıdır.

•

Çalışacak kişin in boy una gör e ay arlanabilm elidir.

•

Masa ayakları k esitli veya yuvarlak o labilir .

•

Serme işlemi yapılırk en bazı k ur allara dikkat edilmelidir.

•

Kumaşlar gerilimsiz şekilde serilm elidir.

•

En az bir kenarı m asa kenarın a çakışmalıdır.

•

Köşelerin (kesim uçlar ının) 90 ° o lmasına dikkat edilmelidir.

•

Tüy ve desen yön üne dikk at edilmelidir.

•

İstenilen m iktarda serildikten sonra, her iki uçtan 1,5 cm fazlalık

verilmelidir. Ülk emizde en fazla kullanılan yöntem genellikle, 2 işçinin iki uçtan tutturduklar ı k um aşı çek erek üst üste serm esi şek lin dedir (Eray, 1998). Serme sırasın da k um aş esnememelidir. Serim ger gin liği çok önem lidir. Kum aşın top sarım ger ginliği ve serim ger gin liği olması gerekenden çok ise serim de pastal atım ı sırasında atılan kumaş katları kesildikten sonra üzer lerin dek i gerilimler kalkıp, ser best halde kalacakları için boy k ısalm a sor unu ortaya çıkacaktır. Özellik le örm e k umaşlar da serim ger ginliğin in fazla veya düzgünsüz olması son ucun da, kesimden sonr a parçaların boylarında kısalm alar görülmektedir. Serim işlemi serim arabaları ile yapılm alıdır. Bu arabalar kumaşın cinsine, desen vey a hav yön üne v e sarım şeklin e göre serim tekniğini, gergin liğini ve serim hızın ı ayarlay abilmektedir.

Serim arabaları; y üksek hızlarda, esn etmeden

47

serim

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

sağlam akta ve kesim p lanı son larındaki k ayıpları da en az seviy eye in dirm ektedir.

Böylece ser im verimliliği ve kalitesi artm aktadır (Ök dem ve ark.,2004).

Kumaşın özelliğin e uy gun olarak çeşitli şekiller de serim yapılır : 1. Tek tek serim: yüzü ve tersi aynı o lan kumaşlar da tek tek serim yapılır.

2. Yüz y üze serim: Tüy ve desen yön ü olan kumaşlar da y üz y üze ser im i yapılır.

3. Blo k serim : Ayn ı an da üç ayr ı serim yap ılabilir . (Masa büyük lüğün e göre) 4. Yüz y üze kadem eli serim : Farklı beden lerden, f ark lı say ıda üret im" düşünüldüğün de y üz yüze kademeli serim yapılır . Örn eğin; 38 beden giy imden 50 adet, 40-42 beden giy im den 75 adet ürün ür etildiği dur umlarda.

5. Asimetrik ser im: Tek tek serim ve iç- içe kumaş geçirme tek niği uy gulan dığı dur um lar da k ullanılır.

6. Tek tek kademeli serim : Tersi-yüzü aynı olan kum aşlarda v e farklı bedenlerden, far klı

say ıda üretim yapılması ger ektiği dur umlarda

kullanılır.

7. Zig-zag serim : Kumaş ö zelliğine göre zig-zag ser im yap ılabilir. P astal başı ve son un da kesim yapılm az.

8. Tüp k umaş ser im i: Örgü kum aşların serim in de k ullanılır. Kum aşın ik i yan ı kapalıdır. Yuv ar lak ör gü mak inesin den çıktığı gibi t üp halinde ser im y ap ılır.

9. Katlı " U tipi" serim Triko ve ör gü k um aşların serim inde kullan ılır.

10. İki ko ntrast renk li k um aş ser imi: Kareli, çizgili, a simetrik kar eli, kontrast r enkli ve desenli k umaşlar da özel kesim m asası k ullanılarak kesim y ap ılır.

48

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

Çok çeşitli şekillerdeki pastal ser imler i için geliştir ilen ser im masaları şunlar dır: 1) Kum aş Tekn esi: Kumaşlar tekn ede dönerek k ullanılır ( Şekil 4.6)

Şekil 4.6. Kum aş Teknesi (Eray, 1998) 2)Kum aş askısı: Yüz y üze ser im yapılmaz ( Şekil 4.7)(Eray, 1998)

Şekil 4.7. Kumaş Askısı.(Eray, 1998) Hazır giyim ür etiminde en önem li aşam alar dan birisi de kesim aşamasıdır.

Hazır giyim de kumaş pastal boy u uzunluğunda, k umaşın tüy ve desen yönü dikk ate alınar ak üst üste ser ilip k um aş katlarının üzerine pastal p lanı yer leştirilir ve bıçak, hızar ya da kesim sistemleri ile in san gücü k ullanılarak elle kesim işlemi y apılır( Şekil 4.8). Kesilen parçalar üzer ine delme m akin esiyle işar etler konar ak, bir giysi oluştur acak parçalar eşlen dir ilir v e üzerlerine n umaralar koy ulur. Böy lece giy si dikim işlemine hazır olur ( Bayraktar, 1996). Bu işlem de ne kadar dikkatli olunursa olunsun hatalı kesimler olm aktadır.

49

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

Hızar

El motoru

Şekil 4.8. Hızar Mak inesi ve Kesim Motoru (Timtaş, 2005) 4.1.3.2. Kumaş Serim ve Kesim İşlemlerinde Bilgisayarın Kullanılm ası Kesim plan ı hazırlığı işlemi sırasında sistem , kullan ıcıy a istediği model v e bu modeller den istediği bedenler e ait kalıpları istediği şek ilde yerleştirm e olanağı sağlar. Kullanıcı aynı anda tüm boy k esim planın ı ekran da gör erek kontrol edebilir.

Sistem kalıpların düzgünlüğünü ( çözgüye p aralel v eya dik olmasını), üstüste binmemesini, adetlerinin do ğr uluğunu, kalıplar ile ilgili önceden belirlenm iş özel sınırlamalar ın (kalıbın kesim planında bölünmesi vey a bölünmemesi, dön dür ülm esi vey a dön dür ülmemesi gibi) uy gulanm asını sağlar. Böylelik le en yük sek kum aş kullanım verim liliğini ve kesim kalitesini sağlayacak yerleşim düzeni hazırlanabilmektedir ( Şek il 4.9.)( Ök dem ve ark., 2004).

50

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 4.9. Kesim Planı Hazır lam a(Ökdem ve ark., 2004) Gün üm üzde kesim hane de k ullan ılm aya başlan an CAM (cutter) sistemleri ile hız, tasarruf, ve kalite de y ükselm e sağlan abilmektedir. Bu sistemler için üst üste yerleştirilen k umaş katları vakumlan arak sıkıştırılır. Böy lelikle k um aş k atlarının kayması kır ışm ası pro blemi ortadan kalkmış olur. Sıkıştırılan bu k um aş k atları bir dik bıçak taraf ından otom atik olarak kesilmektedir ( Karaman, 2000)(Şekil 4.10).

51

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 4.10.Tam Otomatik Kesiciler (Cihan Makin e, 2005) Kesim bölümlerin de yapılan doğr u ve verim li çalışmalar işletm enin kalite ve verimliliğini çok o lum lu yön de etkiler. Kesim işlem i Cutter(kesici) adı ver ilen CAM sistemi ile yapılır sa; kesim hassasiyeti, düzgünlüğü, kalitesi ve k umaş k ullan ım verimliliği artacaktır. Kesim hızı kesim planına göre kontrol edilebilmektedir.

Parçalar v akum etkisi altın da sıkıştırıldığı için y üksek k atlarda bile çok düzgün kesim yapılabilm ektedir. Cutter’lar; kum aş ve işçilik

gibi önemli maliyet

unsurlar ın dan ve zaman dan tasarr uf sağladıkları gibi, kesim kalitesin in ve verimliliğin de artmasına yol açm aktadır lar ( Ök dem ve ark, 2004).

52

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

4.1.4. Dikim İşlemi ve Kullanılan Makineler Hazır giyim üretim in de üretim hızını ve kapasitesini belirley en temel işlem dik imdir. Kullanılan dik iş makinelerinin cinsleri, sayıları ve hızları, üretim kapasitesin i belirler. Dikiş işlemi bun un yan ında giysinin kalitesini ve day anıklılığını da belirlem ektedir. Dikim sır asın da uygulan an dikim işlem ine göre çeşitli makineler kullanılarak, düz dikiş, zin cir dik iş, overlok gibi değişik dik iş türleri uy gulanır. Hazır giy imde k ullanılan m akineler daha ser i ve daha çok iş ür etme sistem i ile imal edilmeleri amaçlanmış, h er m akinenin tek tip iş yapm ası hedeflenm iştir. Örneğin, düğme dikme, ilik açm a, etek bastırm a, overlok yapma v b. gibi...

4.1.4.1. Düz Dikiş Makineleri a) Klasik Düz Dikiş Makinesi Klasik düz dikiş m akin esiyle dikilen işler de kalite, doğrudan işçinin becerisine, sağlığına, moraline ve yor gunluğuna bağlıdır. Standart bir kalite için; mümkün olduğun ca k alitenin işçiye bağımlılığından k urtarılm ası gerekir. Kalitenin işçiye bağlı olması, çok iyi bir k alite kontrol sistem ini gerektirir ki bu da ek maliyet dem ektir. Ayr ıca bu bağlılık, günlük ür etim adedinin de değişimine neden olur.

Şekil 4.11. Düz Dikiş makinesi ( Ök dem ve ark. 2004) Düz dik iş m akinesi, ür ün tipinin değişmesi halin de başk a bir işlemde de

53

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

kullanılabilir. Düz dikiş m akinelerin de işlem in dah a uzun zam anda olması neden iyle aynı kapasitedeki üretim için otomatlara göre dah a fazla makine ger ektiğin den yer ihtiyacı da fazla olm aktadır. Düz dikiş makinesini kullanabilen bir işçi, aynı makineyle genelde her işi dikebilir. Düz dikiş m akin eler inin tamir ve bak ımları daha kolay olup bu iş için özel bir elem ana gerek yoktur (Taylor, 1995). b) Mo dern Dikiş Makineleri Bilgisayar ın

dikiş

makinelerin de

k ullanılm asıy la

m ekanik

tertibatlı

makinelerin problem leri çö zülmüştür. Makineye eklen en bilgisayarın ver diği kom utla, kumanda k utusu üzerin den durdurma sistem i devreye girerek makin eyi dur dur ur.

Makineyi istenen yer de durdurmanın iki yolu var dır. Bun lar: l) İ ğnenin altın daki k umaşın bitm esini v eya sev iye kay betmesini okuy abilen fotosel tertibatları, 2) Bilgisayar program ıyla dikilecek uzun luğa uy gun, dikiş sayısını ay arlay an tertibatlar.

Bu işlem için dikilecek uzunluktaki dik iş sayısı ayarlan ır ve bu sayı bilgisayar a yüklenir. Bilgisay ar, ön çalışma bilgilerini belleğine alır ve daha sonr aki dik işleri aynı şek ilde tekrarlar. Pekiştirmede ileri- geri mekanizmasını çalıştıran da bu sistemdir ( Şekil 4.12).

Şekil 4.12. Elektronik Düz Dikiş Mak inesi ( Astaş Juki, 2006)

54

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

Bilgisayar par çasının makineden bağım sız olm asıyla ayn ı bilgisayar farklı makineler de da kullanılabilir.

Kumanda kut usun dan sağlanan diğer bir yar ar da iğnen in istenen yer de dur dur ulabilmesidir. Pedaldan ay ak çekilince makine durur. Bu durum da iğnenin alt konumda olması istenir. Böylece köşe dönüşleri, iğn e içer de olduğun dan düzgün bir şekilde yapılır. Otomatik iplik kesiciler, dikiş plakası altında olduğun dan üst iplik, iğn e tarafın dan kesici hizasına getirilir. Pedaldan ayak kalkınca, m akine yavaşlar ve dur durm a m ıknatısı, iğne aşağıda iken devrey e girer ek m akineye durdur ur. İki iğneli makineler de, köşe dön üşü sağlanam ayacağından, ayak p edaldan çekilince iğneler üst kon um da dur urlar. Oysa iğne iptalli çift iğn eli düz dikiş makinelerin de köşeye gelin diğin de, istenen iğne devre dışı bır akılarak tek iğneli şekilde çalışır. Bu tür makineler, iplik kesicilerle donatıldıklar ın dan pedaldan ayak çekilince tek iğne yine alt konum dayken makine dur ur.

Dikimin başlan gıç ve bitiminde ya da istenen bir yerin de pek iştirme işlemi için makin e transportörün ün ileri-geri çalıştırılmasını otomatik olarak yaptırabilen gelişme sağlanmıştır. Bu makinelerde m akinenin kolu üzer ine veya dışarıy a m ini bir bilgisayar yerleştirilm iştir. Bu bilgisay arın istenen sayıda iler i- geri dikiş sayısı, işçinin isteğin e göre değil, k um aşın cinsin e uy gun say ıda o lacak şekilde yaptırılabilir. Dolay ısıyla y apılan pekiştirme, gör ünt üyü bozmaz. İşlemi bitm iş parçanın baskı ay ağının altından uzaklaştırılm ası için, baskı ayağının parça üzerin den kaldırılması gereklidir. Bu işlem bilgisayarlı m akineler de otomatik olarak ger çekleşir. Makine üzer indeki bilgisayardan işlem bitti komutu alan kum an da k utusu, ya bir elektrom ıknatıs veya basınçlı hava düzeneğine bağlı pistonu harekete geçir ir. Bunlar a bağlı olan ay ak kaldırm a m ekanizması devreye gir erek ayağı y ukar ı kaldırıp, dik ilmiş parçay ı ser best bır akır.

Dikiş m akinesi üzerin de bulunan direk-motor, makinedeki her şeyi kontrol eden bir m ikrobilgisayar yar dımıyla, örneğin; m asura ipliğinin bitişini optik olarak kontrol etmekte ve "bitti" sinyali üretildiği an da makineyi dur durm aktadır. Aynı şekilde dikilen kumaşın kaç kat olduğu tanım lanabilir ve kat adedi azaldığı an da (veya ken ara belli bir mesafe kaldığında) m akin enin durm ası sağlan abilir. Bu kom pleks makineler daha az sayıda fakat daha usta işçiler gerektirm ektedir ler.

55

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

Küçülen parti büy üklükleri ve h ızla değişmesi gerek en üretim tipleri, çalışanlara bu değişen işlemlere kolay ca uym a zorunluluğu getirmektedir.

4.1.4.2. O verlok Makinesi Ken ar tem izleme ( over lok) dikişi, aslın da zincir dik işin değişik bir şek lidir . Özelliği bir y a da ik i dikiş ip liğin in kum aş k enar ını sar arak on un saçaklanm asını

ö nlem esidir .

Ay nı

zam anda

kum aş

par çalar ın ın

birleştir ilm esi için de kullan ılır ( tr ikolar da, iç giyim de).

Bir çok ip likt en o luşan bir ken ar tem izlem ede dikişinde iyi bir elastikiyet gör ülm ektedir. Kesim k enar lar ının tem iz olm ası, otomatik bir kesim mekan izm ası

yar dım ıyla

sağlan abilir.

Sadece

bazı

belir li

kullanıldığında y eterli bir dikiş sağlamlığı elde edilebilir.

Şekil 4.13. Üç İplik Over lok Makinesi (MEB, 2005)

Şekil 4.14. Beş İplik Overlok Makinesi (MEB, 2005) Overlok makin eler inde örme işlem i dört şek ilde y apılır: •

Tek iplikle zincir dikiş

•

İki iplik le zincir dikiş

56

dikiş

tip ler i

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

•

Üç iplikle zincir dikiş

•

Beş iplikle zin cir dikiş

Güln ur ÖZDEMİR

Kenar tem izleme dikişleri çok elastiktir. Kesim kenarının sağlam lığı kullanılan dik iş tiplerine göre değişik özellik ler gö sterir. Kullanılan ipliklerin sayısı (bir ile beş ipliktir) ve kumaştaki yer leri, dik iş tipini belirlemektedir. İki ve üç iplikli kenar sarm a dikişler i vardır. Emniyet dikişler i ise, kom binasyon dikişler dir. dört iplikli ya da beş iplikli çalışılır ( Çevik, 2000).

4.1.4.3. Dikiş Otomatları Otomat : Bir engelin ortadan k aldır ılm asıyla, herh an gi bir dikim işlem ini kendi başına y apan bir sistem gr ubudur. Otomatları aşağıdaki gibi sınıf lan dırabiliriz: a)Kullanım Yerlerine G öre: 1)Kısa Dikiş Otom atları:Ör.: Düğme, ilik, reçme otomatları.

2)Uzun Dikiş Otom atları: Ör.: Uzun k enar otom atı. b) Kum anda Sistemine G öre: 1)Mekanik Kuman dalılar (Kuman da Kasnak lı Makin e) 2)Nüm erik Kontrollü Mak ineler ( Bilgisayara Bağlı Kum an dalılar) c)O tom asyon Derecesine Göre: 1)Yarı Otomatikler: Çalışan kişi, kısm en sevk ve kontrol işini y apar.

2)Tam Otomatikler:İşlem in büy ük bir k ısm ını makine yap ar. İşçiye sadece m akineyi çalıştırma ve dur durm a görev i düşer.

3)Mekanizma İşyerler i: Makin eye kumaş beslem e, dikm e, k umaşın çıkarılması v e istiflenmesini ken di yapar. d)Yapılarına Göre: 1)Tek Amaçlı Otomatlar: Makine tek bir işlem yapabilir. Ör. Hep cep dikme gibi.

2)Çok Amaçlı Otomatlar: Makine bir den f azla işlem yapabilir. Ör. :Klasik düz dikiş makin esiyle birçok işlem yapılabilir ( Ünal, 1999) Otomatik tesisler in sağladığı av antaj, stan dart kalitedir. Mamul üzerin de istenen kalite özellikleri, zaten m akine üzer inde yap ılacak ay arlam alarla elde edilir.

57

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

Oluşabilecek hatanın kaynağı, sadece makine olacağın dan saptanm ası ve giderilm esi dah a kolay dır. Bu yöntem lerde kalitenin özellikleri işçiye bağımlılıktan k urtarıldığı için çok iy i bir kalite kontrol sistemine de gerek yoktur. Elde edilecek gün lük adedin işçi ran dım anından bağım sız olm ası da yöntemin avantajları arasın dadır. Otom atların uygulanması h er kapasite için uy gun değildir. Makine fiyatlar ının çok yüksek oluşu nedeniyle ancak belirli bir kapasiteden sonr a ekonomik olmaktadır. Ürün tipi uzun vadede değişmeyen, yük sek kapasiteli konfeksiyon işletm esi için rantabldır.

Otomatik tesisin yer ihtiyacı daha fazla olm asına rağm en aynı üretim m iktarı için, dah a az m akine gereksinim iyle bu dezav antaj ortadan kalkmaktadır. Düz dikiş makinesin de çalışan bir işçinin otomatik tesisi k ullanm ası zor dur. Bu nedenle otomatı kullan acak işçinin gelmeme dur um una (İzin, hastalık gibi dur umlarda) karşı ikinci bir yedek elemanın y erleştirilm esin de f ay da vardır (Ünal, 1999).

Aşağıda hazır giyimde çeşitli am açlar la k ullanılan bazı otomat ve makinelere yer verilmektedir.

1) Düğme Dikme Otomatı Düğme dikme otomatı, kollu dikiş m akinelerin de genellik le tek iplikli zincir dik iş pren sibiy le çalışır. Bu otom atlar iki gözlü veya gözsüz düğmelerin dikimin de kullanılır. Sabit dikiş say ısına göre çalışan m akine bir dikiş pro gramı ile donatılmıştır. 6- 40 dikiş arasında pro gramlanabilir ( Şek il 4.15).

Şekil 4.15. Elektronik Düğm e Dikm e Makinesi (AMF Reece, 1999)

58

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

Dikiş program ı için de iğn e m ilinin yanal har eketinin sayısı belirlidir. İ ğnenin bu salınım hareketi krank m ilinin yanal hareketi ile sağlanır. Dikiş hızı 800-1800 batış arasın da bir dikim hızı elde edilir.

Kumaş t utucusun un k aldır ılması ve otom atın çalıştırılm ası, pedallar kullanılarak m ekanik biçim de ya da ayakta idar e edilen elektro mekanik veya pnömatik bir ilav e ile tertibatla ger çekleştirilir. T üm düğme dikme makineler in de iplik kesme otomatı vardır. Düğme dikm e m akinesi, otom atik düğme sevkin e sahip olabilir. Burada bir den f azla düğme deposu ( farklı renkler için ) olabilir. Otomatik düğme ayarlayıcısının sevki ve pozisyon lam ası, kumaş tutucusun da olur (Ak ay dın, 1999).

2) İlik Açma Otomatları İlik açm a otom atları k ullanım alanı açısın dan çam aşır iliği ve konf eksiyon iliği açma otom atları (gözlü ilik açm a m akineleri) o larak ikiye ayrılır.

Düz dikiş ilik açm a otom atları alt transport tertibatına sahiptir. Gözsüz düz ilik açarlar. Dikiş parçası boy una ve en ine yönde h areket eder. Bu tip ilik otomatlarında dik im işlem in den sonr a ilik kesilir. Kum aş taşıy ısı plakası belirli bir çalışma basıncı altında, ilik başlangıcı aynı anda kıskaç plakası bir birin den ayr ılır ve kum aş ger gin halde tut ulur.

Şekil 4.16. İlik Otomatı (Brother, 2005)

59

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

Dikiş mekanizması ayarlanır ve ilik dikilir. Dikişten sonra k um aş taşıyıcı plakası kesim tertibatına getirilir v e ilik k esilir. Kesim işleminden sonra kısk aç açılarak, k umaş serbest hale getirilir. Eksantrik kam , bir dişli çift iken ana mil üzerine bağlanmıştır. Dişlinin oranı değiştirildiğin de, transportörün hızı ve dolayısıyla dikiş sayısı iliğin dikiş sıklığı değişir. Ayar noktası değiştirilm esi ile ilik boy u ay arlanır.

Gözlü ilik makin eler i zincir dik iş pren sibin e gör e çalışır. Temiz kenarlara sahip ilik için, dikişten önce ilik kesilir. Kesme blo ğu k esim uzunluğuna göre değişir (Akaydın, 2003). İlik makineleri ile ilgili bazı parametreler: Standart makinelerde en yüksek hız 2000 batım / dakikadır. Hızlı m akinelerde ise 3000-3500 batım/ dakikadır. Ancak batım hızı program bitim inden önce 900 batım / dakikaya düşürülmekte ve böylece kesme ve dur durm a enerjisi azaltılmaktadır. Hızın değiştirilmesi, m ekanik ya da elektriksel yöntem lerle olabilm ektedir. İlik makinesi, belirli sınırlar için de, farklı uzunluklara sahip ilik boylarına ayarlanabilir. Kaliteli ve k usur suz bir ilik açm ak için kumaş baskı tertibatı geliştirilmelidir. İlik açma makinelerinde iplikler, dikiş programının son unda farklı kumaş yüzler i üstünde kesilm ektedir.

Makasın kavrama ve kesme hareketi bir yay yar dımıyla gerçekleştirilir ve kum aş tutucusunun kaldırılmasıyla başlatılır. İplik kesildikten sonra dikiş plakasının altında bulunan bir iplik çekicisi, bir miktar masura ipini çeker ve bir kesici bıçak bu ipliği iliğin altında keser.

3) Pens Otom atı Kısa dikiş otomatıdır. Yar ım ve tam pens dikişlerini sağlar pens uzun luğu ve pens der inliği ayar lanabilir veya program lan abilir.

60

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

4) Kol Ucu Bastırma Otomatı Kol ucu bastırma otomatı örme giy silerin üretiminde kullanılan, makineye yerleştirilen giysi ko lun u istenen ölçüde kıvırar ak dik en ve dikiş ken arlar ını tem izleyen otomatik iplik kesicili over lok makinesidir.

5) Cep O tomatı Program lanabilir cep dik im otomatı; bluzlar, gömlekler ve pijam alar da bulunan cepler için k ullanılır. Tertibat, iyi bir görüş sağlan acak biçim de ön den yüklenmekte ve kıvırma, transport ve dikim bölümlerin den oluşmaktadır. Dik im bölüm ünde tek iğneli h ızlı bir düz dikiş makinesi bulunur. Bölümler ar asın da transport otom atik olarak yapılır ( Şekil 4.17) (Akay dın, 2003).

Şekil 4.17. Cep Otomatı (AMF Reece, 1999) 6) Etiket Dikiciler Etiket dikiciler, giy si üzer ine takılan etiketler in dört ya da iki kenarını zig zag veya düz dikiş ile diken m akin eler olup program lanabilir dikme özellik leri ile değişik boy ut ve şekillerdeki etiketleri dikebilmektedir.

61

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

7) Punteriz Makinesi Jeans k um aşlar da, ilik başlarında, kem er köprülerin de, iç çam aşırlar ında sağlamlaştırma işlemi olarak tanımlayabileceğimiz işlemin yapıldığı makineler dir.

Bilgisayar kontrollü y apılan bu işlem çok farklı dikiş programları içerm ektedir ( ilik ucu punterizi, jean s vs) (Şekil 4.18).

Şekil 4.18.Elektronik Punteriz Mak inesi ( Astaş Juk i, 2006) 8)Zincir Dikiş Makinesi Zincir dikiş işlemi yapan makinede bir iğne mevcuttur. Dikiş boy u 3,5-7mm arasındadır. İp lik sayısı ikidir. Pantolon, elbise etek uçların da k ullanılabilir.

62

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 4.19. Düz Yatak Tek İğne Çift Zincir Dik iş Makinesi ( www.nakamakina.com ,2006) 9) Silindir Yatak 4 İğne İplik Kesicili Çift Zincir Dikiş Makinesi Dört iğneli sekiz iplik li, 7-17mm dikiş boy u bulun an, pantolon, şort vs. de kem er kısm ında k ullanılan dik iş m akinesidir ( Şekil 4.20.).

Şekil 4.20. Silin dir Yatak 4 İğn e İplik Kesicili Çift Zincir Dikiş Makinesi( www.nakam akin a.com , 2006)

63

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

10) Ceket Kol Takma O tom atı Cek et kolun un göv deye m onte edilmesi işlem ini sağlar ( Şekil 4.21.).

Şekil 4.21. Ceket Kol Takma Otomatı (Astaş Juki, 2006) 11) Fonksiyonel Ve Dekoratif Punto Dikiş Makinesi Cek ettin yaka cep ucu gibi bölümlerine p unto dikiş işlem i yapılabilmesini sağlar ( Şekil 4.22).

Şekil 4.22. Fonksiyon el ve Dekor atif Punto Dik iş Makinesi ( Astaş Juk i, 2006)

64

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

12) Ceket Kol Ucu Süs İlik O tomatı Cek et kol ucuna açılan süs ilik yap ılır ( Şekil 4.23).

Şekil 4.23. Ceket Kol Ucu Süs İlik Otom atı (Astaş Juki, 2006) 13) Tek kafa sürfile otom atı Pantolon ve eteklerin uç kısımların a, iç dikişlerine temizlik am açlı sürfile dik işi yapar (Şekil 4.24.).

Şekil 4.24. Tek Kaf a Sürf ile Otom atı (Astaş Juki, 2006)

65

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

14) Elektronik Cep Fleto Dikiş Otomatı Ergonomik tasarım, kolay k ullanım lı, elektronik pro gram pan elli, graf ik göstergeli dijital ekran, otomatik yağlam a sistem i, başlangıçta v e bitişte ileri- geri zig zag ve sık dik iş ö zelliği, alt iplik bitim ini gö steren fotosel sistemi, otomatik pens ger diricili, otomatik bıçak boyu ayarlam alı, iğne aralığı 12 m m(8-20mm ), otom atik iplik k esmeli, dijital gösterge paneli, tek fleto çift fleto dikebilme özelliği ile ceket cebinin uç kısm ına ince şerit kum aş geçirme işlemini sağlar( Şekil 4.25).

Şekil 4.25. Elektronik Cep Fleto Dikiş Otomatı (Astaş Juki, 2006) 15) Her Tip Pantolon İçin Yan Çatma Otomatı Pantolonlarda ön ve arka par çaların yan çizgilerin den dik ilm esi işlemi yan çatma otom atı ile dah a kısa sürede ve daha kaliteli bir şek ilde yapılm aktadır (Şekil 4.26).

66

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 4.26. Her Tip Pantolon İçin Yan Çatma Otomatı( Astaş Juki, 2006) 4.1.5. Ütü –Pres Konfek siyon üretimin de k üçük p arçalar önceden hazırlanıp, dah a sonr a büy ük parçalara eklenir. Küçük parçaların hazırlanması sırasında yapılan üt ü, çoğunlukla dik iş açma, yapıştırm a ve düzgünleştirm e amacıyla yapılır. Bu ütü işlem lerine ara ütüleme denir. Giy si bittikten sonra, giysiye biçim vermek için " son ütü" dediğimiz ütü işlemi yap ılır. Bu iş için, giy sinin çeşidine göre ütü makineler i, presler, el ütüleri, buharlı ütüler ve daha bir çok ütü çeşidi k ullanılır (Bayr aktar, 1996). Ütü-pres bölümler in de en sık rastlanan sor un, yüzey in ütü etkisi ile parlamasıdır. Bu sorun en çok cepler de, yak alar da, kenarlar da ve dikiş bölgeler in de gör ülür. Koy u renkli k umaşlar da par lama daha fazla göze batar. Sararma ve parlamayı önlemek için teflon altlık k ullanım ı öner ilir.

Konfek siyon üretimin de preslem e çok ön em lidir. Her kum aş için aynı preslem e koşulları ve teknik leri kullan ılmaz. Bazı kumaşlar presler kilitlenerek ve kuvvetli buhar ver iler ek, bazıları presler k ilitlenerek ve hafif buhar ver iler ek, bazıları ise presler kilitlenmeden buhar ver iler ek çalışılır. Fark lı k umaşlar da, o kum aşa

67

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

uygulanacak presleme ve buharlama şek line göre deney yapılm alıdır. Bun un için en az 30x30 cm boy utların da örnekler kesilip uygun pres ve buh arlamadan sonra soğutulup boy ut değişimi ölçülerek değer len dirm e y apılır. Giy sinin dik im kalitesi ve bitm iş gör ünüm ü üzer inde pr eslemenin do ğru yapılmış olmasının ön em i büyüktür (Ök dem ve ark. 2004).

4.1.5.1.Ütü Çeşitleri Hazır giyim sanayinde ütü çeşitleri: •

El ütüleri: hazır giyim sanay in de genellikle parak ende satış mağazaların da, ve model bölümün de k ullanılır. Ayrıca bazı atölyelerde san ayi tipi el ütüleri kullanılır ( Şekil 4.27.)

Şekil 4.27. Sanayi Tipi El Ütüsü ( Cihan Makine, 2005)

•

Sanayi Ütüleri: hazır giyim sanayin de seri üretimin yap ıldığı aşam alar da ara ütüleme vey a son ütüleme işlemlerin de k ullanılır. Ütü m akin eler i, pres ütüler, ütü otomatları ve ro bot üt üler olarak sınıflan dırılır.

68

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

1. Ütü Makineleri Günüm üzde hazır giyim sanayinde en az kullanılan sistemler dir. Em ek yo ğun bir çalışm a ger ektirm ektedir. Buharlama, p resleme, so ğutma sür eler i elem an taraf ın dan belirlenmektedir. Buda yapılan işlemlerin birbirine uymamasına dolaysı ile kaliten in bo zuk olmasına neden olm aktadır. Üt üleme parametreleri h er kum aş tür ü için ayarlan amadığından her k um aş için kullan ımı elv er işli değildir (Şekil 4.28).

Şekil 4.28. Konv eyör Ütü Makinesi ( www. albam akin e.com.tr, 2006) 2. Pres Ütüler Ütülem e param etreleri mekanik olar ak m akine tarafında kontrol edildiğin den eleman ın işe olan etki bir ö nceki sisteme gör e daha azalm ıştır. Fakat m ekan ik aksamlardaki

aşınm alar

y apılan

ayar ların

zam an la

bozulm asına

neden

olm aktadır . Bu da y apılan işin kalitesine etkilem ektedir. Bu sistem ler dah a çok son üt ülem ede kullan ılmaktadır ( Şekil4.29).

69

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 4.29. Beden Presi ( www.h aselutu. com .tr, 2006) 3. Ütü O tom atları Üt ülem e işlemin de eleman ın gö revi sadece ürün ün üt ü istasyon una yerleştirmektir. Ütülem e parametreler i bilgisayar lı bir sistem yardımı ile ayar lan abilm ektedir .

Ütüleme

iş

ak ışı

bu

sistem

tar afın dan

edilm ekt edir. Ütülem e p ar am et releri her k um aş t ür ü için

kontro l

kolaylıkla

ay arlanabilm ekt edir . Bu sistemler günümüzde hızla y aygınlaşmaktadır. Bu tür sistemlerde bir elem an iki ütü otom atını kontrol edebilir. Tek dezavantajları fiyatlarının ve yedek parçalar ının pahalı o lm ası dır ( Şek il 4. 3 0) .

70

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 4.30. Bilgisayarlı Çift Paça Ütü Presi (www.haselutu.com.tr, 2006) 4. Robot Ütü ve Sistemleri Gün üm üzde

gen ellikle

erkek

ceketi,

pantolon u

ve

göm leğinin

ütülenm esinde k ullanılan bu sistem ler de ger ek ütülem eden ö nce, ger ek se üt ülem eden

son ra

üt ülenm iş

ür ünlerin

t aşınm ası

sist em

t ar af ın dan

gerçekleştirilm ektedir. Yani üt ü otomatlar ına bir y ükleme, boşaltma ve taşıma istasyon ları eklenm iştir (Kar aman ve ark., 2000) (Şekil 4.31.).

71

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 4.31. Pantolon Rabot Ütü ( www.haselutu.com .tr, 2006) 4.1.6. Kalite Kontrol Elde edilen ür ün, en son kalite kontrolünden geçirilerek, hatalı yerler i saptanır. Bazı firm alar da son kontrolden önce, işlem içi kontroller y apan, ara kontrol ekipler i de vardır. Kontrol son ucu saptanan hatalar dan düzeltilebilir o lanların onarım ı yoluna gidilir. Düzeltilemeyecek hatalar varsa, bu ürün lerin, h atalı ür ün olarak indirim li fiyatla satılarak değerlendirilm eleri sağlanır. Kalite kontrolün den geçen ürünler, cinslerine göre ya pak etlenerek veya ask ılara asılarak pazarlanır (Bayraktar, 1996).

72

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

4.1.7. Paketleme-Taşıma-Depolama 4.1.7.1. Paketleme Hazır hale gelen giy siler paketlenir, am balajlanır veya isteğe bağlı olar ak kutulanır. Pak etleme işleminin am acı; giy silerin beden ini, ren gini, cinsini vb. özelliklerini

belirlem ek, düzgün

ve net

gör ünm esini

sağlam ak,

giy silerin

kirlenm esini ve yıpranm asını önlemek, müşterinin istediği şekilde ulaşmasını sağlam aktır. Paketlem e işlem i yapılırken gen ellikle k ullanılan m alzemeler şunlar dır: Katlam a kartonu, fiyat kart etiketi, kart etiketi, çengelli iğne, stiker, kılçık, askı, şeffaf kağıdı, poşet, koli (karton), koli ban dı, çember (koli için), koli üstü bilgi kağıdıdır. Pak etlem e yapılırken dikk at edilm esi gereken noktalar: •

Kumaşların cinslerinin aynı o lmasına,

•

Renklerin birbiriy le aynı olmasına,

•

Bedenlerinin birbiriyle aynı o lmasın a

•

İstenen ölçülerle ür ün ün aynı o lm asın a,

•

Ütüsün ün düzgün olm asına,

•

Aksesuar olar ak k ullanılan m alzemelerin do ğru olarak k ullanılm asına,

•

Kullanılan kart etiketlerinin do ğr u olmasına,

•

Katlam anın düzgün şek ilde o lmasına,

•

Katlam a esnasında malın için de ip, iğne vb. şeylerin kalmamasına,

•

Do ğru poşetlerin k ullanılm asın a,

•

Asorti sayıların ın doğr u olmasına,

•

Dikiş tekniği v e k ullanılan ipliğin uy gunluğuna,

•

Koli üstü bilgi kağıdın daki bilgilerin doğr u olmasına,

•

Koli-po şet ölçüler inin, için e kon acak malın ö lçülerine uygun o lmasın a dikkat edilir. Üretilen

malların

paketlenmesi;

m üşterinin

( alıcı

firm anın)

isteği

doğr ult usun da yapılır. Üretici firma ken di isteğine göre paketleme yapam az. Bun un için m üşteri, m alı üretici firm aya verirken istediği paketlem e detayı hakkın da bilgiler vermek zorun dadır. Üretici firm ada bu ver ilen bilgilere uymak zorun dadır. Ayrıca

73

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

paketleme şekli, m alın cinsin e göre de (dokuma k um aştan y a da örme kumaştan yapılmış o lması) f arklılık gösterebilir. Fakat genelde aynıdır.

Paketleme işlemi y apılmadan

önce

mallar

düzgün

iyi

bir şekilde

ütülenm elidir. Daha sonra katlanm ası m ümkün o lan giy siler çeşitli katlama teknikleri kullanar ak paketlen ir.

Erkek giyiminin vazgeçilmez unsur ların dan biri olan gömlek, hazır giyim ürünleri içinde özel bir ön em e sahiptir. Hazır giyim sektörün de göm lek üretimin de kullanılan katlam a ve paketlem e işlem lerinde teknolojik açıdan gelişen büy ük işletmelerde özellikle otomatik katlayıcılar kullanılmaktadır. Fakat henüz o aşam aya gelemeyen küçük işletmelerde ise, gömlekler insan .gücü k ullanılarak elde k atlanıp paketlenmektedir. Burada otom atik katlayıcılar k ullanm aktaki en önemli am aç, gör ünümde kalite ve işgücün de v erim lilik sağlam aktır.

Gömlekte otomatik katlayıcının üzer ine karton konur ve gömlek katlan ır.

Fakat hen üz gelişmem iş küçük işletmelerde ise katlama işlemi makine tarafın dan değil

de, paketlem e bölüm ün de çalışan

insanlar tarafından

yapılm aktadır

(Konfek siyon teknik, 1999) 4.1.7.2. Taşım a ve Depolama Üretim aşamasın da düzeni sağlam ak için otomatik taşıyıcı sistem ler kullanılmaktadır. Bu t ür sistem lerde taşım a işlem i, bilgisayar kontrolünde, lazer tarayıcıdan yararlanılarak chıp- co de vey a bar-code teknolojisi ile yönlen dirilir. Bu bilgiler kaliteyi sağlamada, pro blem olan bölümlerin belirlenmesin de ve ger eken parçaların tamirini kolaylaştırmaktadır. Üretim aşamalar ı ekran dan kolayca izlen diği için üretim adedi, ür etim zam anı, defolu ür ün, hatalı üretim yapan per sonel, tamir edilen ür ün değer leri her an tespit edilebilir. Taşıyıcı sistem ler üretim i tamamlanan ve paketlenen giysileri aktarır, zamanı geldiğinde de teleskopik hatlar ile tırlara yüklem ede yardım eder ( Şekil 4.32). Bunlar kalite kontrolü artırmaya, imalat maliyetini ve zamanını azaltmayı sağlar ( Kar aman ve ark., 2000).

74

4. ÜRETİM ve TEKNOLOJİ

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 4.32. Konv eyörler (Astaş Juki Ür ün Katoloğu, 2004) Şekil 4.32.'de gösterildiği gibi m odern konveyör sistem i saatte 10 bin parça ayıklam a kapasiteli

konveyörler,

giy im cilere ver imli m ekân

kullanımı

ve

giy ecek lerin ayıklama ve çabuk dağıtım ı gibi çözümler sunm aktadır. Herhan gi bir giy ecek im alattan sevk ıyat aşamasın a kadar her an bulunduğu y erde tespit edilebilmektedir. Böy lelikle imalat konusun da esnek k ararlar v e güvenli prosedür ler takip edilebilm ektedir. Muhtemel im alat hatalarının tip ve yer inin bilgisay arda gr afik gösterge olarak kontrol o dasından bakım per soneline aktarıldığı şebeke sistemin de, her bir ürün barko dlanabilmektedir ( Konfek siyon Teknik, 1999).

4.2. Değerlendirm e Çalışm anın bu bölüm ünde h azır giyimdeki işlem basam akların a ve bu işlem basamaklarında k ullanılan m akine ve otom atlara yer verilmiştir. Em ek yoğun bir sektör olan hazır giyim de in san a bağımlılığın en aza indirilm esi kalitenin artırılabilm esi maksadıyla m akineler dek i teknolojik gelişm eler hız kazanmaktadır.

Her geçen gün yeni bir gelişm eyle temel işlem süreleri kısalmakta ya da daha kaliteli bir hal alm aktadır. Bir çok işte y alnızca düz dikiş m akineleri k ullan ılm aktayken artık düğme, ilik, cep dikm e, fleto, gibi otom atlarla ya da zikzak, reçm e gibi m akinelerle bu işlemler yapılmaktadır. Her geçen gün de yen i bir otom at veya makine geliştirilmektedir. Böylece işlem süreleri kısa ve ür ün kalitesi daha iyi olm aktadır.

75

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

5. H AZIR GİYİM SANAYİSİNDE CAD-CAM SİSTEM LERİ Gün üm üzde; k alit e, m o da ve f iy atın ko nf ek siyon ür ünlerin in r ekabet gücün ü belirleyen f aktö r ler olduğu bir gerçekt ir . P azar şansı bu üç un sur bir araya getirilebilir se artm akt adır. Sö zü edilen kalite, mo da ve fiyat kr iter ler inin yan ı sıra firm aları etkileyen bir faktör de termin sür esine bağlılıktır. İn san emeğinin yoğun olduğu ko nfek siy on sektör ünde k işiler in performan sına bağlı olar ak ; verimlilik ve kalite faktör leri de değişken lik gö ster ir, iş akışı içerisinde insan emeğinin katkısını azaltmak; dolayısıyla dah a verim li v e kalit eli bir çalışma ortamı

oluşt urm ak

amacıyla

bilgisay ar

destek li

sistem lerin

k ullan ımı

yay gın laşm aktadır. Bu nedenle çalışm anın bu bölüm ün de CAD-CAM sistem ler i hakkın da bilgi ver ilecektir.

CAD/ CAM; geleceğin fabrikası olarak "Com puter Entegrated ManufacturingCIM" kavramının teknolojik alt yapısını oluşturur. Geleneksel işletme yapısında; ayrı iki fonksiyon olarak farklı departmanlar tarafından yürütülen tasarım ve üretim , bilgisayar uygulam alarının yaygınlaşması ile birlikte iç içe geçm iş bütünleşm e yoluna girmiştir.

CAD "Com puter Aided Dizayn- Bilgisayar Destekli Tasarım"; bir tasarımın oluştur ulması, düzeltilmesi, iyileştirilmesi, çözüm lenmesi ve sun ulm ası için bilgisayar olanaklarının kullanılm asıdır. CAM ise; "Comp uter Aided Man ufacture- Bilgisayar Destekli Üretim"; işletm elerde malzem e akışı, üretim m akin eler inde iş akış plan lam ası, yönetim i ve ko ntro lün de bilgisayarlar ının kullan ımıdır. CAD, bilgisayar yar dım ıyla bir ür ün ün biçimlendirilmesini ifade eder. CAD sistem leri; dokuma, örme, baskı kumaş yüzeylerinin renk ve desen açısın dan tasar lanm ası ile hazır giyim sanayin de giysi m odel tasarım ı, kalıp hazırlama, CAM ise, kalıp serileme ve kesim planı hazırlama aşamalarında kullanılmaktadır. CAD gr ubu içine; bilgisayar lı renk, örme-dokum a tekstil yüzeyi, baskı- nakış deseni, m odel ve tasarım ile kalıp serilem e ve kesim planı hazırlama sistemleri girmektedir.

CAM, bilgisayar yardım ıyla insandan kaynaklanan hata payının en aza indirilmesi ile yapılan üretimi ifade eder. Bu program larda bilgisayarın doğrudan m akineler i yada parçaları kontrol etm esi ile üretim sağlaması mümkündür. Örm e ve dokuma

76

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

kum aşların yüzey ve desen tasarımı CAD sistem i yapıldıktan sonra, CAM sayesinde kum aşların istenilen tasarım özelliklerine uygun olarak m akine tarafından yapılan üretimin kontrolü sağlanmaktadır. Hazır giyim sektöründe de kumaş kesim inde dikimhane içerisindeki üretim istasyonlarına iş gönderilmesinde, dikiş m akinelerinin fonksiyonlarının yönlendirilm esinde CAM sistemlerinden yararlanılm aktadır. CAM grubu içine; bilgisayarlı iplik, örm e-dokuma, terbiye, dikiş m akineleri, kum aş serim ve kesim sistemleri, hazır giyim üretim aşamaların da kullanılan taşıyıcı sistem ler ve nakış m akineleri girm ektedir.

Hazır giyim sektör ün de CAD tüm ü ile bir birin den f ar klı alanda k ullanılır; Moda stiller inin tasar ımını amaçlayan, "Yaratıcı mo da tasarım ı" ve Kalıp hazırlama, düzenleme ve serileme için " Teknik kalıp tasarımı" o lmak üzer e ik i alan da kullanılır. Çağım ızda, ö zellikle son on yıl içerisindeki tek no lojik gelişm eler, san ayinin her alanın da o lduğu gibi, konfeksiyon sektö r ün de de bilgisayar sistemlerinin k ullanılmasın a geniş olanak sağlanmıştır . İ nsan em eğin in yo ğun olduğu konfek siyon sektörün de, kişilerin p erfo rmansın a bağlı olarak ver im lilik ve kalite f akt ör leri de değişkenlik göst erir . İ ş ak ışı içerisinde in san em eğinin katk ısın ı azaltmak, dolayısıyla daha verim li v e k alit eli bir çalışma ortam ı oluşturmak am acıyla, bilgisayar destekli sistemlerin k ullan ım ı yaygınlaşmıştır.

Bilgisayar sistem ler i; tasar ımcın ın yar atıcılığı ön ündeki tüm sın ır ları kaldır arak, her t ürlü k um aş, desen v e m odel tasarım ın a o lan ak sağlar . Sist em fonk siyon ların ı k ullanar ak çizim yo lu ile tasarım lar yap ılabildiği gibi, hazır o lan tasarım lar çizim, fotoğr af v ey a m ateryal üzerin den tar ayıcı scann er ya da bir kam er a düzen eği ile sistem e aktarılabilir. Desenin çizim i tamamlandıktan sonr a renk len dirmesi y apılır. Sistem içer isin deki r enk ler tek başına kullan ılabileceği gibi, r enk skalası üzer inde y er alan r enk ler bir biriyle istenilen oranlar da karıştırılar ak tonlama yap ılabilir. Bu da, y aklaşık 16 milyon luk bir renk p aleti ve her t ürlü çizim ve boy am a aletiy le çalışma olanağı sağlar .

Model tasar ım ına geçm eden önce, k ullanılacak desenler elde edilir.

Manyetik bir alan üzer inde çalışan ö zel bir kalem yar dım ıyla, k âğıt üzerin de

77

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

çizim y ap ıyor gibi ek ran da çizim yapılabilir. Bu şek ilde hazırlanan desen bir imi büy ült ülüp küçült ülerek, dön dür ülerek vey a parçalan arak rapor elde edilir. Daha sonr a bu r apor isteğe bağlı olarak düzen len erek desen oluşt urulur. Bilgisayar kullan ılm adan yapılan çalışmalar da, desenin so nucun u görebilm ek için eskiz çalışmalar ı yapılır . Bask ı deseniyse, negat if hazır lanır , şablona çekilir v ey a desen silin diri hazır lanır . İ sten ilen r enklerle kumaş üzer ine basılır. Nak ış deseniy se, disk ete hazırlanır, kumaş üst ün e işlem e yapılır . Tüm bu çalışm alar oldukça fazla emek, vakit v e m asraf ister. Oysa baskı için negatif, kalıp, desen silin dir leri; nak ış için disket hazırlam ak sızın, çok kısa bir sür ede bilgisay ar la desen hazırlanıp , renk lendirilerek sonuç h akk ında f ik ir sah ibi olunur . Dah a sonr a beğenilen desen hazır latılır.

Hazır lan an

desen ler m odeller e uy gulanır .

Böy lece t asarım ın

ve

t ek nolo jin in sın ırsız o lan ak lar ın dan y ar arlan ar ak, kesip dikmeye ger ek kalm ak sızın, bir m odeli en güzel gö ster en r en kler ve desenler v eya bir deseni öne çıkaran mo deller gör ülebilir .

Ekran da yer alan desenin v eya m o delin yazıcıdan renk li olarak örneği alınabilir. An cak ek ran dak i t üm renk lerin ayn ısın ı yazıcıdan alabilm ek, gün üm üz

teknolojisinde

hen üz

m ümkün

değildir.

Tasar ım da

bilgisayar

sistemlerinin bilinçli bir şek ilde kullan ılm ası göz ar dı edilem eyecek or anda vakit, emek ve para tasarr uf u sağlar ( Ön do ğan, 1997).

5.1. CAD\CAM Sistemlerinin Yararları Yüksek teknolojin in bir ür ün ü olan CAD sistem lerinin hazır giyim sanayin deki y ararlarını aşağıdaki maddelerle toplam ak müm kün dür : - CAD ’in yar arlar ından bir bölümü çok işlevsel olmasıdır. Tasar ım stü dyo s u bir bi l gisayar a ğı i le, di ğer tüm o per asy on bö l üm ler in e ( makineler, üretim kontrolü, finan s kontrolü, pazar lama, satış v e dağıt ım gibi) bağlanabilm ektedir.

78

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

- Üretim m aliyetlerini düşür ülmesi. Hazır giyim sektöründe esnek yoğun üretim söz konusu olduğu için, insan faktörüne bağlı olarak yüksek olan üretim maliyetleri daha alt seviyelere çekilebilmektedir.

- Ürün kalitesinin istenilen kalite değerinde tutulm ası. Üretim büyük ölçüde in san faktörüne bağlı olduğu için kalitede belli bir değeri stabil olarak sür dürm enin güçlüğü nedeniy le zam an zam an bu kon uda f ir e verilm ektedir.

- Üretim kapasitesinin arttırılması. Modellere göre üretim adedi düşm esine karşın bu düşme, do ğrudan m aliyete etki eden birim m odelin tasarımı ve üretimi için harcanan emek ve süren in azalması anlam ına gelmemektedir. CAD; birim modelin tasarım ı ve üretimi için harcanan emeğin ve sürenin düşürülmesine katkıda bulunm aktadır.

- Firmanın ortamdaki prestijini arttırması firmanın ortam daki rekabet şansını arttırm ası - Tüketici istek v e taleplerin e daha ser i ve doğr u bir şekilde y anıt verebilmesi - Daha fazla kar sağlanabilm esi - Teknoloji ve moda alan ında m eydana gelen değişiklik ve yenilikler in daha iyi ve doğr u bir şekilde izlenebilm esi - Üretim ve kalite kontrol sırasında fire payının azaltılm ası oldukça uzun süren v e becer i isteyen

giysi

kalıplarının

hazırlanm ası,

düzenlenmesi,

m odel

uygulam ası

işlemlerinde işgücü, süre ve para tasarrufu - Giysi kalıpların dan kayn aklanan h ataların en aza in dirilmesi, üretim kayıp lar ının en aza indir ilm esi - Hazır giyim ür etim in in başlıca ham m addesi olan k um aşın kesim de uğr adığı kayıpların en aza indir ilm esi - Kesim planı hazırlığında işgücü, süre v e para tasarr uf u - Kesim p lan ı hazırlığın da oluşan hat alar ın en aza in dirilm esi doğr udan tasar ruf yapılır hem de ver im artar.

- İletişim tek nolojisinin sağladığı bu o lağan üstü gelişm e sayesin de farklı işlem bölümleri herhan gi bir yere k on ulabilir. Ür etim birim lerinin dünyanın farklı yerler in de olm aları verim lilikler ini hiçbir şekilde etkilem ez.

79

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

-

Bir

diğer y ararı,

CAD

in

som ut

o larak

Güln ur ÖZDEMİR

gö r ülemey en

etkilerin den

kaynaklanmaktadır . CAD sayesin de genelde firm anın f ark lı kişileri olar ak nispeten uzak t ut ulan tasarım cı grubu, şirketin merkezine yak ın bir kon undadır.

5.2. CAD Sistemlerinin Ana Birim leri Tem el olar ak, hazır giyim de; k alıp hazırlam a, mo del uy gulama, k alıp şekillen dirme, kesim planı hazır lam a ve çizdirm e işlem leri için k ullan ılan CAD sistemleri, üç ana eleman ın birleşmesi ile oluşur.

5.2.1. Sayısallaştırıcı-Tanımlayıcı (Digitizer) Sistemin ilk halkasıdır. Hazır k alıplar ın bilgisay ara aktarılmasını sağlar.

Yaklaşık olar ak 1 .5 m gen işlik ve 1 m yük sekliğinde ik i bo yutlu çok hassas algılayıcı cihazlar dır . Cihaza bağlı olan " cursor" adı verilen algılayıcı ucun cihaz üzer in deki pozisyonu elektronik olarak hesaplanır ve digital siny ale çevrilerek X, Y k oor din atları o larak bilgisayara aktar ılır. Bu işlem genellikle digitizer ile ger çek leşir (Ön do ğan, 1997).

Digitizer'dek i gelişme, kalıbı çıkartan kişinin nor mal bir k ağıt üzerinde çalışıyor gibi digitizer m asasın ı serbestçe k ullanm ası yö nün de olm uştur.

Elektronik bir k alem yar dım ıyla ( bazı sistem ler de kablosuz kalem) kalıp tanımlanm aktadır. Kö şe noktalar ı tek bir nokta ile eğrisel çizgiler eğri üzerin den gidiler ek sisteme girilir. Bu işlem ler yapılırken yapılan işin gör ünt üsü anında ekrandan takip edilir , bö ylece digit izerden k alıbı gir erken h erh an gi bir h at a yapılması ö nlenm iş o lur. Bu sistem kalıbı hazırlayan kişiy e o lduk ça büy ük bir yar dım da bulun m akt a işlemleri kolaylaştırm akta ve kalıp çık arma an ında ekran vasıtası ile ölçüm yapabilme imkân ı sağlam aktadır. Kalıp hazırlam a işlem i sırasında zaten ekran da gör üntü halin i aldığı için ekstradan kalıbı sisteme tanımlama işlemi ortadan kaldırılmış olur. Bu avantajların yanın da ekran ın digitizer e bağım lı kalm ası

80

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

başk a bir işlem in yap ılmasın ı en gellemektedir k i buda dezavantajıdır. İncelen en tüm sistemlerde bu özelliği taşıy an digitizer lere rastlanmıştır. Bun lar; - Assy st "Assy shape" - Gerber " Ger ber Sillhoutte" - Investron ica "Invesdesigner" - Lectra "Fr ee Lin e" - Microdyn am ics "MicroDraft" - Schim a Seiki "P GM3" dür ( Bozkurt ve ark.,1993).

5.2.2. Ç alışma İstasyonu ( W orkstation) Sistemin ik inci ve tem el halk asıdır. Bir bilgisayar ve ona bağlı olan çevre birim ler in i sim geler . Bu bilgisayar istasy onun da say ısallaştırıcıdan gir ilm iş olan kalıplar kontrol edilir veya sistem fonk siyonlar ı k ullanılarak sıf ırdan kalıp çizimi yapılır. İst enilen ölçüm t ablosuna gör e kalıp lar büy ült ülüp-küçült ülür, ar dın dan tam am lanmış olan k alıp v e k um aş ö zelliklerin e gör e ekran da minyat ür bir gör ünt ü üzer inde en uy gun y erleşim bulun ana dek, seçilen k alıp lar kum aş üzer ine yer leştirilir. Ayrıca t üm raporlama, min yat ürler alma, iletişim , h azır lık gibi işlemler bu an a merkezde yap ılır (Ön do ğan, 1997).

Workstation'larda yapılan işlemler şunlar dır; - Ekran da k alıp yar atm ak - Kalıp üzerin de m odel uy gulamak, - Kalıplar ın diğer bedenler de çoğaltılması; - İstenilen kum aş enin de, özelliklerin de asorti p lanında pastal r esm i h azır lam a.

W orkstation'lar da r astlan an yen ilikler, ekranda geom etrik şekillerden harek etle tem el kalıp o luşturm a işlem ler ini ko laylaştırma yön ün de olm uşt ur ( Şekil 5. 1).

Dolayısıyla grafik ekr an k ullanım ı yaygınlaşmış, bu sayede ekr an da çizgi çizebilme yeteneği arttırılmıştır. Firmaların şovlar ı daha çok bu kon u ile ilgili olm uştur. Temel

81

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

kalıptan diğer kalıplar ı ve m odelleri yaratm a işlem leri basitleşm iş ve h ızlanmıştır.

Yen i bir m odel ya da kalıp girildiğin de önceden serilendirmiş par çalara benzeterek anın da otomatikman serilendirme im kan ı sağlanm ıştır. Hemen hemen tüm firm aların Windo ws tekniğine geçm eleri ile ekran da çalışma halinde iken değişik sayfalan ekrana getir ebilme yeten eği sağlanmıştır. Bu özellik ezellikle pastal hazırlam a işlem inde faydalıdır. Pastal hazır lama sırasın da değişik likleri W in dows ile ekr anda görüp düzeltme imkanı yada ö nceden y apılan p astalı y ine ekrana çağırıp onu görebilm e imk anı sağlamaktadır. Ayr ıca k lavy e kullan ımı azaltılarak yapılacak işlem i kolay laştırm ayı sağlayan üzerin de alt men üleri ve işaretleri bulunan "tracker ball" adıy la minyat ür k lavy eler devreye girmiştir (Bo zk urt ve ark.,1993).

Şekil 5.1. W ork station (Tekstil ve Gör ünüm, 2003)

5.2.3. Çizici ( Plotter) Sistemin üçüncü halk asıdır. İ ş istasyon un da oluştur ulan kalıp ve kesim plan ları, bu cihazın yar dımıy la 1 :1 v eya istenilen ölçüler de kağıt üzer ine aktarılarak k ullanım a alınır. Hazır giyim de kullanılan çiziciler en az 1 50 cm enin de olm alı ve normalden çok dah a uzun çizimleri (15- 18 m) hatasız olarak yap ılabilm ekt edir. İ ki t ür çizici cih az v ar dır. Bun lar dan bir incisi; bir kalemi, ik i adet m otor ile m ek anik olarak ist en ilen koo rdinatlar a hareket ettirerek çizim

82

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

yapan k alemli çizicilerdir. Günüm üzde kullan ılan çiziciler genellikle bu tür den dir.

Son birkaç yıldır, ar ama esasıyla çizim y apan ve bir tar am a işlem inde sabit bir mesafey i çizen (8- 10 mm boy) m ürekkep p üsk ürtmeli çiziciler (ink- jet plotter) de kullanılmaya başlanm ıştır (Ön do ğan, 1997).

Plotter'lar da çizim hızın ı arttırma yön ün de gelişmeler k ay dedilmiştir. An cak gözlenen şudur ki; üretim başlangıçtan itibar en link bağlantısı ile son un a k adar oper asyonlar ı ark a arkaya dizm eye dev am ettiği için ileride işletm eler plotterdan pastal resm i almak zor unda kalmayacak lardır. Çünkü Cutter'ler in k ullan ım ının yay gınlaşm ası ile pastal şekli haf ızadan direk serim üzerine alınacak ve kesim işlemi

pastal

resmin in

bir

kağıt

üzerin de

olmasın ı

ger ektirmeden

gerçekleştir ilecektir. Hazırlanan k alıpları istenilen kalınlıktaki k ağıtlara h atta kartona çizebilmekte yada daha iyisi k eserek çıkar abilm ektedir. Bu kalıp lar ise daha çok n um une hazırlama işlem ler inde k ullanılacaktır . Böylece kesim hassasiyeti de m inimum düzeye ulaştığı için giysi ö lçülerinin uygunluğu sağlanacaktır. Bun un la ilgili olar ak; -Assyst'in ken di ürettiği p lotteri bulunm am aktadır.

-Ger ber " Accu PlotlOO", kalem çizicili plotter dır."Accu Jet510" çok y üksek hızlı püsk ürtmeli sistem le kalem i bir leştiren tek ve en gelişm iş yen i plotter dir. "Accu Plot700-VHD- CXS" ise h em çizim hem de kesim yapabilen plotterdir ( Şekil 5.2) .

-Inv estr on ica'da k alemli çalışan In ves Plot P 2000" Kalemli çalışan hem çizim hem de kesim y apabilen " Inves P lot TM6" ve püskürtmeli plotter "Inv es Plot TR1A" dır.

- Lectra'n ın kalem çizicili " Autom atic Plotter" xy plotter için "FLCUTTER" i - Micro dynam ics'in p üsk ürtm eli 'Microjet Plotter" ı - Shime Seiki'n in " Sh ima XY Plotter" ı bulunm aktadır ( Bo zk urt ve ark.,1993) .

83

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 5.2. Çizici ( Ger ber Firması Katolo ğu, 2005)

Şekil 5.3. CAD Sistemlerinin Ana Bir imleri (Tekstil ve Konfeksiyonda Görün üm Der gisi, 2003)

5.3 . İyi Bir C ad Sistem inde Bulunm ası Gereken Ö zellikler - Sistem mutlaka grafik kullan ıcı ana birim ine sah ip olmalıdır. Özellikle konf ek siyo n gibi kullan ıcı pro fili son derece geniş çalışma ortamları için gr afik tabanlı çalışm a zor unlu o luyor.

- Sistem kullanıcıyı çalışm a süresi boyunca bilgilen dirm eli, destek olm alıdır.

84

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

- Her t ürlü kalıbı ve kalıp üzerin de gerekli işlemi y apabilecek teknik fonksiyonları bulunm alıdır.

- Büyüme için dahili iletişim ağı desteğine sahip olm alıdır.

- Kolay ve verimli kullan ım için Türk çe olm alıdır.

- Sistem yeterince açık ve detaylı yazılı- gör sel destek m alzemesi içerm elidir.

- Kolay m üdahale ve y ük seltm e için PC taban lı üretilmelidir.

-Geniş ölçek li ağ, uzaktan erişim olanaklar ına sahip olm alıdır (Üzelakçil ve ark.,2001).

5.4. İyi Bir C am Sistem inde O lm ası Gereken Ö zellikler - Tüm uluslarar ası güvenlik stan dartlarına uy gun olmalı, - Güçlü iletişim özellikleri içermeli, - Kesiciler geçerli uluslararası data standartların a uy umlu o lmalı, - Kesici genel CAD/CAM çözüm ün ün bir parçası olm alı ve serim kontrol, denetim ve CAD denetim fonksiyonlarını optim al düzeyde içermeli, - Sistem m odüler nitelikli ve geliştirilmeye m üsait olmalı, - Kolay monte edilebilmeli ve kolay çalıştırılabilmeli, - İşletim sistemi yazılımı gör sel kullanımlı olm alı ve k ullanıcının bilgi ger eksinimi m inim um a in dirmeli, - Vakum ve kesim sistemi mutlaka en erji tüketim i konusun da optim um olm alı (Üzelakçil ve ark.,2001).

5.5. Tekstilde CAD/CAM Sistemine Bağlı Kullanılan Programlar • Nedgra phics prog ram ı; desen, tasarım, sim ülasyon, sunum ve üretim ağlar ında kullanılan

bir

pro gram . Nedgraphics'in

CAD/CAM Sistem ler, tarafın dan yür ütülüyor.

85

T ürk iye

tem silcisi, Meka

Tekstil

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

• Konsan C AD ; 1985 y ılın dan bugüne, ken di dizaynı olan tam otomatik, elektron ik ve ar dın dan bilgisayar kontrollü k umaş ser im-kesim ve hazırlık makineler i üreten Kon san, bu alanda Türkiy e'de Ar-Ge f aaliyeti sür dür en tek firma konum unda. Ürünlerini t üm Türkiye'de pazarlayan Konsan, ayr ıca Avr upa, Kuzey Afrika, Güney Afrika Cum hur iyeti, Maurit us gibi, konfek siyon üretimi yapan ülk eler e de ihr acat yapıyor.

• Graphic C olor ; m erkezi Alm anya'da bulunan CI S v e EAT firmalarının pazarlamış olduğu, Arm ür lü - Jak ar lı Dok um a ve Em prim e Baskı ko n ular ın ı içeren CAD/CAM sistem lerinin Tür kiye'deki Distribütör ü ve tek y etkili satıcısı.

• Glengo Tekstil; konfeksiyon otomasyon una yön elik sistem lerinin satışı, montajı ve bunları kullanan personelin eğitim ve teknik desteğini sağlamak üzere 1986 yılın da kur ulm uş, Glen go bu k on uda büyük bir f irm a olan Ger ber Garm ent Techno logy 'nin Türk iye, Türkiy e Cum huriyetler i ve Ortado ğu yetkili tem silcisi.

Bu pro gram deri aksesuar ları, bavul, giyim eşyaları gibi çok çeşitli endüstriler için geliştirilmiştir.

• İnfo Design ; Kota'nın tekstil firmaları için iki alanda çalışm alar ı var .

Bunlar dan bir i üretim in bilgisayar destekli kontrol sistem iyle sağlanması diğeri ise tasar ım dan üretim e CAD/CAM çözüm leri. Kota Bilgisayar CAD/CAM sistem leri konusunda Fr ansız İnfo Design firmasının Türk iye distribütörlüğünü yür ütüyor.

Kota son o lar ak " Vision Üretim"ve " Vision Fashion St udio" adlı iki yeni pro gram ını satışa sunm uşt ur.

1- Vision Üretim : Program ın dört ayrı mo dülü bulun uyor. Bun lar "tasarım", "gravür", "jak ar" ve " dok uma" çalışm aları için ayr ı ayrı hazırlanm ış.

2- Vision Fash ion St udio : Bu pro gram, ev tek st ili v e konfeksiyona yönelik, üretim ağırlık lı olmayan, tasarım aşamasını kolaylaştıran bir pro gr amdır.

•Lectra Systemes ; 1989 yılın da beri Fran sa'ya bağlı bir şube olarak çalışan Lectra Sy stem es Türkiye'de üç y eni pro gramı var. Kesim sistemlerin e yönelik bu yenilikler şöy le sıralanıyor : a-Eclipse - Kumaş İlerlerken Kesim İmkanı

86

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

b-Postprint -Etiketlendirm e Ünitesi c-Mosaic- Kareli Kum aş Kesim • In vestronica prog ram ı; tekstil sektörün de yirmi yılı aşkın bir sür edir, tek stil terbiye makin eleri k onusun da hizm et veren En ser Tek stil, 1990 yılından ber i Investronica Sistemas S. A adlı yazılım firmasın ın Türkiye tem silciliğini de yür üt üyor Investronica'nın son ür ünü, " Denim Kesme Makin esi - Invescad Diamond " adın dak i, blue- jean s üreticiler i için tasar lanan bir kesim program ıdır.

• Suware Moda C AD; Bir Am erikan y azılım firm ası, y aklaşık on y ıldır modacılar la

bir likte y azılım

geliştiriy or.

CAD/CAM

sist em ler inin

CAD

bölüm üne yön elik çalışmalar y ap an Mo da CAD bünyesin deki son çalışma ise sisteme ek lenen "san al boyut" y ada 3D (3boyut) denilen gelişme.

• Poly pettern pro gramı; 1978 y ılın dan bugün e, tek stil makineleri alanında hizm et vermekte olan Özbilim m ak ine sanayi, 19 97 yılın da k alıp dizay n v e pastal yerleştirme gibi çözüm ler sunan Polypettern adlı bir pro gr amın Türkiye tem silciliğini de yapm aya başlam ıştır.

• Assyt - Astaş ; Assyt programlarının T ürkiye Tem silciliğini Astaş f irması yap ıyor.

Assyt Cad, orta boy bir bilgisayar v e Unix İşletim sistemi üzer inde çalıştığı için, stan dart soft war e'e k ullanıcının istediği bazı ö zellikler ko lay ca ek lenebiliyor.

Am aç, ana kalıbın en iyi şekilde yar atılm asını sağlamak(Üzelakçil ve ark.,2001).

5.6. Konfeksiyonda C AD Sistem lerinin Kullanımı CAD sistem leri aşağıdaki alanlarda kullanılır: -

Tasarım ( kum aş, desen, model)

-

Kalıp hazırlam a ve serilem e

-

Kesim planı yerleştirm e ve çizdirm e

87

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

5.6.1. Tasarım Tasarım, zihinsel bir gayret ve sanatsal heyecanlar doğrultusunda gelişen, hayal edilen formun bir m aksada hizmet edecek ve yaratıcı özellikte olacak şekilde resm edilmesi veya am acına uygun bir şekilde ifadelen dirilişidir. Tekstil tasarım cısı genelde ser best bir sanatçıdır ve dok um a kum aş yada baskı k umaş üzerinde uzm anlaşabilir. Her iki durum da da kum aşın kullanılacağı alan da ön eğitim alm aları gereklidir.

Hazır

giy im

üretim inde

ürün ün

ve

üretim in

tem el

özellik ler inin

belir lenmesi model bölüm ünde gerçekleşir . Bu bölüm de, mo delin kalıp lar ı hazırlanar ak ör nek m odel üret imi yap ılır . Örn ek mo del onaylan dıktan so nr a mo dele ait kalıplar diğer bedenlerin elde edilmesi için serilendirilir. Bu aşam ada bir mo delin çeşitli beden büyük lük ler ine gör e ö n, ar ka, kol, y aka, manşet, roba gibi par çaları tek tek serilen dirilir.

Bir siparişte ortalam a 5 beden olduğu göz ön ün e alınır sa; sezon boyunca çok say ıda kalıbın h azır lanm ası gerek ecektir. Kalıp çılar t araf ından h azırlanan bu kalıplar , daha sonra tek tek karton lar üzerine elle çizilerek akt arılırlar ve karton kalıplar k esilir. Hazırlan an bu k arton k alıplar sipariştek i beden dağılımı dikk ate alınarak k ullanılacak kum aşın en i ile sınırlı bir alana el ile y erleştiriler ek, tek tek kalıpların etraf ından çizilmek suretiy le kesim p lan ları h azırlanır.

Ayr ıca t asarım cı tar afın dan belir len en k um aşa ait desenin so n ucunu görebilmek için, esk iz çalışmaları yapılır . Desen baskı deseniy se; negatif ler i hazırlan ır, şablona çekilir . Pano baskı ise pano baskı kalıpları, m etraj baskı ise desen silin dirleri ile hazırlanır. Bu işlemlerden sonra desen istenilen r enkler ile kum aş üzer in e basılır. Desenlen dirilm iş tekstil y üzeyi elde edildikten sonra bu yüzeyden giy si ür etilerek desenin giy si üzer in deki son h ali gö r ülebilir . T üm bu çalışmalar oldukça f azla işgücü, süre ve para ister. Mo del bölüm ün de aşağıda işlemler y apılmaktadır.

-Sip ar iş adedine uygun olar ak kesim p lanı hazırlığı için asortin in belir lenm esi,

88

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

-Kum aş en i, k um aş ve k alıp özellikler i ve beden dağılım ı dikk ate alın arak kesim planının h azırlığı Giysi tasarım ı, giyimin fonksiyonunu karşılayacak öğelerden oluşur. Bu öğeler; Fiziksel yada bedensel ihtiyaçlar Ruhun, aklın ve duyguların ihtiyaçları şeklinde özetlenebilir. Giysi tasarımı aşam asında stilisten m üşteriye hitap edecek kreasyonlar yapması istenir. Stilist ile müşteri arasın daki iletişim i istenilen hızda gerçekleştirmek için bilgisayar sistemlerin e ihtiyaç vardır. Son yıllarda olduk ça y ay gınlaşan bu tip tasar ım sistem ler i; bir işletmedeki stiliste yardım cı olm akta ve ona geniş hareket yeteneği sağlam aktadır. Aslında çok büy ük zam an ger ektir en tasarım işlem i, renk, desen seçimi bu t ür sistemlerde kısa bir zam an içerisinde gerçekleştirilerek, yorucu ve zahmetli işler elim ine edilmektedir. Ekran üzerinde düşün ülecek her türlü değişiklik kolayca tasarlanır. Serbest elle veya elektronik bir kalem yardımıyla ekrana rahatça çizim y apılabilir, Hazır lanan k olek siyon isten ilen şekilde şekiller ve yazılar ile destek lenebilir . Değişik sanatsal çalışm alar y apılabileceği gibi tarayıcıdan girilmiş m odeller, desen ler buna ilav e edilebilir. Bu tür sistem ler ile gerek kum aşlar, ger ekse mo del için v aryantlar v eya mo del kartelaları çok hızlı v e hassas olar ak y apılabilir.

Son yıllar da CAD sistem ler i tasar ım alan ın da o ldukça y aygınlaşmıştır.

CAD sist em ler iy le günler ce sür en m odel t asar ım ı, k alıp h azırlam a ve serilem e, k esim plan ı hazırlam a v e çizme işlemlerini çok k ısa bir sür ede en az hat a

ger çek leşt ir ebilm ektedir.

Bun un

so nucun da

h azır lık

sür eler i

kısalm akt a, h at a or anı düşm ekte, kalite düzgün lüğ ü elde edilm ekt e, m alzeme kullan ımı, iş gücü ve üretim değer in de verim lilik artmaktadır. Buna bağlı olar ak ; firm a değişen talep ko şullar ın a ço k k ısa zam an da yanıt ver ebilm ekte ve buna bağlı olar ak

rekabetçi bir üst ünlük kazanm aktadır. Tasarım cı tarafın dan

oluştur ulan desen in giy si üzerin dek i son halinin görülebilmesi; bilgisayar kullanmadan

y apılan

çalışm alar da

çok

uzun

ve

zahm et li

bir

süreç

ger ekt irir k en ; bu sist emler k ullanıldığında desen bilgisay ar da hazırlanıp r en klendir iler ek , y ine ekr anda y er alan giysi m odelleri üzerin e giydirilm ek yolu ile ço k daha kısa sürede, daha az emek v e p ara har cayar ak so nuç h akk ında f ik ir sahibi o lun ur. Bu iki şek ilde yapılabilir :

89

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

Birincisi; bir renkli tarayıcı yar dım ıyla, eldeki m ateryal için uygun tipte giy siy i giyen m odelin foto ğrafı bilgisay ar a geçirilebilir . Son r a gr afik pro gram ın dak i seçenekler den birin i k ullanar ak, foto ğraftaki un sur lar ı silip, bir düğm ey e basarak bunun yer in e y en i tasar ım kon ulabilir. Bun un yanı sıra, kum aşın r enk kom binasyonlar ını değiştirerek, bun un ger çekte nasıl bir etki yar atacağının gör ülm esi de mümk ündür. Bu işlem h er ren gi k âğıt üzerine teker teker

boy am aktan

çok

daha k ısa

sür ede y apılabilmektedir.

Bu,

ayr ıca

t asarım cın ın değişik m ater y aller den y ap ılan ve değişik r enkt eki bir çok giy siy i hazırlam asın ı v e gelecek mo da gö ster isi için h azırlan an giy si kalıplar ın ı gör ebilmesini sağlar. Bu tek nikte, or ijinal bir fotoğraftaki gö lge etkiler i de yer alır ve böylece gerçekçi bir görüntü sunar. İ k in cis i,

üç

bo y ut lu

k atı

im ajl ar

k ull anar ak

ay n ı

sür ecin

ger çek leştir ilm esidir. Bu y öntemle çalışıldığında ço k dah a gerçekçi v e etkili son uçlar alınabilir . Bir foto ğr af ın bilgisayar ile taranm ası yer in e, bir m odelin şekli (insan v ücudu şek li) haf ızay a y üklenir ve güçlü bir üç boy ut lu program yar dım ıyla, bilgisay ar ekranın daki m odelin üzer in de bir giysi yaratılabilir.

Gö r ünt ü, ö nce çizgiler halinde gör ülür, daha son ra içi do ldur ular ak boyut kazan dırılır, gölgelendir ilm esi yap ılar ak tam am lan ır v e dö ndürülüp her açıdan bakılabilecek hale gelir . Giysi tasarım ı, bilgisayar da y eni tasarlanm ış k umaşla giy dirilerek , m uhtem el alıcılara gö sterilir . Bu yolla uzun v e m asraflı bir iş olan örnek k um aş p arçalar ı hazır lam a v e bun ları giysiy e dönüştür üp alıcılara gö sterme sür eci sıradan bir işe dön üşür. Böylece giy si tasarım ının en önemli aşaması o lan, tasarlan an giy sinin in san bedeni üzerin de görme bilgisay ar y ar dım ıyla çok ko lay hale gelm iştir. Hazır lanan tasar ım mank en üzerine giy dir iler ek k um aşın r en gi, deseni, dö küm ü ve giy si m odeli üzerinde y apılacak değişik lik lerin sonuçlan ço k k ısa sür ede gö rülebilm ektedir . Böylece daha giysiler üretilm eden önce çeşit li kum aş, renk, desen ve m odel seçenek ler ini içer en giy si katalo gları elde edilebilir ( Şekil 5.4).

90

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 5.4. Model Tasarımı ( Ger ber Ür ün Katoloğu, 2005) CAD sistem inin fonksiyonlar ı şun lar dır: •

İstenmeyen bir köşegenin ya da rapor un o luşması ser best çizim ,

•

Grafik çizim ,

•

Sulu boya, püsk ürtme boya, guaj boya v e benzeri boyam a teknikleri,

•

Fırça p üsk ürtm e boyama kalemi ve benzeri boyama araçlar ı

•

Desen yar atmada k ullanılabilecek hazır desen şablon ları,

•

Desen birim inden yola çıkarak yüzey düzenlem e için raporlam a teknikleri,

•

Desen büyültüp- küçültme,

•

Desen bükme ve bölgesel deform asyon,

•

Desen üzerinde renk değişiklikleri

•

Desen ve m odel üzerin de sınır sız gölgelendirme olan akları,

•

Hazırlan an deseni giysi m odele üzerine giydirme,

91

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

•

Güln ur ÖZDEMİR

Her tür lü çizim , k umaş ve daha ön ce kağıt üzerin e çizilmiş desen v e m odelleri tarayıcılar yardımıyla bilgisayar ekranına aktarm a.

CAD tasarım sistemler iy le h ayal gücün ün hiçbir sın ırı yoktur. Kullan ıcı

ayn ı el ile yaptığı çizim deki o lanaklara h atta daha fazlasına sahiptir. Kumaş ve bask ı tasar ım ını man uel olarak yapark en bir rapor daima akılda tut ulm alıdır .

Oy sa CAD ile çalışır k en bun a ger ek k alm az. CAD kullan ım ı ile sanat sal çalışm a gider ler inde de y üksek bir düşüş gözlenebilm ektedir. CAD sistem ler i tasarım lar üzer in de manuel çalışmada olduğ undan daha f azla k esin lik ve kontrol sağlar. Desen tekr arları gibi sürprizleri önler. Bu da, desen k alitesini geliştir ir. CAD, üret ici ile alıcı ar asında sö zcükler y erin e ayr ıntılı eskiz ve çizimlerle iletişim sağlar . Böylelik le ür ün de ilk

sef er de kalite eldesi

gerçekleştir ilebilir. CAD, çöp m in im izasyo n u ve yen iden değerlendirmede, çevr esel geliştirm e çabalarında firmay a y ar dımcı o lmakta, tasar ım artıklar ı en aza in dirilmektedir. Bir CAD sistem i ile tasar ımcı yen i eskizler o luştur ulabileceği gibi, eskiler i üzerin de düzen lem eler de y ap ar ak bunlar dan y en i do syalar oluştur abilir. Bu çizimler, m odelin vey a desen in detayların ı gö stermek am acıyla kullan ılabilir. Hazırlanan esk izlere ren k v e drape de ek lenebilir. CAD'in v er imi, hızı, k ullan ım ko lay lığı ve kalitesiyle t asar ım cının yar atıcılığı birleşin ce, bir tasarım dan beklenen büt ün ö zellik ler fazlasıyla sağlanmış o lur.

5.6.2. Kalıp H azırlam a ve Serilendirme 5.6.2.1. Kalıp Hazırlama Hazır giyim üretim in de, ür ün ün ve üretimin tem el özelliklerin in belir lenm esi model bölümünde gerçek leşir. Bu bölümde m odelin kalıpları h azır lanarak örnek model üretimi yapılır. Örnek model onaylandıktan sonra modele ait kalıplar diğer bedenler in elde edilmesi için serilen dirilir. Bir sipar işte ortalam a 5 beden olduğu göz önünde bulun dur ulur sa, sezon boyunca y üzlerce kalıbın hazırlanm ası gerekmektedir.

Kalıpçılar taraf ından hazırlanan k alıp lar daha sonra tek tek elle kartonlara çizilerek kesilir. Hazır lanan bu karton kalıplar siparişteki beden dağılımı, dikkate alın arak kum aşın eni ile sınırlı bir alana el ile yerleştirilerek tek tek kalıp etrafından çizilerek

92

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

kesim planları hazırlan ır. Bu işlem çok yorucu ve zam an isteyen bir işlem olduğu için CAD sistemi kullanılarak daha k ısa sür ede bu işlem ler yapılmaktadır.

Kalıp hazırlama işlemi klasik olarak; •

Tem el kalıp hazırlama

•

Model uygulam a

•

Dikiş payı verm e

•

Ana bedenden diğer bedenlerin elde edilmesi(serilendirme)

•

Bedenlerin ayrılan kalıpların kartonlara kopyalanıp kesilmesi

•

Karton kalıplar kullanılarak kesim planı oluşturm a

İşlemlerinde oluşmaktadır. Bu aşam alarda karşılaşılan sorunlar nedeniyle ileri teknolojiden yararlanılm aktadır (Özdemir, Şenol, 2004).

Giysi tasarımı onaylandıktan sonra üretim için kalıpların hazırlanması gerekir. CAD hızlı ve kolay kalıp hazırlamada kullanılan paket programdır. Kalıplar örnek modelden alınmış olabilir, sistem içinde bulunan model kullanılabilir ya da bedenden türetilmiş olabilir.

Elde hazır bulunan kalıplar dijitezer ya da scanner yardım ıyla ekrana yansıtılır veya geometrik şekiller kullanılarak kalıp bilgisinden yararlanılarak yeniden oluşturulur.

Digitizer ile kalıbı çık aran kişi, normal bir kağıt üzerin de çalışıyorm uş gibi digitizer

masasın ı

kullan abilir.

Elektronik

bir

k alem

yar dımıyla

kalıp

tanımlanm aktadır. Kö şe noktalı tek bir nokta ile, eğrisel çizgiler eğri üzerin den gidilerek sistem e girilir. Bu işlem ler yapılırken işin gör ünt üsü anın da ekranda t akip edilir. Böy lece digitizer den kalıba gir ilir ken her han gi bir hata yapılm am ış olur.

Bu sistem kalıbı hazırlayan kişiy e oldukça büy ük yardım da bulunm akta, işlem ler i ko laylaşt ırmakta ve kalıp çıkarm a anında ek ran v asıtasıyla ö lçüm y apabilm e imkan ı sağlanmaktadır. Kalıp h azır lam a işlem i sırasında zat en ek ran da gör üntü halini aldığı için, ekstradan kalıbı sisteme tamam lam a işlem i ortadan kaldırılm ış olur.

Yeni bir model ya da k alıp girildiğin de, Önceden serilen dirilmiş parçalara ben zeterek anında serilendirme yapılabilir (Tekstil ve Konfek siyonda Gör ün üm, 2003).

93

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

Bilgisay arlı kesim sistemlerin in k ullanım ının y aygınlaşması ile p astal r esmi hafızadan direk serim üzerin e alın acak ve kesim işlemi pastal resm in in bir k ağıt üzerin de o lmasını gerektirm eden ger çekleşecektir. Bu yüzden p lotterler , hem çizici hem de kesici olarak tasar lanm aktadır. Bu sayede p lotterler, hazırlan an kalıpları h em çizilebilmekte, hem de k eser ek çıkarabilm ektedir. Bu kalıplar daha çok num une h azırlamada k ullanılan kalıp lar dır. Bö ylece k esim h assasiy eti de minimum düzeye ulaştığı için giysi ö lçülerin in uygunluğu sağlanm aktadır. Ayn ı anda birkaç k alıp ile çalışılabilir v e t üm kalıplar ekr an da gör ülebilir. Ekranda bir mause yar dımı ile grafiksel değişiklikler yapılabilir.

Bir mo dele ait örnek bedenin oluştur ulup sayısallaştırılması ve yap ılan kalıplar ın , ist en ilen beden ler de elde edilm esi için , ö lçü tablo sun a göre her kalıbın

büyüy üp k üçülme m iktar lar ını, kalıp

oluşt urma yöntemlerin e gör e

belirlem ek gereklidir. Bu büy üyüp k üçülm e m iktarlarının saklandığı tabloya "kur al tablosu" adı verilir. Kur al t ablosu, m odel içinde bulunan kalıp adedine bağlı o larak yeterli sayıda k ural (satır) ve ölçü tablo sun dak i beden adedine bağlı olar ak da beden isim lerini ( süt un) içer en bir matris form un da düşünülebilir. Her bir hücr edeki değerler den birincisi X (y atay), ikin cisi Y ( dikey) eksendeki har eket miktarını göster ir. Öncelik le "m etric" v eya "inches" olarak k ur al tablo sun un ölçüm birim i atanır. Sip arişe göre "S-M-L" ( alf anümerik) vey a "38-4 0-42" (n üm erik) olarak bedenler yazılıp, an a beden belirlendikten sonr a, kalıp üzer in de y er alan far klı ser ilem e değerine sahip her y eni noktay a ait art ım değerleri ek bir n um ar a verilerek, k ur al tablo sun a ek lenir. Dah a ö nce var o lan bir kur al n um arasına ait artım değer lerine rastlanırsa, y eni kur al eklemey e gerek yokt ur. Önceki k uralın num ar ası k ullanılır. Her mo del tablosu için ayr ı bir k ural tablosu h azırlam aya gerek yokt ur. Or t ak tem el özellik ler e sahip mo del sip ar işleri için ayn ı k ural t abloları kullanılabilir. Bu hem süreden tasarr uf sağlar h em de sistem içinde ger eksiz k ural tabloların ın yo l açacağı karışıklığı ö nler (Şekil 5.5).

94

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

Şek il 5. 5. Bilgisay ar lı Kalıp Gelişt irm e (Tekstil ve Konfeksiyon da Gör ün üm Der gisi, 2003)

5.6.2.2. Kalıp Serileme Konf eksiyon da üretimin v e seri üret imin ilk bö lüm ü, üretim k alıbın dan her bedene gör e bir dizi kalıp çıkarmaktır. Bu işlem e serileştirme denir. Kalıp ser ilem e stan dart yada işletm e dahilindeki beden ölçü tablo lar ına ait beden sın ıf lar ının dik kate alınm asıy la h azırlan ır.

Serileşm iş k alıplar; •

Çizginin çizimi

•

Dikişin gidişi

•

Kalıp tekniği açısın dan ana beden ölçüsüy le eş olmalıdır.

Kalıp serilem e işlem in e dr op çık arm a den ilm ektedir . Drop çıkarma işlevsel

olar ak

değer len dir ildiğin de

tanımlanabilir .

95

üç

değişik

bo yut a

in dir gen erek

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

Bun lar; a) St andart beden e gör e p atron k alıp lar ının şenlendirilm esi işlem i için modellerin derecelen dirilm eleri ya da büyültüp küçült ülm eler i. b) St andart beden ler den en uy gun o lan beden in değişt irilerek y en iden oluşturulmasıdır. Örneğin ; normal erkek bedeni 50' den ince erk ek beden leri için oluştur ulan 98 beden, ya da normal 42 bay an bedenin den, k ısa bayan bedenleri için oluştur ulan 21 beden. c) Ölçüler in değiştir ilm esi ile ana beden e gö re h azırlan an ısm arlam a bedenlerin oluştur ulm ası. d) Tem el alınan beden ölçüsün e gör e y apılan ser ilem e için ö nce tablo sun dak i her bir beden ö lçüsü arasındaki far k tespit edilir. Tesp it edilen beden fark larına gör e, beden ölçüsünden t ür etilecek olan ölçüler için ger ekli sıçr ama miktarları belirlenir.

Bu ö n çalışmalar ın ar dın dan, asıl serilem e işlem i için değişik yöntem ler uy gulamaya gir er . Bu yöntem ler , y ar dımcı m alzem eler olmaksızın, beden ölçüler inin basit bir şekilde iç içe çizilm esin den, bilgisayar v e otomatik şablon kesim makinelerinin k ullanım ına kadar uzan ırlar.

Kalıp serileme işlemi genellikle iki şekilde yap ılır: 1) El ile y apılan (man uel) kalıp serileme, 2) Bilgisayar ile y apılan kalıp serileme.

1) El İle Yapılan ( Manuel) Kalıp Serileme El ile yapılan k alıp serilemede temel alın an beden ölçüsün den yo la çıkarak, beden ölçü tablo sun un sıralanmasına gö re adım adım bir ölçüden diğer ine sınıf lan dırm a y apılır. Bun un için, bir sonr aki büy ük y a da k üçük beden ö lçüsü, t esp it edilen sıçr am a değer ler inin çizilm esi son ucu o luşt urulur . Yeni ölçünün o luşt ur ulm ası m o del k arto nlar ı üzer in de ger çek leşt ir ilir. Bun lara uy gun olarak ölçü doğr udan kesilebilir. Örn eğin norm al erk ek beden ölçüler i

96

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

olan 48 ' den 50 ' y e, 5 0' den 52' ye, 52' den 54'e gibi y ukar ı do ğr u yada 48' den 46' ya, 46' dan 44 ' e, 4 2'den 44' e gibi aşağı do ğr u serilem e y apılabilir.

Elle y ap ılan ser ilemede, ay n ı kalan sıçram a m ikt arların ı sağlay an yardım cı şablonlar av antajlıdır. Büy üklüğe ve dikiş po zisyon una göre hesaplan an sıçr ama m iktarlar ı koo r dinasyo n sistem i içinde p lastik cam delik açılar ak işaretlenir ve bunlar serileme sırasın da nokta nokta delin ebilir. Elle yap ılan ser ilem enin başka bir yolu da o zalit yöntemidir. Her seferin de sadece bir beden basamağı gelenek sel m eto da gör e elle şeffaf bir k ağıda çizilir. Bu örn ekten, sıcakta y apışabilen kağıt üzer in e çizilen kağıt say ısı kadar o zalit çekilir.

Bun un ar dından kağıt m uk avv a levhalar a yap ıştırılır v e isten ilen beden ölçüsü kesilir. Ozalit çekim ine uygun m ukav va levh alar ın k ullanım ın da zaman alıcı ve masraf lı olan kağıt yapıştırma işlemin e gerek kalmaz. Elle yapılan serilemede, bilgili elem an lar a ihtiyaç olduğundan m aliy eti yük sek olan bir yönt emdir. Ayr ıca bu yöntem de hata yapma risk i o lduk ça yük sektir.

2) Bilgisayar Destekli Kalıp Serilendirm e Serilen dirm e işlemin de, üretim kalıbı örn ek k alıp baz alın arak çık artılır .

An cak ür et im k alıbın ın ser i ür et im tek nik ler ine uy m ası için y eniden düzen lenm esi ger ekt iğin den

ayrınt ılar da bazı f arklılık lar gö ster ebilir .

Ser ilen dirme işlemi k alıbı bir bedenden başk a bir bedene değişt irmek için bir dizi talimatın uy gulanm asın ı ger ektir ir. Bu yüzden ser ilen dirme işlemi el ile yap ılır sa ço k uzun zam an alan v e m onoto n bir işlem haline dö nüşür .

Ser ilen dirme işlemin in el ile yap ılm asın dan do ğan bazı hat aların, giy silerin üret ime girene k adar veya ür etim i tam am lan ana k adar f ark edilmem eler i mümk ündür. Bu yüzden ser ileştirm e işlemler in de bilgisayar k ullanılması hem doğr uluk, hem de h ız açısından oldukça etkilidir. Bilgisayarlı k alıp serileme tekniğin de, öncelikle kullan ılacak bedenler e ( S- M- L, 3 6 - 38 - 40 - 42 - 44 ) gö r e "m etric" v eya " inch es" bazın da serilem e dosy alar ı o luşt ur ulur. Elde hazırlan an temel beden kalıbı "digitizer t able" adı v erilen manyet ik bir m asay a y er leşt ir ilir v e serilemenin o lacağı noktalar kodlan arak sistem e

97

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

akt arılır. Bu işleme " digitizing" adı v er ilir. Böylece t üm bedene ait tüm kalıplar sistem e girilir. Son yıllar da geliştir ilen ve "silhoutte" adı verilen yen i bir sistemle " digitize" işlem ine gerek kalmak sızın dah a ko lay v e seri bir şek ilde kalıplar bilgisayara aktar ılabilir . Tem el beden kalıbı elde hazırlan ıp sisteme aktarılabileceği gibi "P DS Pattern Design System " adı ver ilen bir program yar dım ıyla sistem içer isin de de hazırlanabilir.

Kalıplar sist em e aktar ıldıkt an son r a P DS'de ko ntr o ller i y ap ılır ve ser ilen ir. Bir k alıbın serilenm esi birkaç san iye gibi kısa bir zaman da biter.

Kalıp lar üzerin de şu çalışm alar yapılabilir : - Ser ilen dirilen P en s uy gulamaları - Pile uy gulamaları - Boy kısaltm a v e uzatm a - En daraltm a ve gen işletm e - Dik iş dikişe kontrol - X v e Y yön ün de çekm e payı verme - Dik iş payı v erm e - Kalıplar ın kontrolü - Mo del uygulam a Bu sistemler sahip olduklar ı m ük emm el büy ült üp- k üçültm e yö ntemler i ile iç çam aşırdan palt o ya; göm lekt en, tak ım elbisey e; kot panto lon dan eşofmana; bluzdan eteğe kadar h er alan da en v erim li şekilde kullan ılabilir ler. Bazen elde 1-2 gün sür en serilen dirm e işlem i 1-2 saatte biter. Kalıplar düzeltilip serilen dirildikten sonr a, çizim ünitesin de her beden ayr ı ayrı çizdirilerek , m odelin t üm bedenler i diktirilir. Böylece kalıp v e serileme k ontr olü yap ılır. Örnek m odel dikim i v eya kalıp k ont rolü için; ana beden veya ser i beden kalıplar ı çizici üniteye ayrı ayr ı veya iç içe çizdir ilebilir ( Şek il 5.6) ( Duman, 2004) .

98

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 5.6. Bilgisayar Destekli Kalıp Serilendirme (Tekstil ve Konfek siyon da Görün üm Der gisi, 2003)

5.6.3. Kesim İşlemi

5.6.3.1. Kesim Yerleşim Planının Hazırlanm ası Kalıp lar ile h er t ürlü kontrol yap ıldıktan sonra kesim planı yer leştirme işlemin e geçilir. Kalıp h azırlam a çalışmaları tam amlandıktan, k um aş kesimi için önce k esim parçalar ının belir li uzun luklarının, kum aş alanı için deki y erleşme plan ının yapılm ası gerek ir. Bu işlem e "g rafik hazırlama" den ir.

Kesim yerleşim ( pastal çizim ) p lan ı; serim katlarının en üst üne ser ilen ve katların en iyi tasarr uf u sağlay acak şekilde nasıl k esilmesini gö steren p lan dır.

Kesim kalıp par çaların ın pastal üzerin e yer leşt irme şekli, ür ün ün kalite, malzem e k ullanımı v e üretim zamanına etki eder. Ekonomik bir kesim için kalıpların en uy gun şekilde, en az fire verecek şek ilde y erleştirerek çizim

99

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

yapılm ası gerekir. Kesim in ek onom ik liği, kumaştan yarar lanm a derecesi olarak tanımlanır.

KYO (%) = (PAx100)/(PE x PB) ............. ....... ....... ...... ....... ............. ....... ....... ...(5. 1) PA: Pastal Alanı (cm2) PE: Pastal En i (cm ) PB: Pastal Boy u ( cm) KYO: Kum aştan Yararlanma Or anı (%) Kum aştan y arar lanma oran ın ı artırmak için graf ik h azırlam a dikkat edilecek bazı noktalar var dır. Bunlar; -

Gr af ik kullanılacak o lan en k üçük k um aş enin e göre çizilmelidir.

-

Grafik olabildiğince bir den fazla bedeni içermelidir. Bu şek ilde kalıpların

yerleştir ilm esinde ser bestlik sağlanarak dök ünt ü y üzdesi azalır.

-

Gr afiğe y erleştir ilen bedenler ar asın da iy i bir kom bin asyon olm alıdır. Bu

da büy ük v e k üçük beden ler in aynı graf ikte bir leştirilmesiyle sağlan ır.

-

Küçük parçalar büyük parçalar ar asına y erleştirilm elidir.

Bedenlerin grafik üzerin e y er leştirme planın a asorti denir . Sipar işe beden

sayısın ı v e sipar işin bedenler e göre dağılım ını gö ster ir. Asorti plan ının uygulanması aşağıdak i f aktörlere bağlıdır: -

Ser im masasın ın uzunluğu

-

Kumaş en i ve özellikleri

-

Ser im makineler inin ö zellikleri

100

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

5.6.3.2. Kesim Emirlerinin Oluşturulması Kesim p lan lam ası, ür etim planlam asın ın önem li bir bö lüm ünü oluşt ur ur.

Kesim planlam ası her serim için ayrı olarak yapılır. Belir li bir sipariş p artisi, her bir i değişik cin s ya da değişik r enk v eya desen de dikilecek o lan giy silerin say ısın ı v e beden dağılım ını içeren bir dizi üretim p artisin e ayrılacaktır .

Sipariş em ri, ser im uzunluğu, kat sayısı v e beden dağılımına gör e parçalanarak kesim emir ler i oluştur ulur.

Optim um k esim planlaması için; sipar işler bazı noktalar da bir aray a getir ilir.

Bir ar aya getirilen sipar işler so n ucunda kesim m iktarı büyüy ebilir ve planlam acı daha iyi ko şullara sahip o labilir.

5.6.3.3. Bilgisayarlı Kesim Yerleşim Planı H azırlam a Kesim y erleşim , yerleşim planı yapılırken; karton k alıp ların k ullan ılm ası, en az 90 cm enin de ve metrelerce uzunlukta bir alanda çalışm anın zorluğu ve kum aş kay ıp lar ın ın fazlalığı dik k at e alınacak olur sa, bilgisayar sist em ler inin kesim plan ı hazır lam a kon usun da sağladığı kolaylıklar ve avantajlar gö z ardı edilemeyecek kadar çokt ur. Bilgisayar lı k esim p lan ı h azır lam a işlem inin çıkış no ktası, k esim parçalar ın a ait konturların dijitalleştir ilmesidir.

Bir işletmede bilgisayarlı sistem ler e geçilmesiyle ilk olarak h ayli büy ük olan kesim plan lama o dası k aldır ılm ıştır . Yap ılan ik inci değişik lik , y erleşim plan lam acılar ı bilgisayar kesim planı yazılım progr amını çalıştırabilm eleri için eğitilm işler dir. Progr am, teknisyene ger ekli kalıplar ın, stil n umar asını girer ek kalıpları

ek r an a get irm e ö zelliği sağlar . Kalıpların

ekran ın

üzer in de

küçült ülm üş h alleriyle, bedenler e gör e ayr ılm ış bazen her beden ayr ı bir renkt e olm ak üzere gö ster ilm ekt edir . Böy lece tek nisyen e çok büyük bir kolaylık sağlanm ış o lur. Kesim planı hazır lığı için aşağıdak i bilgiler gereklidir : Kesim p lan ı içerisin de k alıp lar ın har ek et etm e m iktarları. Örneğin bir kol kalıbı düz ipliğin den hiçbir şek ilde sapt ırılmazken, cep torbası k alıbı 45 der ece kadar dön dür ülebilir.

101

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

Han gi kalıplar ın birlikte har eket edeceği; kum aşta hav yön ü vey a desen yön ü v ar sa, h er han gi bir kalıbın 1 80 derece dön dür ülm esi sonucu, on unla ber aber har eket etmesi gerek en diğer k alıp lar belirlenir . Hangi kalıptan k aç adet ve han gi yön de k ullanılacağı, k um aşın t üp v eya açık en o lm asına göre kesim planın da yer alacak kalıplar ın adet lere v e sağ- so l olm ası gibi yö nleri ayarlanır.

- Kalıplar ın kesim plan ı içerisinde bö lün üp- bölünemeyeceği; bölünm esi istenen kalıp v arsa, bunların belir lenmesi, -

Kalıp üzerin e y azdırılm ak ist enen bilgiler ; Bunlar ' ö n, ark a, kol, S, 38'

gibi tanım lam alar, vey a ' Dİ KKAT! Nak ışa gidecektir' gibi ö zel m esajlar olabilir, -

Kesim planın ın asortisi; Kesim plan ı içerisine her beden den kaç adet

olacağı, -

Kumaş en i,

-

Kumaşın t üp v ey a açık en olduğu,

-

Kum aş desen li, çizgili v ey a k areliyse ve gerek iyor sa; X v e Y yönün de

rapor aralık ları ve kalıpların rap or ölçüsüne gör e h arek et etme olasılıklar ı, -

Kesim plan ın daki kat arası k um aş ek y eri o lar ak sıralanm aktadır.

Bu v eriler sisteme girildikten sonr a, k esim planı h azır lığın a geçilir. Sisteme

gir ilmiş o lan kum aş gen işliği, ekr an üzer inde sol taraf planın başlan gıç yer in i göst erm ek üzer e, iki p ar alel çizgi o larak gözükecektir. Bu k alıp par çalarıy la ayn ı ölçekt e olacaktır. Bir ucu k abloyla bilgisayara bağlı olan bir kalem kullan ılır.

Elektrikli k alem, oper atörün ön ündeki masada duran küçük bir gr afik tabletinin üzerin de h ar ek et ettirilir ve bu işlem ekr an dak i bir ışık noktasını da harek ete geçirir. Bu seçici gör evi gör en ve kalıp par çalarını oynatıp yönetmeye yar ay an ışık lı no ktaya "im leç" denir . Oper atör ilm eci bir kalıp parçasın a göt ür ür. Kaleme basarak kumaş gen işliği içine yer leştirilecek o lan kalıbı belirler v e bu k alıbı ekr an bo y un ca taşıyarak k umaş eni içer isin de kenara ya da başka bir yere göt ür ür.

Kaleme tek rar basıldığın da t aşınm ış o lan kalıp, yeni p arçay ı almak için ser best bırakılır v e kumaş gen işliği içine yer leştirilmiş olur. Klavye üzer indeki, fo nksiy on

102

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

tuşları kullanılar ak k alıp p arçalar ının har eketi kontrol edilebilir. Tüm kalıp lar, mo delist kalıpçın ın kalıbı o luşt urur ken ay arladığı gibi k um aş çizgiler ine uy gun olarak şekillen dirilir. Kum aşın kenarları ile ilgili talimatlar; zarar verm ey eceğin e inanılır sa v e k um aş tasarruf u sağlanacağı düşün ülüyor sa göz ardı edilebilir. Kalıp lar başk a bir p arçaya uy dur ulmak için diğer tarafa bakacak şekilde 180 derece ya da ger ektiği kadar çevrilebilir . Bir yerleşim plan lam asının, pilesi bir yön e do ğru olan veya bir yüzü tasar lanm ış tek stiller gibi tek yön lü o lan kum aşları, çevirm esin i önlemek için; k olaylıklar sun ulur. Bu d ur um da k alıp lar başlan gıçt a sadece ayn ı yö ne bak acak şekilde ayarlan ır ve böyle kalm aları için bir engel kon ulur . Ama işar et koyucu, ger ektiğin de kalıplar ı, birbir ine uy gun bir şekilde yer leşsin ler diye çizgiden birk aç derece taşırabilir. Ancak k alıp parçalar ı öbür taraf a atılam az.

Bu p ro gram t ar af ın dan , ör neğin so l t araft a iki ko lun o lm ası gibi dur um lar ın m ey dan a gelm em esi için ön lem ler alınır. Bun a ek o larak , progr am kum aşt ak i çizgi ve kareler in uydurulm ası k olaylığını da sağlar. Çizgili k alıp tasar ım lar ı yerleşim planının genişliği içinde ölçülü olarak tem sil edilebilir ve kalıp par çaların ın

bir birlerine uymalar ı için işaretlenir. Yerleşim alan ına

yer leştirildiklerin de, ken dilerin i otom atikman k um aşın son h alin dek i çizgi ve kareler e uy acak şekilde ayar larlar.

Bir k alıp p arçasın ı yerleşim planı dışında bırakmak m üm kün değildir. Çün kü bütün

k alıplar ekr anın

üstün de gö st er ilir ler. Büt ün par çaların

kullan ıldığı işar etleyicin in üst ündeki beden kolonların da hiç kalıp par çasının kalmam asından açıkça anlaşılır. Ayr ıca daha y eni sistem ler de renk li m onitör kullan ılmakta ve her beden farklı bir renkte gö ster ilm ektedir. Bu çok bedenli yerleşim planlamayı çok kolay bir iş haline getirir.

Yer leşim p lan ının yap ılm ası sürecinde, k umaş k ullanım v erim or an ı % 95.2 y üzdesi dev amlı olarak ekranda gö rülür. Bu her an n e k adar k umaşı israf ının yapıldığını gö sterir. Aslın da % 80 ile % 90 arasın daki her değer iy i maliyetlen dir ilm iş say ılır am a tabi ki k alıp p ar çaların ın büy üklüğüne gör e ve dar alanlara sığabilen pek çok k üçük kalıp parçasının bulunup bulunmam asına gör e de

103

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

değişir. Pr o gr amın sunduğu bir başka o lanak da büt ün k alıp par çaların ın etrafın ı ölçerek, giysinin dikilebilmesi için gerek li iplik m iktarının söylenm esidir. İşaretleme bitirilip yeterince verim li o lduğuna kanaat getir ildiğin de, k abul edilebilir ve ayn ı stilin diğer beden f ormları ve çeşit li k um aş gen işlik ler i, sabit disk in haf ızasına, bir y erleşim plan ı do syasına kaydedilir. Böylece bir st ile ilişkin seçen ekler bir ar ada to planar ak kullan ılm aya h azır bir şek ilde sak lan ırlar ( Şek il 5.7)(Duman, 2004).

Şekil 5.7. Bilgisayarlı Kesim Yerleşim Planı Tekstil ve Konfek siyonda Görün üm Der gisi, 2003)

5.7. Hazır Giyimde C AM Sistemlerinin Kullanımı 5.7.1. Serim İşlemi Kum aş seriminin el ile yapılması, k um aş serim süresini ve işgücü ger eksinim ini artırmanın yanı sıra homojen bir serim gerçek leştirilmesini de engellemekte, özellik le hassas kumaşların serim i için gerekli olan gerilim siz serimin sağlanm ası güçleştirm ektedir. Bunlar ve benzer i bir çok neden den dolayı ser im makinelerin in k ullanılması bir zor unluluk haline gelmiştir.

104

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

İstenilen üretim miktarına bağlı o larak, istenilen boy da ve k at adedinde serim yapabilen modern serim makineleri, kesim hane verimliliğin i büy ük or an da arttırm aktadır. Serim makineler inde bulun un bilgisayar y ar dımıyla kumaş ser im uzun luğu mm cinsin den belirlenebilmekte, fotosel tertibatı yar dımıyla da kum aş kenar çakışması hassas bir şekilde sağlanabilm ektedir. Ayrıca serim m akineler ine ilave edilebilen aparatlar yardımıyla zikzak y a da tüp kumaş serimi m ümkün olm aktadır. Ser im m akinesinin tipine bağlı olarak y uvarlak örme makinelerin de örülen tüp kum aşların serimi de yapılabilmektedir. Bu tip serim m akineler in de ilave bir dekatür p latform u bulunmakta ve bu platform yardım ıyla t üp k um aşların bünyesindeki gerilim alınmaktadır(Tek stil ve Konfek siyon da Gör ünüm Der gisi, 2003) 5.7.1.1 . Bazı Firm aların Serim Makineleri a) Lectra Serim Makineleri 1) Lectra Progress Serim Makinesi Progress ser icileri insan hatalar ından do ğan r iski ortadan kaldırm ak, kum aş kullanımını optimize etmek için geliştirilmiştir. Emek m aliyetler ini azaltarak serim perform ans ve etkinliğini artırmaktadır ( Şekil 5.8.).

Şekil 5.8. Lectra Progress Serim Makinesi (Lectra Ür ün Katoloğu, 2005)

105

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

Logidrive kontrol yazılımı ve PG- data talk serim bilgi ve iletişim yazılım ın ı kullanar ak pastal ve pastal uzunluk ların ın eşleşm esini otom atik olarak yön eterek dur uşlar ı azaltmaktadır. Ser im in mikroişlem ci kontrolü ile otomatik olarak ger çekleştirildiği serici her tür serim modun da çalışabilmektedir. Sericide yar ı otomatik kumaş besleme ile hazırlık zam anı azaltılmıştır. Ser icide serim bilgilerinin program lanması klavy e ile yap ılm aktadır. Serim uzunluğu ise pastal uzun luğu kullanılarak h esaplanmaktadır. Pro gress’ de serim kontrolü elektrikli göz ile sağlanm aktadır. Mak sim um ser im yük sekliğinin 22 santim etre olduğu ser icide maksim um ser im hızı ise 100 metre/dakikadır. Sericinin Progress m o dellerin de çalışma genişliği 1.9 metre, Progress L modellerin de ise 2.2 metredir. 80 kilogram ağırlığa kadar olan topların serim inin yapıldığı sericide maksim um top 60 santim etre ile sınır lıdır. Sericinin ortalam a güç tüketimi ise 6 k ilowatt'tır.

2) Lectra Progress Brio 55 Serim Makinesi Brio 55 insan hataların dan do ğan risk i ortadan kaldırmak, k um aş k ullanım ın ı optimize etmek için 55 k ilograma kadar o lan kumaş toplar ının serimi için geliştirilen bir sericidir. Sericide bulunan top beslem e sistem i hızlı v e kolay top yüklemenin yan ı sıra gerilim siz ser imi de sağlamaktadır.

Maksimum 55 k g ve 400 mm çapa kadar o lan k um aş toplarının serilebildiği sericide m aksimum 80

m etre/dak ika hızla serim

yapılabilmektedir.

Serim

yük sekliğinin 15 cm ile sınırlı olduğu sericinin efektif ser im gen işliği ise 1.83 veya 2.28 m etredir. Sericinin ortalama güç tüketim i ise 3 kilo watt'tır (Şekil 5.9).

106

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 5.9. Progress Brio 55 Ser im Makinesi (Lectra Ür ün Katoloğu, 2005) Serici ile kumaş tipinden bağım sız olarak her t ür serim m odunda serim yapılabilmektedir.

Serimin

otomatik

olarak

mikoişlem ciler

vasıtasıyla

ger çekleştirildiği sericide otomatik gerilim kontrolü ve serim y üksekliğinin tespiti için otomatik serim y üksekliği serim sensör ü bulunmaktadır. Kat sayısın ın ve serim uzun luğun un ölçüldüğü sericide ayarlanabilir hıza sahip kesim kutusu bulunm aktadır.

Kumaş tüketim i ve zaman yönetim sistem ine sah ip olan ser icide veriler grafik sel olarak gösterilmektedir.

b) G erber Serim Makineleri 1) G erberspreader Synchron 55B – 252B Serim Makineleri Her çeşit kumaşın gerilimsiz olarak serilm esi için geliştirilen Gerber Synchron sericileri dakikada 100 metreye v aran h ızlar da ser im yapabilmektedir. Ser icide bulunan elektrikli top salınım lı top beslem e sistem i ile 250 kilo grama kadar olan toplarının serim i yapılabilmektedir ( Şek il 5.10).

107

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 5.10. Ger ber Synchron 55B – 252 B Serim Makineler i ( Ger ber Ürün Katolo ğu, 2005) Kum aş top u barı ihtiyacını ortadan kaldıran sistem de iplikleme işlemi kolaylık la yap ılmakta ve materyalin geri sarılm ası olanağı bulunmaktadır. Ser icide serim işlemi sırasında m ateryal kullanım oranını arttıran hata yönetim sistemi bulunm aktadır. R- R, R-L ve zikzak serim in yapılabildiği serici, Avr upa Birliği güvenlik norm lar ına (CE) uygundur. Windo ws işletim sistem i altın da çalışan sericide; serim m etrajı, her toptaki materyal miktarı, hatalara h arcanan düzeltme zam anı, işe başlam a ve bitiş zamanlar ı gibi bilgiler ekran da gör üntülenmektedir.

2) G erberspreader Synchron 122B Serim Makinesi Her çeşit kum aşın gerilimsiz olarak serilm esi için geliştirilen Ger ber Synchron sericileri dakikada 100 metreye v aran h ızlar da ser im yapabilmektedir. Ser icide bulunan elektrikli top salınım lı top beslem e sistem i ile 200 kilo grama kadar olan toplarının serim i yapılabilmektedir ( Şek il 5.11).

108

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 5.11. Gerber Synchron 122 B Serim Makinesi (Gerber Ür ün Katolo ğu, 2005) Synchron 122 B/100A ve 122 B/130A m odeller i otomotiv endüstrisin de kullanılan döşemelik ler gibi büy ük çaplı k umaş toplarının serim i için geliştirilmiş çok am açlı bir sistem dir. Kumaş topu barı ihtiyacını ortadan k aldıran sistem de ipliklem e işlemi ko laylıkla yapılm akta ve materyalin ger i sarılması olan ağı bulunm aktadır. Sericide serim işlem i sırasında m ateryal kullanım oranını arttıran hata yönetim sistemi de bulunmaktadır. Sistem de ayrıca sensörlü güven lik tertibatı da bulunmaktadır.

R- R, R-L ve zikzak serimin yapılabildiği serici Avr up a Birliği güvenlik normlarına (CE) uygundur. Win dows işletim sistemi altında çalışan sericide; serim metrajı, her toptaki materyal miktarı, hatalara harcan an düzeltm e zamanı, işe başlama ve bitiş zam anları gibi bilgiler ekranda görüntülenm ektedir.

3) Gerberspreader TS 100 Serim Makinesi Gerber T S 100 tüp formun dak i örme m amullerin zikzak serilmesi için özel olarak geliştirilmiş otomatik kum aş serim makinesidir ( Şekil 5.12.).

Tüp kum aşlardaki kat izini yok etm ek için kat yerini ortaya getiren mekanizmaya sah ip olan TS 100 100 m etre/dakika’ya varan hızlarda çalışar ak düz

109

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

katlanm ış veya silin dirlere sarılmış tüp form undaki kum aşların hızlı serilmesin i sağlar.

Şekil 5.12. Gerber Spreader TS 100 Serim Makinesi ( Ger ber Ürün Katolo ğu, 2005) Makine tahriki ile senkronize çalışan çift besleme silindirinden yar arlan arak iy i bir kum aş gerilim kontrolü sağlanırken serim sonu kayıpları da azaltılm aktadır.

Kumaş eni ay arlam a tertibatı ile tüp form un dak i kumaşların buruşuksuz ve k usursuz bir ken ar kontrolü ile serilmesini sağlam aktadır.

Zikzak serim modun da son

tutucusuz ser im yapan T S 100 otom atik hız azaltma tertibatına ve k um aş kontrol lam basına sahiptir.

5.7.2. Kesim İşlemi Hazır giysi olarak, ilk ihracatını 1968 yılın da başlatan ülk em izde, sektör ün gün ümüzdeki hızla artan ihr acat gir disi; tüm ihracat gelirlerinin % 40'ın a (yaklaşık 10 milyar USD) ulaşmış bulunmaktadır. Ancak son zam anlarda üretim in maliyet gir diler indeki hızlı değersel artış, rekabetin yoğun olduğu dış pazarlar da, ilgin ç satış fiyatlarının ortaya çıkmasını engeller dur um a gelmiştir. Bu gelişmenin son ucu olarak işletmeciler: m aliyeti oluşturan gir dileri tek tek ele alarak onları analiz etm eye başlam ışlar dır. Bir giysiy i oluşt uran temel gir dilerin yüzdesel oranlar ı aşağıdaki gibidir:

110

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Hamm adde + Aksesuar

% 50-60

İşçilik

% 20-25

Genel Giderler

% 20-25

Güln ur ÖZDEMİR

Gör üldüğü gibi, ana gir di kullan ılan kum aş ve aksesuar da yoğunlaşm aktadır.

Modele bağlı olarak, giy si üzerindeki işçiliğin çoğaldığı m odeller olsada genel dağılım da fazla değişik olmam aktadır. Öt e y an dan bir im giy si m aliy etteki % 20-25'lik işçilik gideri: oran sal olar ak düşük gör ülüyorsa da gün üm üz bindirilm iş işçi ücr etleri dikkate alındığın da, o lduk ça yüksek değerlere ulaşabilmektedir. Bu gelişmelerin so nucunda, işletmeler her konuda verim liliği artırarak birim m aliyetleri düşürm e çarelerin i ar aştırm aya başlam ışlar dır.% 50-60 'lık paya sahip kumaş ve aksesuar k ullanım ın ı azaltm ak için yapılacak araştırm alar, k umaş k ullanım m iktarını, yani birim sarf iyat m iktarın ı en aza in dirm ek için yapılırlar . Kullanılan kumaşına en i ve giysinin boyutları kum aş kullanımına oldukça etkilem ektedir. Dokuma ve örm e sektörün de kum aş en inin makin elerinin en i ve çaplarıyla bağlant ılı o lması v e k umaş üreticilerinin k endi verimlilikler ini düşünerek, konfeksiyoncun un ist ediği en de kum aş ür etm em esi, bilh assa

yuvarlak

örme

kumaşlar da

olmak

üzere

kumaş

sarf iyatının

(dö k ünt üsünün) artmasına n eden olm aktadır.

Son yıllar da yoğun kullanım alan ı bulan Bilgisayar Destekli Tasarım Sistemi (CAD) ile kalıp hazırlam a, serileme işlemlerin in yanı sıra, en az kum aş dök üntüsü verecek şekilde kesim planı (pastal planı) hazır lamak olanaklı hale gelmiştir. Sistem ile işletmeye gelen kum aşlar ın en ine en uy gun şek ilde kalıp yerleşim i hızlı ve emin olarak y apılabilmektedir. Bu nedenle sistem e yapılan yatırım kısa sürede k endisini geri ödeyebilm ektedir.

Diğer ana gir dilerden biri o lan işçilik konusunda da son y ıllar da verimliliği artırıcı önemli gelişmeler olm uştur. Kesim, dikim ve üt ü-paket başlık ların dan oluşan konfeksiyon ür etiminde, her bölüm deki işçilik leri azaltma çabaları yoğunlaşmıştır.

Bu çabaların temel nedeni, işçiye bağımlılığı azaltm aktadır. Böylece: - İşçinin yap acağı işi m akin eye y aptır ar ak işçiy e kişisel bağım lılık azalmakta,

111

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

- İşin kalitesi işçinin uzm anlığın a değil, makinenin ö zelliğin e ve k ontrolü kolay olan ayar ına bağlı olmakta, - Böy lelikle de pahalı uzm an işçi yerine ucuz v e az tecrübeli işçi kullanma olanağı ortaya çıkm akta ve nihayet kullanılan işçi sayısı azalmaktadır.

Bu temel gör üş ile üretimde her noktada k ullanılan işçiliği azaltan otom asyona gidilmektedir. Günüm üz kon fek siyon işletmelerin de önce dikimhanede dah a sonra ütü ve pakette ve nih ayet kesim hanede otom asyon imkanları uy gulanm aya başlam ıştır. Kesimhanede, ön ce serim m ak ineleriy le başlayan m odernizasyon bilgisayar lı kesim planı h azırlama sistem leriy le dev am etm iş v e nihay et fazla zam an ve işçilik alan kesim işlem ine sıra gelmiştir. Yapılan araştırmalar son ucun da; kesim hızının ve kalitesinin artırılm ası için kesme işleminin işçiden alınıp, kontrollü bir şekilde çalışan kesiciye v erilmesi gerekliliği ortaya çıktı. 197O'lı y ıllardan başlayan bu araştırm alar sonucun da " Nüm erik Kontr ollü Kesim Mak ineler i - NC Cutter" lar geliştir ildi. Sistem de; temel olarak CAD sistem inde hazır lanan kesim planı bilgileri, kesici bir k afaya ilettirilir. Bu k esicide altına ser ilm iş yüzeylerin üzer in de harek et eder ek onları keser.

Modern kesim sistem lerinde genel olar ak aşağıdak i sıray la çalışılır: 1. Adım : Bilgisayarın m onitörün de en az dök üntüyü verecek şekilde pastal planı hazırlanır.

2. Adım: Past al p lan dan elde edilen serim boy u k adar k um aşlar serilir. Kat yük sekliği kesici kafanın kesebileceği maksim um kesim y üksekliği kadar olur.

3. Adım : Serili katlar toplu h alde elle çekilerek kesici kafanın çalışabildiği bölgeye çekilir ler. Bu bölgey e aktif k esim alanı vey a piyasa tabir iyle "pencere boyutu" denir.

Kesici kafalar pencere boy utları içersinde kesim yapabilirler . Birinci k esim den sonra yeni kesim için serilerek hazırlanm ış kesilecek k um aşlar bir sis tem vasıtasıyla (gen ellikle konveyör ban d) kesim alanın a otom atik olarak getirilirler. Kesim alanı bıçağın rahat çalışabilmesi için ö zel bir y üzeyle kaplanm ıştır.

4. Adım : Serili katlar üzerine genellik le poliprop ilen den bir örtü örtülür. Dah a sonra masay a konulm uş bir vakum

tertibatıyla, aralarındaki hava em ilen serili katlar

sık ıştırılır. Böylelikle k esicinin k atlar arasın da boy ut farklı olamadan kesim

112

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

yapabilmesi sağlanm ış olur. Aynı zam anda düşük o lan kat yüksek liği m esaf esi içersin e fazla say ıda kat da sıkıştırılmış olur.

5.Ad ım : Genellik le noktasal lazer sistem iyle kumaş kenarın ın kontrolü ve kesicinin kum aşa dalacağı ilk n oktanın tespiti sağlanır.

6. Adım :On-line v e off-line bağlantısı ile kesiciye çalışma kom utu verir ve kesim ger çekleştirilir.

7. Adım : Kesim işlemi tam am landıktan so nra, k esilm iş par çalar bir-toplam a bandının aktarılarak kesicinin çalışılacağı alan ser i şekilde boşaltılmış o lur. Bu ar ada, düzenleme bölüm ünde yapılan bazı yan işler, kesici kafay a takılm ış ilave aparatlarla sağlan abilir.Örneğin

bir delici ile cep, pen s yerleri, kesici ile yan çentikler

işar etlenirken, bazı f irm aların sistemlerin de en üstte bulun an ört ünün üzer ine; beden, artik el no gibi bilgiler i taşıyan etiketler yap ıştırılır (Erdo ğan, 1998).

5.7.2.1 . Bazı Firm aların Kesim Makineleri a)Lectra Bilgisayarlı Kesim Sistemleri 1) Lectra Vector 2500 Kesim Sistemi Prototip örnekleri ve üretim kesim ini mümkün kılan Vector 2500 tam kontrol vasıtasıyla kesici, perform an sının en iyi kullanımını sağlam aktadır. İ şlem maliyetini düşürerek verimliliği artıran Vector, kayıp ların yok edilmesiyle optim um kumaş tasarruf u sağlanm aktadır. 2.5 santim etreye kadar sıkıştırılmış k umaşlar ı arttırılmış vakum sistemiyle bask ı altın da tutan sistem parçalar ın yüksek hızda ve daha kaliteli kesilmesin i sağlam aktadır (Şekil 5.13).

113

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 5.13. Lectra Vector 2500 Kesim Sistemi (Lectra Ür ün Katalo ğu, 2005) 2.5 santim etreye kadar sıkıştırılm ış düşük ve orta katta serilm iş kum aşların kesilmesin de kullanılan sistemle kum aş ve m odel özelliklerine bağlı olarak dakikada 100 m etreye varan hızlar da kesim yapılm aktadır. Kesim kafası hızlanması ise 1 G’ dir. Lectra CAD dışın dak i CAD sistem leriyle de uyumlu olan kesici taşıyıcılı kesim masası da sunm aktadır. Verim lilik bilgilerinin ekran da gör üntülen diği sistemde kesim param etreleri depolanabilm ekte ve değiştirilebilm ektedir. Kesicide kesim esnasın da 10 fark lı çentik tipi arasın dan seçim yapmak m üm kün dür. Pastal kesim genişliği 175 x 180 santim etre olan kesicinin m asa uzunluğu 3.8 metre, gen işliği ise 2.8 m etredir. Sistem in çalışma konumundaki gür ültü seviyesi 75 dB’ dir.

Pastal dosyalarından kesim olanağı sayesin de kesim dosyası yar atılmasına ihtiyaç duy ulm ayan sistem in ekranın da pastal ve üretim bilgileri gör ünt ülenmektedir.

2) Lectra Vector 2500 V2 Kesim Sistemleri Düşük ve orta k atta serilmiş k umaşlar ın hassas o larak kesim i için geliştirilmiş olan Vector 2500 V2 operatör müdahalesini minimuma in direrek ver imliliği arttırm aktadır. Hassas kumaşlar da dahi yük sek kesim kalitesinin elde edilebildiği kesicide bulunan Eclipse sistem i; y ükleme, kesm e ve etiketlem eyi bir op erasyon altında birleştirerek verim liliği % 10’ lara varan oran da arttırmaktadır ( Şekil 5.14).

114

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 5.14. Lectra Vector 2500 V2 Kesim Sistem i (Lectra Ür ün Kataloğu, 2005)

Kesicide bulunan "PostPrint" sistemi ile kalıp ile ilgili tüm bilgileri barındıran metin veya barko d şeklindeki etiketler k alıp ların üzerin e basılmakta, böylelikle kesilen parçaların ayrılm asın da doğabilecek hatalar önlenmektedir. Barkod ok uma sistemi ile de p astalla ilgili k esim bilgileri ya direkt olar ak serilmiş kumaş üzerin dek i barkod etiketlerin den ya da kesim talimatları çıktısın dan ok unarak hata oluşum u engellenmektedir. Değişken vak um basınç kontrol sistem i; dijital vakum kontrolü sağlarken, çeşitli k um aş tipler i için daha önceden girilm iş verilere de ulaşma olanağı sunmaktadır. Bu sistem sayesin de elektrik t üketim inde bir azalm a sağlanm aktadır.

Lectra veya diğer CAD sistemlerin e bağlan ıp kesim bilgiler ini direkt olarak alan sistem ile üretim harici geçen zam an da azaltılmaktadır.

Kesim yolu algılayıcısı ve vak um kontrol sitemleri ile birbir ine uy gun, hassas kesimler in yapılabildiği k esicide kesim parametreleri de ekran da raporlanm aktadır.

Sıkıştırılmış yüksekliği 2.5 santim etreye kadar olan kumaşların kesilebildiği kesicide otomatik bıçak bileme sistem i de bulunm aktadır. Kesici bir transfer sistem i ile bir den fazla ser im masasına hizm et verebilm ektedir. Nakil bantlı kesim yüzeyi ile üretimin durmaksızın sürdürüldüğü k esicide optimize edilmiş bıçak geometrisi sayesinde kullanılan k um aştan bağımsız olarak düzgün p arça geometrisi sağlanmakta, böy lece bir birine uygun kalite sağlanırken, dikim verim liliği ve bitm iş m am ul kalitesi arttırılm aktadır.

115

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

Ayrıca hız, ivm e, bilem e gibi par ametreler m ateryal tipine gör e depo lanarak dah a sonraki kullanımlar için h azır tutulabilmektedir. Bu say ede zaman kaybı önlenirken kalite de güv ence altına alınm aktadır. Kesiciy e isteğe bağlı olar ak eklenebilen "Mosaic" sistem i ile çizgili, ekoseli ve m otifli k um aşların kesimi ger çekleştirilebilm ektedir. Sistem; kesim yüzeyin dek i motiflerin pozisyonların ı analiz eden dijital bir kam era ve ışık kutusun dan oluşan " Vector Vision" ve kum aşın fizik sel ö zelliklerine uy gun olarak pastal ve k alıp ların geom etrisini değiştiren "Mosaic Expert" den o luşmaktadır (Lectra Katoloğu, 2005).

b) Assyst-Bullmer Bilgisayarlı Kesim Sistemleri 1) Assyst – Bullm er CNC 4001 ST Kesim Sistemi Bullmer Rotary Cutter CNC 4001 ST tek kat sip arişler, num une kesim ler i ve teknik tekstiller için y üksek teknolojili kesicidir. Kesici, maksim um 90 m/dk h ızda ve 1.5 G ivmede k esim yapabilm ektedir. Kesicinin belli başlı ö zellikleri; k um aş yapışma der ecesini artıran hava üf leme sistem li vakum sistemi, önceden tanımlanan bölgeler e uygulanabilen vak um , kesim araçlarının masadan uzaklık ların ın sabit olmasın ı sağlayan sensör kontrollü boşluk sistemidir.

CNC 4001 ST’nin standart özellikler i; vakum odalı sabit kesim m asası, ayrı yüklem eler için ses kor umalı v akum aracı, egzoz şaftı, değiştirilebilir torbalı toz filtresi, yuv arlak bıçak lı kesim kafası, çentik aleti ve ref erans ışık sen sör ü, 15 inçlik renkli monitör, klavye ve kesici gövdesine bağlı ek kontrol panelleri ile CNC kontrolü, 3.5 inçlik disket ile offline veri tran sferi, MS- DOS işletim sistem i, I SO veri, işlem veri k aydı, pozisyon eğilim li pastal düzeltm e, pastal bağlama, çentik dön üştürme, ters k esim, kesim değişken dosyası, pastal dosyası, ayna gör üntüsü alınmış pastallar, kesim sırasın da sürek li yenilenen pastal gör ünüm ü ve x-y eksenlerin de büyütmedir ( Şekil 5.15).

116

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 5.15. Assyst- Bullmer CNC 4001 ST Kesim Makinesi (Duman, 2004) Seçime bağlı özellikler ise; farklı vak um bölgeler ine ayrılabilen kesim masası, kesim aracının pozisyon una gör e otom atik olarak açılıp k apanan vakum bölgeler i, kesim araçlar ının masa yüzeyin de uzaklığını sabitleyen sen sör kontrollü boşluk sistemi, çentik aracı yerine delm e ar acı, döşem elik kumaşlar için işaretleme kalemi ve ultraviole sıvı ile işaretlem e, kumaşlar ın x ve y yönlerin de m anuel yerleştirilmeler i için lazer, çizgili v e ekose kum aşlar için eşleme sistemidir.

CNC 4001 ST kesim sistemi 1600, 1800 ve 2000 m m’lik çalışma genişliğine, çalışma genişliğin den 300 m m daha geniş bir m asay a, maksim um 100 m /dk’lık yerleştirme hızına maksim um 90m/dk’lık kesim hızına ve 1.5 G’lik ivmeye sahiptir.

Bunlara ek olarak; 30 m/dk’ya ulaşan h ızlar da ver imli kesim yapabilm ektedir.

Kesicinin güç gereksin im i ise yaklaşık 7.5 kW ’tır. Vakum sistem i 13 kW enerjiye ihtiyaç duymaktadır ve 0.30 bar ve 34 m 3/dk’lık performan sa sah iptir. Kesim yüzey i özel hava geçir gen vak um yapıştırmalıdır. Sistemin güç kaynağı 400 V ve 50 Hz ile uyumludur. Ancak isteğe bağlı olarak özel voltajlar ile çalışan sistem versiyonları da mevcuttur. Sıkıştırılm ış h ava ger eksinim i ise 8 bar v e 200 litre/dk’ dır.

2) Assyst – Bullm er Procut 3000/5000/7500 Kesim Sistemleri Procut 3000/5000/7500 orta ve çok katlı k umaş kesicileri en üst düzeyde çentik perform ansını ve kayda değer bir hız ve y ük sek istikrar lılıkta kaliteyi sunm aktadırlar.

Procut’ın önem li özellikleri arasın da; 1.5 G’ye kadar hızlanma, 30 mm , 50 mm ve 75

117

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

mm ’lik kat yüksek likleri, 90 m/dk’ya k adar ulaşan m aksimum hız v e 20 m /dk’ya kadar ulaşan v erim li hız sayılabilir.

Procut 3000 m aksim um 1600 mm çalışm a genişliğin e 2 m yada 3 m ’lik kesim alanına 30 mm ’lik maksimum kesim yüksekliğine sahiptir. Procut 5000 mak sim um 1800 mm çalışma gen işliğine 2 m yada 3 m ’lik kesim alanına 50 mm ’lik maksim um kesim yük sek liğin e sahiptir. Son olar ak Procut 7500 maksim um 2000 mm çalışma gen işliğine 2 m ya da 3 m ’lik kesim alanına ve 75 m m’lik maksim um kesim yük sekliğine sahiptir. Tüm m odeller için maksim um kesim hızı 90 m/dk, maksim um hızlanm a 1.5 G, veri form atı RS I SO 274 - D, veri transferi offline olarak 3 fi” har d disk, on line olarak ise net work yolu ile olmaktadır. Güç kaynağı o larak 400 V, 50 Hz akım kullanılm aktadır ( Şek il 5.16).

Şekil 5.16. Assyst- Bullmer Procut Kesim Sistemi (Duman, 2004) Procut sistemlerinde k ullanılan standart yazılımlar; kap sam lı yardım menüsü, hatalar için k ütük do syası, materyal ve kat yüksekliğin den bağım sız kesim ve perform ans, değişken tanım lam a özelliği, anlık operasyon performan s veriler i gör üntülem e için gerçek zam anlı grafik ler, barkod ile sisteme girilebilen pastal ismi ve değişken ayarları, şifr e ile kor unabilen değişken ler, değişken değer sınır ları için uygunluk denetim i, son parçadan itibar en restart yolu ile tekrar başlatılabilen kesim işlemi, çalışma alanın dak i pastal po zisyonun u rasgele değiştirmeye olanak sağlay an referan s dizisi, otomatik kesim yolu optimizasyonu, küçük parçalar için otom atik hız indir geme, yarıçap ve eğime bağlı hız indir gem e, ortak nokta özelliğini aktif veya

118

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

pasif edebilme, kesim kalkanından sonra ayırıcı katm anın otomatik araya girişi ve başlan gıç noktası kontrolüdür.

Procut sistemlerinde k ullanılan standart donan ım lar ise; yan dan monte edilmiş emiş için enerji tasarruflu vak um sistemi, otom atik sert kıl temizlem e, yük sek frekanslı bıçak, tam sessiz operasyonlar için ağırlık toleranslı bıçak, otomatik yağ basınç yağlam alı bakım gerektirmeyen bıçak, bilem e diskli k esk inleştirm e sistemi, çevrilebilir taşıyıcı bant, ön ve arka kesim taşım a sistem leri için “bullm er – synchro” hız sistem i, saçaksız kesim ve tem izleme için otom atik tanıma, otom atik tekrar yerleştirme için otom atik büy ütm e, x ve y eksenlerin de pastalın ayna görüntüsünü oluşturma, çentik dön üşt ürme, bıçak dar be sıklığı değişkeni tanım lam a, bilem e diski yada bıçak değişimi için sinyal verme, optim um verim lilik için kesim alan ının hesabı, iş sırasındaki bitişik pastallar için işlem ler, tek yada çoklu parçaların tekrar kesimi, açık kenar lı katlanmış k umaşlar için aşırı k esim, tekrar kesim için r eferans noktasının rasgele tanımlanm ası, çizgili, kareli yada desenli k um aşlar için referans ortalam a özellikler idir. Procut’ın seçim e bağlı özellik leri ise; çapraz kesim ler için entegre vak um lu h areketli kesici, bullmer bıçak nötralizasyonu, çift delik işaretleme, desen uyum lu kesim için eşlemedir ( www.astasjuki.n et, 2005). c)G erber Bilgisayarlı Kesim Sistem leri 1) Gerbercutter DCS 1500 Kesim Sistemi DCS 1500 n um une kesici; numune, prototip yada kişiy e özel üretim ler için dizayn edilmiştir. DCS 1500 ile m anila, p lastik, kum aş, deri ve kompozit n um un eler i kesilebilmektedir. Bu sistem kesim, çentik atma, delme, tırtıklı kesme, sıra sıra delik açm a gibi fonksiyonları gerçekleştirilebilmektedir. Özellik le n um une ür etim i ve az katlı serim için tasarlanmıştır. Ayrıca DCS 1500 de entegr e vak um sistemi de bulunm aktadır.

1.52 x 1.51 metre yada 1.52 x 1.83 m etre olm ak üzer e iki f arklı kesim alanına sahip o lan Gerber DCS 1500 kesilecek par ça sayısı ve modele bağlı olar ak maksim um 1.1 m/sn’ lik k esim hızına sahiptir. Kesici m asasının y ükseklikleri 84 ve 86 santimetre olm ak üzere iki f arklı tiptedir. Sistemde, y uvar lak bıçak, dik bıçak,

119

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

kalem, çelik kalem aracı, dair e delici, U- çentik, V-çentik, zım ba gibi kesim ve çizim aparatları k ullanılm aktadır.

Sistemle bir likte kullanılabilen dosy a formatları ise Gerber, DXF, AAMA, HP GL, IGES’ dir. DCS 1500 k esicisi diğer CAD yazılımları üreten sistemlerle uyumlu çalışabilm ektedir ( Şek il 5.17.).

Şekil 5.17. Gerber DCS 1500 Kesim Sistem i ( Ger ber Ürün Katoloğu, 2005)

2) Gerbercutter DCS 2500 Kesim Sistemi Tek ya da az k atlar daki, f arklı tipler deki materyallerin ve k um aşların kesimi için geliştirilm iş olan GERBER DCS 2500 statik m asalı kesim sistem idir. Sistem de; kum aş, kompozit yapılar, der i, endüstriyel kumaşlar (mobilya, otom otiv, uçak ve diğer en düstrilerde kullan ılan materyaller) kesilebilm ektedir (Şekil 5.18. ).

120

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 5.18. Ger ber Cutter DCS 2500 ( Ger ber Ür ün Katoloğu, 2005) Bir in ç’in bin de biri kadar kesim hassasiyetine sahip olan kesicide; kesilecek parça sayısına ve modele bağlı olar ak m aksimum 1.1 m etre/saniye hıza kadar kesim yapmak olasıdır. Kesici m asasının y ükseklik leri 75, 80 ve 90 santimetre olmak üzer e 3 farklı tipte olan DCS 2500 de pastal kesim genişlikleri ise 1.5, 1.8, 2.4, 3.0, 3.7 ve 4.3 metre olm ak üzere altı f arklı tiptedir. 3.7 m etre ile 36.6 m etre arasın da değişen masa uzunlukların a sahip o lan sistem de kesici m asası genişlikler i ise 2.0 m etre ile 4.8 metre arasında değişm ektedir. AccuMark ve diğer birçok CAD yazılımı ile uyumlu çalışabilmektedir.

3) Gerbercutter Taurus TLCS Kesim Sistemi Taur us TLCS, deri kesimi için geliştirilm iş olan otom atik kesim sistem idir .

Sistem otomatik deri rengi inceleme, hata tespit etm e ve programlama özellikleriy le; m ateryal ran dım anını ve çıktıyı maksimize ederken işgücü m asr aflar ını azaltıp, harcam alar ı elimine etm ektedir. 0.051 santimetre/piksel’lik çözünürlüğe sahip otomatik

renkli

po st

tarama

sistemi

kalite

ve

yüksek

verim li

kesim

sağlanabilm ektedir. Sistem ayrıca kesilen her post için otomatik olarak post, defo, ürün ve ür etim istatistiklerini kay detm ektedir (Şekil 5.19).

121

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 5.19. Ger ber Taurus TLCS Kesim Sistemi ( Ger ber Ür ün Katoloğu, 2005)

Deri po stun un çevresini otomatik olarak bir form a sokm ak, dah a önceden işar etlenen defolar ı ve sınıf landırma bilgiler ini belirlemek için sisteme tam renkli dijital taram a sistemi eklenmiştir. Taurus TLCS; çift istasyonlu tek statik masa veya dört istasyonlu çift m asa o larak sunulmaktadır. Kap sam lı ür etim bilgileri, kesim zam anı, üretim yöneticisi için Micro soft Access v eri tabanı üzerine kur ulan bilgisayar destekli ür etim modülü, sip ariş giriş sistemi ile entegre edilebilir.

Taur us TLCS kesiciler in de kesim alan ı; 1.49 m x 3.20 m , 2.74 m x 3.20 m ve 3.04 m x 3.20 m olm ak üzer e 3 farklı tiptedir. Masa y üksekliği ise 0.82 metre veya 0.85 metre olarak sun ulm aktadır. Maksim um kesim hızı 1.01m etre/saniye, maksim um ivm e ise 7.62 m/s2’dir. Sistem de bulunan bilgisayar ise Win do ws 98 veya Windo ws NT işletim sistemiyle çalışmaktadır. Sistemde m ak simum m alzem e tutma için 10 Hp’lik h er kesim bölgesine m onte edilen vak um üf leyiciler bulunm aktadır.

4) Gerbercutter GT3250 Kesim Sistemi GT 3250 kesicileri orta katlarda ser ilen k umaşların ekonomik ve hassas kesimi için geliştirilm iştir. Sistem de kesim kalitesinin ve v erimliliğinin arttırılabilm esi için operatörün işleme müdahalesi m inim um a in dirilmiştir. Takviyeli po limer paneller e sahip GT 3250 k esicilerinin serim masasın a uy um sağlay abilecek şekilde stan dart uzun luk, genişlik ve y ükseklikte olan tipleri mevcuttur.

122

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

GT3250 kesicileri; kesim yolu algılayıcısı, akıllı bölgesel vakum kontrolü ve veri tabanı uygulam a uzm anı ile hassas, birbir ine uy gun ve v erimli kesim ger çekleştirebilmektedir. Yer ihtiyacını minimize etmek, çıkış bölgesinin tem izliğin i ve kesilmiş parçalar a kullan ıcın ın kolay ulaşım ını sağlam ak için operatör kontrol konsolu dönebilen bir kolla k esici göv desin e bağlanmıştır. Sistemdeki parça beslem eli nakil sistemi serilm iş kum aşların otom atik olarak kesici boyunca iletilmesini sağlam aktadır. Böy lece kesilm emiş parçalar kesim yüzeyin e hareket ederken kesilen par çalar çıkış (yükleme) masalarına alınabilmektedir( Şekil 5.20.)

Şekil 5.20. Ger ber Cutter GT3250 Kesim Sistemi (Ger ber Ür ün Katoloğu, 2005)

Kesim yolu algılayıcısı ayrıntılı algılama teknikleri kullan arak, kesim hızın ı kontrol etm ektedir. Bu da kesim kalitesini arttırmaktadır. Sistemdeki interaktif grafik kullanıcı ar a y üzü ile kesim param etreleri ekran da raporlanmaktadır. Kesim süresince pastal sürek li gör üntülenir. Bölgesel vakum algılayıcısı ile kesim y üzey i boyunca mikro işlem cilerle vak um kontrolü sağlanabilm ektedir. Böy lece toplam güç tüketimi azaltılırken kesim kalitesi artm aktadır.

GT3250

kesicilerin de

sıkıştırılm ış

k umaş

y üksekliği

m aksimum

3.2

santimetredir. Pastal kesim gen işliği ise m aksim um 1.7 metredir. Kesilecek parça sayısın a ve m odele bağlı olarak kesicinin verimi ortalama 10.2 m etre/dakikadır.

Maksim um kesim hızı 45.7 m etre/dakika, m aksimum ivme ise 3.7 m/s2’ dir. Bıçağın

123

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

hızı k esilecek k umaşın cin sine göre değiştirilebilm ektedir. Sistemde frek ansı ayarlan abilen otom atik bıçak bileme tertibatı bulunm aktadır. Kesicide entegr e vak um sistemi bulunm aktadır. Sistemin çalışm a konum un daki gürültü seviyesi 75 dB’ dir.

Kesim hassasiy eti ise ±0.075 milimetredir. Ortalama güç tüketimi (3 fazlı sistem için) ise 18 kW'tır Sistemde bulunan bilgisayar ise Win do ws işletim istem iyle çalışmaktadır. Kesim süresince ekran da pastal gör ünt ülen ebilmekte ve kesim parametreleri bilgileri ayar lanabilm ektedir. Vak um seviy esi, kesim hızı gibi operasyon p arametreleri ekran da sürekli gör üntülenebilm ektedir.

Kesici m asasının yükseklik leri 75, 80, 86 v e 91 santimetre olmak üzere 4 f arklı tiptedir. Masa uzunluğu 4.37 metre ve genişliği ise 2.34 m etredir. Masa ağır lığı ise 2275 kilogr am dır. İsteğe bağlı olar ak m asa genişliği 2 veya 2.54 metre olan kesici masalar ıyla da çalışm ak mümkündür. Masalar da otom atik fırça tem izleme sistemi bulunm aktadır. İsteğe bağlı olarak sisteme kumaş eşlem e sistemi de ilave edilebilmektedir ( Ger ber Ürün Katoloğu, 2005).

5.7.3. Üretim ve Yönetim Kontrol Sistemleri Konfeksiyon Sanayisinde müşteriye hızlı servis sunabilm ede son yıllarda dikimhanelerde uy gulanm aya başlanan yeni üretim sistemlerinden Birim Üretim ve Modüler Üretim Sistem lerinin de önem i gittikçe artm aktadır.

Bir im Üretim Sistemi (UP S- Unit Production System ); Bir im ür etim sisteminin tem eli, y aklaşık 20 yıldır kullanılmakta olan konveyör sistemlerine day anır ve ür etim ban dına işler bir giysinin tüm parçaları bir arada olacak şekilde birer birer girilir. Bu sistem lerde, havada dönen bir ray üzerin de hareket eden bir çeşit elektrik li ask ı tertibatı bulun ur. Elektrikli ray döngüsün ün etrafın a, düzenli aralıklar la her bir İ şlemi gerçekleştirecek olan operatörler ve k ullanacakları makine teçhizat yerleştirilir. Bir giysiyi oluştur acak t üm kesilm iş parçalar bir askıya asılacak şekilde kesilmiş ür ünler banda girilir. Ürün tür üne bağlı o larak gerek irse aksesuar gibi küçük par çalar ayrı sep et v eya tor balar h alin de askılanır vey a ilgili operatöre verilir . Op eratör ken dine ait İşlemi yaparken ilgili askılar otomatik olarak beklem eye alınır. Her bir operasyon dan sonra giy siler tekrar ask ıya asılır ve bir

124

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

düğmeye basılarak sistemin her han gi bir yerinde olabilen bir sonr aki operatöre gön derilir. En so n operasyondan sonra ilgili operatör askıy ı y ine bir düğm eye basarak üretim den çıkartır. Bu sayede kesilm iş par çaların ban da ilk girişin den, üretilen m alın depolanmasına kadar olan tüm üretim sürecin de malzem e akışları organize ediler ek, üretim dek i m akineler in ve proseslerin bir birin e en optimal bir şekilde bağlanm ası sağlanır.

Birim üretim sistem ler in de, m alzemenin harek etini sağlayan konvey ör sistemlerinin işleyişi ve kontrolü bilgisayar lar kan alıy la yapılır. T üm operatörlerin listesi, her bir operatör ün yapabileceği işlemler ve p erformansları gibi üretim bilgileri ve kaynak lan bilgisay ara gir ilir. Ayr ıca, stil, işlem sırası, birim zam anlan, toplam üretim adedi ve y ükleme tarihi gibi sipar işle ilgili detaylar da bilgisayara girilir. Bir bilgisayar pro gram paketinin kullanımıyla gir ilen bu bilgilerden hareketle, o siparişi zam anında tam am lam ak için ger ekli olan işlem akışı hesaplanır ve tüm operatörlerin etkin ve verim li k ullanım ı sağlanır. Bazı dur umlarda bandı sıf ır dan dengelem ek yerine daha ö ncek i bant düzenlemelerin den fay dalanıla bilinir. Bu gibi dur umlar da eğer fazla v eya ek stra op erasyon lar ger ek iyo rsa ban dın tek rar ay ar lanm ası gerekm ektedir.

Adından anlaşılacağı gibi bu sistemler, alışılmış bantlı sisteminin ak sine tek bir ür üne endekslenm iştir . Bur ada h er bir ür ünün /giy sinin dur um una ait bilgiler tutulur ve ür ün ün han gi aşamada olduğu her an izlenebilir. Bu sistem ler in daha geliştirilmiş yönetim kontrolü, dah a az beklem e zam anı ve daha verim li çalışma metotları sunmaları sayesin de, ür etim v erim liliğin in kay da değer bir şekilde yük seldiği ve kalitenin arttığı gör ülmüştür. Söz kon usu sistemleri kullan an bazı firm alar da yap ılan ar aştırmalar da, bek leme zamanı aşağıya çek ildiğin den işçilik kaybının azaldığı ve toplam üretim zamanının oldukça kısaldığı görülmüştür.

Müşteriye hızlı servis sunmada Birim Üretim Sistemlerinin önemi oldukça büy üktür. Artık p erakende satış yapan m ağazaların satın almacıları siparişlerini, satış zam anına oldukça yakın bir zamanda geçmekte, böylece h em gün ün trendlerim daha do ğr u olarak belirley ip bu do ğrult uda ür etim y aptırm akt a h em de depolama masraflarını o ldukça aşağıya çekmektedirler. Bu sebepten son yıllar da Avr upa'daki bazı satın alm acı f irmalar bir likte çalışt ıkları üretici firm aları Birim Üretim

125

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

Sistemlerin i k ullanm aya teşvik etmektedirler. Ancak bu sistemler in en büy ük dezavantajı maliyetlerinin oldukça yük sek olm asıdır.

Verimlilik artışı ile ür ün maliyetindeki işçilik payı azalır. Toplam ür etim zam anını azaltar ak pazar isteklerin e daha hızlı cevap verebilmeyi sağlar. Ür etim sür esin i k ısaltarak stok maliyetin i düşür ür. Sistem içerisindeki kalite kontrol istasyon lar ı sayesinde k ısa sürede hata tespiti y apar ak üretimin kalitesini artırır.

Askılı üretim sistem inde ür ünün kırışması ve kirlenmesi önlen eceğin den bitim işlemleri azalır. Er gonomi ve do ğr u çalışm a şartlan sayesinde işletm eler de çalışan ların devam sızlığının ve çalışan sirkülasyonun un azaldığı gör ülür Modüler ür etim ; konfeksiyon da hızlı servis sunma yöntem lerin den bir diğer i ise dikimhanede k ullanılan Modüler Üretim sistemidir. Aynı zamanda, bu sistemi ilk geliştiren Toyota firm asının adından h arek etle Toyota Dik im Sistemi olar ak da bilinir. Bu sistemin en karakteristik özelliği, hızlı hareket etmeyi sağlamak amacıyla operatörler in ayakla duracak şekilde çalışma pozisyonlarının ay arlanm asıdır. Bu sebepten rahat çalışm ayı sağlayacak şek ilde mak ine y ükseklikler i ve p edallar ı ayar lan ır ve U şek lin de y erleştirilir ler . Op eratör ler birbirini takip eden 8'li 10'lu küçük gruplar halinde çalışırlar. Her bir gr up belirli oper asyonları yapacak şekilde oluştur ulur ve gr uptaki en az iki k işi tüm op erasyonlar ı yapabilecek yetenekte seçilmelidir. Gr up için dek i operatörler, yen i bir modele başlan dığında operasyonları ne şekilde ayır acak larına ve kim in ne iş yapacağına kendileri karar verir ler. Diğer taraftan teknik bilgi ve y önlendirmeler için bir ustabaşı da gr upta yer alır. Her bir takım kendi operasyonlarına yönelik bant esasına göre çalışır. İlk başta sist em de yer alacak t akımların oluşt ur ulm ası v e sist em e adaptasyonları oldukça uzun zam an alır. Ür etim şefi oper atörlerin v erimlilikler ini gün lük hedeflenen adet ve ger çekleşen adet olarak her bir oper atörün başın daki kartlara işler. Bu sistemde her bir elemanın motivasyonu oldukça yüksektir ve grup motivasyon un u bozmamak için katılım ve devamlılık y üksek o lur. Genel olar ak bir elem anın yokluğun da, gr up o kişinin yer ine yen i birin in verilm esini k abul etmez. U şeklindeki yerleşim ise bu etkileşim i güçlendirir. Gr ubun çalışm a alanına ür etim müdür leri, mak ine bakım cılar ve proje yön eticileri dışın da genel olarak dışarıdan kişiler in

girm esine

müsaade edilm ez.

126

Hatta bazı

uy gulamalar da

üretim

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

müdürlerinin dahi davetle gruba sokulduğu görülmüştür. Belirli aralarla bilgi alışverişi sağlam ak açısından takım lar arasın da toplantılar düzenlenir. Böylece operatörlere işlemleri ne şekilde yapacaklarına dair bilgi ve deneyimler aktarılır.

Modüler üretim sistem inin sağladığı avantajlar Birim Üretim Sistemininkine ben zer, an cak maliyeti on unla kıyaslandığın da çok daha düşüktür. Ancak bu sistemin en büy ük dezavantajı ise, birim zamanı yüksek olan ürünlerin üretimine pek elverişli olm ayışıdır. Bu sebepten daha ziyade standart dakikası düşük olan hafif örme gr ubu tür ü giy silerin ür etim inde bu sistem ler den daha çok verim alın dığı bilinm ektedir (Öktem ve Arkadaşları, 2001).

5.7.4. Bilgisayarlı Dikim Donanımı Dikiş m akinelerine uygulanan otom asyon tekno lojileri son ucu pro gr amlı dik iş birim leri k arm aşık m odelli dik işler i başarıyla ger çekleştir ebilmektedir.

Güv enliği sağlamak ve problem i daha kolay saptamak için hata ko dlama sistemi geliştir ilmiştir. Makine yönetimi yapark en; nokta dikiş, düz dikiş, geçici duruşlar, iplik kesici, atlam a, dikim hızı, dikiş uzun luğu pro gramlanabilir. İp lik bobinin ne zam an değiştirileceği op eratör e bildirilmektedir. Enerji kesildiği anda, k alıplar otomatik olarak hafızaya kaydedildiği için, yarım kalm ış olan dikiş program ı enerji geldikten son ra bir düğmeye basarak basitçe tamamlan abilir. Otomatik olar ak devr eye giren bo bin değiştirici sistem, özellikle kalın ip lik k ullanıldığı ve dik im kalıplarının çok fazla dikiş içer diği durum lar da işçiliği azaltır verimliliği artırır (Öktem ve Arkadaşları, 2001).

5.8. Değerlendirm e CAD- CAM sistem leri hazır giyim de kullanımı gider ek artan bir teknolojidir. Çalışm anın bu bölüm ün de bu teknolo jik gelişm e h akkında genel bilgilere yer verilmiştir. Sistem in işletem eye birçok yarar ları olmaktadır. İş gücü, kalite, verimlilik açısından CAD-CAM sistem leri oldukça fayda sağlam aktadır. Sistemin pahalı oluşu ise bir dezavantaj olmasına rağmen üretim say ısın daki artış ile zam andan tasarruf sağlanarak bu dezav antaj ortalama iki yıl gibi bir sürede k ara

127

5. HAZIR Gİ YİM SANAYİ SİNDE CAD-CAM Sİ STEMLERİ

Güln ur ÖZDEMİR

dön üşm ektedir. Bu sistem daha çok büy ük ve orta ölçekli işletmelerde kullanılmakla ber aber küçük işletmeler de büyüm ek için bu sistemi kullanm ayı planlamaktadır.

128

6. HAZI R GİYİM ÜRETİMİNDE VERİMLİ LİK

Güln ur ÖZDEMİR

6. H AZIR GİYİM ÜRETİM İNDE VERİM LİLİK Yüksek verim her zaman, her y erde, her üreticinin tabi konfeksiyon cuların esas amacı olm uşt ur. Malzem e ve ürün kalitesini düşürmeden, işçiy i aşırı zorlamadan, işletm e vasıtalar ını hasara sokm adan ve m aliyeti arttırmadan verimliliği yük seltmek istenir. Teknolo jinin y enilenmesi veya değiştirilm esi hazır giy im işletmelerin de v erimliliği artıran n edenler den biri o lmaktadır. Bu n edenle çalışmanın bu bölüm ünde verimlilik ile ilgili genel bilgilere yer verilecek, hazır giy im için verimliliğin önem ine değin ilecek ve üretim sır asında verim liliğe etki eden faktörlerden bahsedilecektir.

6.1. Verimlilik Hakkında Genel Bilgiler Verimlilik çıktının gir diye oranı olup, kaynakların ne ö lçüde etken v e etkili kullanıldığına ilişkin bir ölçüdür. Ör gütsel p erformansın daha çok fizik sel bir ölçüsüdür (Ko ç, 2000). Yine verimlilik, çeşitli mal ve hizmetlerin üretimdeki kaynaklar ının (em ek, sermaye, arazi muam ele, enerji, bilgi v b.)etken k ullanımıdır.

Ayrıca bir son uç elde etmek için harcan an zam an olar ak da tanımlanabilir. Bazen verimlilik m akine ve emek gibi k aynakların daha yo ğun kullan ımı olarak gör ülür. Bu kavram her gün artan bir biçimde k aliteye bağlanm aktadır. Kilit önem de bir öğe de işgücün ün, yön etim in ve çalışma koşullarının kalitesidir (Atılgan, 2002).

Prodüktivite bir işletm ede, değer taşıy acak şekilde, elde edilenlerin değerin in (ya da miktarının) bun ları elde etmek için harcanan elemanların birine, bir kaçına ve ya tüm üne oran ıdır. Elde edilen mallar ya m iktarla ölçülür veya -eğer fiyat zamanla çok değişm iyor sa- miktar birim fiyatla çarpılarak para olar ak karşılığı bulun ur. Bu değer, har canan elem ana bö lünerek pro düktivite bulun ur. Pro düktiviteyi arttırm ak karlılığı da artırır.

129

6. HAZI R GİYİM ÜRETİMİNDE VERİMLİ LİK

Güln ur ÖZDEMİR

P =Qi / Ii = Çıktı/Girdi.............................................................................................(6.1) Çıktı, Girdi : Para olarak kar şılığı (YTL,$ vs.)

Prodüktivite (P), maliyet (M), karlılık (k), kalite(K 0 ) ve başka kavramlar ar asın da ilişki vardır. f(P, M, k, K0,).......= 0..............................................................................................(6.2) Örneğin işçilik pro düktivitesi, Prodüktivite (P i) = Üretim /İşçilik............................................................................(6.3) Üretim , İşçilik: Par a olar ak kar şılığı ( YTL, $ vs.)

Mühen dislik prodüktivitesi, ( Koç, 2000) Prodüktivite(P m) = Üretim /Mühen dis Say ısı...........................................................(6.4) Üretim, Mühendis Sayısı : Adet Ekonom istlere göre verimlilik; teknik verimlilik ve tahsis verimlilik olarak ikiye ayrılmaktadır. a) Teknik Verimlilik: Aynı şartlar altında, bir dizi girdiden en yüksek düzeyde çıktı üretilmesi veya aynı çıktının daha az girdi ile elde edilmesi olarak tanımlanabilir. b) Tah sis Verimlilik: Gir di m aliy etlerini gö z ön ün de bulun durarak, belirli çıktıların sağlanm asında en uygun gir di bileşim ini seçme başarısı olarak tanımlanır (Kutlar ve ark.,2004 ) Verimlilik, bir işletmede geleceğin planlanm ası, gerekli tedbirler in alınm ası, işletmenin rasyon el ve kar lı bir şek ilde işletilip işletilm ediğinin saptanm ası konularına ışık tutan, işletm e başar ısını ortaya koyan bir kavram olup, verimlilik ölçme ve izlem e de işletme perform ansını artırmada önem li bir araçtır. Verimlilik artırma çabasına gir ilm eden önce, verimlilik ölçümünün yap ılm ası gerekli olm aktadır.

Verimlilik oranlar ı, belir li bir dön em son un da gerçekleşen etkinlikler i değerlendiren, işletmede

ney in

ne

k adarla

üretildiğini

( http://www.m pm .org.tr/, 2006).

130

gö steren

oranlar dır

6. HAZI R GİYİM ÜRETİMİNDE VERİMLİ LİK

Güln ur ÖZDEMİR

Verimlilik artışı için değişik uygulam alar sö z kon usudur : •

Çalışm a hızının arttırılması

•

Teknolojinin geliştirilmesi

•

Yönetim m etot ve tekniklerinin geliştirilm esi Verimlilik artışı genelde işletme yöntemi, işletme yapısı, p azarlama,

malzem eler, teknoloji, tesisin yapısı v e eğitim düzey i gibi akıla ve bilim sel çalışmalar a bağlıdır.

Yönetim m etot ve teknikleri, iş etüdü, yöneylem araştırmaları, or ganizasyon gibi çeşitli kon uları kapsar. Teknolo jik y enilikler ise temelde bir kaynak sorun u olup işletmelerin

ihtiyacın a göre kısa ya

da

uzun

dönem

yatırımlarına

göre

ger çekleştirilebilir. İşletm e yönetimleri uygulam adan önce, üretim azalışın a yol açan faktörleri incelemesi gerekir. Türkiy e’de verimlilik araştırm aların ı gen elde büyük ve orta ölçekli işletmeler yapmaktadır. Küçük ölçekli işletm elerimiz bu kon uya yeterince önem vermemektedir. Ür ünler in tasar ımı ve bileşimi her zaman ayn ı kalmaz, sık sık gözden geçirilir ve birtakım değişiklik ler yapılır. Eğer bu değişiklik ler imalatı kolaylaştırıcı, m aliyeti düşürücü, üretim akışını hızlandırıcı nitelikte ise verim lilik artar. Aynı ürün ü daha kısa sürede, daha az gir di k ullanarak, daha ucuz üretmeye başlarız. Çağımız, bilim sel ve teknolojik gelişm eler çağıdır. Bu gelişmeler, ür etim sürecin de ve üretim tekniklerinde yenilikler e yol açmaktadır. Bunlar da verimliliği doğr udan

etkiley en

faktörler dir.

Bilimsel ve teknolojik

gelişmelere

ayak

uydurabildiğim iz sürece, v erimlilik artışın da ger i kalmaktan kurtulabiliriz. Öte yan dan, ür etim sürecinin k apsamında yap ılacak bazı değişikliklerle de verimliliği artırmak m üm kün dür. Sö zgelim i, hamm adde y erine sadece yarı/mamul alıp işleyen bir k ur uluş, ço ğu kez m aliy eti ve riski f azla üniteler ini devreden çıkaracağın dan, verim liliğini de artırm ış o lur.

Verimliliği artırmanın başlıca yollar ından biri de, örgütlenme ve yönetim de gelişmeler sağlam aktır. Amaçların ve bu amaçlar a ulaşmada kullanılacak ar açların belirlenmesinde, yerleşme p lanın da, malzem e taşınmasın da, üretim plan lam asın da, aktif ve pasif v arlıkların yönetilm esinde, nih ayet in san yön etiminde başarı gö steren bir k ur uluş, verimlilik düzeyini hızla y ük seltir.

131

6. HAZI R GİYİM ÜRETİMİNDE VERİMLİ LİK

Güln ur ÖZDEMİR

Üretim de kullanılan makine v e tezgahların oluştur duğu sabit serm aye kapasitesi ile işgücün ü, kısa dönem de çok önemli düzeyde artırıp azaltamayız. Bu yüzden bun ların tam kullanım ı, verimliliği olumlu yön de etkiler. Kapasitenin uzun süre önemli ölçüde düşük kullanıldığı bir ortamda y üksek verim lilikten sö z edilem ez.

Buna bağlı olarak ithalat güçlükleri, enerji sıkıntısı, işçi-işveren uyuşmazlıkları, son uçta verimlilik üzerinde o lumsuz etkiler yaratır.

Verimlilik ile kalite arasın da da çok yakın bir ilişk i var dır. Ür etim sür ecinin çeşitli aşamaların da kullanılan gir dilerin kalitesizliği, üretimde yavaşlamalara, duraklamalara, önceden belirlenm iş standartlar dan sapmalara yol açarak verimliliği olumsuz yönde etkiler. Kaliteli gir di, y üksek verim lilik ve k aliteli nihai ür ün için vazgeçilmez bir ön em taşır.

Aynı şekilde, üretimde k ullanılan gir dilerin en önemlisi olan insan gücün ün kalitesi de ver imliliği doğr udan etkileyen bir f aktördür. İyi eğitilmiş, y eterli beslenen, iş k azaların dan ve m eslek hastalıkların dan ger eği gibi kor un an, çeşitli sor unlar ını çözebilen işgücü, yük sek ver imliliğin en şaşmaz güven cesidir. Bu alanlar da devletçe ve toplumun bütün or gan ların ca yap ılabilecek her tür lü geliştirici düzen lem e, ülke ekonom isinin v erimliliğini artıracaktır (http://www.mpm .org.tr/verimlilik, 2006) İşletme yönetimi açısından verimlilik oranlar ı bir denetim aracı olar ak da kullanılmaktadır. Bir yan dan üretim süreçler i kontrol edilip geliştirilirken, diğer yandan da verimlilik oranları işletm eler arası k arşılaştırmalar da ön em li bir gö ster ge olm aktadır. İşletm eler de üretim e sokulan gir di verim liliği ile üretim maliyetleri arasında sıkı bir ilişki var dır. Gir di m iktarı ne kadar az v e sonuçta elde edilen ürün ne kadar çok olur sa v erim lilikte o kadar yük sek olacaktır. Üretim dek i m aliy etlerin düşük o labilmesi verim liliğin y üksek o luşuna bağlıdır. Rekabetçi piyasalar da m aliyet- verimlilik ilişk isi diğer işletm elerle rekabet gücünü belirley en bir gö ster gedir. İ şletm eler için son derece önem li olan verimlilik oranları ölçüler ek elde edilebilir. Bu dur um işletmeler de k urulacak ver im lilik ölçüm bir iminin oluşturacağı, verimlilik ölçüm ve analiz sistem inin k ur ulm asına bağlıdır.

132

6. HAZI R GİYİM ÜRETİMİNDE VERİMLİ LİK

Güln ur ÖZDEMİR

6.2. Verimlilik Çeşitleri a) Fiziki ve parasal verimlilik: Pay ve paydada fiziki değerler var sa fiziki verimlilik, parasal değerler v arsa parasal verimlilik olarak if ade edilmektedir. b) O rtalama ve m arjinal verim lilik: Belli dön emde çıktıda oluşan artışın (değişimin), aynı dönem deki girdide oluşan artışa ( değişm eye) oranı, m arjinal verimlilik o larak tanım lanmaktadır. c) O rtalam a verimlilik = Çıktı (belirli bir dönem de üretilenin toplamı) / Toplam gir di (aynı dön emde k ullan ılan) .............................................................................(6.5) d) Marjinal verimlilik =Çıktı üretimindek i oran sal değişim (belir li bir dönem ) / Gir di k ullan ım ındaki oran sal değişim (aynı dön em) . ............................................(6.6) e) Mikro ve makro verimlilik: İşletme düzeyin de belirlenen verimlilik mikro, ekonom i

gen elin de

belirlenen

ver imlilik

ise

makro

verim lilik

olarak

tanımlanm aktadır. f) Kısm i ve toplam verimlilik: Belli bir dönem de elde edilen toplam çıktının, yine aynı dönem deki toplam gir diye oranın a, toplam ver imlilik denilm ektedir. Kısmi verimlilik; zaman içersin de çıktı ünitesi başına belli girdilerde m eydana gelen tasarruflar ı ölçmektedir. Kısmi v erimlilik oran ının, kısmi verimlilik ölçüsü olarak kabul edilebilm esi için söz konusu gir dinin, toplam gir di m iktarın daki payının büy ük olm ası ve diğer gir di m iktarların da h erhangi bir değişme olmam ası gerekm ektedir.

Kısmi verimlilik hesaplanmasın da emek verim liliği kadar sermaye ver imliliği de önem taşım aktadır.

Kısmi verimlilik = İş gücü verim liliği= Çıktı / İş gücü......................................(6.7) Çıktı, Girdi: YTL, $ v s.

133

6. HAZI R GİYİM ÜRETİMİNDE VERİMLİ LİK

Güln ur ÖZDEMİR

To plam verimlilik = Çıktı / Kullanılan tüm girdiler..........................................(6.8) Çıktı, Kullanılan tüm gir diler: YTL, $ vs. g) Toplam faktör verimliliği: Bir üretim faaliyeti sonucu elde edilen çıktının bu üretim faaliyetinde k ullan ılan girdilere bölünm esiyle hesaplanm aktadır. Ür etim de kullanılan tüm kaynakların etkinlik dereceleri, toplam faktör verimliliğin ce ölçülmektedir.

To plam faktör verim . = Çıktı / Ana üretim faktörleri.......................................(6.9) Çıktı, Ana üretim faktörleri: YTL, $ vs. h) Ç oklu faktör= Çıktı (işgücü+sermaye+arazi)/ işgücü+arazi+enerji (vb) (6.10) İşgücü, sermaye, ar azi, enerji: YTL, $ vs.

6.3. Hazır Giyim İşletmelerinde Verim lilik İşletmeler de verim lilik, bir bakım a ür etimde kullanılan çeşitli kayn akların ne ölçüde etkin k ullanıldığın belirleyen bir göstergedir. Verimliliğin y üksek olm ası dur umunda, m aliyetler düşük veya toplam üretim miktarı yüksek demektir. Bu da dah a çok kar anlam ına gelir. İ şletmeler verimlilik oranın ı y ükseltirken üretim miktarının yanında kaliteyi de y ükseltm eye özen gö stermelidirler (Koyuncuo ğlu ve ark., 2004).

Verimlilik artışı, gir di birim başına üretimdeki artış dem ektir. Ancak verimlilik artışı, sadece ür etimdeki artış olarak değil, aynı zam anda bir ür ün ü en az masrafla, daha az girdi kullan arak üretmeyi de kapsar ( Ünal, 1999).

Gün üm üzde hazır giyim işletm elerin den beklenilenler: •

Yüksek esneklik

•

Düşük imalat giderleri,

•

Çok yük sek der ecede kalite güvenliği,

•

Çağdaş mo dern ve teknolo jik atılımcılık v e m üşteriye karşı güv enilirliktir.

Hazır giyim talebinde, fiy at rekabetinden çok m odanın, ür ün tasar ım ının ve

ürün çeşitliliğinin giderek artan önemi daha esnek üretim yapılarına yönelm eyi ger ektirmektedir ( Koy uncuoğlu v e ark., 2004).

134

6. HAZI R GİYİM ÜRETİMİNDE VERİMLİ LİK

Güln ur ÖZDEMİR

Hazır giyim de ver imliliğe etki eden unsurlar şun lar dır: •

İşçi ve yönetici p erson elin(p atron dâh il)kalifiyelik derecesi

•

Makine ve teçhizatın yaşı, dur um u v e otomatizasyon derecesi

•

Çalışm a m etotları

•

İş akışı or ganizasyon u

•

Ücret sistemi

•

Ür ün m odeli

•

Makine ve teçhizatta aksaklık önlem e bakım ı

•

İşçi devam sızlığı ve işçi sirk ülasyon u

•

Hamm adde v e ak sesuar tedariki

•

İthalat, ihracat ve teşvikle ilgili bürokrasi

•

Yönetimin Ro lü (Atılgan, 2002).

Gerçekte verim lilik de v erim lilik ölçümü de dinamik bir y apıya sahiptir.

Verimliliğin ölçüm ü v e bu ölçüm değerlerin in etkin bir şek ilde kullanılabilmesi için: Verimliliği nelerin etkilediğinin bilinm esi, uy gun verilerin sınan arak toplanm ası, den eyim ve yar gın ın yerli yer inde kullanılması gerekir. Eğitim, yeni bir sistem e geçiş çalışmalar ının ayrılm az bir parçasıdır. Öğrenme, verim liliği önce hızla arttırır.

Ancak, doyma noktasın a yaklaşırken bu iyileşm e hızı düşer. Doyma noktasına ulaşmayı geciktirm enin yolu, sürekli eğitimdir (İ şliler, 2002).

6.4. Değerlendirm e Bu bölüm de verim lilikle ilgili çeşitli tanımlara ve form üllere yer ver ilmiş ve hazır giyim de v erimlilik kon usuna değinilm iştir. Verim lilik kısaca çıktıların gir diye oranı olarak tanım lanırk en bu oran ın artırılm ası için alınm ası ger ekli önlem leri yerine getirmek gereklidir. Örneğin, çalışma m etotların da, ücret yönetim inde ya da teknolojik yapıda değişmeler e açık olmak gerekmektedir. Bu dur umu da kaliteliden ödün vermeyer ek den geli bir şek ilde y apmak gerekm ektedir.

Verimliliği yüksek t utma çabaların da olan firm alar bunu yaparken işletme yapılar ına, ür ün türlerine göre y apmak zor un dadırlar. Bu konuda işletme için de verimliliğin

ölçülmesi

son uçlar

dikkate alınar ak

135

değişiklikler y apılm alıdır.

7. MATERYAL VE METOD

Güln ur ÖZDEMİR

7. MATERYAL VE METO D Bu tez çalışm asında ilk o larak Adana ve çevre illerde h azır giyim işletmelerinin dur umu belirtilecek ; sonrasın da ise modern bir hazır giyim işletm esi ile basit bir konfek siyon atölyesinde yap ılan örnek uy gulamalar karşılaştırılacaktır.

Kar şılaştırm ada gömlek, pantolon ve ceket üretimi yapan işletmelerden modern ve klasik olm ak üzer e toplam altı adet işletm e seçilm iştir. Çalışmada model seçimi, kalıp çizim i, kalıp ser ilem e, k esim işlem i h azır lık, ser im işlem i, kesim, dikim, ütü, kalite kontrol, paketleme işlem aşam alarında alınan zaman etüt değerler i ve maliyet unsurlar ı ile k arlılık açısından ele alınacaktır. Değerlendirme için başa baş noktası analizi k ullanılacaktır.

7.1. Materyal 7.1.1. Adana ve Çevre İllerindeki Hazır Giyim İşletm elerinin Durumu Araştırmada Adan a ve çevre iller deki çeşitli orta ve büy ük ölçekli h azır giyim işletmelerinin alınmıştır.

üretim değerleri ile ilgili bilgiler Akdeniz İhracatçılar Birliği'n den

Adana

San ayi

Odasına

kayıtlı

işletmeler

belirlen erek

sayıları

belirlenmiştir. Adana ve çevre iller dek i çeşitli ö lçek li hazır giyim işletmeleri bu çalışmanın materyali o lmuştur.

7.1.2. Modern Bir Hazır Giyim İşletmesi İle Basit Bir H azır Giyim Atölyesinin Karşılaştırılması Bu çalışmada araştırm anın yapıldığı firmalar iki gruba ayrılmıştır. Birinci gruptaki firmalar, atölye tipin de, gelişm ekte olan ve Türk iye iç pazarı için üretim yapan, teknolojik olarak çok iler i olm ayan firm alar dır. Makinelerin büyük bir kısmı otomatik düz dikiş makin esi olup yatırımları çok fazla değildir. Bu atölyeler de ilik düğme gibi k lasik otom atlar var dır. Kalite ve yüksek sayıda üretime önem vermelerine rağmen k alite kontroller sırasın da işçiden kaynaklanan hatalar ve zam an kayıplar ı vardır.

136

7. MATERYAL VE METOD

Güln ur ÖZDEMİR

İkinci grup işletm eler ise; gelişmiş, modern, yatırım maliyeti yüksek olan firm alar dır. Günlük kapasiteleri fazla olup, kalite ve term ine önem verm ektedirler.

Yüksek üretim adetini v e kaliteyi stan dartlaştırmak için ger ekli olan otom atların mevcut olduğu CAD- CAM'in kullanıldığı firmalardır.

Bu çalışmada göm lek, p antolon ve cek et ürün leri için altı işletmeden etüt değerler i alınm ış ve mo dern işletm elerle, normal bir atölye arasın daki teknoloji farklılığının karlılık açısın dan değerlendirilm esi sağlamak için k ullanılmıştır.

Araştırmada;

gömlek,

pantolon

ve

ceket

m odel

ve

kalıpların dan

yaralan ılmıştır. Birin ci atölyeler de; elle hazırlanan kalıp için m ateryaller; mulaj kağıdı, riga, cetvel, gönye, m ezro, k alem, karton ve makastır. Elde yap ılan ser im işleminde ise; ser im masası, düzleştirici bir m ateryal k ullanılm ıştır. Elle yapılan kesim işlem i için ise, kesim motorları dik bıçaklı kesim sistem i(hızar) kullan ılmıştır.

Dikim işlemlerin de klasik düz dikiş ve ov erlok makinesi k ullanılm ıştır. Otomat olarak ilik v e düğm e dikm e otom atı kullanılmıştır. Ütü işlemi, için sanayi tipi buharlı ütüler k ullanılm ıştır. İkinci işletmelerde ise; kalıp ve m odel hazırlanm ası için bilgisayar ortamında CAD sitem inden, otomatik serim ve kesim işlemi için hızar, el m otoru, presler den (giyotin) yarar lanılmıştır. Dikim işlemi için otomatik düz dikiş m akinesi, çift iğne makinesi, zikzak, bıçaklı makine kullan ılmıştır. Üç ve beş iplik overlok m akinesi ve düğme dikme, ilik açma, yaka dikm e, cep dikm e, fleto, kemer köpr üsü dikm e gibi özel am açlı otomatlar bulunm aktadır. Ütü işlem i için, san ayi tipi buharlı ütü, ro bot ütü ve farklı ütü otomatları kullanılmıştır. Kalıp çizme Assyst ve Lectra CAD sistemleri k ullanılm ıştır.

7.1.2.1. Modeller Çalışm ada göm lek, pantolon ve ceket m odelleri seçilm iştir. Num une olar ak işletmelerin sürekli ürettiği göm lek, pantolon ve cek et m odelleri tercih edilmiştir.

Böylece aynı ür ünü modern işletm e ve basit bir atölye arasın dak i fark ortaya koyulm aya çalışılm ıştır.

137

7. MATERYAL VE METOD

Güln ur ÖZDEMİR

Pantolon kalıbında dört cepli klasik k um aş erkek pantolon u tercih edilmiştir.

Gömlek kalıbı için uzun kollu tek cep li çizgili erkek gömleği belirlenm iştir. Ceket ise arkadan tek yırtmaçlı, klasik erkek ceketi seçilm iştir.

Pantolon Modeli ; Pantolon çift fileto, çift arka cep, arka cep torbası temiz dikiş ve kemere kadar boşluk suz, ön tek pileli, alt patlet tül biy eli, kemer 4 cm genişlikte y uvarlak ve tek ilikli olan n um une seçilmiştir. Şekil7.1'de pantolon m odeli v erilmiştir.

Şekil 7.1. Pantolon Modeli

Gömlek Modeli; Örnek num une ön de y edi düğmeli ro bada etiketli, kollar apat uralı, kollar çift bos dikişli uzun kollu erkek gömleğidir. Göm lek modeli Şekil 7.2'de görülmektedir.

138

7. MATERYAL VE METOD

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 7.2. Erkek Gömleği Mo deli Ceket Modeli; Seçilen numune; çift fileteolu kapaklı, tek yırtm açlı, önden üç düğm eli, kol dört düğme üst üste binmeli, klasik pedo cebi bulunm aktadır.

Cek et m odeli Şek il 7.3'de gör ülm ektedir.

Şekil 7.3. Ceket Modeli

139

7. MATERYAL VE METOD

Güln ur ÖZDEMİR

7.1.2.2. CAD-CAM Sistemleri Model hazır lama, kalıp çıkarma, dikiş pay ı verm e, kalıp hazırlama, serilen dirm e gibi işlemler CAD- CAM sistemleri kullanılarak bilgisayar ortam ında yapılmaktadır. Çalışm ada seçilen işletm elerden gömlek işletmesinde; Assyt CAD Sistemi, pantolon işletmesinde; Lectra CAD Sistem i ve cek et işletmesinde de; Assyt CAD sistemi kullanılar ak model, kalıp ve serilen dirme işlem leri yap ılm aktadır.

7.2. Metot Çalışm a iki kısım dan oluşmaktadır. Birinci kısım da Adana İli'n dek i konfeksiyon

sektörün ün durum u ve faaliyet

gösteren

işletm elerin ür etim

bölümlerinin teknolojik gelişmeler açısın dan incelenm esi ile bu işletmelerin in ülke ekonom isine katkıları ortaya koyulmaya çalışılm ıştır. İkinci kısımda ise modern olm ayan bir hazır giyim atölyesi ile m odern bir hazır giy im işletmesi karşılaştırılm ası yapılmıştır. Çalışmada m odern olm ayan işletme için "bir inci işletme", modern işletme için ise "ik inci işletme" ifadesi k ullanılm ıştır.

7.2.1. Çalışma Kapsamına Alınan Adana'da Faaliyet Gösteren Hazır Giyim İşletmeleri Çalışm ada öncelikle, Adana San ayi Odası'n dan edinilen adres bilgileriyle, hazır giyim işletm elerine ulaşılm ıştır. 6'sı k üçük ölçekli (1-50 çalışan kişi), 10'u orta ölçekli (50-200 çalışan kişi) ve 4 tanesi de büy ük ölçek li (201'den fazla çalışan kişi) (Tekin, 2004) olm ak üzere 20 işletmeden alınan bilgiler değerlendirilm iştir.

7.2.2. Birinci Ve İkinci Hazır Giyim İşletmelerinin Karşılaştırılm ası İncelen en altı firm ada üretim öncesi işlemlerden, serim ve kesim ile bun un için oluşt urulacak m odel v e kalıp hazır lama işlemleri sırasın da etüt değer leri alınmıştır . Ay rıca ür etim aşam asında k ullan ılan m ak inelerin adlar ı ve işlem

140

7. MATERYAL VE METOD

basamaklar ındaki etüt değerleri

Güln ur ÖZDEMİR

alınm ıştır. Son olarak ütü ve pak etleme

bölüm ündeki m ak ineler hakkındaki bilgiler ve etüt değer leri alınm ıştır.

7.2.3. Değerlendirme Yöntemi Çalışm ada iki işletmenin teknoloji seçim in den k aynaklı ver im lilik hesabının karşılaştırılması yapılacağından, başabaş (kritik) noktası an alizler inden yarar lanılır.

Başabaş Noktası Analizi: Esas itibariyle imalat sektörü y atırım ları için uy gulanabilen bir teknik olup, sabit gider, değişken gider ve kar arasın dak i ilişkinin incelenm esin de kullanılmaktadır ( www.dpt.gov.tr/dpt web/ek utup96/prjp lan/pr j8.html).

Kar şılaştırılan makinelerin toplam giderlerinin kesiştiği noktaya “Başa Baş Noktası yani Kâr a Geçiş Noktası” denmektedir. Bu noktada her iki makinenin giderler i eşit olmaktadır. Kar şılaştırılan makinelerin in han gi kapasitede daha verimli çalışabileceğin e karar verebilmek için başa baş (kritik) noktaları bulunarak, bu noktadaki üretim sayısı hesaplanır. Bu noktadan sonra tüm giderlerin k arşılan abildiği yargısına varılarak, kara geçildiği belirlen ip, düşük toplam üretim giderine sahip o lan teknolojinin am ortism an süresi tespit edilmektedir.

Teknoloji düzey i, sabit giderlerle değişken giderler üzerine etki yapar. Bu nedenle teknoloji seçimin de dikkat edilecek en önemli noktalardan biri değişikliğin sabit ve değişk en gider ler üzerindeki etkiler inin saptanm asıdır.

Başa baş noktası hesabında aşağıdaki kabuller alınm ıştır ve kabuller aşağıdaki verildiği şekilde belirtilmiştir: 1. Günlük çalışma saati: 8 saat = 480 dk, 2. Yıllık ö den en net işçilik gideri =12 x 380.000.000 TL = 4.560.000.000 TL ( asgari ücr et üzerin den değerlendirme yapılm ıştır), 3. Sosy al giderler için işçilik ücretinin %50’ si alınm ıştır (Ünal, 1999), 4. Faiz Yüzdesi : %20 ( bankalar dan edinilen genel kabullere gör e belirlenm iştir), 5. 1 Euro = 1.848.000TL olar ak alınm ıştır, 6. Her makine için am ortisman süresi: 8y ıl olarak belirlenm iştir (C:\Docum ents an d

141

7. MATERYAL VE METOD

Güln ur ÖZDEMİR

Settings\W IN XP TR\Desktop\Amortism ana Tabi İktisadi Kıym etler.htm, sitesinden konfeksiyon m akin eler inin gen el amortisman sür esi alınmıştır), 7. Makine fiyatları firmalardan alınıp, bu fiy atlara katm a değer ver gisi ( KDV) dahil değildir, Hesaplamalar Türk Lirası olarak değerlen dir ilm iştir (Ün al ve ark.,2004; Koç, 2000).

Başa baş noktasının belirlenm esin dek i form üller için k ullan ılan kısaltmaların açıklam aları v e birimleri Çizelge 7.1'de verilmektedir. Çizelge.7.1. Kısaltmalar Tablo su KISALTMAL AR

AÇIKL AMALAR

BİRİMLE R

S.G.

Sabit Gi derl er

TL

F.G.

Fai z Giderl eri

TL

A. G.

Amortisman Gideri

TL

D. G.

Deği şken Gi derl er

TL

İ.G.

İşçilik Gi derl eri

TL

B.G.

Bakım Gi derl eri

TL

T.G.

Topl am Gider

TL

N

Başabaş Nokt ası ndaki Üretil en P arça Sayısı

ADET

S.G.1

Biri nci İşl et meni n Sabit Giderleri

TL

S.G.2

İkinci İşl etmeni n Sabit Giderl eri

TL

B.G.1

Biri nci İşl et meni n B akı m Giderl eri

TL

B.G.2

İkinci İşl etmeni n Bakı m Giderleri

TL

İ.G. 1

Biri nci İşl et meni n İşçili k Giderl eri

TL

İ.G. 2

İkinci İşl etmeni n İşçi lik Giderleri

TL

Başa baş noktası hesaplanm asın da bazı gider lerin hesaplanm ası ger eklidir.

Bunlar: 1) Sabit Giderler ; Üretim de bulunulsun veya bulunulmasın y apılması ger eken üretim miktarına bağlı olm ayan gider ler dir.

Faiz Gider leri: Yöntemlerin ekonom iklik hesabı yapılacağı için, kullan ılacak o lan makinelere yatırılan p aranın f aiz giderin in hesaplanm ası gerekir.

142

7. MATERYAL VE METOD

Güln ur ÖZDEMİR

Faiz Giderleri = Makine sayısı x Makinen in değeri x Faiz or anı (TL) (ADET) (TL) (%) ………...................(7.1) Am ortisman Gideri : Belirli bir süre sonun da işe yaramayacak hale gelen üretim araçlarının yerine yenisin i koyabilmek için her yıl ayrılan p ara miktarına amortism an den ir. Dem irbaşın değeriyle ortalam a hizm et süresi bilin dikten sonr a amortism an payı hesaplanabilir.

Am ortisman Gider i = (Makine sayısı x Mak ine değeri)/Amortisman Süresi (TL) (ADET) (TL) (YIL)....................(7.2) S. G. = F.G. +A. G.....................................................................................................(7.3) (TL) (TL) (TL) 2) Değişken Giderler: Üretim yapıldığı sürece varolan ve üretim m iktarına bağlı olarak değişen giderler dir. İşçilik Giderleri: Yöntem lerin karlılık hesabı yapılacağın dan dolaysız işçilik gideri ele alınacaktır. İşçilik Gideri = [ Birim Zaman × İşçilik Ücreti + [ Birim Zam an x So syal Giderler] (TL) (dk) (TL) (dk) (TL)..........(7.4) Bak ım Gider leri: Üretim de kullan ılan makineler in tamir ve bakım ına harcanan giderler dir.

Tam ir ve Bakım Gideri = Makine Değeri×5/100....................................................(7.5) (TL) (TL) Makine Sayısı = Günlük Üretim Sayısı x Bir im Süre/480 dk................................ (7.6) (Adet) (Adet) (dk) Bak ım Giderleri = Makin e Sayısı × Tamir ve Bakım Gider...................................(7.7) (TL) (ADET) (TL) Sosy al Giderler: İ şçiler için y apılan harcama giderleridir.

Sosy al Giderler = İşçilik Ücreti ×%50....................................................................(7.8) (TL) (TL)

143

7. MATERYAL VE METOD

Güln ur ÖZDEMİR

Bu dur umda "Toplam Gider" aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır: TG = SG + BG + [İ G x Yıllık Üretim Miktarı].......................................................(7.9) (TL) (TL) (TL) (TL) (Adet) T.G.1 =T. G. 2 ......................................................................................................(7.10) (TL) (TL) Kar şılaştırılması y apılacak işlemler in toplam giderleri formül 10'daki eşitlikten başabaş noktasındaki üretilen p arça sayısı

"N" kritik nokta olarak

hesaplanır.

S. G.1 + B. G.1 + [İ. G.1 x N] = S. G.2 + B. G.2 +[İ. G.2 x N] (TL) (TL) (TL) (Adet) (TL) (TL) (TL) (Adet) Üretim hattı kurulurk en belirlenen makine cin sleri ar asın da seçim yapm ak ger ekir. Bunun için de ekonom ik ve teknik açıdan bir kıyaslam a yapm ak, üstün olanı tercih etm ek gerekir. Ekonomik yönden sabit ve değişken gider ler bir ar aya toplanarak, işletme koşulların da han gisin in daha uy gun olduğu araştırılır. Bu son uca varılmak için y ukarıdaki üretim gideri hesabı yap ılır. Başabaş noktası o luşmadığın da, başlan gıçta han gisinin toplam gider leri düşükse o yöntem seçilir. Başabaş noktası bulunduğun da ise bu noktadan sonr a düşük toplam üretim giderin e sahip teknoloji seçilmektedir (Ün al, 1999; Koç, 2000).

7.3. Değerlendirm e Bu bölüm de çalışm ada k ullanılacak materyal ve metodun açıklam alarına yer verilmiştir. Çalışm a iki k ısım dan oluşm aktadır. Bir inci bölüm de; Adan a v e çevre iller deki çeşitli orta ve büyük ölçekli hazır giyim işletm elerinin ür etim değer leri ile ilgili bilgiler materyali o luşt urm aktadır. İk inci kısım da ise; m odern ve mo dern olm ayan hazır giyim işletmelerin den altısı seçilerek, bu işletmeler de ür etilen gömlek, pantolon ve ceket üretim akışı ve kullanılan makineler m ateryal olm aktadır.

144

7. MATERYAL VE METOD

Güln ur ÖZDEMİR

Metot olarak, bir inci k ısımda; Adan a ve çevre iller deki çeşitli ö lçek li hazır giy im işletmelerin den alınan bilgiler değerlen dirilecektir. İk inci kısımda ise; göm lek, pantolon ve ceket ür ün lerinin iki farklı işletmedeki ür etim aşamaları tablolar haline getirilerek

kullan ılan m akin eler belirtilecektir. Karlılığın hangi m akine ile

sağlanacağı ise Başa Baş Noktası Analizi ile değerlendirilecektir.

145

8. ADANA İLİ'NDE HAZIR GİYİMİ N DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

8. ADANA İLİ'NDE HAZIR GİYİMİN DURUMU Çalışm anın bu bölüm ün de hazır giyim san ayinin Türkiy e'deki ihracat ve ithalat değerleri alınm ış ve bu bilgiler Adana ve çevre iller deki hazır giyim ithalat ve ihracat değerleri kar şılaştırılarak bölgedeki dur um ortaya konulm aya çalışılmıştır.

Ayrıca

çeşitli

hazır

giyim

işletm eleriyle

y apılan

görüşmeler

sonuçları

değerlen dirilerek işletmelerin dur umları ortaya konulmaya çalışılm ıştır.

8.1. Adana İli'nde H azır Giyimin Durumu Adana’n ın 2005 yılın daki ihr acatı 1 m ilyar 564 milyon dolar, ithalatı ise ihracat toplam ının 375 m ilyon dolar daha aşağısına düşerek, 1 m ilyar 190 milyon dolar olar ak gerçekleşmiştir. Bu rak am lar Adana’nın toplam 2 m ilyar 754 milyon dolara ulaşan dış ticaretin de ihracatın ithalatı kar şılama oran ının y üzde 32 düzeyin de fazlalık olduğunu ifade etmektedir. Adana’n ın 2004 yılın daki toplam ihracatının 1 milyar 476 m ilyon dolar olduğu, 2005 yılındaki ihr acatının ise 2004 yılına göre yüzde 6 oranın da artışı ifade eden 88 m ilyon do lar dah a y ükseler ek, 2005 yılında 1 milyar 564 milyon dolara ulaştığı bilinmektedir. Diğer yandan il bazındaki ihracat rakamlarının, Adana vergi dairelerine kay ıtlı ihracatçı firm alara ait rakam lar olduğu, Adana'dan yurtiçin e gön derilen bazı ür ünlerin, Adana dışın da faaliyet gö steren ihracatçı f irm alar tarafın dan da ihracatının yapıldığı düşünüldüğün de, Adana ihracatının 2005 yılında 1 milyar 800 bin do ların ın üstünde gerçekleşmiştir. Ülke gr up lamasına göre, geçtiğimiz yıl Adana’ dan en fazla ihracat yapılan ülk eler arasında 146 milyon dolar ile Irak birin ci sırada yer almaktadır. Irak, 2003 yılın da 24 milyon dolar ile 14., 2004 yılında ise 106 milyon ABD doları ile 5. sır ada yer alm aktadır. Irak'ın ar dın dan 2. sırada 143 milyon dolar ile Almanya ve 138 milyon dolar ile İtalya bulunm aktadır. Ür ün gr upları bazında 2005 yılı Adana İli ihracatın da ilk beş ürün gr ubun un gen el ihracatın yüzde 81' ine kar şılık geldiği, bu kapsamda Adana ilinin lokom otif sektörlerin in tekstil, makine ve cihazları, plastik ve mam ulleri, otomotiv ve gıda sektörleri o lduğu bilinmektedir. İstatistikler, Adan a ili ihracatının y üzde 54'ün ün Avr upa Bir liği ülkelerine y apıldığını gösterm ektedir (www. adana-to.or g.tr, 2006).

146

8. ADANA İLİ'NDE HAZIR GİYİMİ N DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 8.1 'de ay lara gör e ihracat değerleri verilmektedir. Çizelge AY 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 TOPLAM

8.1. Adana İli'n de Yapılan İhracatın (http://www.adan a-to.org.tr,2006) 2003 ($)

2004 ($)

% Değişim*

92.183.162 94.107.256 69.901.682 90.073.503 100.429.831 108.751.991 95.535.073 115.510.628 97.787.858 107.498.586 97.558.498 95.776.692 87.339.223 90.332.575 78.935.557 109.273.296 93.990.841 136.514.366 106.985.647 134.299.440 102.384.471 130.913.142 119.629.470 140.914.682 1.142.661 .313 1.353.966 .156

Aylık

Bazda

2005 ($)

2,1 28,9 8,3 20,9 9,9 -1,8 3,4 38,4 45,2 25,5 27,9 17,8 18,5

87.713.827 120.970.370 142.848.147

Dağılımı

% Değişim* -6,8 34,3 31,4

351.532.345

*: Bir Ö nceki Yılın Aynı Ayına göre Tablo 8.2'de görüldüğü gibi Adan a'da ihr acat yapan firma say ılar ı ve ihr acat rakamları gider ek artm aktadır. 2005 yılın da resmi kayıtlara göre 659 ihr acatçı firma bulunm aktadır. Bu rak amların içine f ason çalışan işletm e gr upları girm emektedir. Çizelge 8.2. Adan a İli İhr acat Yapan Firma Sayısı ve İhr acat Değerleri( DTM, 2006) İhracatçı Firma Sayısı

İhracat Değeri ($)

2001

394

466.765.033

2002 2003 2004 2005

418 489 567 659

500.765.950 599.108.145 821.282.919 904.780.780

Adana İli ihr acat değerleri Türk Ticaret Müsteşar lığı verilerinden elde edinilen bilgilere gör e Türk iye ihracat rakamlarının %1 gibi küçük bir bö lümünü oluşturmaktadır. Çizelge 8.3 'de de görüldüğü gibi 2004-2005 yıllar ı ar asın da ihracattaki artışlar çok fazla olm amıştır. Fak at bu rakamları için de kayıtlı olmayan fason çalışılan ür ün gr upları bulun duğun dan bu rakam ların daha fazla olduğu

147

8. ADANA İLİ'NDE HAZIR GİYİMİ N DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

düşünülmektedir. İthalatta dur um daha farklı o lmaktadır. 2003 y ılında 843.662.788 ve 2002 yılın da ise 664.580.350 ABD Do ları ithalat yap ılm ıştır. 2005 yılın da bir toplam

1.279.000.000

ABD

Doları

ithalat

gerçekleşmiştir

(www.adanaor gan ize.org.tr, 2006). İthalattaki artış; yıllar a göre2002 y ılın da ise %15,8, 2003 yılında %26,9 oran ında 2005 yılın da ise %12 oranında artış ger çekleşm iştir. Bu değerler çer çevesin de, ithalattaki artış or anı önceki yıllara göre hız

kazan dığı

gör ülmektedir

en

fazla

ithalat

Japonya

ve

Almanya'dan

yapılmıştır( Çizelge 8.4)(http://www.adana-to.org.tr/TR/, 2006). Çizelge 8.3. Türkiy e ve Adana İli İthalat ve İhracat Değer leri ( DTM, www.adanaor ganize.or g.tr, 2006) Yıl 2003 2004 2005

İhracat Değeri ($) Adana Türkiye 599.108.145 47.253. 000.000 821.282.919 63.167. 000.000 904.780.780 73.476. 000.000

İthalat Değeri ($) Adana Türkiye 843.662.788 69.340. 000.000 1.117.016.191 97.540. 000.000 1.279.000.000 116.773.000.000

Güm rük tarife istatistik pozisyon una göre ür ün grup ları incelen diğinde, 2005 yılı ilk üç aylık dön em de, Adana İli ihracatın da 118 milyon ABD Doları ile ilk sır ada "Dokumaya Elver işli Maddeler ve Bunlar dan Mamul Eşya" ür ün grubu almıştır.

2004 yılı ilk dönem inde de yine ilk sır ada bu ür ün gr ubu bulunmaktadır. Fakat geçen yıla gör e bu ür ün grubun da ilk üç aylık dönemde % 4,6 azalış gerçekleşm iştir. " Ma kine ve Cih azlar" ürün gr ubu da en çok gön der ilen ürünler ar asın da ikinci sır ada yer alm akta olup, geçen yılın aynı dönemine gör e %10 artış gerçekleşmiştir. Bun un ardından da 38 milyon 800 bin ABD Dolar ı ihracat ile üçüncü sırada yer alan " Adi Metaller ve Adi Metallerden Eşya" gr ubunda o lmuştur. Çizelge 8.4'de Adana ihracatındın 2005 y ılı ilk 10 sırada yer ür ün grupları yer alm aktadır.

148

8. ADANA İLİ'NDE HAZIR GİYİMİ N DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 8.4. Adan a İli Ür ün Bazın da İhr acat Değerleri ( Adana Ticaret Odası, 2006) 2003 YIL I İLK ÜÇ AYLIK DÖNEM ($)

ÜRÜN GRUB U Dokumaya Elverişli Maddel er ve B unlardan Mamul Eşya Maki nal ar Ve Mekani k Cihazlar; Elekt rik Mal zemeleri; Adi Met all er Ve Adi Met all erden Eşya Plasti kl er ve Mamull eri; Nakil Vasıt al arı Gıda Sanayii Müstahzarl arı Mineral Maddel er Hayvansal Ve Bit kisel Katı ve Sı vı Yağl ar Bitkisel Ürünler Muht eli f Mamul Eşya

2004 YILI İLK ÜÇ AYLIK DÖNEM ($)

2005 YILI İLK ÜÇ AYLIK DÖNEM ($)

111.912.704

123.762.643

118.027.662

52.026. 496

72.876. 200

80.791. 061

5.373.087

5.097.900

38.803. 460

24.405. 786 11.242. 906 10.899. 063 12.816. 121

20.216. 647 1.746.992 14.798. 530 11.139. 519

30.254. 092 18.799. 113 18.438. 143 10.025. 345

7.307.684

6.859.630

9.310.931

13.665. 637 1.199.986

18.978. 670 4.588.325

7.445.348 7.263.822

Diğer yandan Avr upa Birliği ülk eler ine y apılan ihracat geçen yıla gör e yüzde 4 artış gö stererek 838 m ilyon dolar olarak gerçek leşmiştir. İ statistikler, Adan a ili ihracatının yüzde 54 ün ün bu ülk eler e yapıldığını gösterm ektedir. Bu ülkelere yapılan ihr acatın başlıca kalemlerini ise y üzde 80 ile tekstil, m akine ve cihazları ile plastik ve m am uller i oluşturm aktadır (Çizelge 8.5). Çizelge 8.5. Adana İlin den Avr upa Bir liği Ülkelerine Yapılan Aylık Bazda İhracat(Ak den iz İhracatçılar Birliği, 2006) AY 1 2 3 4 5 6 7 8

2003 ($)

2004 ($)

% Değişim

2005 ($)

46.585.496

49.060.903

5,3

51.809.266

38.104.510

50.364.288

32,2

65.516.846

59.259.354

61.254.183

3,4

76.219.975

55.881.775

67.521.523

20,8

56.995.813

56.223.125

-1,4

54.596.139

47.039.986

-13,8

50.779.102

38.999.804

-23,2

44.774.590

59.924.832

33,8

149

% Değişim* 5,6 30,1 24,4

8. ADANA İLİ'NDE HAZIR GİYİMİ N DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 8.5. Adana İlin den Avr upa Bir liği Ülkelerine Yapılan Aylık Bazda İhracat(Ak den iz İhracatçılar Birliği, 2006) ( Devamı) AY

2003 ($)

9 10 11 12 TOPLA M

2004 ($)

% Değişim*

58.253.693

64.366.718

10,5

67.565.609

77.590.357

14,8

57.470.091

74.049.188

28,8

56.387.423

86.538.001

53,5

646.653.594

732.932.908

13,3

2005 ($)

% Değişim*

193.546.087

*: Bir Ö nceki Yılın Aynı Ayına göre Adana İli'n de bulunan toplam 150 adet konfeksiyon firması bulunmaktadır.

Bunlar dan üretim yapan firma say ısı 79 dur. Bunların çalıştığı ür ün gr upları Çizelge 8.7'de verilmektedir ( Adana Sanayi Odası, 2006). Mer sin İli'n de ise üretim yapan hazır giyim işletm e sayısı 35 dir. Mer sin Ser best bö lgede bulunan konfeksiyon işletmelerinin say ısı ise 47 dir. Bu f irmaların ürettiği ür ün gr upları ise aşağıda Çizelge 8.6 'da ver ilmektedir (Ak deniz İhracatçılar Birliği, 2006). Çizelge 8.6. Adana İli ve Mer sin Serbest Bölgesin de Ür etilen Ürün Grupları (Ak deniz İhracatçılar Birliği, 2006) Ürün Grupları

Adana İlindeki Konfeksi yo n Üreti ci Firma Dağılımı

Bay-bayan -

Diğer

çocuk

ürünler

13

96

32

4

9

8

Bayan

Bay

Bay –bayan

3

6

26

---

Mersin Serbest Bölgesindeki Konfeksiyon üretici

Firma

Dağılımı

Çalışm ada Adana'da bulun an 20 işletmeye yapılan gör üşm e sonucu edinilen bilgiler aşağıda Çizelge 8.7'de verilm ektedir.

150

8. ADANA İLİ'NDE HAZIR GİYİMİ N DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 8.7. Adana'dak i Hazır Giy im Firm alar ının Dur um Tespiti Ha zır Giyi m Firmalarını n A ylık Üreti m Kapasiteleri 3000'den fazla olan

8 işlet me

1000-3000 arası

9 işlet me

500-1000 arası

3 işlet me

Ha zır Giyim İşletmelerindeki Çalışan Sayıları 201'den fazla çalışan

4 işlet me

50-100 arası çalışan

10 işletme

2-49 arası çalışan

6 işlet me

İşletmelerin Geliştirmeyi Düşündükl eri İl k Sırada ki Bölümler Modelh ane

8 işlet me

Diki mhane

7 işlet me

Diğer Bölüml er

5 işlet me

Ha zır Giyi m İşletmelerinin CAD-CA M'in Kullanım Süreleri 5 yıldan fazla

%25

3-5 yıl

%50

1-2 yıl

%25 Ha zır Giyi m Firmalarını n Faali yet Süreleri

6 yıldan fazla

%40

3-5 yıl

%45

1-2 yıl

%15

Çizelge 8.7'de verildiği gibi işletmelerin aylık ür ettikleri ür ünlerin kapasitesi 3000'den fazla olan 8 firm a, 1000-3000 arası 9 firm a ve 500-1000 adet ürün üreten firm a sayısı ise 3 dür. Firm alarda çalışan per sonel sayısı 201'den fazla olan 4, 50-200 arası person el çalıştıran 10 ve 2-49 kişi çalıştıran firm a sayısı da 6 dır. Bu dur um Adana'da üretim yapan hazır giyim firmaların ın daha çok orta ölçekli firmalar olduğun u gösterm ektedir. Bu işletm elerin f aaliyet yaptığı süre değer lendirildiğin de, %45'i 3-5 yıldır çalışm akta, %25'i 10'dan , %15'i 6-10 yıldır yine %15'i 1-2 yıl gibi kısa bir sür eden ber i üretim yapm aktadır.

Adana'da bulunan küçük ölçekli işletm eler ür etim sırasın da genellikle düz dik iş m akinesi, overlok m akinesi kullanırken bunların bazılar ı ilik açma ve düğme

151

8. ADANA İLİ'NDE HAZIR GİYİMİ N DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

dikme otomatını k ullanm aktadır lar. Orta ve büyük ölçekli olan işletmeler ise düz dik iş m akinelerinde elektronik olanları, over lok makineler inin 3-4 -5 iplik olanlar ını kullanm aktadırlar. Ayr ıca ilik ve düğme otomatlarının yanı sıra kem er, biye, yaka, cep dikme gibi f arklı tür de otomatları kullanm aktadırlar. Ayrıca bu işletm eler den küçük

ölçekli

firm alar

dikim hane

ve

ütü

gibi

bölümler ini

geliştirm eyi

hedeflemektedirler. Orta ve büyük ölçekli işletmeler ise modelhane ve kesim bölümlerin de yenilik düşünmektedirler.

Hazır giyim firm aları CAD- CAM'i kullan ımını daha çok kalıp çizme ve pastal serilendirme pastal r esm i oluşturm ada kullanm aktadırlar. Orta ölçek li atölyeler yatırım planları içinde modelhan eler inde CAD k ullanm ayı plan lam aktadır. Ser im ve kesim işlem ler inde ise büyük ölçekli işletm eler Cam k ullanmakta ya da k ullanm ayı düşünm ektedir. CAD- CAM sisteminden y ararlanan f irm a sayısı 10 adettir. Bu firm aların CAD-CAM ile karlılığa geçiş süreleri 1-2 y ıl ar asın da değişmektedir. Bu dur um bize CAD- CAM'in

Adana'da kullan ım ının yaygınlaşmakta olduğunu

gösterm ektedir.

Bu işletmelerin büyük kısmı firmaların da etüt çalışmaları yapmaktadır. Bu şekilde işletm enin karlılığını tesp it edebilmektedirler. Ayr ıca geleceğe yönelik yatırım planlar yaparken, sipariş alırk en, termin verirken elde edilen değerler önemli olm aktadır. Çalışm ada görüşülen f irmaların %70'nin etüt yapmakta olduğu ve bu firm aların %50 'si "MTM"(standart tablolar yar dım ıyla) ya da "REFA"( kronom etre ile etüt alm a) gibi bilinen etüt alma yöntem lerini kullanm aktadır lar. Küçük ölçekli işletmelerde etüt alınm am aktadır. Fak at usta "gözlemci" gibi görev y aparak kendine göre

değerlendirme

yapm aktadır.

İşletmelerin

%70'i

v erim lilik

hesabı

yapmaktadırlar. İşletm eler bu bilgiler e göre geleceğe yönelik planlar yap arak; işçi alm a-çıkarma, pazar ar alığını genişletme-daraltm a, üretim miktarını artırm a-azaltma, ürün tür ün ü değiştirme-azaltm a-artırma gibi kararlar alm aktadır lar.

8.2. Değerlendirm e Adana İli Türkiye'n in ilk beş büy ük ili arasın a girm esin e rağm en hazır giyim açısından bek lenen değerlere sahip değildir. Bu durum kayıt dışı yapılan ve fason

152

8. ADANA İLİ'NDE HAZIR GİYİMİ N DURUMU

Güln ur ÖZDEMİR

çalışmalar la ilgilidir. Ayrıca san ayinin İl'dek i gelişm esi hazır giyim için yavaş olm aktadır. İşletm ede çalışan elemanlar ın kalifiye o lam am ası da bir takım sor unları bir likte getirm ektedir. Yine de İl'deki bazı büy ük ve orta ölçekli hazır giy im işletmelerin de üretilen ür ünlerin olduk ça kaliteli olduğu ve h atta marka olm uş firm alara pazarlan dığı bilinmektedir.

Bazı k uruluşlar konf eksiyon un yay gınlaşması ve gelişmesi için işletmelere destek çıkm aktadır. Bu durum dan y ararlanan firm alarca y apılan üretim ya da işçi istih dam ı olum olmaktadır. Üretimdeki teknolojik gelişm eler ilk önce modelh ane bölüm ünde

olmaktadır.

Bu

yaygınlaşm aktadır. CAM

bölümde

CAD

sisteminin

sistemi de daha çok

büy ük

kullan ım ı

giderek

ölçekli firm alar da

kullanılmaktadır. İ şletmelerde genellik le verim lilik hesabı yapm aktadır. Böylece geleceğe

dönük

inceleyebilmektedir ler.

planlar

yapmaktadır lar

Verimlilik

ve

hesap lam alar ında

kar-zarar " REFA",

dur umlar ını "MTM"

gibi

yöntem leri kullan dıkları gibi k üçük işletm eler kendiler ine göre h esaplam alar da yapabilmektedirler. Ayrıca verimlilik hesaplam alarında CAD-CAM sistem ini kullanan f irmalar da bulunmaktadır.

153

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

9. S EÇ İLEN GÖ MLEK İŞ LETMELERİNDE ÜRETİM Adana İli'n de bulunan hazır giyim işletm eleri incelenmiş, bunlardan altı adeti seçilmiştir. Seçilen bu işletmelerin birinci gr upta olanları normal hazır giy im atölyeleri o lup, klasik donanıma sahiptirler. İ şletme yeri çok iy i olm ayan işletmelerin çalışan ları arasında belli bir düzen bulunm amaktadır. İkin ci grup işletm elerin ise, makine donan ımları modern olup, işletm e içi m akineler belli bir düzen de ve çalışan ların disiplinli olduğu gör ülm üşt ür. İki gr up işletmelerde gömlek, pantolon ve ceket üretimi yapılış aşamaları incelenmiş, iş akışı v e k ullanılan makine ve ya otomatlar belirlenmiştir. İşlem sırasın da alın an etüt değer leri " Başabaş Noktası Analizi" ile değerlen dirilmiştir. Bu bölüm de göm lek ür etiminin her iki işletm ede nasıl gerçekleştiği, üretim aşamalar ı ve kullanılan makineler hakkında bilgilere yer verilecektir.

9.1. Erkek Gömleği Üretimi 9.1.1. Birinci İşletmede Erkek G ömleği Üretimi İşletmede sezona göre uzun kollu ya da kısa kollu erkek gömleği üretilm ektedir. Çalışan sayısı 125 k işidir. Bu sayı sabit değildir. İ şletme günlük 2000-3000 adet gömlek üretm ektedir. Üretim say ısı fazla olmasına r ağmen çalışan ve makineler den kaynak lı k alite pro blemi mevcuttur. İşletmenin sahip olduğu makine listesi ile iş ak ışı Çizelge 9.1 ve Çizelge 9.2'de v erilmektedir.

154

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 9. 1 Birinci İşletm enin Makine Listesi Makine A dı

Mark ası

Sayısı (ad et)

Düz dikiş makin esi

JUK I 5550 N-3

78

Bıçaklı Makine (Otomatik)

JUK I 5420-N-7

12

MO3616

12

JUK I VO 1191

7

Overlok Makinesi Kollu Çi ft İğne Boss Makin esi(Çi ft İğne Kol Takma)

9

Reçme Makinesi

5

Düğ me Dikme Oto matı

1

Kavalı Elekt ronik Düğ me Dik me Otomatı

MB 1800

2

Kavalı Mekanik Düğ me Dikme Oto matı

MB 373

1

İlik Açma Oto matı

1

İlik Makinesi

6

İlik Makinesi

LBH

1

Hizar Makinesi

1

Pres

2

Toplam makine sayısı

138

Çizelge 9.2. Bir inci İ şletmede Erkek Gömleği İ ş Akışı İşlem Sıra No

İşlem A dı

1

Kalıp hazırl ama

2

Baz beden k alıbının serilen mesi

3

Pastal res mi nin h azırl anması , çi zil mesi , dü zeltil mesi

4

Seri m işl emi

5

Kesi m işl emi

6

Tasni f

7

Diki m İşl emi

7.1

Pile v e dü ğ me kırma

7.24

Kuşak y aka bi rleştirme

7.2

Pile çek me

7.25

Yak a kuşak ütül eme

7.3

Cep t ak ma

7.26

Yak a ens e dikişi

7.4

Ön eşl eme (düğme)

7.27

Yak a araçlama

7.5

Cep kı rma

7.28

Yak a iş aretleme

155

pile

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 9.2. Birinci İ şletmede Erkek Gömleği İ ş Akışı( Devam ı)

7

7.6

Roba arka beden 7.29 bi rleşti rme

Yaka t el a yapıştı rma

7.7

Roba takma

Yaka t akıp kapat ma

7.8

Ön-arka beden 7.31 bi rleşti rme

Apartura kı rma (büyükküçük)

7.9

Omuz çima

Apartura t akma (büyük küçük)

7.1 0

Kol beden 7.33 bi rleşti rme

Kol ili k açma

7.1 1

Yan kapat ma

7.34

Ön ilik açma

7.1 2

Et ek çekme

7.35

Düğme i şaret al ma

7.1 3

Manşet di kme

7.36

Düğme dikme

7.1 4

Manşet üt üleme

7.37

Ara kalit e kont rol

7.1 5

Manşet gazi di kişi

7.38

Üt ül eme

7.1 6

Tela yapıştırma

7.39

Roba kırma

7.1 7

Yaka çat ma

7.40

Yaka kırma

7.1 8

Yaka çevi rme- 7.41 form verme

Düğme kapama

7.1 9

Yaka gazi di ki şi

Çember kel ebeği n yakaya geçi ril mesi

7.2 0

Yaka kuşağı alt 7.38 di kişi

Üt ül eme

7.2 1

Yaka kapatma

Roba kırma

7.2 2

Yaka araçl ama

7.2 3

Kuşak araçlama

et iket i 7.30

7.32

Diki m işl emi

10

Ütül eme

11

Ambal ajl ama

7.42

t akı p 7.39

156

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

9.1.1.1. Kalıp Hazırlama

Gömlek için daha ön ceden h azırlanm ış karton kalıp lar kullan ılır. Şekil 9.1'de Hazır gömlek k alıbı görülmektedir.

Şek il 9.1. Göm lek Kalıbı ( M EB, 20 00)

50 Beden erkek göleği için alınan ölçüler: Tem el ölçüler

Yar dımcı ö lçüler

Tb = tam boy = 17 4cm

Sy = sırt y ük sekliği = 22 cm

Gç = gö ğüs çevresi = 100cm

M b = mo del boy u = 74 cm

K = kalça = 1 06cm

Ay = arka genişlik = 19 cm

K/b = kol boy u = 63cm

Kg =koltuk gen işliği =11,5 cm

Ykç = yak a çevresi = 40cm

Ög=ön genişlik = 79,5 cm

Bu ölçüler dikiş p ayı ver ilmeden alınmıştır (MEB, 2000)

157

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

9.1.1.2. Baz Beden Kalıbının Serilenmesi

Ser ilen dirm e işlem i ür etilecek ür ün miktar ına bağlıdır. Gömlekte daha çok 1, 2, 3, 4 , 5 y a da S, M, X, XL beden n umaraların a göre ser ilen dirilme işlemi yapılır .

9.1.1.3. Pastal Resminin Hazırlanması, Çizilmesi, Düzeltilmesi

Pastal resm i ön ceden hazırlanmış k arton kalıp lar yar dımıyla çizilir. Kesim masası boy u 13m olduğu için çizilecek pastal resm i bu uzunluğa uy gun olm alıdır. Çizim tam amlandıktan sonra kontroller yapılır ve pastal resmi üzerin de ger ekli düzeltm eler yapılır.

9.1.1.4. Serim İşlemi

Kumaş elle cetvel yar dım ıyla düzgün o lar ak üst üste gelecek şekilde kesim masasına serilir . Serm e işlem i sır asın da kum aşın ter si düzüne dikkat edilmelidir.

9.1.1.5. Kesim İşlemi

Kumaş serme işlemin den sonra mo del bö lümünde hazır lanan pastal resmi kum aşın üstteki son katı üzerin e serilir üt ü ile kay dırm adan yap ıştırılır. Atılan pastal k atları büy ük p arçalar kesim motoru, k üçük par çalar hızar , düzeltmeler ise el m ak ası yar dımıy la kesilir . Tam am lan an kesim işlem inden sonra kesilen p arçalar beden ve p arça sayısı dik kate alınar ak m etolanır .

158

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

9.1.1.6. Tasnif Kesilm iş parçalar üzerine cep, pili gibi ö zelliklerin yerler in işar etler i alınır .

Sağ ve sol parçaların eşlemesi yapılır. Telalar ın yap ıştırılm ası için telalama bölüm üne gö n der ilir. Şekil 9. 2.'de telalama işleminin yapıldığı pres m akin esi gör ülm ektedir.

Şek il 9.2. Tela Presi

9.1.1.7. Dikim İşlemi

Kesim işlemin den sonra m etolanarak tasnif edilen k um aşlar

dikim

bölüm üne gelir. Burada ürün işlem tür üne gör e uygun olarak mak ineler de yada elle yap ılan işlem ler le dikim işlem i gerçekleşir. Çizelge 9.3. 'de bu işlem ler ve kullanılan makin eler bulunmaktadır. Şek il 9.3-7'de bir inci işletmede göm lek üretimi sır asın da k ullanılan m akinelerin bazılar ı gö ster ilm iştir.

159

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 9.3. Birinci İ şletmede Gömlek Dik im İşlem i İşl em No

İşl em Adı

Kull anılan Makine Adı

İşl e m No

İşlem Adı

Kullan ılan Makin e Adı

1

Pil e ve düğme kı rma

El Ütüsü

19

Yaka gazi di kişi

Juki Ot o.Düz Dikiş Makinesi

2

Pil e çekme

Juki Ot o.Düz Di kiş makinesi

20

Yaka kuşağı al t dikişi

Juki Ot o Düz Mak. Aparat

C ep t akma

Jukı Ot o.Düz Di kiş makinesi

21

Yaka takıp kapatma

Juki Ot o.Düz Dikiş Makinesi

4

Ön eşl eme pil e (düğme)

Juki Ot o.Düz Di kiş makinesi

22

Yaka araçl ama

El Makası

5

C ep kı rma

Manuel

23

Kuşak araçl ama

El Makası

6

Roba arka beden bi rl eşti rme

24

Kuşak yaka birl eşti rme

Juki Ot o Düz Mak. Aparat

7

Roba etiketi takma

25

Yaka kuşak ütül eme

El Ütüsü

8

Ön-arka beden bi rl eşti rme

26

Yaka ense diki şi

9

Omuz çima

27

Yaka araçl ama

Juki Ot o.Düz Dikiş Makinesi Bıçaklı Juki Düz Di k.Mak.

10

Kol beden bi rl eşti rme

28

Yaka işaret l eme

Manuel

11

Yan kapat ma

29

Yaka tel a yapıştırma

Mayer Yaka Pres

30

Yaka takıp kapatma

Juki Ot o.Düz Dikiş Makinesi

31

Apartura kı rma (büyük-küçük)

El üt üsü

3

12

13

Et ek kıvı rma

Manşet di kme

Juki Ot o.Ekranlı D. Di kiş m.

Juki Ot o.Düz Di kiş makinesi Juki Ot o.Düz Di kiş Makinesi Juki Ot o.Düz Di kiş Makinesi Juki Ot o.Düz Di kiş Makinesi Kollu çift i ğne makinesi Juki O. Düz. Dik. Aparat Kull an.

Juki Düz Di k.M.+ Jukı Bıçaklı Makine

14

Manşet üt üleme

El Ütüsü

32

Apartura takma (büyük küçük)

Juki Ot o.Düz Dikiş Makinesi

15

Manşet gazi di kişi

El Ütüsü

33

Kol ilik açma

Juki İlil k otomat ı

Tel a yapıştı rma

Pres

34

Ön ili k açma

Juki i li k otomat ı

Yaka çat ma

Bıçaklı Juki Düz Di k. Mak.

35

Düğme i şaret al ma

Manuel

Yaka çevirmeform verme

Evateks Doyuran

36

Düğme dikme

Düğme otomat ı

16 17 18

160

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 9.3. İlik Açma Otomatı

Şekil 9.4. Elektronik Kavalı Düğm e Dikm e Otom atı

Şekil 9.5. Düğme İşaret Alm a

161

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 9.6. Yaka İşaret Alm a

Şekil 9.7. Çember Kelebek Takma Otomatı

9.1.1.8. Kalite Kont rol Ür ün üzer indeki çıkan ip fazlalar ı kesilir. Leke, y ırtık gibi h atalara bakılır .

Eğer hata düzeltilem eyecek şekilde ise ikinci sınıf ür ün olar ak ayrılır . Hata giderilebilecek ise ilgili bölüm e gönderilir. Şekil 9.9'da kalite kontro l işleminin yapılışı gör ülm ektedir.

162

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Şek il 9.8. Kalite Kontrol İşlemi

9.1.1.9. Ütü İşlem i

Ütülem e işlem i sanay i tipi el ütüler i ile paskaralar üzerin de yap ılır. Üretim sır asın da ara üt üleme işlemleri yapılır. Yaka, apatura ve cep kırma gibi işlemeler el ütüsü ile y apılır. Roba ve yak a k ırm a işlem in den son ra göm lek üzerin de ütü genel bir gezdirilir. Kelebek takma işleminden sonra tekrar bir ütülem e yap ılır. Şek il 9.9-10'da ütü işlem i gör ülm ektedir.

Şekil 9.9. Ar a Ütüleme İşlemi- Yak a

163

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Şek il 9.10. Son Ütü 9.1.1.10. Ambalajlam a

Düğme kapam a işlemi yapılır. Çem ber kelebeğin yakaya geçir ilm esi otomatla sağlanır. Tek rar üt ülen ir. Elle göm lek içine karton koy ularak düzgün bir şek ilde katlan ır iğneleri takıldıktan sonr a jelatin içer isine yerleştirilerek ser ilerine gör e k ut ulara koy ulur. Şekil 9.1 1'de pak etleme işlemi gör ülmektedir.

Şekil 9.11. P aketlem e İ şlem i

164

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

9.1.2. İkinci İşletmede G ömlek Üretim i

İşletme erk ek göm leği üzer ine Türkiye'de marka olm uştur. Çalışan sayısı 100 kişidir. Makine düzeni v e çalışanların disiplini o ldukça iyidir. İ şletme gün lük 1000 adet göm lek üretm ektedir ve üretim miktarını v e çalışan say ısın ı arttırm ayı plan lam aktadır. İ şletmenin sahip olduğu m akine listesi ve iş akışı Çizelge 9.45.'de verilm ektedir. Çizelge 9.4. İk in ci İ şletm enin Makine Listesi Maki ne Adı

Markası

Sayısı(Adet)

Düz Dikiş Makinesi

Jukı

16

Bıçaklı Makine (Oto matik)

Jukı

3

Overlok Makinesi

Juki

4

Kollu Çift İğne

Jukı

1

Boss Juki

1

Düğme Dik me Oto matı

Juki

1

Düğme Dik me Oto matı

Brother

1

İlik Oto matı Oto matik

Juki

1

Ön Bant Makin esi

Paff

1

Cep ağzı Otomatı

Paff

1

Etek Kıvırma Makinesi

Juki

1

Yaka Form Oto matı

Epa Akın

2

Yaka Çevirme

Epa Akın

1

Manş et Form Verme Oto matı

Epa Akın

1

Apatura Mak

Epa Akın

1

Serim Oto matı

Setec

1

Hızar Makinesi

Konsan

1

Gyotin

Yastı

1

Tela Y apıştırma Presi

Mas

1

Hp Co mpaq

1

Dijit Masası

Assyst

1

Pastal Çizicisi

Assyst

1

Ku maş Kontrol Masası

Konsan

1

Boss Makin esi(Çift İğne Kol Tak ma)

Kalıp Çizi m Bilgisayarı

To plam Maki ne Sa yısı

44

165

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 9.5. İ kinci İşletm edeki Göm lek Dik imi İş Akışı İşlem Sı ra No

İşlem A dı

1

Kalıp hazırl ama

2

Baz beden k alıbının serilenmesi

3

Pastal resmi nin h azırl an ması , çizil mesi , dü zeltilmesi

4

Seri m işl emi

5

Kesi m işlemi

6

Tasnif

7

Diki m işlemi

10

Ara ko ntrol

11

Açık ütü

12

Yak a kı rma

13

Amb al ajlama

7.1

Kol biyesi

7.18

Manşet t ak ma

7.2

Apartura t akma

7.19

Etek çek me

7.3

Cep süs işi

7.20

Ara kalite kont rol

7.4

Etiket tak ma

7.21

Tela yapıştırma

7.5

Roba çat ma

7.22

Yak a iş aret alma

7.6

Ön çek me

7.23

Yak a form

7.7

Cep t akma

7.24

Yak a çevirme

7.8

O mu z çat ma

7.25

Manşet ütül eme

7.9

Kol t akma

7.26

Ön eşleme

7.10

Yan çatma

7.27

Manşet ütüleme

7.11

Yaka çat ma

7.28

Cep kı rma

7.12

Manşet üstü

7.29

Rob a belirleme

7.13

Yaka ü stü

7.30

Biye apatura kı rma

7.14

Manşet i çi

7.31

İlik açma

7.15

Yaka o rtası

7.32

Düğ me işaret al ma

7.16

Yaka araçlama

7.33

Düğ me dik me

7.17

Yaka t ak ma

166

ağzı -yaka

o rtası

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

9.1.2.1. Kalıp Hazırlama Kalıp tasarım ında Assyst

Sistem i k ullanılmaktadır. Kalıp hazırlama

bilgisay ar ortamında baştan hazır lan abilmektedir. Am a genellikle baz kalıp kullanılmaktadır. Bun un sebebi, bu işletme erkek gömleğin de m arka olduğun dan dolayı kaliteli imalat için daha önceden kullanılan baz k alıplar üzerin de çalışılm aktadır. Gerek li düzeltm eler de baz k alıp üzerin de y ap ılmaktadır. Baştan kalıp hazır lam ada k alıp dijit edilerek bilgisayar o rtam ına aktar ılır. Üzerin de gerekli düzeltm eler y apılır. Şekil 9. 12'de k alıp hazırlam a işlem i görülmektedir.

Şekil 9.12. Bilgisayar da Kalıbın Hazırlanm ası

167

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

9.1.2.2. Serilm e

Bilgisay ar üzerin deki k alıp ser ilen dirm e imalat kartında belirtilen aso rti değerleri dikkate alın arak yap ılır. Ür etim Serilendirme işlemi yeni bir model üzer in de yapılıyor sa biraz zaman almaktadır. Eğer baz k alıp üzerin de y apılıy orsa 5-6 dak ika gibi kısa sürede yap ılm aktadır. Serilendirme işlemi sırasın da k ontrol yapılır . Düzeltmeler y apılar ak p astal sayfasına gön der ilir.

9.1.2.3. Pastal Resminin Hazırlanması, Çizilmesi, Düzeltilmesi

Pastal boy u eğer dört beden çalışılacak sa 6-6.20 m , 6 beden çalışılacaksa 99.5 m arasında hazırlanır. Kareli v e çizgili k umaşlar da pastal boy u artar. Çünkü ürün bitim in de çizgilerin denk gelm esi ger ekir. Şek il 9.13 .'de p astal p lanı yerleştirme işlemi gö r ülm ektedir.

Şekil 9.13. Pastal Planın Hazırlanması

168

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

9.1.2.4. Serim İşlemi

Üretilecek ür ünde k ullanılacak k umaş tür v e miktarların ın bulunduğu İmalat Kartın a göre pastal serim işlemi elle yada ser im otom atı ile y ap ılmaktadır.

Gün de üç modelin serim işlemi y apılmaktadır. 2 k işi çalışmaktadır.

9.1.2.5. Kesim İşlemi

Ser imi yap ılan ür ünlerin büy ük par çaların ın kesimin de el kesim m otoru, ince ve dikkat ger ektiren parçaların hassas kesiminde ise hızar kullanılır. Ay rıca yaka, roba gibi par çalarda ise m etal kalıplar ın kesimin de Gyotin Otom atı kullanılmaktadır. Şekil 9.14'de hızar ile hassas k esim işlem inin yap ılışı gör ülm ektedir. Şekil 9.15'da ise gyotin otomatı v e k ullanılan m etal k alıplar göster ilmektedir

Şek il 9.14. Hızarda Hassas Kesim İşlem i

169

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 9.15. Gyotin Otomatı

9.1.2.6. Tasnif

Kesimi yapılan parçalar k um aş r enk v e bedeni dikkate alınar ak metolanır .

Metolan an parçalar dikim bölüm üne giderek burada işlem ler den geçer .

9.1.2.7. Dikim İşlemi

Kesim işlemin den sonra m etolanarak tasnif edilen k um aşlar

dikim

bölüm üne gelir. Burada ürün işlem tür üne gör e uygun olarak mak ineler de yada elle yap ılan işlem ler le dikim işlem i gerçekleşir. Çizelge 9.6. 'da bu işlem ler ve kullanılan makineler bulunm aktadır. Şekil 9.16-9.27'de ikinci işletmede göm lek üretimin de kullanılan makine ve otom atlar görülmektedir.

170

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 9.6. İ kinci İşletm esin de Gömlek Dikim İşlemi İşlem No

İşlem Adı

1

Kol Biy esi

2

Apartura Tak ma

3

Cep Süs İşi

4

Etiket Tak ma

5

Rob a Çat ma

6

Ön Çekme

7

Cep Tak ma

8

O mu z Çat ma

9

Kol Tak ma

10

Yan Çat ma

11

Yak a Çat ma

12

Kullanıla n Maki ne Adı Juki Dü z Dikiş Mak. Epa Akın Apartura PresiJuki Dü z Dikiş Mak.

İşlem No

Paff Juki Dü z Dikiş Mak. Aparat Kullanı mı Düz Dik. Mak.

İşlem Adı

Kullanılan Makine Adı Juki Düz Dik. Mak .

Etek Çek me 5490 Ayak Transtportlu Havalı Oto mat

18

Manşet Takma

19

Etek Çek me

20

Ara K alite K ontrol

Manu el

21

Tela Yapıştırma

22

Yak a İşaret Al ma

23

Yak a Fo rm

24

Yak a Çevirme

25

Manşet Ütül eme

Mas Tela Presi Havalı Y aka İşaret Al ma Mak .

Epa Akın Yaka Form Ütüsü Epa Akın Yaka Çevirme Oto matı Epa Akın Manş et Form Ütü

Boss Juki

26

Ön Eşleme

Manu el

Kollu Çi ft İğne Mak. Juki Bıçaklı Mak.

27

Manşet Ağzı Yaka Ütül eme

Sanayi El Ütüsü

28

Cep Kırma

Manşet Üstü

Juki Dü z Dikiş Mak. Sper

29

Rob a Beli rleme

13

Yak a Üstü

Elektronik Juki Dik.Mak.

30

Biye Kırma

14

Manşet İçi

Bıçaklı Düz Dikiş Mak.

31

İlik Açma

15

Yak a Ort ası

32

Düğ me Alma

16

Yak a Araçlama

Juki Dü z Dik. Mak. Bıçaklı Düz Dikiş Mak. Juki Dü z Dik. Mak.

33

Düğ me Dikme

17

Yak a Tak ma

Paff Dü z Dikiş Mak. Juki Dü z Dikiş Mak Aparat Kullanı mı Düz.

Dik.Mak.

171

Malk an Ütü O rtası

Ap atu ra

Sanayi El Ütüsü Epa Akın Apatura Mak .

Juki Oto matik İlik Oto matı

İşaret

Manu el

Oto m.Düğ me Oto matı

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Şekil 9.16. Gömlek Dikiş Ban dı

Şekil 9.17. Apartura Kırma Otomatı

172

Güln ur ÖZDEMİR

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Şekil 9.18. Ön v e Cep Kırm a Presi

Şekil 9.19. Kollu Çift İ ğne Makinesi

173

Güln ur ÖZDEMİR

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Şekil 9.20.Yaka Form Verm e Otom atı

Şekil 9.21. Manşet Form Verm e Otom atı

174

Güln ur ÖZDEMİR

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Şek il 9.22. Düz Dikiş Makin esi

Şekil 9.23. Ön Çektirme İşlemi

175

Güln ur ÖZDEMİR

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Şekil 9.24. Cep Üssü Dikim i

Şekil 9.25. Sp er Düz Juki Makine

176

Güln ur ÖZDEMİR

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 9.26. Yaka İşaret Alm a

Şekil 9.27. Düğme Dikme İşlemi

9.1.2.8. Ara Kalite Kontrol

Dik imi tam am lan an göm lek üzerin deki fazla ip uçları kalite mak ası ile tem izlener ek uzak laştırılır. Şekil 9.28'da kalite kontro l işlemi gö r ülm ektedir.

177

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 9.28. Kalite Kontrol İşlemi

9.1.2.9. Açık Ütü

Ara kalite kontrol işlemi son rası gömlek açık bir şek ilde san ayi tipi ütü ile geniş p askara üzer inde üt ülenir.

9.1.2.10. Yaka Kırm a

Ense otom atına yer leştir ilen gömlek y ak ası k ırılarak f orm ver ilir. Şekil 9.29'da bu otomat gör ülm ektedir .

178

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 9.29. Yaka Kırm a Otom atı

9.1.2.11. Son Ütü

Karton koy ular ak katlanan gömlek üzerinde so n bir kez sanay i tip i el üt üsü ile ütülenir. Şekil 9.3 0'de ütülem e işlem i gör ülmektedir.

Şek il 9.30 Son Üt üleme İ şlemi

179

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

9.1.2.12. Ambalajlam a

Yak ay a sert plastikten çem ber takılır. Katlanan gömlek kenarlar ına metal kelebek takılır. Etik eti Takılan ür ün barkodlan dıktan sonr a jelatine koy ular ak sev kıy ata hazır lan ır. Şek il 9.31'de işlemin yapıldığı yer ve paketleme yapılmış bitm iş ürünler gör ülm ektedir.

Şekil 9.31. Paketlem e

9.2. Değerlendirm e

Seçilen gömlek işletm elerinde dikim i y apılan gömleğin üretim aşamalar ı ve kullanılan makineler v erilmiştir. Birin ci işletmenin makine sayısı v e çalışan sayısının çok olm asına rağm en; makineler in yerleşim in düzen li o lm adığı, çalışanların işler ini dikk atli yapmadığı bu dur um un da k aliteyi düşürdüğü gör ülm ektedir. Ayrıca firma teknolojiye açık olmasına rağmen m akineleri verim li k ullanam am aktadır. Ür etim de kullandıkları k umaşlar da kalite olarak bir standart olmadığı için norm al bir k umaşla, kaliteli bir k um aş aynı şekilde üretiliyor. Kalite bölümü ise, en fazla zaman harcanan bölüm olup yinede gö zden k açan hatalar bulunmaktadır. Çünkü işlemin y apıldığı masanın konum u bu işlem için uygun değil ayrıca bu işlemi sadece iki kişi yaptığı için verimliliğin burada düştüğü gör ülm ektedir. Depo lama işleminde paketlemeden

180

9. SEÇİLEN GÖM LEK İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

sonra ür ün ler ser i olarak beden sır asına göre yer lere koy ulm aktadır. Bu durum da işletme için de düzensizliğe yol açmaktadır. İkinci işletmede ise işyeri makine yerleşimi açısın dan o ldukça düzen li o lup, makine say ısı az o lmasına kar şı verim li bir ür etim elde edilmektedir. Ayrıca ilerleyen yıllarda m akine

say ısını artırar ak

üretim kapasitesini

genişletme planları

yapmaktadırlar. Bu işletm e model, kalıp, pastal resm i hazırlam a ve serilen dirme işlemeleri için bilgisayar destekli tasar ım(CAD) sistemini kullanm aktadırlar. Bu şekilde zam an dan ve işçi sayısın dan tasarruf, daha kaliteli işlemler, verim lilikte artış gibi avantajlara sahip olmaktadır. Ayrıca kesim bölüm ün de kullanılan gyotin makinesi işlem leri kolaylaştırmaktadır. Yaka cep gibi standart parçaların k esim i daha net yapılm aktadır. Bu da araçlama(küçük parçalarda fazlalıklar ın man uel olarak makasla kesilmesi) işlemini ortadan kaldırm aktadır. Ayr ıca kalite işlemin de kullanılan eğik özel m asalar da işlem dah a rahat ve düzenli yapılmaktadır. Depolama bölüm ünde

bitm iş

ür ün

p aketlen dikten

sonra

barko dlanarak

raflara

yerleştirilm ektedir. İşletm e teknolojik açıdan ilk önce serim bölüm ün de CAM sistemini kullanmayı h edeflemektedir. Bu durum da bile ülkem izde m arka olm uş bir göm lek firm asıdır. Yurt dışına ihr acat yapabilmek için bağlantılar içerisindedirler.

181

10. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

10. SEÇİLEN PANTO LO N İŞLETMELERİNDE ÜRETİM Seçilen pantolon işletmelerin den birincisi, klasik bir hazır giyim işletm esi olup üretim kapasitesi fazla olm ayan işçi sayısı üretime göre değişebilen bir iş yeridir. İkinci işletm e ise, modern don anıma sahip üretim kapasitesi fazla olan ülk emizde marka olmuş bir işletm edir. Bu bölüm de pantolon üretimi yapan ik i farklı işletmenin aynı pantolon modelini üretim aşamaları ve k ullanılan makineleri yer alm aktadır.

10.1.Erkek Pantolonu Üretimi 10.1.1. Birinci İşletm ede Erkek Pantolonu Üretimi Atölyenin ürettiği ür ün cin si ve m iktarı talebe göre değişm ektedir. Pantolon, göm lek, etek ür ün leri dik ilmektedir. Çalışan say ısı 80 kişidir. Bu say ı sabit değildir. İşletmenin sah ip olduğu m akine listesi Çizelge 10.1.'de verilmektedir. Birinci işletmede diktirilen pantolon için iş akışı Çizelge 10.2.'de olduğu gibidir.

Çizelge 10. 1. Birin ci İşletmedeki Makin e Listesi Makin e Adı

Markası

Düz diki ş maki nesi

Juki

30

3 İplik overl ok maki nesi

Juki

10

4 İplik overl ok maki nesi

Juki

10

5 İplik overl ok maki nesi

Juki

10

Punt eri z makinesi

Juki

5

Düğme dikme ot omatı

Juki

1

Düz diki ş maki nesi

Brot her

10

3 İplik overl ok maki nesi

Brot her

10

4 İplik overl ok maki nesi

Brot her

10

5 İplik overl ok maki nesi

Brot her

10

Çi ft iğne makinesi

Brot her

10

İli k otomatı

Brot her

3

Düğme dikme ot omatı

Brot her

1

182

Sayısı (ad et)

10. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 10. 1. Birin ci İşletmedeki Makin e Listesi(Devamı) Reçme

Brot her

1

Buh arlı sanayi tipi ütü

14

Dar p ask aralı ütü

4

Geniş paskaralı ütü

10

Ku maş kesi m hı zarı

1

Toplam makine sayısı

150

Çizelge 10.2. Birinci İ şletmedeki Pantolonun İ ş Akışı İşlem Sı ra No

İşlem Adı

1

Kalıp hazırl ama

2

Baz beden k alıbının serilen mesi

3

Pastal res mi nin h azırl anması, düzeltilmesi

4

Pastal res mi nin çizilmesi

5

Seri m işl emi

6

Kesi m işl emi

7

Diki m işlemi

8

Kalite kontrol

9

Ütü

10

7.1

Ağ bi rleşti rme

7.2

Arka cep diki mi

7.3

Arka cep p ontri z

7.4

Arka cep ütü

7.5

Arka o rtası bi rleştirme

7.6

Brit punt eriz

7.7

Cep to rb ası dik me

7.8

Fermuar takıl ması

7.9

Kemer ilik

7.10

Kemer tak ma

7.11

Paça arası birleştirme

7.12

Paça u cu kıvırma

7.13

Para cep dikme

7.14

Patlet bi rleşti rme

7.15

Yan birl eştirme

7.16

Yan cep torbası tuturma

A mb alajlama

183

10. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

10.1.1.1. Kalıp H azırlam a 5 cepli p antolon kalıbı manuel o lar ak elle çizilir. Şekil 10.1 'de temel pantolon k alıbı gör ülm ektedir.

Bel

Kalça Otur uş y ük.

Diz

Boy

Şekil 10.1. Ön – Arka P antolon Kalıp Çizimi(İnceoğlu, 2 005)

184

10. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Pantolon çizim i için alınm ası gerek en ö lçüler: 1- Bel

: 70+2 bolluk payı = 72cm

2- Kalça

: 96 +6 bolluk payı =102 cm

3- Otur uş y ük.

: 2 7+1 bo lluk pay ı = 28 cm

4- Diz boy u

: 58 cm

5- Pantolon boyu

: 100 cm

6- Diz Genişliği

: 54 cm (Mo dele göre değişebilir)

7- Bacak arası uzunluğu

: 50 cm

8- Ağ

: 65 cm

9- Kalça düşüklüğü

: 22 cm

10- Paça genişliği

: 52 cm (Mo dele gör e değişebilir)( İnceoğlu, 2005)

10.1.1.2. Baz Beden Kalıbının Serilenmesi

Kalıpların m ulaj kağıdın a iç içe serilendir ilm esidir. Mo delist her beden kalıbın ın ayrı ayrı kopyası alın arak tüm beden dek i k alıplar elde edilir. Çok uzun zam an alan elle yapılan bir işlem dir. İ şlem sonrası gerek li ko ntroller y apılır k alıp tekrar k ullanılması için t üm bilgilerle m uk avva k artonlara çizilerek kesilir. Şekil 10.2.'de Pantolon ser ilenmesi gör ülm ektedir.

185

10. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

0,5cm

0,5cm

0,3cm

Arka beden serisi ön bedenin aynısı y alnız ağde genişleme 0.75 cm'dir.

0,25cm

Şekil 10.2. P antolon Serilenmesi (İnceoğlu, 2005)

186

10. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

10.1.1.3. Pastal Resm inin H azırlanması, Düzeltilmesi

Kesim planın da y er alan asorti bilgilerine gö re v e düz ip y ön üne dik kat edilerek p astal kağıdın a karton kalıp lar yer leştir ilir. Bu işlem titizlikle y apılır.

10.1.1.4. Pastal Resm inin Çizilmesi

Hazırlanan kalıp kartonlar pastal kağıdı üzer ine sabitlen dikten sonra etraflarından k alemle çiziler ek önem li bilgiler yazılır. Astar v e tela pastal planıda aynı şekilde hazır lanır.

10.1.1.5. Serim İşlemi

Kumaş mo dele göre belirtilen pastal boyun da, elle, k esim m asası üzer ine, üretim planındaki say ıya uy gun katta serilir.

10.1.1.6. Kesim İşlemi

Ser imi yap ılan k umaş k atının üzer ine pastal resmi yapıştır ılarak kesim motoru ile kesim yapılır.

10.1.1.7. Dikim İşlem i

Kesim işlemin den sonra m etolanarak tasnif edilen k um aşlar

dikim

bölüm üne gelir. Burada ürün işlem tür üne gör e uygun olarak mak ineler de yada elle y apılan işlem ler le dikim işlem i gerçekleşir. Tablo 10.3. 'da bu işlem ler ve kullanılan makineler bulunm aktadır.

187

10. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 10.3 . Bir inci İşletm edek i Panto lon Dik im İşlemi İşlem No

İşlem

Kullanıla n ma kinel er

1

Ağ bi rleştirme

Düz dikiş makin esi

2

Ark a cep diki mi

Çi ft iğn e makin esi

3

Ark a cep pontri z

Pontriz makin esi

4

Ark a cep ütü

San ayi tipi ütü

5

Ark a ortası bi rleştirme

Düz dikiş makin esi

6

Brit punt eri z

Mekanik p unteriz makinesi

7

Cep torb ası dikme

Düz dikiş makin esi

8

Fermuar takıl ması

Düz dikiş makin esi

9

Kemer ilik

İlik oto matı

10

Kemer takma

Kemer oto matı

11

Paça arası birleştirme

Düz dikiş makin esi

12

Paça ucu kıvırma

Düz dikiş makin es(mek anik)

13

Para cep dik me

Düz dikiş makin esi

14

Patlet bi rleşti rme

Mekanik d üz dikiş makin esi

15

Yan birl eştirme

Düz dikiş makin esi

16

Yan cep torb ası tutturma

Düz dikiş makin esi

10.1.1.8. Kalite Kontrol

Dik ilen p antolon üzer in deki iplik çıkıntıları kalite makası ile elle tem izlenir. Ayrıca verilen ölçülere uy gunluk ar a ar a y apılan ölçümler son ucu dikilen an a n um une ile aynı olup olmadığı kar şılaştır ılır. Pantolon üzer indeki delik, y ırtık, dikim h ataları da bu esnada belir len ir. Hata büyük lüğüne gör e ür ün ayrılır .

10.1.1.9. Ütü

Kaliteden gelen pantolo n san ayi tipi buharlı ütülerle üt ü p askaralar ı üzer in de ütülenir.

188

10. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

10.1.1.10. Am balajlama

Tam am lanan p antolon lar ask ılara asılar ak sevke h azır h ale gelir.

10.1.2. İkinci İşletmedeki Pantolon Üretimi İşletmenin

ür ettiği ür ün cinsi dokum a p antolon, şort, etektir. Günlük

üretim miktarı 2000 adettir. Çalışan teknik per son el sayısı 20, makin eci say ısı 200, yönetici ve diğer per son el sayısı 80 kişidir . İşletm enin bölümleri; kalıphane, kesimhane, numar atör, dikim , ilk kalite kontrol, son kalite kontrol, m am ul am bar , laborat uar, k umaş am bar, m alzeme am bar ı, mak ine bakım, yık ama, ütü, paketlemedir.

İ şletm enin

sah ip

olduğu

makine

listesi

Çizelge

10.4'de

verilmektedir. Bu modern işletm edeki pantolon üretim i sırasın dak i iş akışı Çizelge 10.5'deki gibidir. Çizelge 10.4. İkin ci İşletmenin Sah ip Olduğu Makine Listesi Maki ne Adı

Markası

Düz dikiş makin esi

Juki

60

Çift iğn e makinesi

Juki

10

3 İplik ov erl ok makin esi

Juki

20

4 İplik ov erl ok makin esi

Juki

15

5 İplik ov erl ok makin esi

Juki

10

Punteri z makinesi

Juki

5

Ark a cep oto matı (Dekorati f)

Juki AMS-220 CGL

1

Düz dikiş makin esi

Brot her

40

3 İplik ov erl ok makin esi

Brot her

10

5 İplik ov erl ok makin esi

Brot her

5

Çift iğn e makinesi

Brot her

15

Kollu dikiş makinesi

Brot her

2

Göz İlik oto matı

Brot her

1

Göz İlik oto matı

Dürkop adler AG

1

Göml ek ilik otomatı

Brot her

1

Düğ me dikme oto matı

Brot her

4

189

Sa yısı(adet)

10. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 10.4. İkinci İ şletmenin Sah ip Olduğu Makine Listesi( Devam ı) Brit oto matı

Union special LF632

1

Yan cep fl eto

Dürkop adler AG

1

Reçme

Brot her

3

Buh arlı san ayi tipi el ütüsü

Veit

10

Ayaklı ütü

Veit

1

Ayaklı ütü

Pantex

1

Pres ütü

Veit

5

Ku maş kesi m hı zarı

3

Dik bı çak

2

Seri m ot omatı

Bull merw erk

1

CA D sistemi

Lect ra

1

Dijit masası

1

Pastal yazıcısı

Plotter

To plam m aki ne sa yısı

241

Çizelge 1 0.5. İk inci İşletm edek i Panto lon İş Akışı İşlem Sıra No

İşlem A dı

1

Kalıp hazırl ama

2

Baz beden k alıbının serilenmesi

3

Pastal resmi nin h azırl an ması , düzeltil mesi

4

Kesi m planı

5

Seri m işl emi

6

Kesi m işlemi

7

Diki m İşlemi

1

7.1

Ağ birleşti rme

7.2

Ark a cep diki mi

7.3

Ark a cep p unteriz

7.4

Ark a cep ütü

7.5

Ark a o rtası birleştirme

7.6

Brit punt eri z

7.7

Brit tutturma

7.8

Cep to rb ası dik me

7.9

Fermuar hazırlık

190

10. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 10.5. İkinci İ şletmedek i Pantolon İ ş Akışı(Devamı)

7

Diki m işlemi

8

Kalite kont rol

9

Ütü

10

Amb al ajlama

7.10

Kemer ilik

7.11

Kemer takma

7.12

Kemer ucu k ap ama

7.13

Paça arası birleştirme

7.14

Paça arası s por

7.15

Paça u cu kıvırma

7.16

Pantolon çevirme

7.17

Para cep dik me

7.18

Patlet bi rleşti rme

7.19

Patlet p ontri z

7.20

Patlet s ürfl e

7.21

Beden sü rfl e

7.22

Patlet u cu iç dikiş v e çevirme

7.23

Sol p atlet i ç v e spo r dikiş etket tutturma

7.24

Yan birl eştirme

7.25

Yan cep spo r dikiş

7.26

Yan cep torb ası tuturma

7.27

Yan spo r

7.28

İlik

7.29

Düğ me

10.1.2.1. Kalıp H azırlam a

Müşteriden blok(h azır kalıp ), spect( ür ün bilgiler inin blunduğu föy) y ada num un e şek lin de gelen ür ün kalıbı; blo k ve spect ise Lectra sisteminin k ullanıldığı bilgisay ara bilgiler gir ilerek kalıp hazır lanır. Eğer n um une dik ilm iş şekilde gelir se; ilk önce n um une üzerine m ülaj kağıdı koy ularak dikiş kenarlarından k alemle çiziler ek çıkartılan kalıp dijit m asasına yapıştırılır. Elekt r onik bir kalem yar dım ıy la k alıp tanım lanmaktadır. Kö şe n oktalı tek bir nokt a ile, eğr isel

191

10. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

çizgiler eğr i üzer inden gidiler ek sisteme gir ilir. Bu işlemler y apılırk en y ap ılan işin gör ünt üsü an ında ek ran da takip edilir. Böylece digitizer den kalıba gir ilirk en herh an gi bir hata yapılm am ış olur. Bu sistem k alıbı h azır layan k işiy e oldukça büy ük yar dım da bul un m akta, işlem ler i ko lay laşt ırm akt a v e k alıp çıkarm a an ında ek r an vasıtasıyla ölçüm yap abilme im kan ı sağlanmaktadır. Şek il 10. 3' de bu işlem görülmektedir.

Şekil 10.3. Digitizer Masası (Tekstil ve Konfeksiyonda Görün üm Der gisi, 2003)

Ekranda görüntülenen model kalıbı üzerin de gerek li düzeltm eler ko laylıkla yapılabilir.

10.1.2.2. Baz Beden Kalıbının Serilenmesi

Tem el kalıptan diğer kalıplar ı ve mo delleri yar atm a işlem leri basitleşmiş ve hızlanm ıştır. Yen i bir m odel kalıbı gir ildiğin de önceden serilendirmiş p arçalar a ben zeterek anında otom atikman serilen dirm e imk anı sağlanmıştır . Parçanın gr adisy on u için

bellektek i kay ıtlı beden ölçü standartlarına m üracaatlar

edilebilir. Bellekte beden ö lçü stan dartlar ı bulunm ayan dur um lar da gradisyo nu

192

10. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

yap ılm ış parça do ğr udan gir iş olar ak kullan ılır. Kalıplar üzerinde şu çalışm alar yapılabilir: - Ser ilen dirilen P en s uy gulamaları - Pile uy gulamaları - Boy kısaltm a v e uzatm a - En daraltm a ve gen işletm e - Dik iş dikişe kontrol - X v e Y yön ün de çekm e payı verme - Dik iş payı v erm e - kalıp lar ın k ontrolü - Mo del uygulam a Örn ek mo del dikim i vey a k alıp kont ro lü için ; an a beden veya seri beden kalıpları çizici ün iteye ayrı ayrı vey a iç içe çizdirilebilir ( Aslan,2001). Test edilen kum aşların kontro lü y apıldıktan sonra müşter i isteğine göre iki n um une dik ilir ve onay alınır sa ür ün serisi dikilir.

10.1.2.3. Pastal Resm inin H azırlanması, Düzeltilmesi

Hem en hemen tüm firm aların Windows tekniğine geçm eler i ile ekran da çalışma halinde ik en değişik sayfaları ekrana getir ebilm e y eteneği sağlanmıştır. Bu özellik genellikle pastal hazır lam a işlem in de faydalıdır. Pastal hazırlam a sırasın da değişiklikleri Win dows ile ekran da gör üp düzeltm e imkanı y ada önceden y apılan pastalı yine ekran a çağırıp on u gör ebilm e imk anı sağlam aktadır( Bozkurt, Bulgun, ,Yeşilp ınar, 1993) .

Pastal y erleşim p lanı için kumaştak i hatalar(çözgü kaçığı, delik, yırtık v s.) , kum aş t ür ü, bir im sarfiyat (pantolon için1.25m) dikkate alınır.

193

10. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

10.1.2.4. Kesim Planı

Hazırlanan pastal planı gerek li düzeltmeler yapılar ak ve kesim m asası boyu dikkate alınar ak Lectra Sistems Flay pen E3 2 çizicisin de çizdirilir. Çiziciden çık an kesim planına kesim r aporu eklenerek serim işlem ine geçilir. Şekil 10. 4'de ik inci işletmede kesim p lan ının çizdirildiği oda görülmektedir.

Şekil 10.4. Kesim Planı Çizdirilmesi

10.1.2.5. Serim İşlemi Kesimi yap ılacak kumaş kesim rapor undaki kat say ısın a gör e elle y ada ser im otom atı ile dikkatlice serilir. So nra k umaş katlar ı sayılır v e pastal p lanı kum aş üzer in e yerleştir ilir. Özel üt ü ile p astal k ağıdının k umaşa y apışması için geçilir.

10.1.2.6. Kesim İşlemi Kesim işlemi dikk atlice kesim m otoru v e h ızar ile yap ılır ayr ıntı ger ektiren parçalar h ızar da kesilir diğer büyük parçalar ise k esim m otoru y ar dımıyla kesilir.

Kesim işlemi son rasın da dik ime hazırlık için n umaratörle meto v ur ulur . Metolama bir birin in aynı olan parçaya aynı numara ver ilir. Yalnız beden numar ası da metonun üzer inde bulun ur. Kesilen ür ünler n umar aları v erilmiş olarak ar abalara

194

10. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

koy ularak dikim işlemi için ban da ver ilir. Şekil 10.5.'da ikinci işletmenin kesimhane bö lümü gör ülmektedir .

Şekil 10.5. Kesim han e

10.1.2.7. Dikim İşlem i

Kesimi yapılan ür ün dik im için bantta uygun işlem basam akların dan geçer .

Pantolon dikim i sırasında geçtiği işlem ler ve k ullanılan makineler Tablo 1 0.6.'da verilmektedir.

Çizelge 10.6. İ kinci İşletm edeki Pantolon Dikim Aşamaları İşl em No

İşl em Adı

Kull anıl an Makinel er

1

Ağ bi rleşti rme

Düz diki ş maki nesi

2

Arka cep diki mi

Çi ft iğne makinesi

3

Arka cep P unt eri z

Punt eri z makinesi

4

Arka cep ütü

Sanayi ti pi ütü

5

Arka ort ası birleşti rme

El ektronik dik.mak

6

Brit punt eriz

El ekt. punt eriz mak.

195

düz

10. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 10.6. İ kinci İşletm edeki Pantolon Dikim Aşamaları(Devam ı) 7

Brit tutturma

Elektronik düz dikiş makin esi

8

Cep to rbası dik me

Elektronik düz dikiş makin esi

9

Fermuar hazırlık

Düz dikiş makinesi

10

Kemer ilik

11

Kemer tak ma

İlik otomatı Elektronik düz dikiş makin esi

12

Kemer ucu kap ama

13

Kemer işaret al ma

Manu el

14

Paça arası birleştirme

Düz dikiş makinesi

14

Paça arası s por

Düz dikiş makinesi

15

Paça u cu kıvırma

Elektronik düz dikiş makin esi

16

Pantolon çevirme

Manu el

17

Para cep dikme

Çift iğne

18

Patlet birleşti rme

Elektronik düz dikiş makin esi

19

Patlet p unteriz

Punteriz makinesi

20

Patlet s ürfl e

Overlok makin esi

21

Beden sürfl e

Overlok makin esi

22

Patlet u cu iç dikiş v e çevirme

Düz dikiş makinesi

23

Sol patl et i ç ve spo r dikiş etiket tutturma

Düz dikiş makinesi

24

Yan birleştirme

25

Yan cep spor dikiş

Oto mat Elektronik düz dikiş makin esi

26

Yan cep torbası tuturma

27

Yan spor

Çift iğne

28

Düğme

Düğ me otomatı

Elektronik düz dikiş makin esi .

Elektronik düz dikiş makin esi

Pantolonun ilk ön ce cebi, kemer i ve köpr üsü dikilir . Montaj sır asın da ilk önce patlet v e ön beden birleştirilir. Sonr a ark a beden birleştirilir. Sonra aksesuarları takılır( beden etiketi, m arka etiketi v s. ), düğmesi dikilerek pantolon kaliteye gönderilir. Şek il 10.6'de ikinci işletmenin montaj işlem inin y apıldığı dikimhanesi görülmektedir.

196

10. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 10.6. Dikim Bantları 10.1.2.8. Kalite Kontrol Pantolon üzerinde dikim işlemin den k alan iplik uçları uzak laştır ılır. Delik yırtık gibi hatalar a bakılarak tamir edilebilecekler ayrılır v e tamir edilmesi için dikim bölümüne gön derilir. Tam ir edilemeyecekler ik inci kalite olarak işaretlenir.

10.1.2.9. Ütü İşlemi Mamul san ayi tipi el ütüsü ile p atlet v e ön ceplere gör üntü verm ek amacıyla ütülenir. Pres üt ü ile pantolon un ar ka cep ve kemer ler i n et gör üntü vermek için üt ülenir. Balon üt ü ile de mamul am balajlanmadan ön ce için e sıcak hava ve buhar v eriler ek her yer i düzgünleştir ilir. Şekil 10 .7'de ikinci işletm ede kullanılan far klı ütü otom atların dan balon üt ü gör ülmektedir.

197

10. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 10.7. Balon Ütü

10.1.2.10. Am balajlama

Ütüden gelen mam ule k arton etik etler i tak ılır, eksikler i tekr ar kontrol edildikten sonra elle üçe katlan arak jelatine koy ulur. Sipar iş eden firmay a gö re ayrılır .

10.2. Değerlendirme

Seçilen panto lon işletmelerin den bir incisin de düz dikiş, ov erlo k, r eçm e gibi bilinen makinelerin o lduğu belirlenmiştir. İşletme son aylar da mak ine kapasitesi artırmış dah a düzenli bir atöly eye dönüşm üştür. Fakat kalifiy e elemanların yeter siz oluşu otomatlara çok f azla y er verilmemesi üretim de verim lilik v e kaliteyi olumsuz etkilemektedir. İ ş y erin de çalışan eleman lar ın so sy al im kan lar ının yeteri olm am ası,

istekler inin

önem senmemesi

işçilerin

verim li

çalışm alarını

engellemektedir. Bu dur um da işçiye bağımlılığın f azla o lduğu bu sektör için olumlu bir dur um olmam aktadır. Üretimde k aliteye çok fazla önem v erilmediği tespit edilm iştir. Kullanılan k um aş, tela gibi m alzemeler in kaliteli olmadığı, kalite kontrol işlemin in çok f azla dikk ate alınm adı gör ülm üştür.

198

10. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

İkinci işletme ise y ılların ver diği den eyim, tek nolo jinin getir diği yen ilik lere uyum sağlama ve kaliteli ür ün elde etm e esasına gör e çalışılmaktadır. İ şletmenin çalışan lar ı gerekli so syal haklara sahip (maaş, yem ek, servis), deney im li, işletme içi k ur allar ına uy umlu olarak çalışm aktadır. İşletm ede ger ekli makin e ve otomatlar bulunm aktadır. Ayrıca tam ir ve bakım serv isleri de ken di bünyelerin de yer alm aktadır. İşletm ede model hazırlama, kalıp, p astal r esm i hazırlama, serilen dirme ve p astal çizim işlemi CAD( Lectra ) sistemi ile yap ılm aktadır. Mo delhan e, k alıp ve çıktılar ın alın dığı birimler ayr ı yer ler de bulunm aktadır . Serim işlem inde Cam sistemi ya da elle ser im yap ılm aktadır. Dikim işlem i bant sistem in e gö re yapılm aktadır. İşlemi bant sor um lusu takip etm ektedir. Ütü işlem i o lduk ça m odern bir şek ilde yapılm aktadır. Bu işletm ede üretimini yaptığı ürünleri ken di mark ası ya da müşter inin isteğine göre y urt içi v eya yurt dışın da satm aktadır.

199

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

11. SEÇİL EN C EKET İŞLETM EL ERİNDE ÜRETİM Adana İli'n de bulunan h azır giyim işletmelerin den ceket üretimi yap an iki işletme seçilm iştir. Seçilen bu işletm elerin birincisi normal bir hazır giyim atölyesi olup, klasik donan ım a sahiptir. İşletme mekan olarak çok iyi olmayıp çalışanları arasında belli bir düzen bulunmamaktadır. İkinci işletm ede ise, m akine donan ım ları modern olup, işletme içi m akineler belli bir düzende ve çalışanların disiplinli olduğu gör ülm üşt ür. Bu bölüm de; ceket üretimi yapan bu iki hazır giyim işletmesinin makine don anımına, iş akışının nasıl gerçek leştiğine yer verilecektir. İşletmelerdeki kullanılan makinelerin verimlilik analizi diğer bö lüm ler de yapılacaktır.

11.1. Erkek Ceketi Üretimi 11.1.1. Birinci İşletm ede Erkek Ceketi Üretimi İşletme erkek klasik, spor v e istenilen m odele göre ceket ür etm ektedir. Çalışan sayısı 25 kişidir. Günlük üretim m iktarı 50-100 adet cek et üretilmektedir. İşletme yurt içi piyasaya ür ün verm ektedir. İşletm enin sahip olduğu makine listesi Çizelge 11.1'de verilm ektedir. Çizelge 11.2'de de işletmeninin ceket üretimin deki iş akışı görülmektedir.

Çizelge 11.1. Bir in ci İ şletme Makine Listesi Sıra No 1

Makine Adı Düz Di kiş Makinesi

Makine Adı Juki

2

Düz Di kiş Makinesi

Brother

2

3

Düz Di kiş Makinesi

P faff

2

4

Bıçaklı Makine

Juki

2

5

Bıçaklı Makine

Brother

1

6

Zigzag Di kiş Makinesi

Trikop

2

7

Düğme M aki nesi

Juki Elekt roni k

1

8

Düğme M aki nesi

P faff

1

9

İlik Otomatı

Juki

1

200

Sayısı (Adet) 6

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge11.1. Birin ci İ şletme Makine Listesi(Devamı) 10

Punt eri z Makinesi

Durkop

1

11

Kol Takma Otomatı

P faff

1

12

Biye Makinesi

Tecmi c

1

13

Kapak Ot omatı

Durkop

1

14

Dil Otomatı

Durkop

1

15

Fitil Maki nesi

Juki

2

16

Hızar Maki nesi

Kurauss

1

17

Paskala

18

Arka Beden Presi

Test

2

19

Ön Beden P resi

Test

3

20

Omuz Presi

Brisay

1

21

Manken P resi

Brisay

2

22

Kavadora Presi

Test

4

23

Yaka Form Presi

Preto

2

Newt eck

1

6

24 Flet o Ot omatı Toplam Adet

48

Çizelge 11.2. Bir in ci İ şletme Erk ek Cek et İş Ak ışı İşl em Sıra No 1

İşlem Adı

2

Baz Beden Kalıbı nın Seril enmesi

3

Past al R esmi nin Hazırlanması, Düzelti lmesi

4

Serim İşl emi

5

Kesi m İşl emi

6

Tel alama

7

Tasni f

Kalıp Hazırl ama

8.2

Mosturaya Ast ar

8.34 Regul e

Takılması 8

8.3

Sason Dikimi

8.35

Ayak Vurma

Dikim

8.4

Pet o Di kim

8.36

Üt ü

İşlemi

8.5

Üt ü

8.37

Araçl ama

8.6

Flet o Dikme

8.38

Askılık Takma

201

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 11.2. Bir in ci İ şletme Erk ek Cek et İş Ak ışı( Devam ı)

8

Diki m İşlemi

8.7

Fleto Cep Karşılık Dik.

8.39

Kalite

8.8

Cep Kap ama

8.40

Yaka takma

8.9

İç Cep Kenarı Pontriz

8.41

Yaka kapama

8.10

Etiket Tak ma

8.42

Ense K apama

8.11

Yan Eşleme

8.43

Ense Punto

8.12

Yan Çat ma

8.44

Yaka Dikiş Açma

8.13

Bed en A çma

8.45

Tulum E zme

8.14

Peto Kırma

8.46

Kol ucu dik me

8.15

Dikiş Açma

8.47

Ütü

8.16

Cep Kap ak Dik me

8.48

Eşleme

8.17

Kapak Eşleme

8.49

Alt Kol Çat ma

8.18

Fleto Dikme

8.50

Ütü Alt Kol Kırma

8.19

Cep Kap ama

8.51

Uç Vu rma

8.20

Ütü

8.52

Ara Tutturma

8.21

Ön Beden Çi zi mi

8.53

Düğme Dik me

8.22

Takviye Tela

8.54 Astarlama

Yapıştırma 8.23

Tela Vu rma

8.55

Tulum Katlama

8.24

Yan Çat ma

8.56

Kol Tak ma

8.57

Astar İl e Y aka

8.25 Ütü

9

Ütüleme

Kapama

8.26

Tulum Eşleme

8.58

Vatka Tak ma

8.27

Tulum Çek me

8.59

Kol Tak ma

8.28

Tulum Araçlama

8.60

Biye dik me

8.29

Etek çek me

8.61

Yaka dirsek

8.30

Yaka Vurma

8.62

İlik İşaret Al ma

8.31

Ütü

8.63

İlik Açma

8.32

Yaka Ucu Dikme

8.64

Düğme Dik me

9.1

O muz A çma

9.4

Yaka Kırma

9.2

Göğüs Pres

9.5

Son Ütüleme

9.3

Mastura Bas ma

9.6

10

Kalite Kontrol

11

A mbalajlama

202

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

11.1.1.1. Kalıp H azırlam a

Üretim i

yap ılacak

ceket

mo delinde

ya

m evcut

k alıplar dan

yararlanılm aktadır ya da hazır getirtilen k arton k alıplar k ullanılmaktadır. Her iki kalıplar da kalın kartonlar a çizilm iş ve k esilmiştir . Ceket kalıbı h azırlam ada Şekil 11.1'de ki baz beden kalıp v e ceket yakası kalıbı üzer in de çalışılarak ceket kalıbı oluştur ulabilm ektedir . Bu çalışm ada Çizelge 11.3'dek i 38 beden ölçü tablo sun dan yararlanılır.

Şek il 11.1. Cek et İçin Temel Kalıp ve Tem el Ceket Yakası Kalıbı (İnceo ğlu, 20 05)

203

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 11.3. Beden Ölçü Tablo su ( İnceoğlu, 2005 ) Sıra

38Beden

Tam ölçü

1/2 ölçü

1

Arka uzunluk

41.5

—

2

Ön uzunluk

38

—

3

Göğüs yüksekliği

23

—

4

Beden

88

44

5

Bel

68

34

6

Kalça

96

48

7

Küçük k alça

84

42

8

Kalça düşüklüğü

20-22

—

9

Boyun çevresi

36

18

10

Ön genişlik

32.5

16.25

11

Arka genişlik

36

18

12

Kol oyuntusu

39

13

Göğüs Arası

18.5

9.25

14

O muz genişliği

12.4

—

15

Kol boyu

60

—

16

Dirsek boyu

35

—

17

Kol genişliği

28

—

18

Dirsek genişliği

26

—

19

Bilek genişliği

16

—

20

Oturuş yüksekliği

27

—

21

Ağ

62

—

22

Diz boyu uz.

55-58

—

23

On boy u z.

103

—

24

Yan boy u z.

103.5

—

25

Arka boy uz.

103

—

204

—

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

11.1.1.2. Baz Beden Kalıbının Serilenmesi

İşletmede genellikle 46- 54 beden ceket üretim i y apıldığı için ser ileme elle pratik o lar ak pastal resm inin üzer ine yapılmaktadır . Şek il 11.2'de tem el bedene uygulanmış ser ilen dirme işlemi gör ülmektedir.

Şek il 11.2. Cek et Tem el Beden Serilendirmesi (İnceoğlu,20 05)

11.1.1.3. Pastal Resm inin H azırlanması Düzeltilmesi

Ger ekli düzeltmeler elle y apılmaktadır. Zaman alıcı v e istenmeyen yanlışlıklar yapılabilm ektedir.

205

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

11.1.1.4. Serim İşlemi

Kumaşın pastal m asası üzer ine serilmesi elle y apılmaktadır. Kum aşın cin si, tüy yö n ü gibi özellik lere dikk at edilerek masanın baş kısm ına getirilen k umaş topu rulo şeklin deki demir çubuğa tak ılır ve k um aş uç kısm ından çekiler ek ser im işlemi tam am lanır.

11.1.1.5. Kesim İşlemi

Ser imi yap ılan kumaş üzerin e elle çizilen p astal resmi koy ulur v e iğnelerle tutturularak el motor u ile büy ük parçaların, hızarla da küçük parçaların( yaka, cep, vb.) k esim işlemi yapılır .

11.1.1.6. Telalam a Kesilen par çalar ın tela k ullanılması gerek enleri ayrılarak tela yap ıştırma presine sırasıyla yer leştir ilir. İşlem sırasın da parçaların ger ekli yer ler ine telalar yapıştır ılır.

11.1.1.7. Tasnif

Kesilip telası yapıştırılan par çalar üzer ine beden n um aralar ına göre metolama işlemi y apılır. Metolanan par çalar ayr ılarak dik im ban dına verilir.

Yuk arıdaki işlem basamakları astar için de y apılmaktadır.

206

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

11.1.1.8. Dikim İşlem i

Ceket üretimi, işlem basamaklar ı sayısı f azla olan, dikiş işlemi sır asın da dikkat isteyen v e y etişmiş personel ihtiy acı o lan bir pr osestir. Dikiş işlemi sır asın dak i iş akışı ve kullan ılan mak ineler Çizelge 11.4'de göster ilm ektedir.

Çizelge 11.4. Birinci İ şletmedeki Cek et Dikim İ şlem i İşlem No 1 2 3 4 5 6

İşlem A dı

Kullanıla n Maki ne Adı

İşlem No

Parça Ayırma

Elle

33

Mosturay a Ast ar

Mekanik Dü z Dikiş Makinesi

34

Sason Dikimi

Mekanik Dü z Dikiş Makinesi

35

Peto Diki m Ütü

Mekanik Dü z Dikiş Makinesi El Ütüsü

Fleto Dik me

New Tech

38

Juki Dü z Dikiş Makin esi

39

Brother Dü z Dikişmakinesi

40

Juki Pontriz

41

Takıl ması

Fleto Cep 7 8

Karşılık Dik. Cep Kap ama

36 37

İç Cep K enarı 9

10 11 12 13 14 15 16

Pontriz Etiket Takma

Pfaff Zigzag

42

Yan Eşleme

Elle

43

Yan Çat ma

Pfaff Elektronik Düz Dikiş Mak.

44

Bed en A çma

Juki Elekt ronik

45

Peto Kırma

Juki Dü z Dikiş

46

Dikiş Açma

El Ütüsü

47

Cep Kap ak Dik.

Ery Oto mat

48

Ütü

Kullanıla n Maki ne Adı El Ütüsü

Regule

Elle

Ayak Vurma

Juki Elektronik Düz Dikiş

Ütü

El Ütüsü

Araçl ama Askılık Tak ma

Elle Trikop Zig Zag

Kalite

Elle

Yaka Tak ma

Juki Elektronik Düz Dikiş

Yaka Kap ama

Trikop Zig Zag

İşlem Adı

Ense K apama Ense Punto

Juki Elektronik Düz Dikiş Jack Punto

Yaka Dikiş

207

Açma Tulum Ezme

El Ütüsü

Ütü

El Ütüsü Brother Düz Dikiş El Ütüsü

Eşleme

Elle

Kol Ucu Dikme

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 11. 4. Birinci İşletmedeki Ceket Dikim İşlemi( Dev am ı) 17 18

19 20 21

Kapak Eşleme

Elle

49

Fleto Dikme

New Tech

50

Cep Kapama

Juki Dü z Dikiş

51

Ütü

El Ütüsü

52

Ön Beden Çizi mi

Elle

53

El Ütüsü

54

23

Tela Vu rma

Brother Bıçaklı

55

24

Yan Çatma

Elektronik Düz Dikiş

56

25

Ütü

El Ütüsü

57

26

Tulum Eşleme

Elle

58

Tulum Çek me

Juki Bıçaklı

27

59

28

Tulum Araçlama

Elle

60

29

Etek Çekme

Elle

61

30

Yaka Vurma

Elek. Düz Dikiş

62

Ütü

Jack Punto Makin esi

31

63

32

Yaka Ucu Dik me

El Ütüsü

64

Yapıştırma

Brot her Dikiş

D üz

Ütü Alt Kol

Takviye Tela 22

Alt Kol Çat ma

Kırma Uç Vu rma

Brot her D üz Dikiş Makinesi

Ara Tutturma

Brot her Dikiş

D üz

Düğme Dik me

Brother Dikiş

Düz

Astarlama

Juki D üğ me Oto matı

Tulum Katlama Kol Takma Astar İl e Y aka Kapama Vatka Tak ma Kavadura Ve

208

El Ütüsü

İlintisi Biye Dikme Yaka Dirsek İlik İşaret Alma

Elle Tecmic Tak ma Oto matı

Kol

Tecmic Tak ma Oto matı

Kol

Juki Mekanik Düz Dikiş Mak. Durkop Düğ me Oto matı Tecmic Pfaff Elektro nik Elle

İlik Açma

Juki Oto matı

Düğme Dik me

Juki D üğ me Oto matı

İlik

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

11.1.1.9. Ütü İşlemi

Ceket üretimi sırasın da ütülem e işlem i dikim iş ak ışı sırasında işlem ler sonr asın da sanay i tipi el üt üsü ile yap ılmaktadır. Dik im işlemi sonrası ise ceketi oluştur an p arçalara göre, uy gun pr eslerle ütüleme işlem i yapılm aktadır. Son ütü ise y ine el ütüsü ile y apılmaktadır.

11.1.1.10. Kalite Kontrol

Üretim i tamamlanan ceket normal masa üzer ine koyularak h ata (dik iş, yırtık, p atlak, vb.) olup olm adığı kontrol edilir. Hatalı ürün ik inci kalite olar ak ayrılır .

11.1.1.11. Am balajlama

Üretim i y apılan ceketler serilerin e gör e askılara asılır. Eğer hem en gön der ilecekse jelatine koy ulduktan so nra karton k utulara yer leştirilerek sev ki yapılır .

11.1.2. İkinci İşletmede Ceket Üretimi

İşletme erk ek takım elbisesi, pantolon, ceket üretimi yapmaktadır. Ürün ler yurtiçi ve yurt dışı f irm alar a ver ilmektedir. Çalışan say ısı 20 2 kişidir. Gün lük üretim miktarı 420 adet pantolon, 510 adet ceket olmaktadır. Bu say ı talebe ve işçiler inin ver imliliğine bağlı olarak değişm ektedir. İşletmenin sah ip olduğu makine listesi Çizelge 11. 5'de verilmektedir. İ şletmede ür etilen erkek ceketinin iş akışı Çizelge 11.6'da gibidir.

209

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 11.5. İkinci İ şletme Makine Listesi Sıra No 1

Makine A dı Düz Dikiş Makinesi

Makine A dı Juki

Sayısı (Adet) 103

2

Fleto

New Teach

7

3

Bıçaklı Makine

Juki

8

4

Overlok Makinesi

Brother

15

5

Zincir Dikiş Makin esi

New Teach

16

6

Düğ me Makinesi

Juki

11

7

Köprü Makin esi

Unuon Sp ecial

3

8

Zigzag Makinesi

Durkop

9

9

Punteriz Makinesi

Durkop

12

10

Durkop Adler Kol Tak ma

Durkop Adler

7

11

Biye Makinesi

Juki union special

3

12

A mf Punto Makinesi

A mf Punto

1

13

Astar Punto Makin esi

Astar Punto

3

14

Kol İlik Makinesi

E 200

3

15

Kol Hazırlama

Durkop

4

16

Kemer Astarı Makinesi

Unuon Sp ecial

1

17

Nokta Dikiş Makin esi

Brother

4

18

Göz İlik Makinesi

Durkop-Juki

5

19

Klapa Makinesi

Strobel

4

20

Kapak Oto matı

Durkop

1

21

Dil Otomatı

Durkop

1

22

Biye Makinesi

Juki

2

23

İlinti Makinesi

Durkop

2

24

Hızar Makinesi

Kurauss

4

25

Bant Presi

Mey er

3

26

Vatka Presi

Brisay

2

27

Mostra Presi

Brisay

2

28

Kaplu mb ağa Presi

Test

2

29

Sadafadro Presi

Test

2

30

Etek Kırma Presi

Brisay

2

31

Kapak Presi

Test

2

32

Fasulye Presi

Test

1

33

Sigolama Presi

Test

1

34

O muz Dikiş A çma Presi

35

Paskara

1 46

210

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 11.5. İkinci İ şletme Makine Listesi( Devam ı) 36

Karusel Arka Bed en Presi

Test

2

37

Karusel Ön Beden Presi

Test

3

38

O muz Presi

Brisay

1

39

Mank en Presi

Brisay

2

40

Kol Kav adura Presi

Brisay

2

41

Kavadura Presi

Test

4

42

Yaka Form P resi

Brisay

2

43

Kol Dirsek Presi

Test

2

44

Rutuş Paskarası

Malta

11

45

Çift Paça Presi

Brisay

2

46

Kemer Presi

Test

4

47

Pantolon Paça Presi

Test

1

48

Astar Ütü Paskara

Malta

6

49

Kalıp Çi zi m Bilgisayarı

1

50

Dijit Masası

1

51 Pastal Çizici (Ploter) Toplam Adet

Algotex Stream Jet

1 338

Çizelge 11.6. İ kinci İşletm e Erkek Ceketi İş Akışı İşlem Sıra No 1

Kalıp hazırlama

2

Baz bed en k alıbının serilenmesi

3

Pastal resminin hazırlan ması, düzeltil mesi

4

Seri m işlemi

5

Kesim işlemi

6

Tasni f

7

İşlem Adı

Dikim İşlemi

7.1

Sason çizi m

7.29

Tulum

7.2

On çizi m

7.30

Çi ft yırt maç

7.3

Peto kırım k ap. rutuş

7.31

yırtmaç

7.4

Peto diki m

7.32

Ön ezme

7.5

Sason diki m

7.33

Etek ucu çizim

7.6

Falta diki m

7.34

Mostura dikiş açma

7.7

Peto cep açma

7.35

Yaka zigzak

211

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 11.6. İkinci İ şletme Erk ek Ceketi İş Ak ışı( Devam ı) 7.8 7.9

Peto dikiş açma ütü Sason falta dik. acma

7.36 7.37

Etek ucu çizim Yaka ucu ezme

7.10

Peto zıgzag

7.38

Tulum çevirme

7.39

Yırtmaç dikim

7.11

8 9 10

Dikim İşlemi

karşısı

7.12

Kapak Çıkarma

7.40

Tulum çevirme

7.13

Tela h az

7.41

Dirsek çat ma

7.14

Tela y apıştırma

7.42

Kol ucu ezme

7.43

Astar çatma

7.15

7

Peto kapama yan +cep

Ön bed en araçlama kıl tela tak ma

7.16

Yan cep fleto

7.44

Kol astarl ama

7.17

Kapak ezme

7.45

Kaplu mbağa pres

7.18

Tela dikim

7.46

Tele bü zme

7.19

O muz çat ma

7.47

Biye dikme

7.20

Dikiş açma vatka

7.48

Kola biye takma

7.21

Kol ve yaka tutturma

7.49

Dirsek çat ma

7.22

Kalite Ve Ölçü

7.50

Kol presleme

7.23

Yaka ve Kol Çevrisi

7.51

7.24

Etek Kırı m

7.52

Kol dikiş açma

7.25

Yan Çatma

7.53

Kol ağzı ütüleme

7.26

Arka Orta Dikiş Açma

7.54

İlik açma

7.27

Yaka Ucu Diki mi

7.55

Düğme dik me

7.28

Kapak Tak ma Tulu m

Kol ucu v e dirs ek tuttu

Kalite Kontrol Ütüleme A mbal ajlama

11.1.2.1. Kalıp Hazırlam a

Yeni kalıp hazır lanar ak ya da mevcut kalıp üzerinde düzeltme yapılar ak uygun mo del hazırlanır. Kalıp kontrolü y apılır. Ya da k alıp dijit m asasına yap ıştırılır ve belli noktalar ın dan dijit alınarak ekrana kalıbın gön derilmesi sağlanır. Şekil 5.40'da dijit işlem i gör ülm ektedir. Gerekir se eksik kalıp o luşt urm a (m anşet, kem er,

212

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

pervaz, vb.), düz ip v e m etin yeri belir lem e yapılır tekrar kontrol ediler ek gerekli düzeltm eler yapılır. Şekil 11.3.'de ikinci işletmede y apılan dijit işlemi gör ülmektedir.

Şekil 11.3. Dijit İşlemi

11.1.2.2. Baz Beden Kalıbının Serilenmesi

Cad sistem iyle serilen dirm e işlem in de işlem basam akları aşağıda gösterildiği şekilde olm aktadır.

Varsa uygun bir tablo kullanılır: Tablo oku Yerleştir-Tablo-Beden Oluşturma /Değiştirme-Ser i Kur alı Değiştir ile mevcut veya yeni k urallar eklenebilir ( yeni kural eklenen noktalar da orta tuş ve onay pencer esinde "Tamam" tıklanır.

Veya Oluşturma/ Değiştirme – X/Y Büy üm e ile yen i kurallar oluştur ulabilir. Oluşan bölgesel k urallar

213

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Oluşturma/ Değiştirme – Gen el / Bö lgesel Kural İle genele çevrilebilir.

Uygun tablonun olm adığı şartlarda Seri Tablo su – Tablo Seç Yen i Tablo seçilir.

Seri Kuralı Seç ( Yen i kurallar seçilir) Seri Kuralı Değişir Ta blo saklam a Yerleştir – Tablo – Beden Oluşturma/ Değiştirme – Seri Kur alı Değiştir Tabloy u Sakla Çıt kontrolü ( Çıt- Değiştir) Seri Kontrolü ( Serilem e, Ser iyi Ölçm e, v b. ) Gerekirse dikiş pay ı verm e Tela kalıpları v e çizim kalıpları o luşt urm a Özellik ler – yer leştir (özellikler yerleştirilir) Özellik yerine isim verilebilir. Kalıp – kalıp ism i Dizayn- sakla Veri taban ı- kalıpları sakla Stil seç Kalıplar ı seç Stil tanımı Stil tanımlanm ış olur. Örneğin "622-km" şeklin de adlan dır ılan stil; 6 drop, 2 düğme, çift yırtmaç, kumaş anlam ına gelmektedir.

214

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

11.1.2.3. Pastal Resm inin H azırlanması, Düzeltilmesi

Assyst

Sistemin in kullanıldığı bilgisay ar ekranın da Pastal kur sör üne

girilir. Pastal tanımı ( pastal ism i girilir . Örnek; 622-ck 4656 anlamı 6 dr op,2 düğme, çift yırtm aç, ceket, asorti 46 56 'dır.) yap ılır. Pastal hak kın da bilgi gir ilir.

Pastal genişliğinin ne kadar o lacağı, kumaş enin ne o lduğu bilgileri yazılır. Stil no 622-km olarak yazılır. Dah a sonra stil no ve asorti değerlerleri gir ilir. 6 22-km; 46,48,50,5 2,54,56 şek lin de y azılır. "Tamam" onaylanır. "Pastal h esap la" den ir.

"Start Assyst " m enusun dan " Lay Assyst" seçilir . " Dosy a", "P astal Ok u" , pastal ism i gir ilir (ör nek 622-ck), kalıplar ekran ın üst tarafında k üçültülmüş haller iyle gelir ve kullanıcı p astal içer isin de düz ip yönün e dikk at edecek şekilde en ver imli şek ilde yerleştirir . "Pastal Sakla" denir. Pastal hazırlama işlemi tamamlanır.

11.1.2.4. Serim İşlemi

Kesimi yapılacak olan ür ün için kullanılacak k um aş kesim m asası üzer ine manuel v e yarı otomatik olar ak yap ılır. İ ğneli ve normal pastal m asaları mevcuttur. İğn eli masa yatay ya da dik ey olarak kullan ılır. Dik ey kon um dayk en kum aş zem ine iğneler le tuttur ulur. Daha sonra masa y atay konum a getir ilir. Pastal kağıdı y erleştirme işlemin e geçilir.

11.1.2.5. Kesim İşlemi

Kesimi yapılacak olan pastal resmi Ploter' da özel yapışk anlı pastal kağıdın a y azdırılır. Şekil 11.4'de ploter gör ülm ektedir. Serim işlem i tamamlan an kum aş üzerine p astal k ağıdı dikkatlice koy ulur ve üt ü ile k umaşa yap ışm ası sağlanır. Şek il 1 1.5'da işlem gör ülm ektedir. Kum aşa pastal k ağıdı iğne ile tutturulur ve el m otoru ile kaba kesim yap ılır. Yak a, y aka k aşesi, yaka ayağı gibi küçük p arçalar ın net k esimi ise h ızar da yap ılır.

215

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 11.4. Ploter'dan Pastal Resmi Alınması

Şekil 11.5. Pastal Kağıdının Yapıştırılması işlem i

216

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Şekil 11.6. Kesim Motoru İle Kesim İşlem i

11.1.2.6. Tasnif

Kesim işlemin den sonra tüm telalar kumaş par çaların ın gerek li bölgeler ine tela yapıştırma presi ile y apıştır ılır. Bu işlem Çizelge 11.7 'de ver ilm iştir.

Çizelge 11.7. Tela İşlem i İşlem No

İşlem Adı

1

Göğüs Telası Yapıştırma

2

Göğüs Telası Yapıştırma

4

Mostra Tel ası Yapıştırma

5

Parti Dizme(Üstkol +Yaka)

6

Parti Dizme(Arka+Y aka)

8

Parti Dizme(Falta+Fleto)

9

Parti Dizme(Altkl+Kap ak)

10

Parti Telası Yapıştırma

Tela y apıştırm a işlem i Şekil 11. 7'de tela yapıştırm a pr esinde yapılm aktadır . Şekil 11.8 da ise el üt üsü ile yapıştırma işlemi gör ülm ektedir.

217

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Şek il 11.7 Tela Yapıştırm a Pr esi

Şek il 11.8. Tela Yapıştır ılmış Ceket Ön Parçası Tela işlem i tamamlanmış p arçalar, beden ine, astar ına göre tasnif edilir .

Ceketin t üm par çalar ı dikkatlice kontrol edilerek m etolanır. Kareli k um aşlar da kareler inin bir bir ini tamamlaması çok ö nem lidir. Ürün ün astarı için de yukarıdaki işlemler tekrar edilmektedir .

218

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

11.1.2.7. Dikim İşlem i

Ceket dik imi ger çekten dikkatli çalışılm a gerektir en, birçok spesifik makine ve otomatların k ullanıldığı bir işlem dir. Şekil 11 .9 'de dikim atöly esi gör ülm ektedir. Ceket dikimi için önem li bir işlem olan astarlama işlem basamaklar ı Çizelge 11.8'de v erilm iştir. Çizelge 11.9- 13'de ceket dikim işlemi bölümleri gör ülmektedir.

Çizelge 11.8. Astar İ şlemi İşl em No

İşl em Adı

1

Mostra Astar Di ki mi

2

Mostra Ütü

4

Flet o Makinesi

5

Flet o Cep Punteriz

6

Etiket Di kim

8

Astar Punto

9

Cep Karşılığı

10

Cep Kapama

11

Yan ve Omuz Bi rl eşti rme

12

Yaka Takma

13

Astar Hazı rlı k

14

Astar Ütü

15

Mostra Bi ye Ç ekme

16

Falt a Diki m

17

Ön Çizim

18

Mostura Diki m

19

Astar Kal ite

219

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 11.9. Cek et Dikim Ön Hazırlık İşlemleri İşlem No

İşlem Adı

1

Falta Çat ma

2

Beden Sason Çizi m

3

Beden On Cı zı m,Peto Cep Çizi m

4

Sason Çizi m

5

Peto Cep Diki m

6

Sason Diki m

7

Peto Kırı m Kap ak Rutuş

8

Falta Dikiş Açma,Ön Presleme

9

Kapak Çizi m

10

Peto Cep Diki m

11

Sason Diki m

12

Peto Cep Ütü

13

Peto Zikzak

14

Ön Beden ,Pres Ütü

15

Biye Diki m

16

Tela A raçlama

17

Yan Cep Fl eto

18

Yan Cep Çentigi

19

Yan Cep Kap ama

20

Cep Dön me

21

Sason Açma

Çizelge 11.10. Cek et Beden Hazırlık İşlem No

İşlem Adı

1

O muz Çat ma

2

Dikiş Açma Vatka

3

Kol Ve Yak a Tutturma

4

Kalite Ve Ölçü

5

Yaka Ve Kol Çevrisi

6

Etek Kırı m

7

Yan Çatma

8

Arka Orta Dikiş Açma

220

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Çizelge 11.1 1. Ceket Kol Hazırlık İ şlemleri İşlem No

İşlem Adı

1

Dirsek Çat ma

2

Kol Ucu Ezme

3

Zı mba

4

Kol Ucu Ezme

5

Astar Çat ma

6

Kol Astarlama

7

Kaplu mb ağa Pres

8

Tele Büzme,Fitil İşleme

9

Fitil Dikme

10

Kola Fitil Tak ma

11

Dirsek Çat ma

12

Kol Presleme

13

Kol Ucu Ve Dirsek Tutturma

14

Kol Dikiş Açma

15

Kol Ağzı Ütül eme

16

İlik

Çizelge 11 .12. Ceket Ko l Montaj İşlem leri İşlem No

İşlem Adı

1

İş Hazırlama

2

Kol Takma

4

Kalite Kontrol

5

İlik İşareti

6

İplik Temi zleme

8

Askılama

9

Düğ me Dik me

10

Pamuk Vurma

11

Kol Takma

12

Punto

13

A mf

14

Punto

221

Güln ur ÖZDEMİR

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Çizelge 11 .13. Ceket Montaj İşlemleri İşlem No

İşlem Adı

1

Yaka Ucu Diki mi

2

Kapak Tak ma Tulu m

3

Tulu m

4

Çi ft Yırt maç

5

Çi ft Yırt maç

6

Yırt maç

7

Ön Ezme

8

Etek Ucu Çizi m,Zb

9

Mostura Dkiş A çma

10

Yaka Zigzak

11

Etek Ucu Çizi m,Zb

12

Yaka Ucu Ezme

13

Etek Ucu Çizi m,Zb

14

Tulu m Çevirme

Şek il 11.9. İkin ci İşletme Dik im Bölüm ü

222

Güln ur ÖZDEMİR

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

11.1.2.8. Kalite Kontrol

Ceket dikim işlemi sırasın da kaliteli bir ür etim yap ılabilm esi için ür ün aşama aşam a çeşitli kontrollerden geçirilir. Bu işlem belli bir düzen de olmaktadır.

Bun un için hazırlanan "Ceket Kalite Kontrol Fo rm u" na hatalar işar etlen ir. Çizelge 11.14'de k alite işlemin in y apıldığı aşam alar yer alm aktadır. İ şaretlenen hata t ür üne gör hata düzeltilir yada ür ün ayr ılır.

Çizelge 11 .14. Ceket Kalite Kontrol Form u Proses

Proses

Falta Diki m

Cep Ütüleme

Peto Cep A çma

Arka Orta Diki m

Peto Dikiş Açma Ütü

Yan Dikiş Ütü

Sason Falta Dikiş Açma

Arka Orta Ütü

Peto Zıg zag

Etek Kırı m Press

Peto Kapama Y an+Cep K ars.

Kol Tak ma

Kıl Tela Diki mi

Vatka Tak ma

Yan Cep Fl eto

Kol O muz Ütüleme

Yaka Zıgzagı

Punt

Yaka Ayağı Vurma

Kavadura

Yaka Ucu Kırma

Kol Kap at ma

Yaka Cızımı

İlik

Omuz Diki m

İplik Temi zleme

Omuz Dikiş Ütü(Vatka)

Yaka Punt

Kolevi ve Yaka Diki mi

Kol Kav adora Press

Yaka Takma On Cı zı m

Omuz Press Arka Beden Press

Mostra Zımb a

Ön Beden Press

Kapak Diki mi

Kol Press Ütü

Yırt maç Diki mi

Yaka Ütü

Düz Etek Dikimi

Astar Ütü

Tulum Dikişi

Rutuş

Mostra Dikiş Açma

Kol Ütü

İlinti + Yaka Ezme

Yaka Formu

223

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 11.14. Ceket Kalite Kontro l Formu(Devamı) Proses

Proses

Etek Kırım

Dirsek Ütü

Bed en Press

Düğ me Dikme

Tulum Dikişi A çma

11.1.2.9. Ütü İşlemi

Ceket dik imi sırasın da üt ü işlem i çok önemlidir. Ür ünün kalitesini büy ük oran da etkiley en işlem basamağıdır . Yaln ız diğer ür ünler den (pantolon, gömlek) farklı olarak

ceketin

üretim i

sırasında

birçok

aşamada

üt ülem e işlemi

yapılm aktadır. Bu dur um ceketi oluştur an p arçaların dur uşun un net o labilm esi çok önemlidir. Bu neden le de k ullan ılan üt ü v e paskar a t ürleri çok say ıdadır. Çizelge 11.15'de k ullan ılan üt ü ve paskara isim leri verilmektedir. Şekil 11.10 'de ise ik inci işletmede k ullanılan bazı pr es örn ekleri gör ülm ektedir.

224

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

Çizelge 11.15. Cek et İçin Kullan ılan Ütü Türleri v e Paskaralar ı No

Ütü Adları 1

Bant Presi

2

Vatka Presi

3

Mostra Presi

4

Kaplumb ağa Presi

5

Sadafad ro Presi

6

Etek Kırma Presi

7

Kapak Presi

8

Fasulye Presi

9

Sigolama Presi

10

Omuz Dikiş A çma Presi

11

Paskara

12

Karusel Ark a Bed en Presi

13

Karusel Ön Beden Presi

14

Omuz Presi

15

Mank en Presi

16

Kol Kav adora Presi

17

Kavadora Presi

18

Yaka Form P resi

19

Kol Dirsek Presi

20

Rutuş Paskarası

21

Çift Paça Presi

22

Kemer Presi

23

Pantolon Paça Presi

24

Astar Ütü Paskara

25

Sanayi El Ütüsü

225

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Şek il 11.10. Üt ü İ şlem leri

226

Güln ur ÖZDEMİR

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

11.1.2.10. Am balajlama

Hazırlanan ür ün kod ve seri n umar asına gör e ayrılarak raylı sistemdeki ask ılar a asılır. Sevk işlemi için bekletilir. Şekil 1 1.11'de raylı sevk sistemi gör ülm ektedir.

Şek il 11.11. Raylı Sistem 11.2. Değerlendirme Çalışm ada seçilen ceket üretim i yapan işletm elerin birincisinin, oldukça düzensiz bir iş yeri o lduğu tespit edilmiş, m ekan olarak çok iyi bir binada olmayan işletmenin içinin kar anlık ve dağınık olması üretimde v erim liliği düşürmektedir..

Kullanılan makinelerin eski genellikle ikinci el makineler olduğu belirlenmiştir.

Ayrıca çok farklı otom at kullanılmadığı için düz dikiş makinesi, düğm e otom atı gibi makineler çok

amaçlı kullan ılmaktadır. Bu dur um verimliliği ve kaliteyi

düşürm ektedir. İşçiler in fazla deneyim li olm adıkları, bir birleriyle ilişk iler in de seviyeli olmadıkları, bu dur umun ürün kalitesi ve işçi perform ansını düşürdüğü gözlem lenm iştir. Paketlem e ve k alite bölümlerinin özensiz olduğu belir lenmiştir. İkinci işletmede ise m akin eler in belli bir düzen de olduğu işçilerin deney imli ve say gılı olduğu belirlenmiştir. Ayrıca m odelhane bölümün ün ayr ı oluşu, CAD sisteminin kullanılması işletmede kalite ve verimliliği artırm aktadır. Bu bölüm de

227

11. SEÇİLEN CEKET İŞLETMELERİNDE ÜRETİM

Güln ur ÖZDEMİR

çalışan elaman sayısın ı azaltmaktadır. Firm ada k ullan ılan m akine ve don anım lar oldukça modern olup geleceğe dönük teknolojik yenilikler planlanmaktadır. Üretilen ürünler kalite kontrolden dikk atlice geçm ektedir. Depolama sistem inde raylı sistemin kullanılması bu bö lüm deki işlem leri kolaylaştırmaktadır. Genellikle kendi markaları ya da ünlü firm alar ın markalarını taşıyan ür ünleri y urt içi v e y urt dışına pazarlamaktadır lar.

228

12. SEÇİLMİŞ GÖMLEK İ ŞLETMELERİ NDE TEKNOLOJİ Nİ N VERİMLİLİ ĞE ETKİSİ

12.

SEÇ İLMİŞ

Güln ur ÖZDEMİ R

GÖ MLEK

İŞ LETM EL ERİNDE

TEKNO LO JİNİN

VERİM LİLİĞ E ETKİSİ Çalışm anın bu bölüm ünde, göm lek işletmelerin de kullanılan makineler deki teknolojik gelişmeler in verim liliği ne derecede etkilediğini tespit etmek için aynı işlem için farklı otom at ya da makineler in k ullanıldığı işlemler seçilm iştir. Gömlek, dik ilmesi sırasında üç işlem basam ağın da karlılık, zaman ve çalışan gücü olarak değerlen dirilm iş, kıy aslamalar yapılmıştır. Grafik lerle izah edilm eye çalışılmış son uçlar çizelgeler haline getirilm iştir. İşlem ler sırasın da m ateryal metot bölüm ün de verilen 7.1-10 formülleri kullanılmıştır. Formüller de k ullanılan kısaltmalar Çizelge 7.1'de v erilmiştir.

12.1. Etek Çekme İşlemi Gömleğin alt kısm ının yaklaşık yarım santim içe kıvrılm ası işlemine etek çekme den ilm ektedir. Bu işlem birin ci işletmede juki elektronik düz dikiş m akinesi ile aparat k ullanılarak yapılm aktadır. İkinci işletm ede ise ay ak transtportlu havalı etek çekm e otom atı kullanılmaktadır. Bu işlem için elde edilen veriler Çizelge 12.1.'de ver ilm ektedir. Çizelge 12.2'de ise etek çekm e işlem inin bir inci ve ikinci işletmeler için elde edilen sabit giderler ve toplam giderleri gösterilmektedir. Çizelge 12.1. Etek çekme İşlemin dek i Veriler Juki elektr. düz dikiş

A yak transtportlu havalı

makinesi-aparat kullanımı

etek çekme otom at

(Birinci işletme)

(İkinci işletme)

Makine Fiyatı (Firma bilgileri)

2.200.000.000 TL

7.000.000.000 TL

0,75dk

0,33 dk

3

1

1.000

1.000

110.0 00.000 TL

350.000.000 TL

Sosyal Giderler (İşçilik giderlerine göre)

%50

%50

A mortisman Süresi (Resmi Kayıtlar)

8yıl

8yıl

Birim Zaman (Belirlenen etüt değeri) G erekli Makine Sayısı (Ünal, 1999) G ünlük Üretim A deti (Ortak üretim adedi) Tamir ve Bakım Gideri (Ünal, 1999)

Faiz Y üzdesi (Banka değerlerine göre) İşçilik Ücreti ( A sgari Ücrete göre) Y ıllık Üretim A dedi

229

%20

%20

30.448,7 TL/dk

30.448,7 TL/dk

280.000

280.000

12. SEÇİLMİŞ GÖMLEK İ ŞLETMELERİ NDE TEKNOLOJİ Nİ N VERİMLİLİ ĞE ETKİSİ

Güln ur ÖZDEMİ R

Çizelge 12.2. Etek Çekm e İşlem inin Gider lerin in Karşılaştırılm ası Sabit giderler

Ma kineler F.G .

Değişken giderler

A.G.

Toplam giderler

∑ S.G.

İ.G.

B.G.

T.G.

Juki elektr. düz dikiş makinesi-

1300000000

825000000

2145000000

34254,78

330000000

12066338400

1400000000

875000000

2275000000

15224,35

350000000

6845190800

aparat kullanımı Ayak transtportlu havalı

etek

çekme otomat

Formül 7.10 'dan toplam gider lerin her ik i işletm e için eşit olduğu üretim m iktarı olan N değer i bulun ur ; N = 7.820 adet/yıl olarak kritik nokta bulunur.

Bulunan N değeri ise kara geçiş noktasıdır. Bu noktadan sonra işletm e tüm giderler ini kar şılayabilmekte ve kar elde etmektedir. Şekil 12.1'de ise yapılan etek çekme işleminin sabit giderleri ve toplam gider leri bulunm aktadır. İkinci işletmenin toplam giderlerinin daha düşük olduğu görülmektedir.

Gider (1000000xTL)

14.000 TL 12.000 TL 10.000 TL 8.000 TL 6.000 TL 4.000 TL 2.000 TL 0 TL 0

280000 Yıllık Ür etim Miktar ı (adet) 1. İşletme Sabit Gider

1. İş let me Toplam Gider

2. İşletme Sabit Gider

2. İş let me Toplam Gider

Şekil 12.1. Etek Çekme İşlem i

230

12. SEÇİLMİŞ GÖMLEK İ ŞLETMELERİ NDE TEKNOLOJİ Nİ N VERİMLİLİ ĞE ETKİSİ

Güln ur ÖZDEMİ R

12.2. Apartura Kırm a İşlemi Gömleğin ko lunda bulun an manşetten itibaren yan taraflar daki yırtm aca geçirilen parçalara ap artura denir. Bunlar dikim sırasında ko laylık olması için düzgün hale getirm ek için eşit bir şekilde kır ılm ası gerekir. Ap artura k ırm a işlem i için elde edilen v eriler bu işlem birin ci işletm ede sanay i tipi el ütüleri ile yap ılırken ikinci işletmede Epa Ak ın m arka apartura kırm a m akinesin de yapılm aktadır. Tablo 12.3'de yer almaktadır. Çizelge 12.4'de ise apartura kırma işlem inin

giderler inin

karşılaştırılması yer almaktadır. Çizelge 12.3. Ap artura Kırm a İ şlem indeki Veriler Sana yi el ütüsü (Birinci İşlet me) Makin e Fiyatı (Firma bilgileri)

Apartura kırma ma kinesi ( Epa Akın) (İki nci işletme)

765.000.000 TL

21.355.000 .000 TL

0,5 dk

0,16 dk

2

1

2.000

2.000

38.250.000 TL

1.067 .750.000 TL

%50

%50

A mortis man Süresi (Res mi Kayıtlar)

8yıl

8yıl

Faiz Yüzd esi (Bank a değerlerine göre)

%20

%20

30.448,7 TL/dk

30.448,7 TL/dk

624.000

624.000

Biri m Zaman (Belirlenen etüt değeri) Gerekli Makine Sayısı (Ünal , 1999 ) Günlük Üreti m Ad eti (Ortak üreti m adedi) Tamir ve Bakı m Gideri (Ünal, 1999) Sosyal Gid erler (İşçilik giderlerine göre)

İşçilik Ücreti ( Asgari Ücret e göre) Yıllık Üreti m Adedi

231

12. SEÇİLMİŞ GÖMLEK İ ŞLETMELERİ NDE TEKNOLOJİ Nİ N VERİMLİLİ ĞE ETKİSİ

Güln ur ÖZDEMİ R

Çizelge 12.4. Ap artura Kırm a İ şlem inin Giderlerinin Kar şılaştırılması Sabit giderler

Makineler

F.G .

A .G.

Değişken giderler

∑ S.G .

İ.G.

Toplam

B.G.

T.G .

Sanayi el ütüsü

306000000

191250000

497250000

22836,55

76500000

14823757200

427100000

2669375000

6940375000

7307,69

1067750000

12568123560

A partura kırma makinesi (Epa Akın)

Formül 7.10'dan N değeri bulunur; N = 478.746 adet/yıl o larak kr itik nokta bulunur. Şekil 12.2'de ise apartura k ırm a işlem inin bir inci ve ikin ci işletmeler için elde edilen sabit giderler ve toplam gider leri gr afik halinde gö sterilmektedir. Ayrıca toplam giderler in kesiştiği nokta üretim miktarının kritik noktasını göstermektedir.

Kritik noktadan sonra ik inci işletm enin toplam giderler inin

düşük olduğu

belirlenmiştir.

16000 G ider (1000000xTL)

14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 478746

0

Yıllık Ür etim Miktar ı (adet) 1. İşletme Sabit Gider

1. İşletme Toplam Gider

2. İşletme Sabit Gider

2. İşletme Toplam Gider

Şekil 12.2. Ap artura Kırm a İ şlemi

232

624000

12. SEÇİLM İŞ GÖMLEK İ ŞLETMELERİ NDE TEKNOLOJİ Nİ N VERİMLİLİ ĞE ETKİSİ

Güln ur ÖZDEM İ R

12.3. Yaka Çatma İşlemi Gömle ğin y akasının göv de ile birleştirm e i şlem ine yaka çatm a iş lem i den ir.

Bu i şlem için her iki işletmede elde edilen verileri Çizelge 12.5'de verilmektedir. Çizelge 12.6'de y aka çatm a iş lem inin giderler inin kar şıla ştırılm ası yer alm aktadır.

Çizelge 12.5. Yaka Çatma İşlemindeki Veriler Juki mekanik bıçaklı makine

Juki elekt. bıçaklı m akine

(Birinci işletme)

(İkinci işletme)

Makine Fiyatı (Firma bilgileri)

2.145.000.000 TL

6.240.000.000 TL

0,75 dk

0,25dk

1

1

1.000

1.000

107.250.000 TL

312.000.000 TL

%50

%50

Birim Zaman (Belirlenen etüt değeri) G erekli Makine Sayısı (Ünal, 1999) G ünlük Üretim A deti (O rtak üretim adedi) Tamir ve Bakım Gideri (Ünal, 1999) Sosyal Giderler (İşçilik giderlerine göre) A mortisman Süresi (Resmi Kayıtlar)

8yıl

8yıl

Faiz Y üzdesi (Banka değerlerine göre)

%20

%20

30.448,7 TL/dk

30.448,7 TL/dk

288.0 00

288.000

İşçilik Ücreti ( A sgari Ücrete göre) Y ıllık Üretim A dedi

Çizelge 12.6. Yaka Çatm a İşlem inin Giderlerinin Kar şıla ştırılması Sabit giderler

Makineler F.G.

A.G .

Değişken giderler

∑ S.G.

İ.G .

B.G .

Toplam giderler T.G.

Juki mekanik

429000000

268125000

697125000

34254,79

107250000

10669754520

1248000000

780000000

2028000000

11418,26

312000000

5628458880

bıçaklı mak Juki

elekt.

bıçaklı makine

Formül 7.10'dan N de ğeri bulunur; N = 67.244 adet/yıl o larak kr itik nokta bulun ur.

233

12. SEÇİLM İŞ GÖMLEK İ ŞLETMELERİ NDE TEKNOLOJİ Nİ N VERİMLİLİ ĞE ETKİSİ

Güln ur ÖZDEM İ R

Yaka çatm a işlem inin birin ci ve ik inci iş letmeler için elde edilen sabit giderler ve toplam giderleri Şekil 12.3'de gö sterilm ektedir. Ayr ıca toplam giderlerin kesi şti ği ür etim m iktarı yani ba şa ba ş noktasın dan sonra ikinci işletmenin toplam giderler inin dü ş ük oldu ğu gör ülm ektedir.

G ider (1000000xTL)

12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 0

67244

288000 Yıllık Üretim Miktar ı (adet)

1. İşletme Sabit Gider

1. İşletme Toplam Gider

2. İşletme Sabit Gider

2. İşletme Toplam Gider

Şekil 12.3. Yaka Çatma İşlemi 12.4. Değerlendirme Bu bölüm de gömlek dikm e i şlem aş am alarından olan etek çekm e, apartura kırm a, yaka çatm a iş lem lerin in bir inci ve ikin ci işletmeler den alın an ver iler inin değerlen dirilm esi ile kullanılan makin eler den han gilerin in karlılık kazan dıracağı belirlenmiştir. Çizelge 12.7.'de birinci ve ik inci i şletm elerin makineler inin giderler inin karşıla ştırılması verilmektedir. Çizelge 12.8'de ise m odern m akinelerin işletmeyi kara geçir dikleri yıllar bulunmaktadır.

234

12. SEÇİLM İŞ GÖMLEK İ ŞLETMELERİ NDE TEKNOLOJİ Nİ N VERİMLİLİ ĞE ETKİSİ

Çizelge

Güln ur ÖZDEM İ R

12.7.Bir inci ve İkinci Karşılaştırılm ası

İşlemler

İ şletmelerin

1. İşletme maki neleri SG1

Makin eler inin

Giderler inin

2.İşletm e makineleri TG1

SG2

TG2

304.200.000

13.504.538 .400

13.000.000.000

9.392.303 .040

497.250 .000

14.823.757 .200

6.940.375.000

12.568.123 .560

697.125.000

10.669.754 .520

2.028.000.000

5.628.458 .880

Etek Çek me Apartura Kırma Yaka Çat ma

Çizelge 12.8. Modern Makinelerin İ şletm eyi Kara Geçir dik leri Yıl Başabaş no ktasındaki İşlemler

Yıllık üretim miktarı

üretim miktarı

(B)

(A) Etek Çek me Apartura Kırma Yaka Çatma

Modern makinelerle kara geçilen yıl (A/B)

7.820

280.000

0,03~ 1 . yıl

478.746

624.000

0,76~ 1 . yıl

67.244

288.000

0,23~ 1 . yıl

Yukarıda verilen de ğerler incelen diğinde aşa ğıdaki son uçlar elde edilm iştir:

1) Etek çekm e işlem i için ikinci işletmede ayak transportlu havalı etek çekme otomatı kullan ılmıştır. Otomatın değeri m addi olarak birin ci i şletm ede kullanılan Juki elektronik düz dik iş makinesine göre pahalı olmasına rağm en ken dini bir yıl için de amorti edebilmektedir. Ayrıca yıllık 280.000 adet etek çekm e iş lem i için 3 adet düz diki ş makinesine ihtiyaç duyulurk en etek çekme otomatından bir tane yeterli olm aktadır. Gömle ğin alt kısm ı daha düzgün diki şle k ıvrılmaktadır.

2) Birin ci i şletmede apartur a kırma işlemi ütü ile yapıldı ğı için yeterince düzgün olamam aktadır. Ayrıca yıllık 624.000 üretim için iki ütü ve çalı şana ihtiyaca duy ulm aktadır. Apartura kırm a otom atı ise p ahalı olmasına r a ğmen birin ci yılın

235

12. SEÇİLM İŞ GÖMLEK İ ŞLETMELERİ NDE TEKNOLOJİ Nİ N VERİMLİLİ ĞE ETKİSİ

Güln ur ÖZDEM İ R

ortaların da işletmeyi kara geçirm ektedir. İş lem pres şeklin de daha düzgün ve seri olm aktadır.

3) Elektronik bıçaklı düz dik iş makinesi ile yapılan y aka çatma işlemi daha kısa sürede olm aktadır. Mekanik bıçaklı düz dikiş m akinesine göre daha v erimli çalı şılm aktadır. Ayrıca enerji tasarr ufu sa ğlanmaktadır. İş letme birin ci yılın da kara geçm ektedir. İşçiden kayn aklı hata, m akin enin diki ş işlemini daha ko lay yapmasından dolayı azalm aktadır.

236

13. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE TEKNOLOJİ Nİ N VERİMLİLİ ĞE ETKİ Sİ

13.

S EÇ İLEN

Güln ur ÖZDEM İR

PANTO LO N

İŞLETM EL ERİND E

TEKNO LO JİNİN

VERİM LİLİĞ E ETKİSİ Pantolon üretimi sırasında kullanılan makineler in üretimi ve verim lili ği nasıl etkiledi ğin i tespit etm ek için iki farklı i şletm eden alınan bilgiler değer len dir ilmiştir.

Seçilen üç i şlem için h er iki i şletmede k ullanılan fark lı makineler hakkın da bilgiler alınmıştır. Bu de ğerlerle karlılık, zaman ve iş gücü hesaplam aları yapılmıştır. Beu değerler grafik ler üzerin de tablolarla de ğerlendirilm iştir. Seçilen i şlem ler ağ bir le ştirme, br it punteriz, patlet bir leştirmedir. İş lemler sırasında m ateryal metot bölüm ünde verilen

7.1-10

form ülleri k ullanılmıştır.

Formüller de kullanılan

kısaltm alar Çizelge 7.1'de verilm i ştir.

13.1. Ağ Birleştirme İşlemi Ağ birleştirme pantolon un sağ ve so l bacaklar ının üst kısımdan diki şle bir le ştirilm e i şlem idir. Bu iş lem için bir inci iş letmede mekanik düz dikiş makinesi, ikinci iş letmede ise çift i ğne makinesi k ullanılm aktadır. İ şletm eler den alın an veriler Çizelge 13.1.'de yer almaktadır. Çizelge 13.2'de de. a ğ birle ştirme iş leminin giderler inin kar şıla ştırılması bulunmaktadır. Çizelge 13.1. Ağ Birleştirm e İşlem indeki Veriler Mekanik düz dikiş m akinesi

Çift iğne makinesi

(Birinci işletme)

(İkinci işletme)

Makine Fiyatı (Firma bilgileri) Birim Za man (Belirlenen etüt değeri) G erekli Makine Sayısı (Ünal, 1999) G ünlük Üretim Adeti (O rtak üretim adedi) Tamir ve Bakım Gideri (Ünal, 1999) Sosyal Giderler (İşçilik giderlerine göre) A mortisman Süresi (Resmi K ayıtlar) Faiz Y üzdesi (Banka değerlerine göre) İşçilik Ücreti ( Asgari Ücrete göre) Y ıllık Üretim A dedi

237

936.0 00.000TL

4.000.000.000 TL

1dk

0,60dk

1

1

1.000

1.000

46.500.000 TL

200.000.000 TL

%50

%50

8

8

%20

%20

30.48,7 TL/dk

30.448,7 TL/dk

288.000

288.000

13. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE TEKNOLOJİ Nİ N VERİMLİLİ ĞE ETKİ Sİ

Güln ur ÖZDEM İR

Çizelge 13.2. A ğ Birle ştirme İşleminin Giderlerinin Kar şıla ştırılması Sabit giderler

Makineler

Toplam

Değişken giderler

∑ S.G .

giderler

F.G.

A .G.

187200000

117000000

304200000

45673,05

46500000

13504538400

800000000

500000000

1300000000

27403,83

200000000

9392303040

İ.G.

B.G .

T.G .

Mekanik düz dikiş makinesi Çift iğnedikiş makinesi

Formül 7.10'dan N de ğeri bulunur; N = 62.909 adet/yıl o larak kr itik nokta bulun ur.

Ağ birleştirme işleminin birinci ve ikinci i şletmeler için elde edilen sabit giderler ve toplam giderleri Şekil 13.1'deki grafikte gösterilmektedir. Ayrıca toplam giderler in kesi ştiği üretim m iktarı başa ba ş notasını gösterm ektedir. Bu noktadan sonra ik inci iş letm enin toplam gider lerin in daha düş ük oldu ğu gör ülmektedir.

16. 000 TL

Gider (1000000xTL)

14. 000 TL 12. 000 TL 10. 000 TL 8. 000 TL 6. 000 TL 4. 000 TL 2. 000 TL 0 TL 0

62909

288000 Yıllık Ür eti m Miktarı (adet)

1. İşletme Sabit Gider

1. İş letme Toplam Gider

2. İşletme Sabit Gider

2. İş letme Toplam Gider

Şekil 13.1 Ağ Birle ştirme İşlemi

238

13. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE TEKNOLOJİ Nİ N VERİMLİLİ ĞE ETKİ Sİ

Güln ur ÖZDEM İR

13.2. Brit Punteriz İşlemi Pantolonun kemer köpr ülerine br it denilmektedir. Brit üzerine y apılan punteriz i şlem i için elde edilen veriler Çizelge 13.3.'de gösterilmektedir. Çizelge 13.4.'de ise brit punteriz i şlem inin giderlerinin k arş ılaştırılm ası yer alm aktadır. Çizelge 13.3. Brit Punteriz İ şlem indeki Veriler Meka nik punteri z mak.

Elekt. punteri z mak.

(Birinci işletme)

(İkinci işlet me)

Makine Fiyatı (Firma bilgileri)

5.000.000.000 TL

8.000.000 .000 TL

1,30 dk

1 dk

1

1

540

540

250.000.000 TL

400.000.000 TL

%50

%50

8

8

%20

%20

30.448,7 TL/dk

30.448,7TL/dk

155.520

155.520

Biri m Zaman (Belirlenen etüt d eğeri) Gerekli Makine Sayısı (Ünal , 1999 ) Günlük Üreti m Adeti (Ortak üreti m adedi) Tamir ve Bakım Gideri (Ünal, 1999) Sosyal Giderler (İşçilik giderl erine göre) Amortis man Süresi (Res mi Kayıtlar) Faiz Yüzdesi (Banka d eğerlerine göre) İşçilik Ücreti ( Asgari Ücrete göre) Yıllık Üreti m Adedi

Çizelge 13.4. Brit Punteriz İ şleminin Giderlerinin Kar şıla ştırılması Sabit giderler

Makineler F.G .

A.G .

Değişken giderler

Toplam giderler

∑ S.G.

İ.G .

B.G .

T.G .

Mekanik punteriz

1000000000

625000000

1625000000

59374,96

250000000

11108993779

1600000000

1000000000

2600000000

45673,05

400000000

10103072736

makinesi Elektronik punteriz makinesi

Formül 7.10 'dan N de ğeri bulunur; N = 82.105 adet/yıl o larak kr itik nokta bulun ur.

239

13. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE TEKNOLOJİ Nİ N VERİMLİLİ ĞE ETKİ Sİ

Güln ur ÖZDEM İR

Şekil 13.2'de brit punteriz iş lem inin bir inci v e ikinci iş letm eler için elde edilen sabit giderler ve toplam giderleri gösterilmektedir. Ayrıca toplam giderlerin kesi şti ği üretim miktarı ba şa baş notası da gösterilm ektedir. İk inci i şletmenin toplam giderler inin kar a geçiş noktasından sonra arttığı gör ülmektedir.

12.000

Gider (1000000xTL)

10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0

82105

0

155520

Yıllık Ür etim Miktarı (adet) 1. İşletme Sabit Gider

1. İş letme Toplam Gider

2. İşletme Sabit Gider

2. İş letme Toplam Gider

Şekil 13.2. Brit Punteriz İ şlemi 13.3. Patlet Birleştirme İşlemi

Fermuarın üzerinde bulunan parçaya patlet den ir. Bu p arçanın kar şı p arçaya tuturma işlem i olan

patlet birleştirme i şlem i için elde edilen v eriler ve gider

karşıla ştırılması Çizelge 13.5.'de verilmektedir. Patlet birleştirme i şlemi birinci işletmede mekanik düz dikiş makine ile ik inci i şletm ede ise elektronik düz diki ş makinesi ile yap ılm aktadır. Çizelge 13.6'da da patlet birle ştirme iş leminin giderler inin kar şıla ştırılması yer almaktadır.

240

13. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE TEKNOLOJİ Nİ N VERİMLİLİ ĞE ETKİ Sİ

Güln ur ÖZDEM İR

Çizelge 13.5. Patlet Bir leştirm e İşlemindek i Veriler Meka nik düz di kiş ma k

Elektronik düz di kiş.

(Birinci İşlet me)

mak. (İkinci işlet me)

Makine Fiyatı (Firma bilgileri)

936.000.000 TL

2.200.000 .000 TL

1,10 dk

0,60 dk

2

1

900

900

48.150.000 TL

110.000.000 TL

%50

%50

8

8

%20

%20

30.448,7 TL/dk

30.448,7 TL/dk

259.200

259.200

Biri m Zaman (Belirlenen etüt d eğeri) Gerekli Makine Sayısı (Ünal, 1999 ) Günlük Üreti m Adeti (Ortak üreti m adedi) Tamir ve Bakım Gideri (Ünal, 1999) Sosyal Giderler (İşçilik giderl erine göre) Amortis man Süresi (Resmi Kayıtlar) Faiz Yüzdesi (Banka d eğerlerine göre) İşçilik Ücreti ( Asgari Ücrete göre) Yıllık Üreti m Adedi

Çizelge 13.6. Patlet Bir leştirme İşleminin Giderler inin Kar şılaştırılm ası Sabit giderler

Makineler F.G .

A .G.

Değişken giderler

∑ S.G.

Toplam giderler

İ.G .

B.G .

T.G .

Mekanik düz dikiş

374400000

234000000

608400000

59374,96

500000000

14130701312

440000000

275000000

715000000

27403,83

110000000

7928072736

mak Elektronik düz dikiş.mak.

Formül 7.10 'dan N de ğeri bulunur; N = 12.410 adet/yıl olarak kr itik nokta bulun ur. Şekil 13.3'de patlet birleştirm e işlem inin birinci ve ikin ci i şletmeler için elde

edilen sabit giderler ve toplam giderleri gösterilmektedir. Ayrıca toplam giderlerin kesi şti ği üretim m iktarı çok düş ük olduğu için ba şa baş notası gör ülm emektedir. İkinci i şletmenin toplam giderlerinin o ldukça düş ük olduğu gör ülm ektedir.

241

13. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE TEKNOLOJİ Nİ N VERİMLİLİ ĞE ETKİ Sİ

Güln ur ÖZDEM İR

16 000

Gider (10000 00xTL)

14 000 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 0 0

259 200 Yıllık Üretim Miktarı (adet) 1. İ şletme Sa bit Gide r

1. İşlet me Toplam Gid er

2. İ şletme Sa bit Gide r

2. İşlet me Toplam Gid er

Şekil 13.3. Patlet Bir le ştirm e İşlem i 13.4. Değerlendirme

Çalı şm anın bu bö lüm ünde pantolon ür etim i sır asın daki a ğ birleştirm e, brit punteriz, patlet bir le ştirm e iş lem lerinde k ullan ılan m akinelerin teknolojik açıdan karlılı ğı de ğerlendirilm ektedir. İ şlem bir inci ve ikinci i şletm eler den pantolon üretimi sırasın da alınan değerler in materyal metot bölümündeki yer alana formüller kullanılarak hangi m akine ile daha karlı üretim elde edileceği tespit edilmiştir. Çizelge 13.7.'de

birinci

ve

ikinci i şletm elerin m akinelerinin

giderler inin

karşıla ştırılması verilmektedir. Çizelge 13.8'de ise m odern makinelerin i şletm eyi kara geçir dikleri yıllar bulunm aktadır.

242

13. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE TEKNOLOJİ Nİ N VERİMLİLİ ĞE ETKİ Sİ

Çizelge

13.7.

İşlemler

A ğ birleştirme Brit punteriz P atlet

Güln ur ÖZDEM İR

Birinci ve İkinci Kar şılaştırılması

İş letm elerin

Makin eler inin

1. İşletm e makineleri SG1

Giderler inin

2.İşletme m akineleri

TG 1

SG 2

TG2

304.200.000

13.504.538.400

13.000.000.000

9.392.303.040

1.625.000.000

11.108.993.779

2.600.000.000

10 .103.072.736

608.400.000

14.130.701.312

715.000.000

7.928.072.736

Birleştirme

Çizelge 13.8. Modern Makinelerin İ şletm eyi Kara Geçir dik leri Yıl

İşl eml er

Ağ birleşt irme Brit punt eriz Patlet Birleşti rme

Başabaş noktasındaki

Yıllık ü reti m

üreti m miktarı

mi ktarı

(A)

(B )

Mod ern makin el erle kara geçil en yıl (A/B )

62.909

288.000

0,218~ 1. yıl

82.105

155.520

0,527~ 1. yıl

12.410

259.200

0,05~ 1. yıl

Elde edilen de ğerler göz önün de bulundur ular ak ş u son uçlar ortaya çıkmıştır: 1) Ağ birleştirme i şlem i günlük 1000 adet üretim yapıldı ğı tak dirde çift i ğne

makinesi ile daha kısa sürede işlemin y apıldığı gör ülm üşt ür. Çift i ğne m akinesi ile y ılın ba şın da kara geçilmektedir. Mekanik düz diki ş m akinesi ile ayn ı i şlem dah a fazla sürede y apılmaktadır. Diki ş kalitesi de istenildiği gibi olmam aktadır.

2) Pantolona yapılan br it punteriz i şlem i elektronik p unteriz m akinesi ile dah a kısa

sürede yap ılmakta ve daha net diki şler elde edilmektedir. İkinci işletme birinci yılda kara geçmektedir. Mekanik punteriz m akinesinde ise çalışm a bakımın dan işçiye bağımlılık fazladır. Ayar lamalar ı işçi ken di yapar. Elektronik punterizde ise ekrana girelen bilgiler le daha muntazam diki şler elde edilmektedir.

243

13. SEÇİLEN P ANTOLON İ ŞLETMELERİ NDE TEKNOLOJİ Nİ N VERİMLİLİ ĞE ETKİ Sİ 3)

Güln ur ÖZDEM İR

Patlet birle ştirme iş lemin de kullanılan elektronik düz dik iş makinesi daha iyi dik iş k alitesi ile yağ lekesi o lm a riski olm adan çalışılmaktadır. İ şletme birinci yılda k ara geçmektedir. Kara geçi ş noktası olan başabaş noktası yıllık üretim miktarından çok düş ük o lduğu için grafikte gör ünmemiştir. İkin ci i şletmenin toplam giderler inin birinci iş letm eden düş ük olduğu görülmüştür. Mekanik düz dik iş m akin esi ile iki kiş inin çalı şm ası gerekm ektedir. Ayrıca ileri ger i zigzag ayarı elle yap ılmaktadır. Elektronik düz dikiş makinesinde ise otom atik olarak ayarlan abilmektedir. Ayrıca diki ş alanı daha gen iştir.

Modern bir hazır giyim atölyesinde araştırmanın yapıldı ğı işletm ede

bulunm ayan ; pantolon yan cep otom atı, cep karşılı ğı diki ş otomatı, pantolon patlet üstü dikiş otom atı, astarlı astarsız sürfile otomatı, fleto cep dik iş otomatı, pile/pens otomatı gibi otomatlar da kullanılabilir.

244

14. SEÇİ LEN CEKET İŞLETMELERİNDE TEKNOLOJİ NİN VERİMLİLİ ĞE ETKİ Sİ Güln ur ÖZDEM İR

14.

SEÇİLEN

C EKET

İŞ LETMELERİNDE

TEKNO LO JİNİN

VERİM LİLİĞ E ETKİSİ

Bu bö lüm de cek et ür etimi sırasın da k ullanılan makineler deki teknolojik geli şmelerin verim lili ği ne derecede etkilediğini tespit etmek için aynı işlem için farklı otom at ya da makinelerin k ullanıldı ğı i şlemler seçilmiştir. Ceket üretimi sırasın da üç işlem basam ağın da karlılık, zam an v e çalı şan gücü olarak değerlen dirilm i ş, kıy aslamalar yapılmıştır. Grafik lerle izah edilm eye çalı şılmış son uçlar tablolar haline getirilmiştir. İşlemler sırasında m ateryal metot bölüm ün de verilen 7.1-10 form ülleri kullanılm ıştır. Çizelge 7.1'de formüller de kullanılan kısaltm alar yer alm aktadır.

14.1. Biye Dikme İşlemi

Cek etin kol dik im aş amasın da kolun k enar kısmına biye( ince şer it kum aş) geçirilir. Bu i şlem için elde edilen veriler Çizelge 14.1'de gösterilmektedir. Birinci işletmede bu i şlem için Tecm ic biye otomatı ikinci i şletmede ise, Juki Union Special biy e otom atı kullanılmı ştır. Çizelge 14.2'de de biye dikme i şleminin giderler inin karşıla ştırılması yer almaktadır. Çizelge 14.1. Biye Dikme İşlemin dek i Veriler Tecmic Biye

Juki union special biye

otom atı

otom atı (İkinci işletme)

(Birinci işletme) Makine Fiyatı (Firma bilgileri)

500.000.000 TL

14.850.000.000 TL

1,33 dk

1,08dk

1

1

Birim Za man (Belirlenen etüt değeri) Gerekli Makine Sayısı (Ünal, 1999) Günlük Üretim A deti (O rtak üretim adedi) Tamir ve Bakım G ideri (Ünal, 1999)

526

526

25.000000 TL

742.500.000 TL

%50

%50

8

8

Sosyal Giderler (İşçilik giderlerine göre) Amortisman Süresi (Resmi K ayıtlar) Faiz Yüzdesi (Banka değerlerine göre) İşçilik Ücreti ( Asgari Ücrete göre)

%20

%20

30.448,7 TL/dk

30.448,7 TL/dk

164.000

164.000

Yıllık Üretim Adedi

245

14. SEÇİ LEN CEKET İŞLETMELERİNDE TEKNOLOJİ NİN VERİMLİLİ ĞE ETKİ Sİ Güln ur ÖZDEM İR

Çizelge 14.2. Biye Dikm e İ şleminin Giderler inin Karşılaştırılm ası Sabit giderler

Makineler F.G. Tecmic biye otomatı Juki special

Değişken giderler

∑ S.G .

A.G .

İ.G.

B.G.

Toplam giderler T.G.

100000000

162500000

304200000

60745,15

46500000

10149704600

2970000000

1856250000

4826250000

49326,9

742500000

13658361600

union biye

otomatı

Formül 7.10'dan N de ğeri bulun ur; N = 471.285 adet/yıl o larak kr itik nokta bulun ur.

Biy e dikme işleminin birin ci ve ikinci işletm eler için elde edilen sabit giderler ve toplam giderleri Şekil 14.1'deki grafikte gösterilmektedir. Toplam giderlerin kesi şti ği ür etim m iktarı 471.285 adet/yıl gibi y üksek bir değer o lduğu için başabaş noktası grafikte görülmem ektedir. Biye otom atının maliyetinin yük sek oluşu toplam giderler i arttırmaktadır. Fak at kaliteli ve hızlı bir üretim için ikin ci i şletmenin kullandı ğı biye otom atı tercih edilebilir. Üretim miktarı artırılarak karlılık süresi kısaltılabilir.

160 00

Gi der (1000 000xTL)

140 00 120 00 100 00 80 00 60 00 40 00 20 00 0 0

16400 0 Yıll ık Üre tim Miktarı (a det) 1. İ şletme Sab it Gide r

1. İşlet me Toplam Gid er

2. İ şletme Sab it Gide r

2. İşlet me Toplam Gid er

Şekil 14.1. Biye Dikme İ şlemi

246

14. SEÇİ LEN CEKET İŞLETMELERİNDE TEKNOLOJİ NİN VERİMLİLİ ĞE ETKİ Sİ Güln ur ÖZDEM İR

14.2. Kol Takma İşlemi

Cek et üretiminde kolun bedene monte edilme i şlem ine kol takma iş lemi den ir. Bu i şlem için elde edilen veriler Çizelge14.3'de gösterilm iştir. Tablo da da gör üldüğü gibi iş lem birinci iş letmede Paff pedal kontrollü kol takma otomatı ikinci işletmede ise Dürkop Adler tam otomatik kol takm a otom atı ile yap ılmaktadır. Kol takma işlem inin giderlerinin kar şılaştırılm ası için elde edilen bilgiler Çizelge 14.3.'de verilmektedir. Çizelge 14.3. Ko l Takm a İşlem indeki Veriler

Makine Fiyatı (Firma bilgileri)

Paff pedal kontrollü kol

Dürkop adler tam otom atik kol

takma otomatı

takma otomatı

(Birinci işletme)

(İkinci işletme)

14.229.600.000 TL

21.252.000.000 TL

3 dk

2.6 dk

G erekli Makine Sayısı (Ünal, 1999)

1

1

G ünlük Üretim Adeti (O rtak üretim

263

263

711.480.000 TL

1.626.500.000 TL

%50

%50

Birim Za man (Belirlenen etüt değeri)

adedi) Tamir ve Bakım Gideri (Ünal, 1999) Sosyal Giderler (İşçilik giderlerine göre) A mortisman Süresi (Resmi K ayıtlar) Faiz Y üzdesi (Banka değerlerine göre) İşçilik Ücreti ( A sgari Ücrete göre) Y ıllık Üretim A dedi

247

8

8

%20

%20

30.448,7 TL/dk

30.448,7 TL/dk

82.056

82.056

14. SEÇİ LEN CEKET İŞLETMELERİNDE TEKNOLOJİ NİN VERİMLİLİ ĞE ETKİ Sİ Güln ur ÖZDEM İR

Çizelge 14.4. Kol Takma İşleminin Giderler inin Kar şılaştırılm ası Sabit giderler

Makineler F.G .

A .G.

Değişken giderler

∑ S.G .

İ.G .

Toplam giderler

B.G .

T.G .

Pfaff pedal kontrollü kol takma

2845920000

1778700000

4624620000

60745,1 5

46500000

10149704600

4250400000

2656500000

6906900000

118749,93

1626500000

18277544256

otomatı Dürkop Adler

tam

otomatik kol takma otomatı

Formül 7.10'dan N de ğeri bulunur; N = 175.010 adet/yıl o larak kr itik nokta bulunur.

Kol takma işleminin birinci ve ik inci işletm eler için elde edilen sabit giderler ve toplam giderleri Şekil 14.2'de gösterilmektedir. Toplam giderlerin k esiştiği üretim miktarı yıllık üretim m iktarından fazla olduğu için

başabaş noktası grafikte

Gi der (10000 00xTL)

gör ülm emektedir. Fakat ür etim m iktarı artırılarak toplam giderler azaltılabilir.

2000 0 1800 0 1600 0 1400 0 1200 0 1000 0 800 0 600 0 400 0 200 0 0 0

820 56 Yı llık Üretim Miktarı (a det) 1. İşle tme S abit Gid er

1. İ şletme Toplam Gider

2. İşle tme S abit Gid er

2. İ şletme Toplam Gider

Şekil 14.2. Kol Takm a İşlem i

248

14. SEÇİ LEN CEKET İŞLETMELERİNDE TEKNOLOJİ NİN VERİMLİLİ ĞE ETKİ Sİ Güln ur ÖZDEM İR

14.3. Cep Kapağı Dikim İşlemi

Cek et cep kapa ğı dikim iş lem i için bir inci f irm a m etal bir kalıp kullanar ak metal kalıbın çevresin den brother bıçaklı düz diki ş makin esi ile dikm ektedir. İkinci işletme ise Dürkop cep kapa ğı otomatı kullanmaktadır. Cep kapağı dikim işlemi için elde edilen ver iler Çizelge 14.5.'de verilm ektedir. Çizelge 14.6'da ise cep kap ağı dik im işlem inin gider lerin in karşılaştırılm ası bulunm aktadır. Çizelge 14.5. Cep Kapa ğı Dikim İşlem indeki Veriler B rother bıçaklı düz dikiş

Dürkop cep kapağı otom atı

m akinesi

(İkinci işletme)

(Birinci işletme) Makine Fiyatı (Firma bilgileri)

3.000.000.000 TL

31.416.000.000 TL

1,8 dk

1 dk

Birim Zaman (Belirlenen etüt değeri) G erekli Makine Sayısı (Ünal, 1999)

2

1

552

552

150.000.000 TL

1.626.500.000 TL

%50

%50

G ünlük Üretim A deti (Ortak üretim adedi) Tamir ve Bakım Gideri (Ünal, 1999) Sosyal Giderler (İşçilik giderlerine göre) A mortisman Süresi (Resmi Kayıtlar)

8

8

%20

%20

30.448,7 TL/dk

30.448,7 TL/dk

172.224

172.224

Faiz Y üzdesi (Banka değerlerine göre) İşçilik Ücreti ( A sgari Ücrete göre) Y ıllık Üretim A dedi

Çizelge 14.6. Cep Kapa ğı Dikim İşlem inin Giderlerinin Kar şılaştırılm ası Sabit giderler

Ma kineler F.G .

A.G.

Toplam

Değişken gi derler

∑ S.G.

İ.G .

giderler

B.G .

T.G.

Brother bıçaklı düz dikiş

120000000

750000000

1950000000

0

54403,8

300000000

3

1161964521 7

makinesi Dürkop cep kapağı oto matı

628320000 0

3927000000

1021020000

46673,0

162650000

1987691936

0

5

0

3

249

14. SEÇİ LEN CEKET İŞLETMELERİNDE TEKNOLOJİ NİN VERİMLİLİ ĞE ETKİ Sİ Güln ur ÖZDEM İR

Formül 7.10'dan N de ğeri bulunur; N = 1.240.069 adet/yıl olarak kritik nokta bulun ur.

Cep kap ağı takma işleminin birinci ve ikinci i şletm eler için elde edilen sabit giderler v e toplam gider leri Şekil 14.3'deki grafikte gösterilmektedir. Toplam giderler in kesişti ği üretim miktarı yıllık üretim miktarından fazla olduğu için başabaş noktası grafikte gör ülm emektedir. Fak at üretim miktarı artırılarak toplam giderler azaltılabilir.

Gi der (1000 000xTL)

250 00 200 00 150 00 100 00 50 00 0 0

17222 4 Yıllık Üretim Mik tarı (adet) 1. İşletme Sabit Gider

1. İşletme To pla m Gider

2. İşletme Sabit Gider

2. İşletme To pla m Gider

Şekil 14.3. Cep Kapa ğı Dikme İşlem i 14.4. Değerlendirme

Çalı şm ada cek et ür etimi sırasında biy e takm a, kol takm a ve cep kapağı dikme işlemleri için kullanılan farklı i şletm eler dek i m akinelerden alınan değerler ler teknolojik açıdan han gi m akinenin k ullanılm ası gerekti ğine karar verilmiştir. Ceket üretimi için yapılan h esaplam alar dan sonra bulunan gider lerle ilgili bilgiler Çizelge 14.7'de verilm ektedir. İşletm e ba şaba ş noktasın dak i üretim m iktarından sonra t üm giderler ini kar şılayabilmekte ve kar elde etm ektedir. İkinci iş letm ede kullanılan makine ve otomatların üretim i kara geçir diği yıllar Çizelge 14.8'de verilmektedir.

250

14. SEÇİ LEN CEKET İŞLETMELERİNDE TEKNOLOJİ NİN VERİMLİLİ ĞE ETKİ Sİ Güln ur ÖZDEM İR

Çizelge

14.7.Bir inci ve İkinci Karşılaştırılm ası

İşlemler

Biye Dikme K ol Takma

Cep

Kapağı

İ şletmelerin

Makin eler inin

1. İşletm e makineleri SG 1

Giderler inin

2.İşletme makineleri

TG 1

SG2

TG2

162.5 00.000

10.149.704.600

4.826.250.000

13.658.361.600

4.624.620.000

16.579.343.372

6.906.900.000

18.277544.256

1.950.000.000

11.619.645.217

10.210.200.000

19.876.919.363

D ikme

Çizelge 14.8 Mo dern Makinelerin İ şletm eyi Kara Geçir dik leri Yıl İşlemler

Biye Dikme K ol Takma Cep K apağı Dikme

Başabaş noktasındaki

Yıllık üretim m iktarı

Modern m akinelerle

üretim miktarı (A )

(B )

kara geçilen yıl (A/B )

471.285

164.000

2,87~ 3. yıl

175.010

82.056

2,13~ 2. yıl

1.240.069

172.224

7,20~ 7. yıl

Yukarıda verilen bilgiler değer len dir ildi ğinde ortaya çıkan son uçlar: 1) Biye dikme i şlemin de iki i ğneli, karyokalı, düz yataklı, regule bıçak lı, band reçme

makinesi ek i ğnesi sökülerek kol biyesi takm a işlemi için kullanılmaktadır.

Kumaş r egüle bıça ğı sayesin de, biyeye girm eden önce regüle edilir. Yandan biye beslem e tertibatı bulunm aktadır. Birin ci i şletmede kullanılan biye otom atı perform ans olar ak daha düşüktür. 164.000 yıllık ür etim m iktarı ile üçüncü yılda kara geçilm ektedir. E ğer yıllık üretim m iktarı artarsa kara geçi ş daha kısa sür ede olacaktır.

2) Ceket kol takm a iş lem i için ikinci i şletm e Dürkop adler tam otom atik kol takma

otomatını kullanarak i şlem süresin i kısaltmıştır. Bu dur um verimlili ği arttırmıştır.

Ayrıca di ğer iş letme Paff kol takma otomatı pedal kontrollü olduğu için işçiye bağımlılık fazladır. Yıllık 82.056 adet üretimle ik inci yılda iş letm e kara geçmektedir. Üretim m iktarı arttırılırsa süre k ısalmış olacaktır.

251

14. SEÇİ LEN CEKET İŞLETMELERİNDE TEKNOLOJİ NİN VERİMLİLİ ĞE ETKİ Sİ Güln ur ÖZDEM İR

3) Alınan de ğerlerine bakıldığın da cep kapa ğı dikm e i şlem i otom atla daha kısa

sürede olm aktadır. Fakat i şletme yıllık 172.224 adet üretim le an cak y edinci yılda kara geçmektedir. Bu süre uzun bir zam an dilim i gibi gör ünse de, ür etim sayısı arttırıldı ğın da baş a baş noktasın daki geçi ş süresi de kısalacaktır. Ayr ıca kaliteli bir dikim işlem i için otom at kullanım ı daha fay dalı olacaktır. Cep kap ağı dikme otomatında istenen ölçüler de hazır ş ablonlar bulunmaktadır. Bu da daha kaliteli dik im işlem i elde edilm esini sa ğlamaktadır.

252

15. SEÇİLEN GÖMLEK, PANTOLON, CEKET İŞLETMELERİ NDE CAD-CAM Sİ STEMİ KULLANIMI Güln ur ÖZDEM İR

15. SEÇİLEN GÖ MLEK, PANTO LO N, CEKET İŞLETMEL ERİNDE CADCAM SİS TEM İ KULLANIMI

CAD- CAM sistemi hazır giyim de k ullanım ı giderek artan bir sistem olup, işletmeye zam andan ve i şçilikten tasarr uf, kaliteli üretim, zamanında teslim at gibi avantajlar ı getirm ektedir. Çalışm anın bu bölüm ün de seçilen göm lek, pantolon ve ceket işletmelerin de CAD- CAM sistemlerinin han gi aşamalarda k ullanıldı ğı, işletmeye sa ğladı ğı yararlar ve ver im lilikteki ro lüne yer verilecektir.

15.1. C AD-CAM'in Pantolon, G öm lek ve Ceket Üretiminde Kullanımı

CAD- CAM ikinci i şletmeler deki pantolon, göm lek ve ceket üretim in de; baz kalıp h azır lam a, baz beden kalıbının serilenm esi, pastal resminin hazırlanması(6 beden için) ve pastal resm inin çizilm esi işlemlerin de kullanılmaktadır. Birinci işletmede pantolon k alıp hazırlamadan pastal r esm inin çizilm esi i şlemlerine kadar geçen süre yaklaşık 256 dakika gibi uzun bir sürede olm aktadır. Tüm bu i şlem ler elle yapılmaktadır. İkinci i şletmede ise bu süre 90 dk gibi kısa sürede olmaktadır. İnternet ortamında ya da n um une o larak gelen modeller, verilen bilgiler e gör e baz kalıp bilgisayar da oluşturulur bu esnada simetri ve y a kat alınabilm e kolaylığı var dır, çıt işar etleri gör ülmek istenildi ğinde verilebilir, dikişte görmek istedi ğimiz noktalar belirtilebilir. Ayrıca k umaştaki fir e oranı verimlili ği etkilediği için hazırlanan pastal planındaki pantolon par çaları daha dikkatli yerleştirilebildi ğinden bu oran düş ük olm aktadır.

Ayrıca

bu

i şlem ler

CAD-CAM'de

maksimum

iki

k iş i

ile

yapılabilmekteyken elle hazırlan dı ğın da 2-4 kişi olabilm ektedir.

Bir inci işletmede göm lek mo dellerin de pek bir değişiklik o lmadı ğı için daha önceden hazırlanm ış hazır kartondan baz k alıp lar kullanılmaktadır. Bu kalıpların hazırlanma işlemi yak laşık 4-5 saat sürm üştür. Fakat iş letm e artık hep ayn ı modelleri kullandı ğı için önceden hazırladığı baz kalıpları k ullan arak p astal planını elle çizm ektedir. Pastal resminin çizim işlem i 6 beden için 30 dk sürmektedir. Normal pastal kağdı k ullanıldı ğı için pastal kağıdı ser imi yapılan kum aş üzer ine yanlar dan maşa ile t utturulur. Bu durum kaym alara sebep olabilir. İkin ci i şletm ede ise CAD kullanımıyla yeni bir kalıp hazırlam a 20-25 dk gibi kısa bir sürede yapılmaktadır.

253

15. SEÇİLEN GÖMLEK, PANTOLON, CEKET İŞLETMELERİ NDE CAD-CAM Sİ STEMİ KULLANIMI Güln ur ÖZDEM İR

İşlemler için bir çalış an yeterli olm aktadır. Fakat bu i şletm enin ürettiği göm lek

modeli marka olduğu için dah a önceden oluştur ulm uş ayn ı baz kalıp üzer in de çalı şılm aktadır. Serileme i şlemi yeni yap ılıyorsa 6 beden için 15-20 dk sürmektedir.

Eğer önceden çalışılan bir modelse kontrol ve düzeltm eler 5-6 dk sürmektedir.

Ploter'dan pastal resm inin çıktısının alınması(6 beden için modele göre) ise 15-25 dk gibi kısa bir sürede o lmaktadır. Ayrıca çıktının alın dığı ka ğıt yapı şkan lı olduğu için serimi yap ılan kuma ş üzerine ö zel ütü ile yapı ştırılarak, k esim işlem inde kolay lık sağlam aktadır. Ver imlilik oldukça yüksektir. %85-91 arasın dadır. Bu dur um kuma şın çizgili olup olm am sı ile ba ğlantılıdır.

Cek et üretiminde birin ci i şletme daha önceden hazır olarak aldı ğı karton baz kalıpları k ullanmaktadır. Fakat pastal çizme iş lemi 5 beden için 2 saat sürmektedir. Çizim işlemi iki kişi tarafın dan yap ılm aktadır. Ceketi oluşt uran par ça sayısı çok olduğu için olduk ça zahmetli bir i şlem olm aktadır. İk inci işletm ede ise CAD kullanımı ile zor bir modelin baştan itibaren kalıp, ser ilem e, pastal resmin oluştur ulm ası ve çıktının alınm ası 5-6 saat sürmektedir. İnternet ortamından gön der ilen baz kalıp üzer inde çalışm a yapılarak ya da gön derilen numune üzer in de dijit edilerek bilgisayara bilgiler aktarılarak istenilen özellikte k alıp lar oluştur ulabilir.

Bu şekilde kalıp hazırlama iş lemi 30 dk sürmektedir. Serilem e i şlem i 5-10 dk sürmektedir. Pastal resmi oluşturma işlemi de 15-30 dk sürm ektedir(parça sayısına bağlı, k um aş desenine bağlı). Ploter'dan çıktı alma iş lem i 15-45 dk ar asın da değişebilm ektedir. Yapılan kalıp çıkarma ve pastal planı o luşt urm a iş lem i elle yapılan i şleme göre daha kısa sürede olmaktadır. Ayr ıca çalı şm a daha kolay yür ütülebilmektedir. Düzeltm eler yapılabilmektedir. Ayr ıca çalı şılan bir çalışma dah a sonra kullan ılabilmesi için kayıt edilebilmektedir. Çizelge 15.1'de baz kalıp hazırlama, ser ilem e, pastal resm i hazırlam a – düzeltme ve pastal resmi çizme işleminin birin ci ve ikinci i şletmeler de y apılm a süreleri ver ilmiştir.

254

15. SEÇİLEN GÖMLEK, PANTOLON, CEKET İŞLETMELERİ NDE CAD-CAM Sİ STEMİ KULLANIMI Güln ur ÖZDEM İR

Çizelge 15.1. Kalıp Hazır lam a, Serilem e, Pastal Resm i Hazırlam a ve Pastal Resmi Çizim İşlem lerinin Birinci Ve İkinci İşletmelerde Uy gulanm a Süreleri İşlem adı Pantolon Gö ml ek Ceket

Elle ha zırlama

CAD kullanımı ile hazı rlama

(Birinci işletme) (dk)

(İkinci işletm e)(dk)

256

90

270

70

420

370

Etüt de ğer leri gö z önün de alınarak CAD sistemiyle hazırlan an kalıp, serilen dirm e, p astal resm i hazırlama ve pastal resmi çizm e iş lem lerinin pantolon, ceket ve gömlek üretim in de harcanan sürenin elle hazırlamadan daha kısa sür düğü ve kalıpların daha sonra kullanm ak için saklan abildi ği, karton kalıplar da olduğu gibi fazla y er i ş gal etm edi ği gör ülmektedir. Ayrıca yeti şm iş bir elem anın iki ya da üç kişin in yap aca ğı i şlemleri y apabildi ği ortaya çıkm aktadır. Bu nedenle işletm eler yenilik yaparken ilk sırada modelhane bö lüm ün ü düş ünmektedir ler. Yalnız Adan a'da CAM sistemini yalnızca büy ük ölçekli f irm alar kullanm aktadır. Bu durum da ser im ve kesim işlemin de kullanılan CAM sistem inin m aliyetinin yüksek oluş uyla açıklanabilir. CAD sistem i 31.000 Amerikan doları iken serim makinesi $34.000, serim m asası $35.000 ve kesim ise $164.800 gibi bir değer dedir ( Ger ber ve Assy st, 2006). Yalnız alın acak teşvikler le (Örne ğin; Ko bilerin ür etim kapasiteler ini artırıp, dah a fazla ki şi istih dam edilebilm eler i için KOSGEP parasal destek ve kur s vermektedir) bu sistem ler firm aya dah a az bir m aliy etle kazandırılabilm ektedir. CAD sisteminin bir i şletmeyi kara geçirm e süresi en fazla iki yıl o lmaktadır. Bu dur um üretim miktarındaki artışla kısaltılabilmektedir. Ayrıca CAD sistemi bulunup CAM sistemi bulunm ayan firmalar da özellikle serim ve kesim işlem ler inde bu sistem leri kullanm ayı planlamaktadırlar. Ayrıca üretim planlama, verim lilik analizi gibi çalı şmalar ı da CAM

sistemiyle yaparak

edilebilmektedir.

255

daha ver imli

bir çalı şma elde

15. SEÇİLEN GÖMLEK, PANTOLON, CEKET İŞLETMELERİ NDE CAD-CAM Sİ STEMİ KULLANIMI Güln ur ÖZDEM İR

15.2. Değerlendirme

Hazır

giyim de

CAD- CAM

sistem lerinin

kullanımı

gider ek

yaygınla şm aktadır. Çalışmanın bu bölüm ünde de sistemin seçilen iş letm eler de kullanımlar ına yer verilm i ştir. İşletm elerin CAD sistem ine biran önce geçerek kalıp hazırlama, serilem e, pastal plan ı oluşt urma ve pastal resminin çıktısın ın alınm ası yönündeki işlemler de kullanm ayı sa ğlam aktadırlar. Küçük işletmeler ise gelecekteki yatırım planlar ı içine CAD sistemini kurmayı planlam aktadırlar. CAD sistemi olan işletmeler ise p astal serm e i şlem inde CAM sistemini k ullanm ayı p lanlam aktadır lar.

CAM sisteminin yaygınla şmama sebebi olar ak m aliyetinin y ük sek o luş u söylenebilir.

Ayrıca bu sistem i ancak büyük ö lçek li firm alar k ullanabiliyor. Çünkü üretim miktarının fazla do lasıyla sistem ken dini 2-3 yılda amorti edebiliyor.

CAD- CAM

sisteminin ür etim de kullan ılması verimliliği ve kaliteyi

arttırm aktadır. İ şçiden kaynak lı hataları en aza in dirmektedir.

256

16. SONUÇ VE ÖNERİLER

Güln ur ÖZDEM İR

16. SO NUÇ VE Ö NERİLER

Bu çalışmada hazır giy im san ayinin dünya, ülke ve Adana İ li'n deki dur um lar ı incelenmiştir. Ayr ıca Adana'da bulunan hazır giyim i şletm elerinin ihracat ve ithalat açısından kapasitesi, üretim sırasın daki iş lem basamaklar ının y apılış ş ekilleri ve kullanılan makine v e otomatlardaki m odernizasyon dur umları incelenmiştir. Bu incelem eler v erim lilik olarak de ğerlen dirilerek iş letm eler deki m odern yöntem ve teknolojiler in faydaları ortaya kon ulm uştur. Ülkemizde ve Adana İli'nde Hazır Giyimin Durumu

Ülkemizde hazır giyim ihracatı di ğer sanayi dalları arasında birinci sır ada yer alm aktadır. Hazır giy im üretimi 2005 yılında bir önceki yıla oranla %4.7'lik bir artış gösterm iştir. 2005 yılın da düny ada m iktar kısıtlamalar ının kalkmasıy la birlikte, ortaya çıkan yen i uluslararası r ekabet ortamı, 2005 yılı baş ından itibar en dünya ekonom isin de

ve ticaretin de meydana

gelen

durgunluk,

sektörün

ihracat

perform ansını etkilem ektedir. Yükselen petrol ve h amm adde fiyatları, y ükselen maliyetler ve yoğun rekabet nedeniyle düşen fiyatlar a ra ğm en sağlanan ihracat artışı her ne kadar düş ük olsa da, sektör ün dünya piyasaların da bütün olum suzluklara rağmen rek abet edebilece ğini gösterm ektedir.

Dünyada tekstil ve hazır giyim arzının giderek artaca ğı ve h atta talepten fazla olacağı gerçe ğin den har eketle, mal satabilm enin zorla şaca ğı ve pazar lamanın öneminin bir kat daha artacağını söy leyebiliriz. Bu anlamda, ülkem izdeki hazır giy im firm alarının y urtdış ı f uarlara katılım , yurtdı şın da of is ve ma ğaza açılması, dağıtım kanalları o luşt urulması ve m evcut dağıtım kanallarına girilmesi, alıcıların yur da dav et edilerek sektörün ula ştığı düzeyin onlarla pay laşılması, her tür lü modern iletiş im ve haberle şme im kanlarının k ullanılması (web sayfası oluştur ulması, internet kullanımı, tanıtım v. b.) suretiyle tanıtım , pazarlama ve da ğıtımda avantajlı kon uma gelinmesi gerekmektedir. Bu itibarla, firm aların zam an kay betm eden bu yönde bir alt yapı oluşturmaya başlamaları bir zor unluluktur.

Pazara yakınlı ğın avantaja dönüşmesi, hızlı üretim ve zam anında teslim atla mümkündür. Özellikle 2005 sonr ası dön em de rek abet açısından bu unsur un önemi

257

16. SONUÇ VE ÖNERİLER

Güln ur ÖZDEM İR

bir kat daha artarak ken dini hissettirm ektedir. İthalatçı firm aların depolama maliyetlerin den k urtulma yönün dek i talepler i (stoksuz çalı şma) ür eticileri hızlı üretim ve zam anın da teslimat, hatta doğrudan ma ğazalara teslim at yapm a zorun da bır akacaktır. Bu itibar la f irm aların ş im diden bu yönde çalışm alar a başlamaları ve ithalatçı ülkelerde ortak dağıtım organizasyonlar ı yapmalar ı gerekm ektedir. Hızlı teslimat açısın dan yo l, lim an ve hav aalanı gibi firm aların inisiyatifin de bulunmayan lojistik un surların da üretimdeki artış a paralel olarak hızla geli ştirilm esi ve modernleştirilm esi ger ekm ektedir.

Adana İli'ne bakıldı ğında ise, ihracat miktarı ülk emiz ihracatının%1 gibi küçük bir bölümün ü oluştur duğu gör ülm ektedir. Bu dur um kayıt dışı fason ürünleri içermediği için Türkiye'nin 5. büy ük ili kon um un da olan Adana için düş ük bir değerdir. Adana İli ihracatın da 118 milyon ABD Doları ile ilk sırada "Dok um aya Elveri şli Maddeler ve Bunlar dan Mamul Eşy a" ürün gr ubu bulunm aktadır. 2004 yılı ilk dönemin de de y ine ilk sırada bu ür ün gr ubu bulunmaktadır. Fak at geçen y ıla göre bu ürün gr ubun da ilk üç aylık dön em de % 4,6 azalış ger çekleşmi ştir. Avr upa Birliği üyesi ülkelere yapılan ihr acat 2005 yılında Adana İli için 4 artış göstererek 838 milyon dolar olm uştur. Bu rakam yapılan ihracatın %54'ün ü oluşt urmaktadır. Bu rakamın %80'ini olarak ta tekstil mamulü ür ün ler ve cihazlar ı kap samaktadır.

Adana'daki hazır giyim firm aları incelendi ğin de büy ük çoğunluğun un orta ölçekli olduğu gör ülm üştür. Bu dur um , m aliy et ve fason çalışmanın daha fazla oluş uyla açıklanabilir. Tekstilde ya şan an dalgalanmalar hazır giyim e yönelmeleri azaltmıştır. Fakat yine de mevcut işletm eler kaliteli üretim yapabilmek için m odern teknolojiler e geçm eye çalı şm aktadır lar. Ayr ıca CAD- CAM sistem inin kullan ım ıyla bilgisayar teknolo jisinin hazır giyim de yerini alm ası sa ğlanmaktadır. CAD sistemi en fazla iki y ılda kendin i amorti edebilm ektedir. Bu süre üretim miktarı ile do ğru orantılıdır. CAD sistemini hazır giy im işletmelerinin büy ük bir kısm ın kullandı ğı, CAM sistemini ise m aliyetin de dolay ı sadece büy ük ölçekli iş letmelerin kullan dığı belirlenmiştir. CAD- CAM'in kullanıldı ğı firmada bu i şlemleri yapacak per sonelin yeterli bilgi donan ımına sahip olması ger ekm ektedir. Bu durum işlem ler in daha kısa sürede olm asını sağlayacaktır. Adana'dak i hazır giy im işletmelerinin

%70'nin

verimliliklerin i tespit ettikleri; bun lardan %50'si REFA veya MTM gibi bilinen

258

16. SONUÇ VE ÖNERİLER

Güln ur ÖZDEM İR

metotları kullandık ları, bir kısm ının ken dilerine göre bir sistem belirledikleri, bir kısm ının ise ustaları bir gözlemci gibi kullan arak birebir çalış anlar ı takip ettirdikleri gör ülm üşt ür.

Seçilen Gömlek, Pantolon, Ceket İşletmelerinde Verimliliğin Değerlendirilmesi

Çalı şm a neticesin de firmalardaki seçilmiş pantolon, göm lek ve ceket üretimlerin in i ş akı şlar ı ve k ullanılan m akin e ve otom atlar belirlenm iştir. Bilgilerin alın dığı modern firmaların iş letm elerin de teknolojiyi takip ettikleri gör ülmektedir.

Baz kalıp hazırlam a, baz beden kalıbın ın serilenm esi, pastal resm inin hazırlanm ası ve pastal resm inin çizilm esi i şlemlerin de CAD sitemini k ullanm aktadır lar. Üretim sırasın da kullandıklar ı m akine ve teçhizatlar ise teknolojik yeniliklere uy um sağlam aktadır lar. Mo dern m akine ve otomatları kullanmaktadırlar. İş letmelerin makine parkur un un belli düzende olduğu, çalışanlar ın kalifiye ve disiplinli çalı ştıklar ı gör ülm üştür. Firm aların k en di m arkalarını ür ettikleri ya da marka olm uş firm alara f ason i ş yaptıkları belir lenmiştir. Diğer firmaların ise de ğiş ime açık fakat düş ük serm ayeye sahip olmalar ın dan ötürü daha çok klasik makine ve teçhizatları kullandıkları görülmektedir. İ şletmelerinin çalış anlarının disiplin için de olmadıkları ve çalı şma mekanının düzenli olmadı ğı daha çok fason çalı ştıkları belir lenmiştir.

Pantolon, göm lek ve ceket üretim inde seçilen i şlemlerde kar şıla ştırılan makin eler inin hangi kapasitede daha verimli çalışabileceğine karar ver ebilmek için başa baş (kritik) noktaları bulunm uştur. Hesaplan an ba şa baş noktasından sonra tüm giderlerin karşılanabildi ği yar gısına var ılar ak, kar a geçildi ği belirlenmiş, düş ük toplam üretim giderine sah ip olan teknolo jinin amortism an süresi tesp it edilmiştir.

De ğer len dir ilen makine ve otom atlar hakkındaki sonuçlar aşa ğıda belirtilmiştir: - A ğ birle ştirm e i şlem i çift i ğne makinesi ile m ekanik makineye nazaran daha kısa sürede, daha iyi dik iş karlılığı elde edilm iştir. İş letm e birin ci yılın son un da kara geçebilm ektedir.

- Pantolona yapılan brit punteriz iş lemi elektronik punteriz m akinesi ile daha kısa sürede yapılmakta ve daha n et diki şler elde edilmektedir. Mekanik p unteriz m akinesi ile işçiye ba ğım lılık fazladır. İkinci iş letm e birinci y ılda kara geçm ektedir

259

16. SONUÇ VE ÖNERİLER

Güln ur ÖZDEM İR

- Patlet birleştirme işleminde kullan ılan elektronik düz diki ş m akinesi daha iyi diki ş

kalitesi, i şçi say ısın dan kar lılık söz kon usudur.

- Etek çekme işlemi için elektronik düz diki ş m akinesi yer ine ikinci iş letmede ayak transportlu h avalı etek çekme otom atı kullanılmı ştır. Makine fiyatının pahalı olmasına rağmen iş letm e 1. yılda k ara geçebilmektedir. Daha iy i dik iş kalitesi elde edilm ektedir.

- Apart ura kırma otomatı pahalı olm asına ra ğm en işletmeyi birinci yılın ortalar ın da

kara geçirmektedir. İ şlem pres şek linde daha düzgün ve seri olm aktadır. Ayrıca el ütüsüyle yapılan i şlemde iki ki şiye ihtiyaç duy ulm aktadır.

- Elektronik bıçaklı düz dik iş m akinesi ile yapılan y aka çatma işlemi daha kısa sürede olmaktadır. Mekan ik bıçaklı düz dikiş makinesine göre daha v erimli çalışılmaktadır.

- Biye dikme iş lem in de iki i ğneli, karyok alı, düz yataklı, regula bıçak lı, ban d reçme m akinesi ek i ğnesi sök üler ek kol biyesi takma işlemi için kullanılmaktadır. Birinci işletm ede kullanılan biye otom atı perform ans olarak daha düş üktür. 164.000 yıllık üretim m iktarı ile üçüncü yılda kara geçilm ektedir. E ğer yıllık üretim miktarı artarsa kar a geçiş daha kısa sürede olacaktır.

- Ceket kol takma işlemi için ikinci iş letme Dürkop adler tam otom atik kol takma

otom atını kullan arak iş lem sür esini kısaltmıştır. Bu dur um verim lili ği arttırmıştır.

Ayrıca di ğer işletm e Paff kol takma otomatı pedal kontrollü olduğu için işçiye ba ğım lılık fazladır. Yıllık 82.056 adet ür etimle ik inci yılda iş letm e kara geçm ektedir. Üretim miktarı arttırılırsa süre kısalm ış o lacaktır.

- Alınan de ğer lerin e bakıldığında cep kapağı dikme i şlemi otomatla daha kısa sür ede olmaktadır. Fak at iş letme yıllık 172.224 adet üretim le ancak y edinci yılda k ara geçm ektedir. Bu süre uzun bir zam an dilimi gibi görün se de, üretim sayısı arttırıldı ğında ba şa baş noktasın daki geçi ş süresi de kısalacaktır. Ayr ıca kaliteli bir dikim işlemi için otom at kullanımı daha faydalı olacaktır. Cep kapağı dikme otom atında istenen ö lçüler de h azır ş ablonlar bulunm aktadır. Bu da daha kaliteli dikim işlemi elde edilmesine yar dım cı olm aktadır.

Son uç olarak k ullanılan m odern m akine v e otom atların bir y ıl gibi kısa sürede kendiler ini am orti ettikleri gör ülm ektedir. Cep kap a ğı dikme gibi otom atların

260

16. SONUÇ VE ÖNERİLER

Güln ur ÖZDEM İR

maliyetlerinin yük sek oluşun un am orti etm e süresini artırm asına ra ğm en, üretim miktarındaki artı şla bu süren in kısaltılabilmektedir. Ayrıca yatırım yaparken ilk yatırım m iktarına de ğil, uzun sür edeki maliyet ve kalite kavramları dikkate alınmalıdır. Çünk ü yeni teknolojilerin ; üretim süresini azalttığı, diki ş kalitesini arttırdı ğı, çalı şana ba ğımlılığı azalttığı, asgari insan gücüyle ür etim yapılabildiği, i ş kazalarını azalttığı, yer açısın dan tasarr uf sağlanıldığı ortaya çıkmaktadır. Tüm bu noktalar da maliyeti düşürmekte verimlilik ve k aliteyi arttırmaktadır. Ayrıca kaliteli ürünler m üşteri mem nun iyetini sa ğlamaktadır. Üreticin in de işletm esin de bu geli şmeleri takip etm esi hem ür ün kalitesi h em de p azar p ayını artırm ada etkili olacaktır.

Bun dan sonraki çalı şmalarda ise; CAD- CAM sisteminin yaygınlaşm ası ve kullanılabilmesi ile ilgili eğitim programlar ı h akkında çalı şm a yapılması ve örme tekstil mamullerin in konfek siyondaki yeri, i şlem basamaklar ında k ullan dıkları teknolojiler in

incelenmesi

ve

verim lilikleri

önerilm ektedir.

261

üzerine

çalışmalar

yapılm ası

KAYNAKLAR

ADANA T İ CARET ODASI Web Sayfası, 2006, www.adan a-to.org.tr AKAYDI N, M., 2000, Diki ş Makinelerin de Otomasyon Ders Notu, Pam ukkale Üniver sitesi Tekstil M ühen disliği Bö lüm ü.

AKDENİZ İHRACAT ÇILAR Bİ RLİ Ğİ Web Sayf ası, 2006, www.akib.or g.tr ARAS, G., 2006, Avr upa Birli ği ve Dünya Pazarlarına Uyum Açısından T ürk Tekstil ve Konfek siyon Sektörünün Rekabet Yetene ği Finansal Yakla şım , Om Yayınevi, İ stanbul, 312s.

ASSYST, 2005 Cad Sistem Broş ürleri, Astaş End. Tekstil Mak. San. ve Tic. A. Ş.

Adana.

ASTAŞ JUKİ, 2006, Ceket, Gömlek ve Pantolon Makine ve Otomatları Ür ün Katalo gu.

ATILGAN, T., 2002, Konfeksiyon İşletm elerinde Performans Değerlendirm esi ve Etki Eden Faktörler, Türkiye V.Pamuk Tek stil ve Konfek siyon Sem pozyum u, T.C.Tarım ve Köy İşleri Bak anlı ğı, Tarımsal Ekonomi Ara ştırma En stitüsü, Diyarbakır Ticaret Bor sası, Diyar bakır.

BAYRAKTAR, F., 1996, Giy im, Sim Matbaacılık Kağıtçılık Ltd. Şti., Ank ara, 235s.

BOZKURT, B., BULGUN, E., YEŞİLPI NAR, S., 1993, CAD/CAM Sistem lerinin İşlev leri.Tekstil ve Konfek siyon, (6), 32-35.

Cİ HAN M AKİ NE, 2 005 , I nvestron ica Sist em ler i Ür ün Katalo gu. ÇEVİK, A., 2000, Konfek siyon Mak ineleri Der s Notu, Marmara Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekok ulu Tek stil Konf eksiyon Bölümü, İstanbul DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI (DPT), 2003 DUMAN, M., 2004. Konf eksiyon da Cad/Cam ( Bilgisayar Destekli Tasarım Ve Üretim ) Sistemlerinin Kullanım ının İncelenm esi, Çukurova Üniversitesi Mühen dislik Mimarlık Fak ültesi Tekstil Mühen disli ği Bölümü, Adana.

EMEK, A., SEVİM, Ü., 2006, Hazır Giyim, Dı ş Ticaret Müsteş arlı ğı İharacatı Geliştirme Etüd Merk ezi (İ GEME).

ERAY, Ö. F., 1998 Giyim de Makine ve Teknolojisi, Gazi Üniv ersitesi Yay ınlar ı

262

ERCAN, E., 1990, Giy si TASARIMI NDA Bilgisayar Uy gulaması, Tekstil ve Makine Der gisi, (22) 218-221.

GERBER, 2005, Cad- Cam Sistem leri Ür ün Katalogu.

GÜMÜ Ş, Ü. B., 1997, Uluslar arası Pazarlar İçin Üretim Yapan Türk Hazır Giy im İşletmelerin de Moda Tasar ım ı Çalışm aların ın Sektörel Olarak İncelenmesine İlişk in Bir Ara ştırm a, Konfek siyon ve Teknik, (37) 66-78.

GÜMÜ Ş, İ., ÜSTÜN, G., 1994, Türk Hazır Giyim Sanayinin Geli şimi ve Bek lentiler, Tekstil ve Teknik Der gisi, (4) 150-155. İHRACAT

GELİŞT İRME

ETÜD

MERKEZİ

Web

Sayfası,

2003,

www.igem e.gov.tr İ ŞLİLER,A., 2002 , Tasarım Bilgisayar Desteği ve Verimlilik, http://www.mm o.org.

tr/m ühendismakin a/ar siv. İNCEO ĞLU, Y., 20 05, Giy si Kalıp ve Çizimler i, Güv en Kitap Yayın Dağıtım

Ltd. Şti. , İ stan bul,348 s.

KARAMAN, M., ÇİTOĞLU, F. ve Ark., 2000, Temel Hazır Giyim Bilgisi Ders Notları, Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi, Tekstil Eğitimi Bölüm ü Hazır Giyim Program ı Ders Notları, 111 s.

KAYAALP, D.İ., ÖNDO ĞAN, Z., 2004, Hazır Giy im Endüstrisin de Giysi Kalıbı ve Kesim Planı Hazırlama İşlemlerin de Cad Sistem inin Kullanım ı, Selçuk Üniver sitesi I V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sem pozyumu, 705-710.

KILINÇ, N., ŞENER, T., 2004, Türk Hazır Giy im Sanayin de Faaliyet Gösteren Orta ve Büy ük Ölçekli Hazır Giyim İşletmelerin in Esneklik Düzeyi, Selçuk Üniver sitesi I V. Ulusal Ür etim Araştırm aları Sempozyum u Bildiriler, Konya, 157-162.

KOÇ, E., 2000, Üretim Yönetim i ve Organizasyon, TC Çukurova Üniversitesi Mühendislik Mim arlık Fakültesi Yayını, Adana KOÇ, E., SABI R, E. C., 1997, Türkiy e'de Dokuma ve Konfek siyon Sektörler i Üretim ve Dış Ticaret, Konfek siyon & Teknik Dergisi, (34) 34-39.

263

KORUCA, H.İ., KOYUNCUO ĞLU, C., TUNCA, M.Z., 2004 Hazır Giy im Endüstrisin de Yen i Teknolojilerin ve Or gan izasyon Yapılarının Ür etim Verimliliğin e ve Çalışanlar a Etkileri, IV. Ulusal Ür etim Araştırmalar ı Sem pozyumu Bildiriler, Konya, 14-18.

KURUMER, G., 1991, Kesim haneler de Zaman Etütleri ve Et üt Değerler inin Pratik Kullanımını Sa ğlay acak Bir Sistemin Araştırılm ası, Tekstil ve Konf eksiyon Der gisi, (2) 158-163.

KUTLAR, A., GÜLCÜ, A. ve KARAGÖZ, Y., 2004, Cumhur iyet Üniversitesi Fak ültelerinin Performan s Değerlen dirmesi, Ç.Ü. İktisadi İ dari Bilim ler Der gisi, 5 (2).

LECTRA, 2005, Cad- Cam Sistem leri Ür ün Katalogu.

MALKAN, 2006, Üt ü ve Ütü Paskaraları Ür ün Katalogu.

MEB, 2005, Meslek i E ğitim ve Öğr etim Sisteminin Güçlen dirilmesi Projesi, Overlok, Ankar a.

OBUCHİ, S., ÖZERDA Ğ, S., 1996, Dikim de Otom asyon Teknolo jisi, Ege Üniver sitesi VII. Uluslar arası İzmir Tekstil ve Hazır Giyim Sem pozyum u, 643-681. ÖKTEM, T.,

ÖNDOĞAN, E., AKTU ĞLU, Z., 2005, Tekstil ve Konfeksiyon

Sektöründe

Kaliteyi

Etkileyen

Teknik

Geli şmeler,

www.aeri,

org.tr/teblig/t_oktem/aeriteknikgelson.htm, 11-14. ÖND0 ĞAN, Z. , 199 7, Bilgisayar Destekli T asarım , Kalıp Mo del Uy gulama ve Kesim Planı Hazır lam a Sistemlerin in Hazır Giyim İ şletmelerin e Uyum u, Ege

Ün iver sitesi Fen Bilim ler i Enst it üsü, Doktora tezi.

ÖZDEM İR, E., ŞENOL, G., 2004, Kobiler İçin Üretim Pazarlama Ara Yüzünde Ürün Geliştirme, Selçuk Üniver sitesi I V. Ulusal Ür etim Araştırmaları Sempozyum u Bildiriler, Konya, 711-716.

SA ĞDIK, Ş., VURAL, T.,1996, Büyük Ölçek li Hazır Giyim İş letm elerinde Yeni Ür ün Geliştirm e Faaliyetleri Üzer ine Bir Araştırma, Tekstil ve Konf eksiyon Der gisi, (4), 299-308.

TAYLOR, P., 1995, Giyim Endüstrisinde Bilgisayar, Gaye Filmcilik ve Matbaacılık San. A. Ş., Ankara, 220s.

264

TEK, Ö., 2000, Konf eksiyon İşletmelerin de Üretim Planlaması ve Modern izasyonu, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri En stitüsü Tekstil Mühen disli ği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.

TEKİN, M., 2004, Gir iş imcilik ve Küçük İşletme Yöneticili ği, Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İ dari Bilim ler Fak ültesi.

TİMTA Ş, 2005, Kesim hane ve Konfeksiyon Ek ipmanları Ür ün Kat alo gu.

TOPÇU, S., 2004, Çuk urova

Bölgesi Konfek siyon İşletmelerin de Cad- Cam

Sistemlerinin Uygulamaları, Çuk urov a Üniver sitesi Fen Bilim ler i En stitüsü Tekstil Mühen disli ği Anabilim Dalı Yük sek Lisans Tezi. ÜNAL, Z. B., 1999, Konfeksiyon Makinelerin de Otomasyonun Ver imlili ğe Etkisi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri En stitüsü Tekstil Mühen disli ği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. ÜNAL, Z. B., ÖNDO ĞAN, Z., P AMUK, O., 2004, Konfeksiyon Sektöründe Ür ün Tasarım ı ve Yönetimi, 717-720 ÜZELAKÇİL, S., CESUR, H., TÜRKMENOĞLU, Ü., 2000 Desenli Kum aşların Bilgisayar da Tasar ımının Ar aştırılm ası, Çuk urova Üniver sitesi M ühendislik Mimarlık Fakültesi Tekstil Mühen disliği Bölümü, Adan a.

ANONYM OUS, 1999, Tekstil Teknoloji Der gisi.

ANONYM OUS, 2003, Tekstil ve Konfeksiyonda Görün üm Der gisi. www.foreigntrade. gov.tr/IHR/sektor/tekstil.htm, 2006 www.itkib.org.tr, 2006 www.foreigntrade. gov.tr, 2006 www.nakamakina.com , 2006 www. dpt.gov.tr/dpt web/ek utup96 /prjplan/prj8.html, 2006 www.m pm .org.tr/, 2006 www.adanaor ganize.or g.tr, 2006 www.t usiad.or g.tr, 20 06 www.amfreece.com, 2006 www. brother.com, 2005 www.haselutu.com .tr, 2006 www.albam akine. com .tr, 2006

265

Ö ZGEÇMİŞ

1978 yılın da Adana’ da do ğdu. İlk ve orta öğrenimini tamamladıktan sonra, Sabancı Anado lu Tekstil Meslek Lisesinden 1996 yılında m ezun oldu. Aynı yıl Marmara Üniver sitesi Teknik E ğitim Fak ültesi Tek stil Ter biyesi Öğretm enli ği Bölüm ü'ne gir di. 2000 yılın da lisans eğitim ini tam am ladı. 2000-2002 yılları arasında çeşitli firm alar da görev aldı. 2004 yılın da Çuk urova Üniversitesi Mühen dislik-Mim arlık Fakültesi Tekstil Müh endisliği An abilim dalında Yüksek lisansa baş ladı. 2002 yılında Çukurov a Üniversitesi Osmaniye Meslek Yüksek Ok ulu Tekstil Pro gram ı'na Ö ğretim Gör evlisi o larak atandı. Halen görevin e devam etm ektedir.

266