WHEN THE NIGHT FALLS...
WHEN THE NIGHT FALLS...
DE NACHT IS NIET HET TEGENDEEL VAN DE DAG OVER DE KUNST VAN HET DONKER
— Lucette ter Borg ‘Hij’ is het tegendeel van mooi, helder en optimistisch. ‘Hij’ is in het Nederlands een man. ‘Hij’ is de nacht, en van de nacht wordt van alles gezegd – vooral in negatieve zin. Een meisje kan bijvoorbeeld zo lelijk als de nacht zijn. Komt de regen ’s avonds laat met bakken uit de hemel, dan ga je bij nacht en ontij de straat op. Maak je je op een gruwelijk feest geruisloos uit de voeten zonder de gastheer te danken, dan verdwijn je als een dief in de nacht. En dan hebben we het nog niet eens over de allergische verschrikkingen van nachtschade, de nachtbus bij het Centraal Station in Amsterdam, over kristalnachten en nachten van lange messen. De donkere uren tussen zonsonder- en zonsopgang zijn de uren van de duivel, van dood en verderf en onverlaten op de weg. Ons collectieve bewustzijn is ervan doordrongen. In sprookjes, films, volksverhalen, de bijbel, literatuur en theater: universele opluchting heerst als de morgen, zoals de schrijver Tip Marugg eens zo mooi beschreef, weer ‘aanloeit’. De nacht is eindelijk voorbij. Die gedachte heeft lange tijd ook de beeldende kunst in zijn greep gehouden. Was je als kunstenaar vroeger een beetje verstandig (en niet zo’n losbol als Caravaggio) en wilde je een doek schilderen dat in de smaak viel bij je opdrachtgever, dan bewerkte je je linnen met lichte, opgewekte pigmenten. Claritas was hét criterium voor schoonheid en welbehagen. Helder en licht, dat was God zelf immers ook. En wie wilde het tegendeel – de nacht – in huis halen? Wie de nacht wél schilderde, zoals de zeventiende-eeuwse Aert van der Neer, maakte hem helder, zo helder dat het leek alsof het klaarlichte dag was, met keuvelende wandelaars, kooplui op de weg, vissers die de netten boetten. Van der Neer temde de nacht. Hij ontdeed hem van alles waar de mens in het diepst van zijn gedachten bang voor is. Kunstenaars die dat niet deden, leefden een moeizaam bestaan en raakten in vergetelheid na de dood. Eeuwen lang. Caravaggio en Georges de la Tour zijn goede voor beelden. Zij omringden hun personages met een inktzwart duister. Een jukbeen, een onderarm, oogwit, een kanten kraag – dit waren de elementen die spookachtig oplichtten in het schijnsel van een kaars, het maanlicht dat door
een raam viel of het haardvuur dat brandde achter de rug van de afgebeelde figuur. Het was een duister dat niemand wilde hebben, dat angst aanjoeg, de spoken niet verdreef maar juist opriep. Het is niet toevallig dat het werk van deze kunstenaars pas aan het begin van de twintigste eeuw werd herontdekt. Want pas toen stond er een kunstenaar op die de nacht erkende als een radicale, autonome, positieve kracht, en niet als het tegendeel of het gemene zusje van de dag. In zijn futuristische opera De Overwinning op de Zon (1913) ruimt de Russische kunstenaar Kazimir Malevitsj plaats in voor het gitzwart. Zwart is het vierkante gordijn dat aan het begin van de eerste akte hangt. Het is een idee dat Malevitsj datzelfde jaar vervolmaakt in wat één van de beroemdste schilderijen uit de geschiedenis wordt: het Zwart Vierkant. In de opera zegeviert de nacht over de dag, de duisternis verslaat het licht, het zwart overwint de zon.Het Zwart Vierkant is volgens Malevitsj het leven vol beloften en verlangen tot scheppen, van mogelijkheden tót scheppen. Het Zwart Vierkant ‘is het embryo dat alles mogelijk maakt,’schrijft hij in een brief. Na de overwinning op de zon is alles als kiem aanwezig; niets is doods en onheilspellend. Niets van dat einde waarvan de Bijbel verhaalt. Alles kan vanaf nu. Alles kan betekenis krijgen. Je hoeft alleen het gordijn open te schuiven. Van die conceptuele aardverschuiving plukken heden daagse kunstenaars en fotografen nog steeds de vruchten. Dat blijkt duidelijk op de groepstentoonstelling WHEN THE NIGHT FALLS… in het Drentse Kolderveen. Foto grafenals Reggie Voigtländer, Dick Duyves, Awoiska van derMolen, Joost van Ophem, Daniele Sambo en Hans Wilschut zijn niet over één kam te scheren. Daarvoor is hun werk, hun werkwijze en hun techniek te divers. Sommige van hen gebruiken complete lichtinstallaties om nachtlandschappen uit te lichten, anderen alleen de flits van de camera. Weer anderen maken gebruik van het natuurlijke licht van de nacht: de maan, de sterren. Wat de fotografen in Kolderveen bindt is dat ze met hun camera de nacht in trekken. Ze doen dat niet in eerste
instantie om bepaalde emoties op te roepen of hun eigen zielenroerselen in bleek maanlicht weerspiegeld te zien. Ze doen dat uit een fascinatie voor de artistieke potentie die de nacht biedt. Reggie Voigtländer bijvoorbeeld, fotografeert in The edge of the woods (2011) een ogenschijnlijk simpele trailer met plastic tafel en huisraad eromheen. Achter de trailer begint het bos – schimmen van bomen, struiken, gras. Aan de linkerkant van het beeld prutst een vrouw aan het dekzeil van een aanhanger. Verder geen teken van leven. Maar dat wil niet zeggen dat Voigtländer je de nacht niet laat ruiken bij wijze van spreken; dat je de wind niet voelt op je blote armen, geen geritsel hoort in het kreupelhout. Voigtländer onderzoekt de zintuiglijkheid van de nacht in een beeld dat vanwege zijn klassieke compositie herinneringen oproept aan oude genrestukken en bijbelse vertellingen. Fotografen als Joost van Ophem, Daniele Sambo en Hans Wilschut doen een veel formeler onderzoek naar de nacht. Zij richten zich op de kunstmatigheid van licht en de effec ten daarvan in de nacht. Hans Wilschut toont een panoramische foto van het in licht badende vliegveld Hyve (2010). De nacht heeft de wereld veranderd in een lappen deken van lichtvlekken – oneindig en buitenaards. De Italiaanse kunstenaar Daniele Sambo verandert met behulp van lichtinstallaties guerillatuinen in de rafelranden van Amsterdam, Brussel en Glasgow én de erven in de omge ving van Kolderveen in toneelbeelden voor Italiaanse opera’s. Dank zij het grote contrast tussen licht en donker, krijgen alle voorwerpen, krijgt ieder schuurtje, ieder stuk gereedschap een dramatisch effect. Ook Joost van Ophem onderzoekt de esthetiek van kunstlicht. Wie ’s nachts weleens op de A4 tussen Den Haag en Amsterdam rijdt, herkent het surrealistische beeld dat plotseling aan de rechterkant van je auto verschijnt. Het zijn de kassen van het Westland, waar onder extreem zware kunstlampen komkommers, radijzen en tomaten groeien. In een serie foto’s geeft Van Ophem weer hoe overvol en gifgeel de nachthemel kleurt door het licht uit de kassen – alsof er een ufo boven Nederland hangt.
De nacht kan ook een zoektocht zijn. Waar komt het licht in Dick Duyves’ mysterieus dampende Park, Los Angeles (2005) vandaan? De kijker tast en gist, en alleen de titel van de foto licht een tip van de sluier op. Ook Awoiska van der Molen onderzoekt het licht in de nacht. Haar serie Terra di Dio (2009-2012) is een prachtig voorbeeld van hoe met behulp van alleen maanlicht het zwart van een uitgebeten berglandschap tot leven wordt gewekt. Alle tinten zwart en grijs lichten op, kuilen en kiezelstenen geven hun identiteit prijs. Zo is het als de camera kijkt als een kat in het donker. Zo is het als het donker alles mogelijk maakt.
POPEL COUMOU | Untitled, 2007
ELSPETH DIEDERIX | Dashboard still life, 2006
DICK DUYVES | Park Los Angeles, 2005
MARTIN EFFERT | Nacht, 2009-2011, uit: Randgebieden
SANDER HACCOU | Amstel, 2012
FRANS DE JONGE | Sportfoto, 2010
MARIE JOSÉ JONGERIUS | Needles (CA), 2003
MICHIEL KNAVEN | serie Menton, 2010
MARCUS KOPPEN | Hong Kong No. 5, 2006
INE LAMERS | Duisternis van Gelderland, 2009
SAM LAUGHLIN | Geschichte, 2011
MARIAMARIA | Darkness, 2012
HANNA MATTES | Day for Night no. 04, 2011
SANDER MEISNER | In Between #2, 2010
AWOISKA VAN DER MOLEN | uit de serie ‘Terra di Dio’, 2007
MONICA NOUWENS | DeAnne, 2010
EVA OLTHOF | Radio Kootwijk, 2008
JOOST VAN OPHEM | Nachtlicht, 2012
GÁBOR ÖSZ | Blow Up, 2010
ILYA RABINOVICH | Rear window, 2008
DANIELE SAMBO | Southseeds, 2011
WIM SCHMIDT | serie SOTO LE STELLE, Schoonlo, 2009
PETER SPAANS | Antwerpen, 1988
MARIE LOUISE VAN DER STEENSTRATEN | When the Lights go out -family tree, 2010
REGGIE VOIGTLÄNDER | The edge of the woods, 2011
SHIRLEY WELTEN | Nachtkastje in hotel Iasi, 2004
HANS WILSCHUT | Hyve, 2010
VERBORGEN VERHALEN — Daniele Sambo In deze korte tekst zal ik proberen om de ideeën en de gedachten te communiceren die achter het werk zijn ontstaan tijdens de drie maanden van mijn verblijf in KiK. Gedurende deze periode was mijn uitgangspunt: een gedeelde constructie en een interne reflectie daarop. Deze twee niveaus zijn onderling zeer met elkaar verbonden. De serie ‘nachtlandschappen’ is gemaakt met behulp van lichtinstallaties in de stedelijke open groene ruimten, met de participatie van de mensen die in de omgeving van de gekozen plekken wonen. De lichten die ik in de enscene ringen gebruik roepen de voortdurende aanwezigheid van energie op, die er heerst in de ‘wastelands’, en tevens de kracht die mensen tonen om de stedelijke braakliggende rafelranden te transformeren en opnieuw in gebruik te nemen. Een ‘bottom-up proces’ van het herscheppen van de stad. Tegelijkertijd trekt een ‘licht-performance in de nacht’ vaak de aandacht van andere mensen in de buurt. Hierdoor ontstaan vaak als vanzelf nieuwe verbindingen tussen mensen, waardoor het totale veranderingsproces wordt versterkt. Deze nieuwe gemeenschappelijke ruimtes ontstaan vaak op braakliggende terreinen en het is voor mijn concept van belang te vermelden dat de elektriciteit die ik voor mijn nacht scenes gebruik met erg lange verlengsnoeren wordt betrokken uit de huizen van mensen uit de directe omgeving. Hierdoor ontstaat een interactieve en gedeelde relatie met deze urbane landschappen. Elke foto is een herinnering aan een daad van deze participatie en is het resultaat van een langzaam proces van netwerken. De laatste reeks verbindt plaatsen en groepen die ver van elkaar liggen. Het duister van de nacht helpt me om de karakters van de ruimtes genoeg van elkaar te laten verschillen zodat er iets anders ontstaat, in de aandacht die we hebben voor de symbolische en tijdelijke betekenis die we geven aan de dingen en aan de cyclische mutatie van een specifieke locatie. De eindpresentatie van mijn residentieperiode bestaat uit 7 c-prints van 70x100 en omvat foto’s van stedelijke gebieden in Amsterdam, Zaandam, Zwolle, Meppel en Brussel. Dit in ontwikkeling zijnde seriële project, waarmee ik in 2010 in Glasgow startte onder de naam ‘Sown’, wordt na KiK voortgezet en het project gaat in de komende jaren, 12 Europese regio’s met elkaar verbinden.
De andere serie gaat meer over mijn innerlijk landschap en toont meer mijn graafwerk in herinneringen, de gelaagdheid van verhalen, rituelen en gebeurtenissen uit de oudheid. Deze, veelal onzichtbare voor het menselijk oog, verborgen verhalen, bedolven onder de zachte en natte aarde van Drenthe, komen hierin plotseling naar boven. Objecten uit het dagelijkse leven zichtbaar aan de opper vlakte: keurig gestructureerde van elkaar gescheiden seriële landschappen vervagen in een symbolische en oudheidkundige wereld. Het resultaat is een drieluik dat ik: ‘From the Underground’ als titel meegeef. De ‘Underground’ is een weergave van de innerlijke reis door mijn gedachten en gevoelens die bij me opkomen door de sociale processendie worden gegenereerd tijdens mijn ‘community-art’ projecten. Net zoals het negatief de tegenstelling tussen licht en donker en donker en licht zichtbaar maakt, zo probeer ik met dit werk inzicht te geven in het zeer persoonlijke proces dat samengaat met mijn onderzoek. Een proces dat soms wordt ondermijnd door gevoelens van desillusie en depressie, de cyclus van zelfdestructie die deel uitmaakt van de schepping. Graag wil ik besluiten met mijn dank te betuigen aan Peter Svenson en Gerrit Berghuis van AAP Lab in Amsterdam, voor de ondersteuning en begeleiding bij de wekelijkse werkzaamheden in hun studio. Het Mondriaan Fonds voor de financiële ondersteuning van mijn AiR in KiK. Trans Artists voor hun bemiddeling met Pépinières Européennes Pour Jeunes Artistes, Pim Trooster voor de constructieve discussies en zijn directe en transparante visie. Ingeborg Sturre voor de altijd aanwezige steun en alle vrij willigers zonder wie KIK niet kan bestaan. Karina Dimitriu voor de prachtige vormgeving van dit boek, Stan Vrij en Nelleke Poelman voor hun gastvrijheiden Dik Bouwhuis voor zijn belangrijke inbreng in de samenstelling van de tentoonstelling: WHEN THE NIGHTFALLS…
Daniele Sambo Artist in residence, in KiK, gedurende de maanden maart tot en met mei 2012
Laag Zuthem, 2012, c-print, from the series ‘Sown’
Eggevoort, Brussels, 2012, from the series ‘Sown’
From the Underground, Kolderveen, 2012
POPEL COUMOU
kijken. Ik draai me om en word verrast.
POPEL COUMOU
WWW.DUYVES.COM
— — — — — — — — — —
MARTIN EFFERT (DE)
Door collages te maken creëert Popel haar eigen wereld. Dit doet ze met diverse materialen zoals papier, klei, plastic, stift en stof. Door het gebruik van licht voegt ze de derde dimensie toe. Deze stoel is mooi als object in de compositie maar brengt tegelijk spanning in het beeld: is daar iemand...? De nacht is spannend en geeft prachtig licht! De vertrouwde plekken worden enerzijds knus en/of romantisch maar anderzijds krijgen ze ook iets unheimisch. Is de plek waar je je bevindt nog steeds zo vertrouwd? Die dubbel heid van de nacht maakt het spannend om mee te spelen. WWW.POPELCOUMOU.NL
— — — — — — — — — —
ELSPETH DIEDERIX
is een behoorlijk lange periode en het leek me een mooi moment om daar iets mee te doen. Ik heb toen besloten om mijn camera mee te nemen tijdens het grasduinen langs de Amstel en het nachtelijke zwerven door die rare, oude stad, die ik nog nooit mijn thuis heb genoemd maar vanaf nu wel mijn thuis zal noemen, denk ik. WWW.SANDERHACCOU.BLOGSPOT.COM WWW.GEHEUGENVANPLANZUID.NL
— — — — — — — — — —
FRANS DE JONGE Ik dwaal door de uithoeken van onze steden, op zoek naar kleur rijke schoonheid in de desolate uithoeken van grijze door mensen gemaakte structuren. Ik fotografeer de slapende infrastructuur van de stedelijke omgeving. Braaklig gende percelen, parkeerterreinen, lege straten, vuile ramen, bak stenen muren, beton en modder. ’s Nachts blijken veel van deze lelijke plekken vol van kleur en erg mooi. Het in de tentoonstelling opgenomen werk ‘Nacht’ is gemaakt in de periode 2009-2011 en maakt deel uit van een groep werken getiteld ‘Randgebieden’ waarin ik de uit hoeken van nachtelijk Amsterdam heb gefotografeerd.
Bij de foto van de column ‘Sportfotografie’ staat de hier afgebeelde foto. De ruïne van een oude steenfabriek die een nieuwe functie heeft gekregen als basketbalcourt. De duisternis verhult veel, maar voor mij legt de nacht ook veel bloot. Het is of de geschiedenis voor me open gaat. In m’n gedachten trekt de geschiedenis vanaf het moment dat de eerste steen voor het gebouw neergelegd wordt, tot aan de laatste bal die door de basket wordt geschoten.
WWW.MARTINEFFERT.NL
— — — — — — — — — —
SANDER HACCOU Het werk ‘Dashboard still life’ is een hedendaagse versie van het traditionele vanitas schilderij. Dit keer niet een stilleven op een tafel maar op het dashboard van een auto. De nacht transformeert. Hierdoor ontstaan er momenten waarop de dingen een eigen leven lijken te gaan leiden en wordt de schoonheid van het alledaagse op een andere manier belicht. WWW.ELSPETHDIEDERIX.COM
— — — — — — — — — —
DICK DUYVES
Ik wil de stad zien van bovenaf, eindeloos verlicht tot aan de zee. Naast mij staan andere mensen te
Een paar maanden geleden ben ik begonnen om lange avondwandelingen te maken langs de Amstel. Al slenterend over de Weesperzijde kreeg ik een mooi beeld van de rivier en de woningen op de Amsteldijk. Het gitzwarte water, de onberekenbare wolken, de lichtjes, de reflecties. Soms fantaseerde ik dat het water van de Amstel een constante stroom zwarte inkt was die al sinds jaar en dag de stad instroomt. Op de Berlagebrug zitten kleine erkers vanwaar je een mooi zicht hebt op het water dat liefelijk onder de brug doorkabbelt. Terwijl ik daar stond, realiseerde ik me dat ik nu het grootste deel van mijn leven in Amsterdam woon. 22 jaar
Naast de uitdaging van de uitda ging van de foto, is er de uitdaging om een tekst te schrijven bij de nachtfoto. De teksten verschijnen op Alles over Utrecht, wat als enige beperking inhoudt dat de foto van Utrecht moet zijn. Mijn inspiratie en de veelzijdigheid van de nacht doen de rest. Na twintig jaar nachtfotografie is mij wel duidelijk dat de nacht niet in zomaar wat woorden, of een enkele foto te vangen is. Daarom ben ik ook blij om zo veel nachtfotografen bij elkaar te zien. Zo kunnen we in ieder geval een deel van de veelzijdige schoonheid van de nacht laten zien.
Reizend naar het Oosten vanuit Los Angeles op interstate 40 kom je na de Mojave National Preserve Needles tegen. Een stadje met vijfduizend inwoners midden in de woestijn. Het beeld Needles is onderdeel van een serie landschappen die ik de afgelopen 10 jaar heb gemaakt in het Zuidwesten van Amerika. In dit project, waar ik eind 2002 aan ben begonnen, ben ik opzoek gegaan naar de tekens in het landschap waaruit blijkt op wat voor een manier het landschap wordt beheerst en de gevolgen hiervan. Aangeplante palmbomen in Los Angeles, een kunstmatig in leven gehouden boom midden in de woestijn en het panorama deck boven de Grand Canyon tonen de gecultiveerde grenzen van het natuurlijke. Als symbool suggereren palmbomen de aanwezigheid van een oase, maar de palmbomen van Los Angeles zijn geimporteerd, en wel voor de Olympische spelen van 1932, om zo het aangezicht van de stad op te fraaien. Het westen van Amerika is het snelst groeiende gedeelte van het land, maar van nature ook het droogste. En de waterbehoefte van dit gebied is exorbitant hoog. Hoe wordt de gecreëerde omgeving in stand gehouden? Edges of the Experiment onder zoekt de idylle van het Amerikaanse landschap. De serie toont de elementen die aan de mythevorming hebben bij gedragen, de moeite die wordt gedaan om het iconische beeld in stand te houden en uit te dragen. Maar de beelden tonen ook de scherpe barsten in het ideale plaatje, de absurditeit van het proberen een landschap te kneden naar onze wensen en de vergaande gevolgen daarvan voor het milieu, mens en leefomgeving. Needles, CA 2003 is een nachtbeeld. Hier heb ik voor gekozen om zo het contrast tussen de 3 boompjes en hun omgeving van asfalt te benadrukken.
Columns te vinden op WWW.ALLESOVERUTRECHT.NL
WWW.EDGESOFTHEEXPERIMENT.ORG
— — — — — — — — — —
— — — — — — — — — —
MARIE JOSÉ JONGERIUS
MICHIEL KNAVEN
Een briesje waait vanuit zee over de nachtelijke boulevard. Het zalmroze klappert op het zwart. Als straks alles is opgeruimd verdwijnt de motor in de nacht. De nacht is een rode draad in mijn werk: het moment van verstilling, dromen of zwerven en van reflectie. In ‘een polyphone kroniek’, het vijfdelige werk dat ontstond tussen 1993 en 2003 is ‘nachtmusik’ het tweede deel met een bijbeho rend kunstenaarsboek en deel drie, ‘nachtmusik 6’ een interactief werk. Voor de NAM maakte ik een serie van verlaten nachtelijke terreinen vol afgedankte boor apperatuur. De nachtelijke series van de laatste jaren zijn ontstaan in Menton, Brooklyn en Zwolle.
Deze foto is genomen in een gebied van mijn jeugd. In het kader van een opdracht van CBKG Arnhem met de titel (de Duisternis in Gel derland) fotografeerde ik plekken, die ik kwalificeerde als romantisch duister,- in de provicie -waar ik geboren ben en opgroeide. Geshockeerd door de wijze waarop mijn geboortedorp Wijchen zich razendsnel had ontwikkeld tot een forenzendorp omringd door een netwerk van snelwegen, waardoor impliciet het ‘onontgonnen landschap’ van de herinnering werd getransformeerd tot orde en recreatie schreef deze serie een fictie over deze plekken. Ik wilde laten zien hoe ze zich aan ons tonen op de grens van het lelijke en het schone als de nacht ze nadert.
WWW.MICHAELMEDIA.ORG
— — — — — — — — — —
MARCUS KOPPEN (DE)
De eerste Cityscapes ontstonden een paar jaar geleden. Het werd een doorlopend project waaraan nog jaren, mogelijk decennia, zal worden gewerkt. De aanleiding voor dit project is de fascinatie voor de snelle verandering van de stedelijke omgeving in de mega steden in de wereld en de rumoerige context waarin architecten en stedenbouwkundigen leefomgeving proberen te creëren, en proberen te voorzien in de almaar stijgende vraag naar onderdak. Inspirerend is vooral de surreële, artificiële atmosfeer en de levendigheid die deze steden s ’nachts in de greep houdt, die gevangen wordt in een futuristisch maar tijdloos beeld met een onmiskenbare eenzaamheid. Deze beelden te maken vergt weken, soms maanden van voorbereiding en onderzoek.
Vooral in het nachtelijk donker zien we de achterkant van ons bestaan. De omgeving in het artificiële licht, zie ik als een metafoor voor de ‘facade’ de ‘ omhullingen’ en de buitenkant waar de fotografie alleen aan kan ‘raken’. De schillen van de omgeving worden aangelicht en magisch terwijl de duistere tussenruimtes open gaten van onbekendheid en oneindigheid lijken. Achter de facades van kunstmatig aangelichte gebouwen en net buiten het fotografisch bereik vinden levens plaats, die geen sporen achterlaten op het beeld. Het is fascinerend om met de para doxen en de verlangens van de fotografie te werken. Mijn werk heeft zich altijd als in een magnetisch veld verhouden tot de fotografie. Ik houd van de onwilligheid van het medium en van de ondoordringbaarheid ervan. De nacht lijkt soms als een synoniem op fotografie . WWW.RONMANDOS.NL/ARTIST/ BIOGRAPHY/9/INE_LAMERS
zelf bijdraagt aan de vertolking van ideeën over stilte, tijd en vooruit gang. Nachtfotografie maakt transfor matie van het onderwerp mogelijk; lichtbronnen, vaak door mensen geplaatst, creëren een onwerke lijke atmosfeer en vertekenen objecten op een manier die mij zeer aanspreekt. Wanneer gewerkt wordt met het beschikbare licht en lange belichtingstijden is een foto soms gevoeliger dan het oog, waarbij stilte en een zekere tijdsduur in het beeld tot uitdrukking komt. Ik geloof dat langzaam tot stand gekomen beelden meer gewicht hebben dan in een ogenblik ontstane; een zekere dichtheid die alleen in de loop van de tijd opgebouwd kan worden. Daar komt bij dat deze, hiervoor nodige stille, lege tijd ruimte geeft om te denken en plezier te hebben aan de omgeving terwijl het beeld wordt gemaakt.
beïnvloed door media representaties en hoe dit beeld zich in ons collectief geheugen manifesteert. „Het was net als in de film,“ hoor je veel mensen over hun eerste bezoek aan New York zeggen. Dit filmische beleven van de stad was mijn uitgangspunt voor de serie. De 20 foto’s laten verschillende straatscènes in Manhattan bij nacht zien. Mijn uitgangsmateriaal waren filmstills en comics die nachtelijk New York weergeven. Deze heb ik overgetekend op zwart karton. Hierna heb ik de contouren uitgesneden, deze overgeschilderd, er een lichtbron achter gezet en gefotografeerd. Ik wilde met deze beelden een parallel slaan tussen de verwachtingen over New York die worden opgewekt door media representaties enerzijds en de ver wachtingen die je hebt bij het bekijken van fotografie anderzijds. WWW.HANNAMATTES.COM
— — — — — — — — — — WWW.SAMLAUGHLIN.TUMBLR.COM
— — — — — — — — — —
SANDER MEISNER
MARIAMARIA
Altijd op zoek naar locaties die overal ter wereld zouden kunnen voorkomen. De fotocamera functioneert als toeschouwer en registreert op een door ons bepaald moment de plaats die wij in een ruimte innemen. Een ervaring van het dualistisch aanwezig zijn. Wanneer het licht niet aanwezig is blijft het oog in gebreke en neemt de anonimiteit van de duisternis de herkenning over.
Voor de nachtserie heb ik per fiets de rommelige rafelranden van Amsterdam onderzocht om daar foto’s te maken. Het fascineert mij dat er in een stad zo veel functieloos niemandsland ligt met een bijna wild of ongerept karakter. Het zijn groezelige en vaak best enge plekken omdat hier in het donker van de nacht van alles zou kunnen gebeuren.
— — — — — — — — — — WWW.MARIAMARIA.NL
SAM LAUGHLIN (GB)
— — — — — — — — — —
HANNA MATTES
Elke foto is voor mij een experiment, door de lange sluitertijden is meestal niet te voorspellen wat er gaat gebeuren. Zo ontstaan beelden die ik niet kan bedenken, maar moet vinden. De werken die toen zijn ontstaan tonen onwerkelijk aandoende landschappen en roepen een zekere spanning op, alsof ik deze plekken heb betrapt op een ongezien en geheim moment.
WWW.MARCUSKOPPEN.COM
— — — — — — — — — —
INE LAMERS
Deze foto maakt deel uit van de serie ‘Geschichte’, die geheel in Berlijn is ontstaan. Het is gericht op cyclische processen van stede lijke vernieuwing, waarbij de nacht
De serie Day for Night (2011) is een reflectie op de meest gerepresenteerde stad ter wereld: New York. Voornamelijk interesseerde me hoe ons beeld van de stad wordt
WWW.SANDERMEISNER.NL
— — — — — — — — — —
AWOISKA VAN DER MOLEN
Tijdens het fotograferen zonder ik mij af van de buitenwereld. Ik richt mij op het exotische, natuurlijke landschap in de avond en in de nacht. Op deze momenten worden mijn zintuigen niet afgeleid door het rumoer van de dagelijkse actualiteit. De intensiteit van deze nachtelijke solitaire tochten vertaalt zich in monumentale ondoordring bare landschappen. In de tentoonstelling ‘When the night Falls... ‘ toon ik drie landschappen: een massief betonnen bouwwerk dat net zo onbeweegbaar is als de twee zware landschappen die ik hier toon.
de middenklasse in de samenleving - komt bij elkaar in toevallig samengestelde bijeenkomsten. Geen verplichtingen, geen verwachtingen. Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in de ‘vrije’ of tegen(cultuur) bewegingen van de Westerse wereld en hun juxtapositie met vernederende kapitalistische maatschappelijke systemen. In al mijn werken beschouw ik “Amerika’s sociale weefsel en haar foute vrijheidsbelofte die inmiddels allang is veranderd in een nachtmerrie”. Hier ben ik niet de afstandelijk observerende fotograaf, maar de betrokken deelnemer van een andere manier van leven die ik als aantrekkelijk, experimenteel en alternatief beleef. Ik fotografeerde DeAnne in de nacht dat ik haar ontmoette tijdens een ‘doe-het –zelf-undergroundhappening’ met de naam ‘Vermont huis’ waar muzikanten, dichters en komedianten bij elkaar komen. WWW.MONICANOVOLUMETHREE. BLOGSPOT.COM
WWW.AWOISKA.NL
— — — — — — — — — —
MONICA NOUWENS
Normaal ga ik goed voorbereid met het openbaar vervoer op stap om foto’s te maken. Deze keer was het anders. Ik had een vriend zo ver gekregen om mij te rijden naar een plek in Flevoland waar het openbaar vervoer niet komt. Natuurlijk verdwaalden wij meerdere malen en het punt dat ik zocht was niet meer te vinden. Tot mijn grote geluk kwamen we na wat dwalen over kleine weggetjes in de polder op dit punt uit. De nacht is een continue stroom van inspiratie. De serie die ik heb gemaakt is mijn eerbetoon aan de nacht. Het onbewuste schouwspel dat het licht in de nacht kan aannemen is wonderschoon en neemt elke keer andere vormen aan.
de lucht langzaam lichter wordt tot het uiteindelijk overgaat in wit, wordt het aanbreken van het ochtengloren aangekondigd. Dan zoomt de camera uit totdat het negatieve beeld lijkt op de representatie van dezelfde scene overdag. De combinatie van de gemanipuleerde en ongemanipuleerde tuin-scènes in zowel kleur als zwart-wit negatief veroorzaakt verwarring tussen wat echt en onecht is en bevraagt de representatie van de werkelijkheid in een bredere context. In Antonioni’s film zijn we getuige van de worsteling van de fotograaf met analoge beelden terwijl het onbekende zich langzaam maar zeker aan hem openbaart. Het toepassen van deze film als metafoor, of meer specifiek de handeling van het vergroten van het beeld, refereert aan het onderzoek en het binnendringen in het beeld dat uiteindelijk toegang verschaft tot het onzichtbare. WWW.GABOROSZ.COM
— — — — — — — — — —
WWW.PEHRSPACE.ORG/ MONICANOUWENS/INDEX.HTML
WWW.JOOSTVANOPHEM.
— — — — — — — — — —
BLOGSPOT.COM
EVA OLTHOF
DeAnne is onderdeel van een timebased project, waarin ik de onder grondse bohemiens, de doe-hetzelf beweging van Los Angeles portretteer. Veel van de hoofdrolspelers hebben nooit deelgenomen aan de normale economische maatschappij, ze zijn opgegroeid met weinig tot geen geld of formeel onderwijs en hadden nog nooit een reguliere baan. De groep onderhoudt zich met de restjes van ‘de andere wereld’: ze wonen in leegstaande gebouwen, eten uit de vuilnisbak, drinken de laatste restjes van cock tails die de gasten achterlaten in een hotelzwembad. Ze brouwen hun eigen drankjes, verbouwen hun eigen voedsel, leven van voedselbonnen, werken een paar maanden in hardcore seizoensgebonden banen en liften van Chicago naar Los Angeles om muziek shows en andere evenementen te organiseren, en om in contact te komen met vergelijkbare groepen of individuen. Dit losgekoppeld individualisme - parallel aan, maar losgeraakt van
JOOST VAN OPHEM
Deze foto is een uitsnede van een 360° panorama die deel uitmaakt van het audiovisuele werk Radio Kootwijk- een één-kanaal projectie bestaand uit zes panorama’s gemonteerd in loop met abstracte geluidslaag. Radio Kootwijk is als een ankerpunt dat als zendterrein niet meer functioneert maar waar de aanwezige gebouwen wel herinneren aan de onzichtbare ver binding die er met Indonesië was. Om het landschap en het idee van zenden in zijn totaliteit te vangen heb ik gekozen om 360° panorama’s te fotograferen. De nacht maakt deel uit van de 24 uur cyclus waarmee we de duur van één dag aangeven en is daarom in het werk evenveel aanwezig als de dag. Waar de overdag foto’s in principe elke willekeurige dag konden worden genomen zijn de nacht panorama’s gemaakt tijdens de volle maan, het maandelijkse moment wanneer het nachtelijke landschap voor het oog op z’n verst reikt. WWW.EVAOLTHOF.NL
— — — — — — — — — —
ILYA RABINOVICH (MD/IL/NL)
— — — — — — — — — —
GÁBOR ÖSZ (HU)
Voor dit project filmde en fotografeerde ik op een locatie die de originele park scène uit Michelangelo Antonioni’s film Blow-Up sugge reert. Tijdens een nachtelijke opname tast de filmcamera een tuin af die met behulp van verf en belichting werd gemanipuleerd. Het lijkt alsof de camera op zoek is naar iets. De kleurenfoto van de tuin die de werkelijke situatie weergeeft, lijkt onwerkelijk, terwijl, na het omkeren van het beeld in zwart-wit negatief, het geschilderde deel van de tuin een reële weergave suggereert van een daglicht situatie. In feite kan gesteld worden dat de nacht het negatief is van de dag. Om dit gegeven op een discrete manier in de film Blow-Up te verwerken, zoomt de camera in op de nachtelijke hemel waar het beeld langzaam wordt omgezet naar zwart-wit negatief. Terwijl
Rear window installation De installatie van Ilya Rabinovich geplaatst aan het einde van de expositieruimte van KIK en in volledige duisternis, nodigt kijkers uit om met elkaar deel te nemen aan een verrassende en speelse ervaring. Bij het binnen gaan van de donkere tentoonstellingsruimte ontvangen bezoekers een kleine zaklamp en worden uitgenodigd om de verborgen elementen van de installatie te zoeken; een verzameling Rear Window peep pictures (door gevelramen stiekem genomen foto’s) die door de kunstenaar vanaf 2008 zijn gemaakt. Het project is zowel grappig als ironisch vanwege het spel met onze onbedoelde neiging onze buren te begluren. Het voedt onze diep-gewortelde verlangens om anderen te bekijken zonder bang te zijn zelf bekeken te worden; om hun belevenissen mee te maken
zonder in hun lichamelijke of emotionele existentie te hoeven delen. In deze nauwkeurig geconstrueerde opstelling wordt het kijken gedeeld en ontstaat ruimte voor interactie, reflectie en de ontdekking van het eerdere gebruik van de ruimte. Rear Window installation werd mogelijk gemaakt door Charles Esche en Annie Fletcher, curatoren van Be(com)ing Dutch , van het Van Abbe Museum Eindhoven in 2008 en is ook te zien geweest in MB Agency te Amsterdam in 2010. WWW.ILYARABINOVICH.COM
— — — — — — — — — —
DANIELE SAMBO (IT)
Nederland. De foto is genomen tussen Schoonlo en Orvelte ‘s nachts om half 2 op 19 augustus 2009. De hele hemel is afgebeeld met het noorden boven en oost rechts. De Melkweg is recht boven je hoofd te zien terwijl naar alle kanten richting de horizon het licht van verder weg gelegen dorpen te zien is. Sotto le Stelle is een onderzoeksbureau lichthinder; ze verzamelt data voor overheden die de negatieve aspecten van licht ‘s nachts proberen te beperken. De nacht is voor mij de tegenhanger van het drukke dagelijkse leven, het is ruimte voor stilte en duisternis, voor introspectie en ontboezemingen, voor de grote lijn en voor de poëzie; de nacht is voor mij kunst.
probleem hebt heeft dit invloed op je gevoel waardoor je depressief kan worden. Een depressie is een psychische aandoening, die vaak en steeds vaker voorkomt in de westerse samenleving maar waar weinig mensen over praten of hulp voor zoeken omdat er een taboe op zit. In eerste instantie is de foto deel van de serie genaamd family portraits en is deze later gebruikt in een publicatie voor mensen die verder in een depressie zitten en al in behandeling zijn, waardoor je door het verhaal en foto’s ‘de publicatie’ ze kan helpen om de depressie even te relativeren.
WWW.SOTTO.NL
WWW.MARYLOUPHOTOGRAPHY.COM
— — — — — — — — — —
— — — — — — — — — —
PETER SPAANS
REGGIE VOIGTLÄNDER (NL/DE)
De foto ‘Antwerpen’ is een samen stelling van foto’s gemaakt in de avond / nacht in het Antwerpen van 1988. Ik was daar op stap met mijn vriend Arnold Karskens tijdens 4 dagen fotograferen in Vlaanderen. Ik werd aangetrokken door het licht, de spanning, de sensatie, de verwachtingen van het publiek op straat en bij de bioscopen. Mijn relatie tot de nacht is vooral de blijdschap als de nacht voorbij is en een nieuwe dag begint. ‘Blackbird singing in the dead of night’. WWW.UNCONART.COM
— — — — — — — — — —
MARIE LOUISE VAN DER STEENSTRATEN
WWW.DANSAMBO.COM
— — — — — — — — — —
WIM SCHMIDT
Soms heb je de vrijheid thuis te komen op de meest vreemde plekken. TO–NIGHT VAN–NACHT WWW.SHIRLEYWELTEN.NL
— — — — — — — — — —
HANS WILSCHUT
Zonder Ying geen Yang en anders om. De nacht ervaren is een heerlijk moment om je daarvan bewust te worden.
‘Southseeds’, Glasgow, 2011 70x100 c-print, uit de serie ‘Sown’ Er wordt een doorlopend project getoond, waarin elke foto een poging van een gemeenschap om de stad te transformeren weergeeft. Het werk onderzoekt open groene ruimtes in de stad, die vaak als volkstuin worden gebruikt: hybride milieus waarin het openbare en private, het natuurlijke en artificiële een interactie aangaan. Door het werk ontstaan tevens verbanden tussen gemeenschappen en buurten in en tussen verschillende Europese steden. Het bestaat uit tijdelijke lichtinstallaties in deze gedeelde groene ruimtes waarvoor de benodigde elektriciteit wordt betrokken uit huizen van buren door gebruik te maken van – zeer lange – verlengsnoeren. De nacht maakt het mogelijk om de omge ving te manipuleren en te transformeren, waarbij de veranderingsprocessen benadrukt worden.
Nachtkastje in hotel Iasi, 2004, 115 x 160 cm, 1/5, analoge afdruk met coating op aluminium met frame.
‘Hyve’, 2010, Johannesburg, 182-226 cm, endura op perspex/ dibond/plexframe, courtesy galerie Ron Mandos.
— — — — — — — — — —
De foto ‘Hyve’ is gemaakt in Sandton, het postmoderne business center van Johannesburg, dat ontstond in de jaren negentig na het verdwijnen van de apartheid. Het toenmalige downtown Johannesburg werd in de ogen van sommige mensen een te gevaarlijke omgeving, waardoor de behoefte ontstond aan een modern en veiliger business center. Op de foto kijken we naar een winkelcentrum van 6 verdiepingen, ondergronds gelegen in het hart van een wijk, waar kantoorgebouwen de omringende gebouwen zijn. We zien de bezige mens als ijverige mieren in de mierenhoop verdwijnen die Sandton City heet. In deze ge-airconditioneerde omgeving is het enige contact dat de mens heeft met de buitenlucht en de werkelijke temperatuur kort, bij het verlaten van het voertuig op het dak van het complex. Vanuit dit perspectief lijken mensen op mieren en hun bewegingen zouden niet zichtbaar geworden zijn zonder de keuze voor dit nachtelijke tijdstip. De lange tijdsopname van ruim 20 minuten maakt de bewegingen in kronkelende lichtlijnen zichtbaar.
SHIRLEY WELTEN
HANSWILSCHUT.COM
‘The edge of the woods, 2011 Foto / plexiglas, 50x70 cm De titel lijkt in eerste instantie te verklaren wat zichtbaar is; het betreft echter een mobiele groenteen fruitstand. ‘The edge of the woods / The gypsy camp’ refereert aan werken van Vincent van Gogh* en William Turner**. De titel slaat een brug tussen de manier waarop zich de dingen presenteren binnen de hedendaagse wereld en zoals zij in het verleden middels schilderkunst zijn vastgelegd. Een univer seel ervaren wordt zichtbaar. Digitale fotografie fungeert als het medium van deze tijd. De nacht is bij uitstek het domein van sfeer en gevoel. De cosmos openbaart zich; andere krachten manifesteren zich. Wat zichtbaar is verschijnt, wat niet zichtbaar is, is voelbaar aanwezig. WWW.DSE.NL/~REGGIE
— — — — — — — — — —
De foto is genomen voor een zoektocht van de Stichting Natuur en Milieu naar de donkerste plek van
Ik ben gefascineerd door de gemoedstoestand van de mens. Door basisemoties en ons bewustzijn wordt onze gemoedstoestand bepaald. Als je op psychische, lichamelijke of sociale vlakken een
COLOFON TEKSTEN
Lucette ter Borg - Inleiding Daniele Sambo - Artist in Residence VERTALINGEN UIT HET ENGELS
Jan van Asbeck, Pim Trooster IDEE
Dik Bouwhuis REDACTIE
Karina Dimitriu en Pim Trooster VORMGEVING
Karina Dimitriu UITGAVE
Stichting KiK, 2012 FOTO’S VAN DE TENTOONSTELLING
Pim Trooster FOTO’S UIT DE TENTOONSTELLING
Popel Coumou, Elspeth Diederix Dick Duyves, Martin Effert, Sander Haccou, Frans de Jonge, Marie José Jongerius, Michiel Knaven, Marcus Koppen, Ine Lamers, Sam Laughlin, MariaMaria, Hanna Mattes, Sander Meisner, Awoiska van der Molen, Monica Nouwens, Eva Olthof, Joost van Ophem, Gabór Ösz, Ilya Rabinovich, Daniele Sambo, Wim Schmidt, Peter Spaans, Marie Louise van der Steenstraten, Reggie Voigtländer, Shirley Welten, Hans Wilschut DRUK
Drukkerij ProBook, Zwolle MET DANK AAN
Dik Bouwhuis voor zijn adviezen, Aap-Lab in Amsterdam voor het beschikbaar stellen van hun studio aan Daniele Sambo en voor het afdrukken van 9 Drenthe-foto’s van Wim Schmidt, Ron Mandos Galerie, Galerie Diana Stigter en Galerie Brandt voor hun positieve houding t.a.v. deelname van kunstenaars uit hun stal, aan WHEN THE NIGHT FALLS... De vrijwiliggers van KiK voor hun medewerking waar mogelijk. Voor de financiering van de Artist in Residence van Daniele Sambo danken wij Pépinières Européennes Pour Jeunes Artistes / TransArtists / Mondriaan Fonds / Provincie Drenthe / Stichting BOEi en Gemeente Meppel. — — — — — — — — — —
POPEL COUMOU ELSPETH DIEDERIX DICK DUYVES MARTIN EFFERT SANDER HACCOU FRANS DE JONGE MARIE JOSÉ JONGERIUS MICHIEL KNAVEN MARCUS KOPPEN INE LAMERS SAM LAUGHLIN MARIAMARIA HANNA MATTES SANDER MEISNER AWOISKA VAN DER MOLEN MONICA NOUWENS EVA OLTHOF JOOST VAN OPHEM GABÓR ÖSZ ILYA RABINOVICH DANIELE SAMBO WIM SCHMIDT PETER SPAANS MARIE LOUISE VAN DER STEENSTRATEN REGGIE VOIGTLÄNDER SHIRLEY WELTEN HANS WILSCHUT