Masterplan 60+ Kleczków Ołbin

Tomasz Bojęć Przemysław Chimczak

MASTERPLAN 60+ Strategia rozwoju Kleczkowa i Ołbina

MASTERPLAN 60+. Strategia rozwoju Kleczkowa i Ołbina Opracowanie merytoryczne: Tomasz Bojęć i Przemysław Chimczak (BLOKBLOG) Karolina Mróz i Dorota Whitten (Infopunkt Łokietka 5, Fundacja Dom Pokoju) Okładka, projekt graficzny, skład: Iwona Jarosz Przemysław Chimczak Ilustracje: Przemysław Chimczak Korekta językowa: Agata Janus Korekta przedmiotowa: Michał Dębek

Wydawca: Fundacja Dom Pokoju

Projekt współfinansowany ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki społecznej w ramach Rządowego Programu na Rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014-2020

SPIS TREŚCI Osiedla dla wszystkich 5 Kleczków 7 Ołbin 61

5

OSIEDLA DLA WSZYSTKICH Planowanie przestrzenne w Polsce opiera się dzisiaj głównie na analizach i interpretacji twardych danych. Konsultacje społeczne – organizowane ze względu na wymogi prawne – przeprowadzane są często jedynie po to by wypełnić podstawowe wymagania stawiane przez ustawę, bez woli uwzględnienia wniosków ze strony społecznej. Zgadzamy się ze stwierdzeniem, że ogólna praktyka powinna opierać się głównie na wiedzy specjalistów – uważamy jednak, że sam proces konsultacji może przebiegać inaczej, a jego wpływ na projekt powinien być zdecydowanie większy.

Opracowanie Masterplanów 60+ dla Kleczkowa i Ołbina okazało się doskonałą okazją do przedstawienia naszych uwag. Jego istotą jest bowiem nie tyle kompletna wizja stworzona dla tych osiedli, ale raczej dogłębna diagnoza trapiących je problemów. Introwertyczny i zapomniany Kleczków oraz często lekceważony Ołbin to osiedla, które nie posiadają przygotowanych masterplanów ogólnych, tak jak opracowywane wcześniej w ramach programu Masterplan 60+ Nadodrze. Podjęliśmy się więc wstępnej analizy problemów tych dwóch osiedli, nie tylko ze społecznego, ale i planistycznego punktu widzenia. Część społeczną, przygotowaną przez Fundację Dom Pokoju, uzupełniliśmy o podstawowe analizy oraz towarzyszące im wstępne zmapowanie osiedla. Kluczowe dla opracowania okazały się jednak codzienne rozmowy z mieszkańcami, które powiedziały nam o studiowanych osiedlach często więcej niż dogłębna analiza studium uwarunkowań.

Fakt, że założenia Masterplanów 60+ wychodziły pierwotnie od potrzeb tej specyficznej grupy wiekowej okazał się być dodatkową zaletą dla naszych działań.

Jesteśmy społeczeństwem starzejącym się – to zdanie, podparte danymi statystycznym jest w chwili obecnej bardzo często powtarzanym sloganem.

Określa ono jednak rzeczywistą wiekową strukturą naszego społeczeństwa.

Skupienie na potrzebach tej grupy wiekowej staje się więc najbardziej reprezentatywną wizją społecznego rozwoju osiedli mieszkaniowych. Z kilku przyczyn:

5

OSIEDLA DLA WSZYSTKICH Planowanie przestrzenne w Polsce opiera się dzisiaj głównie na analizach i interpretacji twardych danych. Konsultacje społeczne – organizowane ze względu na wymogi prawne – przeprowadzane są często jedynie po to by wypełnić podstawowe wymagania stawiane przez ustawę, bez woli uwzględnienia wniosków ze strony społecznej. Zgadzamy się ze stwierdzeniem, że ogólna praktyka powinna opierać się głównie na wiedzy specjalistów – uważamy jednak, że sam proces konsultacji może przebiegać inaczej, a jego wpływ na projekt powinien być zdecydowanie większy.

Opracowanie Masterplanów 60+ dla Kleczkowa i Ołbina okazało się doskonałą okazją do przedstawienia naszych uwag. Jego istotą jest bowiem nie tyle kompletna wizja stworzona dla tych osiedli, ale raczej dogłębna diagnoza trapiących je problemów. Introwertyczny i zapomniany Kleczków oraz często lekceważony Ołbin to osiedla, które nie posiadają przygotowanych masterplanów ogólnych, tak jak opracowywane wcześniej w ramach programu Masterplan 60+ Nadodrze. Podjęliśmy się więc wstępnej analizy problemów tych dwóch osiedli, nie tylko ze społecznego, ale i planistycznego punktu widzenia. Część społeczną, przygotowaną przez Fundację Dom Pokoju, uzupełniliśmy o podstawowe analizy oraz towarzyszące im wstępne zmapowanie osiedla. Kluczowe dla opracowania okazały się jednak codzienne rozmowy z mieszkańcami, które powiedziały nam o studiowanych osiedlach często więcej niż dogłębna analiza studium uwarunkowań.

Fakt, że założenia Masterplanów 60+ wychodziły pierwotnie od potrzeb tej specyficznej grupy wiekowej okazał się być dodatkową zaletą dla naszych działań.

Jesteśmy społeczeństwem starzejącym się – to zdanie, podparte danymi statystycznym jest w chwili obecnej bardzo często powtarzanym sloganem.

Określa ono jednak rzeczywistą wiekową strukturą naszego społeczeństwa.

Skupienie na potrzebach tej grupy wiekowej staje się więc najbardziej reprezentatywną wizją społecznego rozwoju osiedli mieszkaniowych. Z kilku przyczyn:

6

OSIEDLA DLA WSZYSTKICH

• seniorem pewnego dnia będzie każdy z nas, jest więc to realizacja potrzeb wszystkich grup wiekowych w przyszłości • jest to najczęściej użytkująca przestrzeń grupa społeczna, dobrze znająca swoje najbliższe otoczenie - bo to osoby starsze spędzają na osiedlu najwięcej czasu • są doskonałą grupą fokusową, która często opowiada o trapiących ją problemach, przez co bardzo chętnie współpracuje przy konsultacjach społecznych • większość seniorów należy do naszych rodzin lub bezpośredniego otoczenia • przestrzenie przyjazne osobom starszym są wygodne i intuicyjne, co czyni je komfortowymi dla wszystkich grup użytkowników Założenia tego wydania Masterplanu 60+ Osiedla dla wszystkich skłoniły nas jednak do współpracy z różnymi grupami wiekowymi, przy czym seniorzy pełnili tu rolę szczególną. Żywimy nadzieję, że nasza praca i dalsze działania przysłużą się tak rozwojowi Kleczkowa i Ołbina, jak i opracowywaniu wizji dla innych osiedli we Wrocławiu oraz w pozostałych polskich miastach.

Tomasz Bojęć i Przemysław Chimczak BLOKBLOG

KLECZKÓW

DLACZEGO KLECZKÓW? 9 METODY PRACY 11 1. OKIEM PLANISTY: ANALIZA URBANISTYCZNA 13 KLECZKÓW WE WROCŁAWIU 13 1.1 Peryferyjne centrum 13 1.2 Osiedle Kleczków 13 TRANSPORT I KOMUNIKACJA 14 1.3 Sieć rzeczna 14 1.4 System kolejowy 17 1.5 Główne połączenia drogowe 17 1.6 Sieć tras rowerowych 19 UKŁAD URBANISTYCZNY 19 1.7 Zabudowa 19 1.8 Typy zespołów urbanistycznych 20 1.9 Przestrzenie publiczne 20 1.10 Promenady Wrocławskie 23 1.11 Własności gruntów 23 REKOMENDACJE 24 2. DZIAŁANIA MIĘKKIE: SENIORZY NA KLECZKOWIE 2.1 Inwentaryzacja zasobów osiedla 28 2.2 Nowa tkanka społeczna 29 2.3 Możliwe konsekwencje 29 2.4 Zgromadzenie seniorów Kleczkowa 30 2.5 Działania animacyjne 30 2.6 Inauguracja rad seniorów 32 2.7 Departamenty 32 2.8 Nasz Kleczków 34 2.9 Efekty współpracy 34 REKOMENDACJE 36

27

3

3. LUDZKA SKALA: OBRAZ KLECZKOWA 37 3.1 Skala 37 3.2 Prawdziwa twarz dzielnicy: mapping osiedla 38 3.3 Budynki użyteczności publicznej 40 3.4 Centra lokalne 41 3.5 Białe plamy 42 REKOMENDACJE 43 4. CZTERY ŚWIATY: ELEMENTY WIĘKSZEJ CAŁOŚCI 45 4.1 Dorzecze Odry – tereny rekreacyjne dla osiedla i miasta 4.2 Kwartały mieszkaniowe – serce dzielnicy 47 4.3 Port miejski – potencjał giganta 50 4.4 Nowy Kleczków – szanse i zagrożenia 52 4.5 Potencjał dawnej gazowni 55 REKOMENDACJE 57 ZAKOŃCZENIE: DALSZE DZIAŁANIA 58

45

9

DLACZEGO KLECZKÓW? Kleczków jest osiedlem wyjątkowym - choć na pierwszy rzut oka nie różni się wiele od grona innych, zaniedbanych osiedli mieszkaniowych w reszcie polskich miast. To przestrzeń, która w nadchodzących latach podlegać będzie bardzo gwałtownym zmianom, a obecne uwarunkowania urbanistyczne i społeczne będą miały dla tego procesu kluczowe znaczenie.

W wyniku swojej specyficznej lokalizacji oraz zmieniających się na przestrzeni lat granic miasta, Kleczków stał się osiedlem przejściowym pomiędzy śródmieściem a peryferiami. Mimo dużej bliskości centrum, jego wyraźne odizolowanie od reszty miasta prowadziło do marginalizacji i nawarstwiania się lokalnych problemów. Obecnie jest to miejsce określane jako problematyczne, dodatkowo stygmatyzowane przez obecność Zakładu Karnego oraz Dolnośląskiego Centrum Zdrowia Psychicznego. Osiedle jest też zamieszkane przez bardzo dużo osób starszych.

Kleczków ma jednak niebywały potencjał. Ogromne tereny nieużytków stanowią obecnie około 1/3 całego osiedla, a obumierający port miejski niedługo będzie musiał zmienić swoją funkcję. Ze względu na wyjątkowo atrakcyjną lokalizację Kleczków zapewne stanie się również magnesem dla dużych inwestycji miejskich.

Postępująca budowa dużego osiedla deweloperskiego zakończy się podwojeniem ilości mieszkańców Kleczkowa, doprowadzając przez to do jego intensywnej i nagłej gentryfikacji. Póki to nie nastąpi mamy jeszcze szansę, żeby zrozumieć i chociaż częściowo kontrolować procesy, które niedługo kompletnie zmienią obraz tej części miasta.

Kluczowe staną się działania miękkie, które w pewien sposób będą w stanie zamortyzować nadchodzące zmiany. Dzięki współpracy z lokalną społecznością i próbie zrozumienia ich specyfiki mamy szansę na uniknięcie problemów, z którymi zmaga się dziś wiele polskich osiedli.

Niniejsze opracowanie ma na celu zdiagnozowanie obecnego stanu Kleczkowa oraz przedstawienie kluczowych zagadnień dla jego rozwoju.

10

KLECZKÓW

Fot. 1. Zaniedbany Kleczków do osiedle wyjątkowe. To tu niebawem nastąpią największe zmiany społeczno-przestrzenne w mieście. (źródło: fotopolska. eu)

Jest to również inicjatywa, która zwrócić ma uwagę władz miasta, inwestorów i mieszkańców osiedla na najważniejsze problemy oraz zachęcić wszystkie stron do współpracy przy tworzeniu planów na przyszłość tej części miasta.

Chcemy, aby działanie to doprowadziło do powstania kompleksowej wizji dla Kleczkowa, która uwzględni nie tylko urbanistykę osiedla, ale ponad wszystko potrzeby jego mieszkańców.

11

METODY PRACY Przedstawienie wniosków, należących niejako do subiektywnej części odbioru osiedla, uznaliśmy za kluczowe dla powstania kompletnego Masterplanu 60+ dla Kleczkowa. Jeśli mamy mówić o mieście dla wszystkich, powinniśmy dążyć do zasypania luki pomiędzy odgórnym planowaniem miejskim a naprawczymi działaniami społecznymi.

Naszym celem jest pokazanie, że planowanie miasta powinno opierać się w równie dużym stopniu na twardych danych i wiedzy specjalistów, co na opinii samych mieszkańców oraz nieoficjalnych sposobach rozumienia i użytkowania przestrzeni.

Pozwoliło nam to spojrzeć na nowo nie tylko na wyjątkowo skomplikowany obszar Kleczkowa, ale też poddać pod dyskusję dzisiejszą sytuację planowania urbanistycznego w Polsce. Nie wypracowaliśmy jeszcze własnych zwyczajów, a świeże podejście pozwoliło nam sięgać do metod bliższych naukom społecznym.

Metody pracy nad osiedlem podzieliliśmy na cztery etapy: 1.

2.

3.

4.

Okiem Planisty. Analizy urbanistyczne Kleczkowa Działania Miękkie. Seniorzy na Kleczkowie Ludzka Skala. Odbiór osiedla z poziomu użytkownika Cztery Światy. Charakterystyka i rekomendacje dla poszczególnych części osiedla

Rozdział pierwszy: Okiem Planisty, poświęcony został uwarunkowaniom urbanistycznym Kleczkowa. Jest to analiza danych świadczących o twardych zasobach osiedla, której celem jest przybliżenie charakterystyki tej części miasta oraz identyfikacja potencjalnych szans i zagrożeń.

Druga część dokumentu: Działania Miękkie, skupiła się na procesie aktywizacji mieszkańców osiedla, zainicjowanym przez nas na początku 2014 roku (ze szczególnym akcentem położonym na najstarszych użytkowników przestrzeni). Podjęte działania miały więc na celu poznanie seniorów, ich obecnej sytuacji i potrzeb oraz nawiązanie z nimi bliższej współpracy.

12

KLECZKÓW

Rys. 1. Analizowane osiedle znajduje się niemal w samym centrum miasta. Między innymi dlatego jest bardzo atrakcyjnym terenem inwestycyjnym.

Część trzecia: Ludzka Skala, skupia się na indywidualnych odczuciach użytkowników i mieszkańców Kleczkowa. Jest to synteza informacji i opinii, które udało nam się zebrać w trakcie pracy na osiedlu, rozmowach z jego mieszkańcami czy organizacjami pozarządowymi, działającymi na tym obszarze.

Ostatni rozdział: Cztery Światy jest elementem wynikowym wcześniejszych analiz. Jest to również próba podsumowania i pogodzenia różnych spojrzeń na przyszłość Kleczkowa. W tej części skupiamy się na najważniejszych, naszym zdaniem, fragmentach osiedla oraz przedstawiamy konkretne propozycje co do jego przyszłości.

13

1. OKIEM PLANISTY: ANALIZA URBANISTYCZNA Celem niniejszego rozdziału jest zebranie oraz ponowna analiza wszystkich informacji o tej części miasta. Doprowadzi to do usystematyzowania wiedzy o Kleczkowie, znalezienia szans i zagrożeń kluczowych dla przyszłości osiedla oraz prezentacji najważniejszych wniosków.

W tym rozdziale przyjrzymy się więc osiedlu Kleczków pod katem jego lokalizacji (Kleczków we Wrocławiu), możliwości komunikacyjnych (Transport i komunikacja) oraz uwarunkowań przestrzennych (Układ urbanistyczny).

KLECZKÓW WE WROCŁAWIU 1.1 Peryferyjne centrum Kleczków położony jest dwa kilometry na północ od ścisłego centrum Wrocławia, na przestrzeni lat – kiedy Wrocław przesuwał swoje granice z terenu peryferyjnego stał się centralną częścią miasta.

Ponadto jest to najdalej wysunięta na północ część miasta objęta jeszcze planami zabudowy śródmiejskiej (co wiąże się z dążeniem do uzyskania wyższej gęstości zabudowy). Jednocześnie przynależność do dawnej dzielnicy Psie Pole sprawia, że Kleczków jest już objęty innymi stawkami podatkowymi, co wpływa na znaczne rozluźnienie zabudowy.

W efekcie otrzymujemy hybrydę – miejsce, które nie jest już traktowane jako śródmieście, ale jeszcze nie jak peryferia.

Ma to bardzo duże znaczenie dla sposobu myślenia o Kleczkowie i rodzaju planowanych tam inwestycji.

1.2 Osiedle Kleczków Za obszar opracowania przyjęto administracyjną granicę osiedla Kleczków. Łącznie zajmuje on ok. 235 ha, z czego osiedle rozplanowane jest na powierzchni 130 ha, a 105 ha zajmuje pas dorzecza Odry. Obecnie Kleczków zamieszkiwany jest przez 6600 mieszkańców.

14

KLECZKÓW

Kleczków, przy niedużej odległości od centrum Wrocławia, charakteryzuje się nad wyraz dużym obszarem i małą gęstością zaludnienia. Pozwala to wnioskować, że w najbliższych latach opisywana część miasta, jako ostatni tak duży teren w bezpośredniej bliskości centrum, może stać się mocnym atraktorem dla dużych inwestycji. powierzchnia (ha)

ilość mieszkańców

29 300 110 235

632 432 27 800 6 600

wrocław nadodrze kleczków

TRANSPORT I KOMUNIKACJA 1.3 Sieć rzeczna Koryto rzeki Odry w wyraźny sposób rysuje granicę osiedla od północy i zachodu, skutecznie odgradzając Kleczków od reszty dzielnicy Psie Pole.

Takie usytuowanie stworzyło jednocześnie idealne warunki do lokacji portu miejskiego.

Lokalizacja Kleczkowa w charakterze peryferyjnego centrum i otwarcie na Odrę, pozwala na szerokie możliwości rozwoju alternatywnych metod transportu oraz powstanie rozległej bazy rekreacyjnej.

Rosnące znaczenie rzek w mieście oraz ponowne otwieranie się współczesnych miast na korzyści z nich płynące, tworzy dobry grunt pod opracowanie dla tego obszaru ambitnych planów turystycznych.

Rozwinięcie siatki tramwajów wodnych jako alternatywnej metody transportu w skali miejskiej i aglomeracyjnej, jawić się może jako ciekawa odmiana od wiecznie zakorkowanego ruchem samochodowym Wrocławia. Port miejski, nie tylko może być jednym z przystanków tramwaju wodnego, ale też zdaje się być jedną z lepszych przestrzeni, w których ulokować można by zajezdnię dla tego typu pojazdów. Alternatywnie Port można wykorzystać jako przestrzeń pod budowę loftów mieszkaniowych i biurowych.

KLECZKÓW

15

Rys. 2. Kleczków zajmuje powierzchnię 235 ha. Niemal połowę powierzchni administracyjnej osiedla (105 ha) stanowi dorzecze Odry.

Rys. 3. Rzeka stanowi bardzo ważną część Kleczkowa. Wyraźnie oddziela osiedle od dawnej dzielnicy Psie Pole, do której należało przed zlikwidowaniem podziałów dzielnicowych w 1991 roku.

16

KLECZKÓW

Rys. 4. Nasyp kolejowy odcina obszar od pozostałych śródmiejskich osiedli sprawiając, że Kleczków staje się na swój sposób kolejną miejską wyspą.

Rys. 5. Ważne połączenia drogowe przebiegają tylko na osi północ-południe . Pomiędzy dwiema biegnącymi w tym kierunku drogami żyje niemalże całe społeczeństwo Kleczkowa.

KLECZKÓW

17

1.4 System kolejowy Sieć kolejowa stanowi granicę osiedla od południa, co skutkuje jego izolacją od Nadodrza. Jest to ważna linia o znaczeniu ponadlokalnym, o czym stanowi ulokowanie w tym miejscu drugiego najważniejszego dworca Wrocławia – Dworca Nadodrze.

To przez Dworzec Nadodrze pociągi z Wrocławia jadą do Łodzi czy Warszawy. Węzeł ten łączy też wszystkie mniejsze okoliczne miejscowości, takie jak Trzebnica, Oleśnica, Pawłowice czy Długołęka. Usytuowanie linii kolejowej i dworca w bezpośrednim sąsiedztwie Kleczkowa z jednej strony wpływa na wyłączenie osiedla z tkanki miasta, a z drugiej niesie bardzo szerokie perspektywy dla rozwoju osiedla. Funcjonujące Koleje Dolnośląskie, których ruch w dużej mierze odbywa się poprzez Dworzec Nadodrze, stanowią potencjał do stworzenia szybkiej kolei aglomeracyjnej. Mogłoby to dodatkowo podnieść atrakcyjność tej części miasta i zachęcić kolejnych mieszkańców do osiedlania się w obrębie Nadodrza i Kleczkowa. Taka sytuacja byłaby równie ważna dla biznesu, który na osiedlu może się wkrótce pojawić – już dziś bowiem buduje się tu kilkadziesiąt tysięcy metrów kwadratowych biur.

1.5 Główne połączenia drogowe Osiedle położone jest na osi łączącej północ z południem Wrocławia.

Przez swój tranzytowy charakter, ulice Reymonta i Trzebnicka stają się niewidzialnymi granicami wyznaczającymi trzy części osiedla - Kleczków zachodni, centralny i wschodni.

Jest to również podział, który w najprostszy sposób pozwala na opisanie fragmentów Kleczkowa.

Opisywany obszar można uznać za poprawnie skomunikowany z resztą miasta. Już w tej chwili przez osiedle przejeżdża sześć linii tramwajowych, osiem połączeń autobusowych oraz dziewięć nocnych. Teren osiedla jest jednak tak duży, że jego rozwój wiązać się musi z uruchomieniem kolejnych linii, które biegły będą również na osi wschód-zachód, a nie jedynie (tak jak dotychczas) północ-południe. Dzięki temu możliwe będzie wykorzystanie komunikacji miejskiej jako narzędzia spajającego osiedle, a nie tworzącego kolejne podziały.

18

KLECZKÓW

Rys. 6. Rozwój rekreacyjnej trasy rowerowej wzdłuż Szlaku Odry to ogromna szansa dla osiedla.

Rys. 7. Chaotyczna zabudowa Kleczkowa stanowi przestrzeń transferu pomiędzy kwartałowym śródmieściem i rozluźnioną urbanistyką peryferii.

KLECZKÓW

19

1.6 Sieć tras rowerowych Dzisiaj przez Kleczków przebiegają dwie trasy, którymi głównie przemieszczają się rowerzyści – zorganizowana ulica Reymonta oraz ulica Trzebnicka, która nie jest w całości wyposażona w drogę dla rowerów, jednak posiada ją fragmentarycznie i pozwala cyklistom na skuteczną komunikację. Każdy nowoprojektowany, czy przebudowywany fragment infrastruktury drogowej na Kleczkowie przewidywać więc powinien również drogę dla rowerów.

Innym aspektem jest rekreacyjna rola roweru. Dużą szansą dla zmiany odbioru osiedla i jego rozwoju, może być Szlak Odry biegnący wzdłuż jej koryta. W planach miejskich trasa ta już teraz przewidywana jest jako obszar rekreacji i aktywnego wypoczynku Wrocławian.

UKŁAD URBANISTYCZNY Układ urbanistyczny Kleczkowa jest unikalny w skali Wrocławia i charakteryzuje się bardzo dużą złożonością. Zrozumiemy, że stykamy się z niezwykle delikatną materią, kiedy dostrzeżemy problem połączenia: • • • • •

industrialnej zabudowy portu miejskiego rozległych terenów nadrzecznych zamkniętych ośrodków Więzienia oraz Zakładu Psychiatrycznego historycznej zabudowy kamienicznej połaci nieużytków, które w najbliższej przyszłości przekształcą się w duży kompleks mieszkaniowy

1.7 Zabudowa W przeciwieństwie do gęstej tkanki Nadodrza i rozluźnionej urbanistyki Karłowic, czy Różanki – Kleczków charakteryzuje się bardzo niejednolitą zabudową. Jedynie centralną część można uznać za zorganizowany zespół urbanistyczny.

W jego skład wchodzą głównie cztero-, maksymalnie sześciokondygnacyjne kamienice historyczne, tworzące cztery kwartały. Tam, gdzie działania wojenne lub zły stan techniczny doprowadziły do zniszczenia kamienic, zostały one uzupełnione zabudową plombową, a w największym, północnym kwartale, zbudowano również jedenastopiętrowe bloki.

Dodatkowym, charakterystycznym dla osiedla elementem, są budynki usług publicznych z czerwonej cegły.

20

KLECZKÓW

1.8 Typy zespołów urbanistycznych Centralna oraz wschodnia część osiedla klasyfikowane są jako śródmiejski typ zespołów urbanistycznych, co będzie miało bezpośredni wpływ na gęstość zabudowy na terenie Kleczkowa. I chociaż osiedle w obecnym momencie charakteryzuje się bardzo małą liczbą mieszkańców, to z czasem będzie się ona zwiększać, dochodząc do zagęszczenia podobnego jak na terenie sąsiadujących Nadodrza i Ołbina. Jest to kolejny argument przemawiający za traktowaniem Kleczkowa jako integralnej części śródmieścia, dla której sporządzone być powinny kompleksowe plany rozwoju.

Innym ważnym aspektem, jest spojrzenie nie tyle z urbanistycznego, co planistycznego punktu widzenia. Kleczków wydaje się być bowiem przestrzenią transferu, pomiędzy gęstą zabudową śródmiejską Nadodrza i Ołbina, a rozluźnioną zabudową Karłowic i Różanki, złożoną z wolnostojących bloków i domów jednorodzinnych.

Warunki te stawiają Kleczków w bardzo specyficznej sytuacji i pozwalają oczekiwać nieszablonowego myślenia przy organizowaniu nowej zabudowy, która powinna posiadać cechy płynnego przejścia, między kwartałowym śródmieściem i zielonymi peryferiami.

1.9 Przestrzenie publiczne Część lądowa Kleczkowa nie posiada właściwie żadnych przestrzeni publicznych, ani parków. Brak zagospodarowanej zieleni odbije się więc znacząco na jego dalszym rozwoju. Założyć można, że jest to wynik dwóch powiązanych ze sobą mechanizmów. Z historycznego punktu widzenia, charakterystyka Kleczkowa wynika przede wszystkim z lokacji portu miejskiego. Osiedle było więc sypialnią pracowników niskiego szczebla, którymi w okresie przedtaylorowskim nikt się nie interesował. Również w czasach modernizmu, kiedy starano się podnieść poziom życia niższych warstw społeczeństwa, zmiany dokonywane w pozostałych częściach miasta nie docierały do przemysłowego Kleczkowa. Jednocześnie mała, jak na tak duży obszar, ilość mieszkańców skupionych głównie w kamienicach pozwoliła założyć, że wnętrza kwartałów są wystarczającymi przestrzeniami publicznymi.

W następstwie zwiększenia ilości mieszkańców Kleczkowa przeznaczenie pewnych terenów na przestrzeń wspólną powinno być wymogiem oraz interwencją konieczną dla podniesienia jakości życia na osiedlu.

KLECZKÓW

21

Rys. 8. Większa część osiedla charakteryzuje się zabudową Śródmiejską. Jednak bliskość Odry i rozluźnionej zabudowy Karłowic i Różanki pozwala myśleć o Kleczkowie w sposób nieszablonowy.

Rys. 9. Brak zorganizowanych placów i skwerów to jedna z największych bolączek nadrzecznego osiedla.

Kontrastuje to szczególnie z różnorodnością przestrzeni publicznych sąsiadującego Nadodrza.

22

KLECZKÓW

Rys. 10. Nowa zabudowa Kleczkowa - Promenady Wrocławskie zajmie powierzchnię przeszło 15 ha.

Przestrzeń ta łączy w sobie cechy śródmiejskich kwartałów i wolnostojących obiektów.

Rys. 11. Większość osiedla oddana jest prywatnym właścicielom pod wieczyste użytkowanie. To, jak rozwinie się osiedle, zależy od strategii miasta i woli osób, które zarządzają kleczkowskimi terenami.

KLECZKÓW

23

1.10 Promenady Wrocławskie Część wschodnia na chwilę obecną zdominowana jest przez wielkie przestrzenie nieużytków. Jest to również miejsce, które będzie w najbliższym czasie podlegać największym zmianom, z uwagi na tworzenie się tam wielkiego założenia deweloperskiego Promenady Wrocławskie.

Osiedle Promenady Wrocławskie w liczbach: • Ilość mieszkań: 240 w I etapie, 427 w II i III etapie. Po zrealizowaniu wszystkich etapów: 2 tys.

• Ilość mieszkańców: około 6 tys.

• Powierzchnia biurowa: 80 tys. mkw • Powierzchnia osiedla: około 15 ha • Liczba kwartałów zabudowy: 14 Promenady Wrocławskie określane są jako projekt unikalny, ponieważ ogromne osiedle budowane jest zaledwie trzy kilometry od centrum miasta. Deweloper chwali się atrakcyjną lokalizacją i uniwersalnym założeniem tworzącym przestrzeń do pracy, mieszkania i odpoczynku. Osiedle składać się ma z otwartych quasi-kwartałów ułożonych w wydzielonych wcześniej strefach funkcjonalnych. Zieleń ukształtowana jest tak, by możliwie najbardziej podnieść standard mieszkaniowy. Założenie posiada też własne połączenie brzegów Odry. Martwi natomiast – mimo braku ogrodzenia w dosłownym tego słowa znaczeniu – niejako odwracanie się plecami do pozostałej części osiedla.

1.11 Własności gruntów Szczególnie ważne w kwestiach własnościowych jest zwrócenie uwagi na obszary będące własnością prywatną i te, które należą do skarbu państwa, a oddane są w wieczyste użytkowanie. Przestrzeń, jaką zajmują wyżej wspomniane obszary wskazuje, że perspektywy rozwoju Kleczkowa uzależnione są nie tylko od możliwości jakie stworzy miasto, ale też w bardzo dużym stopniu od woli i wizji osób prywatnych będących czy to właścicielami, czy zarządcami większości Kleczkowskich gruntów.

24

KLECZKÓW

REKOMENDACJE Analiza urbanistyczna Kleczkowa pozwala przede wszystkim zwrócić uwagę na brak konsekwencji w układzie osiedla. Zorganizowana centralna część zdaje się mocno zaniedbana, tworzy jednak niewątpliwy potencjał dla całego terenu. Te kilka kwartałów nadaje osiedlu charakter śródmiejski, co widać już przy planowaniu kolejnych budynków – choćby w ramach Promenad Wrocławskich.

Martwi, widoczna już w planistycznym ujęciu, wyraźna introwertyczność poszczególnych części osiedla, a ze względu na status własności większej części osiedlowych gruntów – również przyszłość, jaka je czeka.

Jednocześnie duża gęstość stosunkowo niskiej zabudowy i możliwość stworzenia przestrzeni zielonych i publicznych stawia Kleczków w pozycji osiedla potencjalnie bardzo atrakcyjnego dla Seniorów. Problemy, z jakimi boryka się dzisiaj – czyli chaos spowodowany opuszczonymi przestrzeniami — jest jednocześnie jego ogromną szansą. Z planistycznego punktu widzenia Kleczków może być wzorcowym (dla Wrocławia, ale i w skali kraju) osiedlem uniwersalnym, jeśli: • powstająca zabudowa utrzyma gęstość śródmiejską (a wraz z tym odpowiednią ilość usług), przy jednoczesnym nieco rozluźnionym, zielonym układzie • powstaną przy niej przestrzenie publiczne, biorące pod uwagę maksymalne uproszczenie przeszkód architektonicznych Co więcej, analiza zaistniałej sytuacji pozwala stwierdzić, że trudno wskazać we Wrocławiu osiedle mające większy od Kleczkowa potencjał dla rozwoju transportu publicznego – a co za tym idzie, jest dobrym miejscem do zamieszkania dla osób najmniej mobilnych, jakimi są seniorzy. Już dziś pozytywne wrażenie wzbudza duża ilość linii tramwajowych i autobusowych oraz bliska lokalizacja Dworca Nadodrze.

KLECZKÓW

25

Fot. 2. Promenady Wrocławskie nieodwracalnie zmienią zarówno przestrzenną, jak i społeczną strukturę Kleczkowa. (źródło: Vantage Development)

W najbliższym czasie rekomendujemy: • uruchomienie nowych kolejowych połączeń aglomeracyjnych, które pozwolą wykorzystać w pełni potencjał Dworca Nadodrze • uzupełnienie tras pojazdów transportu miejskiego poruszającego się w linii północ-południe tak, by obsługiwały osiedle również w kierunku wschód-zachód • wykorzystanie bliskości rzeki Odry w kontekście uruchomienia tramwaju wodnego • rozbudowanie systemu rowerów miejskich o nowe stacje – w szczególności w okolicach portu miejskiego i Dworca Nadodrze • planowanie infrastruktury drogowej tak, by rower był integralną częścią ruchu na osiedlu • stworzenie wzdłuż Odry trasy przeznaczonej na sport i rekreację

26

KLECZKÓW

Fot. 3. Praca z seniorami była głównym zadaniem projektu. Stworzenie na Kleczkowie Rady Seniorów było konieczne, by osiedle mogło stać się w przyszłości przyjazne osobom w wieku 60+.

Fot. 4. Działania animacyjne, zwłaszcza osiedlowe pikniki, cieszyły się dużym zainteresowaniem mieszkańców Kleczkowa.

27

2. DZIAŁANIA MIĘKKIE: SENIORZY NA KLECZKOWIE Projekt zainicjowany przez Fundację Dom Pokoju, ma na celu aktywizację lokalnego środowiska senioralnego. Aktywizacja z założenia powinna doprowadzić do powstania osiedlowej Rady Seniora i oparta jest na modelu tworzenia takiej rady wypracowanej w ramach projektu Stallone i Szapołowska też zdmuchnęli 60 świeczek, czyli Senior na Nadodrzu.

Założeniem wypracowanego modelu jest stworzenie zgromadzenia seniorów, zintegrowanej, około 20-30 osobowej grupy, która spośród siebie wybierze Radę Seniorów: 12-osobową reprezentację, działającą w imieniu lokalnych seniorów w celu realizowania ich potrzeb i interesów.*

Model zakłada samodzielność Zgromadzeń i Rad Seniorów, których członkowie posiadają niedoceniany potencjał społeczno-zawodowy.

Proces aktywizacji odbywa się na bazie określonych w harmonogramie działań: • • • • • • • • • •

inwentaryzacja zasobów osiedla analiza nowej tkanki społecznej zgromadzenie seniorów działania animacyjne warsztaty działania integracyjne wyłonienie i inauguracja Rady Seniorów podział rady na departamenty tematyczne warsztaty z udziałem ekspertów opracowanie rekomendacji na przyszłość

* Cały model jest opisany w publikacji Masterplan 60+. Strategia wsparcia seniorów z Nadodrza i zainteresowanych jego genezą odsyłamy tamże.

28

KLECZKÓW

2.1 Inwentaryzacja zasobów osiedla Aby rozpocząć lokalne działania animacyjne ważne jest, aby zbadać teren ‒ zarówno pod względem infrastrukturalnym (miejsca spotkań), jak i instytucji, organizacji itp., które mogą się włączyć i wesprzeć takie działania, a które jednocześnie stanowią gwarancję ich długofalowości. Na Kleczkowie pierwszy etap inwentaryzacji skupił się na szukaniu dwóch typów miejsc: • takich, gdzie można spotkać seniorów • lokalizacji, które będą stanowić miejsce spotkań dla przyszłego Zgromadzenia i Rady Seniorów Na początku najbardziej zwróciły uwagę: • • • •

brak kościoła brak biblioteki miejskiej brak kawiarni brak parku, czy też innego terenu rekreacyjnego

Kleczków jest pod tym względem bardzo specyficzny, zazwyczaj bowiem przynajmniej jedna z powyższych instytucji znajduje się na osiedlu i stanowi ośrodek lokalnego życia społecznego.

Przeprowadzona inwentaryzacja zazwyczaj wyznacza dalsze kierunki działań animacyjnych. W tym przypadku należało poszukać innych instytucji, które pomogłyby dotrzeć do mieszkańców osiedla. W wyniku wywiadów przeprowadzonych wśród mieszkańców (rozmowa bezpośrednia na osiedlowych podwórkach) wyłoniły się dwie główne instytucje, mogące wesprzeć działania na osiedlu: • Rada Osiedla Kleczków • Stowarzyszenie na Rzecz Promocji Zdrowia Curatus.

Kontakt z tymi instytucjami umożliwił dotarcie do seniorów z Kleczkowa i przełamanie początkowej nieufności wobec Juniormentora – przedstawiciela Fundacji spoza osiedla. Zadaniem Juniormentora była animacja działań lokalnych, której rezultatem było stworzenie Rady Seniorów.

KLECZKÓW

29

2.2 Nowa tkanka społeczna Główną ideą towarzyszącą projektowaniu Promenad Wrocławskich, co można przeczytać na stronie opisującej to miejsce, było stworzenie przyjaznej do życia i funkcjonalnej przestrzeni. Miejsca, gdzie każdy może poczuć się sobą. Hasłem marketingowym jest zdanie: Promenady Wrocławskie – Twoja nowa dzielnica Wrocławia. Wyraźnie unika się tu jednak identyfikacji z Osiedlem Kleczków.

Istotnym problemem Kleczkowa jest podwojenie się ilości jego mieszkańców, które nastąpi w najbliższych latach poprzez budowę deweloperskiego osiedla Promenady Wrocławskie.

Ponadto, jak dowiadujemy się ze strony internetowej dewelopera, Promenady Wrocławskie stanowią jednocześnie wyzwanie społeczne, którego celem jest stworzenie autonomicznej społeczności dzielnicy, która będzie jednak integralną częścią miasta. Trudno w chwili obecnej dokonać charakterystyki mieszkańców powstającego osiedla, ale w Internecie uruchomione zostało Forum Mieszkańcow Promenad. Ma ono sporo wątków, część zajmują sprawy administracyjne, ale sporym zainteresowaniem cieszą się również: przywitajmy się, sąsiedzka integracja i poznaj sąsiada. Lektura wpisów na tym forum pozwala postrzegać lokatorów Promenad Wrocławskich jako ludzi otwartych, chętnych do integracji i gotowych do podejmowania inicjatyw.

2.3 Możliwe konsekwencje Zapowiadana przez dewelopera autonomiczność Promenad oraz brak działań w kierunku zespolenia nowej społeczności z autochtonami grozi procesem gentryfikacji. Mechanizm ten, odpowiednio kontrolowany, może oczywiście przynosić pozytywne rezultaty – jednak w sytuacji, w której nie podejmuje się działań spajających dwie, mocno różne grupy społeczne, zagrożeniem jest wzajemna antagonizacja i autogettoizacja, zwłaszcza nowej tkanki. W przypadku Kleczkowa proces jest tym bardziej niebezpieczny, że nowych mieszkańców pojawi się tak wielu.

Na mapie Wrocławia próżno szukać miejsca, które w sposób tak wyraźny zmieniłoby swoje dotychczasowe oblicze. Jedyne, które na potrzeby opracowania można by do tej sytuacji przyrównać – Przedmieście Oławskie – przestało być już tak niebezpieczne jak przed gentryfikacją (czyli do 1997 roku). Jednostki patologiczne zostały jednak zmarginalizowane przez nową społeczność, a nie

30

KLECZKÓW

zresocjalizowane. W efekcie niebezpieczeństwo wciąż istnieje, co odbija się szczególnie na poczuciu bezpieczeństwa osób starszych i mniej aktywnych.

Zmiany zachodzące na Kleczkowie są więc szansą na uniknięcie tych błędów, wyciągnięcie wniosków i przeciwdziałanie negatywnym konsekwencjom tych zmian.

2.4 Zgromadzenie seniorów Kleczkowa (Etap 1) Kluczowym działaniem w pierwszej fazie poznawania mieszkańców było dyżurowanie wraz z Radą Osiedla. Umożliwiło to poznanie najbardziej aktywnych seniorów, chcących zaangażować się w życie osiedla i nieobojętnych na problemy sąsiadów.

Rada Osiedla sprawuje funkcję wnioskodawczą oraz opiniotwórczą. W zakres jej kompetencji wchodzi m. in. inicjowanie petycji czy różnego typu inicjatyw obywatelskich. Celem działania rady osiedla jest wsłuchiwanie się w potrzeby społeczności lokalnej, a także koordynowanie takich działań, aby osiedle było właściwie zarządzane. Rada Osiedla jest organem, do którego mieszkańcy mogą zgłaszać swoje problemy i petycje. Pozyskanie Rady Osiedla na rzecz działań związanych z aktywizacją seniorów było na Kleczkowie bardzo dużym ułatwieniem, tym bardziej, że członkinie Rady (raz przekonane do idei) weszły w skład Zgromadzenia Seniorów, wspierając je swoim doświadczeniem i zaangażowaniem w sprawy lokalne.

Zadaniem Juniormentora była również aktywizacja osób, które nie udzielały się dotychczas społecznie, ale mogłyby swoją wiedzą i kompetencjami wesprzeć nowopowstające ciało. W celu znalezienia takich osób zorganizowane zostały bezpłatne kursy komputerowe i językowe. Zgodnie z naszymi przewidywaniami skorzystało z nich sporo seniorów z Kleczkowa, którzy podczas indywidualnych spotkań z Juniormentorem koordynującym zajęcia, zachęcani byli do działań w Zgromadzeniu Seniorów. Obok wspominanych już radnych Rady Osiedla Kleczkow, w skałd Zgromadzenia weszli m. in.: prezes Stowarzyszenia Curatus, członkowie Klubu Inteligencji Katolickiej oraz byli pracownicy Zakładu Karnego.

2.5 Działania animacyjne Lokalne środowiska senioralne są bardzo często zatomizowane, a ich przedstawicieli cechuje niskie poczucie sprawstwa. Działania animacyjne mają więc na celu zintegrowanie tej grupy, przekazanie pakietu wiedzy i umiejętności, niezbędnych dla podejmowanych działań na rzecz środowisk lokalnych oraz

KLECZKÓW

31

podniesienie poczucia własnej wartości. Z racji braku miejsc kulturalnych należało skupić się na podstawowych działaniach animacyjnych. Dużym problemem był silny kompleks, jaki mieszkańcy odczuwali w stosunku do sąsiadującego osiedla Nadorze, poddanego wieloletniemu procesowi rewitalizacji. Mieszkańcy uważali, że wszelkie działania kulturalne odbywają się po sąsiedzku, gdyż tam stworzono wiele miejsc kulturalnych, a na ich terenie nie ma na to miejsca. Rzeczywiście, nietrudno zauważyć, że w kwartałach mieszkalnych oraz w ich otoczeniu nie ma kulturalno-społecznych miejsc spotkań dla lokalnej społeczności.

Najprostszą formą integracji mieszkańców w tej sytuacji była impreza plenerowa, możliwa do zorganizowania po uzyskaniu formalnej zgody, w czym pomogła zawiązana już współpraca z Radą Osiedla.Dzięki wsparciu Rady oraz zaangażowaniu Środowiskowego Domu Samopomocy, prowadzonego przez lokalne Stowarzyszenie na Rzecz Promocji Zdrowia Curatus (które zlokalizowane jest na jednym z kwartałów podwórkowych) odbyły się dwa pikniki, w których wzięli udział mieszkańcy Kleczkowa: • Piknik na zakończenie roku szkolnego: miał na celu zapoznanie mieszkańców osiedla z ideą Rady Seniorów jako działania oddolnego.

Mieszkańcy, przyciągnięci atrakcjami dla dzieci i dorosłych, mieli możliwość spotkania się z przedstawicielami już działającej Rady Seniorów z Nadodrza (patrz: Materplan60+); • Piknik na zakończenie wakacji: pozwolił zwiększyć zaufanie mieszkańców wobec działań Juniormentora w zakresie utworzenia Rady Seniorów. Na tym pikniku działali już aktywnie nowopozyskani członkowie zgromadzenia seniorów z Osiedla Kleczków.

Chcąc dotrzeć do jak największej ilości seniorów, zorganizowana została akcja Senior idzie na kawę. W porozumieniu z kawiarnią, usytuowaną tuż za granicą terytorialną Osiedla Kleczków (a przez to na tym osiedlu mało znaną), w wybranych godzinach, seniorzy mogli kupić kawę za połowę ceny. Dzięki tej akcji udało się pokazać, że podejmowane działania Rady Seniorów mogą przynosić realną korzyść dla całej grupy 60+ w danej społeczności lokalnej.

Ważne jest jednak, aby działania te realnie odpowiadały na zdiagnozowane potrzeby seniorów, w tym wypadku akcja Senior idzie na kawę wiązała się z brakiem takiego miejsca na samym Kleczkowie.

32

KLECZKÓW

2.6 Inauguracja Rady Seniorów (Etap 2) Uroczyste mianowanie członków Rady stanowi ważny element projektu – ten moment jest bowiem kamieniem milowym, oficjalnie inaugurującym działanie tej grupy. We wrześniu 2014 roku odbyło się seminarium inaugurujące powstawanie osiedlowej Rady Seniorów Kleczkowa, wyłonionej spośród członków Zgromadzenia Seniorów. W jej skład weszły osoby, które wcześniej aktywnie zaangażowały się w akcje i działania animowane przez Juniormentora.

Seminarium miało na celu przedstawienie nowych radnych oraz zapoznanie ich z działalnością Rady Seniorów Nadodrza, która jest wzorem oddolnych senioralnych działań społecznych we Wrocławiu.

Podczas rozmów z zaproszonymi gośćmi przyszli radni mogli nawiązać korzystne znajomości, umożliwiające późniejszą współpracę na rzecz swojego osiedla. Uroczystość inauguracyjna była bardzo ważnym wydarzeniem w rozumieniu członków Zgromadzenia Seniorów, ponieważ jednoznacznie wyznaczała rozpoczęcie działań na rzecz społeczności lokalnych i konstytuowała ich w formalną grupę. Grupa ta jednak wciąż potrzebowała integracji i animacji, choćby poprzez podejmowanie wspólnych inicjatyw.

2.7 Departamenty tematyczne W ramach działań animacyjnych ze zgromadzeniem seniorów wyłoniły się dwa nurty działań, nastawione na rozwiazywanie podstawowych problemów mieszkańców oraz poprawę wizerunku osiedla. Zgromadzenie podzieliło pracę na dwie grupy, które nazwane zostały, na wzór działającej już rady Seniorów Nadodrza, departamentami. Powstały więc: • Departament społeczny, który zajmuje się głównie zbieraniem problemów mieszkańców i działaniem na rzecz poprawy jakości życia na Osiedlu. W grupie tej działają seniorzy związani z Radą Osiedla Kleczków, nie tylko sami radni, ale również mieszkańcy, którzy z Radą Osiedla już wcześniej podejmowali różne inicjatywy lokalne.

• Departament współpracy z Zakładem Karnym w ramach programu Nasz Kleczków.

KLECZKÓW

33

Fot. 5. Wszystkie ustalenia i obrady prowadzone były w atmosferze pełnego profesjonalizmu.

Departamenty wyłaniają się samoistnie, dzięki wyłuszczeniu potrzeb środowiska senioralnego, stanowiących imperatyw do podejmowania działań.

Dzięki temu działania Rady są celowe i ukierunkowane, a ich efekty wpływają realnie na wzrost zadowolenia społecznego oraz poprawę jakości życia w społeczności lokalnej.

Aby realizować zaplanowane zadania Rada nie może działać w oderwaniu od środowiska lokalnego lub, co gorsza, w sprzeczności z jego potrzebami. Długofalowy efekt tych działań zapewni jedynie współpraca z resztą lokalnej społeczności oraz wsparcie działających na terenie osiedla instytucji i organizacji.

Warto tu podkreślić, że animacja i aktywizacja środowiska senioralnego prowadzi bardzo często do integracji i zmian w obrębie całej społeczności lokalnej.

34

KLECZKÓW

2.8 Nasz Kleczków Od sierpnia 2014 roku ruszyła wspólna akcja Fundacji Dom Pokoju oraz Zakładu Karnego nr 1 we Wrocławiu, prowadzona w ramach programu Nasz Kleczków. Celem działania była zmiana przekonania ludzi mieszkających tutaj od pokoleń, że Zakład Karny przysparza jedynie wątpliwej sławy, stygmatyzując okolicę. Wspólna inicjatywa pozwoliła ponadto pokazać, że jednostki penitencjarne są otwarte na uczestnictwo społeczeństwa w sposobie odbywania kary pozbawienia wolności. Współpraca była także okazją, by zmienić postrzeganie więźniów – którzy wcześniej odbierani byli jako bezużyteczni i niepotrzebni, a okazali się osobami chcącymi podtrzymać wieź ze światem zewnętrznym.

Działania te miały doprowadzić do spotkania dwóch światów – środowiska lokalnych mieszkańców oraz grona mieszkańców tymczasowych, osadzonych ZK. Dzielnica wymagała wielu prac, które ochoczo wykonali odbywający karę. Efektem była wizualna zmiana otoczenia, która przełożyła się bezpośrednio na jakość funkcjonowania we wspólnej przestrzeni.

W dniach 24 i 25 lipca 2014 odbyły się spotkania informacyjne z osadzonymi.

Pracownicy Fundacji zapoznali osadzonych z założeniami projektu, wyjaśniając cele działań oraz ich korzyści dla społeczności lokalnej i więźniów.

2.9 Efekty współpracy Po wybraniu grupy mężczyzn, która była najbardziej zainteresowana i zaangażowana w rozmowy z pracownikami ruszył drugi etap prac, czyli porządkowanie jednej z przestrzeni podwórkowych na terenie osiedla. Przez kolejne dwa tygodnie grupa więźniów, pod opieką wychowawców z Zakładu Karnego i pracownika Fundacji Dom Pokoju systematycznie porządkowała podwórko kwartału ulic Kleczkowskiej, Trzebnickiej, Kraszewskiego i Siemieńskiego. W ramach kolejnych działań na Kleczkowie wyrównano drogi okalające podwórko oraz przeprowadzono szereg nasadzeń zieleni, mających na celu uzupełnienie brakującego drzewostanu oraz poprawę estetyki i funkcjonalności terenu podwórka. Postawiono też ławki dla mieszkańców i stoliki rekreacyjne.

Działanie to miało aspekt dodatkowy – znacznie wzrosło poczucie sprawstwa wśród członków Zgromadzenia Seniorów, którzy jednocześnie zintegrowali się wokół realizacji tego zadania.

KLECZKÓW

35

Fot. 6. Rady seniorów to dziś ważny partner w dyskusjach o rozwoju śródmiejskich osiedli.

W działaniach tych dużym wsparciem była Rada Osiedla Kleczków oraz Stowarzyszenie na rzecz promocji zdrowia Curatus, które na mocy oddzielnych porozumień zawartych z Fundacją Dom Pokoju i Zakładem Karnym pomagały w realizacji założonych celów projektu. Całość działań zwieńczył piknik rodzinny, który odbył się 27 ix 2014 w Parku Staszica, gdzie osadzeni wraz z pracownikami Fundacji oraz mieszkańcami Kleczkowa wspólnie organizowali i koordynowali szereg gier i zabaw rodzinnych.

Opisana wyżej rewitalizacja wnętrza kwartału stała się impulsem do nawiązania długofalowej współpracy z Zakładem Karnym. Chęć dalszych działań zadeklarowała zarówno placówka penitencjarna, jak i członkowie Rady Osiedla i Rady Seniorów. Jest to szansa na integrację instytucji oraz organizacji działających na terenie Kleczkowa, ponieważ już powstała inicjatywa utworzenia wokół tych działań partnerstwa Razem dla Kleczkowa, w skład którego wchodziliby, oprócz wyżej wymienionych, przedstawiciele Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej czy lokalnego stowarzyszenia zajmującego się pomocą postpenitencjarną. Padły również wstępne deklaracje CSRowe.

36

KLECZKÓW

REKOMENDACJE Członkowie Zgromadzenia i Rady Seniorów na Kleczkowie swoje potrzeby realizują poprzez działania na rzecz społeczności lokalnej. Mniej odczuwalny w środowisku lokalnym jest brak miejsca spotkań, niż np. obniżone poczucie bezpieczeństwa (ze względu na patologizację społeczności lokalnej), nieprzyjazna przestrzeń we wnętrzu kwartałów podwórzowych, atomizacja społeczna itp. Rada Seniorów powinna więc kontynuować działania integracyjne i rewitalizacyjne, tym bardziej, że sprzyja im przychylność instytucji lokalnych.

W myśl zasady najpierw baza, potem nadbudowa – realizacja wymienionych wyżej zadań będzie sprzyjać, w ujęciu długofalowym, również poprawie wizerunku całego osiedla, a przez to większej przychylności potencjalnych najemców przestrzeni komercyjnych na Kleczkowie.

Z racji swojego położenia – z nasypem kolejowymi na południu i kanałem miejskim na północy – Kleczków bardzo mocno odcina się od reszty miasta, stając się swoistą twierdzą społeczną. Problemy osiedla należy więc rozpatrywać w bardzo indywidualny sposób. Dzisiejsza sytuacja sprawia, że mieszkańcy czują się nieważni dla miasta i jego władz. Znane z miejskich legend patologie rzeczywiście funkcjonują i rozwijają się nieprzerwanie na Kleczkowie, co jest wynikiem nie tyle poczucia bezkarności, co wrażenia zapomnienia. Życia w nie-miejscu.

Osiedle to wymaga więc szczególnej uwagi, zwłaszcza ze względu na pojawienie się w niedługim czasie dużej ilości nowych zabudowań. Na wschodzie zamieszka klasa średnia, na zachodzie natomiast w przyszłości prawdopodobnie osiedli się wyższa klasa średnia, która wykupi lofty planowane w miejscu portu rzecznego. Można przypuszczać, że nowa tkanka społeczna zgentryfikuje przestrzeń – od działań animacyjnych i integracyjnych zależy więc, czy autochtoni poczują się wykluczeni jeszcze bardziej niż dotychczas, czy też zbudują wraz z nowymi mieszkańcami nową dzielnicę Wrocławia.

Perspektywa ta nadała jednak pracy z mieszkańcami wartość dodaną – ich odczucia i historie sprowokowały, by osiedle przeanalizować urbanistycznie również z perspektywy człowieka.

37

3. LUDZKA SKALA: OBRAZ KLECZKOWA Doświadczenia wynikające z bezpośredniej pracy z mieszkańcami sprowokowały nas by poznać osiedle empirycznie – zarówno przed, jak i w trakcie działań aktywizacyjnych. Pozwoliło to inaczej spojrzeć na strukturę wewnętrzną Kleczkowa. Zebranie tych informacji było możliwe dzięki licznym spacerom po osiedlu, rozmowom z przypadkowymi przechodniami, współorganizacji pikników dla mieszkańców czy wreszcie bliskiej współpracy z Fundacją Dom Pokoju. W efekcie Kleczków okazał się obszarem jeszcze mniej jednorodnym niż mogłoby się to pierwotnie wydawać, a uwidocznione podziały społeczne miały realne powiązanie z tkanką urbanistyczną.

Celem tej części opracowania jest ponowne spojrzenie na tkankę urbanistyczną osiedla, widzianą tym razem oczami jego użytkownika. Takie działanie pozwoliło nam zrozumieć niewidzialne podziały istniejące na osiedlu, uwidocznić sposób poruszania się po Kleczkowie przez jego mieszkańców, czy znaleźć nieoficjalne centra lokalne, mające znaczny wpływ na tutejsze życie kulturalne. Zebrane wnioski doprowadziły nas również do zaproponowania podziału osiedla na cztery wyspy, czyli tereny różniące się zasadniczo swoją urbanistyką, sposobem użytkowania oraz perspektywami rozwoju.

3.1 Skala Mało kto zdaje sobie sprawę z rzeczywistej wielkości osiedla. Dla większości Wrocławian ogranicza się ono do obszaru ulic Reymonta i Trzebnickiej przez co często określane jest jako część Nadodrza. Jednocześnie mosty odrzańskie skutecznie oddzielają Kleczków od Psiego Pola*, do którego administracyjnie należy.

W efekcie mieszkańcy znajdują się w sytuacji, którą możemy określić mianem problemu administracyjno-tożsamościowego, czyli mentalnie będąc społecznością śródmiejską, prawnie są mieszkańcami terenów peryferyjnych. * W 1991 roku Rada Miejska Wrocławia zlikwidowała byłe urzędy dzielnicowe i rozpoczęła trwający na przestrzeni lat 90. proces łączenia byłych instytucji dzielnicowych w ogólnomiejskie.

Jednakże instytucje państwowe są często nadal właściwe dla obszarów byłych dzielnic, np. sądy rejonowe, jednostki ZUS czy urzędy skarbowe.

38

KLECZKÓW

Rys. 12. Szerokość Kleczkowa wynosi ponad trzy kilometry. Odległość tą możemy porównać do dystansu od Sky Tower do placu Bema.

Z uwagi na swoją długość Kleczków wydaje się być małym osiedlem. Jego realną skalę poznajemy dopiero, kiedy uświadomimy sobie rozległość obszaru, która wynosi w sumie 3,3km i jest porównywalna z odległością od Sky Tower do Placu Bema. Przedstawione porównanie skali pozwala nam lepiej uzmysłowić sobie faktyczne rozmiary osiedla oraz znaczenie, jakie może mieć dla przyszłości rozwoju śródmieścia Wrocławia.

3.2 Prawdziwa twarz dzielnicy: mapping osiedla Kleczkow porównać można do zestawu puzzli, które łączą się tylko pozornie. Na podstawie rozmów z mieszkańcami i badań przestrzennych udało nam się wydzielić podstawowy zestaw elementów, składających się na obraz Kleczkowa – pokazują one jak różnorodna (i jednocześnie rozbita) jest struktura tej części miasta. Osiedle składa się z niewielkiej witalnej przestrzeni otoczonej dwiema silnymi arteriami, które skutecznie tną je na trzy części, czwartą wydziela nabrzeże. Przestrzeń mieszkaniowa żyje głównie między osiedlowymi sklepami i zdaje się to być wystarczająco silną rekomendacją do

KLECZKÓW

39

Rys. 13. Mapping osiedla uwidocznił jego niedostrzegalne podziały. Prawdziwa twarz Kleczkowa jawi się jako zbiór mocno niezależnych elementów, które łączą się ze sobą tylko pozornie.

Rys. 14. Mimo niewielkiej ilości mieszkańców Kleczków przepełniony jest obiektami użyteczności publicznej, które dodatkowo nie najlepiej wpływają na reputacje osiedla.

40

KLECZKÓW

rozwoju osiedla. Dużą rolę odgrywają też supermarket E.Leclerc i – w negatywnym sensie – obiekty o funkcjach ogólnomiejskich (więzienie i zakład psychiatryczny), które są negatywnie odbierane zarówno przez mieszkańców osiedla, jak i całego Wrocławia. Potencjalnie atrakcyjny port miejski, przez brak zagospodarowania, jest dzisiaj najwyżej celem spacerów z psem.

Najbardziej uderza brak podstawowych usług kulturalnych i rekreacyjnych – sami mieszkańcy wskazują niedobór przestrzeni dla dzieci, starszych, domu kultury, biblioteki, kawiarni, czy obiektów sportowych.

Ważnym czynnikiem jest również brak kościoła na osiedlu – fakt ten zmusza mieszkańców do uczęszczania do kościoła na Nadodrzu (do którego parafii należą) lub do parafii na Rózance. Stworzenie odpowiednich warunków usługowych (zarówno sakralnych, jak i świeckich) jest konieczne do podniesienia kondycji osiedla, zwłaszcza w obliczu podwojenia ilości mieszkańców.

3.3 Budynki użyteczności publicznej Na pozostałym obszarze występuje wiele obiektów wpisanych do rejestru zabytków, w szczególności budynki użyteczności publicznej, wykończone czerwoną cegłą, co stanowi charakterystyczną cechę dla wrocławskich obiektów usługowych powstających przez większość historii miasta.

Zlokalizowanie na obszarze Kleczkowa obiektów o funkcjach takich jak szpital psychiatryczny czy więzienie wynikało prawdopodobnie z historycznie peryferyjnego położenia. Na osiedlu znajdują się też inne budynki usługowe: Zarząd Zieleni Miejskiej, siedziba firmy Tauron, szkoła podstawowa oraz budynek Urzędu Skarbowego – wszystkie zlokalizowane wzdłuż ulic Trzebnickiej i Reymonta nadają tej części osiedla specyficznego i unikalnego klimatu. Stygmatyzują jednak wizerunek osiedla, jako nieprzyjaznego i niemal wyłącznie urzędowego. Co ważne, to nie sama obecność usług wpływa na wizerunek Kleczkowa, a ich introwertyczny charakter – lokalizacja więzienia czy szpitala psychiatrycznego nie podnosi bowiem bezpieczeństwa, a buduje negatywne konotacje.

Dodatkowym problemem jest – w niemal wszystkich obiektach usługowych na osiedlu – infrastruktura nieprzystosowana w pełni do potrzeb osób starszych i niepełnosprawnych ruchowo.

KLECZKÓW

41

3.4 Centra lokalne Z uwagi na brak ogólnodostępnej przestrzeni publicznej Kleczków wytworzył specyficzny klimat centrów lokalnej aktywności, które niejako okupują już istniejące funkcje. Znalazły się wśród nich: • boisko szkoły podstawowej, które jest miejscem organizacji większości imprez osiedlowych i pikników • wnętrze jednego z kwartałów z siedzibą ośrodka Curatus • supermarket E.Leclerc Brak oficjalnych przestrzeni kulturalnych sprowokował ucharakteryzowanie się na Kleczkowie rozpoznawalnych miejsc spotkań tam, gdzie codziennie krzyżują się ludzkie drogi. Są to zarówno kioski i warzywniaki, jak i od lat funkcjonujące sklepy z bielizną czy zorganizowane w latach 90. sklepiki z ubraniami, znany w okolicy pokaźny sklep z akcesoriami oświetleniowymi oraz wiele innych usług. Są to miejsca codziennych spacerów i wizyt środowiska senioralnego na Kleczkowie. Sklepy usytuowane są głównie przy ul. Trzebnickiej, która uchodzi za najważniejszą arterię Kleczkowa.

Przy drugiej istotnej ulicy – Reymonta – ulokowane są głównie funkcje ogólnomiejskie, m.in. port miejski, budynek ZUS czy drobne przedsiębiorstwa. Z empirycznej obserwacji i ulicznych rozmów wynika, że okolice tej arterii są dużo rzadziej uczęszczane przez mieszkańców, co pozwala uznać ulicę Trzebnicką za centrotwórczą, a rozdrobnione i gęste usługi codzienne za właściwy sposób kształtowania osiedla – zwłaszcza ze względu na starszych jego mieszkańców.

Słusznym zdaje się na Kleczkowie podtrzymanie i rozwój małego handlu, a konieczne wydaje się utworzenie, wciąż nieobecnych, obiektów usług podstawowych – domu kultury, choćby małej biblioteki, szkoły gimnazjalnej, odpowiedniej skali przychodni.

Warto nadmienić, że Kleczków nigdy nie posiadał swojego kościoła (co jest ewenementem w skali całego Wrocławia), czyli miejsca będącego naturalnym punktem aktywności sąsiedzkiej i organizowania się, zwłaszcza osób starszych.

Jego pojawienie się jest w stanie, w zupełnie nowy sposób, ukształtować społeczny wizerunek osiedla.

42

KLECZKÓW

3.5 Białe plamy Osiedle zdominowane jest przez ośrodki i tereny o ograniczonej możliwości dostępu. Mieszkańcy często nie utożsamiają ich z Kleczkowem lub uważają za osobne twory jedynie istniejące na tym terenie. Do swoistych białych plam osiedla można zaliczyć: • ośrodki o znaczeniu ogólnomiejskim – Zakład Karny, Dolnośląskie Centrum Zdrowia Psychicznego, Urząd Skarbowy, Zarządu Zieleni Miejskiej oraz siedzibę spółki Tauron • port miejski • część wschodnią (Nowy Kleczków) – obecnie w większości niezabudowaną • dorzecze Odry Wszystkie te placówki łączy jednak jedna wspólna cecha – tereny wokoło nich są ogrodzone, a dostęp utrudniony, bądź wzbroniony. Ze względu na swoją separację lub złą sławę nie współtworzą one więc harmonijnej całości z resztą osiedla, ale stanowią swojego rodzaju białe plamy na mapie Kleczkowa.

Wobec powyższego tym bardziej godne pochwały są wspomniane (patrz: 2.8 i 2.9) działania podjęte w ostatnim okresie przez administrację zakładu karnego. Zdecydowano się bowiem włączyć w proces aktywizacji osiedla w ramach Masterplanu 60+.

Taka współpraca zdaje się mieć podwójnie pozytywne efekty: otwarcia zamkniętej dotychczas instytucji na obszar, w jakim się znajduje oraz resocjalizacji jej rezydentów.

Tym tropem podążyć powinni przedstawiciele wszystkich placówek ogólnomiejskich - otwierając się na społeczność lokalną, zarówno na poziomie fizycznym (likwidując często zbędne ogrodzenia), jak również mentalnym (włączając się w życie społeczności). Konieczne jest również wypracowanie z mieszkańcami planu zagospodarowania portu i dorzecza Odry — tak by nie były to przestrzenie tylko turystyczne i deweloperskie, ale też społecznie aktywne.

KLECZKÓW

43

Rys. 15. Grafika ilustruje utrudnienia w dostępie do niektórych części osiedla. Kleczków nazwać można osiedlem wypełnionym pustką - zarówno przestrzenną, jak i społeczną.

REKOMENDACJE W wyniku pracy z mieszkańcami Kleczkowa oraz po zebraniu ich opinii na temat funkcjonowania osiedla udało się wyszczególnić trzy główne obszary, które wymagają poprawy. Najwięcej problemów związanych było z kwestią usług i przestrzeni publicznych, w następnej kolejności uplasowały się zagadnienia związane z komunikacją i infrastrukturą.

Usługi i przestrzenie publiczne należą do najbardziej zaniedbanych na Kleczkowie. Sugeruje się: • • • •

uzupełnienie zaplecza usług podstawowych (kulturalnych i sportowych) rozważenie pomysłu budowy kościoła bądź kaplicy utworzenie ogólnodostępnej przestrzeni publicznej na terenie osiedla promocję drobnego handlu jako czynnika miastotwórczego oraz, ze względu na swoją biskość, dostępnego dla ludzi w każdym wieku

44

KLECZKÓW

Infrastruktura i komunikacja osiedla charakteryzują się skupieniem na znaczeniu samochodu oraz wielu pomniejszych problemach. Zalecamy: • bieżące uzupełnianie mapy barier Kleczkowa; usprawni to naprawę infrastruktury oraz szybko rozwiąże problemy widoczne jedynie z poziomu podstawowych użytkowników • organizację komunikacji po osiedlu nastawioną na jego głównych użytkowników – pieszych • planowanie osiedla z priorytetem połączenia odseparowanych od siebie czterech światów • pielęgnowanie roli ul. Trzebnickiej jako centrotwórczej; w tym celu zaleca się ograniczenie prędkości samochodów oraz priorytetowe traktowanie pieszych na odcinkach łączących Stary i Nowy Kleczków • przystosowanie infrastruktury już istniejących placówek do potrzeb osób starszych i niepełnosprawnych oraz otwarcie ich terenów na mieszkańców Kleczkowa Ruch na terenie starego Kleczkowa jest osobnym zagadnieniem. Postulat zmniejszenia i uspokojenia ruchu samochodowego na osiedlu może być realizowany poprzez: • wyniesione przejścia dla pieszych – likwidacja krawężników ułatwi poruszanie oraz zwiększy bezpieczeństwo drogowe w tej części osiedla • woonerfy – uporządkowanie strefy ruchu poprzez małą architekturę, zieleń i strefy parkowania; prowadzić to będzie do zwiększenia roli drogi jako przestrzeni publicznej.

45

4. CZTERY ŚWIATY: ELEMENTY WIĘKSZEJ CAŁOŚCI Charakterystyczna cecha Kleczkowa, która rzuca się w oczy, zarówno w trakcie analizy planistycznej, jak i przy odbiorze osiedla z perspektywy człowieka, to wyraźny podział na kilka bardzo zróżnicowanych obszarów. Fakt ten sprawia, że próba poprawy jakości życia na osiedlu przechodzi na nowy poziom trudności. Niemożliwe wydaje się nakierowanie zmian na Kleczkowie na właściwy kierunek, jeśli nie będziemy równolegle rozpatrywać problemów, z jakimi borykają się użytkownicy tej przestrzeni.

Bliższe spojrzenie na Kleczków pozwala wyodrębnić cztery elementy składowe osiedla: • dorzecze Odry – stanowiące bufor pomiędzy osiedlem, a północnym Wrocławiem • część zachodnią – czyli port miejski, który jest miejscem lokalizacji drobnych przedsiębiorstw i stanowi swoisty mikroświat • część centralną – Stary Kleczków, czyli miejsce zamieszkania większości mieszkańców, który jest obecnie jedyną witalną częścią osiedla i stanowi jego serce • część wschodnią – określaną przez nas mianem Nowego Kleczkowa, gdzie dziś napotkamy punkty usługowe oraz biura, a w niedalekiej przyszłości (ze względu na budowę Promenad Wrocławskich), będącą katalizatorem największych zmian na Kleczkowie Ze względu na duży potencjał w przyszłym rozwoju osiedla osobny akapit poświęcony został również terenowi historycznej Gazowni Ołbin.

4.1 Dorzecze Odry – tereny rekreacyjne dla osiedla i miasta Jest to pierwszy obszar na północ od rynku oferujący tak rozległą panoramę, dostęp do światła i świeżego powietrza. Potencjał dorzecza Odry jako rozległych terenów rekreacyjnych mógłby być wykorzystany w skali osiedla jako miejsce spotkań oraz w skali miasta jako główna atraktor Kleczkowa.

Tereny nabrzeża traktowane są obecnie jako dziki trakt spacerowy i miejsce oddechu od miasta, ale kryją w sobie dużo większy potencjał.

46

KLECZKÓW

Rys. 16. Kleczków, już dziś wyraźnie dzieli się na cztery części o odmiennym charakterze. Nic nie wskazuje na to, by sytuacja ta miała się zmienić w najbliższym czasie.

Rys. 17. To rzeka może być spoiwem, które nada osiedlu właściwy, jednolity wizerunek.

KLECZKÓW

47

W materiałach historycznych dostrzec możemy różne sposoby wykorzystania tej rozległej przestrzeni – od przygotowanych tras spacerowych, uzupełnionych o ławki, po miejsca piknikowe oraz obszary do ogranizacji dużych imprez masowych. Mają one szansę z powodzeniem stać się terenami sportowymi i rekreacyjnymi, zarówno dla mieszkańców Kleczkowa, jak i całego Wrocławia. Mogłyby stanowić ciekawą alternatywę do wyjazdów za miasto oraz przeciwwagę dla imprez nocnych odbywających się w Rynku.

Za przykład takiej lokalizacji może uchodzić nabrzeże Wisły w Warszawie, które od lat z powodzeniem gromadzi tłumy mieszkańców stolicy.

Rekomendacje: • rozbudowanie sieci tras rowerowych • zwiększenie roli transportu rzecznego • organizacja koniecznej infrastruktury - utwardzonych dróg pieszych i ławek, bez których starsze osoby nie są w stanie korzystać z walorów nabrzeża • inwestycje w funkcje rekreacyjne wykorzystujące potencjał Odry – plażę miejską, marinę, baseny i kawiarnie • rozważnie organizacji imprez masowych (pod gołym niebem), które przy tej lokalizacji nie byłyby uciążliwe dla mieszkańców

4.2 Kwartały mieszkaniowe – serce dzielnicy

Kwartały zabudowy kamienicznej możemy z cała pewnością uznać za serce i jedyną w pełni funkcjonującą część Kleczkowa.

Gęsta zabudowa kwartałowa oraz pojedyncze usługi sprawiają, że mimo swoich problemów, to miejsce jawi się jako początek wszelkich interwencji zmierzających do poprawy życia na osiedlu.

Wniknięcie w strukturę Kleczkowa pozwala zauważyć znaczące różnice pomiędzy poszczególnymi kwartałami, które wyróżniają się skalą, wysokością, rodzajem zabudowy i jakością utrzymania podwórek. W wyraźny sposób rzutuje to na odbiór poszczególnych kwartałów oraz pozwala wyprowadzić pewne wnioski dotyczące ich dalszego rozwoju.

48

KLECZKÓW

Kwartał A – ograniczony ulicami Trzebnicką, Kraszewskiego, Zegadłowicza oraz Wybrzeżem Korzeniowskiego. Ten największy z kwartałów Kleczkowa, w latach powojennych został uzupełniony o bloki mieszkalne wzdłuż pierzei oraz wolnostojące, jedenastopiętrowe bloki w środku założenia.

Obecnie w jego wnętrzu budowane są również mieszkania Towarzystwa Budownictwa Społecznego. Skala tego kwartału oraz rozbicie wewnętrznego podwórka sprawiają, że traci ono swoją kameralność oraz funkcje sprzyjające integracji mieszkańców i staje się w efekcie wielkim parkingiem.

Rekomendacje: • wykorzystanie potencjału małych przestrzeni na wolnym powietrzu – utworzenie tematycznych przestrzeni publicznych • dostosowanie infrastruktury do potrzeb dzieci i osób starszych poprzez likwidację barier przestrzennych i wykluczenie powstania nowych, zbędnych ogrodzeń, wysokich krawężników czy przewyższeń bez ramp • promocja alternatywnych metod komunikacji – powstanie krytych parkingów rowerowych • ograniczenie przestrzeni parkingu

Kwartał B – ograniczony ulicami Trzebicką, Kleczkowską, Siemieńskiego i Kraszewskiego. Jest to drugi pod względem wielkości kwartał Kleczkowa.

Usytuowano na nim niewielki zieleniec z placem zabaw i boiskiem, które okazjonalnie jest miejscem organizacji pikników osiedlowych. We wnętrzu kwartału ma swoją siedzibę ośrodek CURATUS (Stowarzyszenie na Rzecz Promocji Zdrowia i Środowiskowy Dom Samopomocy dla osób z doświadczeniem przewlekłych zaburzeń i chorób psychicznych).

Rekomendacje: • wykorzystanie istniejącej infrastruktury w celu wzmocnienia społecznej funkcji podwórka poprzez organizację pikników osiedlowych, konsultacje działań Rady Osiedla czy akcje promocyjne • zwiększenie ilości ławek i wyposażenia obiektów rekreacyjnych (boisko i plac zabaw) o takie, które przysłużą się innym niż młodzież grupom wiekowym – np. wykonanie siłowni terenowej

KLECZKÓW

49

Rys. 18. Kwartały mieszkaniowe stanowią centralną i najbardziej witalną część osiedla, stając się łącznikiem pomiędzy innymi elementami Kleczkowa.

Kwartał C – ograniczony ulicami Kraszewskiego, Siemieńskiego, Kleczkowską i Zegadłowicza. Dzięki swoim rozmiarom stwarza idealne warunki do integracji społecznej. W zeszłorocznym budżecie obywatelskim (na rok 2015) złożono wniosek o remont podwórka. W jego ramach przewidziano trzy główne strefy: odpoczynku, kształtowania sprawności fizycznej na wolnym powietrzu oraz obszar służący utrzymaniu porządku i komunikacji. W ramach projektu przewidziano trzy główne strefy: odpoczynku, kształtowania sprawności fizycznej na wolnym powietrzu oraz obszar służący utrzymaniu porządku i komunikacji.

Rekomendacje: • podkreślenie przyszłego sportowego charakteru kwartału • dopilnowanie, by obiekty sportowe spełniały warunki przestrzeni uniwersalnych – dostosowanych do potrzeb wszystkich mieszkańców

50

KLECZKÓW

Kwartał D – ograniczony ulicami Kraszewskiego, Zegadłowicza, Kleczkowską i Struga. Rozmiarami odpowiada skali kwartału C i obecnie nie wyróżnia się żadnymi szczególnymi cechami.

Rekomendacje: • miejsce organizacji m.in. wydarzeń kulturalnych, które może stanowić udaną przeciwwagę dla programu oferowanego przez pozostałe podwórka • podniesienie roli kwartału i nadanie mu unikalnego charakteru poprzez czasowe działania animacyjne – np. cotygodniowy bazar osiedlowy

4.3 Port miejski – potencjał giganta Najbardziej widowiskowym i najważniejszym zabytkiem Kleczkowa jest port miejski. Niestety obecna tam infrastruktura portowa wykorzystywana jest głównie jako lokalizacja małych przedsiębiorstw, a ułatwienia w dostępie do rzeki są praktycznie niewykorzystywane.

Port zajmuje powierzchnię 24 ha, wliczając w to 4,5 ha obszaru wodnego.

Zespół wyjątkowych obiektów portowych wyszedł spod ręki znanych architektów Richarda Pluddemanna i Karla Klimma oraz radcy budownictwa wodnego L. Gunthera. Port powstawał w latach 1897-1901, jako odpowiedź na rosnące zapotrzebowanie handlu wodnego na Śląsku niemieckim. Wówczas był jednym z najnowocześniejszych tego typu zespołów na świecie i jeszcze do lat 60. ubiegłego stulecia bardzo dobrze się rozwijał. W późniejszych czasach znaczna część zaplecza została zlikwidowana, port dotknęły też konflikty wojenne i pożary. Dzisiaj – chociaż wciąż funkcjonuje za sprawą magazynów i placów, które pozwalają zaopatrywać statki w paliwo i dźwigi – uznawany jest za nieodpowiadający współczesnym standardom.

Docelowo zakłada się zawieszenie dotychczasowej funkcji portu.

Od kilku lat głośno mówi się o planach jego adaptacji na lofty mieszkaniowe i biurowe Dodatkowym argumentem za zmianą przeznaczenia portu miejskiego jest fakt, że w mieście nie ma drugiego tak dużego obszaru poprzemysłowego, z obiektami autorstwa znanych architektów i bliskim dostępem do Odry.

KLECZKÓW

51

Rys. 19. W przyszłości, to port miejski może być miejscem największych inwestycji w tej części miasta.

Ważnym elementem rewitalizacji Kleczkowa będzie jego ponowne otwarcie na resztę osiedla.

Teren portu oferuje możliwość stworzenia kilku wysokiej klasy obiektów loftowych i uzupełnienie ich o nieco mniej luksusowe softlofty oraz przestrzeń publiczną. Samą nieckę basenu portowego można by przekształcić na marinę dla jachtów, czy też zaadaptować teren pod popularyzującą się kulturę budowania domów na wodzie.

Rekomendacje: • zorganizowanie debaty na temat przyszłości portu i wizji rozwoju tego terenu (przy uwzględnieniu opinii mieszkańców, inwestorów i miasta) • uzupełnienie potencjalnej funkcji mieszkaniowo-biurowej o funkcje usługowe i ogólnodostępne przestrzenie publiczne • rozważenie zlokalizowania tam zajezdni głównej tramwaju wodnego • przygotowanie Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego, który uwzględniłby najważniejsze ustalenia • rozpisanie międzynarodowego konkursu architektonicznego na Masterplan dla terenów portowych

52

KLECZKÓW

4.4 Nowy Kleczków – szanse i zagrożenia Wschodnia część Kleczkowa – dziś będąca przestrzenią niezagospodarowaną, w najbliższych latach zostanie zabudowana przez ogromne założenie deweloperskie, jakim są Promenady Wrocławskie. Nie sposób dziś oceniać jakości niepowstałych jeszcze przestrzeni publicznych, placów i zieleńców. Wątpliwości budzą jednak warunki, w jakich powstają Promenady, ze względu na określoną lokalizację na osiedlu Kleczków.

Deweloper chwali się, że będzie to osiedle nieogrodzone, wyłamujące się więc z tendencji, jakimi kierowano się przy tworzeniu tego typu założeń przez ostatnią dekadę. Właściciel nie zauważa jednak, że Promenady nie muszą być odgrodzone w sensie fizycznym – skutecznie odpowiada za to sytuacja urbanistyczna Kleczkowa, która przy obecnym układzie prowadzić będzie do znacznej izolacji osiedla.

Ważnym aspektem, oprócz barier od południa i północy, jest bufor stworzony przez siedziby Tauronu, wrocławskiego ZZM i oddziału Urzędu Skarbowego, które od reszty osiedla oddzielone są płotami, bramkami i szlabanami. W efekcie oznacza to, że Nowy Kleczków jest odseparowany

Rys. 20. Promenady Wrocławskie mogą przyjąć strategię izolacji bądź integracji z resztą osiedla. Od tej decyzji zależeć będą relacje pomiędzy mieszkańcami Kleczkowa.

KLECZKÓW

53

od kontaktów z pozostałą częścią osiedla, a jedyne możliwe połączenia znajdują się na dwóch końcach ul. Trzebnickiej. Promenady Wrocławskie staną się zatem autonomiczną jednostką, efektywnie odcinając się od starszych i mniej mobilnych mieszkańców Starego Kleczkowa.

Warto również zwrócić uwagę dane upublicznione przez dewelopera i wpływ lokalizacji osiedla na struktuję społeczną Kleczkowa (patrz: 2.3).

Według nich na terenie Promenad Wrocławskich zamieszkać może około sześć tysięcy osób.

Promenady zasiedlane będą przypuszczalnie przez młodą i bardziej zamożną część społeczeństwa niż Stary Kleczków, z innymi potrzebami, nastawieniem do komunikacji i przestrzeni.

Może to prowadzić do powstawania społecznych gett, które będą skupiały jedynie swoich i uniemożliwią wejście w interakcję z pozostałymi mieszkańcami Kleczkowa.

Dlatego ważne w tym kontekście staje się nawiązanie ściślejszej współpracy pomiędzy socjologami, urbanistami i urzędnikami miejskimi tak, aby doprowadzić do pełniejszego zrozumienia sytuacji, przed którą przyjdzie nam stanąć oraz na czas wypracować mechanizmy, mogące zapewnić osiedlu zrównoważony rozwój. Istotnym jest stworzenie w tym celu odpowiedniej infrastruktury, która pozwoli na zespolenie nowej i starej tkanki społecznej, a także organizacja interesujących dla obu grup wydarzeń, w ramach których mogliby przełamać granicę wzajemnego braku zaufania.

Rekomendacje • stworzenie oficjalnej przestrzeni publicznej na terenie osiedla, mogącej integrować mieszkańców Starego i Nowego Kleczkowa • udrożnienie przejść wzdłuż ul. Trzebnickiej, w celu zwiększenia połączeń Promenad Wrocławskich z resztą osiedla • organizacja pikników osiedlowych, zlokalizowanych na neutralnym gruncie i skierowanych do wszystkich mieszkańców Kleczkowa • wzbogacenie osiedla o usługi adresowane do obu grup mieszkańców, m.in.: świetlicy osiedlowej, kościoła/kaplicy

54

KLECZKÓW

Rys. 21. W planach miejskich przewiduje się wyburzenie fundamentów dawnej gazowni i przeprowadzenie drogi, która stworzy nieużytkową, trójkątną działkę na południu osiedla.

Rys. 22. Przesunięcie drogi na północ i wykorzystanie fundamentów gazowni mogłoby pozwolić na stworzenie atrakcyjnej przestrzeni publicznej, łączącej stary i nowy Kleczków.

KLECZKÓW

55

4.5 Potencjał dawnej gazowni Temat przyszłości terenu związanego ze starą gazownią Ołbin uważamy za kluczowy dla planów połączenia Starego i Nowego Kleczkowa.

Gasanstalt III, czyli Gazownia Ołbin uruchomiona została w 1881 roku i była trzecią gazownią zbudowaną we Wrocławiu. W 1906 powstała gazownia na Tarnogaju, w wyniku czego dwie pierwsze zamknięto, a gazownia Ołbin stała się jedynie zakładem wspomagającym. Od tego czasu jej znaczenie systematycznie malało. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że jak wynika z materiałów historycznych, tereny wokół gazowni pełniły kiedyś funkcję przestrzeni publicznej i terenów rekreacyjnych dla okolicznych mieszkańców. Pod koniec XIX i na początku XX wieku zmieniały się od czasu do czasu w wielkie lądowisko dla balonów. W tamtym okresie loty balonowe były wielką atrakcją i wydarzenia te przyciągały na Kleczków mieszkańców z całego Wrocławia.

Obecnie jest to teren całkowicie zapomniany i chociaż nie ma tam zakazu wstępu, to nic nie zachęca do odwiedzenia tego miejsca. Gazowni na Kleczkowie od dawna już nie ma i pozostały po niej jedynie dwa wielkie, cylindryczne fundamenty, pełniące niegdyś funkcję zbiorników na gaz. Teren ten ma jednak bardzo dużą wartość dla rozwoju osiedla: • jest to jedyne miejsce na terenie Kleczkowa, gdzie możliwe jest zrealizowanie dużych rozmiarów przestrzeni publicznej o skali osiedlowej • w perspektywie ukończenia inwestycji Promenady Wrocławskie, będzie to najlepsza lokalizacja do stworzenia obszaru integracji oraz swobodnego przenikania Starego i Nowego Kleczkowa • teren ten ma bardzo duże znaczenie historyczne dla tej części miasta, a jego przeszłość można wykorzystać jako genius loci i główny motyw przewodni dla projektowanej przestrzeni publicznej na Kleczkowie Niestety obecne Studium do Miejskiego Planu Zagospodarowania Przestrzennego nie bierze pod uwagę możliwości wykorzystania potencjału gazowni i planuje przeprowadzenie w jej miejscu drogi kZ2, co budzi duże wątpliwości. Szerokość drogi kZ4 jest naszym zdaniem przeskalowana jak na potrzeby Nowego Kleczkowa, a jej rozgałęzienie w kierunku ul. Trzebnickiej na drogi kZ1 i kZ2 prowadzi jedynie do pozbycia się problemu gazowni, na którą miasto nie ma ewidentnie pomysłu. Stworzy też skwerek na planie trójkąta, który (z dużym prawdopodobieństwem) stanie się tylko nieużywanym przez nikogo klepiskiem.

56

KLECZKÓW

Fot. 7. Dawna gazownia pełnić mogłaby funkcje centrotwórcze o istotnym znaczeniu dla osiedla - jak dom kultury, kościół, czy biblioteka.

Według naszych analiz możliwe jest swobodne przeprowadzenie drogi kZ1 na północ od silosów. Nie utrudni to znacząco komunikacji, a w zamian pozwoli zachować gazownię i w naturalny sposób wydzieli tereny wokół niej.

Ze względu na swoją powierzchnię i lokalizację mogą one być z powodzeniem wykorzystane jako baza dla stworzenia: • kościoła – w ciągu najbliższych lat ilość mieszkańców Kleczkowa będzie się stale powiększała. Kościół połączony z funkcjami oświatowymi, mógłby być nowym otwarciem w historii tego osiedla • przestrzeni publicznej – jest to obecnie najlepsza z możliwych lokalizacji do stworzenia brakującego placu miejskiego, małego zieleńca czy miejsca zabaw dla najmłodszych • ośrodka kulturalnego – szkoła podstawowa na terenie osiedla jest obecnie jedynym miejscem oferującym jakikolwiek zakres usług związanych z oświatą i kultura. Ruiny gazowni mogłyby również być wykorzystane jako lokalizacja osiedlowej biblioteki, sal spotkań, siedzib lokalnych NGO-sów i stowarzyszeń

KLECZKÓW

57

REKOMENDACJE Podział Kleczkowa na cztery, silnie od siebie niezależne, części niesie wiele niedogodności, ale jest też jego wyraźną cechą, którą przy odpowiednich założeniach można nawet pielęgnować.

Nie ulega wątpliwości, że scalenie nastąpić musi na poziomie komunikacyjnym – charakter przestrzenny i funkcjonalny może jednak zachować swoje dotychczasowe cechy. W szczególności jeśli chodzi o pierwszy opisywany przez nas element, jakim jest nabrzeże na północnym brzegu osiedla. Ma on niewątpliwy potencjał, by stać się atrakcyjną przestrzenią rekreacyjno-turystyczną, a przy odpowiednim wyważeniu pomiędzy interesem publicznym i prywatnym, może również przynosić dochód.

Póki co dużą niezależność może zachować teren portu miejskiego, który jednak powinien stopniowo zbliżać się do osiedla. Odkładanie jego rewitalizacji wiąże się ze stopniowym niszczeniem, co może doprowadzić do sprzedania go za bezcen prywatnemu nabywcy. Byłoby to niekorzystne zarówno dla Kleczkowa, jak i całego miasta – teren Portu Miejskiego powinien bowiem być ikoną północnego Wrocławia.

Silniejszemu połączeniu musi poddać się zabudowana część osiedla – w najbliższym czasie szczególnie część wschodnia i centralna. Poprzez rewitalizację historycznych zabudowań kamienicznych i organizację kwartałowych podwórek (i ich zróżnicowanie), a także poprzez mentalne zbliżenie mieszkańców nowych zabudowań do autochtonów uzyskać można spójne i jednorodne osiedle. Wymaga to jednak szczególnej uwagi w działaniach społecznych i stworzenia koniecznych przestrzeni publicznych, z którymi mogliby identyfikować się mieszkańcy Nowego i Starego Kleczkowa.

Brak przestrzeni publicznych uderza na Kleczkowie najbardziej.

Z dużym prawdopodobieństwem pewne miejsca pojawią się niezależnie od działań oddolnych, z powodu silnego wzrostu gęstości zaludnienia, jednak ich powstanie powinno być powiązane z integracją oraz dobrze przemyślane lokalizacyjnie i infrastrukturalnie. Na taki centrotwórczy obiekt idealną przestrzenią zdaje się być teren dawnej Gazowni Ołbin.

KLECZKÓW

ZAKOŃCZENIE: DALSZE DZIAŁANIA Kleczków nigdy nie był, i z całą pewnością przez długi czas jeszcze nie będzie, priorytetem w planach rewitalizacji wrocławskich osiedli.

Może to dobrze, bo nie jest to teren, na którym rewitalizacja jest zagadnieniem najważniejszym. To, czego Kleczków potrzebuje na pewno to kompleksowa, stworzona przez grupę specjalistów z różnych dziedzin, wizja określająca priorytety w rozwoju osiedla oraz realne perspektywy czasowe ich wykonania.

Jest to osiedle, które potrzebuje wytycznych będących wskazówkami dla wielu prywatnych podmiotów i grup interesów, działających na tym terenie.

Nade wszytko Kleczków jest niezwykle ważnym z perspektywy rozwoju Wrocławia miejscem, na którego przyszłość pomysłów wciąż nie ma.

Komunikacja i infrastruktura Kleczków musi zostać scalony – tak, aby podział na cztery części był ewentualnie funkcjonalny, ale nie fizyczny. Dzisiejsza infrastruktura tnie osiedle, utrudniając jakiekolwiek działania społeczne i animacyjne, mogące nadać zaniedbanemu osiedlu nowej rangi i uzdrowić je. Dalsze interwencje powinny opierać się zatem w głównej mierze na opiniach zamieszkujących Kleczków mieszkańców, realizując tym samym ich potrzeby, a nie spekulując nad poprawnością rozwiązań. Warto też zauważyć, że środowisko Seniorów Kleczkowa, jak i Rada Osiedla gotowe są do współpracy przy konsultacjach i poszukiwania właściwych dla osiedla rozwiązań.

Nie mniej istotne są kwestie architektoniczno-społeczne. Martwi zaniedbanie budynków i zła organizacja wnętrz kwartałów – te ulegają stopniowym zmianom, jednak głównie z tytułu działań oddolnych. Szczególne ważne jest natomiast stworzenie wciąż nieobecnych, a tak potrzebnych przestrzeni usług podstawowych: kościoła, domu kultury, małej biblioteki, odpowiedniej skali obiektu służby zdrowia – co bez udziału miasta jest niemożliwe, a bez których o zrównoważonym i uniwersalnym osiedlu nie może być mowy. Bardzo dużym problemem jest też brak przestrzeni centrum, naturalnego katalizatora lokalnych aktywności, które na osiedlu tej skali zdaje się być niezbędne.

KLECZKÓW

59

Fot. 8 Nieużytki na obszarze Kleczkowa i perspektywa ich rychłej zabudowy, spowodują w najbliższych latach prawdziwą rewolucję społeczną w tej części miasta. (źródło: fotopolska. eu)

Ostatecznie więc, najważniejszym działaniem, które podjąć należy już teraz, jest zorganizowanie wspólnie z mieszkańcami Starego i Nowego Kleczkowa wytycznych usługowych i komunikacyjnych osiedla. Ze wstępnego rozeznania wiemy, że zarówno strona społeczna (w tym Rada Osiedla), instytucjonalna (Zakład Karny), jak i biznesowa (Vantage Dewelopment) oraz środowiska eksperckie (Fundacja Citi i Stowarzyszenia Architektów Polskich) są zainteresowane rozmowami na temat podjęcia wspólnych inicjatyw na rzecz zwiększania jakości życia mieszkańców Kleczkowa.

Forum dialogu W ramach pierwszego forum dialogu planujemy prezentację wyników analiz i badań w formie Masterplanu 60+. W drugiej części przewidujemy moderowaną dyskusję na temat potrzeb i możliwości rozwoju tego obszaru oraz współpracy między partnerami.

60

KLECZKÓW

Wnioski zebrane w trakcie tych spotkań posłużyłyby do stworzenia programu międzysektorowych warsztatów prowadzonych przez Fundację City Partnership. Ich celem jest powstanie inicjatyw partnerskich dla rozwoju Kleczkowa, realizujących wnioski z forum dialogu oraz osiągnięcie synergii czterech sektorów, mających wpływ na przestrzeń Kleczkowa: • • • •

organizacji pozarządowych firm prywatnych naukowców urzędników

W efekcie mogłyby powstać międzysektorowe zespoły robocze, wdrażające poszczególne projekty i pomysły, wyposażone w agendę potencjalnych partnerów do tych działań.

Połączenie wiedzy specjalistów nauk społecznych, przestrzennych, inwestorów, zarządców i codziennych użytkowników przestrzeni pozwoli na kształtowanie się nowej wizji dla osiedla Kleczków. Działania te mogą stać się wartościową wytyczną dla przyszłych projektantów i prekursorem nowej metody opracowywania planów rozwoju całego miasta.

KLECZKÓW

61

OŁBIN

DLACZEGO OŁBIN? 63 1. OKIEM PLANISTY: ANALIZA URBANISTYCZNA 65 OŁBIN WE WROCŁAWIU 65 1.1 Zielone śródmieście 65 1.2 Osiedle Ołbin 66 TRANSPORT I KOMUNIKACJA 66 1.3 Sieć rzeczna 66 1.4 Główne połączenia drogowe 69 1.5 Sieć tras rowerowych 69 UKŁAD URBANISTYCZNY 70 1.6 Typologia zabudowy 70 1.7 Przestrzenie publiczne 70 1.8 Własności gruntów 73 REKOMENDACJE 73 2. DZIAŁANIA MIĘKKIE: SENIORZY NA OŁBINIE 2.1 Inwentaryzacja osiedla 75 2.2 Centra spotkań 76 2.3 Charakterystyka społeczna Ołbina 76 2.4 Spotkania informacyjne 77 2.5 Integracja 78 2.6 Piknik na Ołbinie 79 2.7 Inauguracja 80 2.8 Wiadomości od Olba 81 2.9 Akademia Liderów 60+ 81 2.10 Podsumowanie 82

75

3

62

3. LUDZKA SKALA: OBRAZ OŁBINA 83 3.1 Problemy tożsamościowe 83 3.2 Analiza braków: maping osiedla 85 3.3 Lokalne zabytki 86 3.4 Park zamiast placu 86 3.5 Akceleratory 89 3.6 Wielokulturowe południe 89 3.7 Rodzinne Ogrody Działkowe 90 REKOMENDACJE 93 ZAKOŃCZENIE: DALSZE DZIAŁANIA 95

KLECZKÓW

63

DLACZEGO OŁBIN? Ołbin to osiedle pozornie nieodbiegające w żaden sposób od innych śródmiejskich habitatów. Jednak głębsza obserwacja zachodzących tam procesów pozwala zauważyć, że jest to miejsce znajdujące się niejako pomiędzy, i to w kilku wymiarach.

Pomiędzy w rozwoju – bo osiedle zmieniało się całkiem niedawno, ale przestało pod koniec lat 90. Pomiędzy innymi osiedlami, które mają się znacznie lepiej – Nadodrzem, Okręgiem Grunwaldzkim i Wielką Wyspą. Pomiędzy aktywnym centrum, a Odrą, którą miasto ciągle lekceważy. Niektóre z tych pomiędzy sprawiają, że dostrzegamy potrzebę zmian, inne wskazują na katalizatory, który zmiany w końcu wywołają.

O specyfice tej dzielnicy decyduje niezwykle wysoki, jak na śródmiejskie osiedla, udział zieleni w jej krajobrazie.To doskonały punkt wyjścia, jednak dalsza obserwacja wskazuje na niedoskonałości wynikające w głównej mierze z silnych niedostatków infrastrukturalnych Ołbina. Ostatecznie osiedle, które powinno być doskonałym miejscem do mieszkalnia, musi zmagać się z wieloma problemami. Można przy tym odnieść wrażenie, że nikt nie próbuje im zaradzić. Odbija się to w szczególny sposób na osobach starszych, które na Ołbinie spędzają najwięcej czasu, więc są jego podstawowymi użytkownikami.

Od seniorów zależy, w jakim stopniu chcą funkcjonować wewnątrz habitatu, a w jakim poza jego granicami. Zmuszani są jednak do regularnej migracji do okolicznych osiedli, by zaspokoić podstawowe potrzeby, których realizacja na Ołbinie nie jest możliwa.

To właśnie jednofunkcyjność osiedla uderza najbardziej, kiedy poznamy je nieco bliżej.

Sytuacja Ołbina nie jest jednak tragiczna, nie jest on jednoznacznie skazany na stagnację. Wśród potencjału opisywanej dzielnicy można wymienić to, że posiada ponad 20% niezagospodarowanego terenu, dobry układ urbanistyczny i odpowiednią infrastrukturę komunikacyjną. To wszystko pozwala wierzyć, że nawet przy stosunkowo niewielkim nakładzie pracy, Ołbin może stać się osiedlem atrakcyjnym i chętnie zasiedlanym przez mieszkańców

64

OŁBIN

Fot. 9. Wrocławskie osiedle Ołbin to jeden z najbardziej zielonych obszarów śródmiejskich w Polsce. (źródło: fotopolska. eu)

Wrocławia. Zależy to w głównej mierze od woli sprawczej, którą w mieszkańcach pobudzają działania animacyjne – a w innych podmiotach, mamy nadzieję, pobudzi ta publikacja. Poniższa analiza ma na celu ocenę zastanej na Ołbinie sytuacji oraz przedstawienie najistotniejszych działań, jakie należy podjąć by wpłynąć na rozwój osiedla. Nie mamy wątpliwości, że jest to miejsce warte inwestycji i interwencji, a ich podjęcie jest konieczne do rozwoju dzielnicy.

65

1. OKIEM PLANISTY: ANALIZA URBANISTYCZNA Rozdział ten poświęcono obserwacjom planistycznym, a jego zadaniem jest zebranie aktualnych informacji na temat tej części miasta.

Podobnie jak w przypadku osiedla Kleczków, rozdział podzielony został na działy: lokalizacyjny (zatytułowany Ołbin we Wrocławiu), komunikacyjny (Transport i komunikacja) oraz analizy uwarunkowań przestrzennych (Układ urbanistyczny).

OŁBIN WE WROCŁAWIU 1.1 Zielone śródmieście Ołbin to najstarsze historycznie osiedle we Wrocławiu – wyrosłe z handlowej osady biskupiej, która uzupełniała potrzeby jednostki miastotwórczej, jaką był Ostrów Tumski. Dziś osiedle znajduje się około dwóch kilometrów na północny wschód od centrum Wrocławia i nie odgrywa dużej roli w funkcjonowaniu całego miasta. Administracyjnie Ołbin przez lata był częścią Śródmieścia (dziś określanego jako Okręg Grunwaldzki) i właściwie jako jedyny obszar w tak dużym stopniu zachował swój kwartałowy charakter.

Wypełniony plombami w latach 90. ubiegłego stulecia stał się – przynajmniej na pierwszy rzut oka – najlepszym w regionie przykładem kulturalistycznie* zorganizowanego osiedla.

Wyjątkowości nadaje mu fakt, że jest to osiedle o bardzo dużym udziale zieleni – ogromnym, zorganizowanym w środku osiedla parku, znaczną powierzchnią Rodzinnych Ogrodów Działkowych i zieleni przydomowej.

Sytuacja ta plasuje Ołbin jako prawdopodobnie najbardziej zielone śródmiejskie osiedle w regionie. Pozwala to uznać Ołbin za miejsce wyjątkowe i potencjalnie gwarantujące wysoką jakość życia.

* Kulturalizm – podążając za prof Wandą Kononowicz, termin określa ruch przeciwny do progresywnego (typowego dla modernistycznego miasta higienicznego), który charakteryzował się kultywowaniem zwartej zabudowy kwartałowej oraz rezydencjonalnej na przedmieściach.

66

OŁBIN

1.2 Osiedle Ołbin Za obszar opracowania przyjęto administracyjną granicę osiedla*. Teren Ołbina to około 230 ha, z czego same parki zajmują ponad 10 ha, a 50 ha zajmują cztery RODy. Na Ołbinie zameldowanych jest 37,4 tys. mieszkańców, jednak po doliczeniu studentów szacuje się, że żyje tu ok. 40-45 tys. osób.

Gęstość zaludnienia Ołbina nie jest niska, jednak ogromne przestrzenie ROD, a także bliskość centrum i bezpośrednie sąsiedztwo kanału Odry pozwalają sądzić, że na przestrzeni kilkunastu najbliższych lat ilość mieszkańców powiększy się o przynajmniej 15-20%.

Pojawić się może również pewien udział zabudowy biznesowej, która coraz chętniej sięga do terenów śródmiejskich, co jest wynikiem rezygnacji z planowania na bazie wyraźnych podziałów funkcjonalnych. powierzchnia (ha)

ilość mieszkańców

29 300 705 235 110 230

632 432 12 200 6 600 27 800 37 400

wrocław stare miasto kleczków nadodrze ołbin

TRANSPORT I KOMUNIKACJA 1.3 Sieć rzeczna Koryto rzeki Odry oddziela Ołbin od osiedla Kowale na północny i osiedla Zacisze na północnym wschodzie. Brzeg Odry już dziś jest stopniowo zagospodarowywany, dzięki czemu tworzona jest ciekawa przestrzeń wypoczynkowa.

Podobnie jak w przypadku Kleczkowa, pozostaje liczyć na, zapowiadaną od dawna, realizację sieci tramwaju wodnego we Wrocławiu, co pozwoliłoby podnieść rangę obu osiedli i niewątpliwie wpłynęłoby na ich atrakcyjność.

* Granice osiedla, jakie funkcjonować będą po wejściu w życie opracowanych już uchwał miejskich – to jest bez części obszaru Promenad Wrocławskich.

OŁBIN

67

Rys. 23. Ołbin znajduje się w okręgu śródmiejskim, blisko centrum miasta.

Rys. 24. Obszarowo Ołbin zajmuje 230 ha, z czego przeszło 60 ha stanowią tereny zielone. Od zachodu i południa osiedle przechodzi płynnie w inne śródmiejskie osiedla - Okręg Grunwaldzki i Nadodrze.

68

OŁBIN

Rys. 25. Podziały wyznaczone przez drogi silnego ruchu, ulice Wyszyńskiego i Sienkiewicza, wpływają na stopień identyfikacji z osiedlem.

Rys. 26. Drogi rowerowe na Ołbinie - tak jak w całym Wrocławiu - są fragmentaryczne i często zaniedbane.

OŁBIN

69

1.4 Główne połączenia drogowe Przez osiedle przebiegają dwie główne trakcje komunikacyjne. Od południa Ołbin ograniczony jest tranzytową ulicą Sienkiewicza o osi wschodnio-zachodniej, natomiast w środku osiedla ulokowana jest ulica Wyszyńskiego o północno-południowym przebiegu, która jest główną drogą łączącą Wrocław z Warszawą.

Przez swoją istotną rolę i silny ruch kołowy ulica Wyszyńskiego zmieniła przed laty wizerunek osiedla przecinając je na pół i sprawiając, że utraciło ono swoją tożsamość.

Konsekwencją tej zmiany jest fakt, że mieszkańcy wschodniej części wciąż żyją dawnym podziałem administracyjnym, kojarząc swoje osiedle z dzielnicą śródmieście, zachodniej natomiast często utożsamiają się z Nadodrzem, zwłaszcza widoczne jest to w rejonach położonych najbliżej sąsiadującego osiedla.

Ołbin posiada względnie dobrze funkcjonujący układ komunikacji publicznej, szczególnie w części południowej, przy ul. Sienkiewicza, pełnej przystanków tramwajowych i autobusowych. Podobnie wygląda sytuacja przy ul. Wyszyńskiego czy ul. Jedności Narodowej (ograniczającej Ołbin na zachodzie). Gorzej jest w środku osiedla, na ul. Nowowiejskiej, gdzie przystanków jest mniej, a linie, które przez nie przejeżdżają, nie zawsze pozwalają skomunikować się z istotnymi częściami miasta.

1.5 Sieć tras rowerowych Podobnie jak w przypadku samochodów, na Ołbinie rowerzyści przemieszczają się głównie ulicami Sienkiewicza, Wyszyńskiego i Jedności Narodowej.

Główną drogą rowerową jest też początkowy odcinek ulicy Prusa, która przy Parku im. S. Tołpy (na wysokości Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej) przekształca się w trasę rowerowo-rekracyjną w kierunku osiedla Zacisze. Druga rekreacyjna trasa na Ołbinie przebiega przy kanale Odry i przecina wały rzeki.

Na osiedlu wyznaczona jest też droga rowerowa zbiorcza – przebiegająca ulicami Walecznych i Daszyńskiego. Realia poruszania się nimi daleko odbiegają jednak od warunków przyjaznych rowerzystom. Podobnie wygląda sytuacja na głównych ulicach, które czasem zawierają fragmentarycznie drogę dla rowerów, jednak jakość i ciągłość tej infrastruktury pozostawia wiele do życzenia.

70

OŁBIN

UKŁAD URBANISTYCZNY Układ urbanistyczny Ołbina opiera się na niezwykle regularnym układzie, który udało się w dużym stopniu zachować, mimo wojennych perturbacji i agresywnej polityki urbanizacyjnej (na modłę modernistyczną), w okresie powojennym.

Przy obserwacji osiedla Ołbin szczególną uwagę zwrócić należy na: • wysokiej jakości obiekty oświatowe, z różnych okresów historii miasta • dominujące kamienice, z których część wymaga szczególnej opieki • relację śródmiejskiej zabudowy z rozległą zielenią 1.6 Typologia zabudowy W opozycji do niejednolitego Kleczkowa, Ołbin uznać można za osiedle zorganizowane niezwykle przemyślanie. Pomijając kilka budynków wolnostojących w układzie żyletowym, zbyt niskie pawilony handlowe czy ogromny, niezabudowany dotąd, teren RODów, Ołbin – nawet w częściach zabudowanych w okresie powojennym – zachowuje mocno gniazdowe układy z wewnętrznymi podwórkami, z których pewna część zdaje się być zadbana, a przynajmniej zazieleniona.

Osiedle Ołbin, niemal na całym swoim obszarze, zachowało śródmiejski typ zespołów urbanistycznych. Również zabudowa modernistyczna – z reguły dość niska i wizualnie sparcelowana elementami pionowymi – oparta jest na układach gniazdowych. Jest to bardzo jasną wskazówką do dalszych działań budowlanych na tym terenie. Czy to przy organizacji zaniedbanych kwartałów, czy przy przekształceniach terenów, zlokalizowanych w północnej części osiedla, czyli ogrodów ROD. 1.7 Przestrzenie publiczne Podstawową formą przestrzeni publicznej są skwery i parki, które znajdują się w odległości maksymalnie kilkuset metrów od każdego mieszkania.

Osiedle jest więc jednym z najbardziej zrównoważonych w tym aspekcie we Wrocławiu. Próżno tu jednak szukać osiedlowego placu i nie wydaje się, aby taka przestrzeń była na Ołbinie potrzebna – Park im. Stanisława Tołpy świetnie spełnia bowiem rolę lokalnego centrum.

OŁBIN

71

Rys. 27. Na osiedlu wyraźnie dominuje zabudowa kwartałowa i gniazdowa - takiej też spodziewać się możemy, kiedy podjęta zostanie decyzja o zabudowaniu Rodzinnych Ogrodów Działkowych.

Zieleń pełni niezwykle istotną rolę w urbanistyce osiedla. Jej układ nie jest bowiem punktowy (zorganizowany wewnątrz zespołów urbanistycznych), ale pasmowy. Zaczyna się już przy zachodniej granicy, przechodząc w kierunku centralnie usadowionych parków, przez skwery na północ i dalej przez działki, aż po nabrzeże Odry – często nazywane wałami.

Problemem jest jednak brak pełnej ciągłości między skwerami, które mogłyby tworzyć swoisty krwioobieg osiedla oraz często kiepski stan infrastrukturalny i organizacyjny zieleni.* Część skwerów i fragmenty parków wymaga rewitalizacji. Warto rozważyć też ich reorganizację z nadaniem nowych rekreacyjnych funkcji. Równie ważne * W ramach przygotowań do Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego w roku 2015 (budżet na rok 2016) uformowała się grupa aktywnych mieszkańców, którzy przygotowali pierwsze projekty dążące do zespolenia terenów zielonych Ołbina w owy krwioobieg. Grupa działa pod nazwą Zielona Trasa Śródmiejska, jeden autorów niniejszego opracowania mediował i pomagał w opracowaniu kierunków działań tej grupy.

72

OŁBIN

Rys. 28. Ołbin nie ma co prawda typowego placu - ale park im. Stanisława Tołpy świetnie spełnia rolę centrotwórczą na osiedlu.

Rys. 29. Niezabudowane tereny ogrodów działkowych stanowią około 20% terenu osiedla. W przyszłości struktura przestrzenna Ołbina może ulec wyraźnej zmianie.

OŁBIN

73

jest podjęcie próby zazielenienia (choćby w delikatny sposób) i oznaczenia ikonograficznie tych odcinków, które znajdują się na zielonym ciągu, ale nie są w ten sposób zagospodarowane.

1.8 Własności gruntów W przeciwieństwie do sytuacji zastanej na Kleczkowie – z punktu widzenia prawa własności osiedle jest gotowe do wielu przekształceń, bowiem przeważająca większość terenów (zwłaszcza te o znaczeniu strategicznym dla jego rozwoju) jest własnością Gminy Wrocław, bądź znajduje się pod jej zarządem. Pozwala to liczyć na interwencje ze strony Miasta, przed którym stoi szczególna rola w procesie wprowadzania zmian na osiedlu.

REKOMENDACJE Po planistycznym spojrzeniu na Ołbin dostrzegamy, że jest to osiedle, które wymaga w większym stopniu działań punktowych i pracy społecznej, niż szeroko zakrojonego masterplanu do rozwoju przestrzennego. Chociaż wciąż nie wykorzystujemy w pełni potencjału tego osiedla, jego układ i relacje pozostawiają pozytywne wrażenie i pozwalają żywić nadzieje, że stosunkowo niewielkie zmiany są w stanie zmienić Ołbin w istotną część Miasta.

Niewątpliwie budująca jest duża ilość zieleni, która pozwala na zatrzymanie mieszkańców wewnątrz osiedla – w szczególności starszych jego użytkowników.

Pozostaje jednak kwestia uporządkowania, pewnej organizacji i – na co wskazywałby już sam plan Ołbina – połączenia osiedlowej zieleni w swoistą sieć. Najbardziej problematyczna wydaje się natomiast dysfunkcyjna rola ulicy Wyszyńskiego, która jako jedyna w wyraźny sposób osłabia jakość funkcjonowania osiedla. Wobec powyższego rekomendujemy: • organizację zieleni i połączenia parków oraz skwerów Ołbina w sieć • uruchomienie kolejnych linii tramwajowych, opartych o trakcje ulicy Nowowiejskiej, które skomunikują Ołbin z centrum miasta • wykorzystanie bliskości Odry do lokalizacji na terenie osiedla przystanku tramwaju wodnego

74

OŁBIN

Fot. 10. Już dziś, tam gdzie to możliwe, zabudowuje się wolne tereny graniczące z ROD. Na zdjęciu nowy zespół mieszkaniowy "Zielone Śródmieście" przy ulicy Jaracza. (źródło: fotopolska. eu)

• uporządkowanie infrastruktury rowerowej, zachowanie jej ciągłości oraz uzupełnienie o nieobsługiwane dziś fragmenty osiedla, by rower stał się istotnym środkiem transportu na Ołbinie • osłabienie roli komunikacji ponadlokalnej ulicy Wyszyńskiego, by móc stopniowo na nowo scalić osiedle w jedną całość.

75

2. DZIAŁANIA MIĘKKIE: SENIORZY NA OŁBINIE Metodologia i podejście do badań nad oboma osiedlami były takie same i zostały opisane w rozdziale dotyczącym Osiedla Kleczków.

Starając się opisać społeczny aspekt projektu, związany z Osiedlem Ołbin skupimy się wobec tego na konkretnych działaniach, ich efektach oraz propozycjach zmian.

Ołbin i Kleczków stanowią dwie odmienne przestrzenie społeczne. O ile Kleczków jest łatwo definiowalny, a jego mieszkańcy czują się zamknięci w kręgu instytucji miejskich granic (rzeka Odra, tory kolejowe), o tyle mieszkańcy Ołbina, który jest osiedlem rozległym, mają trudności ze zdefiniowaniem jego granic. Dlatego też te same działania powodowały często zupełnie odmienne rezultaty.

2.1 Inwentaryzacja osiedla Inwentaryzacja osiedla Ołbin przeprowadzona została pod kątem zasobów organizacyjnych – wyszukania na tym terenie organizacji pozarządowych, instytucji miejskich, lokalnych przedsiębiorców czy też liderów zaangażowanych w działania na rzecz społeczności lokalnej, którzy mogliby być partnerami dla działań aktywizujących seniorów. Nawiązaliśmy współpracę z takimi organizacjami, jak: • • • • • • • • •

Stowarzyszenie Żółty Parasol Towarzystwo Edyty Stein Towarzystwo Walki z Kalectwem redakcja gazety obywatelskiej Kornela Morawieckiego Fundacja Marii i Kazimierza małżonków Wojnowskich Centrum Kultury im. Jana Kiepury Polski Związek Niewidomych Filia nr 34 Miejskiej Biblioteki Publicznej przy ul. Wyszyńskiego Zespół Terenowej Pracy Socjalnej nr 8 przy ul. Nowowiejskiej 29 Zespół Terenowej Pracy Socjalnej nr 9 przy ul. Nowowiejskiej 102

W trakcie poszukiwań dotarliśmy również do pana Ariela Volanowskiego, który podejmował wcześniej działania aktywizacyjne i integracyjne

76

OŁBIN

na osiedlu Ołbin. Udzielił nam on wielu cennych informacji dotyczących lokalnych działań społecznych podejmowanych w poprzednich latach oraz współpracy pomiędzy różnymi instytucjami.

Podjęte próby integracji mieszkańców pod szyldem Porozumienie dla Ołbina nie odniosły rezultatu, gdyż środowisko to jest mocno podzielone.

2.2 Centra spotkań Naturalnymi punktami, w których promowano projekt oraz bazami dla rekrutowania uczestników spotkań były siedziby firm lokalnych przedsiębiorców.

Sklep Rybny przy ul. Nowowiejskiej, którego właścicielką jest pani Bogumiła Kęsik (obecnie członkini Ołbińskiej Rady Seniora), okazał się centralnym miejscem na mapie rekrutacji. Ponadto promocję projektu wsparli: • • • • • •

piekarnia Żeleznych, przy ul. Barlickiego punkt ksero, przy ul. Kluczborskiej sklep warzywny, przy ul. Nowowiejskiej cukiernia U Spychały przychodnia zdrowia, przy ul. Nowowiejskiej oraz zaprzyjaźnieni mieszkańcy i sympatyczki senioralnych kawiarenek społecznych – panie Barbara Szkup oraz Irena Brojek

Informacja ta jest istotna dla pełnego opisu modelu aktywizacji społeczności lokalnych. Przekonaliśmy się, że obok oczywistych podmiotów, takich jak lokalne NGO’sy, znaleźć można miejsca oraz środowiska, po których takiego zaangażowania się nie spodziewaliśmy (by wymienić tylko sklep rybny czy punkt ksero). Większość społeczności lokalnych ma własne centra spotkań, z którymi warto nawiązać współpracę. Ponadto kontakty z organizacjami, działającymi w trzech różnych sektorach (budżetowym, biznesowym i pozarządowym), umożliwiły poznanie ogromnej rzeszy osób w wieku 60+, które wyraziły chęć zaangażowania się w społeczne działania na Ołbinie.

2.3 Charakterystyka społeczna Ołbina Z przeprowadzonych z mieszkańcami Ołbina rozmów wyłonił się obraz osiedla pełnego patologii. Głównymi problemami wskazywanymi podczas swobodnych wywiadów są:

OŁBIN

• • • • •

77

alkoholizm bezrobocie niska estetyka podwórek zaniedbane budynki i drogi dezintegracja mieszkańców oraz brak dbałości o otaczającą ich przestrzeń

Na osiedlu obserwuje się podział na starych mieszkańców oraz nowych – głównie studentów, którzy często migrują w obrębie dzielnicy czy też całego miasta. Starsi mieszkańcy nie są zadowoleni z sąsiedztwa studentów, bo są oni hałaśliwi i nie przestrzegają norm współżycia sąsiedzkiego.

2.4 Spotkania informacyjne W maju i czerwcu zorganizowano kilka spotkań informacyjnych, podczas których zaprezentowano idee osiedlowych rad seniorów oraz działania podejmowane dotychczas przez seniorów na Nadodrzu. Potencjalni członkowie Zgromadzenia Seniorów mogli również zapoznać się z proponowaną im ofertą działań edukacyjnych. Obok kursów języków obcych i obsługi komputera, przewidziane zostały szkolenia z ekspertami dotyczące działań społecznych, które miały na celu zwiększenie poczucia sprawstwa oraz zapewnienie atmosfery działań edukacyjnych – jako uzupełnienie integracji przy kawie. Spotkania odbywały się w zaprzyjaźnionych instytucjach: • pierwsze ze spotkań odbyło się w Domu Edyty Stein 28.05.2014 roku i gościli na nim przedstawiciele organizacji działających na Ołbinie • kolejne dwa spotkania odbyły się w Miejskiej Bibliotece Publicznej przy ul. Wyszyńskiego - pierwsze z nich: 16.06.2014, drugie: 30.06.2014; spotkania w bibliotece skierowane były do bezpośrednich odbiorców projektu – osób w wieku 60+.

Inną formą rekrutacji były dyżury Juniormentora w Cukierni u Spychały, która wzięła udział w akcji Senior idzie na kawę oraz we wspominanym już Sklepie Rybnym, którego właścicielka namawiała do udziału swoich wieloletnich klientów. Dało to możliwość dotarcia do szerokiej i zróżnicowanej grupy seniorów, a nie tylko do lokalnych liderów. Warto dodać, że inaczej reprezentacja interesów społeczności lokalnej byłaby niepełna, a wręcz zdominowana problemami identyfikowanymi jedynie przez owych liderów.

78

OŁBIN

2.5 Integracja Kolejnym zadaniem była integracja pozyskanych do działań osób w wieku 60+, zaprzyjaźnionych organizacji i liderów lokalnych. Pierwsza część odbyła się w formie spotkań, podczas których uczestnicy mogli poznać się i stworzyć mapę interwencji, które koncentrowały się wokół takich zagadnień i problemów, jak: • niska estetyka oraz brak uporządkowania przestrzeni w obrębie podwórek • zbyt mała ilość zieleni na osiedlu • niewłaściwe oznakowanie ulic i przejść dla pieszych • niedobór miejsc dla dzieci i młodzieży (placy zabaw, boisk, zajęć pozalekcyjnych) • brak zajęć dla seniorów • zbyt mała ilość programów przeciwdziałających patologiom i problemom alkoholizmu, narkomanii czy bezrobocia • brak pomocy osobom znajdującym się w trudnych sytuacjach Innym problemem, który został dostrzeżony jest brak miejsca oraz odpowiedniej oferty kulturalno-społecznej na osiedlu dla osób w wieku senioralnym oraz zaniedbanie osób uwięzionych w domu (takich, które nie mogą wyjść z mieszkania np. z powodu choroby).

Wielu spośród uczestników spotkań dostrzegło również negatywne postawy wśród osób starszych, objawiające się wysoką roszczeniowością, niskim poczuciem sprawstwa i odpowiedzialności za swoje życie oraz przestrzeń, w której żyją.

Pani prezes Koła Śródmiejskiego Polskiego Związku Niewidomych zasygnalizowała ponadto istnienie ogromnej ilości barier instytucjonalnych oraz architektonicznych, utrudniających funkcjonowanie osób z dysfunkcją wzroku. Dzięki stworzeniu w/w mapy problemów i zagadnień został zaprojektowany cykl spotkań eksperckich w ramach Akademii Liderów 60+, którego zadaniem było przygotowanie i zachęcenie aktywnych seniorów z Ołbina do podejmowania efektywnych działań. Wnioski z tych spotkań i wytworzona energia społeczna wykorystana została w trakcie organizacji kolejnych wydarzeń na Ołbinie.

OŁBIN

79

Fot. 11. Na Ołbinie zawiązała się bardzo silna grupa ciekawych ludzi, gotowych do działań dla swojego osiedla.

2.6 Piknik na Ołbinie Wydarzeniem integrującym powstałe Zgromadzenie Seniorów z instytucjami i organizacjami, działającymi na terenie Ołbina był wspólne zorganizowany piknik rodzinny w Parku im. E. Stein. Impreza ta miała charakter lokalny i kameralny. Miejscowi przedsiębiorcy i aktywiści zorganizowali poczęstunek (piekarnia Żeleznych oraz Ariel Volanowski). Udało się zaangażować również lokalną parafię – Kościół Świętego Michała Archanioła.

Seniorzy z Nadodrza, przy wsparciu Zgromadzenia Seniorów z Ołbina, propagowali idee osiedlowych rad seniorów oraz prowadzili zapisy na kursy i szkolenia dla nowopoznanych osób z Ołbina w wieku 60+. Piknik współorganizowały następujące instytucje: ołbińskie koła terenowe Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, Towarzystwo im. Edyty Stein, kawiarnia Piękna Helena, Dolnośląska Szkoła Muzyczna oraz lokalna policja i straż miejska.

Celowo wydarzenie to zostało zorganizowane w tzw. małym parku, by odczarować jego negatywny wizerunek jako miejsca spotkań okolicznych pijaków i przestępców.

80

OŁBIN

Organizacja festynów, pikników czy innych wydarzeń lokalnych jest okazją do nawiązania i zacieśnienia współpracy, co jest wymierną wartością dodaną.

Imprezy tego typu wymagają już na wstępie dopełnienia wielu formalności – należy otrzymać określone zgody, a w tym celu trzeba precyzyjnie zdefiniować cel imprezy (np. integracja społeczności lokalnej) i zinwentaryzować zasoby, którymi dysponuje każdy angażujący się w przedsięwzięcie podmiot.

Formą zaangażowania w lokalny festyn może być zarówno wsparcie techniczne, dostarczenie niezbędnych materiałów i elementów wyposażenia, jak również przygotowanie oferty atrakcji dla uczestników (gier, zabaw, targów rękodzieła, poczęstunku od lokalnych wytwórców, będącego formą reklamy ich wyrobów, a także koncertów, kursów gotowania czy pokazu wozów strażackich).

2.7 Inauguracja Zwieńczeniem powyższych działań, było seminarium inaugurujące powstawanie rad seniorów na Kleczkowie i Ołbinie. Uroczystość miała charakter bardzo oficjalny, gościliśmy przedstawiciela władz miejskich, funkcjonariuszy służby więziennej, przedstawicielkę Centrum Integracji Społecznej, przedstawiciela Wrocławskiego Centrum Rozwoju Społecznego, organizatorkę Studium Trzeciego Wieku ze szkoły SKIBA, wolontariuszy Fundacji Dom Pokoju, przedstawiciela Nadodrzańskiej Rady Osiedla, przedstawicieli organizacji pozarządowych oraz seniorów Nadodrza, Ołbina i Kleczkowa.

Gospodarzami seminarium byli seniorzy skupieni wokół nadodrzańskiej rady seniorów. Juniormentorzy wraz z radnymi przedstawili zgromadzonym gościom działania prowadzone przez seniorów na Nadodrzu. Była to forma inspiracji działań nowopowstających Rad Seniorów.

Rozmowy z przedstawicielami działającej już rok nadodrzańskiej Rady Seniorów przekonały uczestników z Ołbina i Kleczkowa, że osiedlowa rada podejmuje realne działania, takie jak promocja lokalnych produktów, otwarcie kawiarenki społecznej, organizacja debat, interwencje lokalne itp.

Podczas uroczystości przedstawiliśmy przyszłych radnych z Ołbina i Kleczkowa. Każdy z nich został powitany przez Prezes Fundacji Dom Pokoju i uhonorowany znaczkiem z logo rad seniorów.

OŁBIN

81

2.8 Wiadomości od Olba Chcąc zintegrować grupę najbardziej aktywnych i zaangażowanych przyszłych radnych w październiku 2014 roku zorganizowana została gra terenowa na Ołbinie. Oprócz funkcji integracyjnej miała ona na celu ugruntowanie poczucia tożsamości z miejscem zamieszkania. Fabuła gry oparta była na informacjach dotyczących historii Ołbina, a uczestnicy otrzymywali wiadomości od tajemniczego Olba – domniemanego założyciela osady. Wielki Olba przekazywał im wiedzę dotycząca ważnych miejsc na osiedlu, takich jak: • park im. Stanisława Tołpy wraz ze znajdującymi się w jego pobliżu budynkami: Wydziałem Architektury Politechniki Wrocławskiej i Szkołą Podstawową nr 1 • park im. Edyty Stein, z kościołem św. Michała Archanioła • Dom Edyty Stein • odrestaurowana, półokrągła kamienica przy ul. Prusa 5 Wiadomości, które Olba zostawił dla uczestników gry, zostały odnalezione w miejscu zniszczonego opactwa benedyktyńskiego, które niegdyś znajdowało się na terenie obecnego Parku Tołpy. Poza odkryciem szlaku, który dla przyszłych radnych ustanowił Olba, ich zadaniem było zbieranie składników, które pozwolą przyrządzić świętą miksturę.

Gra zakończyła się w siedzibie Fundacji, a ową świętą miksturą okazała się być aromatyczną kawą z przyprawami. Tam też seniorzy mieli okazję lepiej się poznać i wspólnie powspominać dzieciństwo spędzone na Ołbinie.

Taka forma integracji w działaniu stanowi rekomendację i przykład dobrej praktyki – wykorzystanie wydarzeń uznawanych za kamienie milowe danego miejsca buduje tożsamość lokalną, a jednocześnie pokazuje kierunki działań, definiowane podczas odwiedzania kolejnych miejsc.

2.9 Akademia Liderów 60+ Działaniem edukującym przyszłych radnych był cotygodniowy udział w warsztatach dla Liderów 60+. Cykl składał się z 9 spotkań i miał za zadanie przygotować przyszłych radnych do pełnienia ich funkcji. Tematami spotkań były:

82

• • • • • • • • •

OŁBIN

Komunikacja empatyczna versus asertywność Współpraca w grupie: dynamika grupy Współpraca w grupie: planowanie i realizacja działań Motywowanie innych i zachęcenie do współpracy Wizerunek i autoprezentacja Etykieta spotkań formalnych Komunikacja we współpracy międzypokoleniowej Komunikacja w sytuacjach formalnych Podstawy mediacji

2.10 Podsumowanie

Grupa seniorów, którą udało się zrekrutować do projektu, będzie potrzebowała dalszych działań animacyjnych, utrwalających efekty dotychczasowej pracy, również po zakończeniu projektu.

W działania te zaangażowane będą lokalne organizacje: NGO i Biblioteka, które oferują swoje siedziby jako miejsca spotkań, rozmów, debat i dyskusji, przy jednoczesnym poczuciu misji aktywizacji społeczności lokalnej.

Początkowe działania mające na celu inwentaryzację zasobów społecznych okazują się więc istotne po zakończeniu działań projektowych – w sposób automatyczny lokalni aktywiści przejmują rolę animatorów i wsparcia organizacyjnego powstałej Rady Seniorów. Rada ta stopniowo kierunkuje swoje działania, tworząc departamenty, które stanowią odpowiedź na potrzeby mieszkańców oraz realizację ambicji zaangażowanych w nie osób.

Podział ten uwzględnia istnienie takich departamentów, jak: • departament historyczny – istnieje pomysł na realizacje wystawy dotyczącej wspomnień osób zamieszkującej Ołbin; • departament społeczny – nastawiony na upiększanie i porządkowanie przestrzeni osiedla oraz angażujący się w przeciwdziałanie zjawiskom patologicznym; • departament kulturalny – skupiający się na aktywności fizycznej osób w wieku 60+ oraz działalności edukacyjno-kulturalnej.

83

3. LUDZKA SKALA: OBRAZ OŁBINA Obiektywnie to nie analiza planistyczna, a praca z mieszkańcami pozwoliła nam poznać Ołbin i zrozumieć zachodzące na nim procesy.

Prezentowana charakterystyka osiedla opracowana została na podstawie wielu rozmów i spacerów po obszarze, które pozwoliły jeszcze lepiej dostrzec jego wyjątkowość – niewidoczną często w formie przestrzeni, a ujawniającą się w sposobie, w jaki jest ona użytkowana. Znów niezwykle istotne okazały się osiedlowe pikniki, które nie odbyłyby się bez wsparcia Fundacji Dom Pokoju.

W tej części ważne było spojrzenie na strukturę urbanistyczno-architektoniczną osiedla z punktu widzenia człowieka. Wskazało ono podziały i związki niedostrzegalne z innej perspektywy, a także pozwoliło dostrzec kierunki ruchu użytkowników oraz wykorzystywanie i jakość osiedlowych usług.

Ostateczne wnioski dowodzą, że perspektywa studialna mocno zawiodła – pozornie zdrowe osiedle, w rzeczywistości okazało się być mocno niejednorodne i posiadać znacznie większy problem tożsamościowy, niż wcześniej sądziliśmy.

3.1 Problemy tożsamościowe Mimo, że Ołbin to osiedle o standardowych rozmiarach, odczuwalna wielkość osiedla zachwiana jest przez jego niejasne granice. Dla wielu Wrocławian Ołbin to po prostu Śródmieście, albo Okręg Grunwaldzki – również sami mieszkańcy nie mają wyraźnego poczucia, na jakim osiedlu się znajdują.

Zwłaszcza użytkownicy czasowi (jak studenci architektury) z powodu skutecznej akcji marketingowej rewitalizacji Nadodrza, właśnie z tym osiedlem utożsamiają lokalizację swojego Wydziału czy stancji.

Ten problem szczególnie mocno odczuwalny jest po zachodniej stronie ulicy Wyszyńskiego, która fizycznie przecinając osiedle – mentalnie również niejako tnie tożsamość mieszkańców. To wszystko sprawia, że jeśli Ołbin w ogóle jest rozpoznawalny jako osiedle, to często odbierany jest mylnie – jako obszar między ul. Wyszyńskiego i Nowowiejską w kierunku północno-wschodnim, co stanowi mniej niż połowę realnej powierzchni osiedla.

84

OŁBIN

Fot. 12. Ulica Nowowiejska to jedna z najważniejszych arterii Ołbina. (źródło: fotopolska. eu)

Fot. 13. Zielony charakter osiedla udziela się również mieszkańcom, którzy często sami organizują i pielęgnują swoje przydomowe ogródki. (źródło: fotopolska. eu)

OŁBIN

85

3.2 Analiza braków: maping osiedla Rozmowy z mieszkańcami i wprowadzanie informacji na plan osiedla pozwoliło zauważyć szereg problemów, z jakimi Ołbin się boryka, a które na pierwszy rzut oka trudno byłoby zauważyć. Niemal wszyscy badani poruszali się w okolicach Parku Tołpy, co potwierdziło jego centrotwórczy charakter.

Większość dróg zmierzała jednak poza osiedle – do centrum, na Nadodrze czy Biskupin. Pytani o cel podróży mieszkańcy zauważali, że na ich osiedlu brak jest podstawowych dla nich przestrzeni usługowo-rekreacyjnych, a które znajdują w innych rejonach miasta.

Wśród tych braków szczególnie uderzał niedobór usług handlowych – starsi mieszkańcy z tytułu remontu jedynej ołbińskiej Biedronki decydowali się na podróże do tej znajdującej się na Nadodrzu, przy rondzie Anny German, bądź do supermarketu E.Leclerc na Kleczkowie. Inni, nieco zamożniejsi, kierowali swoje kroki do Pasażu Grunwaldzkiego. Wielu badanych zwracało też uwagę na niemal całkowity brak przestrzeni dla różnych grup społecznych oraz wiekowych (dzieci, młodzieży i seniorów). Śródmiejski charakter zabudowy skutkuje również brakiem miejsc parkingowych. Mieszkańcy krytykowali ponadto zbyt jednofunkcyjny charakter osiedla. Dobrze ocenili natomiast ideę tworzenia na Ołbinie nowych miejsc pracy, co mogłoby sprowokować także pojawienie się usług związanych z kulturą, sportem czy rekreacją.

Ogólny wizerunek osiedla, jaki wybrzmiewał z opinii badanych, był zdecydowanie pozytywny. Większość badanych z dumą opowiadała o swoim życiu na Ołbinie i, mimo dostrzegalnych mankamentów, mieszkańcy osiedla nie chcieliby się z niego wyprowadzać.

Istotne jest jednak zauważenie naturalnej niedoskonałości badania – mieszkańcy z którymi mieliśmy największy kontakt pochodzili głównie z tzw. naturalnego okręgu Ołbina (czyli na wschód od ul. Wyszyńskiego i na północ od ul. Nowowiejskiej), bądź z jego zachodniej części (mieszkań ulokowanych przy ul. Nowowiejskiej) – a zatem byli to mieszkańcy okolic Parku. Na pikniku nie pojawili się natomiast niemal w ogóle mieszkańcy zachodniej i południowej części osiedla, co potwierdziło przypuszczenia wysunięte w analizie i wykazało największy problem Ołbina, czyli jego niejednorodność w świadomości mieszkańców.

86

OŁBIN

3.3 Lokalne zabytki Już pobieżna obserwacja pozwala zauważyć, że chociaż na Ołbinie niewiele jest zabytków, to te które są prezentują niezwykle wysoki poziom architektoniczny. Wśród nich wymienia się głównie: kościół pw. św. Michała Archanioła, budynek Wydziału Architektury, kamienicę przy ul. Chemicznej, secesyjną kamienicę przy ul. Prusa 5, Szkołę Podstawową nr 1, Liceum Ogólnokształcące nr 1, przebudowywaną aktualnie modernistyczną Szkolę Podstawową nr 84 oraz zespół budynków mieszkalnych znajdujący się po drugiej stronie ul. Górnickiego. Wśród perełek Ołbina wymienia się również poprzemysłowy budynek piekarni Mamut, który wciąż czeka na adaptacje i rewitalizacje.

Jest to jednak tylko najbardziej rozpoznawalna część opisywanego osiedla. Szczęśliwie Ołbin w dużym stopniu przetrwał mimo działań wojennych i można przypuszczać, że wśród kwartałów znajdziemy znacznie więcej wartościowych elementów miejskiej tkanki, takich jak secesyjne kamienice przy ul. Wyszyńskiego, ulokowane w kwartale Wyszyńskiego-SienkiewiczaMatejki-Prusa. Warto więc przyjrzeć się zabytkowej tkance Ołbina i podjąć się opieki nad wartościowymi obiektami oraz tak układać miejscowe plany, by nowe obiekty z szacunkiem odnosiły się do historycznej zabudowy.

3.4 Park zamiast placu Urbanistyczne, ale i społeczne centrum osiedla, stanowi park im. Stanisława Tołpy – który do roku 2005 nazywał się parkiem Nowowiejskim. Założenie powstało w latach 1902-1907. W jego obrębie znajduje się niewielki staw, który jest pozostałością po odnodze Odry. W środku stawu zamontowana jest fontanna, a sama woda jest przestrzenią życia wielu organizmów – w tym kaczek, które użytkownicy osiedla niekiedy chodzą karmić. W północno-zachodniej części obszaru znajduje się niewielkie wzniesienie, które latem jest wykorzystywane do organizacji pikników i nieformalnych spotkań mieszkańców. W parku wybudowano również plac zabaw dla dzieci, nie jest on jednak zbyt dobrze wyposażony.

Do lat 90. XIX wieku park był w dużym stopniu związany z obecnym na Ołbinie kościołem św. Michała Archanioła. Wtedy zdecydowano o przedłużeniu ulicy Wyszyńskiego (wówczas Adalbertstraße) w kierunku Mostów Warszawskich, przecinając tym samym park tak, że mniejsza jego część została przykościelnym zieleńcem, a większa stała się przestrzenią czysto rekreacyjną.

OŁBIN

87

Fot. 14. Secesyjna kamienica przy ul. Prusa 5 to jeden z najważniejszych zabytków Ołbina. Odrestaurowana kilka lat temu cieszy oko finezyjnym detalem. (źródło: Wikimedia Commons)

Fot. 15. Park im. Stanisława Tołpy - do niedawna Nowowiejski - to najważniejsza przestrzeń na Ołbinie.

Pełni podwójną rolę płuc i serca osiedla. (źródło: fotopolska. eu)

88

OŁBIN

Fot. 16. Istotna rola parku nie jest nowa, ani przypadkowa - pełnił on funkcje centrotwócze jeszcze na długo przed wojną. (źródło: fotopolska. eu)

Z czasem, wraz ze zmieniającymi się potrzebami społeczeństwa, park nabierał coraz większego znaczenia, by w końcu stać się niepodważalnym sercem otaczającego go osiedla.

Stawał się on tym ważniejszy im mocniejsze stawały się podziały komunikacyjne z tytułu silnego udziału samochodów w ruchu miejskim oraz poprzez zmianę administracyjną – rezygnację z dzielnic na rzecz osiedli.

Mimo swojej istotnej roli, potencjał Parku Tołpy wciąż nie jest do końca wykorzystany. Wielu mieszkańców zwraca uwagę na nieobecność amfiteatru, odpowiedniej obsługi sportowej (jak siłownie terenowe) czy innego typu infrastruktury służącej rozrywce. Mimo mnogości działań społecznych, zorganizowanych w taki sposób, by silnie integrować mieszkańców i budować lokalną tożsamość (poprzez powiązanie ich z miejscem w którym żyją), wciąż brakuje kolejnych, o większej skali. Istotną role odegrać mogłaby tu Rada Osiedla, która jednak nie wykazuje chęci do podjęcia stosownych aktywności.

OŁBIN

89

3.5 Akceleratory Centra osiedli, które mają często postać placów, skupiają wokół siebie usługi będące naturalnym akceleratorem życia osiedla. Skoro w przypadku Ołbina takie centrum stanowi park Tołpy, naturalnym procesem było utworzenie się punktowych akceleratorów, które przyciągają mieszkańców w różnym wieku i o różnych potrzebach. Co istotne, są to często podmioty prywatne. Wśród miejsc ważnych dla Ołbinian są to z jednej strony sklep rybny pani Bogumiły Kęsik (który jest swoistym centrum zwłaszcza dla starszych mieszkańców), ale także nowa drukarnia przy ul. Prusa, która jest akceleratorem dla wielu ołbińskich studentów, głównie skupionych wokół Wydziału Architektury.

Wiele z tych miejsc, obok swoich podstawowych funkcji, pełni również inne, uzupełniające. Czasem czysto społeczne – dzięki możliwości spotkania i rozmowy z właścicielem czy sąsiadem.

Skutki tej specyficznej sytuacji można odczytać z oczekiwań, jakie zobrazowane zostały w mapowaniu Ołbina. Wielu mieszkańców sugerowało nie tyle utworzenie niezależnych przestrzeni kultury czy doradztwa, ale raczej wykreowanie specyficznej sieci ośrodków łączących usługi podstawowe z uzupełniającymi – choćby kawiarnię z galerią, handel z punktem porad prawnych, przedszkole ze świetlicą popołudniową.

Co ważne, większość usług na Ołbinie to małe lokale handlowe – często źle prowadzone, które trwają przez nieobecność dyskontu spożywczego.

Stan ten jednak ulega stopniowej zmianie – lokale zyskują komercyjne szyldy znanych sklepów sieciowych, jak Żabka czy Fresh. Można też znaleźć również kilku starych rzemieślników. Niemniej te usługi, które nadają rytm lokalnemu życiu, jak kawiarnie, restauracje i bary, praktycznie nie występują na Ołbinie. Osiedle to prezentuje się szczególnie słabo na tle otaczającego go Okręgu Grunwaldzkiego czy pobliskiego Nadodrza. Prawdopodobnie to dlatego niemal wszystkie sugestie mieszkańców dotyczyły właśnie tworzenia tego typu usług.

3.6 Wielokulturowe południe Najbardziej zaniedbana jest południowa część osiedla – od ulicy Prusa do Sienkiewicza. Mimo, że w wielu miejscach nabiera nowego blasku, wciąż uchodzi za mekkę wrocławskich Romów, co wpływa na jednoznacznie negatywny wizerunek społeczny.

90

OŁBIN

Kontakt z różnymi grupami mieszkańców osiedla pozwolił dostrzec jeszcze inne aspekty południowej części Ołbina. Mieszkańców o romskim pochodzeniu istotnie jest tam wielu, ale są to ludzie w bardzo wysokim stopniu zasymilowani i chętni do integracji – co więcej, nie są skłonni do autogettoizacji. Przeciwnie, nawiązują kontakt z pozostałymi mieszkańcami, budują więzi, traktują sąsiadów wedle własnych standardów – jak bliską rodzinę.

Ten obraz potwierdzany był przez każdego napotkanego w tej części osiedla mieszkańca polskiego pochodzenia.

W tej sytuacji koniecznym wydaje się podjęcie działań dążących do poszerzenia świadomości społecznej pozostałych mieszkańców osiedla i miasta, oraz próby społecznej rewitalizacji tej części Ołbina, tak by w naturalny sposób sprowokować wzrost wygaszonej aktywności. Dopiero wówczas realne staną się szerzej zakrojone zmiany przestrzenne.

3.7 Rodzinne Ogrody Działkowe Elementem niezwykle silnie charakteryzującym Ołbin są ulokowane na jego północnym skraju ROD. Z działek korzystają głównie mieszkańcy osiedla, co nierzadko powoduje konflikty, bowiem nie jest to przestrzeń szczególnie lubiana przez pozostałych użytkowników. Mieszkańcy często wspominają o problemie z dostępem do Odry, kwestii wypalania śmieci lub liści przez działkowiczów czy zwiększonej ilości insektów w okresie letnim.

Jest wysoko prawdopodobne, że ze względu na swoją lokalizację, teren ROD podlegać będzie na przestrzeni najbliższych lat przemianom, a działkowcy będą stopniowo z obszaru wysiedlani.

Nie jest to jednak problem, którego doświadczać będziemy w najbliższym czasie – dotychczasowy plan miejscowy dla tego obszaru jest nieaktualny (z tytułu przedawnienia, bowiem powstał w 2006 roku). Ponadto jest nierealny do zrealizowania ze względów ekonomicznych – przewiduje on gęstość zabudowy, która przy stawkach podatkowych obejmujących Ołbin, nie zainteresuje żadnego dewelopera. Zmiany są jednak nieuniknione, bowiem jest to obszar większy od nieużytków Kępy Mieszczańskiej czy kleczkowskich Promenad Wrocławskich. Może być więc następnym w kolejności terenem zielonym przygotowywanym do zabudowy.

Oczywiście hamulcem tych zmian są koszty, jakie Miasto musiałoby ponieść z tytułu odszkodowań za mienie znajdujące się na działkach – co

OŁBIN

91

Fot. 17. Ogromna powierzchnia ogrodów działkowych stanowi o wyjątkowości tego wrocławskiego osiedla. (źródło: fotopolska. eu)

Fot. 18. Wiejski charakter działek nadaje osiedlu uroku, który, chociaż nie będzie to łatwe, warto zachować. (źródło: fotopolska. eu)

92

OŁBIN

nie zmienia faktu, że prędzej czy później zmiany te będą konieczne. Dlatego po wstępnych rozmowach z działkowcami podjęliśmy działania mające na celu wypracowanie kompromisu, który z jednej strony przyspieszy nieuchronne zmiany (tym samym pozwalając na realizację nowych usług na Ołbinie), a z drugiej strony sprawi, że będą one mniej dotkliwe dla użytkowników RODów.

Istotne wydają się przy tym efekty dokonanego mapingu. Sprowokowały nas one do zastanowienia się nad tym, czy istotnie osiedle wymaga nowych lokatorów, a chłonność mieszkaniowa Wrocławia wciąż jest tak wysoka, by konieczne było tworzenie tak intensywnej zabudowy mieszkaniowej?

Istnieje bowiem szereg rozwiązań, które pozwoliłyby na inne formy przekształceń ołbińskich RODów: • Pierwszą propozycją, może być zielona strefa biurowo-mieszkaniowa, z przeważającym udziałem aktywności gospodarczej, ale w takiej formie, by możliwie w jak największym stopniu zachować ogródki działkowe (np. w zmienionej, wspólnotowej, a nie indywidualnej formie.

Rekomendacją do wizji tej przestrzeni mogą być znane z zachodniej Europy przykłady tzw. Urban Farmingu • Druga koncepcja uwzględnia uwłaszczenie użytkowników ROD, po podpisaniu umowy o zagwaranotowaniu przekształcenia na działki mieszkaniowe, jednorodzinne. W tym wypadku niezwykle istotna byłaby rola miasta, które musiałoby odebrać zaniedbane działki, by tam zrealizować obiekty usług podstawowych oraz zorganizować odpowiednią do obsługi osiedla mieszkaniowego infrastrukturę.

• Również w przypadku realizacji zamierzonego pierwotnie osiedla mieszkaniowego, warto byłoby założyć w jego ramach odpowiednio duży obszar parkowy (będący kontynuacją ołbińskiego pasa zieleni oraz obiekty miejskie TBS, aby również w obszarze deweloperskim prowadzić do tzw. miksacji społecznej Wydaje się, że takie rozwiązania dałyby okazję do wykreowania atrakcyjnego przedłużenia wartościowej zabudowy Ołbina. Na szczególną uwagę zasługuje zwłaszcza wizja strefy z priorytetem aktywności gospodarczej.

Decyzja ta pozwoliłaby na wykreowanie, unikalnego na skalę kraju, ekologicznego obszaru biznesowego, który utrwaliłby wizerunek Ołbina jako zielonego osiedla.

OŁBIN

93

REKOMENDACJE Efektem pracy z mieszkańcami osiedla oraz przeprowadzonego badania empirycznego jest dostrzeżenie szeregu podstawowych problemów, dla których zaproponowano odpowiednie rozwiązania. Przedstawiono poniżej z podziałem na trzy obszary: usługowy, infrastrukturalny i komunikacyjny.

Usługi, które na Ołbinie właściwie nie występują, wymagają odgórnej interwencji. Należy zatem: • utworzyć przestrzenie odpowiednie dla dzieci, młodzieży i seniorów, wykorzystując istniejącą infrastrukturę (parki, skwery, opuszczone partery usługowe) • dopilnować zapisu planów miejscowych, zapewniających odpowiednią gęstość usług prywatnych na osiedlu (a tym samym zapewnić atrakcyjne stawki za wynajem lokali potencjalnym przedsiębiorcom, którzy chcieliby realizować określoną usługę) • podjąć próbę stworzenia specyficznych warunków sprzyjających, bądź wymuszających powstanie usług klastrowych (funkcja podstawowa i uzupełniająca) • rozważyć zaadoptowanie niezagospodarowanego obszaru pod aktywność gospodarczą, m.in. w celu zachęcenia prywatnych inwestorów do realizacji usług uzupełniających braki na osiedlu Infrastruktura osiedla powoduje podziały i utrudnia codzienne funkcjonowanie swoim mieszkańcom. W związku z tym sugeruje się: • analizę mapy barier Ołbina, jej ewentualne uzupełnienie na potrzeby sprawcze, a ostatecznie – próbę zlikwidowania możliwie jak największej ich ilości (wykorzystanie mapy pozwala szybciej dostrzec realne problemy osiedla) • tak kształtować nową infrastrukturę, by była skupiona w głównej mierze na swoich podstawowych użytkownikach, czyli pieszych (często starszych i niepełnosprawnych) • analizę dostępnych sposobów tworzenia nowych miejsc parkingowych z ograniczonym prawem użytkowania – tak, by z miejsc postojowych

94

OŁBIN

mogli korzystać priorytetowo mieszkańcy osiedla, a później użytkownicy zewnętrzni • podniesienie rangi ulicy Nowowiejskiej jako usługowego centrum osiedla – dobrze wyposażonego infrastrukturalnie, wyremontowanego, a także najbliższego (ze względu na odległość) wszystkim mieszkańcom osiedla Ruch przy głównych arteriach, jest kwestią niejako niezależną, ale niezwykle istotną. Zaleca się: • wyniesienie przejść dla pieszych – pozwoli to na naturalne spowolnienie ruchu, a brak krawężników pomoże poruszać się osobom niepełnosprawnym • stworzenie przystanków wiedeńskich, które również spowolnią ruch i ułatwią komunikacje (dotyczy to szczególnie przystanków na skrzyżowaniu ulic Sienkiewicza i Górnickiego) • Woonerfy – uporządkowanie strefy ruchu poprzez małą architekturę i zieleń, czy strefę zamieszkania; dotyczy to ul. Wyszyńskiego na odcinku od ul. Prusa do ul. Nowowiejskiej i pozwoli na ponowne połączenie funkcjonalne historycznie jednego parku, a także scalenie osiedla Ołbin, również przez wyznaczenie jego naturalnej granicy na ul. Jedności Narodowej, która przejmie część ruchu samochodowego w kierunku Warszawy

95

ZAKOŃCZENIE: DALSZE DZIAŁANIA Ołbin, mimo swojej istotnej roli historycznej, jest przez miejskie władze niezauważany. Nic też nie wskazuje na to, by sytuacja ta miała ulec zmianie. Standardy unijne nie obejmują Ołbina jako osiedla, które może być objęte procesem rewitalizacji. Nie da się jednak ukryć, że omawiany obszar wymaga opieki.

Lekceważenie potrzeby działań naprawczych doprowadzić może do degradacji tkanki osiedla. Wówczas Ołbin zapewne spełni wymagania unijnych dofinansowań, jednak potrzeba będzie znacznie więcej miejskich pieniędzy i ludzkiej energii, by osiedle zrewitalizować.

W obecnej sytuacji pozostaje nam skupić się na zmianach, możliwych przy udziale prywatnego kapitału oraz przy niewielkich działaniach punktowych, które opłacić można choćby za pomocą mikrograntów czy budżetu partycypacyjnego. Przynajmniej na początku.

Komunikacja i infrastruktura Fizyczny podział Ołbina stworzony przez ulicę Wyszyńskiego sprawia, że wielu mieszkańców nie utożsamia się ze swoim osiedlem. Implikacje społeczne tego podziału zanikać będą długo, jednak fizyczne zlikwidować je można szybko i za pomocą prostych, niedrogich działań, takich jak spowolnienia ruchu za pomocą odpowiednich przepisów i fizycznych barier.

Będą one jednocześnie pełniły funkcję usprawnienia dla osób mniej mobilnych (głównie seniorów). Nie chcemy całkowitego zamknięcia osiedla dla ruchu kołowego, sugerujemy jednak wyraźne obniżenie rangi komunikacyjnej ulicy Wyszyńskiego i spowolnienie ruchu na pozostałych znaczących ulicach Ołbina – Nowowiejskiej i Sienkiewicza.

Taka sytuacja wyraźnie ułatwiłaby działania społeczne i animacyjne, które odbywać się mogą na Ołbinie – a efektem których, przy zastanej już silnej aktywności pewnych grup mieszkańców, mogą być utworzone oddolnie plany i strategie rozwoju osiedla, ułatwiające dalszą pracę podmiotom publicznym i prywatnym. Wszelkie działania na Ołbinie odbywać się mogą przy wsparciu i pomocy mieszkańców, którzy są często niezwykle otwarci

96

OŁBIN

Fot. 19. Ołbin, już dzisiaj potrzebuje dużej liczby punktowych interwencji. Większe inwestycje powinny być natomiast poprzedzone odpowiednimi działaniami planistycznymi. (źródło: fotopolska. eu)

na taką aktywność. Dotyczy to w szczególności środowiska Seniorów Ołbina, Stowarzyszenia Żółty Parasol i Towarzystwa Edyty Stein, które to organizacje również niezależnie poszukują rozwiązań właściwych dla osiedla.

Forum dialogu Tak jak w przypadku Kleczkowa, w ramach pierwszego forum dialogu zaprezentować chcemy wyniki analiz i badań w formie Masterplanu 60+, a także projektów studenckich, zlokalizowanych na Ołbinie. Kolejnym etapem będzie moderowana dyskusja dotycząca problemów i szans osiedla Ołbin oraz współpracy między partnerami.

W przypadku Ołbina szczególnie wartościowa może być obecność Wydziału Architektury. Jeśli udałoby się włączyć go w ten proces, mógłby odegrać rolę niezwykle silnego katalizatora koncepcji dla rozwoju osiedla.