PROJEKT KONCEPCYJNY DEPTAKA NA ULICY KONSTYTUCJI 3-GO MAJA W KARPACZU
LIPIEC 2013
PROJEKT KONCEPCYJNY DEPTAKA NA ULICY KONSTYTUCJI 3-GO MAJA W KARPACZU ZIELONY POTOK
SPIS TREŚCI Słowo wstępne 1. Podstawa prawna opracowania 2. Obszar opracowania 3. Zakres opracowania 4. Materiały wyjściowe 5. Zespół autorski 6. Ogólna charakterystyka obszaru objętego opracowaniem 6.1. Ocena funkcjonalno-przestrzenna i kompozycyjna 6.2. Ogólna charakterystyka zieleni istniejącej 6.3. Ogólna charakterystyka otoczenia obszaru objętego opracowaniem 7. Wnioski 8. Koncepcja zagospodarowania deptaka 8.1. Idea 8.2. Podział na strefy funkcjonalno-przestrzenne 8.3. Detale architektoniczne 8.4. Struktura przestrzenna i dobór roślin 8.5. Komunikacja i nawierzchnia 8.6. Elementy towarzyszące – rozmieszczenie identyfikatorów roślinnych w otoczeniu deptaka 9. Zalecenia 9.1. Pielęgnacja roślin 9.2. Konserwacja detali architektonicznych
ZESPÓŁ ZIELONYCH
2
PROJEKT KONCEPCYJNY DEPTAKA NA ULICY KONSTYTUCJI 3-GO MAJA W KARPACZU ZIELONY POTOK
Słowo wstępne Dziękujemy Gminie Karpacz za zaproszenie nas do konkursu na opracowanie dokumentacji pt. PROJEKT KONCEPCYJNY DEPTAKA NA ULICY KONSTYTUCJI 3-GO MAJA W KARPACZU. Po spotkaniu w Karpaczu i zapoznaniu się z materiałami wyjściowymi oraz potrzebami mieszkańców, uznaliśmy że mamy do czynienie z miejscem niezwykłym. Projektowany deptak ma łączyć walory urbanistyczne z pełną ofertą usług oraz odzwierciedlać bogatą tradycję historyczną. Aby zachować wyrazistość i niepowtarzalny charakter deptaka, postanowiliśmy zaprojektować w ulicy regularny pas z małą architekturą i zielenią wyróżniający się powtarzalnością zastosowanych form. Tak sformułowany pomysł na projekt deptaka nazwaliśmy „Zielonym Potokiem”. Forma ostateczna Zielonego Potoku to wypadkowa wymienionych powyżej walorów urbanistycznych i funkcjonalnych, zapisana językiem architektonicznym w przestrzeni ulicy Konstytucji 3 Maja i wyróżniająca się w kompozycji miasta Karpacza. Podstawowe cele projektu: - wydobycie i podkreślenie walorów przyrodniczych i krajobrazowych z maksymalnym zachowaniem istniejących elementów zieleni; - uchwycenie potrzeb funkcjonalnych i usługowych mieszkańców z odzwierciedleniem ich w przestrzeni deptaka, ze szczególnym zaznaczeniem w pasie, stanowiącym charakterystyczny element kompozycji przestrzennej; - schematyczne uporządkowanie i określenie zasad komunikacji kołowej i pieszej, ze wskazaniem rozwiązań nawierzchni posadzki deptaka; Zespół autorski
ZESPÓŁ ZIELONYCH
3
PROJEKT KONCEPCYJNY DEPTAKA NA ULICY KONSTYTUCJI 3-GO MAJA W KARPACZU ZIELONY POTOK
1. Podstawa prawna opracowania ▪ Umowa o dzieło zawarta w dniu 9 maja 2013 r. we Wrocławiu, pomiędzy: Towarzystwem Urbanistów Polskich – Oddział Wrocław z siedzibą we Wrocławiu przy ul. Ofiar Oświęcimskich 19, pok. 304, 50069 Wrocław, z upoważnienia Towarzystwa Urbanistów Polskich z siedzibą w Warszawie, przy ul. Lwowskiej 5/100, 00-660 Warszawa, wpisanym do Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem KRS 0000103249, a zespołem autorskim (projektantami). 2. Obszar opracowania ▪ przestrzeń publiczną ul. Konstytucji 3 Maja w Karpaczu na odcinku od skrzyżowania z ul. Kościelną do ul. Adama Mickiewicza, ▪ skrzyżowanie z ulicami z ciągami pieszymi poprzecznymi do ulic, o których mowa w pkt 1 i 2 oraz inne przestrzenie do nich bezpośrednio przylegające, takie jak: plac przed hotelem Mieszko, łącznik pieszy między ulicą Mickiewicza a Rybacką, skrzyżowanie trzech ulic - ul. Rybackiej, Nad Łomnicą, Konstytucji 3 Maja, przestrzeń wejściową na stok narciarski "Kolorowa", przestrzeń przed budynkiem Urzędu Gminy, skrzyżowanie z ul. Łączną, przestrzeń przed budynkiem Szkoły Podstawowej nr 1, przestrzeń przed kościołem p.w. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, skrzyżowanie z ul. Kościelną i skwer na rogu ulic Kościelnej i Konstytucji 3 Maja. 3. Zakres opracowania ▪ ocenę obszaru objętego opracowaniem pod kątem funkcjonalnym, kompozycyjnym i przestrzennym ▪ ocenę zagospodarowania terenu w zakresie istniejącej zieleni ▪ koncepcję zagospodarowania terenu ▪ projekt posadzki uwzględniający układ komunikacji pieszej, rowerowej, kołowej wraz z ewentualnymi miejscami postojowymi, ▪ schemat obsługi komunikacyjnej w obszarze opracowania i w jego bezpośrednim otoczeniu wynikający ze zmian w układzie ruchu kołowego (t.j. ograniczenia ruchu samochodowego w związku z realizacją deptaka), ▪ propozycje wybranych detali zagospodarowania terenu t.j.: elementy małej architektury, elementy oświetlenia, przykładowe rozwiązania zieleni itp., ▪ widoki, wizualizacje, perspektywy – dwa ujęcia z "lotu ptaka" oraz cztery ujęcia z poziomu człowieka pokazujące wybrane fragmenty, ▪ dwa przykładowe rozwiązania elewacji frontowych budynków zlokalizowanych przy projektowanym deptaku z uwzględnieniem detali nawiązujących do regionalnej architektury. 4. Materiały wyjściowe ▪ mapa zasadnicza w skali 1:500; ▪ wytyczne określone przez Inwestora ▪ wytyczne określone przez Mieszkańców Karpacza ▪ materiały archiwalne 5. Zespół autorski Elżbieta Szopińska
doktor nauk biologicznych, dendrolog architekt krajobrazu inspektor nadzoru terenów zieleni, uprawnienia numer 158/2004 NOT SITO
Janusz Pulikowski
magister inżynier architekt upr. GP-KZ-7342/131/92 w specjalności architektonicznej bez ograniczeń
Anna Gizowska
magister inżynier, architekt krajobrazu
Daniel Skarżyński
magister inżynier, architekt krajobrazu
ZESPÓŁ ZIELONYCH
4
PROJEKT KONCEPCYJNY DEPTAKA NA ULICY KONSTYTUCJI 3-GO MAJA W KARPACZU ZIELONY POTOK
6. Ogólna charakterystyka obszaru objętego opracowaniem 6.1. Ocena funkcjonalno-przestrzenna i kompozycyjna W obecnym stanie zagospodarowania przestrzennego ul. Konstytucji 3 Maja zaznacza się wyraźna dominacja zabudowy, tworzącej ramy widokowe ograniczające przestrzeń po obu stronach ulicy. Linia zabudowy wyznacza tym samym szerokość pasa drogowego. Obiekty architektoniczne w większości zróżnicowane pod względem stylistyki, wielkości i wysokości (najwyższe budynki 2kondygnacyjne z użytkowym poddaszem). Liczne reklamy na elewacjach o zróżnicowanych formach plastycznych, wywołujące wrażenie nieładu przestrzennego, tym samym zacierające czytelność i przejrzystość informacji. Zróżnicowane funkcje zabudowy. Jednak z uwagi na lokalizację w centralnej części miasta i charakter ulicy, najczęściej ma miejsce połączenie funkcji mieszkaniowej z usługową, co znajduje swoje odzwierciedlenie w bezpośrednim otoczeniu budynków. Liczne „ogrody i kawiarnie plenerowe” zróżnicowane pod względem formy wyposażenia (detali architektonicznych, mebli ogrodowych) oraz stylistyki i materiału. Najczęściej wykorzystywanym materiałem jest drewno, jednak o zróżnicowanej barwie i wykończeniu. Elementy zieleni ograniczone najczęściej do ekspozycji czasowej roślin sezonowych. Zróżnicowane ukształtowanie terenu ulicy z wyraźnym spadkiem terenu w kierunku z zachodu na wschód. Pomimo wyłączenia ulicy z ruchu kołowego, pozostawione elementy dawnego pasa drogowego (krawężniki, wyraźne oddzielenie strefy chodników i jezdni, różnica poziomów) powodują kumulację ruchu pieszego w strefie dawnych chodników. Dopuszczony ruch pojazdów uprzywilejowanych bez wyraźnego ukierunkowania powoduje odczucie dyskomfortu w swobodnym poruszaniu się deptakiem. Nieliczne otwarcia widokowe w kierunku północnym i południowym, jednak bez czytelnych miejsc przystankowych umożliwiających swobodną obserwację. Wnioski: ▪ różnorodność form, stylów oraz barw detali architektonicznych występujących w obrębie ulicy Konstytucji 3 Maja powoduje odczucie nieładu przestrzennego; ▪ brak czytelnej i jednolitej formy eksponowania informacji; ▪ brak spójnej kompozycji struktury przestrzennej ulicy; ▪ silnie zróżnicowana aranżacja przestrzeni ogródków bez cech swoistych (charakterystycznych). 6.2. Ogólna charakterystyka zieleni istniejącej Tereny zieleni głównie w formie niewielkich powierzchni pokrytych przez zieleń wysoką, zlokalizowanych na obrzeżach ulicy. Wysokie walory dekoracyjne ogrodów prywatnych lub zieleni towarzyszącej Hotelom, o ograniczonym dostępie (tylko dla gości obiektu) lub całkowicie wyłączonych z użytkowania. W kompozycji przestrzennej stanowią formę „obrazów zieleni” widocznych z drogi. Największe kompleksy komponowanej zieleni o charakterze publicznym, zlokalizowane w strefie wejściowej deptaka – skwer przy ul. Kościelnej oraz u zbiegu deptaka z ul. Adama Mickiewicza. Elementy zieleni ozdobnej w przestrzeni ulicy w formie upraw pojemnikowych, wypełnionych roślinami sezonowymi. Stylistyka pojemników oraz dobór roślin silnie zróżnicowany. Wnioski: ▪ całkowity brak elementów zieleni wysokiej w pasie drogi – deptaka; ▪ dominacja w doborze roślin gatunków sezonowych, atrakcyjnych jedynie w sezonie wegetacyjnym ▪ brak elementów zieleni – m.in. roślin zimozielonych - podnoszących walory dekoracyjne kompozycji przestrzennej deptaka w okresie zimy.
ZESPÓŁ ZIELONYCH
5
PROJEKT KONCEPCYJNY DEPTAKA NA ULICY KONSTYTUCJI 3-GO MAJA W KARPACZU ZIELONY POTOK
6.3. Ogólna charakterystyka otoczenia obszaru objętego opracowaniem Widoczne zróżnicowane ukształtowanie terenu; skarpy od strony południowej i północnej terenu często niewidoczne i osłonięte przez zabudowę. W zagospodarowaniu skarp widoczne obok ogrodów prywatnych, fragmenty zieleni o swobodnej kompozycji, często z licznym udziałem samosiewów młodych drzew i krzewów. W zakresie komunikacji równolegle do ul. Konstytucji 3 Maja dwie drogi z dopuszczonym ruchem dwukierunkowym. Miejsca rezerwy terenowej pod kątem proponowanej lokalizacji parkingów: ul. Nad Łomnicą (obecnie parking strzeżony) oraz od strony ul. Rybackiej (skarpa). Wnioski: ▪ wprowadzenie w bezpośrednim otoczeniu deptaka charakterystycznych elementów zieleni identyfikujących przestrzeń; ▪ aranżacja zieleni w formie „kulis zieleni” na fragmentach przylegających do deptaka ▪ wprowadzenie elementu dominanty roślinnej „na drugim planie” o charakterystycznych cechach plastycznych czytelnych z dużej odległości 7. Ogólne wytyczne projektowe ▪ wzbogacenie programu użytkowania deptaka poprzez wyeksponowanie i wzbogacenie istniejących funkcji; ▪ podział kompozycji przestrzennej deptaka na strefy, w celu stworzenia miejsc pełniących określone funkcje społeczne i rekreacyjne; ▪ wprowadzenie elementów powtarzalnych w całym zagospodarowaniu przestrzennym, identyfikujących poszczególne strefy funkcjonalne; ▪ wprowadzenie elementu porządkującego przestrzeń i łączącego zróżnicowane stylistycznie obiekty kompozycji przestrzennej ulicy w spójną całość; ▪ wyodrębnienie przestrzeni publicznej w formie placu, umożliwiającego organizację imprez plenerowych, wystaw czasowych i przestrzennych, z wykorzystaniem miejsca rozpoznawalnego dla mieszkańców i turystów; ▪ zlikwidowanie różnorodnych form eksponowania informacji (reklam) i wprowadzenie jednolitej, a zarazem nowoczesnej formy przekazu; ▪ zastosowanie w doborze roślin elementów zieleni wzbogacających wartość estetyczną kompozycji deptaka przez cały rok kalendarzowy; ▪ ukierunkowanie ruchu kołowego (samochody, rowery) i pieszego z uwzględnieniem potrzeb mieszkańców i obsługi obiektów. 8. Koncepcja zagospodarowania deptaka 8.1. Idea Inspiracja – górskie potoki, idea „pasma zieleni” spływającego z góry w dół, w nawiązaniu do potoków górskich. Zieleń choć istotna w koncepcji zagospodarowania, stanowi element kompozycji przestrzennej spajającej różne formy struktury przestrzennej ulicy, zarówno istniejące jak i projektowanej. Elementy zieleni stanowią charakterystyczne elementy tego typu przestrzeni miejskich, choć proponowana forma zieleni bywa w wybranych miejscach bardziej w wyrazie nowoczesna to poprzez pewien rytm i powtarzalność daje poczucie ładu przestrzennego. Zadaniem zieleni było połączenie na niewielkiej przestrzeni deptaka, form nawiązujących do trzech aspektów kształtowania przestrzeni zawartych w wytycznych określonych przez mieszkańców: tradycja, współczesność i tajemnica. Elementy zieleni stanowią formę stref buforowych, umożliwiających harmonijne przejście z różnych form zagospodarowania.
ZESPÓŁ ZIELONYCH
6
PROJEKT KONCEPCYJNY DEPTAKA NA ULICY KONSTYTUCJI 3-GO MAJA W KARPACZU ZIELONY POTOK
8.2. Podział na strefy funkcjonalno-przestrzenne Strefa wejściowa – symboliczna forma przestrzenna bramy wejściowej, prowadzącej na deptak, w postaci ażurowej konstrukcji (rama) porośniętej roślinami pnącymi i z iluminacją świetlną efektowną w godzinach wieczornych. Strefa sakralna – aranżacja przestrzeni wokół kościoła p.w. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny z wykorzystaniem elementów zieleni w postaci symbolicznego rajskiego ogrodu i dominującą formą ozdobnej jabłoni; Strefa ogródków w zieleni – kompozycja przestrzenna oparta o formę zimozielonych żywopłotów podkreślających wyodrębnioną przestrzeń ogrodu – w sezonie letnim pełniąca funkcję kawiarni, w okresie zimy miejsce lokalizacji straganów świątecznych lub rezerwa terenowa pod kątem składowania śniegu; w strukturze warstwowej zieleni dominanta w postaci kulistej odmiany klonu pospolitego; kompozycja wzbogacona roślinami pnącymi na trejażach oraz roślinami sezonowymi o dekoracyjnych kwiatach. Strefa szkolna – zasadniczym elementem kompozycji jest wolna przestrzeń, niewielki plac posiadający w posadzce rysunek gry terenowej, umożliwiającej zabawę w plenerze; wzbogaceniem kompozycji jest dwupoziomowa fontanna z efektowną, o zróżnicowanych barwach, iluminacją świetlną. Plac miejski – adaptacja skweru jako przestrzeni publicznej z dominującą bryłą budynku (obecna siedziba Urzędu Miejskiego), do bezwzględnego zachowania na cele publiczne i społeczne dla mieszkańców; włączenie do nowej koncepcji projektowanego placu elementów upamiętniających ludzi gór – Ślady Zdobywców; zachowanie i wyeksponowanie (poprzez wzbogacenie struktury warstwowej) tła w postaci terenu zieleni wysokiej, zlokalizowanego na skarpie w otoczeniu Hotelu Rezydencja. Strefa zieleni ozdobnej – kompozycja przestrzenna z dominującą formą zimozielonych żywopłotów strzyżonych, w kształcie fal (idea Zielonego Potoku), dzielących rabatę na fragmenty, wypełnione krzewami ozdobnymi (róże okrywowe, tawuły, hortensje oraz byliny ozdobne). Strefa wielopoziomowych tarasów – przestrzeń zlokalizowana w najwyższym punkcie deptaka (skrzyżowanie ul. Konstytucji 3 Maja, ul. Rybackiej i ul. Nad Łomnicą) z widokiem na Karpatkę i Księżą Górę; kompozycja przestrzenna oparta o system tarasów widokowych, zlokalizowanych na rożnych poziomach – skwer na granicy południowej deptaka, przestrzeń tarasów na stropie wielopoziomowego parkingu z wjazdem od strony ul. Rybackiej. 8.3. Detale architektoniczne Stylistyka współczesna detali architektonicznych - wykonanych z betonu, wzbogacona elementami drewna; tradycyjne formy związane z regionem tylko w formie elementów wykończenia na elewacjach, pylonach reklamowych itp.; wybór detali poprzedzony powinien być wnikliwą kwerendą historyczną. W zakresie oświetlenia oraz eksponowania informacji zaproponowano formę pylonu informacyjnoreklamowego. Pylony rozmieszczone w sąsiedztwie wszystkich obiektów architektonicznych. Nowoczesna forma harmonijnie wpisuje się w kompozycję przestrzenną deptaka. 8.4. Struktura przestrzenna i dobór roślin Koncepcja zakłada wprowadzenie form przestrzennych zieleni wysokiej w aranżację przestrzeni deptaka. Zgodnie z przyjętą ideą Zielonego Potoku elementem wiodącym i najbardziej czytelnym, będzie strzyżona forma zimozielonego żywopłotu w otoczeniu krzewów ozdobnych podnoszących walory dekoracyjne całej kompozycji ulicy. Priorytetowym założeniem jest również wprowadzenie niewielkich drzew (dostosowanych do istniejących uwarunkowań przestrzennych) o kulistym kształcie korony.
ZESPÓŁ ZIELONYCH
7
PROJEKT KONCEPCYJNY DEPTAKA NA ULICY KONSTYTUCJI 3-GO MAJA W KARPACZU ZIELONY POTOK
W doborze wykorzystano gatunki odporne na istniejące warunki klimatyczne, posiadające wysokie walory dekoracyjne. W formie żywopłotów cis pośredni (Taxus x media) okazy męskie, krzewy ozdobne: roże okrywowe (Rosa sp.), tawuła Douglasa oraz byliny w niewielkich powierzchniach. 8.5. Komunikacja i nawierzchnia Organizacja ruchu 1) Na odcinku od Hotelu Mieszko do skrzyżowania z ulicami Rybacką i Nad Łomnicą ruch jednokierunkowy w dół (wjazd z Konstytucji 3 Maja → Nad Łomnicą) 2) od skrzyżowania ww ulic do projektowanego Placu Miejskiego dopuszczalny ruch dwukierunkowy 3) strefa Placu Miejskiego wyłączona z ruchu kołowego (dojazd na zaplecze od ul. Nad Łomnicą) 4) od wysokości Placu Miejskiego do ul. Łącznej ruch dwukierunkowy 5) od wysokości ul. Łącznej do ul. Kościelnej ruch jednokierunkowy w dół. Uwaga: obsługa i dojazd do posesji według ustalonego harmonogramu godzin Proponowana nawierzchnia ▪ ciągi piesze w postaci modułowych płyt betonowych o wymiarach 100x30x3 lub w technologii betonu stemplowanego ▪ ciągi ruchu pieszo-jezdnego w technologii betonu o szorstkiej powierzchni w tonacjach szarych 8.6. „Kulisy roślinne” w otoczeniu deptaka Poza projektowanym centralnym pasem zieleni w przestrzeni deptaka, koncepcja zakłada wprowadzenie charakterystycznych, powtarzalnych elementów roślinnych, w otoczeniu deptaka w dwóch formach przestrzennych; 1) w formie ram - podkreślających zewnętrzne granice deptaka 9 tzw. pierwszy plan); podstawowym kryterium wyboru gatunku były walory dekoracyjne, efektowne kwiaty, zimozielone liście; drugim kryterium element zieleni charakterystyczne dla miejscowości uzdrowiskowych; zaproponowano gatunki z rodzaju różaneczników (Rhododendron sp.), szczególnie stare odmiany. 2) w formie dominanty – widocznej z deptaka w przestrzeni pomiędzy zabudową od strony południowej ((tzw. drugi plan), forma dużego pojedynczego drzewa; jako podstawowe kryterium wyboru gatunku przyjęto przynależność do flory rodzimej, charakterystycznej dla terenów Karkonoszy; drugim kryterium była docelowa wielkość drzewa; trzecim łatwość rozpoznawania i zapamiętania (nawet dla osób nie znających dendrologii); zaproponowano buka pospolitego jednak z uwagi na czytelność w przestrzeni przyjęto odmianę o bordowych liściach (Fagus sylvatica f. purpurea), odmiana występująca również w parku miejskim przy ul. Adama Mickiewicza (uwaga szczegółową lokalizację drzew należy określić na etapie tworzenia projektu) Wspólne kryteria doboru roślin obejmowały standardowe informacje takie jak: przystosowanie roślin do panujących warunków klimatycznych (strefa klimatyczna Polski - V), odporność gatunków na niskie temperatury oraz uwarunkowania wynikające z lokalizacji - warunki świetlne; w przypadku krzewów pominięto warunki glebowe z uwagi na możliwość ich modyfikacji i przygotowania właściwego gruntu przed posadzeniem roślin. 9. Zalecenia 9.1. Pielęgnacja projektowanych roślin W przypadku proponowanych roślin drzewiastych w zakresie stałej i systematycznej pielęgnacji przewiduje się obok standardowych zabiegów (podlewanie, nawożenie, oraz usuwanie chwastów z mis oraz rabat), przycinanie krzewów. W przypadku róż okrywowych jedynie usuwanie przekwitniętych kwiatostanów oraz pędów odroślowych wybijających z podkładki (tzw. „dzikie pędy”); w przypadku tawuł jedynie usuwanie przekwitniętych kwiatostanów; w przypadku hortensji usuwanie pędów słabych i martwych pędów do ziemi oraz usuwanie wyłącznie suchych kwiatów wiosną; w przypadku żywopłotów z cisów konieczne jest przeprowadzenia systematycznych cięć formujących: w obrębie letnich ogródków w kształcie sześcianów, w obrębie stref zieleni ozdobnej w formie zaokrąglonej (efekt fal); w przypadku
ZESPÓŁ ZIELONYCH
8
PROJEKT KONCEPCYJNY DEPTAKA NA ULICY KONSTYTUCJI 3-GO MAJA W KARPACZU ZIELONY POTOK
proponowanych bylin usuwanie zamierających jesienią części nadziemnych; w przypadku różaneczników usuwanie przekwitniętych kwiatostanów (zaraz po przekwitnięciu). Uwaga: w okresie zimy w strefie deptaka należy wprowadzić zakaz stosowania soli z uwagi na ochronę posadzonych roślin; 9.2. Konserwacja i eksploatacja wybranych detali architektonicznych W przypadku elementów drewnianych z uwagi na specyficzne warunki atmosferyczne zaleca się raz w roku zabezpieczenie poprzez zastosowanie środków impregnujących drewno. Konieczne jest utrzymanie wyjściowej barwy drewna, określonej na etapie realizacji stylistycznie zgodnej z detalami drewnianymi w obrębie całego deptaka. W przypadku demontażu podestów na okres zimy, konieczne jest ich właściwe ponumerowanie tak, aby w trakcie montażu poszczególne elementy ze właściwie połączyć. Przechowywanie powinno być realizowane w pomieszczeniach suchych i przewiewnych. Ułożenie w płaszczyźnie poziomej i na powierzchni równej, tak aby nie doszło do zniekształcenia struktury drewna. Opracowanie Elżbieta Szopińska Janusz Pulikowski Anna Gizowska Daniel Skarżyński
ZESPÓŁ ZIELONYCH
9