سهرۆك بارزانی بۆ بنهماڵهكهی :خوێنی كاوە گهرميانی ون نابێت ..تيرۆركردنی تاوانێكی مهزن و دڕندانهيه
خانهوادەی شهھيد كاوە گهرميانی داوايان له سهرۆك بارزانی كرد پاڵپشت بێت بۆ دۆزينهوەی تاوانباران و س زادان ی ئهو كهس انهی له پشتهوەی ئهنجامدانی ئهم تاوانهوەن .سهرۆك بارزانييش دڵنيای كردنهوە كه تاوانباران به س زای خ ۆي ان دەگهن .ھ اوك ات ڕاي گهي ان د، خوێنی كاوە گهرميانی ون نابێت و پاڵپشتيی تهواوی خۆيشی بۆ داواكارييهكانی خانهوادە و كهسوكاری شهھيد كاوە گهرم ي ان ی دووپ ات كردەوە. پێشنيوەڕۆی دووشهممه ١٧ی ئاداری ٢٠١٤له سهاڵحهددين سهرۆكی ھهرێمی كوردستان ،مهسعوود بارزانی ،پێشوازی له خ انهوادە و كهسوكاری ڕۆژنامهنووسی شهھيد كاوە گهرميانی كرد. ۆ ب رد ك ان ي ي ارزان ب سهرۆك سوپاسی گهرميانی لهم ديدارەدا خانهوادەی ڕۆژنامهنووسی شهھيد كاوە ”س هرۆك ب ارزان ی به گهرم ی ڕای وێ و ی ان ي گهرم اوە ك د ي هھ ش ی ردن رۆرك ي بهدواداچوون و خهمخۆريی بهڕێزيان ب ۆ كهيس ی ت بهخێرھاتنی كردن و ھاوخهمي ی باسكردنی وردەكارييهكانی بهڕێوەچوونی ل ێ ك ۆڵ ي نهوە له ت ۆمهت ب اران ی ت ي رۆرك ردن ی ش هھ ي د ك اوە خ ۆی به كهس وك اری ش هھ ي د گهرميانی داواشيان له سهرۆك بارزانی كرد كه به ھهموو توانايهكييهوە پاڵپشت ب ێ ت ب ۆ دۆزي نهوەی ك اوە گهرم ي ان ی ڕاگهي ان د و تاوانباران و سزادانی ئهو كهسانهی لهپشتهوەی ئهنجامدانی ئهم تاوانهن. ئ ام اژەش ی بهوەدا ك اوە د ي هھ ش اری كهسوك به خۆی لهبهرانبهردا سهرۆك بارزانی به گهرمی بهخێرھاتنی كردن و ھاوخهميی گهرميانی كهس ێ ك ی ب ێ ت اوان و كاوە گهرميانی ڕاگهياند و ئاماژەشی بهوەدا كاوە گهرميانی كهسێكی بێتاوان و پاك و بێگهرد و ڕۆڵهی پ اك و ب ێ گهرد و ڕۆڵهی خانهوادەيهكی نيشتيمانپهروەر و قوربانيدەر بووە و تيرۆركردنی تاوانێكی مهزن و دڕندانهيه. خانهوادەيهكی نيشت ي م ان پهروەر ھاوكات سهرۆك بارزانی ھيوای ئهوەی خواست كه پڕۆسهی دادگاييكردنی ت ۆمهت ب اران ئهن ج ام ی ل ێ و ق ورب ان ي دەر ب ووە و بكهوێتهوە و تاوانباران ئاشكرا بكرێن بۆ ئهوەی بهشێك له زامهكانی كهسوكاری شهھي د س ارێ ژ ب ب ن .تيرۆركردنی تاوان ێ ك ی مهزن و سهرۆك بارزانی داواشی له خانهوادەی كاوە گهرميانی كرد كه نائومێد نهبن و لهوە دڵنيای كردنهوە كه دڕندانهيه“. تاوانباران به سزای خۆيان دەگهن و خوێنی كاوە گهرميانی ون نابێت و پاڵپشتيی تهواوی خ ۆيش ی ب ۆ داواكارييهكانی خانهوادە و كهسوكاری شهھيد كاوە گهرميانی دووپات كردەوە. 1
قهيرانی ئێستا نه مهسهلهی بودجهيه و نه نهوته ،بهڵكو شكاندنی شكۆ و ھهيبهتی كورد و كوردستانه بهناوی خوای گهورە و ميھرەبان پێشهكی بهخێرھاتنێكی گهرمی ھهموو ئێوەی خۆشهويست دەكهم ،كونسوڵ و نوێنهرانی دەوڵهتانی بيانی پهرلهمانتار و بهرپرسانی حكوومهتی ھهرێم و حزبهكان و ھهموو ئامادەبووانی بهڕێز سوپاستان دەكهم بۆ ھاتنتان ،بهشداريكردنتان لهم رێوڕەسمه مايهی شانازی و پێزانينه لێرەدا به پێويستی دەزانم سوپاسی ئهو برادەرانه بكهم كه زەحمهتيان كێشا و تهنانهت ژيانی خۆيان خسته مهترسی و چوون بۆ بيابانهكانی خوارووی عێراق له نێوان پارێزگای سهماوە و سنووری عهرەبستانی سعوديه تا توانيان ئهمجارەش 93رووفاتی شهھيدی ئهنفالی بارزانيان بدۆزنهوە و بيانھێننهوە ھهولێر . ھهروەھا به پێويستی دەزانم سوپاسێكی بێ پايانی بهرپرسان و خهڵكی سهماوە بكهم كه بهڕاستی زۆر يارمهتی ئێمهيان دا و ھيچ كاتێك ئهو ھهڵوێستهيان له بيرناكرێت و پێمخۆشه خهڵكی كوردستان باش بزانێت ئهم برايانه له سهماوە يهكجار زۆر ھاوكاريان كردووين. چ ئهم 93شهھيدەی ئێستا له بهردەممانن و چ ئهوانهی پێشتر و چ ئهوانهی گهرميان چ ئهوانهی ھهڵهبجه و چ ئهوانهی بادينان ،ھيچ تاوانێكيان نهبوو تهنھا تاوانيان ئهوە بوو كه كورد بوون. بۆ ئێمه ھهر يهكێك لهوانه برايه ،كوڕە ،كهسوكارە ،ھهموو شتێكه و لێرەدا من به پێويستی دەزانم سوپاسێكی بێپايانی خهڵكی ھهولێری خۆڕاگر و دەورووبهری بكهم ،بۆ خهڵكی ھهرير و سۆران و ھهموو خهڵكی كوردستان بكهم بۆ ئهو ھهڵوێسته جوامێرانهيان كه نوانديان له كاتی رەشبگيری بارزانيان و ئهنفالكردنيان كه زۆر كهسيان ژيانی خۆيان خسته مهترسی بۆ ئهوەی منداڵێك رزگار بكات يان مرۆڤێكی بارزانی رزگار بكات ،چونكه رەشبگيريهكه وابوو له منداڵی 12ساڵی تا پيرەمێردی 90ساڵی گيران و لهو بيابانانهی باشووری عێراق خرانه گۆڕی به كۆمهڵهوە . به داخهوە له كاتی چ كيميابارانی ھهڵهبجه ،چ ئهنفال ،وەكو پێويست جيھان نهك تهنھا به ھانای گهلی كوردستانهوە نهھات ،بهڵكو باسی ئهو كارەساته گهورەيهش نهدەكرا ،بهاڵم الی من خاڵێكی ديكه يهكجار زۆر گرنگه ،خۆيشمان كهمتهرخهمين و جيھانيش كهمتهرخهمه. رەوشته بهرزەكهی كورد و خهڵكی كوردستان وايكرد ھهموو كهسێك باسی لێوە بكات و ببێته شتێكی سهير بۆ كهسانێكی زۆر ،باسی زۆر واڵت دەكرێت كه ئاشتهوايی تيادا كرا وەكو خوارووی ئهفريقيا ،بهڵێ راسته جێی پێزانينێكی زۆرە ،بهاڵم باوەڕ ناكهم له ھيچ واڵتێك ميللهتێك ئهنفال و كيمياباران كرابێت ،منداڵی ساوا به شووشهی شيرەوە لهگهڵ دايكی ،كچێك به بووكی باربی لهگهڵ دايكی خرابنه چاڵ ،ئنجاش ئهو سهربازانهی كه ئهم تاوانانهيان كرد كهوتنه دەستی ئهو خهڵكه زۆر به مهردانه رەفتاريان لهگهڵ كردن و رەوانهی الی كهسوكاريان كران و نهكهس كوژرا و نهكهسيش ئيھانه كرا. من نازانم رەوشی لهمه بهرزتر له كوێی دنيادا ھهيه ،بۆيه من پێموايه ئێمه له نێوخۆشماندا دەبێ گرنگی زياتر بهو خاڵه بدەين و ئهم ھهڵوێستهی خهڵكی كوردستان ببێته نموونه بۆ ھهموو جيھان. بهڕێزان.. ”مهحاڵه دوای ئهم ھهموو ئازادی ھهرچهندە بۆنهكه دڵتهزێنه ،بهاڵم به پێويستی دەزانم ئاماژە به چهند خاڵێكی بارودۆخی ئێستا بكهم: ئێمه ئهم ھهموو قوربانيهمان داوە بۆ ئهوەی ئازاد بين ،بۆ ئهوەی بڕياری خۆمان بهدەستی خۆمان بێت و چيتر و قوربانيدانه س ازش لهس هر ئهم پاشكۆی خهڵكی ديكه نهبين. ئازاديه بكرێ ت و ئ ێ مه ب ۆ دواوە ئهو قهيرانهی ئێستا له ھهموو عێراقدا ھهيه ،بهاڵم كه به تايبهتی له پهيوەندييهكانی نێوان ھهولێر و بهغدا ھی ئهمڕۆ نييه ،چهند ساڵ بهر له ئێستا من ئهوەم خستهڕوو كه عێراق له مهترسيدايه و ديموكراسی و فيدراڵی و ھهن گ او ن ان ێ ي ن ،بهڵ ك و بهرەو ھيچ پێكهوە ژيان له پاشهكشه دايه و كهوتۆته بهر مهترسيهكی گهورە لهبهر ئهوەی كه دەستوور پێشێل دەكرێت و پێشهوە ھهنگاو دەنێين“. قيمهتێك بۆ واتای ھاوبهشی و پێكهوەژيان نهماوە. قهيرانی ئێستا زۆر كۆنترە و بڕواش بكهن مهسهله نه مهسهلهی بودجهيه و نه نهوته ،بهڵكو زۆر لهوە گهورەترە ئهويش شكاندنی شكۆ و ھهيبهتی كورد و كوردستانه. ئهوان دەيانهوێ ئێمه ببينه پاشكۆ و خاوەنی بڕياری خۆمان نهبين و وەكو ھهر پارێزگايهك مامهڵه لهگهڵ ھهرێمی كوردستان دەكهن و دەبێ فهرمان بدەن بهبێ ئهوەی حيساب بۆ ئهو ھهموو ئهنفال وكيمياباران و ئهو ھهموو قوربانيدانه بكهن وئێمهش دەبێ بێ بڕيار و ڕا بين ،ئهسڵی مهسهلهكه ئهمهيه . پرسياری گهورەش ئهمهيه :دوای ئهو ھهموو قوربانيدانه ئايا گهلی كوردستان ئامادەيه سازش لهسهر ئازادی خۆی بكات؟ ئايا ئامادەيه بڕياری خۆی بداته دەستی خهڵكی ديكه؟ من پێموايه كه كار گهيشته شكاندنی شكۆ و ھهيبهتی گهلی كوردستان و دەستبهسهرداگرتنی ئازادی و بڕياری كوردستان ،ھهموو خهڵكی كوردستان يهك ھهڵوێستن. نانێين، ھهنگاو دواوە بۆ ئێمه و بكرێت ئازاديه ئهم لهسهر سازش قوربانيدانه و ئازادی ھهموو ئهم مهحاڵه دوای ”ھ ێ ش ت ا ك ات م اوە و لهدەس ت بهڵكو بهرەو پێشهوە ھهنگاو دەنێين. له ماوەی رابردوودا چهندين جار شاندی ھهرێمی كوردستان به سهرۆكايهتی سهرۆكی وەزيران چوونه بهغدا و نهچ ووە ب ۆ ئهوەی دي ال ۆگ بهجدی بهو نيهته چوون كه چارەسهری ھهموو گرفتهكان بدۆزنهوە ،بهاڵم لهپڕ لهجياتی ئهوەی چارەسهری ب ك رێ ت و گ رف تهك ان ی دي كه به گرفتهكان بكرێت ،نانی خهڵكی كوردستانيان بڕی كه ئهمه كارێكی ناڕەوا و دوژمنكارانهيه و گفتوگۆ لهسهر ئهم دياڵۆگ چارەسهر ب ك رێ ن ،بهاڵم كارە ناڕەوايه ناكهين. بهاڵم ھێشتا كات ماوە و لهدەست نهچووە بۆ ئهوەی ديالۆگ بكرێت و گرفتهكانی ديكه به دياڵۆگ چارەسهر بكرێن ،نهك مهس هلهی ن ان ی خهڵ ك و بهاڵم نهك مهسهلهی نانی خهڵك و مووچهی كارمهندانی ھهرێم. مووچهی كارمهندانی ھهرێم“. ئهگهر دەسهاڵتدارانی بهغدا وا بير بكهنهوە ئهمه وەكو كارتی فشار لهسهر ھهرێم بهكار دێنن ،من نامهوێ ھيچ ھهڕەشه و گهف و گوڕێك بكهم ،بهاڵم به دڵنياييهوە دەيڵێم و مهبهستيشمه لهوەی دەيڵێم :ئهگهر دەسهاڵتدارانی بهغدا لهسهر ئهو رەفتارە بهردەوام بن ،ھهڵوێستێكی وامان دەبێ له پێشبينی ئهواندا نهبێت و ئهوەی گومانی ھهيه كه پێمان ناكرێت با چاوەڕوان بن ببينن و دەيبينن پێمان دەكرێت يان نا. با كهس وا تهسهور نهكات ئێمه دەتوانين وا به ئاسانی قبووڵی ئهوە بكهين زوڵم له خهڵكی كوردستان بكرێت ،ئێمه فێر نهبووين له ژێر زوڵم و زۆرداريدا بژين ،ئێمه فێربووين بمرين بۆ ئهوەی بژين.
2
ئێمه دەمانويست دوای رووخانی رژێم عێراقێك پێكبێت كه تيايدا عهرەب و كورد و توركمان و كلدان وئاشووری و سريانی و ئهرمهنی و ھهرچی نهتهوە و پێكھاته كه لهعێراقدا ھهبێت به شێوەيهكی برايانه و پێكهوە بژين ،ھهموو وەكو يهك بين له ماف و ئهركدا و بۆ ئهو مهبهستهش ھهوڵی زۆر درا و كورد رۆڵی سهرەكی بينی له نووسينی ئهو دەستوورەی كه ئێستا به حيساب دەستووری عێراقه و كاری پێناكرێت و ئهو دەستوورە بوو بووە ھۆی مانهوەمان لهگهڵ عێراق بهيهكهوە ،ئهگهر ئهو دەستوورە پێشێل نهكرابوايه پێموانهبوو ھيچ گرفتێك ببێت و ئێمه ھهموو پێكھاتهكانی گهلی عێراق دەمانتوانی له ژيانێكی بهختهوەردا پێكهوە بين و برايانهش بژين. من لهو ماوەيهی رابردوودا لهگهڵ ھهموو حزبهكان باسی ئهوەمان كردووە بهمشێوە و بهم حاڵه و بهم شێوە پهيوەنديانه لهگهڵ بهغدا ناچێته سهر ،ئێمه دەبێ بير لهوە بكهينهوە پێداچوونهوەيهك بكهين له شێوەی پهيوەندييهكانی نێوان ئێمه و بهغدا ،چونكه بهڕاستی ئێمه ناتوانين ھهميشه له ژێر ھهڕەشهدا بژين بۆيه به جدی كار لهسهر ئهوەش دەكرێت و پێمان خۆشه گهلی كوردستان دڵنيا بێت كه ئايندەمان گهشه. راسته كهسانێك دەيانهوێت پێچهوانهی ئهمه نيشانبدەن و بهڵێ ئێستا قهيرانێك ھهيه ،بهاڵم قهيرانێكی زۆر كاتيه و ئايندەيهكی زۆر گهشمان له پێشه. من نامهوێ لهوە زياتر له كاتی بهڕێزتان بگرم ،بهاڵم دوێنێ ھهندێك قسهمان لهو چاوپێكهوتنهی بهڕێز ماليكی بيست لهگهڵ كهناڵی تهلهفزيۆنی NRTو پێشی ئهوەش بهيانێك يان وتارێكی ھهبوو لهبارەی پهيوەندی نێوان حكومهتی فيدراڵ و پهرلهمانی فيدراڵی. لهسهر ئهو چاوپێكهوتنه و ئهو گلهيی و تۆمهتانهی ئاراستهی ھهرێمی كورد با حكومهت خۆی وەاڵمی بداتهوە و ئهمه ئيشی حكوومهتی ھهرێمه ،بهاڵم من تهنھا ئهوە دەڵێم ئهو ھهندێك شتی باسكرد كه پێموايه جوانترە يهكێك سهرۆك وەزيران و فهرماندەی ھێزی چهكدار بێت دەبێ راستگۆش بێت. به نيسبهت ئهوەی كه رايانگهياند چيتر ئێمه حيساب بۆ پهرلهمانی فيدراڵ ناكهين ،ئهوە واتای كودەتا دەگهيهنێت ،ئهگهر پهرلهمان نهما كه حكوومهتی داناوە كهواته چی دەمێنێت؟ حكوومهت بۆی نييه بڵێت من تهجاوزی پهرلهمان دەكهم و من پێموايه ئهمه مهسهلهيهكی زۆر گرنگه و ھهموو ھێزە عێراقيهكان دەبێ ھهڵوەستهيهكيان لهسهری ھهبێت و به جدی بيری لێبكهنهوە. بهش به حاڵی خۆمان ئێمهش ناتوانين مامهڵه لهگهڵ حكوومهتێك بكهين كه ھێڵێك بهسهر پهرلهمانی ھهڵبژێردراو دابنێت كه نوێنهری راستهقينهی گهلی عێراقه. له كۆتاييدا من ئومێدەوارم جارێكی ديكهش ھهموو گرفتهكان به ديالۆگ چارەسهر بكرێت و ئێمه حهز ناكهين ھيچ گرفتێك بۆ ھهولێر و بهغدا ھهبێت ،بهاڵم جارێكی ديكهش دووپاتی دەكهمهوە ئێمه ئازادی خۆمان به ھيچ ناگۆڕينهوە و گهلی كوردستانيش پهنا بهخوا و گهلی عێراقيش به تێكڕا بهرەو ژيانێكی بهختهوەرتر دەڕوات و لهو قهيرانهش رزگارمان دەبێت. جارێكی ديكه سوپاس بۆ ئامادەبوونتان ھهر شاد و بهختهوەر بن زۆر سوپاس .
سهرۆك بارزانی پێشوازی له شاندێکی وەزارەتی دەرەوەی بريتانيا دەكات
پێش نيوەڕۆی پێنجشهمه ١٣ی ئاداری ٢٠١٤له سهالحهدين بهڕێز مهسعود بارزانی سهرۆكی ھهرێمی كوردستان پێشوازی له ئێدوارد ئۆکدێن بهڕێوەبهری بهشی ڕۆژھهاڵتی ناوەڕاست و باكووری ئهفريقيا له وەزارەتی دەرەوەی بريتانيا و شاندێكی ياوەری كرد که له باڵيۆزی بريتانيا له عێراق و کونسوڵی گشتيی بريتانيا له ھهولێر پێکھاتبوو. له سهرەتای ديدارەکدا بهڕێوەبهری بهشی ڕۆژھهاڵتی ناوەڕاست و باكووری ئهفريقيا له وەزارەتی دەرەوەی بريتانيا سوپاسی سهرۆك بارزانی كرد بۆ پێشوازی و ڕەخساندنی ئهم ديدارە و لهسهرەتای قسهكانيدا سهرساميی خۆی به پێشکهوتن و گهشهسهندنی ھهرێمی کوردستان دەربڕی .ھهروەھا ئاماژەی به بارودۆخی نالهباری ئهمنی و سياسيی عێراق كرد و ڕايگهياند که بريتانيا به پێويستی دەزانێت سهرجهم اليهنه عێراقييهکان له بهڕێوەبردنی واڵتدا بهشداربن و نابێ ھيچ اليهنێک پشتگوێ بخرێت ،ئهوەيشی به فاکتهری سهرەکيی سهقامگيريی عێراق لهقهڵهم دا .ھهروەھا نيگهرانيی خۆيشی له زيادبوونی ھهڕەشهی تيرۆريستان له عێراق و ناوچهکه دەربڕی و ڕايگهياند که پێويسته ھهموو اليهک ھاوکار بن بۆ ڕووبهڕووبوونهوەی ھهڕەشهی تيرۆر و ئهو تهحهدييانهی بهرەوڕووی ناوچهکه دێن. بهڕێوەبهری بهشی ڕۆژھهاڵتی ناوەڕاست و باكووری ئهفريقيا له وەزارەتی دەرەوەی بريتانيا لهبهشێکی ديکهی قسهکانيدا ئاماژەی به ڕۆڵی بهرچاوی ھهرێمی کوردستان کرد له حهواندنهوەی پهنابهرانی سووريا و ئاوارەکانی ناوخۆی عێراق و ستايش و سوپاسگوزاريی واڵتهکهی بۆ ھهرێمی کوردستان دەربڕی. لهبهرانبهردا سهرۆك بارزانی به گهرمی بهخێرھاتنی شاندی ميوانی كرد و لهبارەی بارودۆخی ئهمنی و قهيرانی سياسيی عێراق و ھهروەھا كێشهكانی نێوان ھهولێر و بهغدا سهرۆك بارزانی ئاماژەی بهوەدا كه پێشێلكردنی دەستوور سهرچاوەی سهرەکيی كێشهكانی عێراقه ،ئهنجامهكهشی ئهوە بووە كه عێراق له مانای دەوڵهتبوون دوور بكهوێتهوە و خزمهتگوزاری و ئاساييش و ژيانی دامهزراوەيی بۆ واڵت دابين نهكرێت .ھهروەھا سهرۆک بارزانی ڕايگهياند عێراقی نوێ لهسهر بنهمای شهراکهت دامهزراوە کهچی بهغدا دەستوور پشتگوێ دەخات و وەک شهريک سهيری ھهرێمی کوردستان ناکرێت ،بهاڵم گهلی کوردستان قوربانييهکی زۆری لهپێناو ئازاديدا بهخشيوە و ڕێگه نادات جارێکی تر وەک پاشکۆ مامهڵهی لهگهڵدا بکرێت. بارودۆخی سياسيی ناوچهكه و دوايين پێشھاتهكانی سووريا تهوەرێكی ديكهی ئهم دانيشتنه بوو. 3
فهرمانی ھهرێمی بۆ بهپارێزگابوونی ھهڵهبجه له اليهن سهرۆك بارزانييهوە ئيمزا كرا ڕۆژی يهكش هم مه ١٦ی ئ اداری ٢٠١٤ك ات ژم ێ ر ١٠ی س هرلهبهي ان ی ھ اوك ات لهگهڵ س اڵ ي ادی ك ارەس ات ی ك ي م ي اب اران ك ردن ی ھهڵهب جهی شهھيد ،بهڕێ ز مهس ع ود ب ارزان ی فهرم ان ی ھهرێ م ی ب ۆ بهپ ارێ زگ اب وون ی ھهڵهب جهی شهھيدی ئيمزا كرد
نێچيرڤان بارزانی بڕياری به پارێزگاکردنی ھهڵهبجهی واژۆکرد
ھهولێرKDP.info/ -له ميانهی کۆبوونهوەيدا لهگهڵ شاندێکی ھهڵهبجه ،سهرۆکی حکوومهتی ھهرێمی کوردستان ،نێچيرڤ ان ب ارزان ی ،ب ري اری به پارێزگاکردنی ھهڵهبجهی قبووڵ کرد و له کۆنگرەيهکی رۆژنامهنووسيدا واژۆكردنی بڕياری به پارێزگاکردنی ھهڵهبجهی ڕاگهياند. نيوەڕۆی ئهمڕۆ پێنجشهممه ،2014-3-13شاندێكی ھهڵهب جه س هردان ی ئهن ج وومهن ی وەزي ران ی ھهرێ م ی ک وردس ت ان ي ان ک رد ،به مهبهس ت ی تاوتووكردنی چۆنيێتی بهپارێزگابوونی ھهڵهبجه .شاندەكه له ھهريهك له گۆران ئهدھهم ،قاي م ق ام ی ھهڵهب جه ،خ در كهري م ،س هرۆك ی ش ارەوان ی ھهڵهبجه و نوێنهری اليهنه سياسييهكان و مامۆستايانی ئايينی پێكھاتبووو. پێشتر ،سهرۆكی ھهرێمی كوردستان ،مهسعوود بارزانی ،له نووسراوێكی فهرميدا داوای له حكوومهتی ھهرێمی كوردستان كرد چ اوەڕێ ی بهغ دا نهكات و رێكارە كارگێڕييهكانی بهپارێزگابوونی ھهڵهبجه دەست پێ بكات .له نووسراوەكهی سهرۆكی ھهرێمی كوردستاندا ھاتووە" ،لهبهر ئهوەی به رای کۆمهڵێك ياساناس ،بابهتی بهپارێزگابوونی ھهڵهبجهی شهھيد دەكهوێته بازنهی سهاڵحياتی ئيداريی ھهرێمی كوردستان و ھهروەھا نهبوون ی ئيستيجابهی پێويست له اليهن بهغداوە بۆ بهپارێزگاكردنی ھهڵهبجه ،بڕيارمان دا حك وومهت ی ھهرێ م ی ك وردس ت ان به زووت ري ن ك ات دەس ت به رێوشوێنه ئيدارييهكانی بهپارێزگاكردنی ھهڵهبجهی شهھيد بكات بۆ ئهوەی داواكاريی خهڵكی قارەمانی ئهم دەڤهرە جێبهجێ بكرێت". دەربارەی پێوەندييهكانی ھهولێر و بهغدايش ،له كۆنگرە ڕۆژنامهواني يهكهدا ن ي چ ي رڤ ان ب ارزان ی ڕاي گهي ان د كه ،ھهرێ م ی ك وردس ت ان دەيهوێ ت كێشهكانی لهگهڵ بهغدا به ڕێگهی ديالۆگ چارە بكات ،بهاڵم به لۆژيكی خۆفهرزكردن ھهرگيز كێش هك ان چ ارە ن اب ن و ھهرێ م ی ك وردس ت ان ي ش ناگهرێتهوە دواوە. جارێكی دی لهو ھهنگاوانهی ناويهتی َ
4
نێچيرڤان بارزانى و ئهردۆغان پهيوهندييهكانى ھهولێر و ئهنقهرە تاوتوێ دهكهن له بهردهواميى سهردانهكهيدا بۆ توركيا و دواى كۆبوونهوه و ڕێككهوتنى وان بۆ كردنهوهى چوار دهروازەی ديكهى سنوورى له نێوان ھهرێمى ك وردس ت ان و ت ورك ي ادا ،ئ ێ وارەی ش هم م ه ١٥ی ئ ازارى ٢٠١٤س هرۆك وهزي ران ى ھهرێمى كوردستان ،نێچيرڤان بارزانى و شان دى ي اوهرى ل ه ئهن قهرە ل هگ هڵ سهرۆك وهزيرانى توركيا ،ڕهجهب تهييب ئهردۆغاندا كۆ بوونهوه. له ك ۆب وون هوهك هدا ك ه ھ هر ي هك ه ل ه ئ اش ت ى ھ هورام ى وهزي رى س ام ان ه سروشتييهكان ،كامهران ئهحمهد وهزيرى ئاوهدانكردنهوه و سهرۆكى دهس ت هى وهبهرھێنان بهوهكالهت ،س هف ي ن دزهي ى گ وت هب ێ ژى ف هرم ي ى ح ك ووم هت و ھهردوو پارێزگارى ھهولێر و س ل ێ م ان ى ل ه ش ان دى ھ هرێ م و ت ان هر يهل دز وهزيرى وزه و فهريدوون سينيرلى ئۆغلو جێگرى وزيرى دهرهوهى توركيا و ژمارهيهك ل ه ڕاوێ ژك اران ئ ام ادهى ب وون ،پ هي وهن دي ى دووق ۆڵ ى ھ هرێ م ى كوردستان و توركيا له بوارهكاى بازرگانى و ئابوورى و ھ اري ك اري ى وزه و برهودانى زياتر بهم پهيوهنديانه خرانه بهر باس. ئهردۆغان خۆشحاڵى خۆى به سهردانهكهى شاندى ھهرێم و ڕێككهوتنهكهى ن ێ وان ھ هرێ م ى ك وردس ت ان و ت ورك ي ا ب ۆ ف راون ك ردن ى دهروازهى سنووری ئيبراھيم خهليل و كردنهوهى چوار دهروازهى نوێى سنوورى له نێوان ھهردووالدا دهربڕى و دووپاتى كردهوه كه كردنهوهى ئهم دهروازه سنووريانه دهبێته ھۆى زيادبوونى چاالكی بازرگانى و ئابوورى و برهودان به پهيوهنديه كۆمهاڵتيهكان ب ه ت اي ب هت ي ش ل هو ن اوچ ان هى س ن وور ك ه تێكهاڵوى و خزمايهتى له نێوان دانيشتوانى ھهردووالى سنووردا ھهيه. له كۆبوونهوهكهدا ڕهوشى ئهمنى و سياسيى عيراق و ئايندهى پرۆسهى سياسى و ھهڵب ژاردن هك ان ى داھ ات ووى ع ي راق و ھ هرێ م ى ك وردس ت ان و توركيا ،بارودۆخ و پێشھاتهكانى سووريا و گۆڕاكارييهكانى ناوچهكه بهگشتى تاوتوێ كران .ھ هر دوێ ن ێ ش هو دواى ك ۆت اي ی ھ ات ن ى ب هرن ام هى سهردانهكه ،نێچيرڤان بارزانى و شاندى ياوهرى گهڕانهوه ھهولێر.
له پێشوازيی نێچيرڤان بازانيدا داوودئۆغڵو" :دهمانهوێت ئهو ديواره دهروونييهی نێوان دوو ميللهت بڕووخێنين و بيکهين به سنووری برايهتی" سهرۆك وەزيرانی ھهرێمی ک وردس ت ان ،ن ي چ ي رڤ ان ب ارزان ی ،ل ه ش اری وان ی ب اک ووری ک وردس ت ان ڕايگهياند ،بهو گۆڕانکاريانهی له تورکيا و ت اي ب هت پێوهست به پرسی کورد و پێوهندييهکان ی ھ هول ێ ر و ئانکاراو به دی ھ ات وون دڵ خ ۆش ک هرن .گ وت ي ش ی، ھ اوک ات وهزي ری دهرهوهی ت ورک ي ا ،ئ هح م هد داوودئۆغڵۆو ڕي گ هي ان د" ،دهم ان هوێ ت ئ هو دي واره دهروونييهی نێوان دوو ميللهت بڕووخێنين و بيکهي ن به سنووری برايهتی". سهرۆك وەزيرانی ھهرێمی کوردست ان ،ن ي چ ي رڤ ان بارزانی و ش ان دی ي اوهری س هرل هب هي ان ي ی ئ هم ڕۆ شهممه ،به سهردانێک ی ف هرم ی گ هيش ت ه ب اک ووری کوردستان و له فڕۆکهخانهی وان له الي هن وهزي ری دهرهوهی تورکيا ،ئهحمهد داوودئ ۆغ ڵ ۆو پ ێ ش وازي ی کرا. بڕياره ھ هر ل ه وان س هرۆك وەزي ران ی ھ هرێ م و وهزيری دهرهوهی تورکيا ک ۆ ب ب ن هوه و پ ێ وهن دي ي ه ئابوورييهکانی ھهردوو ال و ڕهوشی عێراق و ناوچهکه بخهنه نهر باس و دواتر له ئانک ارا ل هگ هڵ س هرۆك وەزي ران ی ت ورک ي ا ،ڕهج هب ت هي ي ب ئهردۆغاندا کۆ ببێتهوه. له يهکهم ديداريدا که له شێنی حهوانهی بوو له ھۆتێلێکی وان و داوودئۆغڵويش ياوهری بوو و خوانێک ساز کرابوو که تێيدا ژمارهيهک کهسايهت ي ی کۆمهاڵيهتی و بازرگانيش ئامادهی بوون ،نێچيرڤان بارزانی به ئامادهبووانی ڕاگهياند ک ه ،ئ هو گ ۆڕان ک اري ان هی ھ ات وون ه دی ج ێ ڕهزام هن دي ی ھهمووانه و دهبێ له پێنا برايهتيی کورد و تورکدا پهرهی زياتريان پێ بدرێ و بهردهوام بن. نێچيرڤان وهبيری ئامادهبووانی ھێنايهوه که بهر له چهند ھهفتهيهک وهزيری دهرهوهی تورکيا له سلێمان ی ب وو و ب ه ک وردي ی ئ اخ اوت ن هک هی دڵ ی ھهمووانی خۆش کرد .گوتيشی پاش کۆبوونهوهکانی وان ،دهچێته ئانکارا و لهگهڵ سهرپکوهزيرانی تورکيادا کۆ دهبێتهوه. ھاوکات ئهحمهد داوودئۆغڵوش گوتهيهکی پێشکهش کرد و تێيدا ڕايگهياند که ب ه س هردان ی س هرۆک وهزي ران ی ھ هرێ م ی ک وردس ت ان خ ۆش ح اڵ ن. دهربارهی پێوهندييهکانيشيان لهگهڵ عێراقدا ،خهتی کردهوه که پێوهنديی بازگانی گهورهيان لهگهڵ عێراقدا ھهيه. داوودئۆغڵو ڕاشيگهياند که دهيانهوێت لهگهڵ ھهرێمی کوردستاندا پێوهندييهکان بهھێزتر بکهن .ڕاشکاوانهيش گ وت ی ک ه "س ن وورهک ان ی ن ێ وان م ان سياسين و دهخوازين بيانکهين به سنووری برايهتی". ھاوکات ڕايگهياند" ،دهمانهوێت ئهو ديواره دهروونييهی نێوان دوو ميللهت بڕووخێنين و بيکهين به سنووری برايهتی". 5
ھهرگيز ھهڵوێستی بارزانيمان بير ناچيتهوە و دەزانين چهند رێزی له كريستيان گرتووە بۆيه پشتگيری لێدەكهين له ديدارێكی تايبهتدا بۆ گۆڤاری گواڵن ئهنبا جبرائيل گورگيس تۆما سهرۆكی دێری حهزرەتی مهريهم و رەبان ھورمز گوتی :گهرچی بوونی كريستانيهكان لهواڵتی عێراق مێژوويهكی دوورو درێژی ھهيه و به دانيشتوانی رەسهنی ئهو واڵته دادەنرێن و رۆڵی گرنگيان لهبونياتنانی عێراق و شارستانيهتی ھهبووە ،بهاڵم لهئاكامی ئهو چهوسانهوەو تهرحيل و دژايهتيكردنهی كه لهقۆناغهكانی زەمهنی مهنغۆلی و عوسمانی و جهنگهكانی جيھانی يهكهم و دووەم و شهڕی نێوان عێراق و ئێران رووبهڕوويان بووەوە بهناچاری كريستانهكان لهعێراق كۆچيان كردو ژمارەيان كهمی كردووە ،گهورەترين مهترسيش كه رووبهڕووی كريستانهكان بووەتهوە كه لهئاكامی رقوكينهی گرووپه توندڕەوەكان و تيرۆريستان و ھهڵكشانی ويستی ھێزە ئيتنی و مهزھهبيهكان لهعێراق روويانداو چهندين كريستيان كوژران و چهندينيش ماڵ و حاڵی خۆيان جێھێشتووە ،بهاڵم بهپێچهوانهی ھهرێمی كوردستانهوە كه كريستيانهكان پێشوازييان لێكراو شوێنی نيشتهجێبوون و پێگهيهكيان دۆزيهوە كه تێيدا رێز لهمرۆڤ و ئايينهكان دەگيرێت . ھهروەھا ئهنبا گوتی :ئهمه ئهو عێراقه نييه كه ھهموو ئايينزاكان و نهتهوەكان خهونيان پێوەدەبينی ،بهتايبهتی كوردو كريستيانهكان و ئێزيدی و توركمان و نهتهوەكانی ديكه ،عێراقێك كه تێدا سهرجهم نهتهوەو ئايينزاكان تێيدا بژين و پێكهوەژيانی راستهقينهی تێدا بێت ،ئهمه پيالنێكه بۆ بهتاڵكردنهوەی عێراق لهگرنگترين و رەسهنترين پێكھاتهكانی ناو واڵتی نێوان دوو رووبار، كه شارستانيهتی عێراقيان بونيات ناوە .عێراق بهنهتهوەو ئايينزاكان و رۆحی لێبووردەيی و پێكهوەژيانهوە جوان بوو .جێگهی خۆشحاڵيه كريستانهكان كه مێژوويهكی دوورو درێژيان لهگهڵ كوردستانيهت و بزووتنهوەی رزگاريخوازی ھهرێمی كوردستان ھهبووە و لهم پێناوەدا شهھيديان ھهيهو له دژايهتيكردن و وێرانكردنی كوردستاندا باجی زۆريان داوە، ھهرگيز دەستپێشخهری بهڕێز «مستهفا بارزانی»يان لهناو جهرگهی چيا بهرزەكانی كوردستان لهياد ناچێت كه رێزی له كريستيانهكان و كورستانيهكان گرتووەو پێكهوە بهشداريان له شۆڕش و خهبات كردووە ،لهم پێناوەشدا بهھاوشێوەی كوردەكان و ئايينزاكانی ديكه كريستيانهكانيش قوربانی و شهھيديان داوە. له درێژەی ديدارەكهيدا جبرائيل گوتی :لهھهرێمی كوردستان جياوازی لهنێوان مهسيحيهك و موسڵمان و ئێزيدييهك ناكرێت ،ئهمهش پێچهوانهی ئهو ھێرش و دەربهدەرەی و تاوانه قێزەونانهيه كه كريستيانهكان لهناوەڕاست و خوارووی عێراق و پارێزگای نهينهوا رووبهڕووی دەبنهوەو مێژوو لهيادی ناكات.
”ھهرگ ي ز دەس ت پ ێ ش خهری بهڕێ ز «مس تهف ا ب ارزان ی»ي ان لهن او جهرگهی چيا بهرزەكان ی ك وردس ت ان لهي اد ن اچ ێ ت كه رێ زی له ك ريس ت ي انهك ان و ك وردس ت ان يهك ان گ رت ووەو پ ێ كهوە بهش داري ان له ش ۆڕش و خهب ات ك ردووە ،لهم پێناوەشدا بهھاوشێوەی كوردەك ان و ئايينزاكانی دي كه ك ريس ت ي انهك ان ي ش قوربانی و شهھيديان داوە“
كاترين ئاشتون :ھهرێمی كوردستان نمونهيهكی جوانه بۆ بهرقهراربوون كۆميساری بااڵی كاروباری دهرهوهی يهكێتی ئهوروپا ئاشكرايكرد ،ھهرێمی كوردستان نمونهيهكی جوانه بۆ بهرقهرار بوون و داوايكرد ھهرێم لهاليهن واڵتانی دنياوه گرنگی بهرچاوی پێ بدرێت. شارىوهی كاروباری دهره كۆميساری بااڵی ئاشتون، لێدوانێكی رۆژنامه له ھهيهڵهكێتی بجهى شهھيد پهيامێكى پيرۆزبايى راگهياند پارێزگابوونى بۆنهى به كاترين( به ييدا،پ.د.ك سياسى ) مهكتهبى ئهوروپا رايگهياند " ،ئهو ئۆقرهييهی له ھهرێمی كوردستان بوون ھهيه ،نمونهيهكی رێم، ئاسايش له پاراستنی بواری ياساوبهرێوشوێنه راربوونهو جوانییبهرقه كتهبی سياسی و ئهنجوومهنی سهركردايهتی و ،ئهندام و ھه مه ناوی ھيدهوه ،به بجهی شه كانی ھهڵه پارێزگابوونی بڕياری ئيمزاكردنی بهبۆنه ". دروستكردووه گشتی به رێم ھه وشی ره ر سه له باشيان ريی كاريگه اليهنگران و ھهوادارانی پارتيمان ،پارتی ديموكراتی كوردستانهوه ،گهرمترين پێرۆزبايی له جهماوهری شهھيدپهروهری ھهڵهبجه و خهڵكی كوردستان به واڵتانی دنيا، سنووریداواشيكرد ئاشتون وتيشی:ين.خراپی ندلیوهربگرن، ھهرێمی كوردستان دهكه واویھهگه پارتيمان و ،ته دوانزەى پارێزگاكه و لقی پشت له ھۆكارن كۆمپانياكان، مافی له دڵنيايی بوونی نه و ڵيی نده گه و منی ئه وشی لهرهھهمان كاتدا ،سوپاسی بێ پايانمان بۆ جهنابی سهرۆك بارزانی ،سهرۆكی ھهرێمی كوردستان كه خۆی خاوهن پێشنيارهكه و ،راسپاردهی جێبهسهرمايه كردنی ئهپاشهكشه جێكردنی بڕياره مڕۆيان بۆ عيراق.ھهلومهرجهدا. گوزاريیكهلهبوو لهم ھهدهره كاروباری نجومهنی خستهڕوو كه رێزداروهی ئاشتون ئه رۆژنامهدهييهكهيدا، لێدوانه له بڕيارىشوبات ئيمزاكردنی مانگی وروپا لهلهوتوێژهكانی كوردستان ئه رێمیوهی يهكێتی دهكهين حكوومهتی بارزانی"،سهئهرۆكی نێچيرڤان ستخۆشی له سوپاس و ھهروا ھاتده.نيهكان و سياسيهكان دهگهڕێتهوه" وتيشی :پێويسته ركرده مه ھاوبهشی سه كاری عيراق به تاجهئۆقره ك كه كردووه بهلهبارهی كيميابارانهكه، ھيدانی گڵكۆی شه يییبۆسهر گولێنه پێشنيازیكه لهته عيراق شارهكه، پارێزگابوونی كانه ملمالنێ و نيشتمانی له وايی عهیبه بێته شي سوننهو كانی جياوازييه بێت،به ھه مايه ت و ده حكوومه پێويستهنوێی روهیككابينهی رنامه وه نێو وێته توندوتيژييهكه كردهك پارێزگا ده بجه وه ئاستی،كه ھهڵه رووبڕياره سه ئهم دواى نگاوهكانی ئاشته ھه ئاستیوارين ئومێده . بكرێت ر سه چاره دانايی به كردن ڵه مامه گه شهسهندن و پێشكهوتنی شارهكه و سنوورهكهى له ھهموو روێكهوه ،وهك قهرهبووكردنهوهی ھاوواڵتيانی پارێزگاكه بێت بهرامبهر بهشێك له بووڕ، بخاتهگه نی كا وڵه ھه دا پێناوه و له وروپاش ئه كێتی يه و رياندا سه به بكێشێت باڵ يی ئۆقره و ئاشتی خوزايارن عيراق ھاواڵتيانی ئاشتون، ی وته بهينهتيی و ،ئهو قوربانييانهی كه بهدرێژايی مێژوو ،بهتايبهتی مێژووی ھاوچهرخ و شۆڕشهكانی رزگاريخوازی گهلهكهماندا بهخشيوه و مه مان.كاريگهريی خراپيان لهسهر زيادبوونی بارگرژييهكان لهعيراق دروستكردووهو بهھۆی بارگرژييه سوريا كانی بهوتيشی :قه ناوخۆیلهكه تيهكانی گه يرانهينه سومبولی مه دراوسێ. كهنه جێدێڵن و بزاڤى خۆيان ماڵوحاڵی ھاواڵتيان رۆژانه سورياوه ئه ھيدانى شارى ھهڵهبجهى خۆشهويست شادبێت. واڵتانیت شه مان ،تايبه روودهكه خوازى گهله رزگارى ھيدانى گيانى شه موومان و كانیله ھه منيه بێ پيرۆز كته له ھهر لێدوانهيدا ،ئاشتون ئاشكرايكرد ،يهكێتی ئهوروپا كۆی 21مليۆن يۆرۆی لهماوهی 2013 – 2012رهوانهی پهنابهرانی سوريا بیو سياسی مه كوردستان و بهردهوام دهبێت لهسهر گهياندنی كۆمهك و ھاريكاريی بۆ ئاوارهكانی سوريا. كردووه لهھه رێمیكوردستان ديموكراتی پارتی ١٣ى ئادارى٢٠١٤ 6
مهسروور بارزانی:حكوومهتی عێراق و كۆمهڵگهی نێودهوڵهتی ئهركێكی ئهخالقی و مرۆييان لهسهره كه قهرهبووی خهڵكی ھهڵهبجه بكهنهوه ڕاوێژكاری ئهنجوومهنی ئاسايشی ھهرێمی كوردستان، مهسروور بارزانی ڕايگهياند كه ،ھێشتا كاری زۆر ماوه بكرێ بۆ سڕينهوهی شوێنهواری ئهو جينۆسايده دژ به خاك و خهڵكی ھهڵهبجهی شهھيدان و ،حكوومهتی ئێستای عێراق و كۆمهڵگهی نێودهوڵهتيش دەخاته بهردەم ئهركێكی ئهخالقی و مرۆيی له قهرهبووكردنهوەی خهڵكی ھهڵهبجه؛ ھاوكات به بهرپرسياريان ناو دەبات لهوەی ئهو كۆمپانيا و اليهنانهی ھاوكاريی عێراقيان كرد له فرۆشتنی چهك و مهوادی كيمياوی به عێراق ،به سزا بگهيهندرێن. له ساڵيادی كيميابارانكردنی ھهڵهبجهدا ،ڕاوێژكاری ئهنجوومهنی ئاسايشی ھهرێمی كوردستان ،مهسروور بارزانی ،پهيامێكی ڕاگهياند و تێيدا دووپاتی دەكاتهوە، ئهو تاوانهی بهر له ٢٦ساڵ له رۆژێكی وهكو ئهمڕۆدا به بهرچاوی كۆمهڵگهی نێودهوڵهتی له اليهن رژێمی ديكتاتۆری پێشووی عێراق بهرامبهر خهڵكی نيشتمانپهروهر و خۆڕاگری ھهڵهبجه ئهنجامدرا پهڵهيهكی رهشه له مێژووی مرۆڤايهتيدا و بۆ گهلی كورديش پرسێكی ويژدانييه و تاھهتايه له دڵ و دهروونيدا به زيندوويی دهمێنێتهوه. له بهشێكی ديكهی پهيامهكهدا ھاتووە :بڕياری دادگای بااڵی تاوانهكانی عێراق و ھهوڵی ھهندێ له پهرلهمانی واڵتانی جيھان له ناساندنی كيميابارانی ھهڵهبجه به جينۆسايد مايهی پێزانينه ،بهاڵم ھێشتا كاری زۆر ماوه بكرێ بۆ سڕينهوهی شوێنهواری ئهو جينۆسايده دژ به خاك و خهڵكی ھهڵهبجهی شهھيدان ،حكوومهتی ئێستای عێراق و كۆمهڵگهی نێودهوڵهتی ئهركێكی ئهخالقی و مرۆييان لهسهره كه قهرهبووی خهڵكی ھهڵهبجه بكهنهوه و ئهو كۆمپانيا و اليهنانهی ھاوكاريی عێراقيان كرد له فرۆشتنی چهك و مهوادی كيمياوی به عێراق سزا بدرێن و ھهڵهبجهی شهھيد دهبوايه زۆر لهوه زياتر خزمهت بكرێت و ئاوڕی لێ بدرابايهتهوه له گهياندنی پرۆژهی خزمهتگوزاری و ئاوهدانی ،به تايبهتی خزمهتكردنی ماڵی شهھيد و بريندارهكانی كيمياباران. ھاوكات ڕايدەگهيهنێت :پێداگيری جهنابی سهرۆك بۆ به پارێزگاكردنی ھهڵهبجه رێزگرتنه له قوربانی و خوێنی شهھيدان و به پيرهوهچوونی داوای رهوای خهڵكی ھهڵهبجهی شهھيد و دادكۆكيكردنه له دادپهروهری و دابينكردنی مافی خهڵكی ھهڵهبجهی خۆشهويست. له كۆتايی پهيامهكهيشيدا مهسروور بارزانی دەڵێت :بهم بۆنهيهوه پيرۆزبايی له خۆمان و ھهموو خهڵكی كوردستان ،بهتايبهتی جهنابی سهرۆك بارزانی و ھهموو خهڵكی پارێزگای ھهڵهبجه دهكهم ،ھيوادارم چۆن ھهڵهبجه گرێی بهختی كوردی كردهوه ئاواش ببێته پێشهنگ له ئاوهدانی و پێشخستنی كوردستاندا
پرۆفيسۆرێک :يهكپارچهيی عێراق بهو حوكمڕانييهی ئێستاوە بووەته ھهڕەشه لهبارەی ڕەوشی ئێستای عێراقهوە پرۆفيسۆرێك چهند گريمانهيهك دەخاته ڕوو و يهكێك لهو ئهگهرانهی كه به مهترسيی بۆ ئايندەی عێراقی دەزانێت ،بهڕێوەبردنی واڵته له ژێر دەستهاڵتی حكوومهتێك كه باوەڕی به بنهماكانی ديموكراتی و فرەيی نييه. پرۆفيسۆر "ڕۆبهرت ئای رۆتبێرگ" له كتێبی )(WHEN STATES FAILله چ كاتێكدا دەوڵهت فاشيل دەبێت ،لهبارەی ئێستای عێراقهوە دەنووسێت" :ئێستای عێراق به ھهمان شێوەی سۆماڵ لهژێر دەستی نووری ماليكی ،سهرەتا بوو به دەوڵهتێكی الواز ،ئهم الوازييهی كردە دەوڵهتێكی فاشيل ،ئهم فاشيلبوونيهشی وای لێ كردووە ،كه ئێستا عێراق لهناو خۆيدا لهبهريهك ھهڵوەشاوە و دووچاری شهلهلێكی سهرتاسهری بووەتهوە ،له كاتێكدا له ساڵی ٢٠١١بهبێ گهڕانهوە بۆ سهرۆككۆمار ھهڵيكوتايه سهرماڵی تاريق ھاشمی و چهند پاسهوانێكی دەسگير كرد و چهند پاسهوانێكی ديكهيشی له سێدارە دا .ماليكی له ھهرێمی كوردستان ھيچ دەسهاڵتێكی نهبوو، لهبهر ئهوەی ھهرێمی كوردستان خاوەن ھێزی پێشمهرگه بوو ،بۆيه نهيتوانی ئهوەی له باشوور و ناوەڕاست بۆی دەچووە سهر ،له ھهرێمی كوردستان بۆی بچێته سهر؛ دواتر بۆ سهركهوتنی كودەتا سهربازييهكهی كهوته دروستكردنی كێشه له دوای كێشه لهمهيشدا ھهرێمی كوردستانی كردە ئامانج ،ماليكی نهيدەتوانی ڕاستهوخۆ ھيچ بهرانبهر به كوردستان بكات ،بۆيه پهنای بردە بهر كارتی بودجه و كارتی دەرھێنان و ھهناردەكردنی نهوت ،ئهمهيش وای كرد پهيوەندی نێوان ھهولێر و بهغدا بگاته ئاستی لێواری ھهڵدێر". له بهشێكی ديكهی نووسينهكانی ،نووسهر ئهوە دەخاته ڕوو كه ،يهكپارچهيی عێراق بهو حوكمڕانييهی ئێستاوە خۆی بووەته ھهڕەشه بۆ ئاشتی و ئاسايشی ئيقليمی و جيھانی ،بۆيه كاتێك ھهنگاو ھهڵدەگيرێت سنوورێك بۆ ئهو ھهڕەشهيه دابنرێت ،جيھان پێشوازی لهو ھهنگاوە دەكات و لهو دەوڵه تازە دەكات ،بۆيه ئهگهر عێراقييهكان بيانهوێت ئهم قهيرانه لهبهريهك ھهڵوەشانهوە چارەسهر بكهن ،دەبێت پابهندبوون به دەستوور بهپێی تێگهيشتن و ،دادگای فيدراڵی سهربهخۆ بێت نهك ئهم دادگای فيدراڵييهی ئێستا". نووسهر ھاكات ئهوە ڕوون دەكاتهوە كه ،بۆ چهواشهكردنی ڕای گشتيی شهقامی عهرەبی عێراق ،ماليكی ئهم جارە كارتی ڕەگهزپهرستی و دوژمنايهتيی ھهرێمی كوردستانی به كار ھێناوە ،ئهو دەيهوێت له ڕێگای سهپاندنی ياسای نهوت و گازی سهردەمی بهعس مامهڵه لهگهڵ بنهما سروشتييهكانی عێراق بكات ،ئهوەش وەك نيهتێك بۆ شكاندنی شكۆی ھهرێمی كوردستان. 7
ئهم ھهڵبژاردنه چارەنووسسازە بۆ كوردستانيهكان ،ھهم لهسهر ئاستی پهرلهمانی عێراق ،ھهميش بۆ دووبارە سهلماندنهوەی ناسنامهی كوردستانيهتی ناوچهكانی دەرەوەی ھهرێمی كوردستان له ديمانهيهكی تايبهتدا بۆ گۆڤاری گواڵن خهسرۆ گۆران بهرپرسی دەزگای ھهڵبژاردنی پارتی ديموكراتي كوردستان گوتی :پرسی ديموكراتی و پرۆسهی ھهڵبژاردن له عێراقدا قسهو باسێكی زۆر ھهڵدەگرێت ،لهبهر ئهوەی عێراقيهكان له زەمينهی كهلتوری ديكتاتۆری و تۆتاليتاريزمهوە ھهنگاويان بۆ ديموكراتی ھهڵگرتووە ،بۆيه بهشێوەيهكی گشتی ھاوواڵتيان زۆر كهم به ديموكراتی و پرۆسهی ھهڵبژاردن ئاشنان ،لهوانهيه لهم پرۆسهيهدا خهڵكی كوردستان جياوازييهكيان لهگهڵ عێراقيهكان ھهبێت، لهبهر ئهوەی پرۆسهی ديموكراتی و ئهنجامدانی ھهڵبژاردنی ئازاد له ساڵی 1992له كوردستان دەستی پێكرد ،بهاڵم له عێراق لهدوای ساڵی 2003و رووخانی رژێمی پێشوو ئهم پرۆسهيه دەستی پێكراو ھهڵبژاردنی ئازاد ئهنجامدراوە و ئهم پرۆسهيه بۆته ھۆكارێك بۆ پيشاندانی پێگه و نفوزی جهماوەريی اليهنه سياسييهكان ،ھهربۆيه ئهگهر سهرنج لهبهرەو پێشهوە چوونی ئامادەكارييهكان بۆ پرۆسهی ھهڵبژاردن بكهين ،ھهست دەكهين ساڵ لهدوای ساڵ لهڕووی دابينكردنی پێداويستی ھونهرييهوە پێشكهوتنی بهخۆيهوە بينيووە ،ھهروەھا لهڕووی دابينكردنی لۆجيستيهوە ديسان گۆڕانكاری بهسهردا ھاتووە ،بهاڵم لهڕووی چۆنيهتی ئامادەسازی اليهنه سياسييه عيراقييهكانهوە بۆ چۆنيهتی مامهڵهكردن لهگهڵ پرسی بهديموكراتيكردن و چۆنيهتی ئهنجامدانی ھهڵمهتهكانی ھهڵبژاردن ھهست دەكهين. گۆران ھهروەھا له درێژەی قسهكانی دا گوتی: ئهنجامدانی ھهڵبژارنی پارێزگاكان بۆ ھاوواڵتيان و اليهنه سياسييهكان و خودی پارێزگاكانيش گرنگی خۆی ھهيه ،كه تێيدا پارێزگارو جێگری پارێزگارو سهرۆكی ئهنجوومهنی پارێزگاكان دياری دەكرێت ،چونكه خهڵكی پارێزگاكانی كوردستان دەبنه خاوەنی نوێنهری خۆيان و ھهموو خهڵكی ناحيهو قهزاكان دەتوانن گرفت و كێشه خزمهتگوزارييهكان و كهموكوڕی و داخوازييهكانيان بگهيهننه ئهنجوومهنی ھهڵبژێردراوی پارێزگاو پالن و بهرنامهو كارەكان بۆ چارەسهركردنی گرفتهكان دابڕێژرێت .تهنانهت لهئهنجوومهنی پارێزگاوە گفتوگۆ لهسهر تهرخانكردنی بودجهو دابهشكردنی بهشه بودجهو پارەو پرۆژەكان بۆ سهرجهم سهنتهری پارێزگاو قهزاو ناحيهو گوندەكان دەكرێت .لهاليهكی ترەوە ئهنجوومهنی پارێزگا دەبێته چاودێرێكی كاريگهر لهسهر كارو پرۆژەو ئهدای حكومهت و پارێزگا. شايانی باسه خهسرەو گوتی :ھهڵبژاردنهكانی ئهمجارەی پهرلهمانی عێراق و ئهنجوومهنی پارێزگاكانی ھهرێم جياوازن و ھهر پارێزگايهك بازنهيهكه، واتا ھهر كانديدێك دەبێت لهپارێزگاكهی خۆی كانديد بكات ،تهنانهت بهپێی ياسا ژمارەی كانديدەكانی پارێزگاكانيش دياريكراون ،بۆنموونه بۆ ھهڵبژاردنی پهرلهمانی عێراق لهپارێزگای دھۆك كێبڕكێ لهسهر 11كورسی دەكرێت و له پارێزگای ھهولێر 15كورسی و لهپارێزگای سلێمانی 18 كورسی و لهموسڵ 31كورسی و لهكهركوك 14كورسی دەبێت ،تهنانهت ژمارەی كانديدەكانی پارێزگاكانيش بهپێی ياسا بڕيار دراوە بۆ نموونه ئهنجوومهنی پارێزگای دھۆك ) (3 + 25كورسی ھهيه واتا 25كورسی بۆ كوردەو 2كورسی بۆ كلدان و ئاشور و سريانهو كورسيهكهی تری بۆ ئهرمهنه ،بۆ ئهنجوومهنی پارێزگای ھهولێريش ) (5 + 25چونكه لهھهولێر كۆتای توركمان و كريستيانيش ھهيه ،بۆ سلێمانيش 30كورسييه، بهشێوەيهكی گشتی ھهر اليهنێكی سياسی زياتر بھێنێت دەرفهتی بهڕێوەبردنی پارێزگاكهی زياترە .ھهر بۆيه ھهردوو ھهڵبژاردنهكه گرنگن.
كاترين ئاشتون :ھهرێمی كوردستان نمونهيهكی جوانه بۆ بهرقهراربوون كۆميساری بااڵی كاروباری دهرهوهی يهكێتی ئهوروپا ئاشكرايكرد ،ھهرێمی كوردستان نمونهيهكی جوانه بۆ بهرقهرار بوون و داوايكرد ھهرێم لهاليهن واڵتانی دنياوه گرنگی بهرچاوی پێ بدرێت. لهلێدوانێكی رۆژنامهييدا ،كاترين ئاشتون ،كۆميساری بااڵی كاروباری دهرهوهی يهكێتی ئهوروپا رايگهياند " ،ئهو ئۆقرهييهی له ھهرێمی كوردستان بوون ھهيه، نمونهيهكی جوانی بهرقهراربوونهو ياساو رێوشوێنهكانی بواری پاراستنی ئاسايش لهھهرێم ،كاريگهريی باشيان لهسهر رهوشی ھهرێم بهگشتی دروستكردووه". ئاشتون داواشيكرد واڵتانی دنيا ،ھهرێمی كوردستان بهھهند وهربگرن ،وتيشی :خراپی رهوشی ئهمنی و گهندهڵيی و نهبوونی دڵنيايی لهمافی كۆمپانياكان ،ھۆكارن لهپشت پاشهكشه كردنی سهرمايهگوزاريی لهعيراق. لهلێدوانه رۆژنامهييهكهيدا ،ئاشتون ئهوهی خستهڕوو كه "،ئهنجومهنی كاروباری دهرهوهی يهكێتی ئهوروپا لهوتوێژهكانی مانگی شوبات لهبارهی عيراق پێشنيازی كردووه كه ئۆقرهيی بۆ عيراق به كاری ھاوبهشی سهركرده مهدهنيهكان و سياسيهكان دهگهڕێتهوه" وتيشی :پێويسته ئاستی ئاشتهوايی نيشتمانی لهسهروو ئاستی ملمالنێ و كرده توندوتيژييهكانهوه بێت ،ھهروهك پێويسته جياوازييهكانی سوننهو شيعه به مامهڵهكردن بهدانايی چارهسهر بكرێت. بهوتهی ئاشتون ،ھاواڵتيانی عيراق خوزايارن ئاشتی و ئۆقرهيی باڵ بكێشێت بهسهرياندا و يهكێتی ئهوروپاش لهو پێناوهدا ھهوڵهكانی بخاتهگهڕ، وتيشی :قهيرانهكانی ناوخۆی سوريا كاريگهريی خراپيان لهسهر زيادبوونی بارگرژييهكان لهعيراق دروستكردووهو بهھۆی بارگرژييه ئهمنيهكانی سورياوه رۆژانه ھاواڵتيان ماڵوحاڵی خۆيان جێدێڵن و روودهكهنه واڵتانی دراوسێ. ھهر لهو لێدوانهيدا ،ئاشتون ئاشكرايكرد ،يهكێتی ئهوروپا كۆی 21مليۆن يۆرۆی لهماوهی 2013 – 2012رهوانهی پهنابهرانی سوريا كردووه لهھهرێمی كوردستان و بهردهوام دهبێت لهسهر گهياندنی كۆمهك و ھاريكاريی بۆ ئاوارهكانی سوريا.
8
د.كهمال كهركووكی :لهم قۆناغهدا چارەی پرسی كورد به ڕێگای کۆنفيدراڵی دەكرێت بهرپرسی پهيوەندييهكانی پارتی ديموكراتی كوردستان د.كهمال كهركووكی ،له پهراوێزی كۆنگرەی )ئايندەی رۆژھهاڵتی ناوەراست و باكووری ئهفريقا( له ئهمهريكا ڕايگهياند ،بهرقهراربوون و ئاراميی ناوچهی رۆژھهاڵتی ناوەراست بهندە به چارەسهری بنهڕەتی پرس كورد و لهم قۆناغهدا کۆنفيدراڵی ڕێگايهکی باش و گونجاوە بۆ چارەسهری ئاشتيانهی پرسی کورد. لهسهر داوەتێكی فهرميی پهيمانگای سهركردهكانی جيھان /زانكۆی تفتس له شاری بۆستن له واڵته يهكگرتووەكانی ئهمهريكا ،بهرپرسی پهيوەندييهكانی پارتی ديموكراتی كوردستان و سهرۆكی پێشووی پهرلهمانی كوردستان ،د.كهمال كهركووكی ،بهشداری له كۆنگرەی )ئايندەی رۆژھهاڵتی ناوەراست و باكووری ئهفريقا( كرد. له درێژەی كارەكانی كۆنگرەكهدا و له چاالكييهكانی رۆژی يهكهم تهوەرێكی تايبهت سهبارهت به ئايندەی كورد ئاماده كرابوو ،تێيدا د.كهمال كهركووكی وتارێکی پێشكهش كرد لهژێر ناونيشانی )كوردستان منارەی ئازادی و ديموكراسی و پێكهوەژيانی ئاشتی(يه ،باسی له كێشه و مێژوو و خهباتی ميللهتی كورد له رۆژھهاڵتی ناوەراست كرد و باسی لهو زوڵم و زۆردارييهی دەرھهق به گهلی كورد كراوه بۆ ئامادەبووان باس كرد. كهركوووكی ھاوكات ئاماژەی به ھهڵمهتهكانی ئهنفال و كيمياباران و راگواستن و به عهرەبكردنی ناوچه كوردنشينهكان كرد ،كه ٤٥٠٠گوند خاپوور كران و ١٨٢٠٠٠ھاوواڵتی له منداڵ و پير و ئافرەت زيندەبهچاڵ كران .ھهروەھا داوای دانپێدانان و بهڕهسمی بهناساندنی جينۆسايدی گهلی كورديكرد ،تاکو کارەساتی لهو شێوەيه دووبارە نهبێتهوە و کهسوکاری قوربانيانيش قهرەبوو بکرێنهوە .گوتيشی كه ،ئهو کارە واجبێکی ئينسانی و ويژدانی و ياساييه که دەوڵهتهکان چاوپۆشی لێ دەکهن. له اليهكی ديكهوە د.كهمال كهركوكی ئاماژەی به دەستكهوتهكانی ھهرێمی كوردستان كرد كه له بواری ئابووری و پهروەردە و وهبهرھێنان و تهندروستی و ژينگه و ئهزموونی ديموکراسی و سهقامگيريی ئاسايش و ڕێکخستنی بنهمای ئابووريی ھهرێمی كوردستان كرد و رۆڵی سهرۆك بارزانی له بونيادنانی ديموكراسی و ھهڵبژاردن به بهرز نرخاند و باسی له بهشێك له پالنهکانی حکوومهتی ھهرێمی کوردستان تا ساڵی ٢٠٢٠کرد. ”پرسی کورد زۆر گرنگه و دەبێت بهرپرسی پهيوهندييهكانی پارتی ،ھۆكاری سهرجهم ئهو كارەساتانهی دەرھهق به ميللهتی كورد ئهنجام دراون ،گهڕاندهوه بۆ بڕياری ناڕەوا و چهوت و نادروستی واڵته زلھێزەكان چارەسهری بنهرەتی بۆ بدۆزرێتهوە، چونکه بهرقهراربوون و ئاراميی که له پێناو بهرژەونديی تهسكی ئابووريی خۆيان ،به ناعهدالهتی مافی رەوای نهتهوەی ناوچهی رۆژھهاڵتی ناوەراست بهندە کورديان پشتگوێ خست و بهناعهدالهتی و به غهدر و به ھهڵه نهخشهی ڕۆژھهالتی و ناوەڕاستيان کێشا ،که ئهوەش بووە ھۆی ئهوەی تاوانهکان دژ به کورد ئهوەندە زۆر به چارەسهری بنهڕەتی پرس كورد دژوار بن تا گهيشتنه تاوانی جينۆسايد .ئێستاش که باسی رابردوو دەکهين ئهوە ناگهيهنێت که و راشيگهياند که لهم قۆناغه ئێمه ئهسيری ڕابردووين و دەمانهوێت تۆڵه وەرگرينهوە ،بهڵکو بۆ ئهوەيه تاکو له داھاتوو کۆنفيدراڵی ڕێگايهکی باش و دووبارە نهبێتهوە. گونجاوە بۆ چارەسهری ئاشتيانهی بهرپرسی پێوەندييهكانی پارتی ديموكراتی كوردستان له درێژەی باسهكهيدا تهئکيديشی کردەوە که پرسی کورد زۆر گرنگه و دەبێت چارەسهری بنهرەتی بۆ بدۆزرێتهوە ،چونکه پرسی کورد و ئهو کێشانهی که لهنێوانی عێراق و ھهرێمی بهرقهراربوون و ئاراميی ناوچهی رۆژھهاڵتی ناوەراست بهندە به چارەسهری بنهڕەتی پرس كورد و راشيگهياند که لهم قۆناغه کۆنفيدراڵی ڕێگايهکی باش و گونجاوە بۆ کوردستاندا دروست بوونه به ھۆی چارەسهری ئاشتيانهی پرسی کورد و ئهو کێشانهی که لهنێوانی عێراق و ھهرێمی پابهندنهبوونی حکومهتی فيدرال به عێراقی دەستووری کوردستاندا دروست بوونه به ھۆی پابهندنهبوونی حکومهتی فيدرال به دەستووری عێراقی فيدرالييهوە“. فيدرالييهوە .ئهو کێشانهش ڕۆژ له دوای ڕۆژ له زيادبووندان و مهترسی دەکرێت کارەساتی گهورەی لێبکهوێتهوە. له كۆتايی وتارهكهيدا ،لهاليهن ئامادەبووانهوە کۆمهڵێك پرسيار ئاراستهی د.کهمال کهرکووکی کران و وەاڵمی سهرجهميانی دايهوە و وتارەکه و وەاڵمهکان بوونه جێگای ڕەزامهنديی ئامادەبووان. له پهراوێزی ئهو كۆنگرەيهيشدا ،د.کهمال کهرکووکی لهگهڵ جێگری وەزيری دەرەوەی ئهمهريكا ،وليم بيرنزـدا ،كۆ بووهوه و جێگری وهزيری دهرهوهی ئهمريكايش ئاماژهی بهوهدا سهرەڕای سهرجهم ئهو گرفتانه و ئاڵۆزيانهی ناوچهكه تووشی بووه ،سهركهوتنهكانی سهركردايهتيی كورد ديارن و جێگای شانازين ،ھهروەھا ئاماژەی به بونيادنانی ديموكراسی و ئارامی بارودۆخی ھهرێم كرد و گوتشی ئێمه سهربهرزين به ڕۆڵی کورد و حکوومهتی ھهرێمی کوردستان له بهڕێوەبردنی خۆيان و بهرهوپێشهوەچوونی پرۆسهی ديموکراسی له ھهرێمی کوردستانی عێراق .جێگری وەزيری دەرەوەی ئهمهريكا گوتيشی پهيوەنديی ئێمه وەکو ئهمهريکا لهگهڵ حکوومهتی ھهرێم کوردستان زۆر زۆر باشه و بهردەوام دەبێت . ھاوكات دكتور كهمال كهركووكی لهگهڵ ھهريهك له شاندی واڵتانی كوێت به سهرۆکايهتيی شێخ محهمهد سالم ئهلسوباح و شاندی ميسر و ئوردن و بهحرەين كۆ بووهوه. 9
ھێمن ھهورامی :يهکرێزيی گهلی کورد ئامانجی سهرهکيی مهال مستهفای بارزانی بووه
ھێمن ھهورامی بهرپرسی پهيوەنديهکانی دەرەوە دەڵێت ،ئامانجی پارتی لهھهموو ھهلومهرجێکدا يهکرێزی گهلی کورد بووه ،ھهوڵدانهکانمان بۆ پێکھێنانی کابينهی ھهشتهم بۆ يهکڕێزی گهلی کوردبووه چونکه يهکرێزی نيشتيمانی بۆ پارتی خهباتێکه له مهال مستهفا بارزانيهوه وهکو رێباز بۆمان ماوهتهوه". له مهراسيمێکدا له شاری ئهلميرهی واڵتی ھۆڵهندا که به بۆنهی ٣٥ساڵهی کۆچی دوايی بارزانيی نهمر رێکخرابوو ،ئهندامی ئهنجوومهنی سهرکردايهتی و بهرپرسی مهکتهبی پهيوهندييهکانی دهرهوەی پارتی ديموکراتی کوردستان ،ھێمن ھهورامی ،سمينارێکی سياسی بۆ کاديرانی پارتی پێشکهش کرد. لهو سمينارهدا ھێمن ھهورامی ،ھۆکارەکانی دواکهوتنی پێکھينانی کابينهی ٨و سياستهی پارتی له سهر گرنگيبوونی کابينهی يهکريزيی نيشتيمانی شيی کردەوە و رايگهياند ،ئامانجی پارتی بۆ يهکرێزيی نيشتيمانی ھهڵقواڵوی رێبازی بارزانيی نهمره. ھهروهھا له بهشێکی تری سمينارهکهدا قسهکردن بوو لهسهر پهيوەندييهکانی نيوان ھهولێر و بهغدا و ھهر چوار چهمکی شهراکهت و فيدراليهت و تهوافوق و دەستووری ،بهوەی که ئهو چوار پرەنسيپه ،ئيمهی به ع َيراق بهستووەتهوه له دوای ٢٠٠٣ـهوە ،بهالم ئيستا ھهر چورايان ھهڕەشهيان له سهرە. دواتر ھێمن ھهورامی ،به وردی سياسهتی پارتی لهسهر رۆژائاوای کوردستانی خسته روو و گوتی :ئيمه لهگهڵ يهکدەنگی و يهکرێزيی سهرجهم ھێزەکانی رۆژئاواين و نابێت شهڕی کورد به کورد ببێت و کورد نهبێته ئهجيندای ھيچ اليهک و ھهر کات کۆدەنگی ھهبوو لهسهر چۆنيهتيی لی دەکهين ،به ورديش ھهوڵهکانی سهرۆک بارزانی لهم رووەوە بهرێوەبردنی رۆژئاوا و به ھهر جۆر و سيستهمێک بێت ،ئهو کات ئيمه پشتيوانی َ شيی کردەوە.
كهژاوهی خۆرله باشماغهوه تا بارزان نووسينی :ئهحمهد ساالر چهپكێك وشه مرواری ھونهرمهندێك بۆ ساڵيادی كۆچی دوايی بارزانيی نهمر بهبۆنهی سی وپێنجهمين ساڵيادی كۆچی دوايی بارزانيی نهمرهوه، مامۆستا ئهحمهد ساالر ھونهرمهندی گهورهی گهلهكهمان جارێكی ديكه ديمهنی ئهو رۆژهمان فيلم ئاسا دووباره پيشاندهداتهوه كه له 6/10/1993دوای تێپهڕبوونی 14ساڵ بهسهر كۆچی دوايی بارزانيی نهمر و 6ساڵ بهسهر كۆچی دوايی ئيدريسی ھهميشه زيندوو كه لهكۆماری ئيسالميهوه ھاتنهوه بۆ باشماغی سهر سنووری نێوان كوردستان و ئێران ،مامۆستا ساالر وهك دهرھێنهرێكی سينهمايی ئهو ديمهنانهی لهو رۆژهدا خۆڕسكانه خهڵكی كوردستان له پێشوازی تهرمی نهمراندا نمايشيان كردووه ، دووباره كردوويهتهوه كۆمهڵێك مرواری وشه و پێشكهشی ئهم ياده مهزنهی كردووه ،الی مامۆستا ساالر ئهم كهرنهڤاڵه جهماوهرييه ئهمهكداری نهتهوهيهكه بۆ نيو سهده خهبات و بهمجۆره وهسفی كردووه):ئهو حهشاماتهی سهرێكی لهسهر سنوورەو ئهو سهريشی لێوی له دامێنی چيای شيرين دەسوێ و عهزرەتخوازانه ماچ پرژێنی شوێن ھهنگاوی ياران دەكات ،ئهو خهڵكهی ھهر دەتگوت كه له نێوان پهراسووەكانی خاكهوە ھهڵتۆقيون ،پهنا بهخوا به درێژايی ئهو ھهموو رێيه نێرگزەجاڕێكيان خوڵقاندووە ،بۆو بهرامهی مهالنی ئاسمانی له حهيرانيدا به چهتری سهری كهژاوە كردووە ،چلۆن باخ و گولعوزارێكه ،ئهو ئهڤينه پاكژەی نه پهيكوڵ و نه چقڵ و دڕك ،ھهر ھهمووی جگه له سۆزی ئهمهكداری و خۆ له دەورگهڕانی باوە گهورەی كوردو كاكه ئيدريسی شاسواری شۆڕش و ئاشتييه(. ئهوا بهيانهو ھهتا ديدەكانی گزنگی خۆر بهسهر خاكهكهماندا دەڕواو بڕ دەكات ،بۆی ھهناسهيهكی مێخهك بۆی كهسێكه ،ئهوە بۆته سورمه كلی چاو كهژاڵ نوێنی گشت بيناييهكان له نوور بهخشی چاوێكهوەيه ،له ھهموو ئهو چاوانهدا حهرفێ دەدواو دەخوێندرايهوە. 10
چاوەڕوانييهو چاوەڕوانی كێ دەكهن؟ بڵێم تهرم ؟ نا ،نا ،نا ...پتر له نيو سهدە شۆڕش و گيانبازيی و ھهڵكشان و بهرەنگاربوونهوە و كۆڵنهدان و ھهستانهوە و سهر له نوێ پشت به خواو چيا و چهك و كوردايهتی و له تهك ھهر چركاندنی تفهنگێكا ھهزارەھا له دايكبوون و گهنجبوونهوەو بڕواداری ..،ئايه ،ئايه شۆڕشهكان و ھهزارەھا شهھيدان و گهردنانی له ھهڵگورد و ئهراڕات بڵندتر ،به ژنێ له پيرەمهگروون بۆشناختر ،له چوارچێوەی تهخته بهندێگا جێگای دەبێتهوە؟!! ئهوە خرمه خرمی سمی تاودانی ئهسپی )بارزانيی و كاكه ئيدريس(ە ،بهم بهيانييه سهرچيای ھهندرێن دەكهن و روو له وادەی ژووانی سهر چيای)توڕی سينين(ی يارێكن. ھهمووان چاوەڕوانن ،چاوەڕوانی شهپۆل دەدا و گێژاويهتی و تافه تافی ھهر سهر دەكا و تافگهی له جۆشی ھهڵچووندا ناوچهوانی خۆر ماچ دەكات و ،به بهرزايی ئاسمانهكان، به پانتايی عهردو به چيای دارو بهرد و سهراپای دنياوە ،تهنيا نگارێكه دەينوێنێ، ئهو نهقشهيه يهك ڕهنگی پێداوهو لێوان لێوی نهقشبهنده، چاوەڕوانيی پهيتا پهيتا كاتی ئهكرۆشتهوە ،لێدانی گشت دڵهكان به ھهموو بيرو بۆچوونێكهوە له پاڵه و جوتيار و نهداران و رۆشنبيران و باوەڕ داران ..ھهر ھهموو دڵهكانيان لێدانيان تاكه زكرێكی دەكرد ،رۆژئاوا و رۆژھهاڵت له بۆته تاوی حهسرەتێكدا ،الو الوێكی جوان ئااڵ و ئاڵودەی پهرۆشييهكن ،ئهو ترۆپكی ھهست ھهژاندنهی ،تهنانهت گۆی زەوی كردۆته كاڵفهيهك ،يان كڵۆيهك له ئاخ و داخێك ،ھهر ھهموو ھهناسهكان به درێژايی رێگاكان ،لهسهر سنوورەوە ھهتا ھهواری بارزان ،وەك له سينهی پارە پارەی ئهڤينێكهوە ملی رێگای گهروويهكی نووساو ژەنگگرتووی ھهنسك و قوڵپی گريانێكهوە ،نای ئاساكهی مهوالنا ،ناڵه ناڵی جوداييهتی... ھهستهكان ،ئهوە ديهو ،ئهوە بيستن و ئهوە .له يهك ئهوق بوون و مهيين دان ،ئهو دەمهی دەنگی ھۆ ھۆيهك ،ھهر وەك له دنيای پشت سارا و كێوانی غهيبهوە بشنێ ،سهرانسهری لهو وێنهيهدا راگرت ،كهژاوەی سهربهرزان ،كهژاوی مێژووی دوور و نزيك سهر دەستی ھهزارەھا كهوت و بريسك و باقی ئاوی چاو فڕێنی )يهدی بهيزايه( ،ئهوا خاك به پێدەشت و دۆڵ و تهالن و چيای رەوز تهنی سهركهشييهوە سهدای بانگێكی حهق خستييه دڵيانهوە ئهوا وادەی كڕنووشی ئێوەيه. ئهو حهشاماتهی سهرێكی لهسهر سنوورەو ئهو سهريشی لێوی له دامێنی چيای شيرين دەسوێ و عهزرەتخوازانه ماچ پرژێنی و شوێن ھهنگاوی ياران دەكات ،ئهو خهڵكهی ھهر دەتگوت كه له نێوان پهراسووەكانی خاكهوە ھهڵتۆقيون ،پهنا بهخوا به درێژايی ئهو ھهموو رێيه نێرگزەجاڕێكيان خوڵقاندووە ،بۆو بهرامهی مهالنی ئاسمانی له حهيرانيدا به چهتری سهری كهژاوە كردووە ،چلۆن باخ و گولعوزارێكه ،ئهو ئهڤينه پاكژەی نه پهيكوڵ و نه چقڵ و دڕك ،ھهر ھهمووی جگه له سۆزی ئهمهكداری و خۆ له دەورگهڕانی باوە گهورەی كوردو كاكه ئيدريسی شاسواری شۆڕش و ئاشتييه.. ياران ،ياوەرانی ،ھهستێك دايپۆشيم ،لهو ھهسته حاڵهتانهی ئيلھام و ئهفراندن سهمای ھهژاندن له شادەمارەكانی خوێنی داھێنهراندا دەكات ،ئهو ساتانهی پهيام له سينهو سهری پهيامبهرانی دەنگی رەوادا سهوز دەكات ،ھێندە ئاگام له خۆبوو ،بپرسم :ھێی لهگهڵ تۆمه ،له كوێی؟ بۆ كوێ چووی ؟ :ھا ،ئهڵێم خوايه ھاوار ....تهرم ؟! حاشا... :بۆ؟؟ :تهرم ،له ناو تهخته بهندێكا ،نا ھهرگيز ناو نابێ. :لهبهرچی ؟ :بارزانيی نهمر و كاكه ئيدريس ،چۆن چۆنی ،وا مێشكم تهقی ،شۆڕشهكان و ھهزاران بهرەنگاربوونهوەو دنيايهك له بوێری و چاونهترسی و جهربهزەيی ،بهڵێ له چركانی يهكهم تفهنگی سهلماندنی بوونهوە ،سهدان ھهستانهوەو سهر له نوێ بهرەنگاربوونهوە... ئايا ئهوە دەچێته تهخته بهندێكهوە. كهژاوەيهك له تهك رايی بوونی ھهر بستۆكهيهك دەنگی ھهزاران گوێی ئاسمانی كهڕ دهكردو به ھاواری ..ئێرەش بارزانه ئێرەش ھهر ھهواری بارزانييه ،باوكمانن ،تخوا دووريان مهخهنهوە لێمان .ھهموو كوردستان خاكی بارزان و بارزانييه . :ئهمه ئهو رۆژەيه جوگرافيايهكی نوێ تێيدا بهرجهستهو له دايك بووە. ئهمه ئهو موجيزەيهيه پاش خامۆشی گۆڕ ،دێنهوە جارێكی تر گهل يهك ريز دەكهنهوە ،به زەرد و كهسك و سوور و شين و سپی .....تاد.
شاندێکی ليژنهی ناوچهی لهندهن بهشداری له کۆبوونهوهيهك کرد لهگهڵ کۆمسيۆنی بااڵی ھهڵبژاردنهکان له بهريتانيا لهو دانيشتنهدا که ھهڤااڵن کمال ئامێدی بهرپرسی ن اوچ ه و خهسرۆ ئاژگهيی کارگێڕی ڕێکخستنهکان ب هش داري ان ک رد تيشك خرايه سهر ئامادهکاريهکانی تايب هت ب ه ئ هن ج ام دان ی ھ هڵ ب ژاردن هک ان ی پ هرل هم ان ی ع ي راق ل ه ب هري ت ان ي ا ک ه چ اوهڕوان دهک رێ ت ل ه ک ۆت اي ي هک ان ی م ان گ ی ن ي س ان بهڕێوهبچێت .لهو کۆبوونهوهيهدا شاندی ناوچه چهندي ن ب ي ر و ڕاو بۆچونيان پێشکهش کرد بۆ ئهوهی ئهو ھهڵبژاردنه به شێوهيهکی شهفاف و سهرکهوتوانه ئهنجام بدرێت.
11
شاندێکی ناوچهی لهندهن لهگهڵ شاندێکی حيزبی ديموکراتی کوردستان کۆدهبێتهوه شاندێکی ليژنهی ناوچهی لهندهنی پارتی ديموکراتی کوردست ان ک ه پ ێ ک ھ ات ب وو ل ه ھهڤااڵن کمال ئامێدی بهرپرسی ناوچه و خهسرۆ ئاژگهيی ک ارگ ێ ڕی ڕێ ک خ س ت ن ی ناوچه ديدارێکيان لهگهڵ شاندێک ی ح ي زب ی دي م وک رات ی ک وردس ت ان س ازک رد ک ه پێکھاتبوو له بهڕێزان م هول ود س واره ئ هن دام ی ڕێ ب هری و ن وێ ن هری ح ي زب ل ه ب هري ت ان ي ا و ف هرزادی ح ي ک م هت ب هرپ رس ی ک ۆم ي ت هی ح ي زب ل ه ب هري ت ان ي ا. لهو ديدارهدا به تێر و تهسهل باس له دوايين پێشھاتهکان ی س هر گ ۆرهپ ان ی س ي اس ی کوردستان و ناوچهی ڕۆژھهاڵتی ناوهڕاست کرايهوه و ڕا و ب ۆچ ون ئ اڵ و گ ۆڕ کران .حيزبی دي م وک رات ی ک وردس ت ان ل هو ک ۆب وون هوهي هدا س ت ايش ی ھ هڵ وێس ت ه نهتهوهييهکانی سهرۆك بارزانی و پشتگيری بهڕێزيان له مافه ڕهواکانی گهل هک هم ان کرد له ھهرچوار پارچهی کوردست ان .ل ه الي هک ی ت ريش هوه پ اڵ پ ش ت ی خ ۆي ان ب ۆ ھهوڵهکانی پارتی ديموکراتی کوردستان دووپات کردهوه بۆ پێکھێنانی کابينهی بنک ه فراوانی حکومهتی ھهرێم .له ھهمانکاتيشدا ئيدانهی ھهڵوێستهکانی حکومهتی فيدڕاڵيان کرد بهرانبهر به حکومهتی ھهرێم.
شاندێکی ناوچهی لهندهن لهگهڵ نوێنهری ئهنجومهنی بااڵی ئيسالمی کۆبۆوه ھهڤاڵ کمال ئامێدی بهرپرسی ل ي ژن هی ن اوچ هی ل هن دهن ب ه ي اوهری ھ هڤ اڵ خهسرۆ ئاژگهيی کارگێڕی ڕێکخستنهکانی پارتيمان پێشوازيان کرد له ب هڕێ ز ئيحسان ئهلحهکيم نوێنهری ئهنجومهنی بااڵی ئيسالمی له بهريتانيا و ئێرل هن دا. لهو ديدارهدا به تێر و تهسهل باس له دوايي ن پ ێ ش ھ ات هک ان ی س هر گ ۆڕهپ ان ی سياسی عيراق کرا .ھهردووال باسيان لهو کێشه و گرفتانه کرد که ھات وون هت ه بهردهم پڕۆسهی سياسی له عيراق و به تاي ب هت ھ هڵ وێس ت هک ان ی ح ک وم هت ی فيدڕاڵ بهرانبهر به ھهرێمی کوردستان .نوێنهری ئهنجومهنی بااڵی ئي س الم ی له بهريتانيا و ئێرلهندا پشتگيری ئهنجومهنی دووپات کردهوه له گ هڕان هوه ب ۆ دهستووری عيراقی فيدڕاڵ و ڕێزگرت ن ل ه ڕای گ هالن ی ع ي راق ،ھ هروهھ ا ڕيزگرتن له ئازادی و ديموکراسی و فيدڕاڵی له عيراقی نوێدا .ھهروهھا ب اس له پرسی ناوچهی ئهنبار کرا و زهڕورهتی چارهسهرکردنی ئهو کێشهيهيان ل ه ڕێگای گفتوگۆ و دايهڵۆگ به مهرج وهسف کرد .له کۆتاييشدا ھاوپهيمانيهتی نێوان پارتی ديموکرات ی ک وردس ت ان و ئ هن ج وم هن ی ب ااڵی ئيسالمی دووپات کرايهوه و بهرز نرخێنرا.
شاندێکی ناوچهی لهندهن بهشداری له ساڵيادی دامهزراندنی کۆماری کوردستان دهکاتهوه شاندێکی ليژنهی ناوچهی لهندهن که پێکھ ات ب وو له ھهڤااڵن کهمال ئ ام ێ دی ب هرپ رس ی ل ي ژن هی ناوچهی لهندهن و خهسرۆ ئاژگ هي ی ک ارگ ێ ڕی ڕێکخستنهکانی ليژنهی ناوچه ب هش داري ان ک رد ل ه ڕێ و ڕهس م ی ي ادک ردن هوهی س اڵ ي ادی ک ۆم اری ک وردس ت ان .ل هو ب ۆن هي هدا ھ هڤ اڵ خهسرۆ ئاژگهيی ووتارێکی پێشک هش ک رد ک ه تيايدا ئهو ياده پيرۆزهی له ھهموو اليهك پي رۆز ک رد و ئ ام اژهی ب هوهدا ک ه ئ هو ب ۆن هي ه وهرچهرخانێکی مێژوويی بوو له خهباتی گ هل ی کورد .ھهروهھا ڕۆڵ ی ق ارهم ان ان هی ب ارزان ی ن هم ر و پ ێ ش م هرگ ه ق ارهم ان هک ان ی ل ه بهرگريکردن لهو کۆماره وه ياد ھ هم وو الي هك ھ ێ ن اي هوه و ووت ی ھ هر چ ۆن ب ارزان ی نهمرھهموو کاتێك ب هرگ ري ک ار ب ووه ل ه م اف ه ڕهواکانی گهلی ک ورد ل ه ھ هم وو پ ارچ هک ان ی کوردستان ،ئهمڕۆش سهرۆك بارزانی ھ ي وا و ئاواتی ھهموو کوردێک ه ل ه ھ هر پ ارچ هي هک ی کوردستان بۆ وهدهستھێنانی مافه ڕهواکانيان. 12