¶∂ƒπ√¢π∫∏ ∂∫¢√™∏ ∆√À ∫∂¡∆ƒ√À π™∆√ƒπ∞™ ∞ª¶∂§√∫∏¶ø¡ £∂™™∞§√¡π∫∏™
∫.π.∞.£ ª∞´√™ 2009
TETƒ∞¢π∞ π™∆√ƒπ∞™
3 METOXIA TH™ ¶∂ƒπ√Ã∏™ ∫∞§∞ª√∫√¶π√Àñ √ £∂ƒπ¡√™ ∫π¡∏ª∞∆√°ƒ∞º√™ ƒπ√ √¶ø™ ∆√¡ £Àª√À¡∆∞π √π ¢∏ªπ√Àƒ°√π ∆√Àñ √ ¶√§π∆π™ª√™ ø™ CIVILAZATION
¶∂ƒπ∂Ã√ª∂¡∞ ñ ª∂∆√Ãπ∞ ∆∏™ ¶∂ƒπ√Ã∏™ ∫∞§∞ª√∫√¶π√À¶ƒ√™¶∞£∂π∞ °∂ø°ƒ∞ºπ∫∏™ ∆∞À∆π™∂ø™ ∆√À ∂À∞°°∂§√À Ã∂∫πª√°§√À
™∂§ 3- 6 TETƒ∞¢π∞ π™∆√ƒπ∞™ ∂∫¢√∆∏™ À¶∂∂À£À¡√™ °π∞ ∆√¡ ¡√ª√: ∫∂¡∆ƒ√ π™∆√ƒπ∞™ ∞ª¶∂§√∫∏¶ø¡ £∂™™∞§√¡π∫∏™ ∞ƒÃπ™À¡∆∞•π∞: ∫ø™∆∞™ ∫ƒπ∫∂§∏™ ∂¶π™∆∏ª√¡π∫∏ ™Àªµ√À§√™: Ã∞ƒ∞ ∞¡¢ƒ∂´¢√À ¢π√ƒ£ø™∂∂π™: ¶∞™Ã∞§π∞ ¢∂§∫√∆∑∞∫∏
ñ ∏ π™∆√ƒπ∞ ∆√À £∂ƒπ¡√À ∫π¡∏ª∞∆√°ƒ∞º√À «ƒπ√» ™∆√À™ ∞ª¶∂§√∫∏¶√À™ √¶ø™ ∆∏¡ ∞º∏°√À¡∆∞π √π ¢∏ªπ√Àƒ°√π ∆√À ™À¡∂¡∆∂À•∏ ™∆√¡ ∫ø™∆∞ ∫ƒπ∫∂§∏
™∂§ 7-10 ñ√ ¶√§π∆π™ª√™ ø™ CIVILIZATION ∆∏™ Ã∞ƒ∞™ ∞¡¢ƒ∂´¢√À
™∂§ 11-14
™Ã∂∂¢π∞™ª√™: ∫ø™∆∞™ ∫ƒπ∫∂§∏™ ∂¶π∫√π¡ø¡π∞: °ƒ∏°√ƒ∏™ ª¶ƒ∂¡∆∞™ ∆∏§ 2310 746320 WEEB SITEE www.kiath.gr ÄÉÅÕÈÕÍÓÇ: ÃÅÍÍÇÌÁÔÁ ÊÁÉ ÐÁÐÁÄÉÁÌÁÍÔÇ 7
ñ ºø∆√°ƒ∞ºπ∫∂™ ∞¡∞ª¡∏™∂π™: √ª∞¢∞ «∂§¶π™» ∂¶∆∞§√º√À 1947
™∂§ 15 ñ ∂Àƒ∂∆∏ƒπ√ ¶∂ƒπ∂Ã√ª∂¡ø¡, ∆∂∆ƒ∞¢πø¡ π™∆√ƒπ∞™
™∂§ 16
∆∂∆ƒ∞¢π∞/2
∆√À ∂À∞°°∂§√À Ã∂∫πª√°§√À
ª∂∆√Ãπ∞ ∆∏™ ¶∂ƒπ√Ã∏™ ∫∞§∞ª√∫√¶π√À ¶ƒ√™¶∞£∂π∞ °∂ø°ƒ∞ºπ∫∏™ ∆∞À∆π™∂ø™
ÏõóéáóôéêÞ åîÝëéîç ôçò ôïðïãñáößáò óôçí éóôïñßá ôçò Èåóóáëïíßêçò èá ðñáãìáôïðïéçèåß üôáí ôá åñùôÞìáôá ôçò éóôïñéêÞò ôïðïãñáößáò åíôá÷èïýí óôï ðëáßóéï ôçò ïéêïíïìéêÞò ãåùãñáößáò. Ôá æçôÞìáôá ðïõ óõíÞèùò åîåôÜæïíôáé áðïóðáóìáôéêÜ êáé âñßóêïõí ëýóåéò áìößâïëçò áîßáò èá ëÜâïõí áðáíôÞóåéò ùñéìüôåñåò áí åíôá÷èïýí óôï ðëáßóéï ôçò Ýñåõíáò ðïõ óõíäõÜæåé ôç ãåùãñáöéêÞ êáé ôçí éóôïñéêÞ åîÝëéîç ôçò ïéêïíïìéêÞò ïñãÜíùóçò. Ç ðñïóðÜèåéá íá ôáõôéóôåß Ýíá âõæáíôéíü ìåôü÷é -ðïõ åðé÷åéñåßôáé óôï ðáñüí êåßìåíï- áðïôåëåß Ýíá ìåìïíùìÝíï âÞìá óôçí áíáæÞôçóç ôïõ ãåùãñáöéêïý äéêôýïõ êáëëéÝñãåéáò ôùí ëá÷áíéêþí óôç âõæáíôéíÞ êáé ìåôáâõæáíôéíÞ Èåóóáëïíßêç. Ôá ëá÷áíéêÜ äéáäñáìÜôéóáí äéá÷ñïíéêü ñüëï óôç äéáôñïöÞ áëëÜ êáé ôçí êáèçìåñéíÞ æùÞ ôùí ÈåóóáëïíéêÝùí. Óå áñêåôÝò ðåñéðôþóåéò åíôïðßæïõìå êáëëéÝñãåéá ëá÷áíéêþí åíôüò ôùí ôåé÷þí êáé óå ðïëëÝò Üëëåò óå ðïëý ìéêñÝò áðïóôÜóåéò åêôüò áõôþí (ðåæïðïñßá ìéêñüôåñç áðü ìéóÞ þñá). ÅéäéêÜ óå ü,ôé áöïñÜ ôçí áìðåëïêáëëéÝñãåéá Ýîù áðü ôá äõôéêÜ ôåß÷ç, áëëÜ óå ìéêñÞ áðüóôáóç áðü áõôÜ, óôá ôÝëç ôïõ 17ïõ áéþíá (ïðüôå áíáôñÝ÷ïõí ïé ðáëáéüôåñåò ãíþóåéò ìáò áðü ôá ïèùìáíéêÜ êôçìáôïëüãéá) óõíáíôïýìå ôñåéò ðåñéï÷Ýò: Ðñþôïí, áìðÝëéá "ôçò ðýëçò ôçò Âáñ-
äÜñç, Ýîù áðü ôçí ðüëç ôçò Èåóóáëïíßêçò" ðïõ óõíüñåõáí ìå ìðáîÝäåò. Äåýôåñï, áìðÝëéá "Ýîù áðü ôçí ðýëç Ãåíß Êáðïý ôçò Èåóóáëïíßêçò" ðïõ óõíüñåõáí ìå äçìüóéï äñüìï. Ôñßôï, áìðÝëéá "ôïõ Æåúôåíëßê" (=åëáéþíùí) , ðïõ óõíüñåõáí ìå äçìüóéï äñüìï, ñÝìáôá, áìðÝëéá êáé áãñïýò. Óôéò áñ÷Ýò ôïõ åéêïóôïý áéþíá ç ðåñéï÷Þ Ýîù áðü ôá äõôéêÜ ôåß÷ç õðáãüôáí ðëÝïí óôï êôçìáôïëüãéï ôïõ ×áñìÜíêéïú êáé ïé åðß ìÝñïõò ðåñéï÷Ýò Þôáí ðïëý ðåñéóóüôåñåò. Ôï ôïðùíýìéï "Æåúôåíëßê" åîáêïëïõèåß íá áíáöÝñåôáé, ü÷é üìùò êáé åêåßíá ðïõ ðñïóäéïñßæïíôáí âÜóåé ôùí ðõëþí ôùí ôåé÷þí. 12ïò áéþíáò Óå ðñáêôéêü ôçò ìïíÞò ÉâÞñùí ôïõ Ýôïõò 1104 , ãßíåôáé ëüãïò ãéá ôï ìåôü÷é "ôïõ Êáëáìïêïðßïõ". Áðü ôçí ðåñéãñáöÞ ðñïêýðôåé üôé ôï Êáëáìïêüðéï âñéóêüôáí Ýîù áðü ôï êÜóôñï ôçò Èåóóáëïíßêçò, ÷ùñßò íá äéåõêñéíßæåôáé Üìåóá áðü ðïéá ðëåõñÜ: "Åéóß äå êáé ôá åêôüò ôïõ êÜóôñïõ Èåóóáëïíßêçò, Þãïõí: Åí ôç ðåñéï÷Þ ôïõ Âïýñãïõ åêêëçóßá ôïõ Ìáñêéáíïý … åð' ïíüìáôé ôïõ Áãßïõ Çëéïý éäñõìÝíç… Åí ôç ôïðïèåóßá ôïõ Êáëáìïêïðßïõ åôÝñá åêêëçóßá åð' ïíüìáôé ôçò ÈåïìÞôïñïò éäñõìÝíç…Ðëçóßïí äå ôïõ êÜóôñïõ ðñïò ôï áíáôïëéêüí ôïýôïõ ìÝñïò åèåÜèç êáé ôï ìïíáóôÞñéïí ôçò á-
ãßáò ìÜñôõñïò Áíõóßáò…[Áêïëïõèïýí Üëëá ìåôü÷éá áðü ôçí áíáôïëéêÞ ðëåõñÜ]". Ï Âïýñãïò âñéóêüôáí óôá äõôéêÜ . Ôï ãåãïíüò üôé ôá ìåôü÷éá ðïõ âñßóêïíôáí ðñïò ôá áíáôïëéêÜ ôçò ðüëåùò áíáöÝñïíôáé óôï ôÝëïò, äåß÷íåé üôé ôï Êáëáìáêüðéï âñéóêüôáí åðßóçò óôá äõôéêÜ. Áí ôï Êáëáìïêüðéï âñéóêüôáí óôá áíáôïëéêÜ, èá áíáöåñüôáí ìåôÜ ôçí Ýíäåéîç "ðñïò ôï áíáôïëéêüí áõôïý ìÝñïò" êáé êáôÜ ðÜóá ðéèáíüôçôá ìåôÜ ôï ìïíáóôÞñé ôçò Áãßáò Áíõóßáò, äéüôé ôï ôåëåõôáßï âñéóêüôáí ðïëý êïíôÜ óôï ôåß÷ïò. Óýìöùíá ìå ôï ðñáêôéêü, óôá 1104 óôçí ôïðïèåóßá ôïõ Êáëáìïêïðßïõ õðÞñ÷å ìßá ìéêñÞ åêêëçóßá ôçò Ðáíáãßáò. ¸îù áðü ôçí åêêëçóßá, áðü ôï âüñåéï ìÝñïò ôçò, âñéóêüôáí Ýíá ìéêñü óðßôé, üðïõ æïýóå ï éåñïìüíá÷ïò Èåüäïõëïò, ðïõ ßóùò Þôáí ï ìïíáäéêüò êÜôïéêïò ôçò ðåñéï÷Þò. Óôçí ôïðïèåóßá õðÞñ÷áí ôÝóóåñá ÷ùñÜöéá, ìå óõíïëéêÞ Ýêôáóç 43 ìïäßùí. Áðü áõôÜ, ôï ðñþôï âñéóêüôáí äßðëá óôçí åêêëçóßá. Ôï äåýôåñï êôÞìá ïíïìáæüôáí "ôá Êçðùñåßá", Þôáí äçëáäÞ ðåñéâüëé êáé äéÝèåôå äýï ðçãÜäéá (öñÝáôá) êáé äýï äåîáìåíÝò íåñïý ãéá ðüôéóìá (äï÷åßá). Ôï ôñßôï êôÞìá, ìåãáëýôåñï óôçí Ýêôáóç, âñéóêüôáí äßðëá óôçí "âÜëôá ôïõ Êáëáìïêïðßïõ".
ÄçëáäÞ, óôçí Üêñç ôïõ Êáëáìïêïðßïõ õðÞñ÷å âÜëôïò. ÔÝëïò, ôï ôÝôáñôï êôÞìá åß÷å ìéêñÞ Ýêôáóç, âñéóêüôáí óôç "âÜëôá ôïõ êáëáìþíïò" êáé Þôáí "ôüðïò õðïêÜëáìïò", äçëáäÞ êáëáìéÜ. Áðü ôá êáëÜìéá áõôÜ ðñÝðåé íá ðÞñå ôçí ïíïìáóßá ôçò ç ôïðïèåóßá. 14ïò áéþíáò Ìåôáöåñüìáóôå ôþñá óå Ýíá Üëëï ðñáêôéêü ôçò ìïíÞò ÉâÞñùí, ôïõ Ýôïõò 1301. Ï ôüðïò åîáêïëïõèåß íá áíÞêåé óôç ìïíÞ ÉâÞñùí êáé íá ïíïìÜæåôáé Êáëáìïêüðéïí. ¸÷ïõí óçìåéùèåß, üìùò, áñêåôÝò ìåôáâïëÝò. Êáôáñ÷Üò, ç Ýêôáóç ðïõ áíÞêå óôïõò Éâçñßôåò Þôáí ìüíï 30 ìüäéïé, Ýíáíôé 43 ìïäßùí ôïõ 1104. ÄåäïìÝíïõ üôé ç êáëáìéÜ ôùí äýï ìïäßùí, åîáêïëïõèåß íá õðÜñ÷åé êáé áíáöÝñåôáé îå÷ùñéóôÜ ìå ôï ßäéï åìâáäüí, åßíáé öáíåñü üôé åêðïéÞèçêå êÜðïéá áðü ôéò Üëëåò éäéïêôçóßåò. Áí áöáéñÝóïõìå ôï âÜëôï, ç éäéïêôçóßá ôïõ 1301 åßíáé 27 ìüäéïé, üóï äçëáäÞ ôï "÷ùñÜöéïí óýíåããõò ôçò âÜëôáò" ôïõ 1104. Ðéèáíüí, ç ìïíÞ ÉâÞñùí íá åêðïßçóå ôéò äýï Üëëåò éäéïêôçóßåò ôçò, äçëáäÞ ôï ÷ùñÜöéïí Ýóùèåí ôçò åêêëçóßáò êáé ôá êçðùñåßá. Ç õðüèåóç áõôÞ åíéó÷ýåôáé áðü ôï ãåãïíüò üôé óôï ðñáêôéêü áíáöÝñïíôáé ôá üñéá ôïõ êôÞìáôïò. Óôá áíáôïëéêÜ õðÞñ÷å éäéïêôçóßá ôçò ìïíÞò ôïõ Áãß-
™À¡∂Ã∂π∞ ™∆∏¡ ∂¶√ √ª∂¡∏ ™∂§π¢∞
∆∂∆ƒ∞¢π∞/3
ª∂∆√Ãπ∞ ∆∏™ ¶∂ƒπ√Ã∏™ ∫∞§∞ª√∫√¶π√À
ïõ Ãåùñãßïõ ôïõ Êáíßôïõ ôçò Èåóóáëïíßêçò, ðïõ Þôáí ÷éëáíäáñéíü ìåôü÷é . Óôá äõôéêÜ ðåñíïýóå Ýíáò áìáîéôüò äñüìïò ðïõ åñ÷üôáí áðü êÜðïéï ìåôü÷é ôçò ìïíÞò Áêáðíßïõ. Óôá âüñåéá ðåñíïýóå äçìüóéïò äñüìïò êáé õðÞñ÷å Ýíá êôÞìá ðïõ áíÞêå óôç ìïíÞ Áêáðíßïõ. ÔÝëïò, óôá íüôéá áðëùíüôáí Ýíá ëéâÜäé ðïõ áíÞêå êé áõôü óôï ìïíáóôÞñé ôïõ Áãßïõ Ãåùñãßïõ ôïõ Êáíßôïõ.
êáí åßôå óôïí ¢ãéï Ãåþñãéï Êáíßôç åßôå óôçí ìïíÞ Áêáðíßïõ. Ç ãç äåí åßíáé ðëÝïí ÷ùñÜöé, áëëÜ "õðÜìðåëïò".
Ï íáÀóêïò ôçò Ðáíáãßáò äåí áíáöÝñå-
ÌÝóá 14ïõ áéþíá Åßíáé öáíåñü üôé ç ðåñéï÷Þ åß÷å áëëÜîåé ÷áñáêôÞñá. ÊáëëéåñãÞèçêå åíôáôéêüôåñá êáé áîéïðïéÞèçêå, üðùò äåß÷íåé êáé ôï ïäéêü äßêôõï ðïõ äçìéïõñãÞèçêå êáé Þôáí áðáñáßôçôï ãéá íá ìåôáöÝñïíôáé ôá ïðùñïêçðåõôéêÜ. Óôç óõíÝ÷åéá, ôï ôïðùíýìéï "Êáëáìïêüðéï" åîáöáíßæåôáé. Óå ðñáêôéêü ü-
ôáé ðéá, ðñïöáíþò äéüôé ðåñéëáìâáíüôáí óôá ôåìÜ÷éá ôçò ãçò ðïõ åêðïéÞèç-
ìùò ôïõ 1351, áíÜìåóá óôá ðåñéïõóéáêÜ óôïé÷åßá ôçò ìïíÞò ÉâÞñùí ìíçìï-
∆∂∆ƒ∞¢π∞/4
íåýåôáé Ýíá "êçðïôüðéï", ôï ïðïßï âñéóêüôáí "åêôüò êáé ðëçóßïí ôçò ×ñõóåßáò Ðýëçò". ÄåäïìÝíïõ üôé äåí ãßíåôáé ìíåßá Üëëçò éäéïêôçóßáò ôçò ìïíÞò Ýîù áðü ôá äõôéêÜ ôåß÷ç, áõôü ôï "êçðïôüðéï" ðñÝðåé íá Þôáí ôï ßäéï ìå ôçí õðÜìðåëï ãç óôï ðáëáéü "Êáëáìïêüðéï". ¢ëëùóôå, üðùò èá äïýìå, ôá êáëÜìéá ðáñÝìåéíáí ìÝóá óôï êôÞìá êáé åîáêïëïõèïýóáí íá áðïôåëïýí âáóéêü ÷áñáêôçñéóôéêü ôïõ. 15ïò áéþíáò
Ôï 1421, ëßãï ðñéí áðü ôçí ðáñÜäïóç ôçò Èåóóáëïíßêçò óôïõò Âåíåôïýò, åê-
ª∂∆√Ãπ∞ ∆∏™ ¶∂ƒπ√Ã∏™ ∫∞§∞ª√∫√¶π√À äüèçêå Ýíá åßäïò äéêáóôéêÞò áðüöáóçò ãéá ôï "êçðïôüðéï" ôçò ìïíÞò ÉâÞñùí "ðåñß ôçí ×ñõóåßáí Ðýëçí ôçò Èåóóáëïíßêçò", ç ïðïßá åðéêõñþèçêå áðü ôïí áõôïêñÜôïñá ÌáíïõÞë ôïí Ðáëáéïëüãï. Ïé Éâçñßôåò åß÷áí äéáöïñÝò ìå ôçí ïéêïãÝíåéá ðïõ äéá÷åéñßóèçêå ôï ðåñéâüëé áðü ôï 1404. Åî áéôßáò ôùí äéáöïñþí áõôþí åêäüèçêå ç äéêáóôéêÞ áðüöáóç . Ï êÞðïò ðáñÞãå ëÜ÷áíá, êïëïêýèéá, ðñÜóá, ðåðüíéá, áããïýñéá, ñüäéá êáé Üëëá ðñïúüíôá. Óôá áíáôïëéêÜ ôïõ êôÞìáôïò õðÞñ÷å Ýíá öáñäý áõëÜêé ìå êáëáìéÝò. ÁõëÜêé ìå êáëáìéÝò õðÞñ÷å êáé óôá íüôéá ôïõ êôÞìáôïò. Ïé ÷åßìáññïé äçìéïõñãïýóáí âáëôüíåñá êáé ãÝìéæáí êáëáìéÝò, ðïõ Ýêáíáí êáêü óôéò êáëëéÝñãåéåò êáé ðåñéüñéæáí ôçí Ýêôáóç ôïõ êôÞìáôïò, éäéáßôåñá óôï óôåíüôåñï ôìÞìá ôïõ. ¸ôóé ÷ñåéÜóèçêáí äáðáíçñÜ åããåéïâåëôéùôéêÜ Ýñãá, ãéá íá áíåâÜóïõí ôçí áðüäïóç ôïõ êÞðïõ, ôá ïðïßá ðåñéãñÜöåé ôï ðñáêôéêü. Ãéá ôá Ýñãá ÷ñåéÜóèçêáí ðÝôñåò, ôéò ïðïßåò ïé äéá÷åéñéóôÝò ðÞñáí áðü êÜðïéï ïßêçìá ôçò ìïíÞò "êáôÜ ôçí ãåéôïíßáí ôçò ×ñõóÞò", äçëáäÞ, áðü ôçí ðåñéï÷Þ ôçò óçìåñéíÞò ðëáôåßáò Âáñäáñßïõ. Óõíïøßæïíôáò ôá óôïé÷åßá ðïõ äßäåé ôï ðñáêôéêü , óõìðåñáßíïõìå üôé ç ôïðïèåóßá ðïõ ïíïìáæüôáí Üëëïôå Êáëáìïêüðéï åß÷å ôá åîÞò ãåùãñáöéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ: (á) Âñéóêüôáí êïíôÜ óôç ×ñõóÞ Ðýëç. (â) Âñéóêüôáí âüñåéá êáé äõôéêÜ áðü ÷åßìáññï êáé ìÜëéóôá óå óçìåßï ðïõ ï ÷åßìáññïò Üëëáæå êáôåýèõíóç Þ óõíáíôïýóå êÜðïéï ðáñáêëÜäé ôïõ. (ã) Âñéóêüôáí íüôéá êáé áíáôïëéêÜ áðü ôç äéáóôáýñùóç äýï äñüìùí. (ä) Âñéóêüôáí âüñåéá êáé äõôéêÜ áðü âÜëôï.
(å) Âñéóêüôáí âüñåéá áðü Ýíá ëéâÜäé, ðïõ åêôåéíüôáí áíÜìåóá óôï êôÞìá êáé ôçí ðáñáëßá (…ôï åêôüò ôïõ ôñÜöïõ ÷ùñÜöéïí ôï ðñïò ôïí áéãéáëüí). Óôç óõíÝ÷åéá èá ðñïóðáèÞóïõìå íá ôáõôßóïõìå ôï Êáëáìïêüðéï ìå âÜóç áõôÜ ôá ãåùãñáöéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ êáé ôç ãåùãñáöéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá ðïõ åß÷å äéáìïñöùèåß êáôÜ ôïí 18ï êáé ôïí 19ï áéþíá, üðùò ìáò åßíáé ãíùóôÞ áðü ôéò ðçãÝò. Ï âÜëôïò êáé ôï ëéâÜäé Ï âÜëôïò ðïõ áíáöÝñåôáé óôá áãéïñåéôéêÜ ðñáêôéêÜ ðñÝðåé íá ôáõôéóôåß ìå ôçí åëþäç ðåñéï÷Þ ôçò ÌðÜñáò, ðïõ êÜëõðôå ôçí óçìåñéíÞ ÎçñïêñÞíç. ÂÝâáéá, äåí ãíùñßæïõìå ðüóï ìåãÜëç Þôáí ç ÌðÜñá óôïí 15ï áéþíá ïýôå ùò ðïý Ýöôáíáí ôá üñéÜ ôçò. ÌÝ÷ñé ôá ôÝëç ôïõ 19ïõ áéþíá, ç ðåñéï÷Þ íüôéá áðü ôçí åëþäç ÌðÜñá êáé ìÝ÷ñé ôçí áêôÞ, ïíïìáæüôáí ÔóáÀñ, äçëáäÞ ëéâÜäé. Ìðïñïýìå áóöáëþò íá ôï ôáõôßóïõìå ìå ôï ëéâÜäé ôçò ìïíÞò Áãßïõ Ãåùñãßïõ. ÓõìðÝñáóìá: Åö' üóïí ôï Êáëáìïêüðéï âñéóêüôáí êïíôÜ óôçí ×ñõóÞ Ðýëç, åß÷å óôá áíáôïëéêÜ ôïõ ôç ÌðÜñá êáé óôá íüôéá ôï ÔóáÀñ. Ïé ÷åßìáññïé Áí êáé äåí äéáèÝôïõìå óôïé÷åßá ðïõ íá ìáò åðéôñÝðïõí íá áðïêëåßóïõìå ôï áíôßèåôï, ùóôüóï åßíáé ðéèáíü üôé ç öõóéêÞ ãåùãñáöéêÞ äéáìüñöùóç, êáé åéäéêþò ïé õäÜôéíåò ñïÝò, äåí åß÷áí ìåôáâëçèåß óçìáíôéêÜ áðü ôïí 15ï ìÝ÷ñé ôïí 18ï áéþíá. Èá ðñïóðáèÞóïõìå, óõíåðþò, íá åíôïðßóïõìå ôï ÷åßìáññï ðïõ ðåñéÝâáëå ôï Êáëáìïêüðéï, ìå âÜóç ôïõò ÷åßìáññïõò ðïõ õðÞñ÷áí êáôÜ ôïí 18ï áéþíá. Ï êõñéüôåñïò ÷åßìáññïò Ýîù áðü ôá äõôéêÜ ôåß÷ç Þôáí ï ëåãüìåíïò Åãñß
ÍôåñÝ. Åñ÷üôáí áðü ôçí Áêñüðïëç êáé ðåñíïýóå äßðëá áðü ôï óçìåñéíü óôñáôüðåäï Ðáýëïõ ÌåëÜ, óõíå÷ßæïíôáò ðñïò ôïõò ÁìðåëïêÞðïõò êáé ôçí Óôáõñïýðïëç. Áðü ôïí ÷åßìáññï áõôüí, îåêéíïýóáí ïé äéáêëáäþóåéò ðïõ èá äïýìå óôç óõíÝ÷åéá. Äåí ìðïñïýìå íá ôïðïèåôÞóïõìå ôï Êáëáìïêüðéï äßðëá óôïí êõñßùò ÷åßìáññï, ãéáôß áõôüò âñéóêüôáí ìáêñéÜ áðü (êé ü÷é "ðåñß ôçí") ×ñõóÞ Ðýëç êáé óõãêåêñéìÝíá âüñåéá áðü ôï êÜóôñï ôçò Èåóóáëïíßêçò. ¢ñá èá áíáæçôÞóïõìå ôï Êáëáìïêüðéï êïíôÜ óå êÜðïéá áðü ôéò äéáêëáäþóåéò ôïõ Åãñß ÍôåñÝ. Ç ðñþôç äéáêëÜäùóç Ýñåå ðïëý êïíôÜ óôï ôåß÷ïò. Áðïêëåßåôáé -åëëåßøåé ÷þñïõ êáé ãéá Üëëïõò ëüãïõò- íá óõíüñåõå ìå áãñïôéêÞ éäéïêôçóßá êáé äåí åß÷å óôá áíáôïëéêÜ ôïõ âÜëôï. Ç äåýôåñç äéáêëÜäùóç ôáõôßæåôáé ìå ôç óçìåñéíÞ ïäü ÊïëùíéÜñç. ÄéÝó÷éæå ôçí óçìåñéíÞ ÎçñïêñÞíç (ðïõ ôüôå êáëýðôïíôáí áðü Ýëç), ôéò óçìåñéíÝò ïäïýò Ìïíáóôçñßïõ êáé Ãéáííéôóþí, êáôÝëçãå óôçí ïäü ÁíáãåííÞóåùò êáé åí óõíå÷åßá óôç èÜëáóóá. Ç ôñßôç äéáêëÜäùóç äéÝó÷éæå ôï ÷þñï ôçò óçìåñéíÞò óõíïéêßáò ÁìðåëïêÞðùí, ìå äýï äåõôåñåýïõóåò äéáêëáäþóåéò. Ç ðñþôç êáôÝâáéíå áðü ôçí óçìåñéíÞ ÐáôñéÜñ÷ïõ Ãñçãïñßïõ, ðïõ Þôáí ìßá êáôçöïñéêÞ óôåíùðüò, êáé óõíÝ÷éæå áðü ôç óçìåñéíÞ Åëåõèåñßïõ ÂåíéæÝëïõ, êáôáëÞãïíôáò óôçí óçìåñéíÞ ïäü ÁñéóôÜôïõ. Ç äåýôåñç äéáêëÜäùóç åñ÷üôáí áðü ôçí ïäü Ãéáííáêïðïýëïõ, êáôáëÞãïíôáò êáé ðÜëé óôçí ïäü ÁñéóôÜôïõ. Ôï åíéáßï, ðëÝïí, ñÝìá êáôÝâáéíå ìÝ÷ñé ôéò óéäçñïäñïìéêÝò ãñáììÝò, óôï ýøïò ôçò óçìåñéíÞò áåñïãÝöõñáò ðïõ åíþíåé ôçí ïäü Ìïíáóôçñßïõ ìå ôïõò ÁìðåëïêÞðïõò. Äåí
ãíùñßæïõìå áêñéâþò ôçí ðåñáéôÝñù ðïñåßá ôïõ ÷åéìÜññïõ, ïðùóäÞðïôå üìùò äéÝó÷éæå ôï ëéâÜäé êáé êáôÝëçãå óôç èÜëáóóá. Ç ôÝôáñôç äéáêëÜäùóç ðåñíïýóå ðßóù áðü ôï óôñáôüðåäï ÌåãÜëïõ ÁëåîÜíäñïõ êáé ôçí ôïýìðá ôçò ðåñéï÷Þò êáé Ýöôáíå ìÝ÷ñé ôç èÜëáóóá, äéáó÷ßæïíôáò ôï óçìåñéíü ÄÞìï ÌåíåìÝíçò êáé ôçí ÅèíéêÞ ïäü. Äåí ãíùñßæïõìå áí êïíôÜ óôï ÷åßìáññï áõôü õðÞñ÷áí Ýëç, ïýôå ìðïñïýìå íá áðïêëåßóïõìå áõôü ôï åíäå÷üìåíï. ÐÜíôùò, ï ÷Üñôçò ôïõ 18ïõ áéþíá (ï ðáëáéüôåñïò äéáèÝóéìïò) äåí êáôáãñÜöåé Ýëç óôç ãýñù ðåñéï÷Þ áõôïý ôïõ ÷åéìÜññïõ. ÅðéðëÝïí, ï ÷åßìáññïò áõôüò Þôáí ðéï áðïìáêñõóìÝíïò áðü ôç ×ñõóÞ Ðýëç êáé ãé' áõôü ôï ëüãï èá ðñÝðåé íá áðïêëåéóôåß. Ìå âÜóç ôá ðáñáðÜíù, ôï Êáëáìïêüðéï âñéóêüôáí åßôå äßðëá óôï ÷åßìáññï ôçò ÎçñïêñÞíçò åßôå óôïõò ÷åßìáññïõò ôùí ÁìðåëïêÞðùí. Ôï ôåëåõôáßï åßíáé ðéèáíüôåñï, ãéá äýï ëüãïõò. Ðñþôïí, ç ÎçñïêñÞíç Þôáí âÜëôïò êáé ü÷é ç êáëëéåñãÞóéìç ðåñéï÷Þ äßðëá óå âÜëôï, ôçí ïðïßá ðåñéãñÜöåé ôï áãéïñåéôéêü ðñáêôéêü. Äåýôåñï, äéüôé ï ÷åßìáññïò ôùí ÁìðåëïêÞðùí Þôáí êáôÜ ðÜóá ðéèáíüôçôá ðáëáéüôåñïò ôïõ ÷åéìÜññïõ ôçò ÎçñïêñÞíçò. Ôï ïèùìáíéêü êôçìáôïëüãéï ôçò ðåñéï÷Þò ×áñìÜíêéïú, ôïõ Ýôïõò 1907 , ðåñéëáìâÜíåé -ìåôáîý Üëëùí- ôï ôïðùíýìéï "Óéäçñïäñïìéêüò óôáèìüò Êùíóôáíôéíïõðüëåùò-Ðáëáéü ÑÝìá". Ï óéäçñïäñïìéêüò óôáèìüò Êùíóôáíôéíïõðüëåùò âñéóêüôáí óôïõò Áìðåëüêçðïõò, êÜôù áðü ôï óçìåñéíü óõíïéêéóìü Æùïäü÷ïõ ÐçãÞò. Ôï "ðáëáéü ñÝìá" Þôáí ï ÷åßìáññïò ôçò ïäïý ÁñéóôÜôïõ. Ç åðéêñÜôçóç ôçò ïíïìáóßáò "ðáëáéü ñÝìá"
™À¡∂Ã∂π∞ ™∆∏¡ ∂¶√ √ª∂¡∏ ™∂§π¢∞
∆∂∆ƒ∞¢π∞/5
ª∂∆√Ãπ∞ ∆∏™ ¶∂ƒπ√Ã∏™ ∫∞§∞ª√∫√¶π√À äåß÷íåé üôé ôï ñÝìá ôçò ïäïý ÁñéóôÜôïõ Þôáí ðáëáéüôåñï áðü ôá Üëëá ôçò ðåñéï÷Þò êáé êáôÜ ðÜóá ðéèáíüôçôá ðáëáéüôåñï áðü ôï ñÝìá ôçò ÎçñïêñÞíçò. ÕðÜñ÷åé, üìùò, êáé ôñßôïò ëüãïò ãéá íá ðñïôéìÞóïõìå ôïõò Áìðåëüêçðïõò áðü ôçí ÎçñïêñÞíç êáé áõôüò áöïñÜ ôïõò äñüìïõò ðïõ áíáöÝñïíôáé óôï ðñáêôéêü. Ôï ïäéêü äßêôõï Áò ðñïóðáèÞóïõìå ôþñá -ìå âÜóç ôï ÷Üñôç ôïõ 18ïõ áéþíá- íá åíôïðßóïõìå ôïõò äýï äñüìïõò ðïõ áíáöÝñïíôáé óôçí ïñïèåóßá ôïõ Êáëáìïêïðßïõ, äçëáäÞ ôçí "äçìüóéá ïäü" êáé ôçí "áìáîéôÞ ïäü". Ç äçìüóéá ïäüò äåí ìðïñåß íá Þôáí ç ðñïêÜôï÷ïò ôçò ïäïý Ìïíáóôçñßïõ, äéüôé áõôÞ åß÷å ôï âÜëôï óôá âüñåéÜ ôçò. Ïýôå üìùò êáé ç ìåôÝðåéôá ïäüò 26çò Ïêôùâñßïõ, äéüôé èá åß÷å óôá âüñåéá -êáé ü÷é óôá íüôéÜ- ôçò ôï ëéâÜäé (ÔóáÀñ). Ðéèáíüôåñïò äñüìïò ãéá íá ôáõôéóôåß ìå ôç äçìüóéá ïäü åßíáé ç ðñïêÜôï÷ïò ôçò óçìåñéíÞò ÂåíéæÝëïõ, äçëáäÞ ï ðáëáéüò áãñïôéêüò äñüìïò ðïõ ïäçãïýóå ðñïò ôï ×áñìÜíêéïú. Ðïéïò Þôáí üìùò ï êÜèåôïò "áìáîéôüò äñüìïò"; Ç ìïíáäéêÞ êÜèåôç ðñïò ôçí ðñïçãïýìåíç áìáîéôÞ ïäüò óôçí ðéèáíïëïãïýìåíç ðåñéï÷Þ, ðïõ öáßíåôáé óôï ÷Üñôç ôïõ 18ïõ áéþíá, ôáõôßæåôáé ðñïò ôï óçìåñéíü Üîïíá ×áëêßäç-ÌåãÜëïõ ÁëåîÜíäñïõ, ðïõ Þôáí ðáëáéüò áãñïôéêüò äñüìïò ôçò ïèùìáíéêÞò åðï÷Þò, ðïõ îåêéíïýóå áðü ôç èÜëáóóá, Ýöôáíå óôï ÆÝéôåíëéê êáé óõíÝ÷éæå ìå ðñïïñéóìü ôï Íôáïýô ÌðáëÞ. ÁõôÞ ðñÝðåé íá Þôáí ç áìáîéôÞ ïäüò ðïõ ðÞãáéíå óôï ìåôü÷é ôçò ÌïíÞò Áêáðíßïõ.
Êáëáìïêüðéïí Þ Áìðåëüêçðïé; Ìå âÜóç ôá ðáñáðÜíù óôïé÷åßá, ìðïñïýìå íá äéáôõðþóïõìå ôï óõìðÝñáóìÜ ìáò ãéá ôçí ãåùãñáöéêÞ èÝóç ôïõ Êáëáìïêïðßïõ. Ôá äåäïìÝíá ìáò ïäçãïýí óôç äéáóôáýñùóç ôùí óçìåñéíþí ïäþí ÂåíéæÝëïõ êáé ×áëêßäç, äçëáäÞ óôçí êåíôñéêÞ ðëáôåßá ôùí ÁìðåëïêÞðùí. ÐñÜãìáôé, ïé äýï äéáêëáäþóåéò ôïõ ÷åéìÜññïõ ôùí ÁìðåëïêÞðùí åíïðïéïýíôáí íïôßùò ôçò ðëáôåßáò. Áò èõìßóïõìå áêüìç üôé ôï Êáëáìïêüðéï Þôáí "ãç õðÜìðåëïò". Äåí åßíáé ôõ÷áßï üôé ïé ðñþôïé áìðåëïõñãïß ðñüóöõãåò ðïõ êáôÝöôáóáí ôç äåýôåñç êáé ôçí ôñßôç äåêáåôßá ôïõ åéêïóôïý áéþíá áõôÞí áêñéâþò ôçí ðåñéï÷Þ äéÜëåîáí âüñåéá áðü ôçí êåíôñéêÞ ðëáôåßá- ãéá ôçí êáëëéÝñãåéÜ ôïõò. Ç ãåùãñáöéêÞ èÝóç ôùí ìåôï÷ßùí Áí ïé õðïèÝóåéò ìáò ãéá ôï Êáëáìïêüðéï åßíáé óùóôÝò, ôüôå ôï ÷éëáíäáñéíü ìåôü÷é, ôïõ Áãßïõ Êáíßôïõ, áíôéóôïé÷åß óôç óçìåñéíÞ ðåñéï÷Þ ôïõ äçìáñ÷åßïõ, áöïý âñéóêüôáí äõôéêþò ôïõ éâçñéôéêïý êáé Üñá ôçò ðëáôåßáò ÁìðåëïêÞðùí. Åðßóçò, ôï ìåôü÷é ôçò ìïíÞò Áêáðíßïõ, ðïõ âñéóêüôáí âüñåéá êáé äõôéêÜ ôïõ Êáëáìïêïðßïõ, ðñÝðåé êáé åêåßíï íá áíáæçôçèåß âïñåéïäõôéêþò ôçò êåíôñéêÞò ðëáôåßáò ÁìðåëïêÞðùí, óôï ëá÷áíüêçðï ðïõ êáôÝëáâáí áñãüôåñá ôá êåñáìïõñãåßá Öéëßððïõ. Ðéèáíüôáôá ðñüêåéôáé ãéá óýìðôùóç, áëëÜ âáóéêü ÷áñáêôçñéóôéêü ôïõ ëá÷áíüêçðïõ Þôáí ôá äýï ðçãÜäéá ôïõ , üðùò áêñéâþò êáé ôïõ âõæáíôéíïý ðåñéâïëéïý ðïõ ïíïìáæüôáí "ôá Êçðùñåßá". Ç ðåñéï÷Þ ðïõ áíáëïãåß óôï ìåôü÷é ôçò Áêáðíßïõ, ïíïìáæüôáí óôá 1907 "ôåêÝò", áðç÷þíôáò ðñïöáíþò ðáëáéüôåñç êáôÜóôáóç. ¼ðùò Ý÷ïõìå åðéóçìÜíåé óå Üëëç ìåëÝôç ìáò, äéáóþæï-
∆∂∆ƒ∞¢π∞/6
íôáé âÜóéìåò åíäåßîåéò -ü÷é üìùò êáé áðôÞ áðüäåéîç- üôé óôï óçìåßï åêåßíï ëåéôïõñãïýóå "ôåêÝò", äçëáäÞ éóëáìéêü ìïíáóôÞñé, ï ïðïßïò äåí õðÞñ÷å ðëÝïí óôéò áñ÷Ýò ôïõ åéêïóôïý áéþíá. Åß÷áí áðïìåßíåé ìüíï ïé êÞðïé êáé ôá ðåñéâüëéá ôïõ. Öáßíåôáé üôé, ìåôÜ ôç ìåôáôñïðÞ ôçò ìïíÞò Áêáðíßïõ óå ôæáìß, ôï ìåôü÷é ìåôáôñÜðçêå êáé åêåßíï óå ôåêÝ, ï ïðïßïò éäéïðïéÞèçêå ôá êôÞìáôá ôçò ìïíÞò óôçí ðåñéï÷Þ. ºóùò ìå ôç äéáäñïìÞ áðü ôï "Êáëáìïêüðéï" ìÝ÷ñé ôïí "ôåêÝ" íá Ý÷åé êÜðïéá ó÷Ýóç ôï ðåíôÜêïã÷ï êôßóìá óôçí ïäü Áìðåëþíùí, äßðëá óôç ãùíßá ìå ôçí ïäü ÊáëëéèÝáò, ôï ïðïßï áðïêáëýöèçêå ôï 1972 êáé âéâëéïãñáöéêþò åßíáé ãíùóôü ìüíï áðü ôá ìáñìÜñéíá áñ÷éôåêôïíéêÜ ìÝëç ôïõ ðïõ âñÝèçêáí êáôÜ ôçí áíáóêáöÞ. [Äçìïóéåýèçêå óôïí ôüìï: ÄÞìïò Èåóóáëïíßêçò êáé ÉåñÜ Ðáôñéáñ÷éêÞ êáé ÓôáõñïðçãéáêÞ ÌïíÞ ÂëáôÜäùí, ËÓÔ´ ÄçìÞôñéá, ÐñáêôéêÜ ÉÅ´ Äéåèíïýò Åðéóôçìïíéêïý Óõìðïóßïõ: ÅêêëçóéáóôéêÞ Ôïðïãñáößá -ÌïíÝò êáé íáïß åêôüò ôùí ôåé÷þí ôçò Èåóóáëïíßêçò, Èåóóáëïíßêç: University Studio Press 2008, 193-202].
™À¡∂À¡∆∂À•∏ ™∆√¡ ∫ø™∆∞ ∫ƒπ∫∂§∏ (¶∞ƒ∞™∫∂À∏ 2 ª∞´√À 2008)
£∂ƒπ¡√™ ∫π¡∏ª∞∆√°ƒ∞º√™ ƒπ√ Ï êéíçìáôïãñÜöïò Ñßï, Þôáí Ýíáò èåñéíüò êéíçìáôïãñÜöïò ðïõ øõ÷áãþãçóå ãéá 15 ÷ñüíéá ôïõò êáôïßêïõò ôùí ÁìðåëïêÞðùí, áëëÜ êáé ôùí ãýñù ðåñéï÷þí. ¢íïéîå ôéò ðüñôåò ôïõ ôï 1960 êáé ôï 1975 Ýêëåéóå ïñéóôéêÜ. Ï êéíçìáôïãñÜöïò âñéóêüôáí áêñéâþò áðÝíáíôé áðü ôçí êåíôñéêÞ åßóïäï ôïõ óôñáôïðÝäïõ Ì. ÁëÝîáíäñïò. Ï Âáóßëçò (ãåíí. 1930) êáé ç Áñ÷ïíôßá Ðáðáäïðïýëïõ (ãåíí. 1933) Þôáí ïé Üíèñùðïé ðïõ Ýöôéáîáí ôïí êéíçìáôïãñÜöï áõôü êáé ìáò ìßëçóáí ãéá ôçí åðï÷Þ åêåßíç
ñïò áõôü. Â.Ð: Êáé ôï åß÷å êÜðïéïò, ÌÜñêïò ëåãüôáíå… Ê.Ê: Åóåßò åäþ üôáí Þñèáôå ðïý ìåßíáôå; ÖôéÜîáôå óðßôé, áãïñÜóáôå êÜðïéï; Â.Ð: ¼ôáí Þñèáìå åìåßò êáé áãïñÜóáìå ôï ïéêüðåäï áõôü åß÷å ìÝóá Ýíá óðéôÜêé, ðáëéü ÷áìçëü. Êáé ìÝíáìå åêåß. Ôáõôü÷ñïíá åß÷å êáé åðß ôçò Êõñßìç Ýíá ðéï ìåãÜëï ôï ïðïßï Þôáí åñãï-
Ê.Ê: Ðþò óáò Þñèå íá öýãåôå áðü ôçí Êáôåñßíç üðïõ êáé ãåííçèÞêáôå;
Â.Ð: ÐÞñå ôçí áðüöáóç ï ðáôÝñáò ìïõ. Á.Ð: Ðïõëéüôáí êáé ôïõ Üñåóå ôï ìÝ-
Â.Ð: ¸íá ôÝôáñôï óôáìáôïýóå ç óõãêïéíùíßá ãéá íá ìðåé ï êüóìïò. Áöïý 2 ÷éëéÜäåò Üôïìá Ýìðáéíáí ìÝóá.
Ê.Ê: Êáé ðþò óáò Þñèå íá áíïßîåôå êéíçìáôïãñÜöï; Äåí åßíáé ìéá áðëÞ áðüöáóç.
Ê.Ê: Êáé üðùò åßðáôå äåí åñ÷üíôïõóáí ìüíï ïé êÜôïéêïé ôùí ÁìðåëïêÞðùí; Â.Ð: ¼ëïé. Áðü ôïí Åýïóìï åñ÷üôáí, áðü ôï ÅëåõèÝñéï åñ÷üôáí. Éäéáßôåñá üôáí åß÷áìå êáíÝíá ôïýñêéêï Ýñãï ÷áìüò ãéíüôáí. Åñ÷üôáí ìå ôï ðåíçíôáñÜêé óôçí ôóÝðç, ðáóôïõñìÜ… Á.Ð: Ñåôóéíïýëá, ðáóôïõñìÜ, åß÷áìå êáé õðüóôåãï… Ê.Ê: Ðïéïò óÝñâéñå;
Â.Ð: Ôá 2 ÷éëéÜäåò ìÝôñá óþèçêáí êáé Ýãéíå ï êéíçìáôïãñÜöïò.
Â.Ð: Áðü ôçí Êáôåñßíç, áãüñáóå åäþ (ï ðáôÝñáò ìïõ), ôïí ÷þñï áõôü. Åßíáé 12 ÷éëéÜäåò ôåôñáãùíéêÜ ìÝôñá. 12 óôñÝììáôá.
Ê.Ê: Ðþò ðÞñáôå áõôÞí ôçí áðüöáóç êáé íá Ýñèåôå Áìðåëüêçðïõò;
Â.Ð: Ðñéí áó÷ïëçèþ ìå ôïí êéíçìáôïãñÜöï äïýëåõá åéóðñÜêôïñáò óôïí ÏÁÓÈ, ðïëý ëßãá ÷ñüíéá. Êáôüðéí áíïßîáìå åäþ ôïí êéíçìáôïãñÜöï, ôïí Ñßï. Äïýëåøá óå ðïëëïýò êéíçìáôïãñÜöïõò, óå ãñáöåßá Ýêáíá……..
Á.Ð: Êáé åäþ ðïõ ôá ëÝìå ôá ïéêüðåäá ôåëåéþíáíå. Ôá ðïõëïýóå ï óõã÷ùñåìÝíïò ï ðåèåñüò ìïõ, åßðáìå íá Ý÷ïõìå Ýíá êïììÜôé íá êÜíïõìå êÜôé êáé Ýôóé Ýìåéíå üëï áõôü. Áëëéþò èá Þôáí üëá ðïõëçìÝíá.
Â.Ð.: ¹ñèá ôï 1945.
Â.Ð: Åß÷å áìõãäáëéÝò åäþ êáé áìðÝëéá. Êáé Þñèáìå áðü ôçí Êáôåñßíç, ôï áãüñáóå ï ðáôÝñáò ìïõ.
áðü ðéï äõôéêÜ, ìÝ÷ñé áðü ÅëåõèÝñéá åñ÷üôáí.
Â.Ð: Ìáò Þñèå åðåéäÞ åß÷áìå êáé ôïí ÷þñï ëÝìå íá êÜíïõìå Ýíáí êéíçìáôïãñÜöï.
Ê.Ê.: Êýñéå Âáóßëç, ìïõ åßðáôå üôé Þñèáôå ðñéí ôçí êõñßá Áñ÷ïíôßá óôïõò Áìðåëüêçðïõò. Ðïéá ÷ñïíéÜ Þñèáôå;
Á.Ð: Ï ÷þñïò åäþ ëåãüôáí Áìõãäáëåþíåò.
Ê.Ê: Ôé äïõëåéÜ êÜíáôå ðñéí áó÷ïëçèåßôå ìå ôïí êéíçìáôïãñÜöï;
Ê.Ê: Ðüôå êÜíáôå ôïí êéíçìáôïãñÜöï; Ï Âáóßëçò Ðáðáäüðïõëïò ðáßæïíôáò ôçí êéèÜñá ôïõ, ðáñÝá ìå ößëï ôïõ Ýîù áðü ôï ðåñßðôåñü ôïõò áðÝíáíôé áðü ôï óôñáôüðåäï Ì. ÁëÝîáíäñïò, óôç äåêáåôßá ôïõ 50
óôÜóéï êáé âãÜæáíå âáìâáêÝëáéï, ðïëý ðáëéÜ. Êáé Þôáí êáé ôïõ Âáëéïýëç åäþ. Á.Ð: Åãþ Þñèá ôï 1956 óôïõò Áìðåëüêçðïõò.
Â.Ð: Ôï 1960. Ôï Ñßï Þôáí Ýíáò áðü ôïõò êáëýôåñïõò êéíçìáôïãñÜöïõò ôçò Èåóóáëïíßêçò. Á.Ð: Ðñþôç ÷ñïíéÜ ðïõ áíïßîáìå êÜíáìå 60 ÷éëéÜäåò åéóéôÞñéá. Â.Ð: Êáé áíïßîáìå ôïí Éïýíéï ìÞíá. Á.Ð: Óêåöôåßôå ôé ãéíüôáíå, üôáí áíïßãáí ïé ðüñôåò Üóå ðïõ åß÷áìå êáé ðïëëÝò åîüäïõò, Üíïéãå Ýôóé ï êüóìïò (óáí âåíôÜëéá) êáé ïé ìéóïß åñ÷üíôïõóáí áðü Áìðåëüêçðïõò êáé ïé ìéóïß
∆∂∆ƒ∞¢π∞/7
Ï Âáóßëçò Ðáðáäüðïõëïò ðïæÜñåé ìå ôïí öáíôÜñï ôçò êåíôñéêÞò ðýëçò ôïõ óôñ. Ì. ÁëÝîáíäñïò óôç äåêáåôßá ôïõ 50
£∂ƒπ¡√™ ∫π¡∏ª∞∆√°ƒ∞º√™ ƒπ√
ôïí. Èá óáò öÝñïõìå 20, 30, 40 Üôïìá…
Á.Ð: Ìüíïé ôïõò, äéêÜ ôïõò. Ôá öÝñíáí áðü ôï óðßôé. Åêôüò ôïõ êõëéêåßïõ ðïõ åß÷áìå.
Â.Ð: Ï êéíçìáôïãñÜöïò Ýðáéñíå ðåñßðïõ 1800 ìå 2000 Üôïìá. ÔÝóóåñéò óåéñÝò êáèßóìáôá åß÷å êáé äýï äéáäñüìïõò óôçí ìÝóç. Åß÷áìå êáé õðüóôåãï, Ýðáéñíå 350 Üôïìá. Êáé äýï Ýñãá ðáßæáìå Ýôóé; Êáé áëëáãÝò äýï öïñÝò ôçí åâäïìÜäá. Êáé ëáúêÝò êÜíáìå…
Ê.Ê: ÖÝñíáí êáé êáñåêëÜêéá; Á.Ð: Åäþ áêñéâþò Þôáí ôï óðßôé ìïõ, äéþñïöï. Ëïéðüí, ç óêÜëá ìïõ Þôáí åîùôåñéêÞ êáé Ýöåñíå ï ðåèåñüò ìïõ áðü ôá êáöåíåßá êáñÝêëåò, ôéò âÜæáìå ðÜíù êáé Ýâãáæå ôçò ôñáðåæáñßáò ôéò êáñÝêëåò óôçí âåñÜíôá ãéá íá êáèßóåé ï êüóìïò, ÷áìüò ãéíüôáíå. Â.Ð: Óôïõò ôïß÷ïõò ðÜíù êáèüôáíå. Ï ôïß÷ïò Þôáí ðåñßðïõ åâäïìÞíôá ðüíôïõò ìå ðÝôñá. Ôï ôïýâëï ðéÜíåé ôïõò 10 ðüíôïõò ôïõò 20 ðüíôïõò; Ôï õðüëïéðï ãéíüôáí êÜèéóìá. ÂÜæáí ìéá åöçìåñßäá êáé êÜèïíôáí. ÓåéñÜ ïëüêëçñç, ðåñßðïõ 100 Üôïìá íá åßíáé áðü ôçí ìßá ðëåõñÜ ðÜíù óôïí ôïß÷ï êáé 100 íá åßíáé áðü ôçí Üëëç.
Á.Ð: . Êáé åß÷áìå êÜôé åéóéôÞñéá Ýîé, åöôÜ, áðü ðÝíôå äñá÷ìÝò, åß÷áìå åëåõèÝñáò, áíáðçñéêÜ, ðù ðù æáëÜäá åß÷áìå. Ê.Ê: ¹ôáí êáé ï ìïíáäéêüò èåñéíüò åäþ óôçí ðåñéï÷Þ Þ êÜíù ëÜèïò; Êáé ï Ðáñèåíþíáò ðïõ Þôáí óôçí ôáñÜôóá, äåí Þôáí Ýôóé; ¢ðïøç ôçò ðëáôåßáò ôïõ êéíçìáôïãñÜöïõ
Â.Ð: Ï äéêüò ìáò åß÷å ðÜñá ðïëý ìåãÜëç êßíçóç. Á.Ð: Åß÷å Ýñèåé èõìÜìáé ìéá öïñÜ ìéá ðáñÝá êáé ìïõ ëÝíå èá ãåëÜóïõìå; Åß÷áìå ôïí Ôóßôóï äåí èá ôï îå÷Üóù. ËÝåé áí äåí ãåëÜóïõìå èá ìáò âÜëåéò ôóÜìðá ìÝóá, áí ãåëÜóïõìå èá óïõ äþóïõìå äéðëü åéóéôÞñéï. ÌðÞêá åãþ êáé ôïõò Ýâëåðá êÜôù áðü ôï õðüóôåãï êáé ôïõò åßäá áðü ôá ãÝëéá ÷ôõðïýóáí ôá ðüäéá ôïõò êÜôù, ìðáßíù ìÝóá ëÝù ôé ãßíåôáé èá ðëçñþóåôå äéðëü êáé ãåëïýóáìå. ÊÜíáìå ðëÜêåò. ¼ìïñöá ðïëý ùñáßá ÷ñüíéá Þôáí. Ôþñá äåí îÝñåéò ôïí äéðëáíü óïõ. Öïâïýíôáé íá ðïõí ìéá êáëçìÝñá. Áêïéíþíçôïò êüóìïò.
Á.Ð: Êáé äåí èá îå÷Üóù ìéá öïñÜ êáèüìáóôáí ìå ôïí áäåëöü ìïõ. Åí ôù ìåôáîý ñï÷Üëéæå ðÜñá ðïëý ï áäåñöüò ìïõ, êáé åìåßò ïé äõï ôïí ç÷ïãñáöÞóáìå. Åß÷áìå ðïëý ìåãÜëá ìåãÜöùíá óôïí êéíçìáôïãñÜöï, êáé ôçí Ýâáëå ôçí êïñäÝëá ï Âáóßëçò íá ðáßîåé êáé âãáßíïõìå Ýîù. Ï áäåñöüò ìïõ ôï áêïýåé êáé ëÝåé "ñå óåéò áõôüò åßìáé åãþ". ÓçêùèÞêáíå ìå ôá íåñÜ êáé ï áäåñöüò ìïõ ôïí êõíçãïýóå. Ê.Ê: ¹ôáí èåñéíüò ï êéíçìáôïãñÜöïò. Ðïéá ðåñßïäï ìðïñïýóáôå íá ôïí ëåéôïõñãåßôå; ÌÜéï ìå ÓåðôÝìâñéï; Â.Ð: Ðåñßðïõ Á.Ð: ¸ñ÷ïíôáí ðáñÝåò åêôüò óåæüí êáé Ýëåãáí Üíôå ôé êÜèåóôå áíïßîôå
¢ðïøç üðïõ äéáêñßíåôáé êåíôñéêÜ ç ïèüíç ðñïâïëÞò ôïõ ÑÉÏ
∆∂∆ƒ∞¢π∞/8
Â.Ð: ¹ôáí êáëÝò åðï÷Ýò ôüôå. Âãáßíáí ôá ðáéäéÜ ìå ôá êáóåëÜêéá, ðïõëïýóáí óðüñéá, ìÝóá óôïí äéÜäñïìï ôïõ êéíçìáôïãñÜöïõ.
£∂ƒπ¡√™ ∫π¡∏ª∞∆√°ƒ∞º√™ ƒπ√
Ï ê. Ðáðáäüðïõëïò ðáßæïíôáò ÷áâÜãéá, áíÜìåóá óå áìðÝëéá, áêñéâþò áðÝíáíôé áðü ôï óôñáôüðåäï Ì. ÁëÝîáíäñïò, óôç äåêáåôßá ôïõ 50
Ê.Ê: Åñ÷üíôáí áðü Ýîù êáé ðïõëïýóáí; Á.Ð: Äåí åß÷áìå äéêïýò ìáò. Ðïéïí íá âÜëïõìå; Ê.Ê: ÄçëáäÞ óáò æçôïýóå êÜðïéï ðáéäß ôçí Üäåéá êáé Ýìðáéíå êáé ðïõëïýóå; ÊÜðùò Ýôóé; Á.Ð: Íáé Ýôóé. Ôéò ðñïÜëëåò Ýñ÷åôáé êÜðïéïò êáé ìïõ ëÝåé ìå èõìÜóáé êáèüëïõ; Ôïõ ëÝù óå èõìÜìáé ëßãï. "Åãþ ðïõëïýóá óðüñéá ìÝóá óôïí êéíçìáôïãñÜöï" ìïõ ëÝåé. Â.Ð: Ôá ðåñéóóüôåñá áðü áõôÜ ôá ðáé-
äéÜ Ýêáíáí ãïýóôï ãéáôß ôïõò Ýëåãáí èá ðÜôå íá ðïõëÞóåôå óðüñéá, áëëÜ èá äïõí êáé ôï Ýñãï.
óç ç þñá ìðñïò. ¸âáæá ìðñïò ãéáôß åß÷á áíïñèùôÞ ìåãÜëï, ðïëý ãåñü êáé Þôáí ç ðñïâïëÞ ìéá ÷áñÜ.
¸äùóå åîåôÜóåéò, ðÝñáóå, ðÞñå äßðëùìá, ãéáôß åß÷áìå óùìáôåßï. ÌåôÜ Þìáóôáí óôïí ÁëÝîáíäñï.
Á.Ð: Åß÷áìå êáé Ýíá ðáéäÜêé ðïõ ìáò Ýóêéæå ôéò êáñÝêëåò. ÐÜíéíåò. Åß÷áìå áõôÝò ôïõ óêçíïèÝôç ðÜíéíåò, ôéò ôñáâïýóå. Åí ôùí ìåôáîý åß÷áìå ìç÷áíÞ åìåßò, ôéò ãáæþíáìå. Óêßæïíôáí, ãáæþíáìå ôá ðåñíïýóáìå. ¼ëåò ïé äïõëåéÝò Ý÷ïõí êáé ôá æüñéá ôïõò.
Á.Ð: Êáé ãÝìéæå ìå êüóìï óôéò 8.30. Áíôß íá âÜëåéò óôá äÝêá ÁìðÝñ ôç ìç÷áíÞ ôï âÜæáìå áò ðïýìå óôá åßêïóé ãéá íá Ý÷ïõìå ðéï öùôåéíÞ åéêüíá áöïý äåí åß÷å áêüìá íõ÷ôþóåé….
Â.Ð: Áðü åêåß ðÞñá óýíôáîç…
Â.Ð: Óêåöôåßôå, áíïßãáìå åìåßò, ç ðñïâïëÞ Þôáí óôéò ïêôþìéóç. Ç þñá Ýíáñîçò óå üëïõò ôïõò èåñéíïýò êéíçìáôïãñÜöïõò Þôáí åííÝá ðáñÜ ôÝôáñôï êáëïêáßñé, åãþ Ýâáæá óôéò ïêôþìé-
Â.Ð: Êáé ìåãÜöùíá åß÷áìå êáëÜ ìåãÜëá, ç ìç÷áíÞ ìáò Þôáí ðïëùíÝæéêç Ê.Ê: Ðïý ôá åß÷áôå âñåé áõôÜ ôá ìç÷áíÞìáôá, áðü ðïý ôá áãïñÜóáôå; Â.Ð: ÁõôÜ Þôáí Ýíáò Ýìðïñáò, êáðíÝìðïñáò ìÜëëïí, Ëáìðñéáíßäçò ëåãüôáí êáé ôá Ýöåñå áðü ôçí Ðïëùíßá. Êáé ðïýëçóå óå ðïëëïýò ôÝôïéåò ìç÷áíÝò. Ôï ìüíï åëÜôôùìá áõôþí ôùí ìç÷áíþí Þôáí üôé äåí åß÷áí öáíÜñé êáëü. Äåí äïýëåõå óôáèåñÜ äçëáäÞ. Ôï ñýèìéæåò êáé ìåôÜ áðü ëßãï ôï êÜñâïõíï äåí ðÞãáéíå åõèåßá, Ýðñåðå íá ôï äéïñèþóåéò. Êáé áðü åêåß ðÞñáí êáêü üíïìá êáé óôáìÜôçóáí. Äåí åß÷áí îáíáâãåß. Á.Ð: Å, êáé áõôÝò êáôáóôñáöÞêáí ýóôåñá. Ê.Ê: Ôé ôéò êÜíáôå, ôéò äþóáôå; Á.Ð: ¢ëëåò ôéò äþóáìå, Üëëåò ðÞãáí ãéá áíôáëëáêôéêÜ, ÷áìÝíåò ðÞãáí
Ç Añ÷ïíôßá Ðáðáäïðïýëïõ óôç åßóïäï ôïõ ÑÉÏ, ôï 1974
Ê.Ê: ÊÜôù ôïí êåíôñéêü ôïí ÁëÝîáíäñï; Â.Ð: Íáé. Áðü ôçí çìÝñá ðïõ âãÞêå ç ôçëåüñáóç ìáò óáêÜôåøå. Ê.Ê: Ðüôå Üñ÷éóå íá óõìâáßíåé áõôü; Â.Ð: Áðü ôï 1975 Ê.Ê: ¢ñ÷éóå íá óðÜåé ï êüóìïò Ýôóé; ¸ôóé áðüôïìá; Â.Ð: Íáé, Þôáí ñáãäáßï ôï öáéíüìåíï. Á.Ð: Ëßãá ðñÜãìáôá Ê.Ê: ÌåôÜ ðþò áó÷ïëçèÞêáôå êáé ìå ôïõò Üëëïõò êéíçìáôïãñÜöïõò; Ðþò Ýãéíå; Á.Ð: ¹ôáí ç äïõëåéÜ ìáò Ýðñåðå íá äïõëÝøïõìå. Â.Ð: ÌåôÜ ðñïò ôï ôÝëïò âãÞêáí ïé ôóüíôåò, üóïé åß÷áí ôï êïõñÜãéï êáé âÜæáíå ôóüíôåò, ôá ïéêïíïìÞóáíå êáëÜ. Ãéá ëßãï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá ðÞãáí ðïëý êáëÜ. ÌåôÜ ìüíï áõôÜ ìåßíáíå. Ôá ðéï ôåëåõôáßá ðïõ êëåßóáíå Þôáí ôá ôóïíôÜäéêá.
Ê.Ê: Êýñéå Âáóßëç, Ý÷åôå óðïõäÜóåé ðïõèåíÜ áõôÞí ôçí ôÝ÷íç Þ åìðåéñéêÜ;
Ê.Ê: ¼÷é öáíôÜæïìáé óôïõò Áìðåëüêçðïõò, êÜôù óôï êÝíôñï.
Â.Ð: ¸÷ù äïõëÝøåé óå êéíçìáôïãñÜöïõò ùò ôå÷íéêüò.
Â.Ð: ÊÜôù, êÜôù. Ðïý íá ðáßîåéò åäþ ôóüíôá.
Á.Ð: Ôçí Ýìáèå ðñáêôéêÜ ìüíïò ôïõ.
Ê.Ê: ÌåôÜ ôçí êñßóç ôïõ 1975 óêå-
∆∂∆ƒ∞¢π∞/9
£∂ƒπ¡√™ ∫π¡∏ª∞∆√°ƒ∞º√™ ƒπ√
Ç ìç÷áíÞ ðñïâïëÞò ôïõ êéíçìáôïãñÜöïõ ÑÉÏ
åßóôå áíôñüãõíï; Óõã÷áñçôÞñéá ðáéäéÜ êáé ãõñßæåé êáé ìáò ëÝåé äïõëÝøôå üðùò èÝëåôå. ÖáíôÜóïõ Ýíáò Ýöïñáò íá ôï ëÝåé áõôü. ×Üñçêå ðÜñá ðïëý ðïõ Ýîé ÷ñüíéá ôï êñáôÞóáìå. ÄïõëÝøáìå.
öôÞêáôå üôé ðñÝðåé íá áíïé÷ôåßôå… Á.Ð: Ðñéí êëåßóïõìå êáëÜ-êáëÜ âñåèÞêáìå óôï Åëåõèåñßá, ìå ôïí Éùáííßäç… Ê.Ê: Åêåß ìðÞêáôå ùò óõíÝôáéñïé; Á.Ð: Ùò óõíÝôáéñïé, íáé. Êáé óôïí Ðáñèåíþíá ìåôÜ óõíå÷ßóáìå ùò óõíÝôáéñïé, ìåôÜ ðÞãáìå óôï ÊáóôÝëëï óôçí ÂÜñíá ïé äõï ìáò…
Â.Ð: Ôïí áöÞóáìå ôïí êéíçìáôïãñÜöï áõôüí ìåôÜ, ðïõ áíÝâçêå ç ôéìÞ ôïõ ñåýìáôïò. ÄçëáäÞ ðëÞñùíá åãþ 3.000 äñá÷ìÝò óáí åíïßêéï êáé ôï ñåýìá Þñèå 15.000. Êáé ëÝù ôé ãßíåôáé åäþ êáôåõèåßáí ôï êëåßóáìå. Ðñïôéìüôåñï íá ðÜù íá äïõëÝøù Ýíáò ìç÷áíéêüò, èá ðÜñù ðåñéóóüôåñá ëåöôÜ, ðáñÜ íá ðëçñþíù êáé áðü ôçí ôóÝðç ìïõ. Êáé áíáãêÜóôçêá íá ôï êëåßóù.
Â.Ð: ÌÝ÷ñé ôï 1992 Ê.Ê: Êáé óôáìÜôçóå åíôåëþò ç áó÷ïëßá ìå ôïí êéíçìáôïãñÜöï Ýôóé; Ðüôå ôï äþóáôå áíôéðáñï÷Þ ôï ïéêüðåäï ðïõ Þôáí ôï Ñßï; Â.Ð: Áõôü áíôéðáñï÷Þ ôï äþóáìå ôï 1986 Ê.Ê; Êáé ôþñá åßóôå Þóõ÷á åäþ óôï ìðáëêïíÜêé. ÂëÝðåôå êáé ôï óôñáôüðåäï áðÝíáíôé Üäåéï. Á.Ð: Êáé åäþ ðïõ Þôáí äåí ìáò åíï÷ëïýóå. Ôï ìüíï ðïõ üôáí ðåñíïýóáí ôá áõôïêßíçôá áõôÜ ôá ìåãÜëá ôïõ óôñáôïý, óêüíç êáé ôþñá Ý÷ù, áëëÜ ôá äÝíôñá ìå öõëÜíå ëéãÜêé Ê.Ê: Óáò åõ÷áñéóôþ ðïëý
Ê.Ê: Ôï ÊáóôÝëëï ëÝìå ôþñá. ÌåôÜ áðü áõôü; Â.Ð: ÌåôÜ ðÞãá óôïí ÁëÝîáíäñï. ¹ìïõí ìç÷áíéêüò ìéá ÷áñÜ êáé âãÞêá áðü åêåß óôçí óýíôáîç. Ê.Ê: ÄçëáäÞ ìÝ÷ñé ðüôå äïõëÝøáôå óôïõò êéíçìáôïãñÜöïõò;
Ê.Ê: Åäþ ìå ôïõò êéíçìáôïãñÜöïõò, ìå ôá ÅëåõèÝñéá, ôïí Ðáñèåíþíá ðþò ôá ðÞãáôå ãåíéêþò ðïõ Þóáóôáí óõíÝôáéñïé; Á.Ð: Å, êáëïýôóéêá. ¼÷é ðÜñá ðïëý êáëÜ. Êáëïýôóéêá. Á.Ð: Êáé üôáí Þìáóôáí ðÜíù óôçí ÂÜñíá åìåßò ïé äõï, áñ÷ßóáìå áðü äåêáôñßá åéóéôÞñéá. ¼ðïéïò ôï ðÞñå ôï Üöçóå ôï ìáãáæß. Åìåßò ôï êñáôÞóáìå. ÁíåâÞêáìå. Êáëïýôóéêá ðÞãáìå. Êáé Þñèå ìéá ìÝñá ï Ýöïñáò êáé ìáò ëÝåé
Ôï æåýãïò Ðáðáäïðïýëïõ ìåôÜ ôï ðÝñáò ôçò óõíÝíôåõîçò
∆∂∆ƒ∞¢π∞/10
Ôï åóùôåñéêü ôçò ìç÷áíÞò ðñïâïëÞò
°ƒ∞º∂π ∏ DR. Ã∞ƒ∞ ∞¡¢ƒ∂´¢√À-∞ƒÃ∞π√§√°√™, ª√À™∂π√§√°√™, ∂∫¶∞π¢∂À∆π∫√™
O ¶√§π∆π™ª√™ ø™ CIVILIZATION O üñïò ðïëéôéóìüò, óôç ó÷åôéêÜ óýíôïìç ðïñåßá ôïõ áðü ôç óôéãìÞ ðïõ åìöáíßóôçêå óôçí åëëçíéêÞ ãëþóóá ôïí 18ï áéþíá ìÝ÷ñé ôéò ìÝñåò ìáò Ý÷åé äå÷èåß Ýíá ìåãÜëï áñéèìü äéáöïñåôéêþí åñìçíåéþí, ïé ïðïßåò êÜèå öïñÜ, ïñìþìåíåò áðü äéáöïñåôéêü éäåïëïãéêü ðëáßóéï, óçìáôïäïôïýí êáé äéáöïñåôéêÝò Ýííïéåò. Óôçí åëëçíéêÞ ãëþóóá ìå ôïí üñï ðïëéôéóìüò ìåôáöñÜæïõìå äõï äéáöïñåôéêÝò ïìÜäåò ëÝîåùí ôçò îåíüãëùóóçò âéâëéïãñáößáò, ìå êïéíÞ ñßæá ç êÜèå ïìÜäá, óõãêåêñéìÝíá ôéò ëÝîåéò "culture" óôá áããëéêÜ êáé ãáëëéêÜ Þ "Kultur" óôá ãåñìáíéêÜ, êáèþò êáé ôéò ëÝîåéò "civilization" óôá áããëéêÜ, "civilisation" óôá ãáëëéêÜ, "zivilisation"óôá ãåñìáíéêÜ. Ïé äõï äéáöïñåôéêÝò áõôÝò ïìÜäåò ëÝîåùí ùóôüóï áíôéêáôïðôñßæïõí êáé äéáöïñåôéêÝò åñìçíåßåò ãéá ôçí Ýííïéá ðïõ ðåñéãñÜöïõí. ÅðéðëÝïí êáé ïé äõï üñïé Ý÷ïõí äéôôÞ Ýííïéá, õðïäçëþíïõí äçëáäÞ êáé ôï êïéíùíéêü óýóôçìá, áëëÜ êáé ôïí ôñüðï æùÞò ôùí ìåëþí ôïõ óõóôÞìáôïò áõôïý ìå üëá ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ ãíùñßóìáôá, äõó÷åñáßíïíôáò áêüìç ðåñéóóüôåñï êáé ðñïêáëþíôáò óýã÷õóç óôéò ðñïóðÜèåéåò ïñéóìïý. Óôç îåíüãëùóóç âéâëéïãñáößá ï üñïò civilization äåí ôáõôßæåôáé ìå ôïí üñï culture. Óôç Mondiacult, ôçí ðáãêüóìéá óýíïäï ãéá ôçí ðïëéôéóôéêÞ ðïëéôéêÞ (Ìåîéêü, 1982) ï üñïò culture ðåñéãñÜöåôáé ùò åîÞò: "Ìå ôçí åõñåßá ôïõ Ýííïéá ï ðïëéôéóìüò áíôéðñïóùðåýåé óÞìåñá ôï óýíïëï ôùí äéáöïñïðïéþí óôïé÷åßùí, ðíåõìáôéêþí êáé õëéêþí, äéáíïçôéêþí êáé óõíáéóèçìáôéêþí ðïõ ÷áñáêôçñßæïõí ìéá êïéíùíßá Þ ìéá êïéíùíéêÞ ïìÜäá. Óõìðåñé-
ëáìâÜíåé, åêôüò ôùí ãñáììÜôùí êáé ôùí ôå÷íþí, ôïí ôñüðï æùÞò, ôá âáóéêÜ äéêáéþìáôá ôïõ áíèñþðïõ, ôï óýóôçìá áîéþí, ôéò ðáñáäüóåéò êáé ôá äüãìáôá. […] Ìå ôçí óôåíÞ ôïõ Ýííïéá åííïåß êõñßùò ôï óýíïëï ôùí áîéþí, êáèþò êáé ôéò ãíùóôéêÝò êáé áéóèçôéêÝò óõíÞèåéåò ìéáò êïéíüôçôáò êáé õðü áõôü ôï ðñßóìá ðåñéëáìâÜíåé ôçí ðïëéôéóôéêÞ êëçñïíïìéÜ, ôéò ôÝ÷íåò, ôç ëïãïôå÷íßá êáé ôá êéíÞìáôá óêÝøçò". ÏõóéáóôéêÜ culture åßíáé ï ôñüðïò oñãÜíùóçò ôçò æùÞò ìéáò ïìÜäáò áíèñþðùí ðïõ æåé óå óõãêåêñéìÝíï ôüðï êáé óå óõãêåêñéìÝíï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá, êÜôù áðü óõãêåêñéìÝíåò óõíèÞêåò ðïõ äéáìïñöþíïõí áõôüí ôïí ôñüðï æùÞò. Ðïéïò üìùò åßíáé ï ïñéóìüò ôïõ civilization êáé ðïéá áðü ôéò äõï ëÝîåéò, culture Þ civilization, åßíáé ç ðëÝïí äüêéìç ãéá ôçí åñìçíåßá ôïõ åëëçíéêïý üñïõ ðïëéôéóìüò; Ï üñïò civilization ðñïÝñ÷åôáé áðü ôç ëáôéíéêÞ ëÝîç civilis, ôç ãåíéêÞ ðôþóç ôïõ ïõóéáóôéêïý civis, êáé óçìáßíåé ðïëßôçò, äçëáäÞ áõôüò ðïõ æåé óôçí ðüëç, ü÷é üìùò ìüíï ìå ôç ãåùãñáöéêÞ Ýííïéá, áëëÜ ìå ìéá åõñýôåñç, áõôüò ðïõ æåé óôçí ðüëç êáé õðüêåéôáé óôïõò íüìïõò ôçò. Oé ñßæåò ôïõ üñïõ âñßóêïíôáé óôï ëáôéíéêü áíôßóôïé÷ï ôïõ åëëçíéêïý üñïõ ðüëéò, üðùò ïñéæüôáí óôçí áñ÷áßá åëëçíéêÞ ãñáììáôåßá, ùò ðüëç-êñÜôïò ìå íïìïèåóßá êáé åèíéêÞ êõñéáñ÷ßá, ìå ôï áíôßóôïé÷ü ôçò óôçí ðüëç-êñÜôïò ôçò Ñþìçò, ðñéí ôçí ßäñõóç ôçò ñùìáúêÞò áõôïêñáôïñßáò. Ç ðüëç, ìå ôçí Ýííïéá ôïõ áóôéêïý êÝíôñïõ, ðñïÝñ÷åôáé áðü ôç ëáôéíéêÞ ñßæá urb-, üðùò êáé üëá ôá óýã÷ñïíá ðáñÜãùãÜ ôçò (urban, urbanization ê.ë.ð.).
Óôïí 6ï áéþíá ï Éïõóôéíéáíüò áíÝèåóå óôïõò íïìéêïýò ôïõ íá êùäéêïðïéÞóïõí ôï ñùìáúêü äßêáéï. Ôï íïìïèåôéêü ðüíçìá ðïõ ðñïÝêõøå ïíïìÜóôçêå Corpus Juris Civilis êáé ðåñéëáìâÜíåé ôï ðïëéôåéáêü äßêáéï, ôï äßêáéï óôï ïðïßï õðüêåéíôáé ïé ðïëßôåò ôçò áõôïêñáôïñßáò, äçëáäÞ üëïé üóïé êáôïéêïýí ìÝóá óôá üñéÜ ôçò. Ìå âÜóç ôï Corpus Juris Civilis ç ñßæá civil- êáé ç ðáñÜãùãÞ ôçò Ýííïéá, civilization, áíáöÝñåôáé óôïõò ðïëßôåò, ìå ôçí Ýííïéá ôùí õðçêüùí, üóùí äçëáäÞ õðüêåéíôáé óôç íïìïèåóßá åíüò êñáôéêïý ìç÷áíéóìïý, Ýùò ôïí 18ï áéþíá. Ï Äéáöùôéóìüò ÷ñçóéìïðïéåß ãéá ðñþôç öïñÜ ôïí üñï ìå ôçí Ýííïéá ôçò åîåëéêôéêÞò ðïñåßáò ôçò áíèñùðüôçôáò áðü ôçí áãñéüôçôá óôïí ðïëéôéóìü, ðåñíþíôáò ìÝóá áðü äéÜöïñá óôÜäéá. Óôá êåßìåíá ôïõ Äéáöùôéóìïý ïé üñïé civilization êáé culture ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ÷ùñßò äéÜêñéóç ìåôáîý ôïõò êáé áíáöÝñïíôáé ðÜíôïôå óôï åêëåðôõóìÝíï êáé êáëëéåñãçìÝíï óôÜäéï ôçò áíèñùðüôçôáò ðïõ åêðñïóùðåß ï ôñüðïò æùÞò ôçò äõôéêÞò åëßô, áñéóôïêñáôéêÞò êáé ïéêïíïìéêÞò, óå áíôéäéáóôïëÞ ìå ôç âáñâáñüôçôá ôùí ðñùôüãïíùí êïéíùíéþí êáé ôç âáíáõóüôçôá ôùí êáôþôåñùí ïéêïíïìéêÜ óôñùìÜôùí. Ç ðñþôç äéÜêñéóç ìåôáîý civilization êáé culture ãßíåôáé óôï 19ï áéþíá, óôï ðëáßóéï ôïõ ñïìáíôéêïý êéíÞìáôïò, ðïõ ðñåóâåýåé üôé ç Kultur åßíáé ôï ðñïúüí ôçò øõ÷Þò ôïõ ëáïý, ðåñíÜåé áðü ãåíéÜ óå ãåíéÜ êáé öïñåßò ôïõ åßíáé ï ðëçèõóìüò ôçò õðáßèñïõ êáé ïé åñãáôéêÝò ôÜîåéò, åíþ áíôßèåôá ïé êÜôïéêïé ôùí ðüëåùí Ý÷ïõí äéáöèáñåß åðåéäÞ Ý÷áóáí ôçí åðáöÞ ôïõò ìå ôç öýóç. Óôï ÷ñïíéêü áõôü óçìåßï ãßíåôáé ãéá
∆∂∆ƒ∞¢π∞/11
ðñþôç öïñÜ ç äéÜêñéóç áíÜìåóá óå culture êáé civilization êáé ïé äõï ëÝîåéò áñ÷ßæïõí íá óçìáôïäïôïýí äéáöïñåôéêÝò Ýííïéåò. Ç óýã÷ñïíç åñìçíåßá ôïõ ðïëéôéóìïý ùò culture ïñßóôçêå ðáñáðÜíù. Ðþò åñìçíåýåôáé üìùò ï ðïëéôéóìüò ùò civilization; ¼ðùò êáé ìå ôçí culture, Ý÷ïõí äïèåß êáôÜ êáéñïýò êáé áðü äéáöïñåôéêÜ åðéóôçìïíéêÜ ñåýìáôá äéÜöïñïé ïñéóìïß ôïõ civilization. Óõ÷íÜ óôç äéåèíÞ âéâëéïãñáößá ïé äõï üñïé ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ùò ôáõôüóçìïé, ÷ùñßò íá åßíáé. Óôçí åëëçíéêÞ âéâëéïãñáößá ôï ðñüâëçìá åßíáé åíôïíüôåñï, êáèþò õðÜñ÷åé ìüíï ìéá ëÝîç, ðïëéôéóìüò, ãéá íá áðïäþóåé ôéò ëÝîåéò culture êáé civilization, êáèþò êáé ôéò áíôßóôïé÷Ýò ôïõò Ýííïéåò. Êáô'áñ÷Þí civilization åßíáé ìéá ïìÜäá áíèñþðùí êáé óõã÷ñüíùò ï ôñüðïò æùÞò ôïõò. Ðïéá åßíáé ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ åêåßíá ðïõ ôïí ôáõôïðïéïýí ùò civilization êáé ôïí äéá÷ùñßæïõí áðü óõíáöåßò ôïõ Ýííïéåò, üðùò culture, êïéíùíßá, êïéíüôçôá, êñÜôïò; ¼ðùò ï üñïò culture, Ýôóé êáé ï üñïò civilization áíáöÝñåôáé óå ìéá ïìÜäá áíèñþðùí ðïõ æåé óå óõãêåêñéìÝíï ãåùãñáöéêü ÷þñï, óå Ýíá óõãêåêñéìÝíï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá, ìå Ýíá óõãêåêñéìÝíï ôñüðï. Êáé åíþ êÜèå ïìÜäá áíèñþðùí áðü ôçí áñ÷Þ ôçò áíèñùðüôçôáò Ýùò óÞìåñá åßíáé öïñÝáò ìéáò culture, ùóôüóï äåí ïñßæåôáé áðáñáßôçôá êáé ùò civilization. Ïé civilization Ý÷ïõí ìéá óåéñÜ áðü åðéðëÝïí ÷áñáêôçñéóôéêÜ, ðïõ üëá åßíáé áðüññïéá ìéáò óõãêåêñéìÝíçò ðñáêôéêÞò ðïõ ïé ïìÜäåò áõôÝò õéïèÝôçóáí êÜðïéá óôéãìÞ ôçò ðïñåßáò ôïõò ìÝóá óôï ÷ñüíï, êáé áõôÞ åßíáé ç áãñïôéêÞ êáëëéÝñãåéá.
O ¶√§π∆π™ª√™ ø™ CIVILIZATION
Ìå ôçí áñ÷Þ ôçò êáëëéÝñãåéáò ôçò ãçò, üðïôå êé áí áõôÞ óõíÝâç ãéá êÜèå äéáöïñåôéêÞ ðëçèõóìéáêÞ ïìÜäá, åãêáôáëåßöèçêå ï íïìáäéêüò ôñüðïò æùÞò ðïõ åß÷áí ïé êïéíùíßåò óôï ðñïçãïýìåíï óôÜäéï, üôáí Þôáí êõíçãïß êáé êáñðïóõëëÝêôåò. ÏìÜäåò áíèñþðùí åãêáôáóôÜèçêáí ìüíéìá êÜðïõ êáé êáëëéåñãïýóáí ôç ãç. ¢ñ÷éóáí íá ÷ôßæïõí ìïíéìüôåñåò êáôáóêåõÝò ùò ïéêßåò, åíþ áðü ôç óõíå÷Þ âåëôßùóç ôùí ôå÷íéêþí êáëëéÝñãåéáò ðñïÝêõøáí áðïèÝìáôá ôñïöÞò, óôá ïðïßá âáóéæüôáí ç êïéíüôçôá ãéá ôçí åðéâßùóÞ ôçò êáôÜ ôç äéÜñêåéá üëïõ ôïõ ÷ñüíïõ. Ôï êñßóéìï èÝìá ôçò äéá÷åßñéóçò ôùí áðïèåìÜôùí ôñïöÞò âñÞêå ôç ëýóç ôïõ óôéò ðñþôåò ìïñöÝò êåíôñéêÞò åîïõóßáò, ìå ôïí ïñéóìü åíüò áñ÷çãïý. Ç êåíôñéêÞ åîïõóßá ÷ñåéÜóôçêå õðïóôÞñéîç óôï Ýñãï ôçò ãéá ôç äéá÷åßñéóç ôùí áðïèåìÜôùí ôçò ôñïöÞò êáé ó÷çìÜôéóå Ýíá åßäïò óôñáôïý, áðü Üôïìá ðïõ äåí êáëëéåñãïýóáí ðéá ôç ãç, ôïõò ðñþôïõò åðáããåëìáôßåò óôñáôéþôåò. Åßíáé ç ðñþôç ìïñöÞ åîåéäßêåõóçò ôçò åñãáóßáò, ìå ôï ó÷çìáôéóìü ôçò ðñþôçò ìçðáñáãùãéêÞò êïéíùíéêÞò ïìÜäáò, ç ïðïßá óôçñéæüôáí ãéá ôçí åðéâßùóÞ ôçò óôçí êáôáíïìÞ ôùí áðïèåìÜôùí ôñïöÞò áðü ôçí êåíôñéêÞ åîïõóßá. Ç ìüíéìç åãêáôÜóôáóç êáé ç äéá÷åßñéóç ôùí áðïèåìÜôùí ôñïöÞò åß÷å ùò áðïôÝëåóìá íá ó÷çìáôéóôïýí óôáäéáêÜ êáé Üëëåò ìç-ðáñáãùãéêÝò ïìÜäåò áíèñþðùí, üðùò ÷ôßóôåò, ìåôáëëïõñãïß, êåñáìïðïéïß êáé äéÜöïñïé Üëëïé ôå÷íßôåò, ó÷çìáôßæïíôáò áõôü ðïõ ïíïìÜæïõìå ìÝóç ôÜîç, ôçí êïéíùíéêÞ äçëáäÞ ïìÜäá áíÜìåóá óôïõò ðáñáãùãïýò ôçò ôñïöÞò êáé ôçí êåíôñéêÞ åîïõóßá.
Êáèþò ïé ìüíéìá ðéá åãêáôåóôçìÝíïé êÜôïéêïé äéÜöïñùí êïíôéíþí óå áðüóôáóç ïéêéóìþí óõíåéäçôïðïßçóáí üôé ìðïñïýóáí íá áìõíèïýí åõêïëüôåñá åíÜíôéá óôéò ðåñéðëáíþìåíåò ïìÜäåò ðïõ åðïöèáëìéïýóáí ôá áðïèÝìáôá ôçò ôñïöÞò ôïõò, åÜí ó÷çìÜôéæáí óõììá÷ßåò ìåôáîý ôïõò, åíþèçêáí óå ÷áëáñÝò áñ÷éêÜ, ðéï óõìðáãåßò áñãüôåñá óõììá÷ßåò, áðü ôéò ïðïßåò ðñïÝêõøáí óôáäéáêÜ ôá ðñþôá êñáôéêÜ ìïñöþìáôá, ôá ðñþôá êñÜôç. Ïé åðéìÝñïõò ïéêéóìïß áíÝäåéîáí ìéá êåíôñéêÞ åîïõóßá ãéá üëç ôçí åðéêñÜôåéá ôïõ äéêôýïõ, èåóðßæïíôáò ôï èåóìü ôïõ áíþôáôïõ Üñ÷ïíôá, ôïõ âáóéëéÜ. Óôïí ïéêéóìü üðïõ Þôáí åãêáôåóôçìÝíç ç êåíôñéêÞ åîïõóßá åãêáôáóôÜèçêáí êáé äéÜöïñïé ôå÷íßôåò, ãéáôß åêåß Ýâñéóêáí åõêïëüôåñá äïõëåéÜ, åíþ åêåß Þôáí åãêáôåóôçìÝíïò êáé ï óôñáôüò. Ï ïéêéóìüò áõôüò ìåãÜëùóå äõóáíÜëïãá ðñïò ôïõò ãåéôïíéêïýò ôïõ êáé ó÷çìáôßóôçêáí ïé ðñþôåò ðüëåéò. ¼óï ðåñéóóüôåñïò ðëçèõóìüò óõãêåíôñùíüôáí óôéò ðüëåéò êáé üóï ìåãáëýôåñá ãéíüôáí ôá áðïèÝìáôá ôçò ôñïöÞò ìÝóá áðü ôç âåëôßùóç ôùí êáëëéåñãåéþí, ôüóï åäñáéùíüôáí êáé åíéó÷õüôáí ç èÝóç ôçò êåíôñéêÞò åîïõóßáò, ç ïðïßá ÷ñåéáæüôáí ðåñéóóüôåñá óôçñßãìáôá êáé åñåßóìáôá ãéá íá äéêáéïëïãÞóåé êáé íá éó÷õñïðïéÞóåé ôç èÝóç ôçò. ÓôñÜöçêå óôç èñçóêåßá, ç ïðïßá ïñãáíþèçêå, áðüêôçóå áõóôçñü ôõðéêü êáé ôåëåôïõñãßåò êáé ðáñåéóÝöñçóå óå üëïõò ôïõò ôïìåßò ôçò æùÞò ôùí ðéóôþí ôçò. Ãýñù áðü ôçí êåíôñéêÞ åîïõóßá êáé ôçí èñçóêåõôéêÞ áñ÷Þ óõãêåíôñþèçêå óôáäéáêÜ Ýíáò áñéèìüò áôüìùí ìå åéäéêÜ ðñïíüìéá, ïé áñéóôïêñÜôåò
êáé ïé éåñåßò. Ó÷çìáôßóôçêáí ïé ðñþôåò éåñáñ÷çìÝíåò êïéíùíßåò, ìå äéáêñéôÜ êïéíùíéêÜ óôñþìáôá, ôá ïðïßá åß÷áí êáé äéáöïñåôéêÜ ðñïíüìéá êáé õðï÷ñåþóåéò: ç êåíôñéêÞ åîïõóßá, ç ïðïßá óõ÷íÜ ôáõôéæüôáí ìå ôç èñçóêåõôéêÞ áñ÷Þ, êáèþò ï âáóéëÝáò Þôáí êáé
áñ÷éåñÝáò, ç áñéóôïêñáôßá, ðïëéôéêÞ êáé èñçóêåõôéêÞ, ç ìåóáßá ôÜîç, üðïõ óõãêáôáëÝãïíôáí ïé êÜèå åßäïõò ôå÷íßôåò êáé ïé åðáããåëìáôßåò óôñáôéþôåò êáé ôÝëïò, ç ðáñáãùãéêÞ ôÜîç ôùí êáëëéåñãçôþí ôçò ãçò. Ôï êïéíùíéêü óýóôçìá Üñ÷éóå íá ãßíå-
¢ðïøç ôïõ Machu Picchu, ðñùôåýïõóáò ôùí ºíêáò
∆∂∆ƒ∞¢π∞/12
O ¶√§π∆π™ª√™ ø™ CIVILIZATION
ôáé áñêåôÜ ðïëýðëïêï êáé Þôáí áðáñáßôçôç ç åäñáßùóç ìéáò óåéñÜò áðü êáíüíåò ðïõ èá ñýèìéæáí ôéò äéÜöïñåò ðáñáìÝôñïõò æùÞò ôïõ ðëçèõóìïý. Åîåëß÷èçêå ç íïìïèåóßá, ç ïðïßá óôçí áñ÷Þ Þôáí ìç-êáôáãåãñáììÝíç êáé åß÷å ôç ìïñöÞ ôïõ åèéìéêïý äéêáßïõ, óôáäéáêÜ üìùò ðñïÝêõøå ç áíÜãêç êáôáãñáöÞò ôçò ãéá íá Ý÷åé ðéï ìüíéìï êáé ìç-áìöéóâçôÞóéìï ÷áñáêôÞñá. Áðü ôçí áíÜãêç áõôÞ, êáèþò êáé áðü ôçí áíÜãêç êáôáãñáöÞò ôùí áðïèåìÜôùí ôçò ôñïöÞò êáé ôïõ ðëïýôïõ ãåíéêüôåñá ãéá ôçí êáëýôåñç äéá÷åßñéóÞ ôïõò áðü ôçí êåíôñéêÞ åîïõóßá, ãåííÞèçêå ç ãñáöÞ, áñ÷éêÜ ùò ìÝóï åëÝã÷ïõ ôçò êåíôñéêÞò åîïõóßáò, ðåñéïñéóìÝíç óå Ýíáí ðïëý ìéêñü áñéèìü áíèñþðùí. ¼óï ï ðëçèõóìüò ôùí ðüëåùí, áëëÜ êáé ôùí êñáôéêþí ìç÷áíéóìþí áõîáíüôáí êáé ï ôñüðïò æùÞò ãéíüôáí üëï êáé ðéï ðïëýðëïêïò, ç êåíôñéêÞ åîïõóßá äçìéïýñãçóå Ýíá ðïëýðëïêï óýóôçìá ãñáöåéïêñáôßáò ðïõ óôÞñéæå üëï áõôü ôï ïéêïäüìçìá êáé Ýëåã÷å üëåò ôéò ðáñáìÝôñïõò æùÞò ôùí õðçêüùí ôçò. ¸íá Üëëï óôÞñéãìá ôçò êåíôñéêÞò åîïõóßáò, áëëÜ êáé ôçò ïñãáíùìÝíçò èñçóêåßáò, ãéá íá êñáôïýí ôïí ðëçèõóìü õðü Ýëåã÷ï, Þôáí ç ìíçìåéáêÞ áñ÷éôåêôïíéêÞ. Êôßñéá ìíçìåéáêþí äéáóôÜóåùí, ôá ïðïßá äçìéïõñãïýóáí ôï áßóèçìá ôïõ äÝïõò óôïõò õðçêüïõò êáé óôïõò ðéóôïýò, ôüíéæáí ôç äéáöïñÜ áíÜìåóá óôéò êïéíùíéêÝò ôÜîåéò êáé íïìéìïðïéïýóáí ôçí åîïõóßá ôçò Üñ÷ïõóáò ôÜîçò. Ôá ìíçìåéáêÜ êôßñéá, ãéá ôïõò ßäéïõò ëüãïõò, óôïëßóèçêáí ìå Ýñãá æùãñáöéêÞò êáé ãëõðôéêÞò êáé Ýôóé åîåëß÷èçêå ç åéêáóôéêÞ ôÝ÷íç. Ôïí ßäéï ñüëï áíÝëáâå íá ðáßîåé êáé ç ëï-
ãïôå÷íßá, ìå ôá ðñþôá Ýñãá íá õìíïýí ôïõò èåïýò, êáèþò êáé ôéò çñùéêÝò ìïñöÝò ôùí âáóéëÝùí ðïõ ç êáôáãùãÞ ôïõò êñáôïýóå áðåõèåßáò áðü ôïõò èåïýò. Ç ìíçìåéáêÞ áñ÷éôåêôïíéêÞ, ç áíÜãêç ãéá óõíå÷Þ âåëôßùóç ôùí ôñüðùí êáëëéÝñãåéáò êáé ôùí ôñüðùí åðåîåñãáóßáò ôùí ðñþôùí õëþí, ç áíÜãêç ãéá äçìüóéá Ýñãá ðïõ èá åîõðçñåôïýóáí ôïí óõíå÷þò áõîáíüìåíï ðëçèõóìü ðïõ óõãêåíôñùíüôáí óôéò ðüëåéò êáé ç âåëôßùóç ôùí ôñüðùí ìåôáöïñÜò ôùí ðñïúüíôùí áðü ôá ðåñéöåñåéáêÜ êÝíôñá óôçí Ýäñá ôçò êåíôñéêÞò åîïõóßáò Þôáí ïé áðïöáóéóôéêïß ðáñÜãïíôåò ãéá ôçí åîÝëéîç ôçò åðéóôÞìçò êáé ôçò ôå÷íïëïãßáò. Áðü ôéò äñáóôçñéüôçôåò áõôÝò ðñïÝêõðôáí óõíå÷þò íÝåò åðáããåëìáôéêÝò ïìÜäåò áôüìùí ðïõ äåí êáëëéåñãïýóáí ôç ãç, üðùò ôå÷íßôåò, êáëëéôÝ÷íåò, ãñáöåéïêñÜôåò, éåñåßò, óôñáôéþôåò, åðéóôÞìïíåò, ïé ïðïßïé áíôÜëëáóóáí ôéò õðçñåóßåò ôïõò Þ ôá ðñïúüíôá ðïõ êáôáóêåýáæáí ìå ìÝñïò ôïõ áðïèÝìáôïò ôçò ôñïöÞò. Áíáðôý÷èçêå ôï åìðüñéï êáé êáèþò ôï åìðïñéêü äßêôõï ãéíüôáí üëï êáé ðéï ðïëýðëïêï êáé åîáðëùíüôáí óõíå÷þò êáé ãåùãñáöéêÜ, áëëÜ êáé ùò ðñïò ôá ðñïúüíôá êáé ôéò õðçñåóßåò ðïõ ðñïóÝöåñå, ãåííÞèçêå ôï íïìéóìáôéêü óýóôçìá. Ç êáôáóêåõÞ êáé âåëôßùóç ôïõ ïäéêïý äéêôýïõ êáé óõíåðþò ôùí ìåôáêéíÞóåùí, ç áíÜãêç õðáãùãÞò ôùí ìéêñüôåñùí ïéêéóìþí óôï ðëáßóéï áóöÜëåéáò ðïõ ðñüóöåñå ìéá éó÷õñÞ êåíôñéêÞ åîïõóßá, ôï óýóôçìá åìðïñßáò ðñïúüíôùí êáé õðçñåóéþí êáé ôï äßêôõï ôùí ìåãÜëùí ðüëåùí ìå ôïõò ðåñéöåñåéáêïýò ïéêéóìïýò êáé ôçí Ýêôáóç ãçò ðïõ
ðåñéåëÜìâáíáí, êáèþò êáé ç óõóôçìáôéêÞ êáëëéÝñãåéá áðü ôçí êåíôñéêÞ åîïõóßá êáé ôçí ïñãáíùìÝíç èñçóêåßá åíüò áéóèÞìáôïò êïéíüôçôáò êáé êïéíÞò ôáõôüôçôáò Þôáí ïé êñßóéìïé ðáñÜãïíôåò ðïõ óõíÝâáëáí óôç äçìéïõñãßá êáé óôçí ðáãßùóç êñáôéêþí ìïñöùìÜôùí, ïé ïðïßïé áíôáðïêñßíïíôáé óôç óýã÷ñïíç åñìçíåßá ôïõ üñïõ civilization, üðùò ïñßæåôáé áðü üëïõò ôïõò ó÷åôéêïýò ôïìåßò ôçò Ýñåõíáò êáé ôçò åðéóôÞìçò. Åäþ êáé äåêáåôßåò ãßíåôáé ìéá áíïéêôÞ óõæÞôçóç ãéá ôï ðïéá áðü üëá ôá ðáñáðÜíù óôïé÷åßá áðïôåëïýí âáóéêÜ êñéôÞñéá ãéá íá ðñïóäéïñéóôåß Ýíá êïéíùíéêü óýóôçìá ùò civilization. Óôïé÷åßá ðïõ èåùñïýíôáé áðáñáßôçôá áðü üëïõò ôïõò åñåõíçôÝò åßíáé ç áãñïôéêÞ êáëëéÝñãåéá êáé ç åãêáôÜóôáóç óå ðüëåéò, êáèþò êáé ç ýðáñîç êåíôñéêÞò åîïõóßáò êáé - ùò åðáêüëïõèÜ ôçò - ç êïéíùíéêÞ äéáóôñùìÜôùóç êáé ç ãñáöåéïêñáôéêÞ ïñãÜíùóç. Ç ýðáñîç êåíôñéêÞò åîïõóßáò ùò áðáñáßôçôç ðñïûðüèåóç ãéá ôïí ÷áñáêôçñéóìü åíüò êïéíùíéêïý óõóôÞìáôïò ùò civilization ïõóéáóôéêÜ ôáõôßæåé ôï civilization ìå ôï êñÜôïò. Ùóôüóï óôç ÷ñÞóç ôïõ üñïõ áíáéñåßôáé ïõóéáóôéêÜ ç ôáýôéóç ôïõ civilization ìå ôï êñÜôïò Þ ôïõëÜ÷éóôïí ìå ôï åèíéêü êñÜôïò, Ýôóé üðùò ôï ãíùñßæïõìå áðü ôïí 19ï êáé ôïí 20ï áéþíá. Óôç âéâëéïãñáößá äåí áíáöÝñåôáé ðïõèåíÜ ï üñïò English civilization Þ German civilization, åíþ áíôßèåôá åõñÝùò ãíùóôïß åßíáé ïé üñïé greek, roman, Byzantine, Islamic, European, western, eastern civilization. Ïé üñïé áõôïß, åßôå áíáöÝñïíôáé óå ðáëéüôåñåò, åßôå óå íåüôåñåò åðï÷Ýò, äçëþ-
∆∂∆ƒ∞¢π∞/13
íïõí ìåãÜëåò ãåùãñáöéêÝò ðåñéï÷Ýò ìå ó÷åôéêÜ áðñüóêïðôç åðéêïéíùíßá êáé äéáêßíçóç, óôçí åðéêñÜôåéá ôùí ïðïßùí éó÷ýåé óå ãåíéêÝò ãñáììÝò Ýíáò ïìïéüìïñöïò ôñüðïò æùÞò. Óå ðáëáéüôåñåò åðï÷Ýò ôá êïéíùíéêÜ óõóôÞìáôá ðïõ áíôéóôïé÷ïýí óôá êñéôÞñéá ôïõ ïñéóìïý åíüò civilization åßíáé ïé áõôïêñáôïñßåò. Åðñüêåéôï ãéá ìåãÜëåò ãåùãñáöéêÝò ðåñéï÷Ýò ìå åèíéêÞ êõñéáñ÷ßá êáé åíéáßá êåíôñéêÞ åîïõóßá, ÷ùñßò óýíïñá, óôá ðëáßóéá ôùí ïðïßùí æïýóå Ýíá ðïëý÷ñùìï ìùóáúêü ëáþí êáé ãåíéêüôåñá ïìÜäùí ìå äéáêñéôÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ, ìå åëåýèåñç äéáêßíçóç ðïëéôþí, áãáèþí êáé éäåþí. Óôá íåüôåñá ÷ñüíéá, ìå ôçí êáôÜñãçóç ôùí ôåëåõôáßùí áõôïêñáôïñéþí êáé ôçò áðïéêéïêñáôßáò, ï üñïò civilization áðïäßäåôáé óå åêôåôáìÝíåò óöáßñåò åðéññïÞò, ïé ïðïßåò ðåñéëáìâÜíïõí ðåñéóóüôåñá åèíéêÜ êñÜôç êáé äéÜöïñåò ïìÜäåò ðëçèõóìïý, ùóôüóï äåí Ý÷ïõí ôá âáóéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ åíüò êñÜôïõò, êáé óõãêåêñéìÝíá ôçí êåíôñéêÞ åîïõóßá êáé ôçí åèíéêÞ êõñéáñ÷ßá. Ùò êýñéï ÷áñáêôçñéóôéêü ôïõò ðáñáìÝíåé ç ðåñéóóüôåñï Þ ëéãüôåñï áðñüóêïðôç åðéêïéíùíßá êáé äéáêßíçóç ðïëéôþí, áãáèþí êáé êõñßùò éäåþí êáé ãåíéêüôåñá ðñïúüíôùí ôïõ ðíåýìáôïò. Ôá Üôïìá ðïõ æïõí ìÝóá óôéò ìåãÜëåò áõôÝò óöáßñåò åðéññïÞò ìïéñÜæïíôáé êïéíÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ êïéíùíéêÞò ïñãÜíùóçò, åèéìéêïý äéêáßïõ, ôÝ÷íçò, èñçóêåßáò, ôå÷íïëïãßáò, íïìïèåóßáò, ôá ïðïßá õðáãïñåýïíôáé áðü êÝíôñá åîïõóßáò, ü÷é üìùò ðéá êñáôéêÞò, áëëÜ ðíåõìáôéêÞò, ïéêïíïìéêÞò, êáëëéôå÷íéêÞò. Ôá êïéíÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ëåéôïõñãïýí ùò óõíå-
O ¶√§π∆π™ª√™ ø™ CIVILIZATION êôéêÜ óôïé÷åßá êáé äéáìïñöþíïõí Ýíá ó÷åôéêÜ ïìïéüìïñöï ôñüðï ïñãÜíùóçò ôçò æùÞò êáé óå õëéêü êáé óå ðíåõìáôéêü åðßðåäï. Áõôüò ï ôñüðïò ïñãÜíùóçò ôçò æùÞò ôïõò åßíáé ç áíôéðñïóùðåõôéêÞ culture êÜèå civilization, ç ïðïßá áðëþíåôáé óáí ïìðñÝëá ðÜíù áðü üëåò ôéò äéáöïñåôéêÝò ïìÜäåò ðïõ áíÞêïõí ó'áõôüí ôï civilization, êáé äéáìïñöþíåé ôç ãåíéêüôåñç ôáõôüôçôá ôùí ìåëþí ôïõ. Ôá ìÝëç åíüò civilization ðáñÜëëçëá áíÞêïõí êáé óå ìéêñüôåñåò ïìÜäåò ìå äéáêñéôÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ êáé ìåôÝ÷ïõí óôïí ôñüðï ïñãÜíùóçò ôçò æùÞò (culture) ðïõ õðáãïñåýïíôáé áðü ôéò ìéêñüôåñåò áõôÝò êïéíüôçôåò. Õðü ôçí Ýííïéá áõôÞ ç culture åßíáé ï ôñüðïò ïñãÜíùóçò ôçò æùÞò ìéáò ïìÜäáò, Ýíá óýóôçìá ðïõ äéá÷ùñßæåé ïìÜäåò áíèñþðùí, åíþ áíôßèåôá ï civilization áðïôåëåß óõíåêôéêü óôïé÷åßï, êáèþò åíþíåé ìÝëç äéáöïñåôéêþí cultures óå åõñýôåñåò êïéíüôçôåò. Ôï áíþôáôï óêáëïðÜôé Ýêöñáóçò ôïõ êïéíùíéêïý óõóôÞìáôïò ðïõ ïñßæåôáé ùò civilization åßíáé ç ðïëõóõæçôçìÝíç ðáãêïóìéïðïßçóç (globalization). Ôï âáóéêü ÷áñáêôçñéóôéêü ãíþñéóìá åíüò civilization åßíáé ç ýðáñîç ðüëåùí ùò êÝíôñùí åîïõóßáò. KÜèå civilization åßíáé óôçí ïõóßá Ýíá äßêôõï ðüëåùí ðïõ åßíáé êÝíôñá ðáñáãùãÞò êáé Üóêçóçò åîïõóßáò, áð'üðïõ ìå ðïëýðëïêåò æõìþóåéò êáé äéáäéêáóßåò äßíïíôáé ïé êáôåõèõíôÞñéåò ãñáììÝò óå üëïõò ôïõò ôïìåßò. Ïé ðüëåéò, ùò êÝíôñá åîïõóßáò óôéò åõñýôåñåò óöáßñåò åðéññïÞò Ý÷ïõí ïéêïíïìéêÝò, ðïëéôéêÝò, äéðëùìáôéêÝò, åèéìéêÝò, êïéíùíéêÝò, ðíåõìáôéêÝò êáé êÜèå åßäïõò ó÷Ýóåéò ìåôáîý ôïõò, ó÷çìáôßæïíôáò ôï êïéíùíéêü óýóôçìá ðïõ ïñßæåôáé ùò
civilization. Õðü ôï ðñßóìá áõôü ï åëëçíéêüò üñïò ðïëéôéóìüò, ðïõ åìöáíßóôçêå óôá åëëçíéêÜ ãñÜììáôá ôïí 18ï áéþíá áðü ôïí ÁäáìÜíôéï ÊïñáÞ, ùò áíôéóôïß÷éóç ôïõ ãáëëéêïý civilization, êáé ðïõ Ýëêåé ôçí êáôáãùãÞ ôïõ áðü ôç ëÝîç ðüëéò, áíôéóôïé÷åß óôïí üñï civilization êáé ü÷é culture. Äçëþíåé Ýíá äßêôõï ðüëåùí ðïõ åêôåßíåôáé óå ìåãÜëç ãåùãñáöéêÞ Ýêôáóç êáé ïé ïðïßåò áðïôåëïýí êÝíôñá ðáñáãùãÞò êáé Üóêçóçò äéáöüñùí ìïñöþí åîïõóßáò êáé äéáìïñöþíïõí óöáßñåò åðéññïÞò, åðçñåÜæïíôáò ôïí ôñüðï ïñãÜíùóçò ôçò æùÞò ôùí áôüìùí ðïõ æïõí óôçí Ýêôáóç áõôÞ. Óõã÷ñüíùò ï ðïëéôéóìüò åßíáé êáé ï ôñüðïò ïñãÜíùóçò ôçò æùÞò ôùí áôüìùí ðïõ æïõí ó'áõôÞí ôç óöáßñá åðéññïÞò. Ï üñïò culture äåí áíôéóôïé÷åß óôïí åëëçíéêü üñï ðïëéôéóìüò, áëëÜ ìðïñåß íá áðïäïèåß ìå ôïõò üñïõò êïéíùíßá,
ïìÜäá, êïéíüôçôá, äçëþíïíôáò ôáõôü÷ñïíá êáé ôïí ôñüðï æùÞò ôùí êïéíùíéêþí áõôþí óõóôçìÜôùí. Ï üñïò ðïëéôéóìüò åðßóçò äåí åßíáé äüêéìïò ãéá íá óçìáôïäïôåß ôá áíþôåñá ðñïúüíôá åíüò êïéíùíéêïý óõóôÞìáôïò, åßôå ðñüêåéôáé ãéá ðïëéôéóìü, åßôå ãéá êÜðïéá êïéíüôçôá, äçëáäÞ óôçí áîéïëïãéêÞ ôïõ åñìçíåßá. Ôá áíþôåñá ðñïúüíôá êÜèå êïéíùíéêïý óõóôÞìáôïò êáé êõñßùò êÜèå ðïëéôéóìïý, üðùò ôÝ÷íåò, ëïãïôå÷íßá êëð, äåí åßíáé áõôÜ êáèáõôÜ ï ðïëéôéóìüò, áëëÜ åßíáé ôá áðïôåëÝóìáôá ôïõ ðïëéôéóìïý, áõôÜ ðïõ ðñïêýðôïõí áðü ôïí ôñüðï æùÞò ìÝóá óå Ýíá êïéíùíéêü óýóôçìá ðïõ ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ìéá áßóèçóç óôáèåñüôçôáò, ìïíéìüôçôáò êáé óõíÝ÷åéáò. Ôá áíþôåñá ðñïúüíôá åíüò ðïëéôéóìïý Þ åíüò êïéíùíéêïý óõóôÞìáôïò ãåíéêüôåñá ìðïñïýí íá äçëþíïíôáé ìå ôïí üñï ðáéäåßá Þ êáëëéÝñãåéá Þ áêüìç êáé ìå ôï îåíüöåñôï êïõëôïýñá ðïõ Ý÷åé õéï-
¢ðïøç ôçò ìåóáéùíéêÞò ðüëçò ôïõ Toledo, Éóðáíßá
∆∂∆ƒ∞¢π∞/14
èåôçèåß áðü ôçí åëëçíéêÞ ãëþóóá êáé áíáöÝñåôáé ðÜíôïôå ìå ìéá åëéôßóôéêç äéÜèåóç.
ºø∆√°ƒ∞ºπ∫∂™ ∞¡∞ª¡∏™∂π™
Ç ðáëáéüôåñç ðïäïóöáéñéêÞ ïìÜäá ôçò Åðôáëüöïõ. ÃÓÅÈ (ìÞðùò Ãõìíáóôéêüò Óýëëïãïò Åðôáëüöïõ Èåóóáëïíßêçò;). Ðéèáíüí íá ìçí Þôáí åðßóçìá áíáãíùñéóìÝíç. Óôï ðßóù ìÝñïò ôçò öùôïãñáößáò åßíáé éäéü÷åéñá ãñáììÝíá. " Á´ ðïäïóöáéñéêÞ ïìÜò óõíïéêéóìïý Åðôáëüöïõ. 15-51930. Æá÷áñéÜäçò, Ãéáìáëßäçò, Ãñçãüñçò, ÍéêïëáÀäçò, ÖùôéÜäçò,, Ìáõñßäçò, Áñßóôïò, Ãéüâáò, Óôåöáíßäçò, Øáñüðïõëïò, Äåâáíüðïõëïò". Ìå âåâáéüôçôá áíáãíùñßóéìïò ï ÁèáíÜóéïò Ãéáìáëßäçò, ðñþôç óåéñÜ, êÜôù, äåîéÜ üðùò âëÝðïõìå ôç öùôïãñáößá. ÊáôÜ ðÜóá ðéèáíüôçôá êáé ï êýñéïò ìå ôï Üóðñï êïõóôïýìé íá åßíáé ï äÜóêáëïò ÁèáíÜóéïò Áìðáôæüãëïõ. Öùôü: ïéêïãåíåéáêü áñ÷åßï Çëßá Ãéáìáëßäç.
∆∂∆ƒ∞¢π∞/15
∆∂∆ƒ∞¢π∞ ∆∂ÀÃ√™ 01
ñ ∏ ∂∫∆√™ ∆ø¡ ¢À∆π∫ø¡ ∆∂πÃø¡ £∂™™∞§√¡π∫∏ ∫∞∆∞ ∆∏¡ ¶ƒø∆√µÀ∑∞¡∆π¡∏ ¶∂ƒπ√¢√ ñ À¶√Ã∂ø∆π∫√™ ∂ƒ∞¡√™ ∫∞π ∂∫¢π∫∞™∏ ∂¡™∆∞™∏™ °π∞ ∆√ 2ï ¢∏ª. ∞ª¶∂§√∫∏¶ø¡ ñ √ ¶√§π∆π™ª√™ ø™ CULTURE
∆∂∆ƒ∞¢π∞ ∆∂ÀÃ√™ 02 ñ ∂™∆π∞, ∂¡ø™π™ µπ√ª∏Ã∞¡π∫ø¡ ∂¶πÃ∂πƒ∏™∂ø¡ ∞.∂. ñ ™∆∂°∞™∏ ∫∞π ¢π¢∞∫∆∏ƒπ∞ ∆√À 20À ¢∏ª√∆π∫√À ™Ã√§∂π√À ∞ª¶∂§√∫∏¶ø¡
∆∂∆ƒ∞¢π∞ ∆∂ÀÃ√™ 03 METOXIA TH™ ¶∂ƒπ√Ã∏™ ∫∞§∞ª√∫√¶π√Àñ √ £∂ƒπ¡√™ ∫π¡∏ª∞∆√°ƒ∞º√™ ƒπ√ √¶ø™ ∆√¡ £Àª√À¡∆∞π √π ¢∏ªπ√Àƒ°√π ∆√Àñ √ ¶√§π∆π™ª√™ ø™ CIVILIZATION