Knack Extra Boekenspecial

Xxx

EXTRA >>>

KNACK EXTRA (JAARGANG 5 NR.8) IS EEN EXTRA UITGAVE VAN KNACK. HOORT BIJ HET WEEKBLAD KNACK NR. 42 VAN 16 OKTOBER 2013 - ISSN. 2032-5339

BOEKEN SPECIA L 2013

>> WAAR HERMAN

BRUSSELMANS SPIJT VAN HEEFT

>> JOURNALIST

WORDT SCHRIJVER CHRIS DE STOOP GRIET OP DE BEECK MARNIX PEETERS

>> LITERATUUR

OP SCHOOL

LEESLIJSTEN, LEERPLANNEN EN LERAARS

K N A CK E XT R A

XX XXX 2 0 1 3

1

INHOUD

‘Het positieve nieuws is dat 90 procent de opgelegde boeken wél leest.’

Leraar Wim Verhofstadt, blz. 12

Knack Extra | nummer 8 | 16 oktober 2013

Van Boon tot Verhulst Literatuur op school: bestaan de verplichte leeslijstjes nog? En waarom?

Journalist zkt. muze Marnix Peeters, Griet Op de Beeck en Chris De Stoop over de literaire kriebel.

6 10 13 14

Koesterboek Saskia De Coster.

De leeslijstjes Wat lezen onze scholieren?

Belgen en eBooks Digitaal lezen zit in de lift.

Koesterboek Gaea Schoeters.

16

22 24

10

Schrijvers over het boek waarmee het voor hen allemaal begon.

16

Tussen journalist en schrijver Gesprek met Chris De Stoop, Marnix Peeters en Griet Op de Beeck.

Koesterboek Peter Verhelst.

Herman Brusselmans Dingen die hij nooit meer wil doen.

6

Saskia De Coster

Brusselmans openhartig ‘Ik kan niet zomaar een knop omdraaien en een boek voor de eeuwigheid schrijven.’

29 30

34 36

Column Jan Braet.

Albert Camus De ‘filosoof van de hoop’ werd 100 jaar geleden geboren.

Koesterboek Frank Westerman.

Thierry Baudet Een conservatieve denker uit Nederland.

40 42

46 50

24

Koesterboek Tommy Wieringa.

Voorpublicatie ‘De artistieke uppercut’ van Jan Van den Berghe.

Leestips Twintig onmisbare boeken.

Cartoon van Steve Michiels.

W W W .K N A CK . BE

16 OK TO B E R 2 0 13

3

INHOUD

‘Ik heb een grenzeloze bewondering voor de moed van Camus.’

Jeroen Theunissen, blz. 31

Knack Extra | nummer 8 | 16 oktober 2013

Een opgewekte Sisyphus De Frans-Algerijnse denker en schrijver Albert Camus zou dit jaar honderd jaar worden.

De kunst van het boksen Jan Van den Berghe over kunstenaars en hun passie voor boksen. Een voorpublicatie.

Coördinatie tanja.vanhoecke@knack.be gerry.meeuwssen@knack.be Lezersservice Brieven aan de redactie: Raketstraat 50 bus 2, 1130 Brussel knack@knack.be of via www.knack.be Redactie Raketstraat 50 bus 2, 1130 Brussel, tel. 02 702 46 51, fax 02 702 46 52 e-mail: knack@knack.be Hoofdredacteur jörgen.oosterwaal@knack.be Adjunct-hoofdredacteur michel.vandersmissen@knack.be

4

1 6 O KT OBER 2 01 3

Eindredactie werner.van.den.bergh@knack.be Teksten Jan Braet, Ilse Degryse, Jos Geysels, Ronald Meeus, Ann Peuteman, Roderik Six, Jan Stevens, Jan Van den Berghe, Stefanie Van den Broeck Fotografen Jef Boes, Sigfrid Eggers, Filip Van Roe Illustratie Steve Michiels, Sarah Vanbelle Artdirector guido.packolet@knack.be

KN A CK EX T RA

30

42

36

Oikofobie volgens Thierry Baudet Er is niets mis met kneuterigheid, vindt de Nederlandse conservatieve denker.

Het beste van het najaar Verplichte literatuur: twintig warm aanbevolen boeken door Roderik Six.

Vormgeving katrien.schuermans@knack.be Drukkerijredactie myriam.van.laecke@roularta.be Redactiesecretariaat jos.de.vuyst@knack.be Reclameregie Roularta Media, Z.1.

Researchpark 120, 1731 Zellik.

Tel. 02 467 56 11, Fax 02 467 57 57 www.roulartamedia.be Abonnementen tel. 078 35 33 13, fax 078 35 33 14 knack@abonnementen.be www.abonnementen.be voor inschrijving, wijziging of informatie over uw abonnement

Uitgever jos.grobben@roularta.be Verantwoordelijke uitgever wim.criel@roularta.be

Knack Extra is een uitgave van NV Roularta Media Group, Meiboomlaan 33, 8800 Roeselare Druk: Roularta Printing Gedelegeerd bestuurder Rik De Nolf Directeur magazines Xavier Bouckaert

46

Knack Extra is lid van de Raad voor de Journalistiek

Knack treedt toe tot de Jury voor Ethische Praktijken inzake Reclame en houdt zich aan de Jurybeslissingen tot verwijdering uit haar uitgaven van reclame die strijdig is met de wettelijke of zelfdisciplinaire bepalingen. Indien u toch enige klacht heeft, verzoeken wij u om de JEP te contacteren: Barastraat 175, 1070 Brussel. www.jep.be Dit magazine is auteursrechtelijk beschermd.

Wenst u artikels te scannen, digitaal op te slaan, te drukken, meermaals te kopiëren of commercieel te gebruiken? Contacteer Ann Soete, 051 26 65 70.

Meer info over uw rechten: www.presscopyrights.be.

KLASSIEKERS

• De Geruchten, Hugo Claus

• De aanslag, Harry Mulisch

• Hautekiet, Gerard Walschap

• Het parfum, Patrick Süskind

• De Avonden, Gerard. Reve

• Het gouden ei, Tim Krabbé

• Het Recht van de Sterkste,

• Hersenschimmen, J. Bernlef • Kroniek van een aangekondigde dood, Gabriel Garcia Marquez • De helaasheid der dingen, Dimitri Verhulst

Cyriel Buysse • Marcel, Erwin Mortier • De vijand, Jos Vandeloo • De kroongetuige, Maarten ’t Hart • Kaas, Willem Elsschot

• Karakter, Ferdinand Bordewijk

• De Muggen, Jos Vandeloo

• Blokken, Ferdinand Bordewijk

• Slachthuis vijf, Kurt Vonnegut

• De komst van Joachim Stiller, Hubert Lampo

‘RECENTE’ LITERATUUR

• Hersenschimmen, J. Bernlef

• De engelenmaker, Stefan Brijs

• Wit is altijd schoon, Leo Pleysier

• De renner, Tim Krabbé

• Bezonken rood, Jeroen Brouwers

• Eeuwige roem, Saskia De Coster

• Het Dwaallicht, Willem Elsschot

• Ann, Kristien Hemmerechts

• De Kapellekensbaan, Louis Paul Boon

• Het diner, Herman Koch

• Menuet, Louis Paul Boon

• Zomerhuis met zwembad, Herman Koch

• Pieter Daens, Louis Paul Boon

• De kleurenvanger, Tom Naegels

• Mijn kleine oorlog, Louis Paul Boon

• Slaap, Annelies Verbeke

• De Metsiers, Hugo Claus

• Suikerspin, Erik Vlaminck

Leeslijstjes op school

‘Couperus? Dat is niet meer Van Buysse tot Streuvels: we kennen ze allemaal, de leeslijstjes op de middelbare school. In het beste geval leidde dat tot een grote boekenkast, in het slechtste tot een degout. Maar hoe zit het vandaag? Lezen onze scholieren nog altijd ‘voor de lijst’? DO O R S T E F AN IE VA N D E N B RO E CK 8

1 6 O KT OBER 2 01 3

KN A CK EX T RA

• Brandlucht, Erik Vlaminck

• De wintertuin, Kristin Hannah

• Langs moederszijde, Erik Vlaminck

• De schaduw van de wind,

• Langs vaderszijde, Erik Vlaminck

Carlos Ruiz Zafón

• Langs schrijverszijde, Erik Vlaminck

• Het spel van de engel, Carlos Ruiz Zafón

• Sprakeloos, Tom Lanoye

• Broere, Bart Moeyaert

• De maagd Marino, Yves Petry

• Russisch blauw, Rascha Peper

• Godenslaap, Erwin Mortier

• Tea-bag, Henning Mankell

• De kathedraal van de zee,

• William S., Anthony Horrowitz

Ildefonso Falcones • De laatste liefde van mijn moeder, Dimitri Verhulst • Mevrouw Verona daalt de heuvel af, Dimitri Verhulst • De eenzaamheid van de priemgetallen, Paolo Giordano • De Da Vinci Code, Dan Brown • Haar naam was Sarah, Tatiana de Rosnay

• Zij en haar, Dirk Bracke • Het boek Saida, Saida Boujdaine en Tom Naegels • Marathonloper, Abdelkader Benali • Adem, Anne-Sophie Brasme • De buitenkant van meneer Jules, Diane Broeckhoven • Anna, Hanna en Johanna, Marianne Frederiksson • Is dit een mens?, Primo Levi

• Tirza, Arnon Grunberg

• Tang, Erlend Loe

• De boekendief, Markus Zusak

• Los, Tom Naegels

• De bakkersdochter, Sarah McCoy

• Met angst en beven, Amélie Nothomb

• Donderdagskind, Alison Pick

• Opklaringen, Gie Bogaert

Leeslijst van de derde graad van het SintBernarduscollege in Oudenaarde.

van deze tijd!’

K N A CK E XT R A

1 6 O K TO B E R 2 0 13

9

linkaart van Piet Van Aken. De Norwegian Wood van Haruki Murakami tusvlaschaard van Stijn Streuvels. De sen: een dik boek – wat veel leerlingen komst van Joachim Stiller van afschrikt – maar wel een voltreffer. Maar het Hubert Lampo. Een hele generatie kunnen ook klassiekers zijn: dit jaar zitten Bint is opgegroeid met die klassiekers, van Bordewijk en De aanslag van Mulisch erbij. tegen wil en dank. We kregen ze door de strot Oudere klassiekers – zoals die van Louis geramd in de les Nederlands en mochten er daar- Couperus – lezen we niet meer. Dat is niet meer na aardig wat pagina’s over volpennen. We heb- van deze tijd. Ik vind het belangrijk te tonen ben er zwaar op gevloekt, destijds. Maar – zoals dat literatuur iets van nú is. Daarom is het fijn dat zo vaak gaat – zijn we achteraf wel blij met dat enkele collega’s die boekenpakketten ook die literaire bagage. En we vinden dus dat onze bestellen en de leerlingen erover aanspreken. jeugd ook wel eens een deftig boek mag lezen, Als zelfs de leraar biologie ze leest, dan zijn die tussen al dat gamen, sms’en en Facebooken door. boeken misschien toch de moeite waard (lacht).’

Benieuwd of de overheid er hetzelfde over denkt. Want hoe zit dat eigenlijk met die lees- Lees wél klassiekers Bij Lucile Hemelaers worden dus geen ‘echte’ lijsten op school? Zijn Johan Daisne en Louis Couperus nog altijd verplichte kost? Een blik klassiekers meer gelezen. Maar dat wil niet zegop de eindtermen leert ons dat in het ASO en gen dat de leerlingen ze niet kennen, benaTSO gestreefd wordt naar ‘literaire competen- drukt de lerares. ‘In de lessen literatuurtie’: er moeten ‘teksten uit heden en verleden’ geschiedenis komen die werken wel nog aan worden geïnterpreteerd, geanalyseerd en bod. Dan lezen we fragmenten, of we bekijken geëvalueerd. Maar welke teksten dat zijn, daar stukjes van een verfilming. Zo komen ze er wel mee in contact, zonder zo’n hele roman te moewordt verder met geen woord over gerept.

Dan maar over naar de leerplannen, de con- ten lezen. Ik denk dat de leerlingen van vancrete invulling van die eindtermen per onder- daag nu eenmaal minder ‘aankunnen’ dan vroewijsnet. Over één ding zijn ze het allemaal eens: ger. Vorig jaar lazen we bijvoorbeeld in de derde graad van het ASO moeten elk jaar Vrouwland van Rachida Lamrabet. Dan komen minstens vier boeken gelezen worden. Bij het ze al klagen: ‘Mevrouw, daar staan allemaal katholieke net wordt gepleit voor teksten die Arabische termen in die we niet kennen.’ Maar ‘stilistisch en/of thematisch boeien’. Maar of ook een woord als ‘ambigu’ moet ik nu al uitleggen aan zesdejaars (zucht). Dat die nu van Stijn Streuvels zijn of van was vroeger toch anders. Ik denk Tom Lanoye, daar bemoeien ze zich ‘Zelfs een dat we bang zijn geworden om eisen in de Guimardstraat niet mee. En ook te stellen aan onze leerlingen. de andere onderwijsnetten leggen de woord als Bovendien zijn er steeds meer leerkeuze bij de leerkracht. ‘ambigu’ lingen die thuis geen Nederlands En dat is maar goed ook, vindt moet ik nu al spreken, wat het natuurlijk ook comLucile Hemelaer. Zij geeft al 28 jaar plexer maakt. En toch wil ik dat ze les aan de Berkenboom Humaniora in uitleggen aan zulke boeken lezen, zodat ze leren te Sint-Niklaas. ‘Stel je voor dat er zo’n zesdejaars. accepteren dat er ook moeilijke commissie in Brussel zou zijn die Dat was woorden bestaan. Maar we mogen beslist wat onze leerlingen moeten vroeger toch hen ook niet onderschatten: een lezen. Ik ben blij dat we daarin toch boek als De engelenmaker van Stefan wat vrijheid krijgen. Alleen hebben anders.’

Brijs vonden ze geweldig, terwijl dat sommige leerlingen pech, omdat toch ook geen simpele kost is. Maar bepaalde leerkrachten niet echt op de hoogte zijn van de recente literatuur. Zeker als schrijvers als Gerard Walschap en Louis je zoals ik lesgeeft in de derde graad moet je Couperus, daarmee moet je echt niet meer toch een beetje ‘mee’ zijn. Ik sta er bijvoorbeeld komen aanzetten.’

Een spijtige zaak, vindt Theo Witte, docent op dat de leerlingen iets van Tom Lanoye lezen: hij is van Sint-Niklaas. Dat ligt misschien anders literatuurwetenschap aan de Rijksuniversiteit van Groningen. ‘Zelfs de klassieke werken uit als je lesgeeft aan de kust.’

Zelf werkt Hemelaer niet meer met lange de Gouden Eeuw – Joost van den Vondel, P.C. leeslijsten. ‘Als er te veel keuze is, kun je die Hooft – verdienen een plaats in ons onderwijs. boeken onmogelijk zelf allemaal grondig lezen. In elke klas zitten enkele zeer getalenteerde Daarom kies ik allang voor boekenpakketten leerlingen die zich zeker uitgedaagd voelen van de uitgeverijen, zoals de ‘Grote Lijsters’. door een prachtig stuk als Lucifer van Vondel.

Het voordeel is dat alle leerlingen dan hetzelfde Maar helaas zijn er weinig docenten die dat op pakket van vijf boeken lezen en ik ze ook diep- een enthousiaste manier kunnen verkopen. gaand kan bespreken. Het aanbod is meestal dik Nochtans doe je die leerlingen tekort door het in orde. Vorig jaar zat daar bijvoorbeeld níét te doen.’

K

10

1 6 O K TO BER 2 01 3

KNA C K EX TRA

intussen een hele catalogus, met in totaal 300 Witte voerde intensief onderzoek uit naar titels, verdeeld over zes leesniveaus. Het de literaire ontwikkeling van jongeren en ontverdriet van België van Hugo Claus is erbij (niwikkelde zes leesniveaus. Dat mondde uit in veau 6), maar ook Karel ende Elegast (niveau 3) Lezen voor de lijst, een razend populaire website en Kartonnen dozen van Tom Lanoye (niveau 4). waarop leerlingen en docenten van het ‘De keuze is tot op zekere hoogte arbitrair, dat secundair onderwijs boeken kunnen uitkiezen kun je niet vermijden. Soms krijg ik briefjes voor hun leeslijst. ‘In Nederland is dat een lange van auteurs: ‘Waarom staat mijn boek er niet traditie: de leerlingen kiezen een twaalftal boeop?’ (glimlacht) Wij proberen volgens drie criken uit een lange lijst en leggen daarover exateria te werken: het boek moet een literair-culmen af. Daar zijn vaak klassiekers bij: vorig turele waarde hebben, didactische potentie én jaar was De donkere kamer van Damokles het moet uitdagend en motiverend zijn voor de (Willem Frederik Hermans) het populairst, en de leerlingen. De redactie maakt een leerlingen gaven die ook een hoge longlist, die we dan voorleggen aan waardering. Helaas blijft ook Het ‘Antropodocenten Nederlands. Die zijn daar gouden ei van Tim Krabbé heel logisch gezien heel blij mee, net als de leerlingen. De populair. Op zich heb ik niets tegen website is explosief: we zijn al twee dat boek, maar het wordt meestal om zijn wij dieren keer naar een grotere server moeten de verkeerde redenen gekozen: het is die verhalen verhuizen. Op dit moment hebben dun én er zijn films van gemaakt.’ vertellen. En we 5000 unieke bezoekers per dag, Verfilmingen zijn één ding, het we hebben die die gemiddeld tien pagina’s bekijinternet is nog iets anders: waarom ken.’ zouden leerlingen vandaag nog boeverhalen Bij die bezoekers zitten ook ken lezen als ze in vijf minuutjes een nodig.’

Vlamingen, weet Theo Witte. Al kan prima boekbespreking vinden op hij er geen exacte cijfers op plakken. het internet? ‘Dat lijkt me niet zozeer een probleem van deze tijd maar wel een Ook games pedagogische kwestie. Als docenten gewoon Wie wél onderzoek deed naar leeslijsten in een boekenlijst geven en zich er verder niets Vlaamse klassen, is Edwin Segers. De voormavan aantrekken, loopt het mis. Ze moeten oplige letterenstudent van de Universiteit Antrechte belangstelling tonen voor de keuze van werpen schreef enkele jaren geleden een scriphun leerlingen, en er regelmatig over praten.’ tie over de leeslijst in de derde graad ASO. Hij bestudeerde een aantal lijsten en peilde via een Andere werelden online enquête naar de mening van leerkrachBoeken lezen op school blijft belangrijk, ten Nederlands. vindt Witte. En hij reikt meteen een hele lijst Daaruit bleek dat bijna negen op de tien argumenten aan. ‘Ten eerste is er de pragmaleerkrachten werken met zo’n leeslijst; 46 protische kant: uit onderzoek weten we dat er cent kiest ervoor om met de hele klas hetzelfde een sterk verband is tussen het lezen van boeboek te lezen. De aanslag van Harry Mulisch is ken en taalontwikkeling. En bij uitbreiding een absolute topper in die categorie. Wat ook succes op school. Leerlingen moeten dus veel opvalt: de grote meerderheid van de boeken op kilometers maken in de taal. En daar hoort leeslijsten is uitgegeven na 1980. Bijna vier op ook ‘mooie taal’ bij. Bovendien zijn er veel de tien leerkrachten geven toe dat ze hun leerleerlingen die voor de middelbare school amlingen geen enkel boek van voor 1900 doen per iets gelezen hebben. Als ze dan toch een lezen. Logisch misschien, want de meeste leerboek vastpakken, benaderen ze dat heel techkrachten noemen leesplezier het belangrijkste nisch: ze zien letters en woorden, geen verhadoel van literatuuronderwijs. len. We moeten hun verbeelding activeren.

Zo ook Nadine Mampaey, die Nederlands Dankzij boeken komen die leerlingen in congeeft in het derde middelbaar van het Anttact met andere werelden. Boeken over drugs werpse Atheneum. ‘Toen ik hier begon, werkte zijn bijvoorbeeld heel populair bij jongeren: ik ook nog met leeslijsten, een erfenis van mijn het is een veilige manier om zo’n bedreigende voorganger. Maar de leerlingen hebben daar wereld te leren kennen. Daarnaast zijn boeken een hekel aan. Daarom heb ik veel liever dat ze ook goed voor de morele vorming: in fictie zelf een boek uitkiezen, dat ze dan met plezier worden bepaalde heikele kwesties op scherp lezen. Al moet je hen daarvoor wel uit hun gesteld, waardoor jongeren erover gaan tent lokken. Lezen blijft een inspanning voor nadenken. En ten slotte zorgt literatuur ervoor dat je deel wordt van een bepaalde cultuur. hen. Zeker omdat veel van onze leerlingen Het is dus ook belangrijk voor de integratie totaal geen leescultuur hebben: bij de meesten van anderstalige jongeren.’ zijn er thuis amper boeken, kranten of tijdOp de website www.lezenvoordelijst.nl staat schriften. Wij proberen hen goesting te geven.

K NA C K EX T R A

1 6 O KT O B E R 2 0 1 3

11

Daarom lees ik zelf fragmenten voor uit boeken ste en meest fascinerende zaken zijn uit het gidie nauw aansluiten bij hun leefwereld. Eentje gantische aanbod van vandaag.’ dat het altijd goed doet, is Henna op je huid van Dat geldt voor literatuur, maar ook voor al Dirk Bracke. Het gaat over een interculturele die andere media, vindt Soetaert. ‘Al werkt het relatie, iets waar veel jongeren op onze school alleen als leerkrachten die lijstjes leven inblazen: mee geconfronteerd worden. Dat boek leest ze moeten hun best doen om ze verkocht te iedereen: ik heb hier twintig exemplaren ligkrijgen. Nederlands is geen exacte wetenschap gen. En ook Loverboys van Helen Vreeswijk is zoals wiskunde, maar retoriek: wat interesseert een ‘hit’ bij de leerlingen. Dan vragen ze me jouw leerlingen, welke thema’s vinden zij de een jaar op voorhand al of ze dat ook mogen moeite waard? Het zou interessant zijn om je lezen (lacht).’ hele klas één boek te doen lezen, of samen één Een genre dat steeds meer leerkrachten film te bekijken – zo weet je als leraar tenmingebruiken, is de graphic novel, het betere stripste dat iedereen hem gezien heeft – om zo een verhaal, zeg maar. Lucile Hemelaer besteedt er debat op gang te krijgen. Over racisme bijeen hele lessenreeks aan, en elke leerling mag voorbeeld, of over pesten. Het heeft niet veel zo’n strip uitkiezen. Ook in het Antwerpse zin om hen daarna een klassieke boekbespreAtheneum wordt er nu mee geëxperimenteerd, king te doen schrijven. Want die plukken ze vertelt Mampaey. ‘In onze leeszaal liggen gratis van het internet. Laat hen in plaats daarbijvoorbeeld enkele exemplaren van Het van nadenken over het thema. En je hoeft niet achterhuis van Anne Frank in stripvorm. Of bang te zijn voor klassiekers. Madame Bovary is Het dwaallicht van Elsschot. Op die manier een goed voorbeeld: dat kun je telkens herlezen, proberen we hen toch warm te maken voor de omdat er zo veel lagen in zitten. En ook Shakeklassiekers.’ speare duikt niet zomaar op in allerlei lijstjes.

Een goed idee, vindt professor Ronald Zulke klassiekers spreken telkens nieuwe geSoetaert van de UGent. Want welke media je neraties aan.’ ook gebruikt, eigenlijk draait het allemaal om Een kort lijstje voor de hele klas, dat is ook verhalen. ‘Antropologisch gezien zijn wij diede methode van Wim Verhofstadt, die al bijna ren die verhalen vertellen. En we hebben die dertig jaar Nederlands geeft in het Sintverhalen nodig. Vroeger werden ze doorverBernarduscollege van Oudenaarde. ‘Ik denk dat teld, later begonnen we ze op te schrijven en nu nog altijd 10 procent van de leerlingen het verduiken ze vooral op in films en teletikt die boeken te lezen, maar daar lig visieseries. Een van de beste voorik na al die jaren niet meer van wak‘Helaas zijn beelden op dit moment is de Ameriker. Het positieve nieuws is dat 90 kaanse serie The Wire, over het procent ze wél leest (glimlacht). Daar er weinig drugsmilieu. Maar ook games kunzijn recente boeken bij, maar klasdocenten die nen heel verrijkend zijn. Veel van siekers blijven ook waardevol. Ze maeen prachtig die videospellen zijn gebaseerd op ken deel uit van onze cultuur. Een werk als quests: eigenlijk is dat niet meer of boek dat leerlingen bijvoorbeeld nog minder dan de Odyssee. Er zijn maar altijd graag lezen, is Het recht van de ‘Lucifer’ van enkele basisverhalen, die in allerlei sterkste van Cyriel Buysse. Dat is Vondel op een vormen opduiken. Hoe overleef ik meer dan 100 jaar oud, maar het heeft enthousiaste op een onbewoond eiland: nog zo enkele troeven: het gaat over emoties, manier kunnen er wordt dialect in gebruikt én het eentje. Dat idee keert terug in een boek als Robinson Crusoe, maar ook telt niet al te veel bladzijden (lacht).’ verkopen.’ in de televisieserie Lost.’

Dikke boeken liggen moeilijk, zegt Verhofstadt. ‘Dikker dan De aanslag De markt corrigeren ga ik niet meer. Maar dat blijft wel een hele poMensen hebben niet alleen verhalen nodig, pulaire. En ook Het gevaar van Jos Vandeloo maar ook lijstjes, oordeelt Soetaert. ‘De boekblijft een voltreffer. Leerlingen zijn soms verhandels staan vol met titels à la ‘Honderd films baasd: ‘Dat boek heeft mijn moeder ook nog die je gezien moet hebben voor je sterft’, ‘1000 moeten lezen!’ Maar het heeft nu eenmaal een boeken die je gelezen moet hebben’. We zijn er goede structuur. En ik vind het ook interessant gek op. Alleen is de middelbare school blijkbaar om thematisch te lezen. In het zesde middelbaar niet de juiste plaats om ze te introduceren: leerhebben we ooit gewerkt rond dictaturen. Dan lingen haten ze. En enkele jaren later worden ze lazen we Brave New World, 1984 en Blokken ineens interessant (lacht). Toch blijft het zinvol van Bordewijk. Dat blijft belangrijk, want in om ermee te werken. Want ze introduceren hun eentje zouden de leerlingen nooit zo’n leerlingen in een onbekende wereld, en ze zijn brede cultuur opbouwen. Al hoeven ze van mij ook een manier om de markt te corrigeren: als geen kanjers van 400 pagina’s te lezen; het moet school mag je leerlingen gerust tonen wat de benog een beetje leuk blijven.’

12

1 6 O K TOBE R 20 13

KN A CK EXT RA

K N A CK E XT R A

XX XXX 2 0 1 3

13

Albert Camus werd 100 jaar geleden geboren

Een blije Sisyphus Verdient Albert Camus het honderd jaar na zijn geboortedag nog om gelezen te worden? Jazeker, zeggen de jonge filosofe Alicja Gescinska (°1981) en de jonge dichter-romancier Jeroen Theunissen (°1977) volmondig en eensgezind. ‘Camus is de denker tegen de onverschilligheid.’ DO O R I L S E D E GR YS E

oen Albert Camus op 7 november 1913 het De val). Toen Camus uit het autowrak werd gehaald, werd levenslicht zag, wees niets erop dat hij een van op zijn levenloze lichaam zijn laatste, onvoltooide manude meest invloedrijke en geliefde filosofen van zijn script gevonden: 144 dichtbeschreven vellen van een autogeneratie zou worden. Hij werd geboren als jong- biografische roman die had moeten uitgroeien tot een groots ste van twee zonen in een gezin van pieds noirs epos over ‘zijn’ Frans Algerije. Vierendertig jaar na zijn (Franse Algerijnen) in een armoedige volkswijk van Algiers. dood, in 1994, gaf Camus’ dochter Catherine het werk uit Zijn vader Lucien sneuvelde elf maanden na zijn geboorte onder de titel De eerste man. op de slagvelden van de Eerste Wereldoorlog. Zijn moeder Catherine, een ongeletterde en halfdove schoonmaakster, Altijd de mens Jeroen Theunissen, wiens vierde roman De omwegen eerslaagde er daarna amper in de touwtjes aan elkaar te knopen.

Albert en zijn oudere broer Lucien groeiden op in bittere der dit jaar jubelend werd ontvangen, kwam zoals velen met armoede. Op zijn zeventiende kreeg de schrijver tuberculose. het werk van Camus in aanraking op de humaniora. ‘Ik was Hij zou er nooit echt van genezen, zijn zieke longen zouden zeventien en moest De vreemdeling lezen van de leraar Frans.

De roman greep me echt aan, maar die leraar had zo’n uithem zijn leven lang parten blijven spelen.

Maar Camus was intelligent en ambitieus en slaagde er gesproken talent voor oeverloze saaiheid dat ik Camus en dankzij studiebeurzen toch in om een diploma filosofie te alles wat Frans was daarna links liet liggen. Pas na mijn studies Germaanse talen ben ik veel filosofie gaan behalen aan de universiteit van Algiers. Hij lezen. Ik ben begonnen met de klassiekers – werkte zich op, werd verslaggever bij een Algerijnse krant, acteerde en leidde een theatergezel- Toen Camus uit Schopenhauer, Heidegger, Foucault, Derrida – en uiteindelijk ben ik ook weer op Camus gebotst. schap. In 1940 verhuisde hij naar Parijs om zich het autowrak Zijn werk was voor mij een verademing, door de aan het schrijven te wijden. Hij frequenteerde er werd gehaald, eenvoud en de kracht van wat hij schreef. De de intellectuele kringen van Jean-Paul Sartre en werd op zijn moeilijke taal van denkers als Heidegger stak me Simone de Beauvoir, maar de eenvoudige volkstegen. Veel filosofische werken zijn niet meer jongen zou zich er nooit thuis voelen. Hij bleef levenloze dan een veredelde vorm van egotripperij. Niets een buitenstaander, een vreemdeling. Hij ging lichaam daarvan bij Camus. Hij zegt de dingen rechttoe gebukt onder een verschroeiend gevoel van zelfzijn laatste, rechtaan. Zijn teksten zijn rechtlijnig en daardoor twijfel en onzekerheid, dat niet wou wijken. ook moedig en eerlijk.

Zelfs niet toen hem in 1957 de Nobelprijs voor onvoltooide ‘Ik heb een grenzeloze bewondering voor literatuur werd toegekend. Camus was toen pas manuscript Camus’ moed. In De mens in opstand schreef hij 44, de op een na jongste laureaat uit de geschiegevonden. dingen waarvan hij wist dat ze hem niet in dank denis. zouden worden afgenomen. Zijn vriendschap Ook in intellectueel opzicht was hij een eenmet Sartre is toen inderdaad geëindigd. Waarom ling in het naoorlogse Parijs, waar het marxisme de bovenhand had. In zijn beroemde essay De mens in op- deed hij dat toch? Omdat hij in tegenstelling tot andere exisstand uit 1952 legde Camus uit waarom hij het commu- tentialistische filosofen altijd door en door een humanist is nisme afwees. Solidariteit rechtvaardigt de opstand tegen gebleven. Hij nam het steeds op voor de individuele mens. onrecht, stelde hij, maar daarom nog niet elke revolutionaire Dat vind ik zo knap. Anderen die misschien belezener en praktijk. Intellectuelen waren volgens hem veel te snel be- intellectueel groter waren dan hij, verdwaalden in hun eireid bloed te doen vloeien en voor hem was geweld onaan- gen hersenspinsels en vergaten de mens. Heidegger heeft vaardbaar. In De mens in opstand rekende Camus af met alle zich zo verbrand aan het nationaal-socialisme, Sartre heeft totalitaire ideologieën en absolute utopieën, omdat ze ‘het zich verbrand aan het communisme.

‘Uit het werk van Camus heb ik als jongeman twee zaken geluk wensen van de mensen in weerwil van die mensen zelf’. Dat viel slecht bij de van revolutionaire ideeën zwan- geleerd die ik nooit vergeten ben en nooit hoop te vergeten, gere Franse intelligentsia. Sartre zegde openlijk de vriend- namelijk dat de absurditeit van het bestaan geen eindpunt schap met Camus op. Camus werd een paria. Hij werd maar een vertrek is en dat de opstandige impuls pas vollebestempeld als anticommunist en als kleinburgerlijke reac- dig en waardevol is wanneer die gepaard gaat men een tionair. Camus was er totaal ondersteboven van, verliet diepe menselijke solidariteit.

‘De mythe van Sisyphus begint met een zeer krachtige Parijs en trok zich terug in de Vaucluse. Aan de telefoon gaf vraag, die je zeker als je jong bent direct naar de keel grijpt. hij zich daarna uit voor de tuinman.

Camus overleed op 4 januari 1960, toen de wagen van zijn Camus schrijft dat er maar één ernstig filosofisch probleem uitgever Michel Gallimard van de weg raakte en tegen een is, namelijk de vraag of het leven nu al dan niet de moeite plataan sloeg. De schrijver-filosoof was amper 46. Hij liet een waard is om geleefd te worden. Hij vertrekt vanuit de compact maar imposant oeuvre na van essays (De mythe van absurditeit: er is geen god die ons helpt, geen vooraf gegeSisyphus, De mens in opstand), toneelstukken (Caligula, ven zin. Dan kun je beslissen om het leven op te geven – De rechtvaardigen) en romans die van grote invloed waren zelfmoord te plegen – of om zelf een zin te bouwen. Dat laatop de literatuurgeschiedenis (De vreemdeling, De pest, ste doe je door te kiezen voor solidariteit met anderen wier

T

CORBIS

K NA CK E XT RA

1 6 O KT O B ER 20 13

31

WERK VAN ALBERT CAMUS

‘Cycle de l’absurde’

32

16 O KT OBE R 20 13

>

JEROEN THEUNISSEN

2011 hoge ogen met haar boek De verovering van de vrijheid, waarin ze een hartstochtelijk pleidooi houdt om actief en betrokken in het leven te staan. Gescinska werkt momenteel een jaar aan de Amerikaanse universiteit van Princeton, maar maakt graag even tijd om haar liefde voor Camus te bezingen. ‘Wat ik zo sterk vind aan Camus is zijn ingetogenheid, zijn beheerstheid, zowel in denken als in schrijven. Als je Camus leest, word je niet omvergeblazen door wondermooie zinnen of onpeilbaar diepe gedachten.

Maar zijn woorden en gedachten zijn zó gebalanceerd: ingehouden en tegelijk barstensvol emotie. Neem het begin van De vreemdeling: ‘Aujourd’hui maman est morte. Ou peut-être hier, je ne sais pas.’ Dat is zo basic en tegelijk

Camus zelf had zijn werk al heel vroeg ingedeeld in cycli. Eerst zou hij de absurde mens beschrijven, die zijn wanhoop uitschreeuwt in een zinloze wereld. Daarna wijdde hij zich aan de opstand, de weigering van de mens om zich bij die absurditeit neer te leggen. Tot slot zou de liefde aan de beurt komen, maar daar is Camus door zijn vroegtijdige dood niet meer aan toe geraakt.

De vreemdeling (1942) Een onverschillige Algerijn schiet iemand dood. Hij heeft geen verklaring en weigert zich tegen zijn veroordeling te verzetten.

K NA C K EXTRA

JEROEN THEUNISSEN © BOZAR / YVES GERVAIS

leven net zo absurd is als dat geschreven en gecompo‘Camus kende neerd. Camus kende zijn van jou.

‘In De mens in opstand stiel, hij was niet zomaar een zijn stiel, hij parafraseert Camus het filosoof die romans schreef was niet beroemde zinnetje van om zijn ideeën bevattelijk te zomaar een Descartes: ‘Ik denk dus ik maken. Bij Sartre was dat anben.’ Bij Camus wordt dat: ders. Diens eerste roman De filosoof die ‘Ik kom in opstand dus wij walging was nog goed, maar romans zijn.’ Dat klinkt misschien zijn latere boeken niet meer. schreef om een beetje bombastisch, maar Camus heeft ons prachtige zijn ideeën het vat de kern van zijn denromans nagelaten, die ook ken goed samen. ‘Wat is een bevattelijk te nog ergens over gingen. Het mens in opstand?’ vraagt was niet zomaar wat leuk maken. Bij Camus zich af. ‘Een mens die doen in taal. Neen, er stond Sartre was nee zegt. Maar ook al weiecht iets op het spel, en dat dat anders.’ gert hij, hij geeft niet op: het vind ik erg knap. is ook een mens die ja zegt, ‘Als ik één boek van hem vanuit zijn eerste impuls.’ Ik moet kiezen dat er voor mij ben als mens zeer beperkt, ik kom als uit springt, dan kies ik voor De pest. hulpeloos wezen ter wereld en daar Als je die openingspagina’s leest kom ik tegen in opstand. Het protest in waarin hij de stad beschrijft waarin ieder van ons is het vertrekpunt. Die die plaag uitbreekt... adembenemend. opstand mag nooit een excuus zijn De pest was natuurlijk een metafoor, voor nihilisme, dandyisme of hedonis- die op verschillende manieren geduid me, en evenmin voor doctrinaire en kan worden: als metafoor voor het tototalitaire denkwijzen. Net in die talitarisme, voor het nationaalopstand ontdekt de mens dat hij niet socialisme, enzovoort. Camus portretalleen is, maar dat ieder van zijn mede- teerde in De pest een aantal mensen – mensen kampt met de onvolmaaktheid de dokter Rieux voorop – die elk op van het bestaan. Hij breekt uit zichzelf, hun manier, met hun tekortkominuit zijn solipsisme en beperkingen en gen, in opstand komen. Ze worden ontwikkelt samen met anderen een door de situatie opgeroepen om moeopbouwende filosofie en levenshou- dig te zijn en dat doen ze ook. Dat ding. Wie in opstand komt, ontdekt de gaat niet vlekkeloos of zonder problewaarde van zijn medemens en zal dus men, maar ze gaan er wel voor. Dat hij altijd en overal met die andere reke- zo snel na de oorlog dit type boek ning houden. Dat is een boodschap heeft durven te schrijven, getuigt waar de protestbewegingen van van- alweer van zijn ongelofelijke moed en daag – Occupy en de indignados – veel menselijkheid.’ inspiratie uit kunnen putten.

‘Ten slotte bewonder ik Albert Beheerst, in denken Camus ook hard als auteur. De vreem- en in schrijven deling, De pest en De val zijn zeer knap Filosofe Alicja Gescinska gooide in

De mythe van Sisyphus (1943) Filosofisch essay over de vraag of het mogelijk is om in een absurde werkelijkheid te leven zonder te wanhopen.

Het misverstand (1943) Een man doet zich als een ander voor en wordt door zijn eigen moeder en zuster vermoord.

Caligula (1945) Toneelstuk waarin de Romeinse keizer aan het moorden slaat om aan te tonen dat de willekeur in deze wereld de boventoon voert.

REPORTERS

ALICJA GESCINSKA

zo vol en rijk dat het je diep raakt.

Met enkele woorden zet hij meteen de toon van zijn boek en het karakter van zijn personage.

‘Toen ik als tiener voor het eerst Camus las – de verplichte leeslijst op de schoolbanken natuurlijk – kon ik dat niet zo sterk waarderen: de schoonheid in de soberheid, de soberheid in de schoonheid. Het vergt maturiteit om te kunnen denken en schrijven zoals Camus, maar het vergt ook maturiteit om dat denken en schrijven te kunnen waarderen.

‘Wat eveneens een uitzonderlijke gave van Camus is: dingen zeggen zonder ze te zeggen. Ook dat heeft met dat beheerste en ingehouden schrijven te maken. Camus is door velen mis begrepen. In vele van zijn

‘Cycle de la révolte’

>

werken, De vreemdeling en Caligula ‘Camus was enorm begaan met de in het bijzonder, speelt het thema van vraag naar de zin van het leven. Wat de menselijke onverschilligheid een doet het er eigenlijk toe dat ik, en de grote rol. Camus zet zijn personages mens in het algemeen, als individu op neer, maar hij velt er geen letterlijk de aardbol rondloop? Dat is een vraag oordeel over. Wie Camus oppervlak- waar niet enkel filosofen maar de kig leest, zou daardoor kunnen den- meeste mensen wel eens mee worsteken dat hij de morele onverschillig- len. Soms lijkt alles wat we doen zo fuheid niet zo erg vindt; Sartre noemde tiel, zo nietig, zo vergeefs. We draaien Camus onder andere ‘moreel ambiva- maar met de wereld mee, een mens zou lent’. Terwijl net het tegendeel waar er moedeloos van worden. Maar is: Camus is de schrijver tégen de Camus is een denker die hoop geeft. onverschilligheid, tégen de menselijke Camus geeft zin aan de zinloosheid van passiviteit, tégen de zinloosheid. het bestaan. We moeten ons Sisyphus Camus laat zijn personages vaak pas- immers gelukkig voorstellen: dat is sief (zoals in De val, waarin iemand toch de centrale stelling van zijn essay niets doet als hij iemand in de Seine De mythe van Sisyphus. En Sisyphus is hoort vallen), of onverschillig natuurlijk het summum van de zin(Meursault in De vreemdeling) of zin- loosheid: elke keer weer die berg op en loos (Caligula) handelen. En hij oor- af lopen. Als Sisyphus gelukkig kan deelt daarover zonder met het vin- zijn, dan wij allemaal, niet? Als ik zelf gertje te wijzen. Maar het oordeel is er met zingevingsvragen worstel – niet enkel als filosoof, maar als zeker, en niet minder mens – haal ik troost uit menscherp. Dat wordt ook dui‘Wat ik zo sen als Camus. Wetende dat delijker naarmate je meer van hem leest. Camus was sterk vind aan ik niet de eerste en niet de geen systeembouwer, maar Camus is zijn laatste zal zijn om met die zijn boeken krijgen toch ingetogenheid, vragen te worstelen en wetende dat die vragen ons niet meer betekenis als je ze binnen het gehele oeuvre zijn beheerst- lam hoeven te leggen.

‘Het is moeilijk om een bekijkt. heid, zowel in van zijn boeken als het beste ‘De betreurde Britse hisdenken als aan te wijzen, maar als ik dan toricus Tony Judt heeft dat schrijven.’ toch moet, zou ik voor De prachtig samengevat door pest gaan. Hij beschrijft Camus een reluctant moralist te noemen. Zo heb ik mijn filosofen daarin onder andere de dood van een ook het liefst, als ik het zo mag zeggen. jongetje op zo’n wijze dat je weet: hier Ik houd niet van zij die schreeuwerig spreekt iemand die écht de dood in de de waarheid staan te declameren met ogen heeft gekeken. Het is zo doorgebalde vuisten. Filosofen moeten net leefd, en andermaal zonder pathetisch terughoudend zijn in hun denken en te zijn. Het is een boek dat ook hoop spreken, want met krasse uitspraken geeft in het aanschijn van de dood, die wordt de waarheid nooit recht gedaan. zo willekeurig en oneerlijk is.’

De pest (1947) De pest neemt de Algerijnse stad Oran in haar greep. Het voortschrijdende onheil zet de verschillende levensfilosofieën op scherp.

De rechtvaardigen (1950) In het Rusland van 1905 pleegt een verzetsgroep een terreuraanslag. Wanneer de bom eenmaal gegooid is, blijkt het recht niet meer zo recht.

De mens in opstand (1952) Lang essay over de vraag waarom de totale vrijheid altijd weer in slachtpartijen eindigt.

De val (1956) Een jurist biedt geen hulp aan een vrouw die zelfmoord pleegt en biecht zijn zonden op in Amsterdam.

K NA C K EX T R A

16 OK TO B E R 2 0 1 3

33