Buhez Mikael an Nobletz (1577-1652) Misioner Breiz… / gand [gant] an Aotrou Uguen

BUHEZ

MIKAEL AN NOBLETZ ( 1577 - 1652 )

MISIONER BREIZ

gand an Aotrou U G U EN Chaloni a enor Persoun Plougastel-Daoulas

BREST

Moulerez ru ar C’hastell, 4 1 9 29

BUHEZ

MIKAEL AN NOBLETZ (1 5 7 7 -1 0 5 2 )

MISIONER BREIZ

gand an Aotrou U G U E N Chaloni a enor Persoun Plougastel-Daoulas

BREST

Moulerez ru ar C’hastell, 4 1 9 2 9

NIHIL OBSTAT : L. B a r s , canonicus EcclesiĂŚ cathedralis necnon et officialis.

Corisopiti, 1 jan . 1928.

IMPRIMATUR : P. M e s s a g e r , vicarius generalis.

Corisopiti, 1 jan. 1928.

E vit senti ouz al lezenn douget gand ar Pàb Urben V III divarbenn ar burzudou (m iraklou ), e tiskleriom p am an he deus an Iliz, hag h i hepken, gw ir da ziskleria peur ez eus c’hoarvezet burzudou. K om z a reom p eus burzudou el levr-m ant m e t d’an Iliz eo da lavaret ez in t gw ir vurzudou, ha gant doujans e tigem erim p barnedigez an Iliz.

J. U guen.

I

Petra oa Breiz e fin ar c’houezekvet hag e penn kenta ar zeitekvet kantved ?

Hor bro Vreiz a voe unanet gand ar Frans dre zimezi an dukez Anna gant roue Frans Charles VIII ha gant Louiz XII, goude maro Charlez VIII. Hag eur pjennad goude ma varvas Anna, dre eun emgleo sinet e Gwened gant pennou bras ar vro, er bloaz 1532, Breiz a voe staget ouz ar Frans. Met Fransez kenta, roue Frans, a zisklerie ne vije graat netra nevez nemet gand aotre kannaded Breiz.

Breiz, d’ar mare-ze, a oa pinvidik. Ar peoc’h hag an urz vat a rene er vro.

Met, edoug ar c’houezekvet kantved, e tirollas war ar Frans gwall^euriou spontus, a lakeas reustl ha keflusk e pep lec’h. Neuze eo e tiwanas gouenn fall ar brotestanted, heretiked a nac’he gwirioneziou ar relijion gatolik, a en em giemere ouz an Iliz, hag ar gatoliked a rankas en em zifenn outo, hag e voe epad meur a vloaz brezeliou kriz dre ar vro a-bez.

— 8 — E Breiz, goulskoude, e voe nebeutoc’h a freuz eget e m eur a lec’h ail, m et hor bro ne voe ket espernet ken nebeut.

Pa varvas roue F ran s H erry trede, a r gurunenn a dlie dont d ’an hini a oa tosta d’ezan, ra k ne leze ket a vugale. Hag an tosta k a r oa roue ar Bearn, H erry a Navar, eur protestant. Ar gatoliked ne telle ket ganto lezel eu r p ro testant da bignat w ar dron Frans, hag a zavas an Unaniez katolik evit m iret na vefe gwelet leur p ro testant o ren ar Frans.

Neuze, dreist-holl, eo e voe freuz e Breiz. G ouarner Breiz, an duk M erkeur, a oa, skier \eo, eus tu ar gato­ liked, enep roue ar Bearn. Ar brotestanted o doa goulennet sikour ar Zaozoun, ar gatoliked sikour a r Spagnoled.

Roue ar Bearn, o welet oa troet ar F ran s gand ar relijion gatolik, en em c’hreas katolik, hag e voe neuze amavezet evit roue, hag e kem eras an hano a H erri IV. An duk M erkeur, gouarner Breiz, ne felias ket gantan anaout H erri IV, hag e teuas eun arm e eus F ran s e Breiz, da gem eret keriou M ontroulez ha Kemper, da gas k u it ar Spagnoled eus K raon (1594).

E pad an nao pe zek vloaz m a padas a r brezel, stad h o r bro a voe truezus h a reuzeudik evel m a n ’eo ket bet morse, zoken epad an Dispac’h bras. Neuze eo e reas Fontanella e daoliou fall hag e lakeas a r spont e pep lec’h, dreist-holl e bro Gerne. Laeronsi, lazerez, tan-gwall, pep seurd torfejou mezus, setu petra dremiene bemdez. « Ar re a zeuy w ar hol lerc’h, eme eur skrivagner eus an amzer-ze, ne gredint ket ac’hanom p hag a lavaro n ’eo nem et m ojennou, sorc’hennou, a r pez a skr^vomp. » Ar vro a voe rivinet, dism antret. Da heul an naonegez e teuas klenvejou spegus evel ar vosenn, hag e

varvas eun niver bras a dud. Kawet e veze korfou m aro w ar an hentchou, er parkeier, er c’hoajon. Amzer vrao evid ar bleizi, stan k c’hoaz neuze e Breiz. Ar re-m an en em lakeas da zebri an dud, hag a zeuas da veza ken hardiz, m a to staent beteg an tiez h a zoken beteg ar c’heriou, da glask tu d da lonka.

CHAPEL SANT GLAODA e Kerodern skeudennet gant Y. Floc’h.

Ar groaz a zo en he c’hichen a zo bet savet er bloaz 1572 gant tad Mikael an Nobletz.

E 1598 e voe fin d’ar brezel. An d u k M erkeur a blegas da roue F ran s H erri IV. H em an a reas eun dro-vale e Breiz, hag e voe laket u rz a d a ire en traou.

Fontanella, paket, a voe koundaonet d ’eur m aro kriz e P aris, e 1602.

Goude an dism antr, oa labour d’ober evid adseveî a r vro. An urz vat hag a r peoc’h diouallet gant roue F ran s a vefe talvoudus evit-se} m et n ’oa ket a-walc’h

— 10 — goulskoude. R ak stad an eneou a oa truiezus ive. An dud bet oc’h en em ganna, an du d jen til distro d ’o m aneriou goude m eu r a vloaz brezel, a jomie c’hoaz kriz h a divergont. Al labourerien douar a oa dizesk w ar ar relijion, ra k epad a r freuz oant bet alies dile* zet, h a tu d lezet hep katekiz, hep kielennadurez kristen, a zeu buan da ankounac’h aat o deveriou e kenver Doue hag an nesa.

Ezomm a oa eta eus beleien santel evit lakaat ar vuhez k risten da vleunia a-nevez e Breiz.

Hogen a r veleien, e m eu r a lec’h, n ’oant ket eus ar re wella. M eur a hini, re droet gant m adou pe blijadureziou a r bed, a oa lezirek da labourat evit gloar Doue h a silvidigez an eneou.

D’a r veleien eo bet lavarat en Avie! : « C’houi eo holenn a n douar. Ma ’z eo faJl a n holenn, gant p etra e vo gellet salla? » Daou ru m m beleien a oa d ’a r mare-ze e Breiz. Bez ez oa doktored, bet w ar a r studi e skoliou bras, e P aris, er Sorbon, desket w ar ar skianchou sakr, w ar a r galleg, w ar al latin, m et ne anavezent k et ar brezoneg, h a ne dalvezent n e tra er parreziou w ar a r maez. Beleien ail, savet e Breiz, a veze desket buan d ’ezo ar pez a ra n k en t d a anaout, er presbitaliou gant beleien ail, ra k n ’oa k et stan k d’a r m are-ze a r skolachou, h a tiez evid a r gloareged n ’oa k et anezo c’hoaz.

B rem an ez eus skoiachou stan k , ez eus e peb eskopti eur c’hloerdi bikan, eu r c’hloerdi bras, hag enno a r vugale, a n d u d yaouank a vez desket d ’ezo, ouispenn skianchou a r bed, en em zizober eus o flegou fall. Bell e pad ar studi, m et ret eo evit prep ari beleien desket h a sanitel, hag a r P abed ne ehanont da c’houlenn digand an eskibien poania da gaout beleien eus an dibab.

— 11 — Konsil santel T ren t a roas urz da zevel eur c’hloerdi e peb eskopti, h a pa voe sentet ouz an urz-ze, e teaas b u an gw ellaenn en traou.

Betek neuze e voe re alies beleien n ’oant k et gouest d’ober labour m at er garg fiziet enno.

E n aimzer m a teuas er bed M ikael an Nobletz, ez oa beleien gouiziek h a santel, m et, evel m a welim p, ez oa ive hiniennou lezirek, n e zeskent ket o c’hredennou d ’a r vugale n a d’an dud vras, hag e m eur a barrez an d u d a oa kristenien laosk, a zente ouz o youiou fall. An T ad Manier, deuet w arlerc’h Mikael an Nobletz, a lavar e kavas tu d w ar a r m aez hag a veve evel chatal.

Doue a zellas gant truez ouz hor bro hag a zigasas d’ezi e u r beleg santel, eu r m isioner kalonek da rei da glevet e pep lec’h kelennadurez an Aviel h a da lak at ad arre a r giziou k risten da c’hrizienna e Breiz.

Ar beleg-ze eo Mikael an Nobletz.

II M ikael a n N obletz Dont a reas er bed d ’an 29 a viz gwengolo 1577, deiz gouel sant Mikael Arc’hael, e bro Léon, e parrez Plougerne. E dad, Herve, a oa eun denjentil, o chom e m aner K erodern; e vam m oa Franseza a Lesguern, eus Sant F regant. An aotrou Herve an Nobletz, a oa noter, u n an eus pevar noter ar roue e Léon. Beva a rae, heb ober trouz n a dispignou fall, o sevel, gwella m a c’helle, e vugale, a voe niverus: pem p paotr h a c’houec’h m erc’h. Mikael oa a r pevare eus ar fam ilh.

Fiziet e voe eur pennad en eur vagerez, eur vaouez santel, a boanias, evel e vam m , da lak at karantcz Doue da ziwana abred en e galon.

E kichen m aner K erodern ez oa eur chapel savet en enor da zant Glaoda, m et eul lenn a oa etre ar chapel hag an ti, hag e veze ran k et baie dre eur chaoser. Mikael a gare m ont da bedi d’ar chapel. N*oa c’hoaz nem et pevar bloaz, hag e tiskoueze kaout plija d u r vras o pedi Doue. « Me zo bet e ti Doue », emezan, pa veze distro eus ar chapel. E vam m he doa aon na gouesfe el lenn hag a zifenne outan m ont d’ar chapel. Mikael, daoust da ze, a gendalc’he da vont, hag eur wech, goude beza bet gourdrouzet, e lavaras oa bet eun itroun gaer krog en e zourn o kas anezan d ’a r chapel hag o teski d’ezan pedi Doue. E un deiz

— 13 zoken, goude beza bet klozet en eur gam br, alc’houezet an nor w arnan, e voe kavet er chapel, daoulinet dirag an aoter, benvel ouz eun eal eus a r baradoz. È vam m , souezet, a c’houlennas digantan penos en doa gellet digeri dor a r gam br. « A n itro u n gaer, emezan, a zo deuet d’am c’h erc’hat. » — Piou eo a n itrounze? » — « Ne ouzoun ket, m et k aer m eurbet eo. »

CHAPEL AR C’HROUANEG (1) e Plougerne, skeudennet gant Yv. Floc'h.

K redi a c’heller eo a r WercTiez V ari he-unan en em ziskouezas evelse d’an hini a voe difennet ganti epad e vuhez penn d a benn.

(1) Ar chapel treuz a weler aman he frenecher en tu kleiz d’an daolenn oa chapel Aotroned Kerodern; war ar gwer a liots e kaved c’hoaz, breman tri bloaz, skeudenn tad koz ha mamm goz Mikael an Nobletz gand o skouejou, graet tost da hevar c’hant vloaz a oa; gweraerien berwelet o zorras siouaz! .

--r’ipt danezo a zo kaset d’an A. Waquet a die o renka e mirdi Kemper.

14 — D’an oad a zeiz vloaz, Mikael a voe kaset da Lcsvern, e Sant-Fregant, da di e dad koz. Eno ez oa eur beleg, an aotrou Cozic, oc’h ober skol da vugale ar m aner. Mikael a zeskas lenn h a skriva e Lesvern.

Goude eur bloaz pe zaou, e tistroas da Blougerne, hag e dad a fizias anezan e beleien desket ha santel, an daou vreur Gourvennec, a rae skol e chapel sant

MANER LEZWERN, e Sant Fregan, gand Yv. Floc’h.

Anton, w ar ribl an A ber-W rac’h. Deski m at a rae, hag abenn eun nebeut amzer, d’a n oad a drizek vloaz, e voe kavet gouest da vont da eur skol uheloc’h, e Plouzeniel, a oa ive en he fenn eur beleg, an aotrou Guen. Evit doare, tu d Plouzeniel n ’oant k et d ’ar m are-ze kristenien vat evel hirio. M ikael a gare m ont da bedi e keriadenn Kerventa, e kichen eu r feunteun, en eur foenneg. E u n deiz m ’edo eno stouet o pedi, e teuas m erc’hed da voac’h i dilhad er poull-kanna, tost

— 15 — d’a r feunteun. Goulenn a ra jo n t digantan p etra rae eno, hag evel ne responte ket, e k asjo n t anezan kuit a doliou golvëz.

Ar wazed ive a reas goap o u tan m eur a wech, pa glaske ober d ’ezo katekiz er vered goude a n oferennbred. C’boarzin a ra en t d ’ezan b a skei w arn an awechou.

E Plouzeniel eo e roas M ikael a n Nebletz e galon da Zoue evit m at. N’oa c’hoaz nem et pevarzek vloaz, hag e oa entan et gand a r garantez evit Jésus, e Zalver. L ak at a reas en e benn baie w ar roudou e V estr, labourat, gouzanv, beza p ao u r eveldan, ober fae w ar ar bed eveldan. M at d a bedi, d ’ober pinijenn, e veve unafnet gand e Zoue, en em zioualle diouz a r pec’hed, h a m a teue e youlou fall d a c’ho«ueza en e galon, ec’h en em dole etouez an drez hag a r spern, hag eur wech e c’hourvezas epad te ir eu r etouez an erc’h.

Evelse e lakeas e gorf da blega d ’a r spered hag e talc’h as e galon glan h a kaer. A r bedenn hag a r bin ijen n eo h en t a r zantelez. M ikael, d ’ezan da veza c’hoaz yaouank, a gerze a gam m ejou b ras dre hent ar zantelez.

III

Er skol e Bourdel, Ajen Skoliou a-walc’h a oa e Breiz; kalz beleien, er par reziou, a roe kelennadurez d’ar vugale, d’ar re a c’hoantae m ont da veleien, h a da re ail ive. Met sko­ liou bihan n ’oant ken. Evit kaout deskadurez vras haig uhel, e veze ran k et m ont pell, da B aris pe d’a r c’heriou a oa enno Skoliou-Meur.

Mikael, w ardro an oad a 18 vloaz, a voe kaset gant e vreudeur da Vourdel. Dre vor n ’oa ket dies m ont eus Breiz beteg eno.

Neuze, evel hirio, oa risklus buhez ar c’heriou evid an dud yaouank. Skolaerien Breiz, evel re ar broiou ail, a veve a-unan, a rae evel eun arme, hag o doa aur Rener en o fenn. A r Rener-ze, n ’e ket labour na tregas a vanke d ’ezan. Bez en doa da voda e genvroïz, d ’o hentcha, d’o difenn alies, ra k c’hoari fall a zaïve alies etre ar vandennou skolaerien. B reur hena Mikael, Glaoda, a voe eur pennad Rener ar Vretoned, h a Mikael a ran k as deski c’hoari gand ar c’hleze, evit sikour e vreur pa vije ezomm. Buan, evit doare. e teuas da veza am part. Edo w ar an hent d’en em goll, m a ne vije ket bet sikouret gand e Vamim eus an Nenv. E u n deiz m ’edo bandennou skolaerien oc’h en em ganna, e klevas mouez e vreur Glaoda o c’houlenn sikour. Mikael a dennas e gleze hag edo o vont da skei, p a zeuas eun Itroun gaer da gregi en e

— 17 — zourn h a d a zistrei a n taol. A naout a reas an itro u n e gasas gwechall d a jap el K erodern, hag, hep taol kleze ebet, e kavas an tu da lak at a r peoc’h etouez a r skolaerien.

N ebeut am zer goude, e voe hanvet Rener a r Vretoned, e lec’h e vreur, hag e ran k e darem predi ar pennou fall, an tralfaserien, o difenn zoken p ’o deze graet gaou ouz u n an bennak. E un deiz m ’edo o’ vont d ’eur vodadeg Vretoned, e klevas eur vouez o lavaret d ’ezan: « Chom a zav! » T enna a reas e gleze evid en em zifenn, m et, e lec’h eun enebour, an Itro u n eo en em ziskouezas d ’ezan, skedus m eurbet: « Sent, emezi, ouz Doue, kerz w arlerc’h va Mab, bez ato izel a galon, eün, paour, g ra fae w ar ar bed. » E n drom an M ikael a voe trec’h et evit m at. Stoui a reas dirag a r W erc’hez, kinnig a reas d ’ezi e gleze, hag e touas beza d ’ezd hiviziken h a stourm hepken dindan banniel he Mab. Met penos d erc’hel d ’e c ’h er o chom e Bourdel?

Klevet a reas o doa a r Jesuisted, eun Urz nevez a relijiuzed, eur skol vras e k ear Ajen, hag ez eas da Ajen. P evar bloaz e chôm as eno (1597-1602, hag an amzer-ze a voe, emezan, an am zer gaera eus e vuhez.

L ab ourat a reas da binvidikaat e spered hag e teuas d a veza desket b ras w ar al latin, a r gregaj hag an holl skianchou.

Pedi m at a rae ive. Goulenn a reas beza digem eret e B reuriez a r W erc’hez savet e skol a r Jesuisted. Ne zarem prede ket a n dud y ao u an k eus e oad, na zoken e vreu d eu r deuet ive d ’a r skol da Ajen. E n em ziskouez a rae laouen, m a t e kenver an holl, m et m all en deze d a vont d ’e gam br, eur gam br feurm et d ’ezan gand eu r c’h risten hag eur gristenez vat. E r gam brze e laboure h ag e pede hag e ra e pinijenn.

2

— 18 — Ne guitae e gam br nem ed evit m ont d’a r skol pe evid ober vad d ’ar re ail. K arantezus oa evid e nesat hag o veva e-unan gant nebeut a dra, o lezel a gostez ar gwin hag ar c’hig, o yun bemdez kouls lavaret, e c’helle espern eur gwenneg bennak hag ober aluzenn. Da zul ha d’ar goueliou e pede da leina skolae­ rien ezommek, hag e kave tro evelse da rei d’ezo kenteliou m at. Meur a hini a c’hounezas da Zoue.

Ober a reas ànaoudegez e Ajen gand eur c'henvroad eus Plouyann, P er K intin. Hem an, goude beza bet soudard en e yaouankiz, en doa tro et kein d’ar bed hag en em roet da Zoue. Dont a reas da veza divezatoc’h lean eus Urz san t Dom inik. T roet oa ouz Doue araok m a tigouezas gant Mikael, m et kenteliou hem an hag e skoueriou a reas kalz vad d ’ezan.

Divezatoc’h ec’h en em gavo w ar h en t Mikael, hag e labourint o daou a-unan eur pennad da brezeg an Aviel, evel m ’o doa pedet a-unan e Ajen, h a graet katekiz d’an dud dizesk h a d ’a r re a oa bet gounezet gand ar brotestanted, stan k endro da Ajen.

Daoust m a veve eur vuhez santel m eurbet, Mikael ne voe ket espernet gand a n teodou fall. O veza ma rae dishenvel diouz ar skolaerien ail, e veze lavaret pep seurd geier diw ar e benn. Gouzanv a reas gant nerz-kalon ar poaniou-ze; evelato e kave kalet beza tam allet e gaou. E un deiz an’edo daoulinet en e gam br, o ouela hag o pedi, ar W erc’hez en em ziskouezas d ’ezan. « Michelig, Michelig, emezi, na ouelit ket, va Mab ho tiwallo, h a m e ho sikouro. » (1) Hag e kinnigas d’ezan teir gurunenn skedus: k u ru n en n ar w erc’hded, k u ru n en n an D oktored h a k u ru n e n n a r re a ra fae w ar a r bed.

Ci) E brezoneg eo e komze atao ar Wercïhez ouz Mikael an Nobletz.

— 19 — M ikael a voe frealzet h a kennerzet.

K em ent-m an a drem enas er penn k en ta eus a r bloaz 1600. Neuze eo e tisklerias trei keàn d’a r bed, hag en e baperiou eo bet kavet a r pez a skrivas eneb a r bed hag e ardou. Ne lakeom p nem ed eun diverra eus e sk rid : « Kenavo, bed; m e a ra y brezel d’it heb ehan, p ’e gw ir ec’h eus graet brezel d ’am Doue hag ez out m estr enebourien Doue. Me dro kein d ’it, mil** liget m a z’out. D iskleria ra n , d irak Jezuz K rist, va Zalver, a zo bet trec’h d ’it, dirag e Vam m , a r W er­ c’hez V ari, dirag an Elez h ag an holl Zent eus a r Baradoz, e fell d ’in hiviziken, hed va buhez, te rri da liam m ou, beva dishenvel diouz da lavariou. O va Zalver, Doue en ean c’h ra e t den, me a vo paour eveldoc’h ; eveldoc’h, me a garo a r groaz, an dism egans.

Roit d ’in a r c’h ra s d a zerc’hel d’am menoziou beteg a r m aro. » Evel sant F ransez a Asiz gwechaJl, Mikael a gemere evid e lôd ar baourantez hag a r groaz.

Edo gand e 23 vloaz. Ne ouie ket c’hoaz peseurd stad a vuhez a gem erfe, m et dizale e w elas ervat e tlie beza beleg. Sonjal a reas m ont e Urz a r Jesuisted, e vistri-skol, hag ive e Urz san t Fransez.

D a c ’hedal rei e c’h er diveza, ec’h en em lakeas a zevri d a zeski an theoloji, a r skianchou sak r e B our­ del adarre. Eno e klevas kelennadurez T adou Jesuis­ ted desket bras, hag e teuas, epad ar pevar bloaz m a chôm as ganto (1602-1606), d a veza e-unan desket m eurbet. Evit doare, ec’h anaveze a r S k ritu r S akr dind an envor, hag e gregaj zoken.

Met ouspenn deski, e kendalc’he da bedi h a d’ober pinijenn, rak , evel m a lavare, an deskadurez heb ar furnez ne dalv n etra. E n em skourjeza a ra e bemdez, ne zebre nem ed a r pez a oa re t evit chom beo, kous-

— 20 — ket a rae w ar a r c’halet. Mont a rae d ’an hospitaliou, d’ar prizoniou, h a gant e vignon P er Kintin, deuet ive da Vourdel, ez ae d’ober katekiz d’an dud w ar à r maez, evel m ’o doa graet e Ajen.

Goude ar pevar bloaz trem enet e B ourdel o studia ar skianchou h ag ar S k ritu r Sakr, Mikael en dije gellet ober evel m a rae re ali, goulenn digand eun eskob bennak re i d’ezan an urziou santel. An eskob eîL dije graet enklask w ar e vuhez, e zeskadurez, h a m ’en dije e gavet preparet m at, en defe roet d’ezan sakr am ant an Urz hag eur garg en e eskopti, eur garg stag outi eun tam m leve, p eadra da veva.

Evelse e veze graet en amzer-ze. N’oa ket a gloerdi.

An dud yaouank a c’hoantae beza beleien a veze kelennet pe gant beleien ail, er parreziou, pe e skoliou bras P aris, Bourdel, pe re ail.

Ar c’hiz-ze n ’oa ket eus a r re wella, Mikael an Nobletz a vevas evel eur zant e B ourdel hag e Ajen.

Met an holl ne raen t k et eveldan. Hag eun tam m m at eo gwelloc’h ar c’hiz hirio da zevel beleien, oc’h ober d’ezo trem en dre ar c’hloerdi b ih an hag a r c’hloerdi bras. Evelse e vezont anavezet m at, hag ouspenn-ze, o veva pell diouz trouz ar bed, eo aesoc’h d’ezo beza santel, tec’het diouz pep droug.

IV

Mikael an Nobletz beleget P eu rc’h ra et g an tan e studi, desket h ra s w ar a u theoloji, M ikael a n Nobletz, a-raok d istrei d a Vreiz, a reas eur pelerinaj d ’eur chapel d ’^ r W erc’hez e b ïo Bourdel. D a c ’houde, e kresk as c’hoaz e binijennou* E pad c’houec’h m iz e yunas, e chôm as hep dougenu eu r c’hrez, hag e irem enas e zerveziou o pedi hag o p leu stri w ar a r velegiaj.

E dud, laouen o welet anezan ken desket, e alie da c’houlenn b u an beza beleget, r a k sonjal a ra en t e rafe enor d ’ezo, e vij/e kinniget d’ezan a r garg dleet d’e zeskadurez.

M et h en a responte d ’e gerent: « K arg a r "veleien a zo uheloc’h eget hini eur roue pe eun im palaer.

N’eo k e t a-walc’h k aout an oad dereat, m a n ’e r k et santel a-w alc’h . R isklus eo m o n t e r garg-ze hep beza bet p rep aret m at. Ar zent a grene o reseo a n Utziou sak r. » Hag e c’houlenne digand e d ad eu r pennadig am zer c ’hoaz.

E r c ’houls-ze, a n aotrou Neuville, eskob Eeon, c’halvas da Gastell tu d d a zisp ut w ar a r skianchou sak r, hag a c’hoanteas gwelet ive M ikael o tont, rak'

a

— 22 — klevet en doa hano eus e zeskadurez vras. P lijad u r en devoe oc’h e welet hag oc’h e glevet, h a m uioc’h c’hoaz eget e zeskadurez e prizas e izelded a galon, e zantelez. D iskleria a reas dirag an holl e rofe d’ezan eu r garg uhel en e eskopti, kerk en t h a m a vefe tro.

Mikael ne voe kiet touellet, hag a ziredas buan d’ar gear d a veva eur vuhez kuzet. Met e dad, laouen holl, a reas d ’ezan eur zoudanenn gaer m eurbet, henvel ouz an h in i a zouge an dud a Iliz a re n k uhel. Mikael a gavas an tu d’en em zizober buan eus a r zoudanenn-ze, re vrao evitan, h a d’he rei d’eur beleg paour eus ar vro. — An tad, pa glevas, a yeas e kounnar, a dennas ar zoudanenn digand a r beleg paour: « N*e ket d’eoc’h, m et d ’am mab, eo em eus graet ar zoudanenn-ze. He c’h asit d’ezan. » Mikael ne fellas ket gantan he c’hem eret, hag a reas rebechou d’e dad, gârît doujans, o veza m ’en doa gwall-gaset eur beleg hag en em lakaet w ar var da veza eskum m unuget.

An tad a zavas keuz gantan hag a gasas a r zouda­ nenn d ’ar beleg paour.

Evelato e tisplije d’ezan doare beva e vab. Pedi a reas anezan da c’houlenn eur garg uhel en eskopti, eu r garg a oa vak... R et eo d’it, emezan, kaout eur garg bennak evit beva, ra k diganen-me n’e pezo k et kalz a beadra. N’out ket ar c’hosa, breudeur h a c’hoarezed e peus da ran n a ganez; da lod ne vezo ket pounner. P ’e gwir out deuet m at gand an aotrou *n eskob, e pezo da c’houlenn. » Met a r m ab a respountas en doa aon o sam m a e «iouskoaz gand eur garg re uhel. « Penaos, eme an tad, goude ar pez am eus graet evidout, goude beza dispignet ouspenn daou vil skoed evit da skolia,

— 23 evelse eo oun paet ganez? Ne fell ket d’it kem eret eur garg a rofe d’it p eadra da veva hag a dolfe enor var da dud? »

M ikael a respountas e vije gwelloc’h gantan diw all al loened eget beza e penn eur m anati pe eur barrez. « Mat, eme an tad, diw all a ri al loened evel m a

— 24 — c’houlennez. » Hag epad eur penuad Mikael a voe karget da ziwall a r chatal. Erfin e dad e lakeas er meaz eus e di.

Mikael en em dennas e ti e vagerez. H oum an a ran n as gantan an tam m b ara he doa, h a Mikael, an doktor, a vevas eno evel an distera eus a n dud. Trem en a rae e am zer o lenn ar S kritur Sakr, oc’h ober katekiz d ’ar vugale, o c’houlenn aluzenn evit peorien ar barrez. Da zul e veze gwelet etouez an dud dister e iliz Plougerne. E dud o doa mez gantan. Ar re ail o doa truez outan, h a m eur a hini a lavare oa bet direizet e benn gand ar studi, en doa labouret re ha kollet evelse e skiant vat.

Goude beza trem enet evelse eur c’houec’h miz ben­ nak, e c’hoanteas m ont da Bariz, da welet doktored skol vrudet ar Sorbon, gand ar fïzians da gaout w ar e h ent eun den fu r h a santel gouest d’e alia ha da ziskouez d ’ezan an h ent a dlie kem eret.

E dad a roas d’ezan peadra da vont da Baris, gand ar fizians e c’houlenfe beza beleget e P aris hag en defe, da c’houde, eur garg e eskopti Léon.

Mikael a yeas da glevet doktored ar Sorbon, m et desket en doa e Bourdel hag e Ajen kem ent a veze displeget er Sorbon, ha ne reas nem et en em lakat da studia yez an Hebreed (ar Juzevien), evit gellout lenn ar S k ritu r Sakr er yez-ze.

Ar pez a gavas a wella e P aris a voe eur sturier, an Tad Kotton, jesuist, kovesour ar roue, b ru d et dre e brezegennou hag e zantelez. Mikael a zigoras d’ezan e ene, a lavaras p etra c’hoantae: labourat evit gloar Doue h a silvidigez an eneou o prezeg e Breiz, hep k lask na karg uhel nag enoriou.

An Tad Kotton e alias da zerc’hel m at d ’ar c ’hoant santel-ze h a d a c ’houlenn an urziou sak r hep dale pelloc’h.

— 25 — M ikael a zentas, en em roas d’ar bedenn, hag e voe beleget e Paris, d ’an oad a dregont vloaz.

Dont a reas da Blougerne da lavaret e oferenn genta. Evit doare, edo ar c’hiz, en amzer-ze, d’obeir leinou bras, p a veze eun oferenn nevez. Pedet e veze a r gerent, a r vignoned, an amezeien, tri c’hant, pevar c’h a n t den a-wechou, hag e veze pep seurt c’hoariou goude lein.

Mikael, evit enebi ouz a r c’hiz fall-ze, a lavaras e oferenn dirag e gerent hepken, h a ne voe, da c’houde, na lein vras na c’hoariou.

M ikael oc’h ober p in ije n n e T rem enac’h

CHAPEL SANT MIKAEL e Plouguerne, (1) gant Yv. Floc’h.

E u r weclr beleget, penos e trem eno e vuhez? N’e ket kargou uhel eo a glasko. Pell zo en deus lakeet en e benn poania gand e genvroiz da zeski d’ezo o c’hatekiz, d’o farea eus ar giziou fall a zo skignet en o zouez, d ’o zrei ouz Doue, evit m a kaso Breiz eleiz a eneou d’ar Baradoz. Met evit gôuiiit an eneou, eo ret beza santel m eurbet. Hor Zalver, a-raok en em lak at da brezeg an Aviel, a drem enas 40 dervez er (1) Ar chapel-man a zo savet eun tregont metr bennak diouz an ti e chômas Mikel an Nobletz ennan endra m’edo oc’h ober taolennou ar Mision.

— 27 — gouelec’h, o yun, o pedi, oc’h ober pinijenn. Mikael a c’hoantae ive p rep ari e ene, hag ec’h en em dennas en eul lec’h gouez, e kichen a r m or bras, e Trem en a c ’h. L akat a reas sevel eun tam m ig ti goloet gant plouz, hag eno e trem enas tost da eur bloaz, o pedi hag oc’h ober pinijenn. K ousket a rae w ar an douar noaz, eur imaen dindan e benn, dougenn a rae eur gouriz reu n h a tam m lienaj ebet. E n em skourjeza

TY MIKAEL AN NOBLETZ, (1) skeudennet gant Yv. Floc’h.

a rae betek lak at ar gwad da redet. Ne zebre nem et e u r wech bemdez, h ag eun tam m yod heiz hep laez nag am ann nag holenn. Ar yod-ze a veze digaset d’ezan en eur skudell gand eur vaouez eus a gichen, ha servichet dre eun toull p ren estr a oa w ar e lochenn. Ne (1) Ti savet war lec’h ha stumm an ti bihan ma tremenas Mikel an Nobletz eur bloaz ennan e Tremenac’h.

— 28 — eve nem et dour, ha c’hoaz eun nebeudig hepken. Ober a reas droug d ’e stomog, h a betek fin e vuhez en devoe da c’honde droug stomog. « Met, emezan, m ’am eus graet droug d ’am stomog, d’am ene am eus graet vad.

Ne gwitae e lochenn nem et evit tn o n t da lavaret an oferenn dek m u n u t vale ac’hano, da iliz Trem enac’h, iliz hag a zo bet goloet gand an trez, er bloaz 1720; ne gomze gant den, nem et pa z’ae da govez.

Pedi, prederia w ar gwirioneziou a r relijion, studia ar skiantchou sakr, setu petra rae e doug an deiz.

Neuze ive eo e sonjas en doare d’en em gem eret evit kelenn ar bobl, dre skeudennou, taolennou, parabolennou.

E u r pennadig a-raok m ’-oa fin d’e vloaz, e kw iteas Trem enac’h, ra k eur vaouez teodet fall en em lakeas da lavaret pep seurt traou diw ar e benn h a da zevel an dud enep d’ezan.

Divezatoc’h e tiredo kalz pelerined da D rem enac’h, d ’al lec’h m ’oa bet ennan Mikael oc’h ober pinijenn, h a kalz grasou a vo roet eno d’ezo.

VI M ikael en em la k a d a b rezeg e P lo u g e m e Goude beza graet kem ent a binijenn, pedet kem ent an Aotrou Doue, Mikael, entanet e spered hag e ga­ lon, en em lakeas da brezeg an Aviel e pep lec’h, en iliz, w ar an hentchoü. Mont a rae dre barrez Plougerne da glask an dud en tiez, er parkeier; pa veze foar, m arc’had, ec’h en em lakae w ar an hentchoü a drememe dreizo an dud, hag e kom ze d’ezo eus Doue, a r relijion, silvidigez an ene. Da zul e veze gwelet a-wechou er parreziou tro w ar dro da Blougerne, o prezeg, oc’h ober katekiz d ’ar re vras h a d’ar re vilian, o kovez an dud. Gourdrouz a rae kalet an dizursiou hag a r pec’hejou m ’en em roe an dud d’ezo, hag e tiskoueze d ’an holl h ent ar Baradoz.

Met, evel m ’eo bet lavaret, den ebet ne c’hell beza profed en e vro. Mikael a voe kem eret gand eur c’halz eus e genvroiz evid eun diskiant, eur beleg foll. Evelato ar beorien h ag a r re glanv sikouret h a frealzet gan tan e gleve gant p lija d u r hag a zente ouz e gomzou.

E gerent o doa ato poan h a mez o welet penaos e veve o m ab. T ud a re n k uhel evel m a z’oant, gwelet o m ab o tiskenn k en izel-ze! Pebez rann-galon evito!

E u r m ab ken desket, en dije graet d’ezo, m a karfe, kem ent a enor, setu m a ra fae w ar m adou hag enoriou a r bed!

— 30 — Pa veze e Kerodern, goude beza lavaret e oferenn e chapel sant Glaoda, Mikael, distro d ’e di, a gemere eun tam m bara du, e zrailhe en eur skudell, hag a dole w arnan eur banne zoubenn, soubenn mevelien an ti, ha setu peseurt p rejou dister eo a rae.

E dad, dallet gant ar gounnar, a voe m eur a wech w arnez skei w arnan. Ar vam m a glaske difenn he m ab; evelato n ’oa ket evit kaout m at a r vuhez a rene.

E vreudeur hag e c’hoarezed, pa gemere M ikael e zac’h evit m ont d ’ar parreziou tosta, a lenve hag a lavare: « Siouaz! Ar b a rr en deus kem eret adarre h o r breur. » E u r b arrad klenved, eur b arrad follentez, setu petra groge en o breur, w ar a gredent.

Abeinn ar fin an lad ne c’hellas m ui derc’hel w ar e gounnar, ra k ne gleve bemdez nem et pep seurt traou diw arbenn Mikael, hag e lakeas anezan er meaz eus e di, en eur lavaret: « Re bell zo e c’houzanvan ac’hanout. Mervel a ra n gand ar vez. K uita va zi, ha kerz d’al lec’h m a kari. »

VII

M ikael an N obletz a g en d a lc’h d a la b o u ra t e P lo u g e rn e V

Kaset k u it eus ar gêr gand e dad, Mikael en em lakeas etre daouarn Doue, evel m a reas gwechall sant F ransez a Asiz, a c’hoarvezas g antan ive hevelep tra. « O va Doue, a lavaras Mikael, da belec’h ez in brem an nem et davedoc’h? C’houi eo T ad a r beorien hag an emzivaded. Va c’hem erit, va Doue, evit ho pugel.

Roit d’in ar c’h ra s da veza ivez ho pugel. R o it d’in ar c’h ra s da veza eur bugel sentus h a leun a fizians ennoc’h. Va h en tch it: m e a raio a r pez a c’houlennot diganen. Ho pezet truez ouz va zad h a va m am m , h a n ’o c’hastizit k et evid ar pez o deus graet enep d ’in. » E lec’h m o n t pell eus Plougerne, M ikael a jom en e barrez, en deus c’h o an t da c’h o u n it holl da Zoue.

E ti e vagerez vat e kavo ad arre dor-zigor. Ac’hano ez aio dre ar barrez d ’ober katekiz h a da brezeg.

E u n dudi oa e welet etouez a r vugale, o kelenn anezo, o teski d ’ezo o fedennou, a r Bâter, Ave, Credo, Confiteor, gourc’hem ennou Doue hag an Iliz. H abask, m adelezus, e c’houneze b u an a r vugale, hag a r rem an a rae ar pez a veze goulennet diganto.

— 32 — Met, m a ’z oa habask gand ar vugale, pa veze o prezeg d ’ar re vras e komze gant nerz ha dispont eneb a r pec’hejoUj a r giziou fall. Gand ar vugale oa evel eun oan, a skriv an T ad Maner, m et yudal a -rae evel eul leon w ar bec’hejou h a siou fall ar re vras, al laeronsi, ar vesventi, an hudurnez, ar festou, dansou, c’hoariou noz. E u r c’hiz fall a oa w ar ar meaz en e am zer: ar c’hiz da vont da veilha, epad ar goanv, gwech en eun ti, gwech en eun ti ail. V ar zigarez neza, ober stam m , ar m erc’hed en em vode evelse, en eun hevelep lec’h. Met a n dud yaouank, potred, plac’hed, a gave tro evelse da vont da c’haloupat noz, hag e veze dizursiou. Mikael a skoas kalet w ar ar giziou fall-ze, h a m at a reas, ra k gant hevelep giziou ne vez ket pell e u r barrez evit beza kollet.

Skier eo, e brezegennou ne blijent ket d’an oll. Ar wirionez a zo kasaüs. An dud fall eus ar barrez a glaskas m eur a wech en em gaout gantan w ar an hentchoü m a trem ene dreizo, evit skei gantan. E un diientil eus e gerent a c’hoanteas, betek teir gwech, e laza gand e gleze, m et ne c’hellas ket e baka. E un deiz, en iliz, edo o vont da denna v arnan eun taol pistolenn. Mikael, e lec’h tec’het, en em lakeas w ar e zaoulin, a zispakas e vruched. Dirag eun hevelep nerz-kalon, an dijentil a jornas souezet ha ne dennas ket.

M eur a hini eus beleien ar barrez en em zavas ive en e eneb hag e dam allas d irak vikel vras Kastell, an aotrou Gat. M ikael n ’en doa gwenneg ebet evit m ont betek Kastell, hag a ran k as goulenn digant fabrik ar barrez p re sta d ’ezan eiz real.

Ar vikel vras a welas buan oa bet tam allet Mikael dre warizi, hag e lec’h e goundaoni, e bedas da veilha var doare beva e dam allerien. M ikael a reas evel m ’oa

— 33 — goulennet digantan, n an n dre gasoni, m et evit m ad an eneou hag enor an Iliz.

Met ar re a voe diskleriet gantan en em unanas etrezo hag en em glem m as en dro-m an ouz an aotrou ’n eskob e-unan. An trec’h o defe bet, m a ne vije ket bet difennet Mikael gand an aotrou Louet, vikel vras, en doa anavezet p ’edo v ar a r studi.

3

VIII M ikael a n N obletz a lak e dad, e vam m , h ag e c’hoarezed d a g erzo u t d re h e n t a r zan telez E dad a jom e ato k o unnaret outan. Poan a rae d’ezan e welet o ren eur vuhez paour ha dister, gwisket fall, bevet fall, hep k arg ebet, goude beza bet keit am zer er skol. E un deiz zoken, dallet gand a r goun­ nar, ez eas w ar e lerc’h gand eur vaz, da glask lopa w arnan. Met Mikael a c’hellas tec’het k u it en eur redet, hag a viras evelse ouz e dad d ’ober an taol fall a oa en e benn.

Antronoz, eun deiz sul, Mikael a bignas er gador, hag a reas eur brezegenn gaer w ar deveriou an tadou hag ar m am m ou h a deveriou ar vugale. E dad, an aotrou a Gerodern, a oa en iliz, hag o to n t d ’ar gêr, e lavaras d’e w reg: « Mat! E u r prezeger dispar eo h o r m ab evelato. E zoare beva a zisplij d’in, m et er gador e lavar traou kaer. H ent an Nenv a ziskouez. » Ar prezeger en doa gwelet e tiskenne e gomzou e kalon e dad. Bemdez e pede evitan, h a leun a fizians e Doue, ez eas d’e gaout da Gerodern. Digem eret m at e voe. An ta d n ’oa m ui kounnaret, komz a reas brao ouz e vab. H em an neuze a gem er an hardisegez da rei eur gentel d ’e dad, evid e c’hounit da Zoue. E un dou m ad ig p ri a lak en eur skudell h a dour da c’houde. « Meskit an dour hag ar p ri », emezan d’e dad. P ’en devoe m esket, e lavaras d’ezan: « Ha gwe-

— 35 — îet a n t h o skeudenn en dour-ze? » — « Ne c ’hellan ket gwelet, ra k re denval eo. » — « Mat, em e Vikaet, hoc’h ene a zo evelse ive. Ne c’hellit ket en em anaont ennan, o veza m ’eo reu stlet h a tenvalaet gand a r garantez direiz evit m adou a n douar-m an. > Gras Doue a ziskennas e kalon an tad, a lavaras keTkerrt : « P e tra am eus d ’oher? L av arit d ’in . » Mi­ kael a roas d ’ezan eu r reolenn a vuhez. An ta d a zentas ouz aliou f u r e vab. A-nebeudou e tistag as e galon diouz trao u ar bed-m an, hag ec’h en em droas a-zevri ouz Doue. O ber a reas aluzennou kaer, m at e voe da bedi, lavaret a rae bemdez ofiz a r W erc’hez, pleustri a rae w ar gwirioneziou a r relijion, hag epad a r pem p bloaz m a chôm as c îlO a Z w ar ctn douar, e voe eur c’h risten eus a r re wella.

Ar vam m a voe ive gounezet. Ato oa bet eur gristenez vat, m et ne gom prene ket a-w alc’h p e tra eo talvoudegez an eneou, ne gom prene k et m at en. dije he m ab tro et kein da vadou hag enoriou a r bed evit gounit eneou da Zoue. Mikael a reas d’ezi prezegennou e chapel K erodern, hag ar vam m a zavas buan beteg an uhela santelez. Beva a reas er bed evel al leanezed en o leandi. T ri bloaz goude he fried e voe skoet gand a r m aro, hag he devoe a r jo a da welet he m ab en he c’hichen evid he frep ari da vont dirak Doue.

O uspenn e dad h ag e vam m , e c’hounezas ive e c’h o ar Mac’h arit. H oum an, he deus sikouret kem ent he b re u r en e visionou, a oa, ez yaouank, eu r plac’Ü vat, karantezus, m et eun tam m ig re droet ouz a r bed hag e blijadureziou. M ikael a-nebeudou he distroàs diouz follenteziou a r bed hag a reas d’ezi dilezel an dilhad kaer, a r perlez, an dantelez hag a r seizennou.

E u r c’h o ar ail, Anna, yaouankoc’h eget Mac’h arit,

— 36 — a c’hounezas ive. O diou e voent lakeet gantan en eun ti eus ar vourc’h. Eno ez aent bemdez d ’an ofe­ renn hag e teskent gand o b reu r gwirioneziou ar relijion. O c’has a rae da welet ar re glanv, ar re baour, hag e tisplege d ’ezo an doare d’ober katekiz, da frealzi an dud poaniet.

Setu eun diverra eus labour Mikael an Nobletz e Plougerne. H ada a reas greun an Aviel er barrez-ze.

Ar greun a zavo, h a re all a eosto. Abaoe tri c’h an t vloaz Plougerne a zo bet ato eur barrez vat, he deus roet eleiz aj veleien, a leanezed d’an Iliz h a m aget kristenàen eus ain dibab.

IX M ikael a n N obletz e M ontroulez e lean d i s a n t D om inik E M ontroulez ez oa eul leandi eus a urz san t Do­ m inik, hag ennan an T ad K intin, m ignon bras Mi­ kael, abaoe m a oant bet w ar ar studi e A jen hag e Bourdel. An T ad K intin a oa eul lean santel, m et al z' leaned ail, e genvreudeur, n ’oant ket d’a r m are-ze direbech a-walc’h. E lec’h k a re t ar bedenn hag a r binijenn, e k lask en t kentoc’h beva en o aes, dibreder h a lezirek. An T ad K intin a glaske o digas adarre w ar an tu m at, sentus ouz reolenn san t Dom inik, hag a roe d ’ezo kenteliou h a skoueriou santel, m et ne Veze k et selaouet.

Mikael an Nobletz, aet da Vontroulez, a voe aliet gand e vignon d a c’houlenn ive beza digem eret el leandi : « Ma vijem p hon daou am an, e c’hellfem p dont a-benn da lak at urz vat en ti, h a kem ent-se a vefe talvoudus bras evid ar vro-m an. » Mikael a zentas ouz e vignon, L aket en deus en e spered beza m isioner e Breiz, m et leaned sant D om inik a zo dreist pep tra prezegerien, hag e c’hello prezeg d ’e genvroiz kem ent h a m a karo.

Digem eret e voe el leandi, hag ec’h en em roas d ’ar bedenn, d ’a r bin ijen n m uioc’h eget biskoaz. Met ne blijas tam m ebet d ’e genvreudeur. Doare en doa da glask ober skol d ’ezo.

38 — E u r wech, dreist-holl, e roas d’ezo eur gentel galet.

E u r plac’h yaouank eus a Vontroulez o veza deuet da vervel, he m am m a c’houlennas digant Tad Rener ><n Dom inikaned m a vefe beziet he m erc’h e chapel al leandi. E r mare-ze e veze beziet kalz tu d en ilizou.

An Tad Rener a oa bet gwechall m estr-skol bugale an

Manati Sant Dom inik e Montroulez

itron-ze, hag a roas e aotre. Ouspenn-ze, e kichen ar bez, ar vam m a lakeas skeudenn he m erc’h livet kaer.

Ar skeudenn n ’oa ket gwall zereat, ar vruched a oa hanter-zispak, h a n ’e ket en eur chapel oa lak at he­ velep skeudennou. An dud diw ar a r maez, pa zeuent d ’ar chapel, a bede dirag ar skeudenn, o kredi oa skeudenn ar W erc’hez, a r pez a rae da dud M ontrou­ lez c’hoarzin goap : « E u r vez eo », a lavare Mikael alies. Met k aer en doa en em glemrn, ar skeudenn a jom e ato er chapel.

— 39 — E u n deiz ne c’hellas m ui en em zerc*h!el; hag e kem pennas a r skeudenn, evit na rafe m ui droug. Ar vam m , p a welas, en em glem m as ouz an T ad Rener, o lavaret ne rofe m ui n etra d ’al leandi, m a ne vefe ket kastizet an hini en doa graet an taol fall-ze.

Evit ne vefe tam allet hini ail ebet, Mikael en em ziskuilhas heb aon. L aket e voe e pinijenn, skourjezet, kastizet en eu n doiare kriz, h a tolet e r m eaz eus al lean­ di, ra k n ’oa ket c’hoaz stag ouz an Urz, n ’en doa ket c’hoaz en em vouestlet.

An T ad K intin a oa lean hag a jom as en ti. P oania a reas gant nerz-kalon d a w ellaat an traou, hag ugent vloaz goude, reolenn san t D om inik a oa ad arre heuliet m at e leandi M ontroulez hag en tiez ail eus a Vreiz.

X

Mikael an Nobletz o prezeg e Montroulez hag e eskopti Treger Ar pez a c’hoarvezas gant Mikael a reas kalz trouz e Montroulez. An d arn vrasa eus an dud a c’hoarze goap d ’ezan. Ar re o doa «un tam m truez o utan a lavare en doa kollet e benn oc’h en em skuiza re gand ar studi hag e binijennou re vras.

Hen a c’houzanve pep tra heb en em glemm. Didam all a rae zoken an D om inikaned, en eur lavaret oa aet e-unan m arteze dreist a r m uzul.

•Hag, e lec’h fall-galoni, ec’h en em lak a da labourat.

Goude eun nebeut am zer trem enet e ti e dad, e teu a-nevez da Vontroulez. Kaout a ra lojeiz e kichen leandi an D om inikaned; o gwelet a ra alies o trem en, hag gant doujans e salud anezo.

Doue a gar an dud izel a galon hag a ro d’ezo e c’hrasou. Mikael, gand aotre an aotrou ’n eskob, a ra katekiz en eur chapel eus a ger hag en e di, hag eleiz a dud a zired d ’e zelaou hag a zent ouz e genteiiou.

Gounit a reas da Zoue eun dimezell a ren k uhel, Franseza a Gizidik. E un deiz, goude eur brezegenn, Mikael a c’houlennas diganti ha laouen e vefe o servicha Doue evit m at. An dimezell a lavaras ya. Mikael neuze a ziskouezas d ’ezi oa ret dilezel a-grenn a r béd hag e follenteziou, h a kem eret kroaz Jésus K rist e

— 41 — trede Urz Sant Fransez. An dim ezell a asantas ad arre, m et o tisk leria e ran k e da genta goulenn aotre he m am m : « Ma k irit, eme Vikael, m e a c’houlenno an aotre-ze evidoc’h. » Hag ez eas da gaout a r vam m : « D ont a ran, emezan, da ginnig d ’eoc’h a r gwella mab'-kaer a c’heilfe beza kavet. Morse ne zello ouzoc’h a-dreuz, ne lavaro n eîra d ’ober poan d ’eoc’h, n ’ho kaso k et er maez eus ho ti, evel m a ra kalz re ail. » Ar vam m a oa souezet, ra k n ’he doa klevet hano ebet c’hoaz eus eur m abkaer evid he m erc’h. « Ar pried-ze, eme a r beleg, eo Hor Zalver Jésus K rist, hag ho m erc’h a fell d’ezi en etm rei d ’ezan, en eu r ober fae w ar a r bed. Ho m erc’h ne vo ket kollet evidoc’h. Chom a raio en ho ti, d’ho sik o u r h a d ’ho frealzi en ho kozni. » A r vam m a roas laouen he aotre, hag an dimezell n ’he devoe ken d ’ober nem et senti ouz kenteliou Mi­ kael. Hem an, evit he lak at da zevel uhel uhel er zan­ telez, a c’houlennas diganti trao u dies, kalèt m eurbet : dilezel he dilhad kaer, gw iska eu r zae hag eur vantell graet gant danvez dister, liou louet d ’ezo, eur gouriz kanab, eur c’houef rouz, h a m ont evelse dre ger Mon­ troulez heb aon. An dud a jom e m an tret da zellct outi, a c’hoarze, a rae goap. An dimezell a gontas ar boan he doa bet, m et Mikael, didruez, a c*houIer:<»a? m uioc’h c’hoaz diganti, he c’hasas da welet he c’he* re n t w ar a r maez, a oa holl tu d jen til, o chom er maneriou tro w ar dro. Da c’houde e roas d ’ezi tri zra : eu r gouriz re u n ; eur skourjez hag eur penn-m aro.

An dimezell, o senti, a voe trec’h d ’a r bed, a reas fae w ar e follenteziou. A dalek neuze e vevas eur vuhez a binijenn, eur vuhez santel beteg he m aro a c’hoarvezas d ’an oad a 82 vloaz. Bemdez e kleve an oferenn hag e rae pedennou h ir h a birvidik; yun a

— 42 — rae, ouspenn ar c’horaiz, bep gwener hag epad an Asvent. Ne ehane tam m da- labourai.

Franseza a Gizidik a reas eur vad souezus e Môntroulez, h a dreist-holl en he farrez Sant-M artin. Gand he danvez e sikoure an dud ezommek; digem eret a rae en he zi a r re baour, ar re glanv, hag e roe d’ezo kem ent o deze ezomm.

E un deiz e voe gwelet o tont da Vontroulez eur plac’h yaouank gwisket evel an d u d diw ar ar maez, m et stum m et m at h a doare d’ezi da veza eu n dijentilez bennak. Hounnez oa Mac’h a rit an Nobletz, galvet gant he b reu r da labourat e Montroulez. Graet he doa hent gand eur baourez koz ha chenchet dilhad ganti, hag e touge, en eur zont e Montroulez, eul lostenn lien rouz hag eur boutou-koad. He breur en devoe poan oc’h he anaout, m et laouen e voe o welet edo e c’hoar w ar h ent ar zantelez, hag e rae fae w ar a r bed. He c’has a reas da gaout Franseza a Gizidik. H ou-m an he gwiskas paouroc’h c’hoaz, a roas d’ezi eul lostenn liou louet, n ’oa henvel nem et ouz eur zac’h ; hag eur bisac’h ouz he c’hein, eur skudell brenn en he dourn, Mac’h a rit an Nobletz en em lakeas e kichen doriou an ilizou, eun deiz gouel bras, da c’houlenn an aluzenn. evel pa vije bet eur vaouez kez n ’oa ket gouest da c’hounit he boued. Kalz arc’h a n t a zastum as, hag he devoe peadra d a zikour ar beorien. Met, daousfc d’ezi da veza gwisket fall, e voe anavezet gant m eur a hini.

Hep mez ebet e c’houzanvas a r goaperez, hag adalek neuze e voe trec’h m at d ’ar bed, ne voe m ui toueliet gand e blijadureziou, e follenteziou.

P a voe evelse tem zet he c’halon, he b reu r he lakeas e ti eun intanvez santel da zeski a r vicher a gemenerez, hag a roas d ’ezi eur reolenn a vuhez k er striz hag hini eul leanez. He gourdrouz a ra e alies evit rei tro

— 43 — dezi da c’ho u n it ato «un d ra bennak, da gaeraat he ene, hag e savas uhel m eurbet e skeul a r zantelez.

MuiocTi ez eas w ar araok e bloaz eget re ail e GO vloaz, a lavare he breur.

L ak at a reas anezi ive d ’ober kateliz d 'a r m e rc h e d h a d ’ar plac’hed yaouank. He madelez, he habasked a c’houneze an holl.

Setu p etra reas Mac’h a rit an Nobletz : sikour he b reu r, evel a r m erc’hed santel a welomp, e penn kenta an iliz, o sikour an ebestel.

M ikael a skignas e M ontroulez kelennadurez an Aviel, hag a zeskas d a galz a dud an doare da garet h a da zervicha Doue. Evelato an holl n ’edont ket a~du gant an. Kalz beleien a gave abeg ennan, ra k ne rae n etra evel ar re ail. « N ann, e gwirionez, a skriv an T ad M aner, nann, n ’oa ket henvel ouz a r re ail. Ne veze gwelet m orse en tavarniou, ne zarem prede k et an dud vras h a pinvidik, n e eve ket a win, n ’en doia k et a aon o skei v ar giziou fall h a lavariou d isk ian t a r bed. » Geriou flem m us a skrive an T ad M aner!

Goulennet e voe digand eskob T reger difenn outan pignat er gador brezeg. Met an aotrou *n eskob, e lec’h kred i dioc’h tu ar pez a lavare an dam allerien, a reas enklask, h a goude beza anavezet peger santel h a pegen desket oa Mikael an Nobletz, e pedas anezan d’o­ ber m isionou e pep k o rn eus e eskopti.

M ikael a zentas, laouen holl, hag evel n ’oa ket gouest e-unan d ’ober eun hevelep labour, e c’houlennas digand an T ad K intin dont d’e zikour. Al labour a voe ra n n et etrezo. An T ad K intin a brezege, h a Mi­ kael a rae katekiz. M ikael a fellas d’ezan beza evel servicher an T ad K intin h a senti outan gand ar vrasa doujans.

44 N’e ket hepken en ilizou e labourent, m et ive er maez, w ar an hentchou . Boda a raen t a n dud e kichen eur groaz bennak, hag eno e roent d’ezo da glevet gwirioneziou ar relijion. Evit m a tougfe frouez o frezegennou, e pedent kalonek hag e raen t pinijennou bras. E un tam m b ara zegal a veze a-walc’h d’ezo evit trem en o dervez.

E pad tri bloaz (1609-1611) e labourjont e eskopti Treger, ha kalz vad a voe gret epad an tr i bloaz-ze.

XI

Mikael an Nobletz e enezennou Eusa, Molenez, Baz Goude beza prezeget e eskopti Treger, M ikael an Nobletz a zistroas da eskopti Léon, a gare m eurbet, ra k ennan oa ganet. « K aret a rae an eskopti-ze, a skriv an T ad M aner, evel perlezenn eskoptiou Breiz ha F ran s. N’eo ket ganet c’hoaz an hini en dije gwe­ let protestanted, heretiked, ginidik eus bro Léon. » Met, m a z’oa bet diw allet m at an eskopti diouz an heretiked, evelato an dud n ’o an t k et desket a-walç*h w ar o c’hredennou, h a m eur a c’hiz fall a oa da zisc’hw rizienna.

M ikael a yeas d a genta da enezenn E usa a oa enni neuze w ard ro pevar m il den, m uioc’h eget hirio. Gwail vor a zo etre an douar b ras hag an enezenn, ha, p ’en em gaver, eo dies pignat en enezenn, ken u h el h a ken sounn eo an aotchou. A balam our da-ze n ’oa k et kalz a zarem pred etre E u sa hag an douar, hag eskibien K astell n ’ez aent k et d ’an enezenn.

N’oa nem ed eu r beleg e E u sa evit kem ent ail a dud, hag evelato oa chom et eur b arrez kristen. An dud a oa m adelezus, santel; a r pec’hed h u d u r n’oa k et anavezet en o zouez, en em glevet a raen t, hag a r peoc’h a rene en enezenn. Ne vanke d ’ezo nem et beza desket m uioc’h w ar a r relijion, h a to staat aliesoc’h ouz ar zakraananchou.

— 46 — Mikael a voe digem eret m at e Eusa. U nan eus an dud pinvidika e bedas da zont da jom d’e di hag a brep aras d ’ezan eur gam br dereat. Met n ’ez eas ket da gousket er gambr-ze. W ar a r c’halet eo e kouske, gand eur m aen dindan e benn.

An eneziz, souezet o welet peger santel oa, a zirede da glevet e brezegennou hag e gatekiz, h a goude beza bet kenteliet a-walc’h, e c’houlennent holl kovez ha kom m unia.

Mikael a zeskas da bersoun E usa e zoare da zisplega ar relijion d’an dud, hag evelse ar vad en doa graet e-unan a voe kendalchet w ar e lerc’h.

Eus E usa ez eas da Volenez. Digemeret m at e voe ive h a selaouet gant doujans. Met eur c’halz eus ar wazed a oa o pesketa h a ne c’hellent k et klevet e breze­ gennou. P etra ra ar m isioner? P ignat en eur vag h a m ont da glask a r besketaerien. P a veze digouezet el lec’h m a vezent, e lavare d’ezo to staat ou tan ; neuze « e save w ar ar vag uhela hag ac’hano e kelenne a r bes­ ketaerien bodet endro d ’ezan. E un deiz e kom zas gant kem ent a nerz eus a n ifern h a poaniou Hor Zalver, m a voe gwelet an dud-ze o lenva hag o kem eret kerdin o bagou evid en em skourjeza e p inijenn d ’o fec’hejou.

A raok distrei d ’an douar bras, M ikael a c’hoanteas m ont da Enez Vaz, ugent leo diouz Eusa. Epad a r veach e son je e Sant Pol a Léon en doa prezeget gwechall goz e E usa hag e Baz. A r feiz a oa ato beo e Enez Vaz, m et an dud n ’oant ket desket w ar ar relijion, h a kalz giziou fall a oa en o zouez. Ar beleg kalonek en em lakeas da labourat kerk en t h a m a tigouezas. D ion wech bem dez e prezege hag e rae katekiz. E u r paotrig en doa digaset gan­ ta n evit diskouez d ’an eneziz penos e vez gret katekiz.

Ar paotr-ze a oa boazet da respont ouz a r goulennou,

— 47 — ha p ’en deveze respontet, Mikael a îavare d ’ar re vih an h a d ’a r re v ras: « L avarit brem an d’ho tro evel a r paotr-ze. » Evelse e voazas anezo da zeski ar c’hatekiz. Kovez a raen t ive o fec’hejou, h a Mikael dre e vadelez, e zousder, a roe fizians d ’ezo, hag e tizoloent o holl fec’hejou. « A rabat k lask kuzat n etra ouzin, emezan, ra k m e a anavez kem ent hoc’h eus graet. » E u r c’hovesour oa eus a r re wella.

An holl a voe gounezet gantan, h a p ’o c’huifeas, e voe skuilhet daelou puilh e Enez Vaz. Boda a reas an dud eur wech c’hoaz. « Kenavo, va bugale ger, emezan.

Doue am galv da vont d’eul lec’h ail. Deuet oun en ho touez da ziskouez deoc’h h en t ar Baradoz. M’am befe gellet, gant gras Doue, savetei eun ene hepken, nag e vijen eurus! » E h an a a ran k as, ra k an holl a lenve hag a zifronke. Abenn eun tachad e kendalc’has : • « Setu am an eun dervez, em ezan. N a lenvit ket, va bu­ gale, jn e t dalcTiit sonj eus a r pez am eus desket deoc’h.

K arit h a servichit Doue a greiz kalon. D re ar binijen n gwelliait h o puhez. Kentoc’h m ervel eget ober poan da Zoue dre a r pec’hed! » Gand eur vouez kren v e la­ varas a r c’homzou-ze, hag e tiskoueazs da c’houde eur groaz ruz w arni eur penn m aro. « Hag u n an bennak a zo am an h a ne gredfe ket e vo eun deiz e benn henvel ouz a r penn m aro-m an? Mat ! E lezel a ra n ganeoc’h evit m a prezego d ’eoc’h em lec’h. E n han* Doue, pleustr it w ar a r m aro. P a vezot oc’h ehana, p a vezot o tebri, pa vezot o ïabourat, sonjit e ran k o t mervel. Grit fae w ar a r b(ed, ra k m ervel a ran k o t.

E nebit ouz a r c’hoantegeziou fall h a direiz, ra k m er­ vel a rankot. Na stagit ket ho kalon ouz m adou h a plijadureziou an douar-m an, ra k m ervel a rankot. » — Kqmz a reas d ’ezo ive eus a n tr i banniel: a r banniel ruz, ar banniel gwenn, ar banniel du.

— 48 — « Ar banniel ruz, emezan, a zigas sonj d’eoc’h eus Pasion Hor Zalver. P leu strit w arni epad ho puhez penn da benn. Stourm it dindan ar banniel-ze, hag e vezot trec’h d ’hoc’h enebourien, youlou h a siou fall. Hag en ho kalon e vo karantez Doue gand an holl vertüziou.

Ar banniel gwenn a zo eur skeudenn eus a r zakram anchou a laka k aer an ene. Deuit alies da govez ha da gom m unia, h a gand an daou zakram ant-ze e chomo glali hoc’h eneou. Ar banniel du a zo skeudenn an daonasion, h a m a ne fell ket d’eoc’h dilezel ho p u ­ hez fall h a poania, e vezot daonet ha daonet evid ato. » Mikael a lavaras neuze da dud Enez Vaz kem eret ive o banniel, en em rei da Jésus K rist en deus gouzanvet, a zo m aro evito, beza aketus da zakram anti, evid en em ziwall evelse diouz an ifern ha gounit ar Baradoz.

P a ziskennas eus ar gador, an holl e heulias beteg ar vag a dlie e gas d’an douar bras. Ne vije ket bet grêt m uioc’h a enor da eur roue. Daelou a zivere eus an daoulagad, an holl a drugarekae a r m isioner, a* lavare kenavo d’ezan, h ag e chom jont pell er porz da zellet ouz ar vag a gase Mikael d ’an douar bras.

Tud Enez Vaz a zalc’bas m at d’ar c’henteliou roet d ’ezo. H anter k a n t vloaz goude, an T ad M aner, deuet da brezeg da Enez Vaz, a welas oa sonj m at c’hoaz eus M ikael a n Nobletz hag oa chom et an dud sentus ouz e aliou. E un douar santel, emezan, oa Enez Vaz. Prezegennôu Mikael o doa douget frouez m at.

XII M ikael e K onnk-L eon h a g e Lok-M aze E us Enez Vaz e teuas da Lok-M aze-Peim-ar-bed.

E no ez oa, ' en d ro d ’ar m anati, eu r geriadenn vras aw alc’h, hag eul leo eus tu an hanter-noz, Konk-Leon, a oa d ’ar m are-ze eur porz m or pinvidik m eurbet. Ba­ gou bras a gem m w erz a veze gwelet ennan, betek k an t awechou. A r bagou-ze a rae kem m -w erz gant porziou F ra n s hag a r broiou ali evel Bro-Zaoz hag a r Spagn.

E tre Lok-Maze h a K onk edo bourc’h L okrist, hag eno edo an iliz hag a r vered. A r vered a zo hirio ato e Lo­ k rist.

E us K onk betek Lok-Maze ez oa tiez e pep lec’h, hag hervez an T ad M aner, w ar a r c’horn-douar-ze ez oa, e am zer M ikael an Nobletz, eun ugent m il den ben­ nak, eun tam m m a t m uioc’h eget hirio.

Ar brezeliou gand a r Zaozoun a rivinas Lok-Maze h a Konk, hag h irio n ’in t n etra e kichen a r pez m ’oant gwechall.

Mikael an Nobletz a glaskas da genta anaout a r vro, anao u t an dud, o doare beva, o giziou fall pe vat. Ne voe k et pell evit gwelet o ant dishenvel bras diouz tu d a n enezennou, E usa, Molenez h a Baz. A r binvidigez peurliesa a zo noazus d’a r zantelez. T ud K onk a c’houneze kalz arc’h a n t d re a r c’hem m -w erz hag o c’halon a oa stag ouz m adou lia plijadureziou an douar.

4

— 50 — Ar m isioner, heb aon ebet, en em lakeas da brezeg d ’ezo an Aviel h a da rebech d’ezo o giziou fall. Komz a reas eneb an avaristed, a r garantez direiz evid an arc’hant, hag e tizoloe an troiou kam m , an dislealded, h a ive k risd er ar re a breste arc’h a n t d’o breudeur w ar gampi o c’houlenn kalz re a interest, a zigoll. Re­ bech a rae d ’an dud a lezenn o ijin diaoulek da lakat ar prosezou da badout, evit tenna m uioc’h a a rc ’h an t digand an dud. « Henvel oc’h, a lavare d’a r re-ze, ouz m edesined a lakfe eur gouli, eu r c’hlenved da badout evit kaout brasoc’h pae. » Gourdrouz a rae an dervezerien a golle o amzer pe ne labourent ket m at. Hag an dudjentil, an dud pinvidik a gleve ive o gwirioneziou p ’en em ziskouezent didruez e kenver ar re a veve dindanno. « Ma kendalc’hit da w allgas ho tu d evel m a rit, ez eoc’h d’an ifern : eur c’hanval a drem enfe buanoc’h dre doull eun nadoz eget n ’ez eot dre zor a r baradoz. » • Ne esperne ket zoken an dud a zarem prede an iliz, m et n ’oant nem et hanter-gristenien, a veze gwelet o vont a bell da bardona, betek Rom h a sant Jakez a Gompostell (er Spagn), m et a oa lezirek da zeski o re­ lijion, dizentus ouz gourc’hem ennou Doue hag an Iliz, henvel ouz ar Farizianed gwechall, a dole evez ouz an traou bihan, an neuziou, an orbidou, hag a bec’he en o c’halon. Re ail a lakee kalz oferennou ha servichou evid eneou ar P u rk ato r, m et evito o-unan ne zonjent ket en em ziwall diouz ar pec’hed a vir ouzomp da vont d’ar baradoz. Re ail c’hoaz a veze gwelet o rei aluzennou d’an iliz, o sevel chapeliou nevez, m et ne baent ket o die, ne roent ket o c’houm anant d’o zervicherien.

Lod a yune da zadorn hag a jom e hep debri kig da verc’her, m et a zispenne o nesa h a zoken an dud vouéstlet da Zoue. Ar m isioner a lavare d’ezo oa gwelloc’h

— 51 — y u n a galon eget a gorf, gwelloc’h dilezel a r pec’hed eget eun tam m boued.

Alia a rae ive a r veleien d a labourat m uioc’h evid an eneou, da im p lija m at o am zer, da zistaga o c’halon diouz* m adou h ag enoriou a r bed-m an, d a gelenn m at o farresioniz, da studia ar skianchou sakr.

An holl, evel a weler, a gleve a r wirionez. N’eo k et souezus en dije M ikael displijet da dud Konk. Ar re m an a c ’hoantae klevet kom zou tro et brao, n a n n gwirioneziou kalet. P a bigne er gador, e veze gwelet kalz eus an d u d o vont er m aez gant tro u z: « Setu adarre a r beleg foll, emezo. Da b etra eo deuet am an?

Ne oar ket p etra eo kem m -werz, ne gom pren seu rt en traou-ze. D aoust hag h o r beleien n ’in t ket k er m a t hag hen? Ha goulskoude ne reont m orse d’eomp rebechou evel m a ra hem an. R et e vije difenn o u tan da brezeg. > Evelse e veze lavaret.

E r penn k en ta M ikael an Nobletz a voe digem eret e ti eun intanvez santel, F ranseza Troadek, o chom e Lok rist. H oum an a anaveze m at peger zantel oa a r m i­ sioner, pegen desket, pegen tro et d’ober pinijen. Pa gleve an dud o lavaret n ’oa nem et eur randoner, eun hunvreer, eur penn fall, e lenve gand ar boan he deze. « E u n den, emezi, ne ra nem et vad d’an holl ! ne c’h o u ­ lenn ket eur w erennad zour evid e bae, a y a da wclet ar re glanv d’o ziez, a ro gwenneien d’ar vugale a zesk m at o c’hatekiz ! Penos e c’heller lavaret hevelep trao u diw ar e benn? » E u n deiz an intanvez, poaniet m uioc’h eget biskoaz, a lavaras d a Vikael e kolle e boan hag e am zer etouez tu d k er fall, ken dianaoudek. « Ret eo kao u t habaskded, emezan. Doue a c’h o an ta e ve great evelse d’in. » T ud K onk a gendalc’he eta d’ober kem m -werz. da garga h a da ziskarga bagou, da c’hounit arc’h an t. Da

— 52 — zul h a da c’houel, goude beza klevet eun oferenn, hag ar verra, ez aent da bourm en, da c’hoari. Debri a raent prejou m at hag e lezent Mikael an Nobletz da brezeg dirag a n hini a vije sot aw alc’h d a vont d’e zelaou.

Mikael n ’oà ket eun den da go 11 fizians h a da faligaloni evit gwelet enebiez endro d’ezan. Konkiz ne fell ket d’ezo e glevet : hen a yelo d ’o c’hlask d’o ziez. Evel m ’oa gouiziek w ar an holl skianchou, e komze d’ezo diw arbenn o anicher, a r broiou a rae kem m -werz ganto, an doare d ’en em hentcha w ar vor en noz dioc’h ar stered. Hag a greiz holl e kave tro da lavaret eur ger bennak diw arbenn k aret h a servicha Doue.

A nebeudou unan bennak a gredas m ont da di Vikael, da c’houlenn kuzul digantan. An hini a veze b^t eur wiech a zistroe hag a alie e vignoned da vont ive.

Holl e vezent gounezet gant gouiziegez h a dreist-holl gant madelez ha santelez Mikael.

Gwellaat a reas an traou, h a pa welas edo an dud o trei ouz Doue, ar m isioner a skrivas d’e c’hoar Mac’ha­ rit dont da Gonk d’e zikour d’ober katekiz. Senti a reas kerkent. Edo o to n t eus koll he zad, hag e c’hellas la­ varet d’he b reu r pebez m aro santel en doa bet.

Marc’h a rit an Nobletz a gavas eun tiig soul etre Konk h a Lok-Maze, evit m a vije gellet aesoc’h digas d ’ezi ar m erc’hed bihan da zeski katekiz. P lijo u t a reas buan d ’an dud, a jom e souezet o welet eur vaouez eus he ren k o tilezel pep tra evid ober katekiz da vu­ gale vihan. Gouzout a rae a n doare da zisplega skier gwirioneziou ar relijion, d’o deski d’a r re vras kerkouls h a d’ar re vihan.

F ranseza Troadek, an intanvez a roe digem er da ,Vikael, a zikouras Mac’h arit. E u r vaouez desket bras oa; evel kalz tu d eus Konk, ec’h anaveze, ouspenn ar brezoneg hag a r galleg, ar saozneg hag a r spagnoleg.

— 53 — Mikael an Nobletz a zeskas d ’ezi eun d ra kalz talvoudusoc’h : an doare d a h en tch a an eneou w ar hent ar zilvidigez. Franseza T roadek a voe e Konk, evel F rân seza a Gizidik e M ontroulez, m am m a r re baour. Gwe­ let a rae an dud k lanv h a beilha gand ar re a veze w ar o zrem envan; goude o m aro, e sebelie anezo. Au n a n gant Mac’h a rit an Nobletz e ra e katekiz d’ar m erc’hed bihan, h a den ne c’helfe lavaret pegem ent a vad a reas an diou vaouez-ze. «i N’e k et hepken e K onk e laboure Mikael an Nobletz, m et ive er parreziou tro w ar dro. A-wechou e pigne en eu r vag hag ez ae betek gwelet eun to u r bennak, hag e touare. Mont a rae eus eur vourgadenn d’eun ail, gwech digem eret m at, gwech digem eret fall. A r bersoned aketus gant m ad an eneou fiziet enno, em e an T ad M aner, a roe d ’ezan pep frankiz d a la b o u ra t en o farrez. Met re ail a zarre an n o r outan, a roe urz d’e­ zan da ziskenn eus ar gador. P a ne c’helle k e t prezeg en iliz, e vode an dud e r maez, e kichen eur groaz ben­ nak, hag eno e rae katekiz.

D istro da Gonk, ec’h en em roe d’ar bedenn evit kao u t eun nerz nevez. T rem en a eure eur bloaz en eul lec’h distro, e kichen L okrist, h ag e vevas eno evel m ’en doa graet gwechalî e T rem enac’h ; ne gwitae nem et evit lavaret e oferenn, kov*ez h a prezeg. E u r p o tr bihan a zigaze d ’ezan bem dez e voued, pourchaset g an t e vignon, Guilhou Breneol.

Divezatoc’h e teuas ive alies, goude e visionou, da Lok-Maze, to st d ’a r m or bras, e kichen ar m anati, hag ec’h en em denne en eur c’heo tro ouz ar m or hag e chôm e daou ugent dervez d a bedi h a d’ober pinijenn.

Goudeze e veze krenvoc’h da staga ad arre d ’al labour h a d a c’houzanv ar poaniou a bep seurt a goueze w arnan.

-

f

— 54 — Gwelet hon eus leziregez tud Konk. Gwelet hon eus a r veleien e m eur a lec’h oc’h enebi outan. Arabat kredi e vije, abalam our da-ze, a r veleien-ze be­ leien fall. Mikael an Nobletz n’oa ket c’hoaz anavezet m at. Ne rae n etra evel ar re ail, hag ar bersoned a c’helle lavaret n ’o doa ket ezomim anezan. Meur a hini a grede ar pez a veze lavaret gand an teodou fall, oa eur beleg foll, diboell, gouest da zireiza spered h a penn an dud.

Unan bennak a yeas pelloc’h hag a gasas da Gastel klem m ou en e eneb, o lavaret oa poent difenn ou­ tan prezeg. E us an eskopti e voe graet d’ezan rebechou.

Mikael ne gtaskas ket en em zidam all. Hor Zal­ ver, emezan, n ’en deus ket bet ezomm da veza difennet. » Ma z'oa tu d enep d’ezan, ez oa re ail troet gantan, hag eul lizer a zigouezas e Kastel da zisplega a r wirionez h a da ziskouez n ’oa nem et m euleudi da rei d ’ezan, oa eur beleg desket bras, santel, entanet e galon gant karantez Doue hag a r c’hoant d’ober vad d ’an eneou.

Vikel vras K astel ne dennas ket digant Mikael an aotre en doa bet da brezeg ha da govez e eskopti Léon, m et lavaret a reas n ’en dije m ui aotre nem et evit eur barrez hepken, hag e ran k fe goulenn eun aotre nevez p a z’afe d ’eur barrez ail.

Ar vikel vras, w ar a gonter, ne zalc’he ket koun eus ar pez en deze graet, h a Mikael, o c’houzout an dra-ze, a c’houlenne aotre evid eur barrez; eur pennad goude, evid eur barrez ail, hag eun ail, hag e c’hellas evelse ke*derc’hel d ’ober katekiz.

E pad tri bloaz (1611-1613) e labouras e bro Konk.

Da c’houzanv en devoe, m et an trec’h â j ornas gan-

tan. A raok m a teuas da Gonk, edo. ar c’hiz da gom m unia eur wech ar bloaz. M ikael a zeskas da dud Konk kom m unia alies, m ont d ’an oferenn w ar a r zizun, ober anklask er goustians, lavaret ar pedemnou en tiez, lenn, goude koan, eul levr santel bennak. O farea a reas ive eus a r c’hiz fall o doa da doui. P a gleve eur bugel ben­ nak o toui, e roe urz d’e gastiza gand êur vialenn; ar bugel, goude beza kastizet, a zouge a r vialenn w ar e skoaz hag a rae an dro d ’eu r groaz vras. An dud a zirede da c’houlenn p etra a oa a nevez, h a Mikael a ziskoueze d ’ezo peger fall oa toui, dism egansi hano san­ tel an A otrou Doue, hag a r gerent, evel ar vugale, en em zioualle diouz a r pec’hed-ze.

XIII M ision L a n d e rn e 1613 Goude Konk-Leon, Mi­ kael a zeuas da brezeg da L anderne a oa d’ar mare-ze, evel hirio, u n an eus keriou b rasa h a pinvidika bro Léon.

An deiz m ’en em ga­ vas, e voe tost d ’ezan beza lazet. E un den mezo, kollet gantan e benn, a yeas epad an noz en e gam br, eur c’hleze en e zourn, da glask e laza. D ihunet gant an trouz, a r m isio­ ner a c’hellas lam m et er m eaz dre ar prenestr.

Antronoz, evel pa ne vije

— 57 — c ’hoarvezet n etra, edo er gador brezeg hag e kom ze eneb an dispignou foll hag an dizurziou a zeu da heul. E Lan­ derne, a r m erc’hed, dreist-holl, a oa en amzer-ze pennou skanv, a gare a n dilhad k aer hag a zispigne evid en em w iska kalz re a arc’h a n t: ne jom e k et ganto peadra evit gouarn m at o ziegez hag ober aluzenn d ’a r paour. Ar m isioner a lavaras d’ezo kom zou yud : « Henvel oc’h, eme­ zan, ouz ar vaot (1) a zoug w ar h e c ’hein he holl feadra. » Itrounezed L anderne, skier eo, ne b lijas k et d ’ezo prezegenn a r m isio­ ner. U nan bennak a dennas he m ad eus e c ’h o u rd ro u Tiez koz Landerne zou, m et an d arn v rasa a jom as hep m ont m ui d’e zeîaou.

Neuze ec’h en em droas ouz an dud dister ha paour, Mont a ra e d re a r ruiou h a leuriou-ker d ’ober katekiz evel m ’en doa graet e m eu r a lec’h ail. An dud e zelaouas, m et hep lak at o foan da w ellaat o buhez.

(1) baot: tortue.

—

58

—

O welet ne veze ket taolet kalz evez ouz e gomzou, e sonj as displega an taolennou. P ’eo gwir ne ziskenne ket ar wirionez dre an diskouarn, m arteze e tiskennfe dre an daoulagad. Evit rei da gom pren skianchou ar bed, ez eus taolennou a bep seurt. P erak ne vije ket ive a daolennou da zeski ar relijion?

Pell zo en doa sonj et en taolennou h a livet en doa m eur a hini. Pep seurt,, traou a ziskoueze wTarno% en u n an e veze gwelet parkeier labouret ha lanneier, gwez karget a frouez h a gwez sec’h pe h an ter zec’h., hentchoü ledan hag hentchoü m oan, éur ster vras gant dour skier ha poullou lous ha tenval, kestell, tiez plouz, touriou, ilizou, meneziou, traoniennou. E un ail a zis­ koueze ar m or ko u n n aret h a reier am an hag ahont, ba­ gou bras, bagou bihan. — E un ail a oa kelc’het gant soudarded, tu d oc’h argadi, re ail oc’h en em zifenn.

Ar m isioner a gave en taolennou-ze kenteliou evid an dud diw ar ar maez, ar vartoloded, ar zoudarded.

An daolenn genta a ziskouezas e L anderne a voe taolenn ar pem p dor: en tu uhela e veze gwelet levenez a r baradoz hag en trao n poaniou an ifern; a-zehou, a r pem p dor a gas d’ar baradoz; hag a gleiz. ar pem p dor a gas d’an ifern. O tiskouez an doriou-ze, e kave tro da gomz eus ar vertuziou a gas d’ar baradoz, hag eus ar pec’hejou a gas d’an ifern.

K aer en devoe poania, ne c’hellas ket dont a-benn eus tud Landerne. An d arn vrasa anezo a zarras o diskouarn, o daoulagad, o c’halon ouz komzou ar m isioner. Mac’h a rit an Nobletz hag an T ad K intin hag hen a yeas, gand eur groaz en o dourn, en eur zal a oa enni tu d o tansal. An danserien a voe spontet hag a gwiteas bu an ar zal.

Red eo lavaret, e Landerne, e brezegennou hag e gatekiz a zougas nebeut a frouez. M eur a hini a voe gou-

— 59 nezet da Zou e hag a zalc’has m at d’e aliou ha d’e genteliou, m et an d arn v rasa a jom as evel m ’edont araok.

Mikael, o welet p etra drem ene, a reas evel m a lavare H or Zalver d ’e ebestel: « Ma ne zigem eront k et ac’hanoc’h en eur ger, it d a eur gêr ail. » Hag ez eas da es­ kopti Kem per.

XIV M ikael e K em per Mikael en doa labouret e eskopti Treger, e eskopti Léon. Eus Landerne ez eas da eskopti Kerne. An aotrou ’n eskob, Gwillou Le P restre, a roas aotre d’ezan d’o­ ber m isionou en holl barreziou eus e eskopti.

Dre Gemper eo e voulc’has e labour e Kerne. Kaout a reas eun ti e parrez Sant-Vaze. Bep sul ha bep gouel e kelenne an dud en iliz parrez, h a w ar a r zizun e teske ar c’hatekiz d ’a r vugale e chapeliou ker. Evel n ’oa ket c’hoaz a Leanezed eus a Urz santez U rsula d ’ober katekiz d’ar m erc’hed bihan, e kem ennas d’e c’hoar Mac’h a rit h a da Franseza Troadek eus Konk dont da Gemper.

Evel a weler, Mikael an Nobletz a boanie m eurbet da zeski katekiz d ’ar vugale. Ma teufe a-nevez w ar an douar, e krogfe ad arre el labour-ze, ra k n ’eus netra talvoudusoc’h. Morse ne ouezer re vat ar c’hatekiz.

Hirio, evel er zeitekvet kantved, an dud a zo dizesk w ar o relijion. Mont a reont d’an oferenn, m ont a reont da zakram anti, alies evid ober ar c’hiz. Goulenn it digahto p etra eo an oferenn, p etra eo eur c’hristen, p etra eo Jesus-K rist, p etra eo an Iliz, p etra eo ar zakram anchou, ne ouezint ket lavaret d ’eoc’h. Ar re a anavez o relijion eo ar re a zo bet pell am zer e sko-

— 61 — lion k risten hag o deus desket bep bloaz penn da benn o c’hatekiz, pe c’hoaz a r re o deus digoret o c’hate­ kiz d a c ’houde, a r re o deus graet skol d’ar vugale vi­ h an hag ive ar re o deus selaouet m at prezegennou ar beleg er gador da zul, da v ih ana m a z’eo bet skier e brezegennou. Gwella en defe d’ober a r beleg er gador, eo deski d’an dud bep bloaz a r gwirioneziou a zo merket el levr katekiz, hag al levrig-ze a dlefe beza en holl diez k risten : a r re v ras hag a r re vihan a dlefe e c ’houzout a zindan envor.

M ikael an Nobletz a lavare eo henvel ene ar vugale ouz eun tam m k o ar; da eun tam m koar e c’heller rei pep stumim; w arn an e c’heller skriva pep tra ; e ene a r vugale ive e c’heller skriva ar pez a garer, an droug pe ar m ad: a r m ad, ar zantelez, m a poanier ganto d ’o zrei ouz Doue; an droug, arjplegou fall, m a vezont lez et d’ober a r pez a zeu en o fenm, m a ne vezont ket hentchet hag harpet.

Boda a rae ar vugale e chapel santez M adalen, hag e tisplege d ’ezo skier gwirioneziou a r relijion, hag e konte istoriou evit rei d ’ezo gwelloc’h da gpm pren.

A r re a zeske m at o deze m etalennou, kroaziou, skeudennou h a zoken m adigou. Ar vugale o doa evitan eu r g aran t ez vras, h a p ’e w elent o tont, ez aent d’ar red d ’e gaout.

An dud vras ne gom prenent k et talvoudegez an deskadurez k risten hag a glaske ober goap eus ar beleg a golle evelse e am zer gant bugale. P ’e w elent o trem en, e lav aren t: « Setu adarre ar beleg foll o vont en h en t ».

Ar vaouez a roe lojeiz d ’ezan, o klevet p etra lavare an dud, he devoe mez hag a zisklerias ne c’helle m ui e zerc’hel en he zi.

—

62

Met Mikael a gavas eun ti da bren a e D ouar an Dug, hag eno e chôm as gand e c’h o ar Mac’h arit. E holl beadra a lakeas da bren a a n ti-ze. Ret oa, evit gellout ober vad da dud Kemper.

Nebeut a Gemperiz a veze o selaou*5ar m isioner en iliz. Evelato ar re baour, an dud dister a zeue hag a zente outan. Meur a hini a gavas d’ober eveldan fae w ar ar bed hag e blijadureziou.

E u r chaloni eus an iliz-veur hag eu r beleg eus SantVaze, an aotrou Bosser (pe Bocher) a voe a galon gàntan. D’an aotrou Bosser e teskas an doare da lakat an dud da govez h a da gom m unia alies.

Epad m ’edo e Kemper, Mikael a brezegas ar C’horaiz da Leanezed Lok-M aria hag a zisplegas dirazo ar Stabat Mater. Mont a reas ive da veur a barrez eus a Gerne, evel ar Faou. D iredet a reas, ouspenn, da Blougerne, da Gerodern, da welet e vam m w ar he zrem envan. H oum an a drem enas a r bloaveziou diveza eus he buhez evel eur zantez hag he devoe eur m aro k aer m eurbet.

E c’hoar Anna, a oa ive holl da Zoue, a en em dennas er vourc’h, goude m aro he c’herent, e kichen an iliz. Bemdez e kleve an oferenn, hag e trem ene he am zer o pedi, o lenn levriou santel, oc’h ober katekiz d’ar vugale, o welet ar re baour hag ar re glanv, hag e c’hellom p kredi e talvezas he fedennou hag he fini' jennou d’he breur epad e visionou.

«

XV

Misionou e Konk-Kerne, Pont ’n Abad, Goyen (Audierne) E us Kerodern, Mikael an Nobletz a yeas da GonkKerne, h a dre vor, a c’hellom p kredi. E n em gaont a reas e r ger-ze, eur zulvez, da e u r a r Gousperou. W ar eün ez eas d’an iliz h a goude a r Gousperou, e pignas er gador da zisplega ar Bâter. Komz a reas e berr gomzou eus m isteriou b rasa ar feiz. Soudarded a oa e Konk-Kerne a zo eur ger kelc’h et gant mogeriou.

A r re a oa er Gousperou, p a glevjont a r prezeger, a yeas er maez eus an Iliz; an d a rn v rasa eus ar vourc’hizien a reas evel a r zoudardéd. « Pebez beleg! emezo. E m an o k lask deski d’eomp eur bedenn hon eus desket gant h o r m agerez! » Ar re a jom as en iliz a voe souezet m uioc’h c’hoaz o klevet kom z eus m ister an Dreinded, m ister an Inkarnasion. H a goulskoude, sur a-walcTi, m a vije bet goulennet diganto displega p etra eo ar m isteriou-ze, e v ijent bet nec’het.

Met lorc’bus evel m a oant, e c’h o antaent klevet prezegennou troet hrao, a blij d ’an diskouarn, m et ne zeskont n etra d’ar spered. H a M ikael an Nobletz a voe kem eret ganto evid eur beleg diskiant.

E r m are-ze e teuas da Gonk-Kerne, da welet he c’hoar, eun itro u n vras eus Léon, an itro u n a Ge*

— 64 — rouartz. He c’h o ar a oa o chom dem dost da GonkKerne. Komzet e veze a bep tu eus a r foll en doa prezeget d ’ar zul a-raok.

An itro u n a Gerouartz a c’houlennas e hano, ha pa gievas oa Mikael an Nobletz, e tisklerias a vouez uhel ec’h anaveze m at a r beleg-ze, eu r beleg santel, en doa graet kalz vad dre e visionou e Léon a-raok dont e Kerne. K onta a reas diw ar e benn m eur a dra a ziskoueze oa santel.

Souezet e voe an dud o klevet an itro u n a Gerouiairtz, m et n ’ez ajont ket m uioc’h, evit-se, da zelaou ar m isioner, hag hem an a zilezas Konk-Kerne evit m ont da Bont ’n Abad.

O tigouezout e Pont ’n Abad, e c’houlennas digand eur vaouez, an itro u n a Bortm oreau, e pelec’h e veze kavet paper da brena, ra k bemdez e tispigne kalz paper o studia hag o skriva. An itro u n a respontas d ’ezan gant rustoni, ra k henvel oa ouz eur reder-bro, eur clilasker-bara. Met da c’hotide e teuas keuz d’ezi, h a ne c’hellas ket chom hep lavaret d ’he gwaz petra he doa graet. Ar gwaz, eur c’h risten m at, a lavaras: « Ret eo komz ato gant m adelez d’a r re baour, ha gant doujans d ’a r veleien. » Hag an aotrou a gasas kerkent u n an eus e vevelien da glask ar beleg paour, evit kinnig d ’ezan eu n nebeut gweimeien ha lavaret d ’ezan e vije laouen oc’h e zikour bep tro m ’en defe ezomm. Ar m isioner a drugarekeas a greiz kalon, hag evit digoll an den mat-ze, e teskas d’ezan h a d ’e fam ilh k aret gwelloc’h c’hoaz an aotrou Doue, sevel uhelioc’h er zantelez.

Mikael a jom as eur pennadig am zer e Pont ’n Afcad.

An holl vugale a voe desket d’ezo o c’hatekiz; kovez a reas ive an d a m v rasa eus a r re goz. E us P ont ’n Abad ez eas ive da Enez Tudi, a zo e kichen, hag e

— 65 — kavas eno tu d a volontez vat, evel e E usa h a Molenez.

An dud paour-ze a lenve o klevet e brezegennou hag a c’houlenne kovez o fec’hejou.

Met, p ’en em gavas e Goyen (A udierne), ez eas dishenvel an traou. Eno ez oa ive tu d pinvidik, a c’houneze arc’h a n t oc’h ober kem m -werz. E n dro genta m a pignas ar m isioner er gador-brezeg, ez ajont er m aez eus an iliz, evel p a vije bet an ta n w ar o lerc’h ; ne jom as nem ed ar m erc’hed. Mikael, droug ennan, a zisklerias da dud Goyen e v ijent kastizet gant Doue, hag e vije lam m et diganto ar m adou-ze a stagent o c’halon outo. Hag e gwirionez, nebeut am zer goude, e kolljont er m or al lodenn v rasa eus o bagou karget a varc’hadourez.

5

XVI

Ar misioner a ra eun dro e parreziou war ar maez e Kerne Mikael a anaveze peur e tlie dilezel eur vro bennak evit m ont d’eun ail. P a ne c’helle m ui kem eret tam m boued ebet, e wele dre-ze oa galvet gant Doue da vont en eul lec’h ail.

Gouzout a rae m at oa aesoc’h gounit kalon an dud w ar ar maez eget kalon tu d a r c’heriou. An dud diw ar ar maez a zelaou gant m uioc’h a zoujans gwi­ rioneziou an Aviel, gwelloc’h in t da zenti ouz ar be­ leg, n ’o deus ket kem ent a lorc’h, h a nebeutoc’h, peurliesa, ec’h en em roont d’an dizurziou. L ak at a reas eta en e benn m ont d’ober eun dro dre barreziou Kerne, hag e prenas daou varc’h evit beachi, unan evid e zougenn e-unan, eun ail evit dougenn an tao­ lennou, Met ne j ornas ket pell an daou varc’h gan­ tan. En eur vont gand e hent, e kavas pesketerien, ganto w ar o c’hein eur bec’h pesked, pounner m eurbet. Leun a druez, e kinnigas d’ezo e zaou varc’h da gas ar pesked betek Kemper.

Met, epad an noz, u n a n eus an daou varc’h a voe debret gant ar bleizi, egile a voe lazet o koueza en eun toull-doun. Ar besketaerien, aon bras d’ezo, a zeuas* d’en em deurel d ’an daoulin d irak Mikael, da c’houlenn pardon, hag a gave d’ezo e ra n k fen t paea eur yalc’had vras a arc’hant. Peger souezet e voent

— 67 — o w elet ne c houlennas a r m isioner gwenneg ebet diganto! Ne reas nem et m ouzc’hoarzin h a lavaret d’ezo dont da zelaou e brezegennou. Kinnig a reas da Zoue a r pez à oa c’hoarvezet, h a kom pren a reas n ’eus ket ezomm a gezeg evit m ont da brezeg an Aviel.

J A

Superstisionou, briz-kredennou war ar maez Staga a reas d’e labour g ant nerz-kalon, hag e c li en em lakeas da gelenn al labourerien, da zeskî“ d’ezo o c’hatekiz. Dizesk b ras oant w ar a r relijion, h a dreistholl, tro et da gredi trao u diskiant.

Se/tu am an eul lodenn eus superstisionou an amzer-ze. Gwelet e veze m erc’hed o skuba a r chapel to sta d ’o zi hag o teurel ar b o ultrenn er maez d’an avel, evit m ’o defe o gwazed hag o bugale w ar vor avel vat da zistrei d ’a r porz. Re ail a gem ere skeudennou ar zent er chapeliou hag a lavare e skofent w arno a daoliou skourjez, m a ne zistrofe ket d’ar ger b u an h a yae’h, an d u d edont o c’hedàl. H ag e raent ar pez o doa lavaret. Skei a ra e n t w ar ar skeudennou, pe c’hoaz e lak aen t anezo en dour, pa n ’o deze ket o goulenn.

H iniennou a dole en o fa rk eun trebez pe eur gountell gam m evit d ifenn o loened ouz ar bleiz.

P a veze m aro u n an bennak, e veze tolet er maez eus an ti kem ent banne dour a veze ebarz, gand aon na vefe beuzet ene a n hini m aro. D ’an tan tad , a-raok Gouel Yann, e veze laket m ein en tan, evit m a c’hellfe eneou a r gerent m aro dont d’en em dom m a.

An dud yao u an k a zanse er chapeliou, a zo k er stan k w ar a r m aez e K erne, hag a r c*hiz-ze da enori a r zent, eur c’hiz diskiant, a veze kavet m a t gand an holl.

— 68 — Evit saiudi al loar nevez e veze lavaret eur Bâter w ar a n daoulin. D’an deiz kenta eus ar bloaz e v e z e kinniget eun tam m bara hag am an n d ’a r feunteuniou.

Lod a daole enno kem ent a dam m ou bara hag a oa a dud en ti, hag hervez m a chôme a n tam m ou w ar an dour, e lavarent e teufe a r m aro d a skei unan pe u n a n eus a n ti.

Gwasoc’h c’hoaz. Meur a hini a ginnige traou d’an diaoul e-unan. Kredi a raent, evel heretiked eus an am zer goz, oa graet ar grouadurien vat gant Doue, hag ar re fall gand an diaoul. Evelse ar gwiniz, ar zegal a oa graet gant Doue, a n ed du gand an diaoul.

Hag hiniennou, goude beza dastum et, en eur park, o ed du, a dole dournadou er foziou, en dro d’ar park, evit tru g arek aat an diaoul, tad an ed du. D’a r plac’h nevez, p a zimeze, e veze roet ive ed du da skuilli w ar he lerc’h d re m a z’ae.

Meska a raen t gand o briz-kredennou traou santel, evel eun naved pedennou, eun naved oferennou. P a veze klanv eul loen bennak, e kave d’ezo oa bet skoet gand o zad koz, m aro pell a oa. Hag e lakaent eun naved oferennou evid an tad koz, evit na zeufe ket m ui d ’ober d ro u g ..

Bez ez oa ive sorserien, strobinellerien, a rae ar vicher da barea an dud hag al loened gant komzou, orbidou diaoulek, hag a c’houneze kalz arc’hant.

Mikael an Nobletz, evel a weler, en doa kalz labour d ’ober evit dont a-benn da zisc’hw rizienna a r giziou d isk ian t a oa en em skignet e bro Gerne. E n em erbedi a reas ouz sant K aourintin, k en ta eskob Kerne, evit beza trec’h d ’a r fals-kredennou a jom e c’hoaz er vro daouzek k a n t vloaz goude m ’oa bet sklerijennet gant a r feiz kristen. Goulenn a reas digantan nerz aw alc’h evit gellout kas d a benn e labour. x ___ ^

— 69 — D igem eret m at e voe e pep lec’h , hag an dud e zelaoue gand eyez, a zeske o relijion, a zente ouz ar c’henteliou roet d’ezo; niverus e tired en t d’an ilizou da glevet ar m isioner, hag ec’h anzavent o doa bevet betek neuze evel ch atal; keuz a ziskouezent, hag o ger a roent da veva gwelloc’h en am zer da zont, A r briz kredennou a voe dilezet, hag ar w ir relijion a voe heuliet, ar zakram anchou resevet gant feiz h a karantez.

Ne anavezom p k et a r parreziou a Gerne a glevas mouez Mikael an Nobletz. Ar pez a ouzomp eo e labouras e Kerne m eur a vloaz, h a noz deiz, a skriv an Tad Maner.

XVII M isionou e K ap-Sizun h ag e E nez-Sizun Mikael an Nobletz a brezege e parreziou a r Chap, pa glevas hano eus Enez-Sun, dirag Beg-ar-Raz, diou leo bennak eus an douar b ras; n ’oa beleg ebet enni d ’an amzer-ze, hag ar m isioner en doa youl da vont da gaout an dud-ze, dilezet e kreiz ar m or bras.

Dies eo m ont da Enez-Sun, ra k alies e vez gwall vor; reier a zo etre an enezenn hag an douar, hag ive evel eur ster vras, ar Raz, a red gant nerz ha kounnar, hag a zo risklus d a dreuzi.

Rak-se e vez lavaret: Biskoaz den ne drem enas ar Raz, Hep n ’en devije bet aon pe c’hlaz... ...Va Doue, va zikourit da drem en ar Raz, R ak va bag zo b ihan hag ar m or a zo bras!

Enez-Sun a zo eun tam m ig enezenn, reier bras endro d ’ezi, izel w ar c’horre ar m or, e riskl da veza lonket pa vez gwall am zer h a m are bras. Hirio ^eur voger vras ha ledan he difenn ouz an avel-kornok.

P a vez freuzet ar voger, a r pez a c’hoarvez a-wechou, an dud ne vezont ket heb enkrez. An douar, pe gentoc’h an traez, a zo ran n et e tachennou bihan.

Peb hini a glask kaout e dam m , evit lak at eun nebeut heiz pe avalou-douar, hag eo bet ken lodennet an douar, m a z’eus tachennou n ’int ket brasoc’h eget eul liser.

— 71 — E am zer Mikael an Nobletz potred Enez-Sun, lezhanvet diaoulou a r mor, a oa brudet dre o c’hrizder.

O flijadur oa kaout pense, ha, w ar a gonter, ec’h elum ent goulou w ar ribl a r m or, w ar a r reier, evit lak at ar bagou bras d a fazia gand o hent h a d’en em goll.

Me gred n ’eo an dra-ze nem et geier, sorc’hennou.

Ar pez zo gwir, eo e vez laouen a n dud a zo o chom e kichen ar m or, p ’en em gav eun tam m pense en aod, gwin, koad pe draou ail. Kredi a reont peurliesa eo an dra-ze d ’ezo. Met m a z’eus m eur a d ra da rebech d ’ezo, ez eus ive d ’o m euli evid o hardisegez, o nerz-kalon, pa vez tu d d a zavetei. Piou a lavaro niver ar re a zo bet saveteet gand an Arvoriz, paotred EnezSun h a re ail? Bep bloaz e vez klevet hano eus an taoliou k aer graet ganto.

T ud Enez-Sun a zo hirio pinvidik pe, da vihana, brao eo ar stal ganto. Kalz arc’h an t a c’hounezont o pesketa. E r zeitekvet kantved oa dishenvel an traou, ne gavent ket evel hirio a werz d’o fesked, h a ne goueze ket kalz a arc’h a n t en o godellou. N’o doa ket an drederenn eus an heiz o doa ezomm evit beva.

Evel n ’oa ket c’hoaz a avalou-douar en hor bro d’ar poent-se, e lak aen t panez en o zachennou, hag e tebrent, gand o fesked, panez h a b ara heiz poazet en oaled,, din d an ludu bezin, ra k bezin eo a zevent d’ober tan, ar pez a rae c’houez h a moged krenv en o ziez.

Mikael an Nobletz e enez Sizun T ud enez Sizun ne event gwin nem et pa zigase ar m or barrikennadou d ’ezo; n ’oant ket falloc’h evid an dra-ze h a beza e oant tu d krenv h a yac’h ; adalek seiz pe eiz vloaz a r baotred a veze noz deiz o pesketa, betek pem p pe c’houec’h leo diouz a r ger, e kreiz a r

— 72 — c’herreg. Ar m erc’hed a labour© an douar, ra k n ’oa ket a gezeg, a vale an heiz gand eur vilin dre nerz o divrec’h.

Mikael an Nobletz, heb aon ebet, a bignas en eur vag da vont da Enez-Sizun. D’ar re a lavare d’ezan oa risklus ar veac'h, e responte: « Muioc’h a risk l zo c’hoaz o chom hep fiziout e madelez Doue hag o lezel hep sikour eneou prenet gant gwad JesusKrist. > Kontet e voe d ’ezan eun d ra c’hoarvezet gand an aotrou a Liskouet, eskob Kemper. Evit doare, an aotrou ’n eskob, deuet da Gleden-Kap-Sizun, a gemennas da berson Enez-Sizun dont d ’e gaout, ra k klem m a oa savet en e enep. Met a n eneziz a dreuzas ar Raz, gand o bagou, da gerc’h at o ferson. Evel m a ne roe ket an eskob o goulenn d’ezo dioc’htu, e kem erjont o c’hontilli bras, ar c’hontilli m a tivouzellent ganto ar pesked, hag e lavarjont: « Ma na ren tit ket d ’eomp hor beleg, a r m or b ras am lonko, m a na lakan ket m a c’hontell en ho pouzellou. » Pe ’z eo gwir ar gontadenn-ze pe ne ’eo ket, a r pez zo .su r eo e voe digem eret Mikael an Nobletz e Sizun evel eun ael eus an nenv. E nep lec’h ne gavas m uioc’h a volonté vat. E u r brezegenn hag eur gentel gatekiz a rae bemdez, h a goulenn a reas digand an dud kovez pec’hejou o buhez holl, B uan e teuas gwellaenn en eneou, hag an dud-ze, kriz gwechall w ar a lavared, a voe tu d habask, m adelezus, kristenien eus an dibab.

Ar pez a rae poan d ’ar m isioner oa gwelet n ’oa person ebet en enezenn. P etra a rain t, p a vezo aet kuit?

Setu am an penos e renkas an traou. Bez ez oa en enezenn eun den, pesketaer evel a r re ail, Fransez ar Su, digor m at e spered, h a dreist-holl, eun den a

— 73 — benn, eur c’h risten evel ne w eler k et alies. Deski a reas d ’ezan e relijion gwelloc’h c’hoaz eget d’a r re ail, hag e lezas gantan levriou santel da lenn, hag e lavaras d ’ezan penos ober evit derc’hel an dud w ar an h en t m at.

Goude m a ’z eas k u it Mikael an Nobletz, Fransez a r Su a voe hanvet da gabiten, da vestr, gand e genvroiz. Kregi a reas en e garg hag e poanias kerkent da zercrhel tu d an enezenn sentus ouz a r c’henteliou roet d ’ezo. Gwella m a c’hellas e talc’has lec’h ar person. Bep sul e veze graet prosesion, douget ar groaz, ar bannielou, k an et L itaniou a r W erc’hez.

Da c’houde e veze k an et pedennou an oferenn : K yrie, Gloria, Credo, ar ganerien ra n n et e daou rum m .

Framsez air Su a lavare peseu rt goueliou a veze eir zizun, an deiziou y u n h a vijil. Goude kreisteiz e veze kanet ar Gousperou h a lennet al liziri digaset gant Mikael an Nobletz. A-wechou F ransez a rae e-unan eur brezegenn w a r a r gouel. Da w ener a r Groaz e vode an holl e kichen kroaz ar vered, hag e tisklerie a r Basion.

Evelse tu d Enez Sizun a zalc’h e m at d’o relijion, daoust m a n ’o doa beleg ebet, h a 25 vloaz da c’houde, an Tad M aner hag e visionerien a gavas ar barrez e stad vat; evelato e lav arjo n t da eskob K em per ne dlie ket ^eza lezet a r barrez-ze hep beleg. An eskob a glaskas, m et ne gavas h in i ebet d a gas d ’an enezenn.

Ar veleien o doa poan o veva er barrez; gwir o doa da gem eret eur pesk eus pep bag a zistroe d ’ar porz: setu eno o holl fead ra; ar p resbital n ’oa nem et eur c’hoz toull tenval.

An aotrou ’n eskob a lavaras e stagfe eun tam m leve ouz p arrez Enez Sizun, evit m a vije aesoc’h d’ar person beva. Beleg ebet n e voe kavet.

74 — Neuze ar Jesuisted a zonjas e Fransez ar Su, diskibl Mikael an Nobletz, kabiten ha pastor an ene­ zenn. Goude beza kem eret kuzul digant Mikael, e c’houlennjont ouz Fransez ar Su, h a plijout a rafe d’ezan beza beleg, evit sikour e genvroiz. Respont a reas e vije laouen, e sonje en dra-ze abaoe m ’oa intanv, m et n ’en doa kredet lavaret ger d a zen, ra k ne ouie ket a latin ha n ’en em gave ket santel a-walc’h evit beza beleg. Ar Jesuisted hen alias d a vont da vanati Landevennek da zeski gand ar venec’h eun tam m latin hag ar skianchou sakr. Ne jornas ket pell e Landevennek, hag eun deiz e voe gwelet o tigouezout e Kemper, e ti a r Jesuisted, gwisket e m artolod.

Dont a rae da c’houlenn digand ar vikel vras aotre da reseo a n Urziou Sakr. Ar Jesuisted a roas d’ezan eun tok hag eur vantell, evit m a vije gwisket dereat da vont d irak chalonied an iliz-veur. Ar re-m an a c’houlennas digantan p etra glaske. « Me eo Fransez ar Su, eus Enez-Sizun, el lec’h n ’ez eus nag oferenn n a beleg, hag e k arfen beza beleget, evit rei ar zakram anchou d ’am c’henvroiz, » Ar chalonied a voe souezet o klevet an den-ze, tost da dri ugeint vloaz, gw enn-kann e benn, o c’houlenn beza beleget. « P eseurt mic'her ho poa? », emezo. « Pesketaer (abaoe 45 vloaz. » — « Ha desket hoc’h eus al latin? » — « Lemnet am eus e daou levr latin gwechall, m et n ’am oa ket am zer da studia, ra k abred oun bet laket da gregi er rouejou. » Ar chalonied a c’hoarzas hag a lavaras d’ezan n ’en doa n etra gwelloc’h d ’ober eget distrei d’e rouejou.

Dilezel a reas ar Chalonied, tenval e benn, glac’h a ret e galon, ha setu m ’en em gavas gantan eur chaloni ail, an Tad P insart, a c ’houlennas digantan eus pelec’h

— 75 — e teue. Fransez a zisplegas d’ezan e istor. An T ad Pinsart, o welet e youl d ’ober vad d’e genvroiz, leun a druez outan hag ouz e barrez, e bedas da zont a-nevez gan tan da gaout ar chalonied. « Enez Sizun, eme an Tad P in sart, a zo pell zo hep person, hag evit rei eur beleg d ’ar barrez-ze, e c’heller gervel d’an Urz eur m artolod koz, ha goude m a ve dister e zeskadurez, p ’e gw ir n ’en deus ken c’hoant nem ed ober vad d’e gen­ vroiz. T> Graet e voe a-nevez goulennou ouz ar Su. Ar chalo­ nied a lakeas etre e zouarn eul levr oferenn hag e zigoras w ar a r b ajen n a oa enni an Aviel a ziskouez d’eom p H or Zalve» o rei da zant P er alc’houeziou ar Baradoz. F ransez a lennas m at an Aviel, gand eur vouez skier. U nan eus a r chalonied a c’houlennas digantan ha kom prenet en doa ar pez en doa lennet. F ransez a droas brao e galleg a r pez en doa lennet e latin, hep fazi ebet. « Pebez pesketaer! a lavaras a r chalonied souezet. Meur a veleg en hon eskopti ne ouzont ket k e ­ m ent hag hen. » Goulennet e voe digantan ive an doare d ’en em gem eret gand a r bec’herien er gador-govez, h a g .e respontas m at adarre. Roet e voe d’ezan neuze aotre da vont da Gastell da reseo an Urziou Sakr, rak n ’oa ket a eskob e K em per er mare-ze.

Levenez a voe en enezenn pa zistroas ar c’habiten gand a r garg a berson. Evel m ’en doa gwechall sturiet m at e vag, e stu rias ive eus ar gwella e barrez. An Ao­ trou Lo'uet, eskob Kem per, pa ’z eas d’ober an dro evid a r Gonfirm asion, a zîsklerias n ’en doa kavet person ebet d ’ober gwelloc’h deveriou e garg eget Fransez ar Su. Prezeg a rae bep sul h a bep gouel, hag araok pe gou­ de a r Gousperou e rae katekiz hag e teske d’an dud kan tik o u e vestr, Mikael an Nobletz. Hag ar beske-

— 76 — taerien a gane a r c’hantikou-ze w ar a r m or da c’houde.

Bemdez e veze kalz tu d en oferenn. Ar vartoloded, araok kregi en o labour, a yea d ’an iliz, h a diouz an noz, distro d ’a r ger, ez aent adarre. Bep miz e kovesaent o fec’hejou. Hag e renas ar peoc’h en enezenn.

An dud en em gare, en em gleve etrezo, a veve eürus.

Seiz vloaz e voe Fransez ar Su person en Enez Si­ zun. Gand aon n a jom fe adarre ar barrez hep beleg goude e varo, e kasas u n an eus e nized, danvez eur beleg ennan, da studia da Gemper, da skolaj ar Je ­ suisted, evid en em brepari d’an Urziou Sakr, P a varvas Fransez ar Su, goude beza gouarnet an enezenn evel kabiten b a person, ap holl a lenvas, evel p ’o dije kollet o zad.

An niz a grogas neuze er stu r hag a voe person e lec’h e eontr.

Pell zo abaoe m ’eo trem enet dre Enez-Sizun Mikael an Nobletz hag an Tad Maner, m et n’e ket ankounac’haet c’hoaz ar c’henteliou o deus roet. Ar barrez a zo eur barrez k risten eus ar re wella. An iliz, eun iliz ne­ vez, a vez ato leun a dud d ’an oferenn diouz ar m intin h a d ’a r pedennou diouz an noz. Da zul, an holl, gwazed ha m erc’hed, an eil rum m goude egile, a gan a greiz kalon d’an oferenn h a d’ar gousperou, m a z’eo eun dudi ô c’hlevet.

XVIII M ikael an N obletz e D ouarnenez (w a rd ro a r bloaz

1618) O tistrei eus Enez Sizun, Mikael a voe karget eur pennadig, gant aotrou ’n eskob Kemper, eus parrez Meilars, eur barrez vihan e kichen Pont-Kroaz, a oa neuze hep person ebet. L abourai a reas gweïla m a c’hellas er barrezse.

Met ne jom as ket pell eno, ra k prezeg a ranke e lec’h ail ive. Edo o vont da Gemper da gennerza an d isk ib ien en doa gounezet eno, hag epad an h ent e pede ar W er-

— 78 — c’hez da ziskouez d’ezan. a r vro e c’hellfe enni labourat ar m uia evit gloar Doue. Selaouet e voe e bedenn. Ar W erc’hez en em m as da welet d’ezan skedus holl, ha gant he biz e tiskouezas to u r Ploare, to u r uhel h a kaer, e kichen m or Douarnenez. « Galvet out, emezi da vont da labourat el lodenn-ze eus herez Sant K aourintin. Bez leun a nerz-kalon en desped d’ar c’hroaziou e pezo da zougenn. Sikouret e vezi. » K erkent ar m isioner a droas kein da Gemper hag a gerzas etrezeg ar vro nevez diskouezet d’ezan. Digouezout a reas e Ploare deiz Merc’h er al Ludu. An iliz a oa leun a dud, pesketerien, labourerien douar» holl gwisket dister, a r pez a blijas d’ezan, ra k ne gare ket gwelet en ilizou tu d o tenna lorc’h eus an dilhad kaer a zougent. Mont a reas da gem eret al ludu e m esk an dud ail. Deuet er meaz eus an iliz, e taolas e zaoulagad w ar Zouarnenez, al lec’h m a tlie labourat ennan keit amzer.

D’ar poent-ze n ’oa ket a barrez e Douarnenez. N’eus ket gwall bell c’hoaz abaoe m ’eo bet distaget D ouar­ nenez dioc’h Ploare.

Bez ez oa chapeliou am an hag a-homt, m et an iliz p arrez oa iliz Ploare.

Kalz bagou a oa neuze e Douarnenez evel h irio ; pesketerien sardined a oa eleiz, ha dont a rae m arc’hadourien eus a bell, eus ar Sjpagn, ar Portugal, an ïtali, da brena pesked da Zouarnenez.

Mikael anj Nobletz, goude beza resevet al lu d u e iliz Ploare, a yeas da Gemper, d’ober eun dro er gerze. D istrei a reas evit m at da Zouarnenez da lu n an Dreinded, h a k erkent e stagas d’al labour. Aotre a voe roet d ’ezan ga^id an aotrou person, Y ann Capi­ taine, en doa anavezet e Konk-Lëom.

— 79 — Div eur oa goude kreisteiz. E u r c’hloc’h a voe kle­ vet o seni: kloc’h santez Helena, eur chapel e kichen a r mor. O veza n ’oa en deiz-ze n a gouel na netra, an dud a voe souezet, hag a gredas edo an tan-gw all en eun tu bennak.

D ont a ra jo n t niverus d’ar chapel, da c’houzout pe­ tra a oa a nevez. « Aon hoc’h eus rag an tan, a la­ v aras d ’ezo ar m isioner. Met eun d ra al l zo hag a dlefe ober m uioc’h a aon d ’eoc’h : barnedigez Doue À raok pep tra e ra n k it en em ziwall diouz ta n ail ifern. Evit-se e tleit deski ho relijion, beva santel, ober. pinijenn. » Hag e roas k erk en t d ’ezo eu n nebeut kenteliou evit diskouez penos beva e gw ir gristenien.

An dud, souezet, a zelaouas beteg a r fin, m et, deuet er maez, ec’h en em lak jo n t gand a r m isioner: « Sur aw alc’h oa eur beleg foll! Dont evelse, e kreiz an deiz da zirenka an dud, d ’ober d ’ezo dilezel o labour!

Chê! Spontus oa! » U nan bennak evelato a voe skoet e galon. Hag eur beleg, A nton ar Pennek, a zavas e vouez da zifenn Mikael an Nobletz. « N’e ket trao u diskiant, emezan, m et trao u fu r m eurbet en deus lavaret d’eoc’h. » An aotrou Pennek a oa eur beleg hep parrez, o chom e Douarnenez. Re droet oa gand ar gwin, hag a-wechou ec’h eve re. Met leal oa. Skoet e voe gant prezegenn Mikael an Nobletz hag her pedas da zont d’e di da jom h a da gem eret e brejou. Souezet e voe c’hoaz m uioc’h, pa welas pegen reizet oa w ar an debri hag an eva. Gounezet e voe, hag ec’h en em roas d ’ezan evel eun diskibl d ’e vestr. Epad 25 vloaz e sikouras anezan d ’ober katekiz h a da zeski ar jpedennou d’ar re vihan h a d’ar re vras.

E D ouarnenez an d^d a oa dizesk bras w ar o reli­ jion. Kalz n ’oant ket gouest da lavaret ar B âter penn

— 80 — da bennn: Ober a rean t ar c’hiz, hag e teuent d’an oferenn, m et hep gouzout pebez tra vras oa an ofe­ renn. Mikael en em lakeas d a zeski d ’ezo ar m isteriou a dleer da anaout evit beza salvet, hag e tisplege d ’ezo ar Bâter, an Ave, a r Gredo, ar Gonfiteor.

E latin hag e brezoneg e rae d ’an dud deski ar pe4ennou-ze.

E brezegennou da genta ne vezent ket prizet. An dud vras o doa evel mez o veza kem eret evit bugale, hag e klaskent ober goap eus ar m isioner a hanvent a r randoner. P ’e w elent o pignat er gador, ez aent er maez. Mikael an Nobletz ne fall-galone ket evit-se.

Bemdez ez ae da Zantez Helena hag e sone ar c’hloc’h da c’hervel an dud. Ma ne dostae den, e rede eus eun ti d ’eun ail da glask u n an bennak. E un deiz, goude beza sonet e gloc’h h a redet du-m an du-hont, ne ga­ vas nem ed eur vaouez, Jan ed Sevaer, da vont d ’e zelaou. Prezeg a reas evelato epad tri c’hart-eur, hag en eur echui, e lavaras: « Mogeriou an iliz-m an a roio testeni eun deiz am eus graet gwella m a c’hellan evit deski hent ar baradoz da dud Douarnenez. » T ud Douarnenez a reas evel m ’o doa graet en o raok tu d K onk: lezirek oant da glevet komzou Doue.

Mat oant evel m ’edont, a zonjent. Ra vefent lezet e peoc’h.

Met ne vezint ket lezet e peoc’h. Ar m isioner a zo deuet en o zouez a zo eur B reton penn kalet a lavaro d ’ezo ar wirionez, h a goude m a ve kasaüs d’o diskouarn. Kaer o dezo en em glemm, rei d’ezan an hano a randoner, a zorser, Mikael ne ehano ket.

Mont a ra jo n t betek difenn ouz o m erc’hed hag o bugale da vont da glevet Mikael. Met eun den brudet, Y ann a r Moan hag e wreg, K laodina Beleg, en em zisklerias a vouez uhel evid a r m isioner hag a lava-

— 81 — ras d ’ar re ail: « N’ho pezit ket aon da goll hoc’h am zer, ne vezot ket paouroc’h evit m ont d ’a n oferenn h a da glevet ar brezegenn. Ni her goar. Ni zo bet o selaou katekiz h a prezegennou Mikael h a goulskoude a zo pinvidikoc’h eget araok. N’en em lezit ket da veza distroet gand ar goaperien hag an teodou fall. » An daou zen m at-ze a viras ouz o c’henvroiz da zilezel M ikael an Nobletz. H em an a gendalc’he e iab o u r: bemdez e prezege hag e rae katekiz e Santez Helena. A nebeudou e kreske niver an dud er chapel da glevet e brezegennou, hag abenn daou vloaz en doa gounezet a r bedervet lodenn eus tu d Douarnenez.

Evit tizout m uioc’h a dud, Mikael, goude beza kalz pedet ha pleustret, en em glevas gand an aotrou person, Yann Capitaine, diw arbenn ain doare w ella da c’hounit tu d D ouarnenez h a d’ober d’ezo deski o relijion...

L avarit d ’ezo, eme ar m isioner, e ra n k in t hiviziken, dindan boan da jom hep td stât ouz ar zakram ancbou, respont d ’a r goulennou a vezo graet d’ezo vâr a r relijion. Ne vo goulennet diganto nem et ar pez a die pep k risten anaout: ar m isteriou b rasa eus ar relijion, gourc’hem ennou Doue h a re an Iliz, ar pedennou e la tin hag e brezoneg. » An aotrou person a reas evel m a c’houlenned di­ gantan hag a zisklerias er gador-brezeg e rankfe an holl, evit to staat ouz a r zakram anchou, m ont d’an ekzam in v ar a r c’hatekiz h a kao u t eun testeni da verka oant desket a-walc’h. Hag e kargas Mikael, an aotrou P ennek hag eur beleg ail d’ober ar goulennou en eksam in.

An d u d a oa evel sebezet, p a voe gwelet Mikael o pigna/t er gador vanlerc’h an aotrou person. « N’e ket dies, emezan, a r pez a c’houlenner diganeoc’h. Gand 6

— 82 — eun tam m ig ptoan e teuot b u an da zeski m isteriou a r relijion hag a r pedennou. H a neuze, selaouit; me ho sikouro. Bep sul h a gouel e vezin diouz a r m intin e iliz Ploare h a d ’ar pardaez e chapel santez He­ lena. Ouspenn-ze, er chapel-ze e rin skol diou wech bemdez, diouz a r m intin h a diouz an noz. Kom pren a rit ne c’helle ket an aotrou person ober dishenvel dioc’h m a ra. E u r c ’hristen, a die an ao u t e relijion. » Prezagenn Mikael a roas fizians d’an dud, h a ne voe ket kalz o klask enebi. D ont a ra jo n t d’ar skol gatekiz, h a niverus zoken, eus k êr hag a r meziou.

Kem ent a deue, m a ran k as ar m isioner k lask an tu da veza sikouret, ha setu am an penois ec’h en em gemeras. R anna a rae a n dud, a r m erc’hed, ar wazed, e bandenmou bihan, pem p pe c’houec’h, hag e la­ vare d ’ezo deski eur gentel pe eur bedenn. Hen a zisplege buan ar gentel dirazo, hag a lavare: « Brem an lavarit ken etrezoc’h w ar va lerc’h, h a brem aik e teuin da welet h a gouzout a rit. » Hag ez ae b u an d’eur vandenn ail.

Goude ar brezegenn diouz ar m intin, e c’halve ar re zesketa, e tisplege d ’ezo eur gentel, h a d’a r p a r­ daez, e rae outo goulennou dirag an holl; ar respontchou a deue brao: « Gwelit, eme a r m isioner, n ’eo k et dies deski a r relijion. » Ai-wechou, e kem ere kem ent a dud hag a oa a c’houlennou en eur gentel. Pep hini a zeske m at eu r goulenn h ag eu r respont h a d a c’houde o deske d ’ar re ail.

M ikael ne gemere tam m ehan. P ’en deze fin en iliz pe e chapel santez Helena, ez ae da glask an dud.

P a wele pesketaerien o kem penn o rouejou, e kerze d ’o c’h aout hag e rae d ’ezo katekiz epad m a kendalc’h en t o labour. Mont a rae dre an tiez da c’houlenn

— 83 — h a dont a rae a n holl d ’a r skol gatekiz, a r re vras, ar re vihan, ar zervicherien. H iniennou a lavare a-wcchou oa re bounner o sipered evit deski kem ent a d rao u : « N ann, nann, eme Vikael; spered a-walc’h hoc’h ens d’ober ho m arc’hajou, d a baka pesked, d a gem penn rouejou; n ’e k et diesoc’h deski h en t a r zilvidigez. » Met setu am an eur c’hoari ail. Ar besketourien hag an dud dister divar ar maez, goude beza grozmolet eun tamimig, o doa sentet ouz o ferson. Met an dud vras, ar vourc’hizien pinvidik ne fellas ket d’ezo plega na dont d ’an ekzam in, h a goulskoude o doa kem ent a ezomm hag a r re ail. Ober a ra jo n t zoken eur prosez d ’an aotrou person d irak B arner an eskopti, o tam all d ’ezan digas giziou nevez n ’oant anavezet e nep lec’h ail... P etra? emezo. Gervel d’an ekzam in tu d dimezet, tu d koz zoken, evel m a vez galvet ar vu­ gale! » Hag e c’houlennent e vefe to rre t al lezenn douget gand an aotrou person.

E nebourien M ikael a yeas pelloc’h c’hoaz. L avaret a ra jo n t e veze kem eret arc’h a n t en ekzam in h a ne veze graet goulenn ebet ouz an dud a roe kalz arc’h an t.

An aotrou person h a Mikael an Nobletz a yeas da Gemper da gaout a r B arner. N’o devoe ket a boan o tiskouez n ’oa nem et geier h a fallagriez gand ar re o zamalle da gem eret arc’h an t digand a n dud. Hag evid an ekzam in, an aotrou person a zisklerias e tlie, evel pastor, rei deskadurez d ’an denved fiziet ennan, ha n ’en doa kavet n e tra gwelloc’h eget an ekzam in k a ­ tekiz. Ar re binvidik, evel a r re baour, a dlie, emezan, deski o relijion, ra k kem ent h a m uioc’h a am zer o doa. E nebeut am zer tu d D ouarnenez o doa gwellaet en eun doare souezus o deskadurez kristen, h a n ’oa n etra ail d ’ober nem et kenderc’hel.

— 84 — Ar B arner a gavas m at komzou an aotrou hag a lavaras d ’ezan kendercliel.

Meur a berson ail eus ar vro a reas evel e nenez, hag er c’hiz-ze o farresioniz a zeskas bloaz m uioc’h eget n ’o dije graet a-hent-all buhez.

person, D ouar en eur epad o

XIX

Mac’harit an Nobletz e Douarnenez Petra c’hell ober m erc’hed kristen E nebourien ar m isioner a jom e leun a gounnar.

U nan anezo, eun noter, L im inik e hano, a zeuas eun deiz d’e di, eur c’hleze en e zourn, da glask e laza.

E u r wech ail ez eas d’a n iliz m ’edo enni Mikael o prezeg, gant m ennoziou fall adarre, m et souezet e chôm as o welet, a-us da benn ar 'prezeger, eun ael o tiskenn eus an Nenv hag o pignat a-nevez evel da gerc’h a t sklerijenn Doue d ’a r beleg. K erkent e teuas keuz d ’ezan hag e c’houlennas pardon dirag an holl.

E u n demezell a Rom ini a gem eras m ein leun he zavancher da stlapa var ar m isioner pa vije o trem en.

Met koueza a reas klanv; he c’hlenved a badas bloaz h an ter, hag e teuas da c’houlenn kuzul digant Mi­ kael he alias da vont da Gemper da gaout eur medesin brudet. Met, e lec’h gwellât, e fallae berndez.

Neuze M ikael a lavaras e pedfe eviti, hag antronoz e voe pare.

Pevar hailhon fall o doa graet o zonj d ’en em zizober eus a r prezeger o stlap a anezan er m or p ’e welfent var ar ribl. Met ne gavjont tro ebet da gregi ennan. E un ail, eur bourc’hiz, T udek Jouin, kounna­ re t ive ouz M ikael hag a zifenne alies ouz e wreg

— 86 m ont d’ar prezegennou, a yeas eur wech evelato d’e glevet, evit gouzout petra lavare. Gwelet a reas ive eun ael gwisket e gwenn a zehou d ’a r beleg. Skoet e spered, e kontas an dra-ze d’an hailhoned fall, hag holl e teu jo n t da veza m ignoned d’an hini a glaskent laza.

Mikael a gendalc’he e labour gwella m a c’helle, heb aon ra k netra. ,Met kaer en doa ober, ne c’helle ket ober a-walc*h, hag e c’halvas d’e zikour e c’hoar Ma­ c’harit, chom et e Konk-Leon. Houm an, ato santel, he doa kavet var he h ent eun den yaouank, fu r ha san­ tel ive, he goulennas da bried. Mac’harit, hep lavaret ger n à da Vikael n a d ’he c’hereait ail, a reas eur brom esa a briedelez, fizians d’ezi e c’hellfe sikour gwel­ loc’h ar beorien gant m adou he fried a oa pinvidik.

Oad aw alc’h o doa o daou, hag o doa graet o zonj da veza eureujet e B rest dizale.

E r c’houls-ze eo e tigouezas gant Mac’h a rit lizer he breur. E m ichans e kavas dies reseo al lizer er m areze, m et senti a reas hag e teuas da Zouarnenez. He breur, n ’en doa goulskoude klevet n etra gant den, a c’houlennas diganti he gwalenn-dimezi. Mac’harit, souezet h a mezek ive, a stouas he fenn, a roas he gwalenn, a c’houlennas pardon hag a brom etas ne zistrofe m ui d a Gonk. Ar brom esa a briedelez a voe to rret.

Ar briedelez a zo eun d ra vat. Met eu r stad ail a zo, santel oc’h : chom gwerc’h, da labourat gwelloc’h evit gloar Doue h a silvidigez an eneou. Mac’h a rit an Nobletz he doa gwechall graet he zonj da veva er stad-ze. En taol-m an e kasas he zonj da benn, h a goude e u r pennad, gand aotre he breur, e reas le da jom bepred gwerc’hez, d ’en em voestla da Zoue. Ren a reas eur vuhez kalet, eur vuhez a binijenn. Evit ti

— 87 — n ’he doa nem et eun tam m kraou, ne zebre nem et boued dister, b ara heiz gand eun tam m yod hag eur banne laez. E n em w iska a reas evel m erc’hed D ouar­ nenez, var he c’h o rf e touge eur gouriz reu n h a teir gwech a r zizun ec’h en em skourjeze. Ha kennerzet dre ar bedenn hag ar binijenn, ec’h en em lakeas a-zevri d ’ober katekiz evel m ’he doa graet e lec’h ail, h a bu an e c’hounezas tu d D ouarnenez. Digeri a reas eur skol evid a r m erc’hed bihan evit deski d’ezo a r c’hatekiz da heul an trao u ail. Ar m am m ou a fam ilh a zeue d ’he gwelet, hag e kave an tu da rei d ’ezo kenteliou fu r var o deveriou h a v ar a r relijion.

E vit distrei ar yaouankiz dioc’h an dansou, e vodas, eur zulvez, m eur a blac’h yaouank endro d’ezi, h a ganto e tansas, e kanas, e e’hoarias d’ar c’hartou, n an n gand arc’h an t, m et gant spilhou. D’a r ipardaez, araok o lezel d a vont k u it, e roas da bep hini eun aval. Ar plac’hed yao u an k a voe laouen b ras eus o dervez, h ag a gomzas endro d ’ezo eus a n demezell an Nobletz, eun demezell eus a r re wella. A r plac’hed yaouank a gendalc’has da zont niverus d’he c’haout d a zul. Abenn a n trede sul, Mac’h a rit a lavaras d’he c’ham aradezed, goude eur pennad c’h o ari: « Me zo o vont da ziskouez d ’eoc’h brem an eun d ra n ’oc’h eus ket gwelet c’hoaz. » Hag o c’hasas da zellet ouz an taolennou m erket varno finveziou diveza an den. « Sellit m at, emezi: am an e welot p etra a c’hoarvez gand an den. T rem en a ra pep tra . Ar vuhez a zo b err; ar m aro a sko an holl, goude a r vuhez-m an e vezer eürus pe w all-eürus da viken. Me a anavez an doare d a gaout eur plas m at er bed ail, hag e fell d’in he deski d ’eoc’h. » Komz a reas evel m a ouie ober, hag e lec’h beza inouet, ar plac’hed yaouank o devoa p lija d u r hag a

— 88 — zisklerias e teufent a-nevez d ’he zelaou. Digas a ra ­ jo n t ganto o c’herent, hag holl e voent laouen o klevet kelennadurez Mac’h arit an Nobletz. An dansou a voe a-nebeudou dilezet e Douarnenez ha tro var dro.

N’oa ket a-walc’h evit Mac’h a rit an Nobletz. C’hoanta a t a reas sevel ar plac’hed-ze uhel er zantelez. E un dervez e kem eras seiz pe eiz anezo, ar re a gave gouest da gompren, hag o c’hasas en eur c’halatez tenval; eno, o veza aet en eul lec’h distro, ec’h en em skourjezas k er kalet, m a oa spontet he c’ham aradezed.

Goude ar gentel-ze, e lavaras d’ezo: « En ifern ez eus poaniou kriz da c’houzanv d ’ar re a varvo e stad a bec’hed m arvel, hag er P u rk ato r ive d ’a r re n ’o deus ket peurbaet o die da ju stis Doue. Ret eo ober pin ijen n er bed-m an ipe er bed ail. Dilezit eta pli-* jadureziou foll a r bed, h a grit pinijenn evit beza salvet ». Gounezet e voent gand he c’homzou hag e kem erjont ar Groaz. Dilezel a ra jo n t o gwalinier, o dantelez, o dilhad brao evid o rei d’an ilizou.

XX

Petra a c’hell merc’hed a galon Mac’h arit an Nobletz a gavas d ’he zikour m eur a vaouez ail, h a dreist-holl teir intanvez. D om nat Rol­ land, Klaodina Beleg hag A nna Geraudren.

Ar genta, D om nat Rolland, a oa greg T udek Jouin, an hini a oa difemmet outi m ont da zelaou prezegennou Mikael. Deuet da veza intanvez, ec’h en em la­ keas d’ober katekiz. Ne ouie n etra p ’en em gavas ar m isioner e Douiarnenez, nag he F ater, ma m isteriou ar feiz, en desped d ’he 43 vloaz. Met e skol M ikael e teuas e nebeut am zer d a veza desket bras, desket evel eu r beleg, w ar a r relijion. Bemdez e rae katekiz d’ar vugale; da zul h a da c’houel e tisplege d’an dud vras an taolennou. Mont a rae da welet ar ré glanv, hag e lakae digas d ’ezo o zakram anchou ; v ar o zrem envan e veze en o c’hichen.

K laodina a r Beleg a oa eur v arc’hadourez pinvidik a-walc’h, m et eun tam m ig lorc’hus evel peurliessa ar vourc’hizien a c’hounit kalz arc’hant. K arout a rae an dilhad brao. He zi a rene m at, m et ne zonje ket kalz en he silvidigez. Ne anaveze ket he relijion. Digem eret a reas ar m isioner en he zi, e kichen ar Por-R u. Ac’hano Mikael a gave tro alies da bignat e bagou ar besketaerien evit kom z ganto hag o c’helenn. O klevet Mikael, o welet peger santel oa, K laodina a voe souezet hag a c’hoanteas anaout m at ar relijion gristen. Ar sklerijenn a ziskennas en he spered, h a buan e teuas da veza desket a-walc’h evit gellout ober skol d’ar re ail. O veza m a anaveze kalz tud, e reas m uioc’h a vad.

— 90 — A vandennou e teuent d ’he c’hlevet o tisplega an tao­ lennou. Ne veze ket kavet a diez bras a-walc’h evit digem eret an holl, hag e veze ret boda an dud el liorzou pe var ar plasennou.

Gwelloc’h c’hoaz. An diou intanvez a yeas d’ober katekiz tro var dro, betek pemzek leo diouz D ouar­ nenez. Ar pardoniou, neuze evel hirio siouaz! a veze re alies stlabezet gant c’hoariou divalo. Goude an ofisou, goude ar brosesion, e veze dansou, hag ar vesventi o tont da heul, e veze graet kalz pec’hejou en deiz m a vije ret beza santel. Klaodina ar Beleg a yeas d ’ar pardoniou, nan n hepken evit pedi, m et dreist pep tra evit kaout tro da skigna deskadurez kristen. Pa veze goulennet diganti p etra a oa a nevez, e responte he doa keleier a briz da lavaret. Hag e tisplege an taolennou, hag o stage ouz eur voger pe eun dervenn goz pe en eul lab bennak. Da genta e c’halve ar m er­ c’hed dirag eu r beleg a rae goulennou outi, hag hi a zisplege ar pez a oa m erket var an taolennou. An danserien a dostae d ’o zro hag a gleve kenteliou talvoudus m eurbet.

E n cu r vont hag en eur zont he doa gwelet e korn an hentchoü kroaziou diskaret. E u r zorserez eus ar vro he doa lavaret d’a n dud ez oa tenzoriou kuzet dindanno, hag an dud o doa toullet da glask aour ha diskaret ar c’hroaziou. K laodina a lakeas sevel a-nevez m eur a hini anezo, kem ent ha m a c’hellas.

Klask a rae kem ent a c’helle talvezout da c’hloar Doue ha da zilvidigez an eneou. Pem p yalc’h he doa evid he oberou m at; u n an evid a r beorien, ar re ail evit imad ar relijion. Bep sizun a lâkae eun oferenn evid ar roue, da c’houlenn ar c’h ras d’ezan da c’h o uarn gant furnez a r vro; eun oferenn en enor d a zant Mi­ kael Arc’hel ha ^d’an elez m at; eun oferenn en enor

— 91 — da zant Jozef. E u r yalc’h a voe m iret evit gellout loja h a beva ar relijiuzed a deufe da labourat da Z ouar­ nenez.

D aoust d ’ar pez a rae evid ar relijion, an intanvez santel ne zileze ket he fam ilh nag he c’hemm -werz.

Sevel a rae he bugale e doujans Doue, leal oa en he m arc’hajou, hag an traou a droe m at eviti.

An intanvez A nna G eraudren oa evel brec’h zehou K laodina a r Beleg. E u r wech bemdez ez ae dre ger da glask a r beorien hag ar re glanv o doa ezomm da veza sikouret, da c’houlenn ive hag u n an bennak a oa m aro.

Kas a rae sikour d ’an dud ezommek, chom a rae e k i­ chen ar re a oa v ar o zrem envan, hag e sebelie ar re varo. E tiez a r re baour e roe an dourn evit skuba an ti, aoza boued, k an n a a n dilhad, lak at urz e pep tra.

Setu penos M ikael a zeske da verc’hed a veve er bed ober eul labour henvel ouz hini a r veleien. Pesketaerien Douarnenez, o veza alies w ar ar m or, n ’o doa ket a am zer d a zeski o relijion. Talvoudus oa eta deski m at a r m erc’hed, evit m a rafen t d’o zro katekiz d ’o bugale h a d’o gwazed, m a vefe an tiez e gwirionez k ris­ ten.

E vit beza direbech h a gellout kenderc’hel al labour boulc’het, a r m isioner a gasas ar m erc’hed desket gan­ ta n d a Gemper, da welet an aotrou ’n eskob. An aotrou ’n eskob, Gwiihou Le P restre, a reas goulennou ouz Glaodina a r Beleg h a D om nat Rolland. Ar re-m an a respontas m at m at, hag a zisklerias ive ker m at ail an taolennou digaset. « Kendalc’hit, em e an aotrou ’n eskob, m et er m aez eus an iliz; en iliz e c’hellot respont d ’ar beleg a raio goulennou ouzoc’h divarbenn an toalennou. » Hag an deskadurez k risten a gendalc’has da veza skignet e Douarnenez.

XXI

An taolennou Mikael an Nobletz, desket bras var an holl skian­ chou a lakeas liva evitan taolennou m erket varno pep seurt traou, evit rei aesoc’h da gom pren d’an dud gwi­ rioneziou a r relijion. Evel m ’en deus lavaret a r pab sant Gregor ar Meur, an taolennou, skeudennou, a zo levr ar re ne ouzont ket lenn. Diskouezit da vugale eur groaz pa zeskit d’ezo m ister ar Redam psion: o welet skeudenn Jezuz-K rist toullet d’ezan gant tachou e zaouarn, e dreid, k u ru n et e benn gant spern, e komprenint kalz gwelloc’h h a buanoc’h petra en deus gouzanvet Hor Zalver evidomp.

Setu petra ijin as Mikael an Nobletz evit deski ar bobl. Ne rae nem et ar pez en doa gwelet en ilizou: a r gwer a liou var ar p ren estr a ziskouez d ’eomp Hor Zalver, ar W ere’hez, ar zent hag a zesk d’hor spered kalz traou.

An taolennou, varno eur galon, a vez diskouezet hi­ rio er misionoiu, n ’in-t nem et eul lodenn vihan eus tao­ lennou Mikael an Nobletz. O uspenn daou ugent en doa. Setu am an hanoiou lod anezo: Pem p dor Salo­ m on; ar M arc’heg k risten ; a r Groaz pe H ent a n Nenv; a r C’huzuliou; Skeudenn a r bed; Babylon; Bu'hez H or Zalver hag ar W erc’hez; ar Z ak ram an t; ar Mab prodig; an Ifern; ar seiz vertuz eneb ar seiz pec’hed m arvel, etc., etc.

— 93 — E k arten n a r Groaz e weler eur groaz gand ar c’homzou-m an: « Qui vult venire post m e. An neb a fell d’e­ zan dont v ar va lerc’h a die en em zilezel e-unan, kregi en e groaz h a dont evelse ganen. » T road ar groaz a zo sank et er m aen-badez, ra k dre a r V adiziant e teuom p da veza bugale da Zoue h a d ’an Iliz, e troOmp kein da Z atan, d’a r bed, d ’ar c’hig, evit kregi e r groaz. T ri h en t a ya eus ar Groaz: u n an a gleiz, bras ha ledan, eo an hent a gas da goil. E un den a zo var an hentse, o vale e kreiz a r bleuniou. Kredi a ra e c’heller m ont d ’an Nenv hep poania. E u r vad bennak a ra, m et hep feiz na karantez, k lask a ra dreist-holl m euleudi an dud. E n em garet e-unan a ra, troet eo ouz traou an douar-m an h a tec’het a ra m uioc’h m ui bemdez diouz an h en t eün, an hent a gas d’ar zilvidigez. E r penn k en ta edo e kreiz a r bleuniou, m et dre m a z’a, e kav m uioc’h m ui a zrez hag a spern.

E u n hent, a zehou, a ya var eün, striz ha dies. Ar c’h risten m at a gerz dre an henit-se, e groaz gantan var e ziouskoaz evel Hor Zalver. Sikouret eo gand e Eal m irer hag a r grasou a zeu d ’ezan, hag e kav skanv e groaz da zougenn. Kelenn a ra ar re ail dre e gomzou hag e skoueriou, hag e tigouez e-harz treid Hor Zalver a astenn d ’ezan e zourn hag hen digem er e palez an T ad eus an Nenv skeudennet gand eun ti kaer hag uhel; e r p ren estr em an a r zent a zell laouen ouz o c’hen v reu r nevez hag a gas d ’ezan m euleudi.

D istag diouz a r Groaz, setu am an eun h en t ail, ledanoc’h c’hoaz eget an hin i heuliet gand a r c’h risten laosk. H em an eo h en t a r baganed hag an heretiked. En traon, eur pagan a zo oc’h adori e fals-doue; uheloc’h eu r m in istr p rotestant, gant Levr a r S k ritu r S akr en e zourn, a zo o teski geier d ’a r bobl. O daou, kaset gand an diaoul, ez eont da d an an ifern.

— 94 — Taolenn ar Marc’heg kristen. Setu am an penos e vezê displeget: ar m arc’heg w ar e loan a zo skeudenn ar c’hristen en h en t evit m ont d’a r Baradoz. An hernez, ar stern, a verk a r reolenn, al lezenn gristen. An dibr eo ar hini jeu n ; ar c’bentrou, an nerz-kalon ; aæ ran jen n o u , ar glanded; ar weskenn, a r yun. An harnez h o u arn a zo v ar bruched ar m arc’heg h a leun a lagadennou eo a r garantez gand he gourc’hem ennou. An tok-houarn a verk ar zonj eus a r zilvidigez; a r goaf, an trec’h v ar an enebourien.

Taolenn ar m arc’heg reder-bro. Kollet eo divar an h en t m a t; kem eret en deus h en t an droug hag a r plijadureziou, hag e tigouez e ker vras Babylon, seiz to u r v ar he m ogeriou; ar seiz pec’hed kapital. Trem en a ra e am zer e kastell Roue an H udurnez ha Rouanez ar Binvidigez, o deus teir verc’h : Gourmandiz, Avaristed, Ourgouilh. O magerez eo al Leziregez. E u r c’hi bihan a zo er palez, Trem en-Am zer e hano. Ar m arc’heg a ziskenn beteg e c’houzoug e fan k ar pec’hed. Met eve­ lato skoet eo abenn a r fin gant gras Doue, h a keuz a zav e n e galon. Pedi a ra, Doue en deus truez outan hag a zigas d’ezan grasou nevez. Koueza a ra klanv.

P areet eo gant eun ael a zizolo d’ezan e bec’hejou hag e gas d a gastell a r Binijenn, savet var eur m enez uhel h a dies pignat varnan. G ant gras Doue oc’h e zikour e c’hell pignat. E un itro n e kichen an nor, Kontri-sion, a ziskouez d’ezan eun aer o vont etre daou vaen da jench kroc’henn. Dor a r palez a zo hanvet Gwirionez hag an alc’houez Trugarez.

Ar m arc’heg, h entchet gant gras Doue, a c’houlenn e pelec’h em an Santelez o chom, hag a red varlerc’h K arantez Doue. Uhel uhel e sav en hent-se, hag an daolenn a ziskouez p etra zo d’ober evit to stât evelse ouz Doue.

— 95 — Re h ir e vefe kom z euz holl daolennou Mikael an Nobletz. Pep seurt trao u a oa varno, traou evit kelenn ar besketerien, an d u d divar ar maez, an holl.

Isto r an am zer goz hag a n am zer o trem en, an Testam an t koz hag an T estam an t nevez, an holl vicherou, m ich er a r m edesin, an apotiker a zune a r c’hlanvour, an holl cTiiziou h a siou fall a veze diskouezet, an holl c’hiziou m a t m eulet. Penos e tle eur gwir gristen sevel diouz ar m intin, kinnig e zervez da Zoue, santellaat e labour, tec’h et diouz an droug, gouzanv ar poaniou, pep tra a veze desket dre an taolennou.

Hag a r gwirioneziou desket evelse, dre an taolen­ nou, a ziskenne dounnoc’h er spered hag a veze dalc’het koun anezo pelloc’h. K em ent-m an a zo anavezet m at gant a r re o deus klevet displega an taolennou epad eur m ision bennak.

XXII

Kantikou Mikael an Nobletz Ar c’hantikou a ra vad d’an ene, frealzi a reont ar galon, nerz a roont d ’a r c’h risten d a gerzout dre an h ent m at.

Mikael an Nobletz a anaveze m at kem ent-se, hag, evel m a lavar d’eomp an T ad Maner, skriva a reas m eur a gantig evit displega ar relijion gristen hag ar gwirioneziou skeudennet en taolennou. Kanet e vezent w ar doniou anavezet. P etra in t deuet da veza? Marteze ez eus eun tam m bennak anezo c’hoaz er c’h an ­ tikou a ganer hirio.

E u r c’h an tik d ’a r W erc’hez a zo deuet beteg ennomp. Setu am an tri goublad anezan: 1 Me am eus choazet eur Vestrez E un Itro u n hag eur Rouanez, Ma c’halon a zo ravisset O kontem pli en he gened.

2 C’hw i eo, o Itro u n Varia, D’eoc’h en em suplian ar muia, Pedit ho kw ir Vab a druez D’ober em an d ret trugarez.

— 97 — 16 Pec’h er abuzet, sonj brem an Peger b err eo gloar a r bed-m an; Gloar ar bed-m an ne d’eo netra, N em et trem en ebiou ne ra.

N ’oa ket brezoneg eus a r re wella, m et henvel ouz ar brezoneg e veze skrivet en amzer-ze gand an dud desket. Geriou latin h a gallek livet e brezoneg, setu p etra lakaent en o skridou.

Forz a ze. A r c’h an tikou a vez k anet hirio, evel k an tik ar Galon Z ak r h a kalz re ail, a zo brezoneg fall enno ive, ha goulskoude e vezont kanet a greiz kalon gand an dud, hag e reont vad. ' K antikou M ikael a veze k anet e D ouarnenez h a tro w ar dro. A r m erc’hed a rae katekiz o deske d ’a r vu­ gale, hag ar re-m an o c’hane gant plijadur. Klaodina ar Beleg, evit deski gourc’hem ennou Doue da labourerien Ploare, a yeas da gaout an aotrou Person hag a lavaras d ’èzan: « Aotrou person, roit aotre d’in da zigas bep sul daou baotr da gana gourc’hem ennou Doue en iliz parrez, p a vezo leun a dud, hag a nebeudou an holl a ouezo o gourc’hem ennou. » Evel m a c’houlennas e voe graet. An dud a gave brao ar c’hantikou hag o c’hane gant p lijad u r. An diskan dreist-holl a zeskent buan, hag e veze klevet kana var ar m or, er parkeier, kantikou Mikael an Nobletz. « Sant Jerom , eme an T ad Maner, a skriv pegem ent a b lijad u r en deus bet en D ouar Santel o klevet kana bem dez k antikou en enor d ’an Dreinded, d’a r W er­ c’hez, d ’an Elez h a d ’a r Zent. P etra en devije lavaret o klevet n an n en D ouar Santel, m et en eun douar goloet gwechall a spern, k an a m euleudi Doue, var an

7

— 98 — douar, var a r mor, en deiz hag en noz? » Ar m esaer o tiwall e zenved, ar vam m o lu sk at pe o neza, a r m icherour, al labourer, a r pesketaer, an holl a gane kantikou, m a oa eun dudi o c’hlevet.

Mennoziou santel a jom e evelse er sperejou h a tu d Douarnenez a wellae bemdez; ar feiz, ar garantez, an holl vertuziou a greske en o zouez.

XXIII

Mikael an Nobletz, tamallet e Kemper, en em zifenn gant nerz He vat ez ae an trao u e Douarnenez, re a dud a veze w ardro Mikael an Nobletz. Kem ent a labour a rae e-unan h a dek ail. Gand eun den eveldan n ’oa ezomm person ebet e Ploare.

An aotrou Capitaine, person Ploare, goude beza bet da genta a du gant Mikael, a deuas a-nebeudou da veza k louar en e genver. Kredi a c’heller e savas eun tam m gwarizi en e galon.

Gwir en doa da lavaret d ’a r m isioner evelhen: « Aw alc’h ho peus labouret brem an em farrez; it brem an da labourat en eul lec’h ail bennak. » H a Mikael en dije graet e bakadenn h a dilezet Douarnenez.

N ’e ket evelse e reas an aotrou person. E r gadorbrezeg e reas d’ezan gwall rebechou. Mikael a ran kas, epad eu r pennad amzer, m ont da lavaret an ofe­ renn da Bouldavid. Ne voe k et a-walc’h evid an ao­ trou person. T am all a reas d ’an aotrou ’n eskob ar giziou nevez digaset gand ar m isioner, h a dreist-holl ar c’hiz da fiziout e m erc’hed ar garg d’ober katekiz h a da zisplega a n taolennou, ra k a r m erc’hed, hervez m a skriv sant Paol, e die tevel en ilizou.

O welet tam all eur c’hiz he doa digaset kem ent a vad en dud h a desket d ’ezo o relijion, M ikael a grogas en e bluenn hag a skrivas d’an aotrou Kerguelen, vikel vras h a b arn er an eskopti, eul lizer troet k aer m eurbet hag a gase da n etra ar rebechou graet d ’ezan. H ir eo al Lizer. Ne room p nem ed an diverra.

—

100

—

« Aotrou h a T ad doujet e Doue, Evit respont d ’ar rebechou graet d’in, den ail ebet, a zonj d’in, ne c’hell gwelloc’h egedon lakat var eün dirag ho taoulagd a n trao u evel m ’em aint.

Evit m a tisk en fe gweïîoc'fr gwrrioneziou a r relijion e spered a n dHd, ara eus graet? drrazo goulennou ouz diou intanvez santeL Ar re-m an a responte da genta.

Neuze e raen gpulennou. ouz a r re ail ive, e lavaren d ’ezo respont d ’o zro evel m ’o doa graet ar m erc’hed...

Da c’houde, ganit g ras Doue, am eus ijinet taolennou, liv et varno pep seu rt tra o u talvoudus evit si­ k o u r deski ar relijion. An intanvezed santel o deus, var v a lerc’hy dispieget an taolennou-ze d’an dud.

Ne gav ket d ’in o dije evelse graet n e tra falk Sant Paol a zifena ouz ar m ere’hed komz ha kelenn en iliz, ne zifenn ket outo resp o n t d’ar goulennou graet auto gand eu r beleg. -— Ma tisplegont an taolennou en o zi ez, en o lier zou pe en eul lec’h ail bennak er meaz. eus an iliz, ne gav ket d’in ez eus rebechou d’ober d ’ezxr Ar skeudennou,. evel m a lavar ar pab sant Gregor, a zo levr ar. re ne ouzont ket lenn. Talvezout a re o n t d a sklerijenna ar spered...

Pobi Israël a voe gwechail keleim et gant Debora, Ju d ith h a re ail. E r penn k en ta eus a n Iliz e welonip m erc’hed santel o sikour a n Ebestel h a prezegerien an Aviei.

Ha divezatoc’h santez Katell a Aie lesand ri, santez Katell. a Zienn, santez Thereza, a zo bet sklerijen.net d ’ezo. o spered gant Doue hag o deus ro e t d a glevet keateliou fu r m eurbet...

An doktored, Leun a lorc’h gand o deskadurez, ne dizont ket deski d’an d u d m ister an Dreinded, m is­ te r a n In k ar nasion, deveriou a r cTiristen, ar peden-

— 101 — nou. An d a m vrasa eus a r re a zo e k arg a dro o daoulagad v ar am ane’h a n t da c’houm t, nebeut v ar o deveriou... Ha deuet eo d a veza gwir komzou a r P r o fed derem i: « Gwelet e vazo a r vugale vihan o c’Iidulenn bara, h a den da T e i d ’ezo. b Àr vugale vihan o deus goulennet digand an doktored, digand o fearsoned, bara an eue, an deskadunez k risten ha kalz eus an doktored o deais hep tra e z tro et o c ’bein evit m ont da glask o iflàjadur. i *] «En o lee’h Doue e n deus lakeet e kalon diou intanvez santel youi da zeski d ’a r re ail a r pez o deus desket o-unan d re an taolennou... Diskouezet o deus o zaoïennou da aotrou ’n eskob Kem per en deus o aliet d a gendere’heJ.» JN*e ket hirio hepkem e liiez Doue an doktored, an dud vras h a gallon dus evit dibaba tu d d ister h a g ober dreizo tra o u kaer. S ant Paol a lavare eveke ive er penn k e n ta eus an iliz : « N’e ket, em ezan, v ar an d u d 'fur lia savet uliel en deus Doue tolet e zaoulagad, m et v ar an d u d distera, evit trec’hi a r re c’hailoudus... » D’a r veleien eo da gelenn, skier eo. Met, pa vez ret, re a il a c’hell o sikour, tu d lik h a zoken m ere’hed.

D’a r beleg eo da vadezi, m e t p a vez eu r bugel e riskl da vervel, eun den lik, eur vaouez zoken, a c ïie ll hag a die hadezi. D9a r beleg eo d a zarra o genou d’an he­ retiked, m e t p a ne vez beleg «bet var al Iec%, e u n den lik h a g e u r vaouez zoken a c’heèl hem ober, evel *nn welainp o isto r an JAiz... .Kement-se a lavaran ive evid ar m isieriou a ra n k er da an aout evit beza saiuei. A n d a m vrasa eus a r bersoiaed ne reont nem et k an a an oferesnn hag an ofisou h a kenaeret a n a re ’h a u t dleet d ’ezo. Ma c ’hoanta u nan b en n ak anezo rei kelennadurez d ’ar bobl, ker­ k ent m a » a r re ail o k a o u t abeg ennan...

— 102 — Ar m erc’hed santel, en eur zeski o relijion d’o c’henvroiz gant sikour an taolennou, o deus graet vad bras da galz a dud. Dimezelled a re n k uhel o deus dilezet o fam ilhou evid en em lak at dindan an intanvezed santel-ze, deski ganto an taolennou hag o displega da c’houde da re ail.

Giziou nevez eo ar re-ze, a vez lavaret. Met, d’ezo da veza nevez; in t bet talvoudus bras.

N’eus ket pell eo bet ijinet ar c’hartennou evid ar vartoloded da ziskouez d ’ezo o hent var ar mor, da verka e pelec’h em an ar c’herreg hag al lec’hiou risklus. Traou nevez in t ive, h a goulskoude e reont vad d’ar vartoloded...

Risklus eo, a lavar lod, lezel ar m erc’hed da gelenn ar re ail w ar ar relijion. Met, ha n ’eus ket m uioc’h a riskl o lezel eur barrez a-bez hep deska­ durez epad m eur a vloaz? Ar re a zo karget da gelenn ar bobl ne gelennont ket pe en em ro da draou ail. Ha n ’e ket gwelloc’h, hervez m a lavar sant Jerom, kaout eur riskl bennak eget beza sur d’en em goll?

A rabat kredi eo eur riskl bras hag eur skouer fall lezel m erc’hed da zisplega an taolennou. Ne lakan k et an taolennou etre daouarn n ’eus forz piou, m et hepken etre daouarn intanvezed santel o deus bet bennoz hag aotre an aotrou ’n eskob a Gemper. Hag ober a reont o labour brao h a gand a r brasa evez...

An aotroned eskibien a lez brem an Leanezed da gelenn m erc’hed h a paotrezed da zul h a da c’houel.

Hon intanvezed a ra eveldo h a gant nebeutoc’h a riskl.

R ak al leanezed n ’o deus en o c’hichen beleg ebet d ’o difazia m a vefe ret. Me, avat, ne lezan m orse ar m erc’hed da zisplega an taolennou d irak kalz tud, nem et eur beleg bennak a vefe en o c’hichen. Ar

— 103 — beleg a ra goulennou, hag ar m erc’hed a respont. Ma faziont, e vezont difaziet. Al leanezed a c’hell komz evel m a k aro n t; ar m erc’hed a gargan eus a n tao­ lennou n ’o deus ket da gomz eus traou uhel h a dies. m et deski a reont an doare da lavaret a r chapeled, da glask a r pec’hejou a vez graet an aliesa, da dec’het diouz a r pec’hed, da zic’hrizienna a r plegou fall, d’ober brezel d’ar wall-youlou, da zenti m at ouz gour­ c’hem ennou Doue h a re an Iliz, ouz kenteliou an Aviel, da veva eur vuhez santel evit kaout eur maro santel... Kaer a zo bet klask, ne gav ket d’in e vije bet kavet n etra da rebech d’an diou intanvez-ze er gelennadurez a roont d’an dud...

An doktor bras, sant Thom az Akin, a lavar ez eus pevar seurd kelennadurez; da genta, evît gouait ar baganed hag ar becTierien; d ’an eil, evit diskouez p etra zo da gredi, penos reseo ar zakram anchou : an dra-ze eo labour ar beleg; d ’an trede, penos beva e gwir gristenien: hennez eo labour ar paeroned e kenver o filhored; ar pevare, displega ar gwirioneziou uhela eus ar relijion gristen; labour an eskibien.

Ar seurd kenta, gounit ar bec’herien hag a r baga­ ned, a zere ouz an holl, gwazed h a m erc’hed. An holl a die poania da zavetei o breudeur...

An doktor-ze a lavar c’hoaz e c’hell eur vaouez kelenn a r re a zo endro d ’ezi, hag he deus evit-se ^iwechou digant Doue grasou bras a furnez...

An holl draou-ze eo o deus va douget da c’hou­ lenn digant m erc’hed va zikour da rei kelennadurez kristen. Goulennet am eus kuzul digand an Tadou eus a Urz sant Fransez hag ar Jezuisted, digand an Tad K intin, D om inikan. Kavet o deus m at ar pez a raen. An aotrou ’n Eskob ive en deus roet d’in e aotre...

— 104 — Ho pedi a ra n da rei d ’in hoc’h ali. Me a zento ouzoc’h. Ma teurvezit va aotrea, e vo diskouezet evelse n ’eo na fall, n a risklus, ar pez a ran. Ma tisplij d ’eoc’h va labour, n ’am bezo tam m poan ebet o tilezel ar pez am eus kom anset...

Evid achui, e tisklerian e fell d’in senti ouz ar re o deus da welet varnon, an eskibien, personed ar parreziou e labouran enno. M’o deus rebechou d ’ober d’in w ar m eur a dra, n ’o dezo ket da rebech d’in beza bet dizentus en o c’henver. » Ar vikel vras a voe skoet e spered gand al lizer-ze, k er fur, k er poellek, ken nerzus ive, a ziskoueze ker skier oa Mikael an Nobletz den an aotrou Doue, ne glaske nem et m ad an eneou.

• Skriva a reas d’ar m isioner da lavaret d’ezan kenderc’hel e labour, hag e prom etas ober gwelia m a c’helfe evit ten erât sp ere d 'an aotrou person.

Hag, e gwirionez, an aotrou Capitaine a lezas Mikael e peoc’h epad eun nebeut amzer.

Ar pez a c’houlenne M ikael an Nobletz a zo brem an, n an n hepken aotreet, m et aliet gand ar veleien hag an eskibien, h a da zul, en oferenn-bred, e lavare r eur Bâter hag eun Ave Maria evid an dud vat a ra katekiz d’ar vugale epad ar bloaz. Seul vuioc’h a vezo a dud o teski katekiz d’ar re ail, seul welloc’h ez aio an traou.

XXIV

Mikael a gendalc’h da labourat e Douarnenez F realzet h a kennerzet g ant lizer a r vikel vras, Mi­ kael an Nobletz a gendalc’h as e labour, sikouret gand a r m erc’hed en doa boazet da zisplega an taolennou.

M eur a hini a enebe ato outan, m et a n d arn vrasa a voe gounezet gand ar beleg-se, ker santel. Bras, treu t, eu n ta l ledan, leun a zousder hag a garantez, ato o k lask ober vad, e skoe kalon an dud. E brezegennou a veze leu n a nesrz, ra k kom z a ra e en hano Jezuz-K rist, hag an dud e zelaoue gand evez. Peurlies a, e brezegennou a veze leun a nerz. T ri bennad.

E r pennad k en ta e tisplege eur w irionez bennak eus ar feiz, a h arp e w ar ar s k ritu r S ak r h a skridou an Tadou santel eas a n Iliz; en eil pen n ad e tiskoueze peseurd kem m a zo etre al ïezenn g risten h a doare beva an dud. Hag en tred e e lavare penos e tle ober a r gristenien evit trec’h i a r pec’hed h a beza din eus o hano. E u r beleg desket b ra s oa, h a ne lav are nem et trao u a bouez, e gomzou a roe sk lerijen n d ’a r spered h a nerz d ’ar galon.

E n tan et gand a r garantez evid e Zoue, ne glaske nem et ober vad d ’e nesa, d ’e ene d a genta, evel m ’eo dleet, m et ive d ’e gorf. A r re baour, an dud ezommek oa e vignoned vrasa. K em ent en deze a veze roet d ’ezo.

A-wechou ne zalc’h e g an tan nem et e zoudanenn; e zilhad ail a veze roet d a w isk a a r paour. Kem ent gwenneg en deze a veze dispignet evit sikour an dud ezommek.

— 106 — Brem an, en hor bro, n ’eo ket m ui stank an dud o deus ezomm da gaout aluzenn, m et neuze oa bras niver a r beorien h a gwir beorien a oa.

Penos e rae Mikael an Nobletz evit beva? P a veze ret, e c’houlenne e dam m b ara digand ar re o doa eun d ra bennak, m et en em ankounac’h ât a rae eu n an evit sonj al er re ail, er beorien. Gouzout a rae sikour ar re holl a veze en ezomm, ar re ne gredent ket goulenn. Kalz arc’h an t a drem ene dre e zaouarn, ugent gwech m uioc’h eget n ’en doa w ar e hano, a zisklerie an aotrou Pennek, ar beleg e zikoure.

Marteze dre vurzud eo e c’helle ingala kem ent a arc’h an t endro d’ezan. R ak Mikael an Nobletz en deus graet m eur a vurzud e Douarnenez, hag e c’heller o lenn e skridou an T ad M aner: klenvejou pareet, bu­ gale varo distroet d’ar vuhez. Yann a zo bet maro, a veze graet eus u n an hag a oa bet laket gantan da zont eus a varo da veo.

Ar zent, gant gras Doue, a c’hell pep tra. Nerz ar feiz a zo dreist m uzul. « E gwirionez, eme Hor Zal­ ver d ’e ebestel, m ’ho peus feiz, feiz start, ha m a lavarit d’a r menez-ze: « Sav alese hag en em stlap er m or; senti a raio; h a kem ent a c’houlennot gant feiz er bedenn a vezo roet d ’eoc’h. » A rabat eta beza sbuezet o klevet hano eus burzu­ dou graet gant tu d a feiz. An ebestel a reas burzudou en hano o Mestr, hag edoug a r c’hantvejou, a r re a zo deuet v ar o lerc’h o deus graet eveldo gant galloud Jezuz Krist.

Mont a rae gwelloc’h gwella an traou e Douarnenez.

An eneou a en em zantellae, ar giziou hag ar skoueriou fall a veze dilezet. Ar gelennadurez k risten en em skigne; an holl, d a bevar bloaz, a ouie o fedennou hag a r m isteriou b rasa eus a r relijion. E pep ti

— 107 — ez oa eur chapelig gant skeudennou Hor Zalver, ar W erc’hez, ar Zent, dour benniget; a r pedennou a veze lavaret m intin h a noz. E u r c’halz a zeue d’an oferenn bep m intin, da gom m unia bep m iz hag alies bep sizun. T ud D ouarnenez a veze brem an anavezet e pep lec’h dre o doare vat, o stum m santel: pennou k risten o doa, hag hevelep pennou a ra ato kaer an dud.

Mikael a zeske d’ezo ive k aout eur garantez vras evid ar W erc’hez,"patronez Douarnenez. O vont en eun ti. e lavarent: « A ve Maria », h a tu d an ti a responte: « gratia plena. » Deski a reas d’ezo ive k aret a r binijenn, ha dougenn eui gôuriz reun. M eur a hini a voe ken douget d’a r binijenn, m a reas Doue dreizo traou burzudus.

E un intanvez, Eleonora T hepaut, a brederie alies w ar groaz Hor Zalver hag e gu ru n enn spern. E u n deiz e pedas Hor Zalver d’ober d ’ezi gouzanv ar poaniou en doa gouzanvet p ’edo a r guru n en n w ar e benn. Doue a roas d ’ezi he goulenn. Epad 12 vloaz, bep gw ener hag en deiz araog eur gouel bras, E leonora a c’houzanve en he fenn poaniou sk riju s, evel p a vije bet eur rainaoued ouz hen toulla d ’ezi.

E u n ail, M ari V ourc’h, skoet gand eur gwall glenved. a gollas a r gwelet. E pad 20 vloaz e c’houzanvas a r boan-ze, n ’e ket hepken heb en em glemm, m et c ’hoaz gand eul levenez vras, h a kem eret oa evid eur zantez gand ar re holl hec’h anaveze. Mikael an No­ bletz a c’houlenne sikour he fedennou. M ari a r V ourc’h a drem ene eul lodenn vras eus an noz o pedi, ha komz a rae ouz Doue gant kem ent a furnez, m a voe souezet a r re holl h e c’hleve.

XXV A n T ad K in tin g alv et g a n t M ikael an N obletz da Z o u arnenez M ikael a weie eur wech an am zer e vignon, an Tad K intin, hag alïes e skrive d’ezan. Goulenn a reas di­ gantan dont d’e zikour da Zouarnenez, ra k re a la ­ bour a oa d’ober. An T ad K intin a zentas raktal.

Epad koraiz 1628 an daou vignon a labouras a-zevri.

An Tad K intin a brezege diouz ar m intin; d’ar pardaez e rae katekiz gant Mikael. An ilizou a veze bemdez leun a dud, h a da Bask e voe goueliou eus a r re gaera.

E r Moaz w arlere’h an T ad K in tin a gwiteas Douarnenez, galvet m a *z oa da vont da Rouan, da guzul-m eur an D om inikaned. Komz a reas e R ouan gant nerz eneb an dizurziou hag e c’houlennas derc’hei m at da reolenn sant Dom inik. Selaouet e voe, en desped d’ar re a glaske e lak at da deveï.

O tistreî d a Vreiz, e kouezas klanv e Vitre, hag eno e varvas, evel m a varv ar zent, o tiskouez eur garan­ tez vras evid e Zoue.

Mikael an Nobletz a lavare n ’en doa anavezet den ebet ken douget d’a r b in ijenn hag an Tad K intin. -Glac’h aret e voe o klevet oa m aro e vignon, an hini en doa e zikouret h a frealzet ken alïes. D igant piou hi» viziken goulenn sikour? E u r m ignon gwirion a zo eun tenzor.

XXVI M ikael a n N obletz a r a an aoudegez g a n d a n T ad M aner.

K endercTel a reas da la ­ bourat. Met o welet e tostae ar gozni, ha skuiz, dinerzet, o sonj al e teufe avel fall da freuza ar pez en doa graet, ec’h hirvoude hag e pede an aotrou Doue da gaout truez ouz Breiz... Va Doue, eme­ zan, n ’ankounac’h a it k et ar brom esa ho peus graet d’in, brem an ez eus 17 vloaz, da zigas eun T ad Jezuist da labourat ganen h a var va lerc’h er vro-m an a zo beuzet, eur pennad zo, e tenvalijenn ar m aro. Mamm a

— 110 — drugarez, am diwall abaoe va bloaveziou kenta, k in nigit va goulenn d ’ho Mab Jezuz, m a vezin selaouet,. ra k gloar ho Mab h a silvidigez an eneou a glaskan. » A vec’h m ’en doa peurc’h raet e bedenn, m a klevas eur vouez o lavaret d ’ezan: « It da Gemper, d a skolach an Tadou Jezuisted. Eno em an an hini a zo dibabet gant Doue evid ho sikour ha kenderc’hel ar misionoti e Breiz. Ar yaouanka ep. » K em ent-m an a drem ene e miz du 1630. Antronoz, m intin m at, Mikael an Nobletz en em lakee en hent da vont da Gemper. Digouezet e ti a r Jezuisted, e c’houlennas m estr-kelenner ar pem pvet klas. Dont a» reas eun Tad yaouank 24 bloaz, doare vat d’ezan, m erk ar zantelez w ar e zremm. An Tad M aner oa.

Mikael an Nobletz ne jom as ket pell gantan; ne îavaras ger d’ezan eus ar pez a anaveze a-berz Doue, ne gomzas ket eus ar m isionou, eus ar fizians en doa d’e welet o to n t en e lec’h. E u r ger bennak divarbemn k aret ha servicha Doue, setu hepken ar pez a voe etrezo en dro-ze. A-walc’h oa evit Mikael. Beza gwe­ let an Tad Maner, gouzout ez oa u n an dibabet gant Doue da genderc’hel ar misionou, a garge e galon a levenez, hag eürus bras oa o tistrei da Zouarnenez.

E un nebeut am zer goude, an T ad Maner, aliet gand an Tad Bernard, e genvreur, hag aotreet gand e Renerien, a stagas da zeski a r brezoneg. E chapel Mamm-Doue, e c’houlennas sikour ar W erc’hez evit deski a r yez. Selaouet e voe e bedenn, h a tri dervez goude beza bet e chapel Mamm-Doue, e c’helle ober katekiz e brezoneg. Beleget e voe e 1637, hag epad ouspenn 40 vloaz e redo dre Vreiz, oc’h' ober m isionou er parreziou.

XXVII

Mikael an Nobletz roet urz d’ezan da gwitat eskopti Kemper An aotrou Capitaine, person Ploare, goude lizer ar Vikel vras, a lezas Mikael an Nobletz e peoc’h epad eur pennadig. Met abenn eun nebeut bloaveziou e kavas abeg ennan adarre, ec’h en em lakeas d’e heskinat, hen hag an daou veleg e zikoure: an aotrou P ennek hag an aotrou Brelivet, k u re Ploare.

Mikael a veze tam allet da lak at brezel, disparti etre an dud. Met, evel m a lavare d ’en em zifenn, an Aviel a zo evel eur c’hleze a lak a disparti etre an ta d hag ar mab, ar m ignon hag e vignon. E r penn k en ta eus an Iliz edo an trao u evelse ive. Lod a oa a du gand an Ebestel, lod ail gand ar Juzevien. Ar re a gar Doue a die ive k aret o nesa, skier eo; m et evelato e tleont teurel evez d’en em goll o tarem predi a r re fall, hag a-wechou eo eun dever evito dilezel a-grenn ar re fall, p a vez risk l d’ober eur pec’h ed bennak.

Mikael a oa prizet h a k aret gand al Leaned a brezege an Aviel e parreziou Brteiz. Evelato e voe kavet m eu r a hini da gaout abeg ennan, hag u n a n dreistholl a lavaras diw ar e benn pep seurt trao u hag a glaskas zoken skei v arn an a doliou baz. Al lean-ze a droas fall divezatoc’h h ag a reas mez d’an Iliz.

A r m isioner a voe taget ive gand an drouk-sperejou. N’eo ket souezus: difram m et en doa diganto ke-

— 112 — m ent a eneou ! Met, e kreiz e boaniou, e veze ive frealzet gand an elez; a r zent en em ziskoueze d’ezan alies.

Ar W erc’hez Vari, e vam m vat, a lavare d’ezan, p ’en deze re a boan: « Mikaelig, na ouelit ket. » Ar poaniou eo lod a r zent. Gouzanvet gant nerzkalon h a kinniget da Zoue in t talvoudus meurbet* hag e teuont da veza evel perlez da gaerat ar g u ru ­ nenn er Baradoz.

Mikael an Nobletz n ’en deus ket a fin da c’houzanv.

Em an o tont an deiz m a ranko k u itaat an dud a gare kem ent.

An aotrou Capitaine a roas an dilez eus e garg a berson Ploare, evit lak at en e lec’h e niz, nevez deuet eus skol-veur a r Sorbon e P aris. H em an a fellas d’e­ zan beza e-unan m estr er barrez, hag, o veza n ’edo ket an aotrou ’n eskob e Kemper, ez eas da gaout ar vikel vras hag e lavaras d’ezan: « Va eontr en deus bet kalz d ’en em glemm eus Mikael an Nobletz; dies eo gouarn a r barrez keit h a m a vezo ar beleg-ze enni.

Me a zo yaouank, yec’hed am eus, gouest oun da c’h o u arn a r barrez, da rei kelennadurez d’an dud.

Kalz aesoc’h e vezo va labour pa vezo aet k u it Mikael an Nobletz. » Ker brao e tro as e gomzou, m a c’hounezas ar vikel vras. H em an a gasas eul lizer d’a r m isioner da lavaret d ’ezan distrei d’e vro, da eskopti Léon: « Prezeget ho peus d ’ar re ail e tleont senti. Roit brem an skouer d ’ezo h a sentit hoc’h unan. It da eskopti Léon, el lec’h m ’oc’h ganet, h a na zistroit m ui da eskopti Kerne. » An den a oa karg et da zigas al lizer a lavaras e berr gomzou p etra a oa skrivet ennan, evit prepari Mikael an Nobletz d ’an taol e skoe. Mikael a yeas d ’an daoulin, a bokas d’al lizer gant doujans, e len-

— 113 — nas penn da benn heb eur ger, eur glem m adenn, eneb an hini en doa e skrivet. Ne lavaras nem et ar c’homzou-m an : « P eu rc’h ra et eo va labour er vro-m an.

Mont a ran k an d’al lec’h m ’oun galvet gant Doue. » P a glevas tu d D ouarnenez ar c’helou, e voe trouz. « N’e ket trao u d’ober oa ar re-ze », a lavare an holl.

Ret oa m ont da Gemper d’en em glemm h a da c’hou-

Ti Mikael an Nobletz e Konk-Leon.

lenn lezel ar m isioner e D ouarnenez. M eur a hini etouez an dudohentil en em ginnige da vont da Gem­ per da gas goulenn an dud.

Mikael an Nobletz ne roas k et am zer d’ezo. Dastu m a reas buan e dam m ig stal, hag en deiz-ze zokea e klaskas e u r vag d’e gas d a Gonk-Leon.

C’hoarvezout a reas neuze e D ouarnenez a r pez a drem enas gwechall e k er Milet gant sant Pol, pa la­ varas an abostol da gristenien ar ger-ze n ’e welfenl 8

— 114 — m ui. An dud en em lakeas da lenva, hag a vriate Pol; poaniet dreist-holl o veza m ’en doa lavaret d’ezo n ’e w elfent m ui, e teu jo n t d’e am broug beteg ar vag.

E Douarnenez e voe henvel an traou. An holl a redas w arzu ar porz, h a ne veze klevet nem et tu d o lenva, evel pa vije c’hoarvezet eur gwall-eur bras ben­ nak. Ar m isioner ne c’hellas k et e-unan d erc’hel e zaelou. Evelato e kavas nerz a-walc’h evit rei e genteliou diveza. « Va bugale ger, emezan, gouzout a rit, abaoe an am zer m ’oun bet digaset am an gant Doue da labourat evit silvidigez an eneou, n ’am eus espernet na poan nag a rc ’h a n t evid ober vad d’eoc’h, evit diskouez d’eoc’h rouantelez Doue; epad 25 bloaz, e kreiz al labourou, an daelou h a pep seurt risk l am eus klasket deski d’eoc’h an tu da zont a-benn eus hoc’h holl: enebourien h a da c’hounit an eürusted peurbadus. E ü ru s e vijen bet o tispign ar pez a jom ganen c’hoaz a vuhez o kenderc’hel d ’ho kelenn en hoc’h ilizou hag en ho tiez, o teski d’eoc’h ober fae w ar ar bed, teurel evez ouz e fals-lavariou, lak at en ho kalon gwir garantez evit Doue hag an nesa. Da vihana, va bugale ger, selaouit va c’hom zou diveza, a zo komzou Hor Zalver e-unan: « E n em garit etrezoc’h ; k a rit ar re o deus kasoni ouzoc’h, bennigit ar re a daol malloz w arnoc’h ; grit vad d’ar re a ra droug d’eoc’h, pedit evito; ra viot evelse dishenvel, nann hepken diouz a r re n ’o deus k et a feiz, m et ive diouz ar gristenien laosk ne fell ket d’ezo kregi a dro-vrîad e kroaz Hor Zalver... Ar wech ziveza eo d’eomp d’en em welet w ar an douar-m an, va bugale ger, m et en em gaout a raim p u n an et e baradoz Doue, el lec'h m ’omp galvet gand H or Zalver k er m at, h a gand e Vam m a zo ive h o r Mamm d’eomp holl. Pedi a ra n a greiz kalon a r Mab hag a r Vamm da jom ganeocli

— 115 — h a da veza ganen ive epad va beach. E n hano an Tad, a r Mab hag ar Spered-Santel. » E vennoz a roas d ’ezo neuze hag e pignas er vag a dlie e gas pell eus Douarnenez.

An dud a dostae outan, a astenne o daouarn, a lenve, a zifronke, a grie, m ’oa eun druez. Chom a ra jo n t troet ouz a r m or da zellet ouz ar vag a gase o zad d’an harlu, hag o tistrei d ’ar ger ne goimzent nem et eus ar beleg santel, m ignon a r re baour, m ignon an holl. Peb hini a rae e veuleudi.

An dra-m an a drem ene e 1640. Mikael an Nobletz en doa neuze 63 bloaz. Skuizet oa gand e binijennou..

N’eus forz. L abourat a raio c’hoaz keit ha m a ç’heljlo ober.

XXVIII

Mikael an Nobletz e Konk-Leon Teir gêr en doa k aret dreist ar re ail, evel m a lavare alies: « Montroulez, Konk-Leon ha Douarnenez. » Digouezet a-nevez e Konk-Leon, peger glac’h aret benTiak m a z’oa, daoust m ’edo ar gozni o tont, daoust m ’oa brevet e gorf gand al labour hag ar pinijennou kalet en doa graet, evelato ne gollas ket e nerz-kalon hag e stagas adarre d ’al labour e Konk hag er parreziou tro v ar dro.

Bemdez e rae katekiz, ha prezegennou, a-wechou er chapeliou, a-wechou en tiez. Evit lak at da badout, goude e varo, ar c’hiz da rei kelennadurez kristen, e poanias da c’hounit beleien a r parreziou. Ar re-m an ■o doa evel aon an eil rag egile, evel mez oc’h ober dishenvel dioc’h a r re ail. Gounit a c’hellas evelato person Ploumoger, an aotrou de La Coste. T ra souezus! Hem an ne anaveze ket ar brezoneg, hag an draze a c’hoarveze neuze alies a-walc’h. Meur a berson a veze hanvet e parreziou bras a Vreiz hep gouzout ger brezoneg ebet. Bet oant o studia e P aris pe en eur gêr ail, hag oant desket bras, doktored, m et ne dalvezent n etra en hor parreziou, ra k kenta dever ar beleg eo kelenn, prezeg, kovez, a r pez ne c’heller ket ober hep gouzout yez an dud.

Person Ploum oger en em lakeas da zeski a r bre­ zoneg hag a c’hellas, abenn eur pennad, kelenn e barresioniz h a kristenien ar parreziou ail.

— 117 — Mikael an Nobletz a glaske ive tu d lik, gwazed ha m erc’hed, d ’ober katekiz. Setu am an istor u n an eus a r m erc’hed-ze, Jan n ed ar Gall, a gavas e Konk. Ar m isioner a veze bemdez, kouls lavaret, o welet eun intanvez paour, a oa klanv hag o chom e m aner T rem aria, e kichen Konk. An intanvez-ze he doa eur verc’h a 21 vloaz, krenv m eurhet, hag a laboure er parkeier evel eur gwaz. Met dizesk oa. N’oa ket bet gellet lak at en he fenn ar « B âter ». Ar vam m a lavaras da Vikael kaout truez ouz he m erc’h ha deski d ’ezi he c’hredenniou. « C’houi, emezi, eo tad an emzivaded. Fiziout a ra n ennoc’h va m erc’h. » D’he m erc’h e lavaras goude: « tfanned, setu aze an hini a vezo ho tad hiviziken-; sentit outan gant doujans epad ho puhez. » Ar m isioner a gem eras a r garg fiziet ennan. Pedi a reas Jan n ed da zont da Lok Maze da zeski he fedennou hag he c’hatekiz. Met Jan n ed a glaske digareziou : re a laibour he doa d’ober, teurel a rank e evez ouz he m am m , h a traou ail c’hoaz. » — « Ha p lijo u t a raio d ’eoc’h, a c’houlennas Mikael, deski ar relijion, pa vezo galvet ho m am m gand an aotrou Doue? » — « Gwelet a rin neuze, eme Janned.

Met ne c’hellan ket rei va ger brem an. » — « Mat, ho m am m a varvo d ’an trede dervez eus a r c’henta Koraiz. Me glask a-nebeudou ho lak at da anaout Doue hag ar relijion. Evid ober tan, e laker tam m ouigou keuneud, hag e krog an tan enno, hag a nebeudou e sav eun tan bras. C’hoant am eus d’ho lak aat da bleustri w ar ho relijion hag am eus flzians e peurc’hraio Doue al labour, hag e lakaio en ho kalon eur c’ho ant bras d’e garet h a d’e zervicha. » Jan n ed ar Gall ne reas ket kalz a van ouz komzou Mikael. Dont a reas an trede dervez eus a r c’horaiz, hag he m am m n ’oa ket falloc’h. Goude m ern, Janned

— 118 — a yeas da Lok-Maze d a lavaret d’a r m isioner edo he m am m evelkent. « P etra a rit am an? em ezan d’ezi; it b u an d ’a r gêr da zebelia ho m am m a zo m aro. » — « Piou en deus geilet lavaret d ’eoc’h an dra-ze?

Me a zo o to n t w ar eün eus ar ger, ha n’am eus gwelet den dre an hent. » Distro d ’ar ger, Jan n ed a gavas he m am m m aro, evel m ’oa bet lavaret d ’ezi. Goude an anterram ant, Mi­ kael a boanias da gîask d ’ezi eur plas e ti an demezell Fontenay. Ne vefe ket paet evid he labour, m et amzer he defe d a zeski he relijion.

Ne voe ket aes lak at relijion da ziskenn er penn kalet-se, a ankounac’hae epad an noz a r pez he deze desket epad an deiz. « Ho labour a gollit, a lavaras da Yikael eun itro u n eus a Gonk; hounnez n ’eo m at nem et da labourat an douar gand an ejenned. » — « P etra lavarfec’h, a respontas ar m isioner, m a teufen da ziskleria d ’eoc’h e vezo gouest d’ho kelenn eun deiz hag e vezo kinniget arc’h an t d’ezi evit kelenn ar re ail? » An demezell Fontenay, eus he zu, a glaske derc’hel he m atez m u ia m a c’helle, ra k kem ent h a diou e la ­ boure. « Gwelet a rez, a lavare da Janned, ne c’hellez deski netra. P erak te rri da benn h a m ont da zelaou Mikael? Hennez a zo kollet gantan e spered m at. An holl e gemer evid eur randoner. » Met Janned he doa bolonte vat; ne reas van evit klevet a r gwall-gomzouze, hag e kendalc’has da zont d’ar skol. Evel ne ehane k et he m estrez d’he hegasi, ez eas, w ar ali Mikael, d’ar skol da Zouarnenez gand an intanvez santel hon eus komzet anezi üheloc’h, D om nat Rolland.

C’h o ar Mikael, M arc’h a rit an Nobletz, a oa m aro d ’a r poent-se. Goude eu r vuhez santel trem enet o ke­ lenn a r re baour, oc’h ober vad, o pedi hag oc’h en

— 119 — em rei d’ar binijenn, e reas eur m aro santel, hag e c’hellom p kredi he deus bet digant Doue eur guru­ nenn gaer er Baradoz. He b reu r n ’ez eas ket d’he gwielet w ar he zrem envan; re a boan en dije bet, a lavare, ra k eur galon dener en doa, h a karantez vras en doa evid e c’h o ar Mac’h arit. Met, me gred e kave dies dreist-holl m o n t da Zouarnenez, o veza m ’en doa bet urz da vont kuit. O tistrei, zoken evid eun nebeut derveziou, en dije ad arre laket tu d D ouarnenez da zont d’e gaout, hag en dije bet adarre rebeQhou, m arteze.

P a glevas edo he m atez o vont d’a r skol da Z ouar­ nenez, an demezell F ontenay, e k o u n n ar o veza m a kolle eur vaouez k er m at d a labourat, a lavaras d’ezi pep seurt trao u p ’edo o vont k u it eus he zi h a zoken e roas d ’ezi eur javedad. D iw arbenn Mikael e tibunas ive eun aridennad geier. Mikael, p a glevas p etra a oa trem enet, en em ziiskouezas ru s t e kenver a n dem e­ zell Fontenay, ra k dleet oa. « Gwall draou ho peus lavaret, emezan, diw arbenn kom zou Doue hag a r re a zo karget d’o frezeg. K lasket ho peus difenn ouz eun emzivadez fiziet ennon deski relijion Jesus-K rist. Ne c’hellan k et skei w arnoc’h evel m ’ho peus grêt var ho m atez. Met, o veza m ’eo geier kem ent ho peus la­ varet d a Jan n e d a r Gall, r a jom ot m u t betek fin ho puhez, evit silvidigez hoc’h ene. » H a kem ent-se a c’hoarvezas.

C’houec’h miz e chôm as Jan n ed er skol e D ouar­ nenez. L ak aat a reas he foan, hag e teskas m at he relijion. An taolennou a zisplegas ive. K om pren a rae an trao u k aer eus ar relijion, h a m all he doa da ra n n a gand an d u d ail an tenzoriou a oa laket etre he daouarn.

Galvet da Gonk gant Mikael an Nobletz, e voe kaset

— 120 — da Gastell da c’houlenn digand a r vikel vras aotre d’ober katekiz. Ar vikel vras, an aotrou Guillerm, doktor eus ar Sorbon, Paris, n ’oa ket troet da rei d’eur vaouez divar ar mêz aotre da zeski ar relijion d’ar re ail. Evelato en doa c’hoant gouzout peseurt deskadu­ rez he doa Janned ar Gall, hag e reas goulennou outi.

Ar responchou a voe ker skier, ken eün, m a voe soue­ zet ar vikel vras, hag e roas aotre d’ezi d’ober katekiz d ’ar m erc’hed, hag ive da respont dirag an holl, da zisplega $n taolennou, pa vije eur beleg bennak var al lec’h oc’h ober goulennou.

Janned ar Gall a grogas en he labour e Konk, kenteliet hag hentchet gant Mikael. Brao ha freaz e tisplege an traou, hag e plije d’an holl. Mont a rae da welet ar re glanv, ar re var o zrem envan. E ntent a reas ouz he m estrez koz, an demezell F ontenay; houm an a c’houlennas pardon diganti hag a varvas tri bloaz goude, preparet m at d’ar m aro, m et m ut beteg a r fin.

Mikael an Nobletz a lavaras da Janned ar Gall he defe da vont pell eus Konk, d ’ar parreziou a vefe enno misionou, ra k gwelet en doa e Kem per eul lean yaouank a dlie prezeg dre Vreiz, m et nag hen nag ar re a vefe gantan n ’o defe den da aoza o boued d ’ezo. Hi, Janned, a gemerfe ar garg da aoza boued d ’ezo epad m a labourfent en iliz. Hag e lavaras d’ezi deski aoza boued. « Penaos e c’houezit kem ent-se? » a c’houlennas Janned. — « E n eu r mellezour, eme­ zan, eo e welan an traou. » Janned a zisklerias n ’he doa c’hoant ebet da vont da redek hent evelse, eus an eil parrez d’eben gand aon da veza kem eret evid eur c’halouperez. Nebeut amzer goude e voe taget gand ar vosenn ha w ar ar poent da vervel. Mikael a yeas d’he gwelet: « Grit le,

—

121

—

emezan, da vont da visionou an hini a zeuio em lec’h, evid e zervicha h a labourat dre-ze evit m ad an eneou. » Senti a reas h a kerk en t e voe pareet.

Evel a weler, Mikael n ’en doa aon nem et rag eun d ra : aon na vije ket kendalc’het a r m isionou goude e varo, hag e p réparé an am zer da zont. Kem penn a rae an h ent d’an Tad M aner. Hag ive k lask a rae a bep tu kristenien gouest d ’ober katekiz. E kem ent lec’h m ’eo trem enet, en deus savet evelse eleiz a dud evit deski katekiz d ’o breudeur. E us ar vein o zenne, eme an Tad M aner, hag a r re ziskiant a lakee da gelen n a r re ail.

XXIX

An Tad Maner e Konk-Leon Mikael an Nobletz, goude beza bet lakeet gand an dimezell F ontenay er mêz eus an ti he doa e Lok-Maze, a gavas lojeiz e ti Vac’h a rit ar Gak, eun intanvez eus Konk. H oum an h er gwele bemdez o poania d’ober skridou var a r relijion, a lavaras d’ezan eun deiz: « Goude ho m aro, ar skridou-ze n ’o dezo talvoudegez ebet m ui. Tolet e vezint en tan. » — « Nann, eme ar m isioner; servic'hout a ra in t d ’an hini a zeuio w ar va lerc’h. E u r m ab am eus e bro F ran s hag a raio m isionou em lec’h. Eul lean eo eus konfpagnunez Jezuz. P ’edo c’hoaz e skolach Kemper, am eus bet anaoudegez oa galvet g an t Doue. A raok dont d’eomp, e vezo e riskl da vervel, m e t p area a raio. Da c’houzanv en dezo eveldon, m et m uioc’h a frouez e eosto eget n ’am eus graet. » An Tad M aner a oa neuze e Bourj, o studia ar skian­ chou sak r araok beza beleget. E genvreur a Gemper, an Tad B ernard, a skrive d’ezan beb an am zer hag a lavare ez oa m isionou d ’ober e Breiz. An Tad Rlaner ne ouie e pe du trei. C’hoant en doa da vont da visionou a r C’hanada. Neuze e kouezas klanv ha gwall glanv. Da noz Nedeleg en devoe eun hunvre: kaout a reas d ’ezan e touge w ar e gein korf eur plouezad eus

— 123 — bro Gerne. P a zihunas, hen hag a vije bet en deiz araok laouen o vervel, a c ’houlennas digant Doue a r pare, hag arao k digem eret k o rf e Zalver digaset d’e­ zan, e reas le, d irag a r Z akram ant, da drem en e vuhez oc’h ober m isionou e Breiz. E n em erbedi a reas ive ouz a r W erc’hez, ouz elez h a sent Breiz, sant Eozen hag ar re ali, hag e skrivas d’e Z uperior da c ’ho u len n d ig an tan re i e aotre d ’al le en doa graet.

K erkent h a m ’en devoe a r c'h lanvour resevet ar gom m union, e voe gwelet sk ier oa bet selaouet e be­ denn.. Dont a reas d ’ezan ar pare, hag ar vedesined a zisklerias n ’oa pareet nem et dre vurzud.

Nebeut am zer goude, an T ad M aner a voe beleget hag aotreet gand e Z uperior da zistrei da skolach Kernper.

K erkent h a m a klevas oa deuet d a Gemper, Mikael an Nobletz e bedas da zont d’e gaout da Gonk-Leon. An T ad M aner a zentas evel ouz eun urz a vije deuet aberz Doue. Mikael an Nobletz a vriatas an hini a dlie kem eret e lec’h hag a skuilhas daelou a levenez. Da genta e koveseas d’ezan e becTiejou. Da c’houde, e reas tro kêr, eu r cTiloeTi g an tan en e zourn, evit gervel an dud d ’a n iiizou. « Deuet eo, emezan, an Tad M aner, an hini a die ober m isionou e Breiz w ar va lerc’h. » Hag an T ad M aner a reas eu r brezegenn. Da c ’houde Mikael a ziskouezas d’ezan penaos e rae, hag h er c’hasas da diez ar re baour, ar re glanv. Rei a reas d ’ezan ive, evel a r m erk eus e c’halloud, e gloe’h da c’hervel an dud hag an taolennou. D’a r pardaez her c’hasas en e gam br hag e tiskouezas d ’ezaji e gayerou, skrivet gweehall e Bourdel p ’edo o studia. Hag e lava­ ras d ’ezan: « Kalz labour ho pezo. L ennit a r S k ritu r Sakr, ha n an n levriou ail. » Hag e roas hano al levriou a dlie da stu d ia o tistrei d a Gemper.

— 124 — En derveziou varlec’h e c’hellas trem en c’hoaz kalz amzer gand e vignon, diskouez d’ezan e reolenn a vuhez grêt var ali an tad Cotton, Jesuist ive, hag ec’h alias an Tad Maner d’ober m isionou dreist-holl er p ar­ reziou w ar ar mêz. Aze n ’eus ket ezomm da gaout aon rag al lorc’h evel er c’heriou, etouez an dud vras ha pinvidik, a vez kem eret kalz poan ganto evit nebeut a frouez. « Deskit d’an dud, n an n hepken a r c’hatekiz bihan, m et ive an traou uhela eus a r relijion gant si­ kour an taolennou. Deskit dreist-holl d’ar gristenien ober fae w ar a r bed, ra k n etra gwelloc’h evit karet Doue hag an nesa. L akit kana va c’hantikou, h a grit kantikou ail a vezo enno an diverra eus ho prezegennou. Beachit dre zouar kentoc’h eget dre vor, evit kaout tro var an hentchoü da gelenn an dud a zigouezo ganeoc’h. Hag espernit ho yec’hed, na rit ket eveldon, ra k me am eus to rret va c’horf araog a r poent. Pa vez re skuizet ar m arc’h, e kouez e r foz gand an den a zo w ar e gein. » Goude ar c’henteliou-ze, e roas d’an T ad M aner eur c’h reunenn venniget da douch ouz ar re glanv ha d’o farea. Ar c’h reunenn a zeue eus ar Spagn. An Tad Maner, en doa eur w enonenn var e zrem m, a voe pareet o lak aat varni a r c’hreunenn.

An Tad M aner a brom etas senti ouz aliou h a kenteliou Mikael an Nobletz, hag araok k u itaat Konk, a c’houlennas e vennoz. Mikael a roas e vennoz a ’greiz e galon, m et a c’houlennas ive evitan e-unan bennoz al lean yaouank.

Distro da# Gemper, an Tad M aner a voe laouen o klevet oa hanvet an aotrou R onan al Louet eskob e Kemper. An eskob a oa araok ne gare ket ar m isio­ n o u ; n ’oa ezomm ebet anezo, emezan, p’e gwir n ’oa ket a heretiked en e eskopti. An Aotrou al Louet a gare

— 125 — a r m isionou hag a bedas an Tad M aner da brezeg en e eskopti.

T rem en a rae an am zer koulskoude, hag a r m isio­ nou ne zigorent ket c’hoaz. An Tadou Jezuisted eus a Gemper n ’o doa ket a beadra a-walc’h evit paea ar mizou a vez gand ar m isionou. O klevet kem ent-se, Mikael an Nobletz a skrivas da lavaret ez afe labour Doue en dro, en desped d’an dud h a d’an drouk-sperejou. Hag ec’h alie an T ad B ernard da vont gand an Tad M aner d’ar m isionou.

An daou Dad a grogas en o labour. Da genta ez ajo n t er prdzoniou, en hospitaliou, er ruiou bihan e Kemper hag er parreziou tro var dro. Kalz tu d a voe gounezet ganto. E un dijentil, an aotrou de Molac, a roas 120 lu r evid ar m isionou. E un den ail a roas 20 skoed; dont a reas c’hoaz aluzennou, hag e voe dizale leve a-walc’h evit paea bep bloaz mizou daou visioner.

XXX

Pedi a ra an Tad Maner da vont da Zouarnenez Nebeut am zer goude, Mikael an Nobletz a bedas an T ad Maner da vont da Zouarnenez. « Rak, emezan, m a chom eun tam m douar hep beza labouret eur wech an amzer, ne zougo nem et drez. » Douarnenez a oa chom et e stad vat. An T ad Maner a voe laouen o welet feiz an dud, o zantelez. Digeri a reas eur m ision e Koraiz 1641, hag ar m ision a voe k aer m eurbet. Ober a reas kantikou da zisplega ar pedennou, gourc’hem ennou Doue ha re an Iliz, an doare da govez h a da gom m unia, hag e lavaras d’an dud: « Ma teskit m at ar c’hantikou-ze, e vezo eur prosesion vras h a kaer da gloza a r m ision. » Ar c’h antikou a voe buan desket, h a kanet e voent a greiz kalon hag a-bouez penn, deiz ar brosesion a voe heuliet gant c’houee’h m il den bennak hag a voe kaer souezus.

Goudeze an Tad M aner a voe hanvet (Superior) (Rener) a r m isionou e Breiz, hag an T ad B ernard a voe roet d ’ezan da eil.

MiRael an Nobletz o galvas da Gonk, hag e teujont.

Met e Konk, edont v ar douar Léon, hag oa re t kaout aotre eskob Kastel. An aotrou Cupif, eskob Kastel, en dije roet an aotre goulennet, m a ne vije ket bet distroet gand eur beleg eus an eskopti.

— 127 — L avaret a reas n ’en doa k et ezomm a visionou en e eskopti: « Al leaned, emezan, a die prederia gand al leaned, hag a r veleien gant labour a r parreziou. » Met ar vikel vras, an aotrou al Louet, nevez hanvet da eskob e Kemper, a yeas da gaout an aotrou Cupif, a ziskouezas d’ezan ne glaske k et an daou Jezuist lem el o c’h arg digant beleien ar parreziou, m et hepken o zikour epad eun nebeut am zer.

Ma ne felle k et d ’ezan o lezel da rei eur m ision e Konk, ra vijent da v ih an a aotreet da vont da ene­ zennou E usa h a Molenez. Ar pez a voe grêt.

Evelato a r c’helou e vefe m ision e K onk en doa lakaet kalz tu d d a ziredek a bep lec’h. E us D ouarne­ nez dreist-holl e teu jo n t niverus, evit kao u t tro da welet o m isioner koz. Chom a ra jo n t eun nebeut derveziou e Konk, hag ec’h en em lak jo n t da gana ar c’hantikou desket gand an T ad M aner epad a r m ision diveza. T ud K onk en em vode endro d’ezo da glevet a r c’hantikou. M ikael an Nobletz, eürus bras, a veze en o zouez, a gane a-u n an ganto, hag a lavare d’e genvroiz ober eveldan.

E pad an amzer-ze an T ad M aner hag an T ad Ber­ nard a laboure e E usa hag e Molenez. Mikael an No­ bletz a gasas Jan n e d a r Gall d’o zikour. H oum an a anaveze tu d en enezennou, a vevas en o zouez, a zeskas d’ezo a r c’han tik o u a anaveze hec’h-unan. An daou visioner a brezege hag a govesae epad an deiz.

Kalz vad a voe grêt, h a d a gloza a r m ision e voe eur brosesion vras evel e D ouarnenez.

O klevet peger k aer oa bet ar m ision en enezennou, M ikael an Nobletz a lenve gand a r joa. D aoulinet en e doull-kam br, e tru g arek eas Doue en e u r lavaret: « B rem an e vezin laouen o vervel, p a w elan eo Doue anavezet, m eulet hag enoret. »

— 128 — Goude an am zer vrao e teu ar wall-amzer. Da Vikael ive e teuas e kreiz e levenez eun tam m strafilh.

An aotrou Cupif, digouezet e L okrist evit rei ar Gonfirmasion, a glevas daou veleg eus a Gonk o tam all pep seurt traou da Vikael an Nobletz: galvet en doa tud yaouank eus eun eskopti ail da zont da gana kanaouennou fall dre ar ruiou; hen e-unan a veze e kreiz ar ganerien, daoust d’e oad ha d’e zoudanenn; diskouez a rae taolennou diskiant d’an dud; direiza a rae ar peoc’h hag an urz vat; gwelet e veze re alies etouez ar m erc’hed; ne lavare na ne gleve oferenn ebet, etc.

An aotrou Cupif, aes da douella, evit doare, a c’halvas ar m isioner koz. Hem an ne glaskas ket en em zidam all eus an trao u diskiant ha fallakr lavaret en e eneb. An eskob e c’hourdrouzas.

D’an am poent e tigouezas ive k u re E usa da lavaret he doa Janned ar Gall prezeget en enezenn, en desped da lezennou an Iliz. (N’he doa ket prezeget, m et hepken, hervez an aotre roet gand ar vikel vras, respontet d’ar goulennou graet gand an daou visioner). An eskob a c’houlennas ive diskouez d’ezan an taolen­ nou. Mat o c’havas, met, o veza ne anaveze ket ar brezoneg, e kondaonas ar c’hantikou, hag e tifennas o c’h an a dindan boan da veza eskum unuget, hag e roas urz da ganerien Douarnenez da vont d’ar gêr.

Enebourien Mikael a oa eürus. Met hen ive a oa eürus, ra k lavaret a reas evelhen: « Aon am oa da veza ankounac’haet gant Doue, rak, eur pennad ’zo an drouk-spered hag ar bed am leze e peoc’h ; gwelet a ra n brem an n ’oun ket ankounac’haet gant Doue. » Antronoz ec’h en em gave bagou bras e porz Liogan, n ’eo m ui porz en deiz a hirio. T ud yaouank Eusa a zeue da Gonk evit beza konfirm et. E u r mil bennak

—

129

—

oant. D iskennet var an douar, ec’h en em lakjont e renk, daou ha daou, evel e prosesion, en eur gana k an ­ tikou an Tad Maner. An dud a rede d’o gwelet. Met, o klevet kantikou an Tad Maner, e lavarjont d’ezo: « Roit peoc’h, pe e vezoc’h eskum unuget. » Met kana a raen t krenvoc’h krenva. « Ne vezimp ket eskum unuget, em ichans, a lavarent, evit k an a kantikou des­ ket d ’eomp gand an daou dad m isioner. » D re eurvat e tigouezas var al lec’h eur beleg, an ao­ trou a Bentrez, unan eus chalonied iliz Folgoet, a oa oc’h am broug an aotrou ’n eskob epad e dro. An aotrou a Bentrez a anaveze ar brezoneg, hag a welas n ’e ket kanaouennou fall a veze kanet, evel m ’oa bet lavaret dre c’haou. Goude beza klevet an aotrou a Bentrez, an aotrou ’n eskob a roas urz da ziskleria er gador oa bet faziet w ar Vikael an Nobletz, tud D ouarnenez hag ar pez a ganent. Mikael an Nobletz a oa eur beleg santel, hag e c’helled senti ouz e genteliou. Benniga a eure ar c’hantikou nevez, ar re o doa o grêt, hag ar re o c’hane.

An daou visioner, o tont eus an enezennou, a drem enas ive dre Gonk hag a voe digem eret m at gant an aotrou ’n eskob. Hem an a lavaras d’an T ad Ma­ ner: « Goude P ask e teuot ad arre d’am gwelet, hag e teskot d’in ar brezoneg » ; hag, en eur vousc’hoarzin e kendalc’has : « Ha gwaz aze evidoc’h m a n ’her grit ket, ra k adarre e c’helfen koundaoni ho k aatikou. » An Tad M aner a zistroas m eur a wech da Gonk da welet Mikael an Nobletz. H em an bep tro a veze laouen hag eürus, hag a gennerze ar m isioner p ’en deze bet da c’houzanv: « Mat eo, eme Vikael, Doue a zo ganeoc’h ; ar poaniou a denn varnoc’h bennoz

Doue.

9

130 â&#x20AC;&#x201D; Al labour a yeas v ar araok. Misionou kaer a voe e Daoulas, Plougastel, D irinon hag e m eur a lecâ&#x20AC;&#x2122;h ail.

T ud a vilierou a gleve bep bloaz kelennadurez an Tad Maner.

XXXI B loaveziou diveza M ikael an N obletz M ikael an Nobletz a golle bemdez eus e nerz. Ar gozni, ar skuizder, ar c’hlenvejou a zigase d’ezan poa­ niou kalet. Kinnig a rae e boaniou hag e bedennpu evid an Tad Maner hag an T ad B ernard en em roe v ar e lerc’h d ’a r m isionou.

Met e-unan ne jom as ket dibreder. Keit ha m a c’hellas chom v ar e dreid, e kendalc’has da brezeg, d’ober katekiz, da govez. M intin m at ez ae da lavaret an oferenn da L okrist hag alies da Lok-Maze, da chapell Itroun-VaTia a C’hras, e kichen ar m anati.

Kenderc’hel a reas gant gras Doue, d’ober burzudou h a da anaout an traou a drem ene a-bell. Gwelet a rae ar re baour, a r re glanv. E pad m eur a vloaz ez eas bemdez da di eun den koz h a klanv a oa dilezet zo­ ken gand e dud... Frealzi a raie ato an dud eT boan, hag avechou o faree. E un intanvez eus a Gonk, Klem ans a Restour, he doa eur vrec’h koenvet hag hanter-vrein. Ar m edesin a dlie dont da drouc’h a a r vrec’h-ze, m et setu m a tigouezas Mikael an Nobletz; gand eun tam m glaourenn e tistrem pas eun nebeut poultrenn, hag e lakeas al louzou-ze v ar a r vrec’h, oc’h ober sin a r groaz, en eu r lavaret d’an h in i glanv k ao u t fizians. K ousket a reas m at, hag antronoz oa kalz gwelloc’h. Met a r beleg a zifennas outi diskleria penaos oa bet pareet. « Ma c’houlenner diganeoc’h, emezan, penaos oc’h bet pareet, c’houi a lavaro eo gant louzeier. j> Abenn an trede dervez, a r vrec’h a oa p are m at.

— 132 — E un intanvez, Janned a r Pab, a oa ankeniet gand he mab, bugel a 12 vloaz, ne zistage ket an derzienn dioutan. Hen digas a reas da gaout Mikael: hem an a reas sin ar groaz var dal ar c’hro u ad u r a voe ker­ kent pareet.

Kalz burzudou ail a reas c’hoaz.

E bedennou An am zer ne d reine ne ket oc’h ober vad d’an dud a dremene o pedi, hag eul lodenn vras eus an noz ive a roe d’ar bedenn, avechou zoken an noz penn da benn. Kement ec’h en em blije er bedenn, m a ankounac’hae alies dont da gem eret e brejou. E n em denna a rae el lec’hiou kuzet, evit na vefie ket gwelet gand an dud. Met goude e oferenn, en iliz, ne c’helle ket en em guzat. Ha m eur a wech e voe gwelet evel pa ne vije bet m ui var an douar, henvel ouz u n an a zo o komz ouz Doue en e varadoz.

K aout a rae d a gomz ouz Doue geriou souezus: « Me garfe, emezan, e ve va eskern evel kantoloriou aour, hag ezans ar mel a zo enno. Me lakfe an ezansse da zevi evid ho kloar, va Doue. » — « Oh! m a c’helilfen eus holl veradou ar m or, eus holl c’heotennou an douar, eus holl draezennou an aotchou, eus holl stered an nenv ober ken alies a deodou evid ho m euli, me her grafe, o va Doue, ra k ne c’heller ket ho m euli aw alc’h. » — « Ma c’helfen kroui k an t bed leun a Zerafined d ’ho meuli, me her grafe, o va Doue. » — « Laouen oun o veza n ’eus n etra en nenv na var an douar da c’hellout kreski ho kloar. N’ho peus ket ezomm eus ar grouadurien evit beza pinvidik-m eur...

Laouen oun o veza m ’oc’h bras, fur, galloudek m eur-

— 133 — bet... Laouen oun o veza m ’en em garit a bep amzer ha m ’oc’h din da veza karet... Laouen oun, o veza m ’oe’h m eulet gand Iliz an douar hag Iliz an Nenv. » Pl/eustri a rae var buhez Hor Zalver, dreist-holl var e boaniou epad e Basion hag e varo var ar Groaz.

Adaleg e vloaveziou k enta e kare ar W erc’hez, hag epad e vuhez he fedas a greiz kalon; bemdez e lavare e chapeled ha pedennou ail d ’hec’h enori.

Pedi a rae an elez hag ar zent. P a br,;ezege en eul lec’h bennak, e pede elez a r barrez, patroned an es­ kopti, santez Anna, an Ebestel, sant Jerom , sant Ignas, sant Dominik, sant Fransez Asiz ha re ail c’hoaz, da denna v arn an bennoz Doue evit gellont kas e labour da benn.

K aret a rae m ont da bedi d’ar chapeliou ker stank gwechall e Breiz. E Konk, en e vloaveziou diveza, ez ae bemdez da japel santez Barba, da c’houlenn nerz hag a r c’h ras da gaout eur m aro m at. E r chapel-ze Doue a enoras e zervicher dre eur burzud kaer. Deiz gouel santez Katell oa, diouz ar m intin. Mikael, o vont er chapel, a welas ez oa p o ultrenn var an aoter a dlie an ofierenn beza lavaret varni. O veza n ’en doa p etra da gas k u it a r boultrenn, e kem eras en eur c’horn-tro, eul lilienn zec’h a oa bet taolet eno, hag ec’h :en em lakeas da netaat an aoter. Met! tra burzudus ! An dud a oa er chapel a welas al lilienn zec’h o nevezi, o rei bleuniou kaer. An itroun a Gatelan, k a r d’ezan, a oa er chapel hag a c’houtennas digan­ ta n : « Ha teurel a rit evez ouz a r bleuniou k aer a zo en ho to u rn ? » — « «Ar bleuniou-ze, emezan, n ’e ket d ’in-irae int, m et d ’ar zantez vras a fell da Zoue hec’h enori. » Ha goude beza lakeet al lilienn var an aoter, e taoulinas da bedi.

— 134 — Ar re o doa gwelet ar burzud a gontas d’an holl p etra a oa c’hoarvezet, h a kalz tu d a zinedas d’a r chapel d a welet al lilienn gaer.

Evelse e plije gant Doue enori e zervicher santel, an hin i en doa dilezet pep tra evit beza holl d ’ezan, an hini en doa trotet kein d’a r bed ha kem eret evid e lod ar baourentez, ar poaniou, ar groaz.

P a o u r beteg a r fin Betek fin e vuhez e vevas er vrasa paourentez. N'en deze peurliesa gwenneg ebet. Debri a rae, evel an dud divar ar mêz, lêz ha b ara du, bara heiz peurliesa. Yun a rae alies. K aret a rae loja en tiez soul, hag e di e Konk e oa eun ti dister.

Ne gemere aluzenn ebet evid e oferennou. D’an hini a ginnige d ’ezan eun d ra bennak e lavare: « Kasit an dra-ze d’ar beorien. » P inijennou ru st a rae. Teir gwech ar zizun d’an nebeuta ec’h en em skourjeze. Dougenn a ra e eu r gouriz reun. En e voutou e lakae piz pe vein vihan. Var ar c’halet e kouske, hag hepken peder pe bemp eur bep noz.

Ar zent o deus holl karet ober binijenn.

Dre deurel evez, pedi hag ober pinijenn, e talc’has k aer e ene h a glan e galon. Euz en doa ouz ar pec’hed lous, ha klevet a rae c’houez fall gand an dud en em roe d ’a r pec’hed-ze.

P o an io u diveza Evel pa n ’en dije ket c’hoaz grêt awalc’h evit Doue, Mikael an Nobletz a gredas goulenn digand Hor Zal­ ver kaout perz en e boaniou. Selaouet e voe e bedenn, hag eun deiz e lavaras da Janned a r Gall deuet da gem penn e di: « N’am dilezit ket, em ezan; a-raok

— 135 — tri bloaz m e a vezo seizet, hag h o pezo kalz poan ganen. Dalc’h it koun oc’h bet roet d’in gant Doue, h a m a teu it d ’am dilezel, e kouezo varnoc’h malloz Doue. » — « Piou en deus lavaret d’eoc’h ho pezo eun hevelep klenved? » — « Ar Spered Santel. » A raok m a c’hoarvezas g an tan beza seizet, Janned ar Gall a skuizas gantan, hag eun deiz e kuiteas he m estr, en eur lavaret ne zistrofe m ui.

Mikael a c’houzanvas pep tra heb en em glemm, heb ober rébech ebet da Jan n ed a r Gall. He difenn a reas eneb a r re a wali-gomze anezi. Pedi a reas eviti, hag a-benn eur pennad Jan n ed a zistroas h a ne zilezas m ui he m estr.

O welet e tostae a r m aro d ’ezan, Mikael a reas e c’ho u rc’hem ennou diveza da d u d D ouarnenez: « Ra vo ato en ho touez, emezan, u n an bennak da lenn d’eoc’h va skridou h a va c’henteliou. Roit deskadurez k risten d ’ho pujgale, o lak it etre daouarn m istri k ris­ ten. Bezit leun a zoujans evid ar veleien, sentit ouz a r c’henteliou a roio d ’eoc’h a r C’hapusined hag ar Jezuisted. Grit aluzennou da zikour an Iliz hag ar relijion. Bezit at,o u n an et etrezoc’h dre liam m ou ar garantez. » Dre d estam an t ive e lezas gant tu d D ouarnenez e daoleimou (eul lodenn en doa roet ive d’an T ad M aner), hag e verke sklêr penaos ober evid o diw all hag etre daouarn piou o lakaat.

Gand e gerent e lezas eur voestig hag enni netra.

Gwelloc’h eget arc’h an t a lezas ganto: kenteliou fu r dre sk rid : « An aour, an arc’h a n t h a m adou a r bed a zo b rasa enebourien h or zilvidigez. A balam our daze e lezan ganeoc’h netra.

Evelato, pedit evidon, hag eus va zu me a bedo evi­ doc’h . »

XXXII M ikaell an N obletz seizet W ardro gouel sant Mikael, 29 gwenngolo 1651, Mb kael a voe seizet, d’ar m are m ’en doa lavaret. Epad seiz miz penn da benn e chôm as evelse, hep tam m nerz, henvel ouz eur bugel bihan a ran k er da gas ha da zigas. Pell zo edo e stad vat da verveï. Met ar c’hlenved diveza e lakeas c’hoaz e stad welloc’h o rei tro d’ezan da c’houzanv h a da c’hounit bemdez evid ar Baradoz. L akaat a reas skriva da Gemper da eun Tad Jezuist evit goulenn beza erbedet ouz sant Korantin, p atro n Kerne, ra k ezomm en doa da veza kennerzet gant Doue.

W ar e wele e kendalc’has da labourat gwella ma c’helle evit silvidigez an eneou. E gerent, e vignoned, ar re a veze o kovez gantan, ha dreist-holl ar beorien a zeue d ’e welet ha d’e glevet, hag e roe d ’ezo e genteliou. Ar vugale vihan a gendalc’he d’en em voda endro d’ezan evit deski o c’hatekiz, hag eun d ra gaer m eurbet oa gwelet ar beleg koz, seizet, o kelenn eus e wele ar vugale vihan.

U nan eus e amzeien ha mignoned, M arkiz Kergroadez, en devoe truez ouz Mikael, o welet peger paour oa e gambr. N’oa enni nem et eur bank da azeza, en­ n an paperiou ar m isioner, eun trebez bihan, eur pod pri, eur skudell, eun asied hag eul loa brenn, diou skeudenn, var u n an an Dreinded, wTa r eben ar W er­ c’hez, hag eur pinsin evid an dour benniget. Ar

—

137

c’hlanvour a oa astennet var eur gwele striz, gand eur paüenn hepken. Ar m arkiz a ginnigas d ’ezan e zigem eret en e vaner. Mikael, en en r vousc’hoarzin, a lavaras : « Pegem ent a rofec’h d’in evit tro k a ? « Ha da c’houde, gand eur vouez sta rt: « Dalc’hit ho m aner evidoc’h, ha goulskoude to-stât a ra an deiz m a karfee’h troka ho m aner ouz va zi paour. » Hag e gwirionez ar m arkiz a varvas nebeut am zer goudeze.

Da fin ar c’horaiz 1652, epad am zer ar Basion, ar c’hlanvouir, o sonj al e poaniou e Vestr, a c’houlennas beza bourrevet eveldan. Selaouet e voe e bedenn. An drouk-spered en em lakeas gantan hag e vourrevas en eun doare kriz, e skourjezas, a glaskas toulla d’e­ zan e dreid hagO e zaouarn O gant tachou b ras: a r merkou a oa c’hoaz anat goude e varo. T enna a reas digantan e zilhad,7 hagO o zaole er fank. Met k aer en O doa Satan, ne deue ket a-benn eus ar m isioner a lakae e fizians e Doue hag a rae goap eus an enebour.

Mikael a voe frealzet e kreiz e boaniou gand an Tad K intin, en em ziskouezas d ’ezan skedus holl. Ar gwelze a roas d ’ezan da gom pren e tostae deiz e varo. Hag e c’houlennas e zakram anchou diveza.

Ar zakramanchou diveza Diou wech ar zizun e kom m unie abaoe m oa klanv.

En dro-m an ec’h en em b reparas gwelloc’h c’hoaz evid ar gom m union a vefe m arteze an diveza. Leun oa e di a dud. Pa glevas kloc’h ar gom m union, e klaskas m ont d ’an daouliri. Adori a reas e Zoue gant kem ent a garantez, m a voe skoet spered an holl. Hag e komzas evelhen. « Ret eo d’in, emezan, abalam our d’ar re o deus va darem predet er vro-m an, dizelei d’eoc’h eur c’h ra s k aer am eus bet abred digant Doue.

— 138 — P ’edon o studia e Ajen, ar W erc’hez Vari en em ziskouezas d’in epad m ’edon poaniet gand eur b arrad anken. Goude beza va frealzet, e roas d ’in, a-berz lie Mab, k u ru n en n ar glanded, am eus diw allet m at betevreman. N’am eus morse, nag ez yaouank na koz, grêt pec’hed ebet eneb ar vertuz-ze; hen diskleria a ran dirag a r Z akram ant. » Ma c’hoanteas kom z evelse, eo, var a gredan, o veza m a voe tam allet e gaou e Ajen gant teodou fallakr da veza grêt pec’hejou divalo. Mat oa d’ezan en em zidam all eur wech c’hoaz, evit m ’o defe e genteliou m uioc’h a bouez d irag an dud.

Goude beza kom m uniet, e c’houlennas sakram ant an Nouenn.

Santout a rae e teue e eur ziveza, hag e lavaras da Jan n ed a r Gall: « T ostaat a ra a r m aro d ’in, m et teir boan vras am eus c’hoaz da c’houzanv araok kuitaat an douar-m an. Beilhit ha lak it tu d da veilha noz deiz. » Epad e glenved, e c’houlenne lenn d’ezan bemdez a r Basion e brezoneg, ra k o pleustri w ar boaniou Hor Zalver, ec’h ankounac’ha’e e re. Jan n ed ar Gall a lenne d ’ezan ive kantikou brezonek. Met, souezet o welet pegement a aon en doa he m estr rag a r m aro, a lava­ ras d’ezan eun deb: : « C’houi ha n ’ho peus grêt nemed vad epad ho puhez, a gren evelse? » — « Selaouit, emezan : an drouk-sperejou a glask d’ar m are-m an ober O sw ella m a c ’hellont evid hor c’holl. N’euz forz peger zantel eo bet a r vuhez, emaomp e riskl bras, m a ne vezomp ket h arp et gant Doxfe. Ni, tu d desket var ar skiantchou sakr, a vez alies ten tet enep gwi­ rioneziou a r feiz. Hon enebour ijin ek a glask hon lak aat da goll feiz pe da goll fizians. Ma ne c’hell ket, e lak dirag hon daoulagad hon oberou m at evit m ’en

—

139

em blijim p o sonj al enno. Ha setu awalc’h evit koll ar b rasa sant eus ar bed. Rak-se, bep h an ter cur, lennit d’in e brezoneg kantig ar feiz, gril d’in diskleria e kredan m isteriou ar relijion, ez eus tri Ferson e Doue, eo an eil Ferson en em c’h rê t den ha m aro w ar ar groaz evid hor zavetei, em an e gorf e sakram an t an Aoter. Da c’houde lavarit d ’in an enor bras am eus bet digant Doue o veza va galvet d’ar velegiaj. Grit d ’in sonj al em leziregez, em fec’hejou, grit d’in goulenn pardon h a diskleria va fizians e Doue. Va zikourit d a zevel a spered w arzu Doue dre bedennou evel ar re-m an: « Tad eternel, va c’hennerzit dre ho kalloud; Mab Doue holl-challoudek, va sklerijem iit gand ho furnez; Speied glan, va entanit dre ho karantez. Treinded Sakr, grit eus va c’halon eun aoter d’eoc’h da jom enni evid ato. Jezus, gwir Vab Doue, va c’huzit en ho kostez toullet, beuzit va fec’hejou en ho kw ad. O Gwerc’hez glorius, alvokadez a r bec’herien, m am m a drugarez, pedit evidoD da eur va m aro. Sant Josef, ta d m ager da Jezus, sant Mikael, va Æ1 m at, sant Yann Vadezour, santés Barba, sant K aourintin, va zikourit brem an ha da eur va m aro. » Setu aze penaos ec’h en em brepare d’ar m aro. Tam aîl a rae leziregez m eur a veleg a leze, goude an Nouenn, ar re glanv o-unan da stourm ouz ar c’hlenved, ouz ar m aro, ouz an drouk-sperejou a ziskouez o holl c’h o u n n ar d ’ar mare-ze. Evit-se eo en doa grêt an tam m skrid da zeski d’ar gristenien penaos en em brepari d ’ar m aro.

XXXIII A r m aro (5 a vae 1652) E r penn k enta a ebrel, Mikael an Nobletz a voe var e drem envan. Epad pem p dervez e chôm as evelse, hag edod d a bep eur var c’hed eus e varo. Hag en eun taol e welleas, e c’hellas debri h a kem eret eun tam m nerz. E pad ar wellaenn-ze e roas da eur paour e zou­ danenn hag eur gwenneg bennak en doa c’hoaz en e vanch. Met e kuz e reas an aluzenn-ze, d’ar zul, epad m ’edo an dud en oferenn.

E un nebeut derveziou goude, d’ar 14 a ebrel, e kouezas adarre hag e voe a-nevez var e drem envan. E gorf a oa skornet, evel pa vije bet goloet a erc’h. An holl a gave d’ezo edo en dro-m an o vont da vervel. Ne denne m ui e alan, e galon ne lam m e m ui. Henvel oa ouz eun den m aro. Met dont a reas adarre buhez d’ezan, hag e c’hellas a-nevez tenna e alan, finval ha komz. Ar fallaenn-ze a badas ive pem p dervez.

An Tad Maner, pa glevas oa fall fall e vestr, a ziredas eus Douarnenez gand an Tad B ernard. Kaout a rajo n t ar c’hlanvour gwelloc’h eget na gredent.

Laouen bras e voe hem an o welet an daou vignon-ze en e gichen. Chom a ra jo n t gantan eul lodenn vat eus an noz da gomz outan ha da gana d’ezan kantikou brezonek. Goulenn a reas kelou divarbenn ar misionou hag e voe eürus o klevet ez ae al labour var araok.

— 141 An daou Dad, o kredi e c’hellfe c’hoaz a r c’hlanvour beva m eur a zervez, a guiteas Konk evit m ont d’o m i­ sion. D’ar re a c’houlenne digantan perak n ’en doa ket lavaret d ’ezo chom beteg ar fin, Mikael a respontas: « U nan anezo a vezo em c’hichen. » A-raog e v arrad diveza, e voe brao a-walc’h epad eun dervez bennak, hag e c’hellas lavaret penaos hag e pelec’h e c’hoantae beza sebeliet ha beziet. « Ra vezo lezet, emezan, va c’h o rf epad tr i dervez e chapel sant K ristof, chapel ar beorien, m a c’hello va m ignouned dont niverus d’am gwelet ha da bedi evidon. » Ha c?a Jan n ed a r Gall e kem ennas: « C’houi a glasko va mignoned, beleien h a re ail, m a z’aint da bedi evidon da japel santez Barba. » Goulenn a reas kas e gorf da iliz L okrist evit beza beziet e trao n chapel sant T ujan, etoiiez a r re baour. « Na lenvit ket varnon goude va m a­ ro, emezan, na zougit ket dilhad kaon evel m a ra tu d ar bed, m et dilhad gouel, h a bezit laouen, evid ober dishenvel diouz a r bed. » Nebeut am zer goude, d ’an 2 a vae, e rankas ober ar c’hrogad diveza gand ar m aro. R ust e voe an abadenn.

E u r c’houezenn a c’hw ad a voe var e gorf, evel var hini Hor Zalver er ja rd in Olived. E gorf, en diabarz, a oa evel devet gand an tan. Met, e kreiz e boaniou, ne lezas ket eur glem m adenn, ne c’houlenne nem et eun d ra: gouzanv m uioc’h c’hoaz.

Antronoz, 3 a vae, e kasas kem ennadurez d ’an Tad M aner a oa o prezeg eu r m ision e bro Léon, ugent leo bennak diouz Konk. Den ebet ne grede e c’hellfe digouezout abred a-walc’h. E n dervez varlerc’h, 4 a vae, ar c’hlanvour, epad div eur, a voe evel dibradet diouz an douar. E zrem m a oa lugernus ha koant evel hini eun den yaouank, e zaoulagad a zelle er m em es îec’h gand eul levenez vras m eurbet. L avaret e vije bet eun den

— 142 eürus er baradoz o sellet ouz kaerder Doue. — Neuze eo e c’hellas eul liver dont d’ober buan e batrom .

P a zeuas ennan e-unan adarre, Janned ar Gall a c’houlennas digantan piou en doa gwelet: « Va Mestrez vat, emezan, an H ini am frealzas gwechall e A jen; deuet eo ad arre d ’am frealzi. » Kouiskoude, d ’an abardaez eus an deiz-ze, an Tad Maner en em gavas e Konk. Mikael an Nobletz a zellas outan, laouen holl, hag a c’houlennas eur wech ail c’hoaz a n absolvenn. An noz a drem enas penn da benn o pedi haig o prederia. Antronoz, 5 a vae, a r c’h lan­ vour a zastum as an holl nerz a jom e g an tan evit kinnig da Zoue e galon. Ar zul oa. Ar c’hleier a c’halve an dud d ’an oferenn. Mikael, a vouez izel, a bede Hor Zalver, ar W erc’hez, ar zent, pokat a rae d’ar groaz a ginnige d’ezan an Tad M aner, hag evelse, goustadig, eo e roas e huan ad diveza, d’an oad a 75 vloaz.

K erkent h a m a tiem enas, e voe leun a n ti a c’houez vat, c’hou'ez vat a zeue diouz e gorf, e zilhad, plouz e ■wele. Ar re her sebelias o deus hen diskleriet.

Goude m a voe goalc’het ar c’horf, e voe gwisket, lakeet d ’ezan e zilhad oferenna h a diskennet en eun arched dister, lezet dizolo, h a kaset da japel sant Kristof, hervez m ’en doa M ikael goulennet.

An oferenn bred n ’oa ket echuet c’hoaz, h a n ’oa ken bel'eg nem et an Tad M aner endro da Vikael.

B uan ez eas a r c’helou, h a p a voe klevet a r glas goude an oferenn, an dud a ziredas da japel sant Kristof, da welet a r beleg santel. An holl a c’hoantae pokat d’e zaouarn, d’e dreid, touch ouz e gorf eul leor oferenn pe eur chapeled pe eun d ra bennak. Ar chapel a voe leun a dud epad an tri dervez. Ret e voe zoken lezel digor an nor epad a n noz.

XXXIV

Burzudou goude ar maro B urzudou a c’hoarvezas k erk en t hag a r m aro.

Tud o deus touet w ar an Aviel beza gwelet epad an noz chapel sant K ristof o lugem i, h a koulskoude n ’oa goulaouenn ebet v ar elum . — M artoloded eus Eusa, a zouaras antronoz e Konk, a zisklerias oant bet saveteet epad an noz dioc’h laeron-vor eus D unkerk dre zikour eur goabrenn lugernus en em lakeas etre o hag hag hini al laeron. — E u r m arc’had o u r eus Eusa, A ndré a r C’hoz, a gouezas v arn an eur barr-avel p ’edo e kichen porz Konk. Hen hag e vartoloded a gave dezo oa grêt ganto, p a w eljont o s evel eus chapel sant K ris­ tof eur skierijenn henvel ouz hini an heol en e greisteiz. Gwelet a raen t kem ent tra a oa en o bag, hag e c’hellent kem penn a r pez a oa dism antret. Hag ive ar sklerijenn-ze a habaskae a r m or. K erkent h a m ’o de­ voe douaret, ez a jo n t da jap el sant K ristof, da drugare k aat servicher Doue.

Merc’h eun dijentil, M ari a Gernarouez, eus m aner a r Predig e kichen Lok-Maze, he doa droug-sant, daou viz a oa, abaoe eu r spontadenn he doa bet. Bemdez e koueze. He maeironez, an itro u n a Gerourien, a roas ali d ’he c’has d a japel san t K ristof. An hini glanv a astennas he dorn v ar a r c’h o rf hag a gavas kerk en t ar pare, hervez testeni eu r m aread a dud.

144 — Setu am an eur burzud all kaeroc’h, a zo bet diskleriet gwirion gand an aotrou Laval, eskob Kastell, goude V an enklask graet gand a r brasa fcvez (16 here 1654). — Bez ez oa e Konk eur plac’hig paour, MariJan n B ernard, oajet a 13 vloaz hanter, bet er skol adaleg he bugaleaj gant Mikael an Nobletz a zeskas d’ezi he fedennou hag he c’hatekiz. Bloaz araok m aro ar m isioner, e teuas da veza seizet, ha zoken m ut. P a ve­ ze he m am m er mêz o labourat, ar verc’hig kez a jom e en ti hep gellout finval, ha paoired fallakr a zeue c’hoaz a-wechou d ’ober goap h a da deurel m ein outh Gouzanv a rae he foaniou gant habaskder hag e lavare a-spered he japeled a zalc’he en he dorn. Mikael araok beza klanv e-unan, a zeue alies d’he frealzi hag a lava­ re d’ezi ober evel sant Stefan, pedi evit hê bourrevien.

Senti a rae ouz ar beleg santel, m et karet he dije beza gouest da gomz, da c’hellout pedi Doue evid he bourrevîen, n an n hepken a galon, m et ive a vouez uhel. Ar c’hras-^se a voe roet d ’ezi, m et seizet e chômas, hag ouspenn, koll a reas ar gwelet daou viz araok m aro Mikael.

E r zul k enta a viz mae, en deiz m a varvas Mikael, Doue a lezas an drouk-spered da daga ar verc’hig paour a voe hanvet gand an Tad M aner « Merc’h vihan Job O veza ne c’helle ket kousket abalam our d ’he foa­ niou h a d ’he anken, e kreiz an noz e klevas eu r vouez o lavaret d ’ezi, evel pa zeufe eus an tu kleiz: « Mari Jann, te a zo reuzeudik da stad; petra dalvezo d’it da bedennou? T ro kein da Zoue, dilez da bedennou, en em ro d ’in-m e korf hag ene. Me a zo eun aotrou bras, m e da bareo. E ü ru s e vezi, h a ne vanko netra d’it. » Ar plac’hig souezet, spontet, n ’he deus ket bet amzer da respont d’an toueller. Klevet a ra eur vouez ail o tont eus an tu dehou : « Mari Jann, grit sin a r Groaz, lavarit ho Pater, en em droit ouz Doue;

— 145 — an hini a zo o k lask ho touella eo an drouk-spered; n ’ho pezet ket aon razan, ra k ime a zo en ho kichen, me Mikael an Nobletz, ho tad, m aro er m intin-m an. Bep gwech m a vezot taget evelse, grit evel am eus lavaret d’eoc’h gand eur feiz start hag eu r fizians leun e madelez hag e galloud Doue. L avarit d’ho m am m gervel an T ad Jezuist a oa em c’hichen w ar va zrem envan, evit m a c’hellot kovez gantan. » Mari Ja n n a zentas hag an drouk-spered a rankas m ont kuit, trec’het gand eur plac’hig dinerz, seizet dall.

An Tad M aner a zeuas d’he c’hovez antronoz hag a zikouras ar vam m d ’he digas da japel sant K ristof, da gaout an hini a oa bet gwechall oc’h he frealzi epad he c’hlenved. P a erru as er chapel, e voe lavaret d’ezi edo dirak treid he m estr m at. Neuze, laouen holl ec’h astennas he m uzellou hag e pokas d ’an treid-ze. K erkent he daoulagad a welas ar cTiorf hag an dud a oa endro d’ezan. Deuet e oa d’ezi ar gwelet, hag antronoz e teuas ive ar c’herzet, hag e c’helle baie hep tam m skuizder ebet.

10

XXXV

An Anterramant Maro d ’ar zul, Mikael an Nobletz a voe anterret d ’a r m eurz varlerc’h, m eurs ar Rogasionou. An an ter­ ram an t a voe kaer m eurbet. Dont a reas tu d eus a bep lec’h, tud a bep stad, re baour, re binvidik: ouspenn daou c’h an t a oa eus a bell. An Tad Maner a reas eur brezegenn: eur zant o veuli eur zant.

Ar c’horf ne voe ket lakeet etouez beziou a r re baour, evel m ’en doa gouîennet Mikael, m et e bez aotroned an Halgouet, v ar goulenn ar re-m an. P a voe diskennet ar c’horf er bez, an itro u n a Gervasdoue, klanv abaoe c’houec’h miz h a poan d ’ezi o vale, a c’hoanteas diskenn da gaout a r bez, evit pokat d’an arched ha goulenn ar pare. He fedenn a voe selaouet, ra k an derzienn he doa a gouezas k erk en t; santout a reas c’houez vat o tout eus an arched. An touller beziou hag ouspenn h an ter k an t ail o deus santet an hevelep c’houez.

Deuet oa da veza gwir evit Mikael an Nobletz komzou ar S k ritu r Sakr. « Sancti tui, Domine, florebunt

sicut lilium et sicut odor balsami erunt ante te. » « Ho sent, Aotrou, a vleunio evel al lili, hag a roio c’houez vat evel ar balsam .

XXXVI

Burzudou c’hoarvezet e Konk, e Douarnenez hag e meur a lec’h all Ar burzudou, evel m ’eo bet lavaret, a c’hoarvezas kerkent h a m aro Mikael an Nobletz.

K enderc’hel a ra jo n t pell am ­ zer goude, ha niverus m eurbet. Re h ir e vije o lakaat holl am an. Eul lodenn hepken a gontim p varlerc’h an T ad V erjus, an Tad M aner ha testou ail. An T ad V erjus a skrivas buhez Mikael an Nobletz nebeut am zer goude ar m aro, p e gwir al levr a voe m oulet e 1666, 14 vloaz hepken goude m ’oa aet Mikael eus ar bed-man.

— 148 — An daou skrivagner-ze a zo tu d leal, gouiziek, poellek, o deus grêt enklask, pouezei m at an traou, hag e c’heiler k aout fizians emio.

Ouspenn-ze, a r re o deus bet grasou k aer goude pedi Mikael an Nobletz, o deus, m eur a hini anezo, diskieriet an dra-ze d irak testou, noiered, beleien, hag ez eus deuet beteg ennom p kalz eus ar skridou-ze a zis­ kouez oa a n dud eus a r zeitekved kantved tud a benn, tu d fur, eveziek. C’hoaïit&et o deus e vefe m er ket w ar baper, d irak testou, ar burzudou c’hoarvezet, evit m a taivesfent da enori m isioner Breiz.

Bemdez, em e an Tad Maner, adaleg ar Rogasionoa 1652 (deiz ar m aro) beteg hanter-here 1654 e tirede tud da vez Mikael a n Nobletz evel da eur pelerina] bras. Da c’Iioude, e teuas nebeutocTi a dud, m et kalz evelato.

An aotrou kom t a Garne, eus kerentiez ar m isioner, a oa kianv gand a n derzienn abaoe daou viz. E wreg a reas le da vont d a bedi evitan w ar bez e eontr santel.

Selaouet e voe h e fedenn (1658). T ri eus o bugale a voe ive, epad o buhez, pareet eus klenvejou bras goude beza pedet o eontr.

A n T ad M arsel a Zantez Jenovefa, Abad Leaned K arm ez e Brest, goloet e gorf a c’houliou, bet o kaout n ’ouzouii ket pet m edesin hep beza gwelloc’h, en em erbedas ouz Mikael an Nobletz hag a reas le da vont da Lokrist. E pad ar veach e kavas a r pare.

Nebeut am zer goude, u n an eus e relijiuzed, an Tad Daniel a Zantez Eufrozina, en deze an derzienn, bep pevar dervez abaoe 15 miz bennak, a zeuas da Vrest evit gwelet h a te rri a rafe w ar e derzienn o veva en eur vro nevez. Goulenn a reas aotre digand an Abad da vont da Gonk evit gwelet kerent. « Gant P lijadur, eme an Abad, e roan aotre d ’eoc’h. Na vankit ket da vont da

— 149 — bedi var bez Mikael a n Nobletz. Hoc’li alia a ra n zoken d a c ’houlenn d igantan ar pare. Ho parea a c’hell evel m ’en deus va faraet. » An Tad Daniel a reas evel m ’oa bet lavaret d ’ezan, h ag an derzienn a zistagas dioutan.

— E u r b reu r d’ezan, klanv gand eun hevelep klenved, a voe pareet ive, hag a n daou v reur a yeas, laouen, da zaoulina var bez o m adoberour.

N’eo ket hepken e Konk e rae burzudou, m et e ke­ m ent lac’h m ’oa tremeaiet epad e vuhez. An Tad M aner a lavar ec’h en em zlskouezas ouspenn 80 gwech da bec’herien vras, evid o distrei ouz Doue.

Eus an ti bihan en doa Mikael e Konk e voe grêt eur chapel goude e varo, hag ar chapel-ze a voe vouestlet d a Itron-V aria a r W ir-Z ikour. Kalz tud a veze eno o pedi evel e Lokrist.

E Douarnenez, en ti m a voe en n an epad 23 bloaz, e c ’hoarvezas ive eur burzud souezus. E u r c ’hloc’h a voe klevet en n an o seni, evel d a c’hervel a n dud, ha goulskoude n ’o a den o chom ennan. Nao daol kloc’h a veze klevet peurliesa, hag an dra-ze a badas epad daou vloaz (1661-1663).

An T ad M aner a c’hoanteas sevel eno eur chapel e koim eus e vestr santel, m et n ’oa den a-du gantan.

Ar veleien hag a r hobl a enebe, gand aon na vefe rann et ar barrez. Eskob Kem per, an aotrou R ouan al Louet, o klevet hano eus a r burzudou grêt gant Mi­ kael an Nobletz, a e’bourc’hem ennas d ’an Tad Maner ober en k lask hervez reolennou an Iliz, w ar vertuziou h a burzudsoii a r m isioner. An T ad M aner a stages d ’al labour hag a e’helîas dizale diskouez d ’an aotrou ’ïi eskob eun niver bras a vurzudou gant sin atu r an testou.

Setu am an u n an anezo. E u r plac’hig 19 miz, eus Ploaie* J a n n R unavant, a oa e kichen eun ti koz,

— 150 — frailhet e vogeriou, pa gouezas an ti var he c’hein.

Ar gerent, o klevet an trouz, a ziredas d a glask o m erc’h, m et ne gavjont netra. An ta d a grede oa friket e verc’h, dindan ar vein. E spered en em droas neuze ouz Mikael an Nobletz a oa bet m adelezus en e genver epad e vuhez; hag e reas d’ezan eur bedenn evid e verc’h. Selaouet e voe, ra k klevet a reas e verc’h o krial. Gervel a reas e amezeien d’e zikour. Tenna a rajo n t ar vein Iiag an douar, eiz k arrad d’an nebeuta, hag e kavjont ar bugel kuzet dindan an atrejou. N’oa ket mouget, n ’he doa na gouli na droug ebet (1661).

An aotrou ’n eskob a voe souezet o welet pebez galloud en doa Mikael an Nobletz, h a dreist-holl e spered a voe skoet gand ar burzud a c’hoarveze neuze : mouez ar c’hloc’h. Senti a reas ouz mouez ar c’hloc’h, hag ez eas d a c’houlenn ar pare digand e vignon, en doa anavezet m at gwechall p’edo v ar a r studi. Ar skuisder hag ar gosni o doa seizet d’ezan e zivesker; ne c’helle m ui na baie n a chom en e zav. O ajet oa neuze a 83 bloaz... Goulenn a reas beza douget betek ti Vi­ kael. G antan edo an aotrou Amice, beleg a Gemper: person Poullan, an Tad Maner, an Tad de Launay.

An Aotrou ’n eskob a bed as pell am zer e kam br Mi­ kael. En deiz-ze e c’hellas poueza w ar e dreid hag ober eu r gammed bennak (ebrel 1663). Antronoz e klevas a n oferenn v ar e zaoulin. Dont a reas nerz en e izili, hag a nebeudou e c’hellas ober labourou e garg, lavaret an oferenn, rei a n Urziou sakr, m ont dre an eskopti da rei ar gonlirm asion. Da fin a r bloaz, e kanas teir oferenn Nedelek e iliz-veur sant Kaourintin.

Goude beza bet kem ent a c’hrasou, an aotrou Louet a alias sta rt an Tad M aner da zevel eu r chapel en

— 151 — enor da zant Mikael Arc’hel, p ’e gwir ne c’helled ket sevel en enor da Vikael e-unan. E u r vaouez vat, Anna a Gernafflen, a brenas an ti hag an douar a oa ezomm.

Met n ’oa ket a arc’hant, hag an Tad Maner a oa nec’het: n ’en doa nem et seiz lur. Ar vaouez santel, Katell Danieîou eus a Gemper, a lavaras d’an Tad e vefe kavet peadra a-walc’h h a goude m a vefe ret f

Ti Mikael an Nobletz e Konk-Leon.

goloi ar chapel en arc’hant. Hag e gwirionez, e tri dervez e teuas 1.100 lur, epad ar bloaz kenta 7.000 lur. * Ar burzudou a gendalc’he. E un den eus Plounevez, Fanch ar Gall, a zigasas e verc’h vihan, oajet a bemp bloaz hanter, ha seizet, da di ar m isioner. Goude beza e bedet, e voalc’h as e verc’h er feunteun grêt gant Mikael e kichen e di. K erkent a r verc’hig a finvas he izili hag en em lakeas da vale (1663).

— 152 — Awalc’h oa a-wechou pedi eus a bell. Mab eur bar­ ner eus Kemper, K aourintin Jaureguy, bouzar, a voe vouestîet gand e voereb, Katell Bodennek, da Vikael an Nobletz, h a pareet w ar an e u r (ma*e 1661).

E Douarnenez, e kichen ti a r m isioner, eur bugel a bevàr bloaz, Yann Gouzien, a oa v ar e drem envan, h a ne c’helle m u i komz abaoe 24 eur; e u r vignonez a alias a r vam m d’e vouestla da Vikael a n Nobletz.

K erkent ar c’hlanvour a c’houlennas eun aval hag hen debras. P are oa.

D’an 12 a eoist 1663 e voe benniget ar m aen kenta eus a r chapel nevez. E pad al lid, hep m a vije doare glao, e voe k u ru n bras. Met ive eur burzud kaer a c’hoarvezas en deiz-ze. E u r bugel pevar bloaz, Yann Louhoutin, eus Ploare, klanv gand an derzienn abaoe 6 miz, en doa klevet hano eus Mikael, eus e vajdelez e kenver a r vugale, hag o c’houzout ez oa goitei e Douarnenez, e pedas e vam m d’e gas d ’a r gouel. |Kerkent h a m a tigouezas, e voe pareet.

Mont a rae al labour var araok endro d ’a r chipel.

Ar vugale vihan o-unan, adalek tr i bloaz, a laboure.

An Tad M aner a lavar e tigasjont ouspenn 300 karrad douar. Rak-se Mikael a skuilhe e vennoz var ar vugale.

I E u r vam m eus Gwengat, Katell Muzellek, he c»a daou vugel klanv, u n an dek vloaz, eun ail daou vloàz.

O c’hinnig a reas da Vikael, en eur bedenn c’houefe, hag e tigasas ar c’hosa da japel sant Mikael. An daou vugel a voe pareet. (Eost 1663).

E u n intanvez eus Beuzek-Kap-Sizun, A nna Guevel, deuet he daoulagad da veza fall, h e doa poan oc’h anaout he hent. Gand u n an eus he m erc’hed e voe kaset da di Vikael an Nobletz; goude pedi, e walc’has he daoulagad e d o u r a r feunteun, hag e kavas

a r gwelet. D istrei a reas d ’a r ger hec’h-unan, hag e reas teir leo hep sikour den ebet (24 eost 1663).

E u r m ansoner a Gemper, F anch Mauni, a laboure v ar a r chapel, o welet e wreg klanv h a poan d ’ezi o komz, a bedas Mikael : « P ’e gwir, emezan, e laboura n en ho ti, goulennit digant Doue rei a r gomz d ’am fried, m a c’hello kovez. » Selaouet e voe; e wreg a c’hellas kovez, h a nebeut am zer goude a voe p are m at.

E un intanvez eu s Eskibien, M ari K eram an, sounnet he izili, en em vouestlas d a Vikael hag a voe pareet kerk en t (1663). Antronoz e reas pem p leo var droad, evit m ont d a Zouarnenez.

Setu aze a r burzudou a c’hoarveze epad m ’edod o sevel a r chapel. Dizale e redas a r b ru d e teufe eskob K em per da lavaret a n oferenn, araok m a vefe peurc’h raet a r chapel. Ar gouel a voe deiziet d ’an 30 a viz gwengolo 1663. D iredet a reas a n dud eus D ouar­ nenez h a tro v ar dro, eun 40.000 bennak, v ar a lavar an Tad Maner. An oferenn a voe lavaret d irak skeu­ denn sant Mikael Arc’hel. Met, o pedi an Arc’hel galloudus, an holl a zonje en e fil’h or, Mikael an No­ bletz. E n deiz-ze e c’hoarvezas eur burzud nevez. E ur bugel nao bloaz, Yvon Quélou, dall abaoe e d ri bloaz goude beza bet k lanv gand a r vrec’h, a voe digaset d ’a r chapel gand e d a d hag a gavas a r gwelet.

An Tad M aner a reas neuze eu r m ision bras e Douarnenez, hag, eyit kloza a r m ision, eur brosesion eus ar re gaera, a ziskennas eus Ploare da Z ouar­ nenez. Bez ez oa tu d oc’h, ober H or Zalver, a r W er­ c’hez, sant Jozef, ar bastored, an tri Roue, san t Yann Vadezo-ur, Herodez, Jezus o tougenn e groaz, a r m er­ c’hed santel eus Jérusalem v a r hent a r C’h alvar; re ail a skeudenne a r Feiz, a r Fizians, a r Garantez, al

— 154 — Lealded, an holl vertuziou; bez ez oa diou vandeini sentezed, lod e gwenn, ar gwerc’bezed, eur bod pal-» mez en o dorn; re ail e ruz, ar merzerezed, eur gu­ ru n en n spern var o fenn, en o dorn ar binviou m ’oant bel lazet ganto; d a c’houde e teue kenvreudeur a r Breuriezou, Trede Urz h a re ail, h a d’ar fin, e kreiz renkennadou ar veleien gwisket ganto o di­ lhad oferenn, ar Z ak ram ant dindan an de. Kaer oa evel ar Baradoz, hag an dud ken niverus h a d’an 30 a viz gwengolo.

Goude ar brosesion, an Tad Maner, w ar urz an ao­ trou ’n eskob, a c’houlennas digand ar re holl o doa bet eur c’h ras bennak goude pedi Mikael an Nobletz, dont d ’hen diskleria. An aotrou a B enfrat, kuzulier hag enklasker a r Rouie e lez-varn Kemper, a oa gand an Tad M aner hag a j ornas m an tret o welet peger bras oa galloud Mikael a n Nobletz.

K enderc’hel a reas an dud d a zont e pelerinaj da Zouarnenez epad m eur a vloavez, hag ar burzudou a gendalc’has ive. Ne gontim p nem et /eul lodennig anezo.

E u r verc’h da W ilhou Gueriek, aotrou a r Rum en, e Landrevarzek, dall h a seizet, a gavas a r gwfelet k er­ kent h a m a reas an tad eur bedenn da Vikael an Nobletz. Adaleg a n deiz-ze, a r verc’h ne ehane da c’houlenn beza kaset da Zouarnenez. K erkent h a m a tigouezas e chapel sant Mikael, e c’hellas baie (2 genver 1664).

E u r m ab da aotrou Le^ormel, e Plestin, a oa toc ’hor m eurbet gand eur b a rra d klenved. Ne wiele, ne gleve, ne zante m ui netra, edo var e drem envan abaoe 24 eur, hag an holl a gave d’ezo e oa kollet. Ar vam m a reas le d ’e gas da Zouarnenez, m a chom fe e buhez.

— 155 — K erkent ar bugel a zigoras e zaoulagad hag a c’houlennas boued. P are oa. (Gwener a r Groaz 1664).

An itro n a Gerzulvan, eus Landerne, klanv he daou­ lagad abaqe 6 sizun, a voe pareet' goude beza grêt le da vont da japel sant Mikael (26 ebrel 1664).

F ranseza Pouliquen eus Pleyber, 18 vloaz, m ut abaoe m ’oa ganet, a voe pareet e r chapel-ze da zeiz a r P antekost (1 smezeven 1664), d irak kalz testou.

E u r vaouez a 60 vloaz, eus Dirinon, dall pevar bloaz a oa, a voe pareet o lak aat w ar lie daoulagad eun tam m eol eus eu r vured a oa bet d’a r m isioner.

E u r plac’h yaouank eus Loqueffret, Louiza Turmel, bouzar abaoe 6 vloaz, a gavas ar pare o vont da bedi da Zouarnenez.

Evit diskouez gant pebez aked eo bet d astum et ar burzudou-ze, setu am an eun tam m skrid: « Ar bemp a viz gouere 1667, araok kreisteiz, dirazomp-ni, notered a r Roue e K em per-K aourintin, e sakreteri sant Mikael Arc’hel, savet e Douarnenez w ar a n ti m ’edo ennan o chom an aotrou Mikael an Nobletz, m aro evel eur zant, eo deuet Silvestr a r Masson, ganiat hag o chom e Montroulez. D iskleria a ra evit gloar Doue beza oajet a 65 vloaz, beza anavezet an aotrou Mikael an Nobletz, beza bet dall epad c’houec’h vloaz leun. Evit kaout a r pare !eo bet leuzaouet gand eur m edesin, m et hep gwellaat tam m .

Neuze en deus pedat an aotrou Mikael an Nobletz h a prom etet dont d’a r chapel-m an kerkent ha m a vefe gwellaet eun tam m ig e zaoulagad. K erkent e welas eun nebeudig a r sklerijenn, hag a-benn teir sizun oa pare m at. Toui a ra da lavaret eo gwir e gomzou... Skrivet hon eus e ziskleriadur dirag aotrou person Ploare hag a r re holl o deus sinet : Silvestr ar M asson; Jerom P aillart, beleg ha person: L archer;

—

156

—

H. G rivart; Rolland, noter a r Roue; Lym inic, noter a r Roue. » Lakom p am an ive a r burzud c ’hoarvezei e chapel ïtro n V aria Gonfors e 1675, h a kontet gand a n Tad Maner. An Tad Manjsr hag an otrou Galerne, person M ur e Rreiz, a oa o daou var varc’h w ar h en t P ontKroaz. Edont e parrez Meilars, tost d a japel Konfors, p ’en em ziskonezas d ’ezo M ikael a n Nobletz. E u r surpiliz a oa gantan. Àn Tad M aner hag a n aotrou GaIserne a ziskennas divar varc’h hag en em daolas d’an daoulin w ar dreuzou ar chapel. Alc’houezet oa an nor, m et digeri a resas rak tal hec’h-unan. E u r sklerijen u skedus a kigerne er chapel. A-uz d ’an aoter, ar W erc’hez Vari, kaer m eurbet da welet, a oa evel azezet var h e zron, elez eus an Nenv endro d’ezi. Mikael an Nobletz a oa daoulinet. Kinnig a reas d ’a n Elez ha d ’ar W erc’hez a n T ad M aner a oa deuet bfeteg an aoter. Rouanez an Nenv a droas v arn an he daoulagad leun a vadeîez, e vennigas, ha da c’houde ne voe m ui gwelet. Goude beza lavaret e anaoudegez vat d’e Vamm, an Tad M aner a zislroas da draon a r chapel hag a gavas an aotrou Galerne chom et e kichen an nor.

XXXVII B u rz u d ou e T rem en ac'h (P lo u g e rn e ) Mont a rae tu d ive da bedi da D rem enac’h, d’al logig m ’oa bet en n an a r beleg yaouank Mikael an Nobletz oeTi ober p in ijen n evid en em brepari d ’ar m i­ sionou. Eno ive a r re zali a gave ar gwelet, ar re vouzar a r c’hievet, ar re vut a r gomz, ar re seizet ar c’herzout.

K erent eur paotrig eus Goulc’han, Yvon P atinek, 13 vloaz, m u t abaoe m ’oa ganet, a zeuas da Dremenae’h d a bedi evid o m ab. O tistrei d ’ar ger, e kavjo n t o m ab pare hag o kom z kerkouls hag eun ail eus e oad.

R onan Trevien eus a W ineventer, 22 vloaz, a oa troet e vrec’h kleiz hag e zorn m orzet, pevar bloaz a oa. L akaat a reas ober eun naved e T rem enac’h.

Da fin a n naved, e tosteas e vrec’h ouz skeudenn Mikael an Nobletz, hag e c’hellas he finval dirag eun niver b ras a dud.

Yvon Gralï, eus a Lesneven, eun den koz, bec'h d ’ezan oc’h en em stîeja, a yeas gand e ziou vranell betek TremenacTi, h a goude beza pedet gant fizians, e cliellas distrei brao d ’ar gêr, hep kaout ezomm nag eus branellou, nag eus sikour den.

E u r vaouez eus Kerlouan, Katell Kastel, klanv ive h a daoo-bleget, a voe pareet ra k ta l o pfedi e Treme­ nac’h.

— 158 — E ur bugel eus a W iseny, Nikolas a r M intem , 26 miz, kouezet en eul lenn e kichien air vilin, a voe kaset gand an dour w ar a r rod vras h a taolet en eun toull a c’houec’h troatad. E dad e glaskas epad eun ewj h an ter hag e gavas hep buhez, beuzet. E zevel a reas etre e zivrec’h gant glac’har, hag e sonj as e Mikael an Nobletz. D iskleria a reas e rofe eun aluzenn da galeraat logig Trem enac’h, m a tistrofe ar bugel e

CHAPEL SANT MIKAEL e Plouguerne gant Yv. Floc’h.

buhez. Ar vamm, o klevet p etra a oa e’hoarvezet, a ziredas en eur lenva, hag a broimetas d’he zro eur pelerinaj hag eun oferenn. R aktal ar paotrig a zigoras e zaoulagad, a finvas e vuzellou, a zislonkas an dour en doa evet hag a bareas (26 gouere 1664).

E u r potrig ail eus a W iseny, Ronan Crenn, pem p bloaz, m ab da Yann a r C’hrjeinn, goude beza geliet baie d a genta evel a r vugale ail, a j ornas seizet epad tri bloaz. E dad e vouestlas da Vikael an Nobletz, hag en deiz-ze ar paotrig iem em lakeas ad arre da val®

— 159 — (ebrel 1664). D’a r 24 a eost 1664 an tad en deus sinet da ziskleria a r c’h ra s kaer-ze, h a gantan o deus sinet ive: Mac’h a rit Poullaouek, A nton Tinevez, L orans ar Rosm eur.

TY MIKAEL AN NOBLETZ, skeudennet gant Yv. Floc’h.

Burzudou ail N’oa ket ret m ont da Zouarnenez pe d a D rem enac’h pe da Gonk evit kaout grasou dre c’halloud Mikael an Nobletz. E zilhad, e skeudennou, a r chapeledou a oa bet touchet ouz e gorf, goude e varo, e u r bedenn, a oa awalc’h evit kaout grasou dreizan.

Eul leanez eus K alvar Raozoun a voie pareet diouz an derzienn o tougenn epad nao dervez eu n tam m eus soudanenn Mikael an Nobletz.

160 — P errin Fouquet, gwreg Bourlez, eus Sant Rivoal, a gollas he m erc’h, oajet a 6 vloaz, dre eu r barrad terzienn. C’houec’h eur a oa trem enet abaoe m aro a r c’hrouadur, hag edod o vont d’ie zebelia. Neuze ar vam m en em daolas d ’an daouiin hag a bedas kalonek ar m isioner santel: « Mikael an Nobletz, emezi, servicher bras Doue, n ’am eus bugel ail ebet; dalc’hit d ’in va m erc’hig, rak h er gellout a rit. » — Piou a lavaro levenez ar vam m hag estlam m an dud a oa eno, pa voe gwelet ar verc’hig o sevel hag o lavaret: « Me a jom o ganeoc’h, va m am m ; p are oun? » Ar vartoloded, m ignoned Mikael an Nobletz, a zo bet ive m eur a vech saveteet dre e zikour. E kreiz a r barrou-am zer e pedent Mikael d’o diwall, hag an avel, ar m or a golle o c’hounnar.

XXXVIII A naoudegez a r V reto n ed evit M ikael an N obletz E u r pennad m at a zo abaoe 1652, abaoe m ’eo m aro Mikalel an Nobletz, m et n ’eo ket h a ne vezo ket ankounac’haet gand ar Vretoned. T ud Breiz a gar enori, nann hepken o Sent koz, m et ive an dud o deus, e doug a r c’hantvejou, grêt vad d’ezo.

Komzet hor beus eus ar chapel savet e D ouarnenez da enori sant Mikael A rc’hel, p atro n Mikael an No* bletz. Ar chapel a zo koant, bras a-walc’h, fu rm eur groaz d ’ezi: W ar eur m aen e lenner ar geriou-m an, Mre H ie : P aillart : rect : de Ploaré.

Michel : Poullaouec : F abrique : 1664.

Brao oa ar chapel, h a kalz skeudennou enni. Hirio e chom c’hoaz lod anezo.

Kalz tu d a zo bjet o pedi e chapel sant Mikael. E us pep korn a Vreiz e tiredent, hag a-wechou d’ar p a r­ don e veze betek dek m il den. An T ad M aner a veze alies oc’h ober ar pardoniou-ze. E 1664 e chôm as epad miz mae penn da benn e Douarnenez. E 1665 e teuas adarre, hag endro d’ezan 40 m isioner. Neuze eo e savas pardon sant Mikael. W a r e c’houlenn, ah aotrou Louiet, eskob Kemper, a roas 40 dervez induljansou da c’hounit, epad miz m ae ha da bep m eurs il

—

162

—

eus ar bloaz, d ’a r re a zeufe da bedi d’ar chapel, da gom m unia, d’a r re a lakafe eun oferenn. — Ar pab Alexandr VII a roas eun induljans plenier da c’hounit d’a r zul kenta goude gouel Mikael.

E miz m ae 1665, p ’edo eno an Tad M aner gand e visionerien, e teuas d’a r chapel k a n t m il perc’h irin ; c’houezek mil a reas eu r gofesion jeneral, hag en eun dervez, da zul an Dreinded e voe 7.500 kom m union.

E Trem enac’h (Plougerne) e voe savet eur chapel ail da zant Mikael Arc’hel e 1707, e kichen logig Mi­ kael an Nobletz. E u r pardon bras ha k aer a vez eno d’a r zul diveza a viz gwenngolo hag eun ail, en enor d ’a r Galon Z akr, d ’ar pem pvet sul goude ar Pan*ekost. Ar re o deus c’hoant da welet pardoniou santel, prosesionou kaer, n ’o deus ken nem et m ont da Blougerne.

Adsavet eo bet logig Mikael an Nobletz e am zer an aotrou Fave, person Plougerne. D’an 21 a vezeven 1891, e teuas an aotrou Lam arche, eskob Kemper, da venniga an ti nevez: ti an aotrou Mikael an No­ bletz, hag e voe eur gouel bras m eurbet. Kalz tu d a ziredas, eus a beil zoken.

E Konk, chapel Itro n V aria-ar-W ir-Z ikour a zo atao en he zav, h a kalz tu d a vez eno o pedi, e ti Vikael an Nobletz.

An iliz parrez e lec’h beza e L okrist a zo brem an e Konk, eun iliz nevez, bras h a kaer, a zo bet savet eno er bloaveziou 1856-58. Ar vered a zo atao e Lokrist.

XXXIX

Relegou Mikael an Nobletz Skrid arched plom b M ik a el an N o b le tz

Cy gist le corps de noble et vénérable Messire Michel Le Nobletz, d’heureuse mémoire, en son vivant prestre et m issionnaire apostolique de la Basse-Bretaigne, lequel mourust au Conquet en odeur de. sainteté le 5 may 1652 âgé de 75 ans, et en l ’année 1701 Monseigneur Pierre le Nebou dee la brousse, evesques et compte de Léon fist tirer ces ossem ents du lieu où il avoit esté enterré et les fist mettre en sa pré­ sence dans ce cercueil de plomb qui fust ensuitte poze soubz un tombeau de marbre que la piété des fidèles avoit fait construire a l’honneur de ce Saint Prestre le tout ayant esté préalablement communi- . qué à la congrégation des Rites

E r bloaz 1701, gand aotre eskob Kastell, dirag eun niver bras a destou, beleien ha tu d lik, e voe tennet k o rf Mikael an Nobletz eus bez an aotrouned Hal-

— 164 — gouet h a lakieet e bez aotrou M easrioual, e k eu r iliz Lokrist, e tu an Aviel. V arnan e voe lakeet ar b ei m arb r k er k aer a w eler hirio e iliz Konk, v arn an skeu­ denn Mikael daoulinet o pedi. An dra-ze a voe graet d’ar zul, 26 a vezeven 1701. O deus sinet: Ambroaz Gall, beleg; F. Koer, beleg; A. du Mescam; A nna de Kergroadez; P rigent Jozef Mikael de K erveny; Vi­ s a i t de K eroullas; Gabriel Million; Eleonora Jorledan; Anna, h a Mac’h a rit du Mescam.

E 1855, d’ar bemp a viz kerzu, p ’edod o sevel iliz nevez Konk, ,e voe digoret a r bez acTarre araok kas ar relegou da Gonk. An aotrou Mercier, person sant Louiz, B rest; an aotrou Rivoalen, person Plougerne; an aotrou Le Roux, person L okournan; an aotrou Da­ niel Miorciec de K erdanet, alvokad, a voe karget eus al labour gand an aotrou Sergent, eskop Kemper.

N’edont ket heb enkrez. Abaoe 1701 ez oa tremen,et m eur a vloaz. Ha chom et oa ar relegou el lec’h m ’oant bet laket?

D irak kalz testou. beleien ha tud lik, e voe digoret ar bez. D indan ar m arb r e voe kavet eun arched ploum, h a v ar an arched-se skeudenn ar m isioner sebeliet. O kas ku it ar boultrenn, e voe gellet lenn w ar an arched ar geriou-m an: « Aman eo bet lakeet korf an aotrou Mikael an Nobletz, beleg ha m isioner e Breiz-Izel, m aro evel eur zant e Konk d’ar 5 a vae 1652, d’an oad a 75 bloaz. An aotrou P er Le Nevoux de la Brousse, eskop Kastell, a roas urz e 1701 da denna an eskern-m an eus al lec’h m ’oant bet da genta beziet, ha d’o lakaat en arched ploum -m an dindan ar bez m a rb r savet evid enori ar beleg santel. Kemennadurez a zo bet kaset da Gongregasion al Lidou. » Ar golo ploum a oa soudet m at var an arched, ha siellet e pep korn.

165 — E gwirionez, n ’oa ket da veza en entrem ar. Rele­ gou Mikael an Nobletz a oa eno.

Met, h a n ’oant ket deuet da veza poultr ha ludu? R ak skrivet eo : « Dalc’h sonj, den, out poultr, hag e tistroi e poultr. »

Bez Mikael an Nobletz e iliz Konk-Leon

An testou o doa adarre eun tam m ig enkrez o welet digeri an arched ploum . Met laouen o voent o w e­ let ar pez a jom e eus a r c’ho rf : eur m aread a eskern eus ar penn, an diouskoaz, an divrec’h, an divesker, an diou-groazell. Al lienenn m ’oant bet dastnm et enni, gwenn gwechall, a oa brem an melen.

Ar relegou a voe a-nevez lakeet en arched ploum , hag a-nevez an arched a voe klozet, soudet ha siellet, kaset da genta da japel sant K ristof h a da c’houde d’a n iliz nevez, pa voe peurc’hraet. Eno em aint din­ dan ar bez m arbr.

xxxx

P ro sez evit la k a a t M ikael an N obletz e re n k an dud eü ru s A-dreuz ar bloaveziou ar Vretoned o deus kendalc’heit da gradi eo Mikael an Nobletz eur zant ha da gaout fizians ennan, E Douarnenez, e Konk, e Treraenac’h eo bet ato pedet.

E n eul lizer d’an aotrou Kerdstniet (3 ebrel 1832), skrivet gand an aotrou du Chatelier, hem an a lavar petra rae, epad ar Revolusion, kem ent bag nevez a veze grêt e Douarnenez; en he beach k enta ez ae da steki ouz aotchou Konk, hag ar vartoloded, en eur vont, a gane kantikou en enor d ’o m isioner koz. E Konk, e c’houlennent e vennoz.

Kendalc’het en deus bete-vrem an da skuilh grasou var dud Douarnenez hag a r re holl o deus e bedet.

A balam our da-ze ez eus c’hoant e ve lakeet e ren k an dud eürus.

E 1867, 130 beleg eus an eskopti, bodet e Kemper evid ar retred, a reas eur goulenn d’an aotrou ’n es­ kob Sergent, evit m a vefe grêt enklask var buhez, vertuziou ha burzudou servicher bras Doue, Mikael an Nobletz. Met n ’ez eas an traou var araok nem et e 1888, en am zer an aotrou Lam arche, eskob. Neuze eo e voe hanvet barnerien an eskopti karget d ’ober an enklask.

— 167 — Epad daou vloaz e labourjont, o sellet piz ouz au holl skridou hag o selaou testeni a r re holl a anaveze eun d ra bennak divarbenn Mikael an Nobletz. E us a bep tu a r veleien, an dud lik a zeuas da ziskleria o doa atao klevet lavaret oa Mikael an Nobletz eur zant, en doa grêt hag a gendalc’he d ’ober burzudou.

E r paperiou kaset da Roum e weler testeni an darn vrasa eus chalonied an eskopti, testeni personed Plougerne, Konk, D ouarnenez h a re ail. Gwelomp eul lodennig eus an traou diskleriet.

Setu am an p etra lavar an aotrou Kervella, bet kure e Plougerne eun h an ter-k an t vloaz bennak. « Me a zo ganet er bloaz 1822; va zad a oa ganet e 1780. E glevet am eus m eur a wech, p ’oan bihan, o konta d ’in oa kem eret M ikael an Nobletz evid eur zant gand an holl e Plougerne. E r c’hloerdi bihan, er c’hloerdi bras, er m isionou, e kem ent lec’h m ’oun bet, am eus ato klevet kom z eus Mikael evel eus eur zant. » Hag e konte ar burzud-m an, c’hoarvezet e Plougerne. « E u r paotr bihan, dek vloaz bennak d’ezan, en doa en em c’hloazet. E dad e gasas da gaout an aotrou M orvan, m edesin Lannilis, a lavaras edo krog an té­ tanos ennan hag e teufe dizale ar m aro d’ezan. \ t vam m a redas da feunteun Mikael Nobletz, e Trem enac’h, h a leun a fizians, a roas da eva d’a r c’h lan ­ vour eus an dour-ze. Ar p aotr a bareas. Ar m edesin a c’houlennas diganen eus e gelou divezatoc’h, hag a voe souezet o klevet oa pare, ra k kredi a rae oa m aro abaoe pell am zer. » Araog an dra-ze, e Plougerne ive, Goulc’h a n Abguillerm , gloazet o koueza divar varc’h, bet o kaout m eur a vedesin hep beza gwelloc’h, ne c’helle m ui labourat. Ober a reas le da vont da bedi da japel sant

— 168 — Mikael h a da gas eur gurunenn. Adaleg an deiz-ze e welleas h a dizale e c’hellas labourat.

Setu am an burzudou ail kontet gand eur beleg eus Plougerne hag a zo beo c’hoaz: E ur paotr, Jakez ar Goff, ne c’helle ket baie ez vihan, en em lakeas raktal da vale e chapel T rem enac’h, en deiz m a voe kaset di gand e gerent.

E u r plac’h yaouank, Jozefin Bars, deuet da veza Leanez, a voe pareet eus eur gwall glenved, oc’h eva dour kerc’het d ’ezi eus feunteun Trem enac’h. Ar m edesin, goulskoude, en doa diskleriet n’oa p are ebet eviti. Dre anaoudegez vat he deus kem eret an hano a Leanez Mikael-Mari.

An aotrou Lam our, person Konk, en deus ive roet da anaout m eu r a vurzud: Y ann Gendrot, pesketaer e Konk, a voe pareet e 1889 eus eur c’hlenved bras oc’h ober eun naved da Vikael an Nobletz.

E 1886, Louiza Podeur, he doa droug-sant, a voe pareet rak tal o to u t da bedi da vez Mikael an No­ bletz. Dimezi a reas daou pe dri bloaz goude, ha ne gouezas mui.

E u r vaouez eus a Bloumoger, gwreg ar Maze, klanv bras hag a dlie m ervel dizale hervez daou vedesin, a c’houlennas digant Mikael an Nobletz a r c’h ras da jom c’hoaz eiz vloaz var an douar evit gellout sevel he bugale a oa d’a r mare-ze re yaouank. He goulenn a voe roet d ’ezi; sevel a reas he bugale, m et eiz vloaz goude, deiz evit deiz, e varvas gand a r c*hlenved-se.

E D ouarnenez K ristena Godec, intanvez Renot, a zisklerias ive beza bet grasou bras dre zikour Mikael an Nobletz: e 1891, 1892 he deus gwelet bugale d’ezi o parea en eun doare vurzudus goude m ’he doa pedet Mikael an Nobletz. P rom etti a ra e m ont var droad

— 169 — eus Douarnenez betek Konk e pelerinaj da bedi e ki­ chen bez Mikael, hag e vezfe selaouet he fedennou.

E Enez Sun, d ’ar 15 a eost 1899, eur paotr, Gwennole M iliner, tolet er m or gand eun ail, a zistroas d*ar gêr glebiet holl hag a gouezas klanv. W arnez m ervel edo, pa voe grêt evitan eun naved da Vikael an Nobletz. K erkent e p ar eas.

E us a bep tu e teuas tud da ziskleria o doa bet gra­ sou bras goude pedi Mikael an Nobletz.

Ar vasrnerien karget eus ar prosez a zibabas a r pez a gavent kaera, hag e 1891 oa p rest an traou da gas da Roum.

D’a r 6 a ebrel 1897, a r Pab Léon XIII a roas autre da gregi e prosez servicher enorus Doue, M ikael an Nobletz, beleg h a m isioner.

An Iliz a gem er ato he am zer. Ober a ra enklask w arlerc’h enklask, sellet a ra piz ouz pep tra , h a ne lavar he ger diveza nem et goude h ir am zer a-wechou.

Evit santez J a n n d ’A rk ez eus bet ra n k et labourat epad ouspenn 30 vloaz. Evit santez Tereza a r Mabig Jezus eo aet bu an a n traou, ra k am an oa burzudou testeniet m at gant m edesined, ha burzudou nevez c’hoarvezet.

N’eo ket a-walc’h diskleria en deus grêt Mikael an Nobletz burzudou. Roum a c’houlenn m erkou skier, anat, testou gouiziek. B urzudou Mikael an Nobletz a zo burzudou k aer m eurbet, testeniet in t bet gant tud poellek. Evelato n ’eo ket a-w alc’h evit Roum, m a ne vez ket testeni m edesined da heul.

P etra zo d ’ober? Setu am an: P a vezo eur c'hlanvour dare da vervel, dilezet gant a r vedesined, e erbedi ouz Mikael an Nobletz gant feiz h a fizians, ober evitan eun naved, eur pelerinaj da DremenacTi pe da Gonk pe da Zouarnenez, h a m a teu Ra barea, m ont

— 170 — rak tal da c’houlenn testeni ar vedesined o doa e welet.

Ha neuze, pedomp evit m a plijo gant Doue enori e zervicher santel. Anez a r bedenn ne c’heller netra.

E 1913, Roum he deus diskleriet eo bet m iret ar vertuziou gant Mikael an Nobletz en eun doare-dreist.

Ar bazenn genta eo evit beza savet e ren k an dud eürus.

Setu eta penaos em an an traou. Ar burzudou kinniget da varnerien Roum evit prosez Mikael an Nobletz n ’in t ket bet kavet bras awalc’h, m at aw alc’h.

Ret eo kaout re ail brasoc’h, testeniet m at gant me­ desined, h a Mikael an Nobletz a c’hello neuze beza lakeet e renk an dud eürus h a da c’houde, e renk ar zent, hag e vezo neuze levenez e Breiz h a goueliou k aer m eurbet.

Met, h a goude m a vefemp m aro araog an deiz-ze, e c’hellom p kredi em an Mikael uhel savet e gloar ar Baradoz. Den ne c’helfe niveri a r re holl a zo er Ba­ radoz, m et eun nebeut hepken a zo lakaet o hano gand an Iliz v ar Roll an dud eürus h a v ar Roll a r zent.

Dalc’hom p koun ato eus a r c’henteliou en deus roet d ’e genvroiz Mikael an Nobletz. Kerzomp dre an hent diskouezet gantan. Greomp fae var a r bed, e vadou, e blijadureziou. Deskomp hor c’hatekiz, hag hen deskom p d’ar vugale. K arom p ar retrejou, a r m isionou,,, tennom p hor m ad anezo. Dalc’hom p d ’hor feiz, h or b rasa tenzor, difennom p hor feiz ouz mevelien an drouk-spered a glask he mouga, h a greomp gwella m a c’hellim p evit m a kendalc’ho da lugerni var hor bro sklerijenn an Aviel.

T A O L E N N

PAJENN I P etra oa Breiz e fin ar c’houezekvet kantved.

II. Mikael an N obletz...............................................

I I I . E r skol e Bourdel, A je n ...................................

IV. Mikael an Nobletz beleget................................

V. Mikael oc’h ober p in ijen n e T rem enac’h . . .

VI. Mikael en em laka da brezeg e Plougerne. .

VII. Mikael a gendalc’h da labourat e Plougerne.

VIII. Mikael an Nobletz a laka e gerent var hent ar zantelez.................................................................

IX. Mikael an Nobletz e Montroulez, e leandi sant D o m inik........................................

X. Mikael o prezeg e M ontroulez hag e eskopti Treger .............................

XI. Mikael e enezennou Eusa, Molenez, Baz. .

XII. Mikael e Konk-Leon hag e L o k -M a z e ....

XIII. Mision L anderne 1613.....................................

XIV. Mikael e K em per.............................................

XV. Misionou e Konk-Kerne, P ont-’n-Abad, Goyen .......................................................................

XVI. Ar m isioner a ra eun dro er parreziou w ar .............................. ar maez e K erne.

XVII. Misionou e Kap-Sizun hag e Enez-Sizun. .

XVIII. Mikael an Nobletz e D ouarnenez.............

XIX. Mac’h a rit an Nobletz e D ouarnenez XX. P etra a c'h ell m erc’hed a galo n ....................

7 12 16 21 26 29 31 34 37 40 45 49 56 60 63 66 70 77 85 89

— 174 —

PAJENN XXI. An tao len n o u ......................................................

XXII. K antikou Mikael an N obletz......................

XXIII. Mikael an Nobletz, tam allet e Kemper, en em zifenn gant n e rz .......................................

XXIV. M ikael a gendalc’h da labourat e D ouarnenez ...................................................................

XXV. An Tad K intin galvet da Zouarnenez gant ...................................................................

Mikael XXVI. Mikael a ra anaoudegez gand an Tad M aner ............................................................

XXVII Mikael an Nobletz a zo roet urz d’ezan da gw itaat eskopti K em per...................................

XXVIII. Mikael an Nobletz e K onk-Leon XXIX. An Tad M aner e K onk-Leon......................

XXX. Pedi a ra an Tad M aner da vont da Z o u a r n e n e z .................................................................

XXXII. Mikael an Nobletz seizet..........................

XXXI. Bloaveziou diveza Mikael an N o b le tz ..

XXXIII. Ar m aro (5 a vae 1652)........................

XXXIV. Burzudou goude ar m a ro ........................

XXXV. An a n te rra m a n t..............................................

XXXVI. Burzudou c’hoarvezet e Konk, D ouar­ nenez, etc.....................................................................

XXXVII. B urzudou e T rem enac’h (Plougerne).

XXXVIII. Anaoudegez a r Vretoned evit Mikael an N obletz...................................................................

XXXIX. Relegou Mikael an N obletz........................

XL. Prosez evit lak aat Mikael an Nobletz e renk an dud eürus.............................................................

92 96 99

108

10 111 116 122 126 136 131 140 143 146 147 157 161 163 166

BREST Moulerez ar « C’hourrier », 4, ru ar C’hastell.

1929