Zhvillimi urban dhe efektet mbi tokën bujqësore Dr.* Dritan Shutina Msc. Kejt Dhrami
Konteksti Ndryshimet e rendit politik e social të viteve ‘90 në Shqipëri sollën një sërë fenomenesh, që sfiduan kulturën institucionale të vendit, si dhe mënyrën si menaxhohej territori, me tërësinë e burimeve të tij. Këto fenomene kanë formëzuar karakterin e sotëm territorial dhe socio-ekonomik të vendit, dhe janë adresuar me instrumente e korniza ligjore të larmishme. Nga fenomenet, ndoshta sfida më domethënëse në aspektin hapësinor, ka qenë zhvillimi i madh urban, si pasojë e lëvizjes migratore të popullsisë. Kjo lëvizje u shfaq në dy drejtime: lëvizja nga zona rurale në qendrat më të afërta urbane, si dhe lëvizje nga zona rurale e urbane periferike, drejt qendrave urbane më të zhvilluara. Destinacioni i preferuar ka qenë Tirana, si qendër urbane me më shumë shërbime dhe mundësi punësimi, dhe, kur aksesi vështirësohej nga mekanizmat e tregut të lirë, zonat suburbane përreth saj. Kështu, në periudhën 19902001, Kamza e Paskuqani kanë përjetuar rritjen më dinamike në numër popullsie, ndërsa në dekadën e fundit, komunat e Farkës, Dajtit dhe Kasharit janë trefishuar në popullsi. 1 Këto fenomene të rritjes urbane, të shfaqura si në densifikim, ashtu edhe në shtrirje hapësinore, kanë ndikuar thellësisht në balancën mes urbanes dhe rurales. Në vitin 2015 parashikohet që popullsia urbane të tejkalojë popullsinë rurale në raportin 5:4, dhe ky raport pritet të thellohet në 7:2 në vitin 2050.2 Kjo parashtron një sfidë për njësitë vendore, përsa i përket menaxhimit të tokës, burimeve dhe planifikimit. Nëse do konsideronim përmasat e fenomenit në qytetin e Tiranës, do dalloheshin 3 faza të rritjes së saj: qyteti i konsoliduar (1056 ha), i formuar para 1990-ës, qyteti i shpërhapur, me rritje ekstensive 200% (+2120 ha) në periudhën 1990-1999, dhe qyteti në densifikim e sipër, me proces shpërhapjeje më të ulët, por domethënës (+1253 ha) në dekadën e fundit. 3 Në këtë kuadër, mbeten për të theksuar efektet e kësaj rritjeje ekstensive, të cilat dallohen më së shumti në Tiranë dhe në rrethinat e saj. Së pari, dukuria e shpërhapjes urbane është shoqëruar edhe me informalitet dhe ndërtim të paautorizuar/të paligjshëm në troje me pronësi publike e private. Kjo çështje ka ndikuar në rritjen e kostove për sigurimin e shërbimeve bazë, si dhe problematika sociale të segregimit, monofunksionalitetit, mungesës së mundësive të punësimit, pamundësisë për të regjistruar në mënyrë të saktë dukuritë dhe titujt e pronësisë, etj. Gjithsesi, me interes të veçantë në kuadër të menaxhimit të tokës, mbetet zënia e tokës bujqësore dhe keqmenaxhimi i resurseve, si rezultat i veprimtarive spontane, por edhe të planifikuara mbi tokë bujqësore. Në vazhdim do të shpjegohen dimensionet fizike, ligjore dhe institucionale të këtij fenomeni. 1 Instat, “Migracioni në Shqipëri”, maj 2014 2 United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2010) 3 Analiza të përgatitura nga Co-Plan, në bashkëpunim me GeoConsulting, me mbështetjen e LGPA dhe OSI