Kelâmbaz 2020 Ocak Şubat Mart

02

kelâmbaz

hangi mevzuları işlemeliyiz? Biz de bu hususta, gençler kendi gözlerinden fikirlerini açıklasın, kendilerini ifade etsinler diyerek bu oturumu tertip ettik. Buradaki hocaların çoğunun sosyal medyada adı bile yok!” dedi.

Daha başka meselelere de temas edildi. Bu konuşmamız çok iyi olmuştu. Meselenin kaynağı, nesiller arası kopukluktu. Buraya odaklanmalıydım.

Reçeteyi bulmak

tik. Arzu edenler websitemizde mezkur yazıyı okuyabilirler.

Aradığımı bulunca hemen kitabı temin ettim.

Kaknüs Yayınlarından çıkan “i-Nesli”, benim için ufuk açıcı bir müracaat eseri oldu.

i-Nesli mi Z nesli mi?

Son 1 asırda değişen dünyevi şartlar, nesiller arası farklılaşmayı derinleştirmiştir. 1. Dünya Savaşı sonrası kurulan yeni dünya düzeni, 2. Dünya Savaşı sonrası nüfus hareketleri, soğuk harp, SSCB’nin yıkılışıyla oluşan yeni düzen, 19802000 arası teknolojik ilerlemeler, 2000 sonrası dijitalleşme ve internet… Bütün bunlar, nesilleri şekillendiren konuların ana başlıklarıdır.

Neticede psikolog ve sosyologlar tarafından, bugün X, Y ve Z nesli diye üç farklı nesil sınıflandırılması yapılmıştır. Bu üç neslin de kendine mahsus hâlleri, psikolojileri, hayat tarzları, yorum ve ifade tarzları oluşmuştur.

Evet, bugün hem devlet ve hem de hususi eğitim/ terbiye/tedrisat faaliyetlerinde, gençliğe nasıl yaklaşılacağı çok mühim bir meseledir. Yine aileler için de bu sıkıntı, giderek büyüyor. İşte bu istikamette araştırmalar yapmaya başladım.

Sempozyumda; gençliğin nasıl tanınacağına dair okumalar yapmam, dinleyicilere bu istikamette tavsiyelerde bulunmam icap ediyordu. Ayrıca mevcut yazılı ve dijital Diyanet Yayınlarını da inceleyerek bunların gençliğe uygun olup olmadığını tahlil etmeliydim. Neticede çok şükür ki elde ettiğim tespit ve fikirlerimi, sempozyumda hülasa ederek sunabildim.

Bu arayış içinde Jean M. Twenge’in “i-Nesli” (i-Generation) kitabıyla karşılaştım. Kitabın kapağında şu cümleler yer alıyor: Bugünün “süper bağlantılı” gençleri, neden bu kadar duyarsız, hoşgörülü ama daha mutsuz ve erişkin (olgun) olmaya hiç hazır değil?

San Diego State Üniversitesinde psikoloji profesörü olan Jean Twenge, yabancı olmadığım bir yazardı. Daha evvel onun “Ben Nesli (Generation Me)” adlı kitabına Kelambaz’da yer vermiş-

2. Dünya Savaşı sonrası doğanların (bebek patlaması) çocukları, X nesli olarak adlandırılır.

80-90’lı yıllarda doğan hem teknolojik gelişmeleri takip eden hem de kendinden önceki X neslini görenler Y neslidir. Bunlara milenyum nesli de deniyor. 2000 sonrası doğan dijital dünyanın çocukları ise Z neslidir. İşte günümüzde bu iki nesil arasında uyum problemleri; çatışma ve kopukluklar görülmektedir.

Jean Twenge, 12 kısımdan oluşan kitabın ilk kısmında hem bu nesilleri ve onların şartlarını kısaca anlatıyor hem de isimlendirme meselesini izah ediyor. Ama öncesinde Psikolog Prof. Dr. Mustafa Merter’in şümullü bir takdim yazısı var.

Bu yazı da mutlaka okunması gereken bir ön değerlendirme olup emek harcanmış bir makaledir. i-nesli tabirinin daha uygun düştüğünü çünkü bu neslin “internet çağı nesli” olduğunu vurguluyor. kelâmbaz

15

Bu gençliğe dair bütün problemler ve önceki nesillerle olan farklılıkları da internet kaynaklı.

Bunun için kitabına ve literatüre bu ismi tercih ederek koyuyor. İsimlendirmeye çok takılmamak gerektiğinin altını çiziyor.

“

Yalnızlaşma o de receye varıyor ki her ne kadar hepsi sosyal medyada çok faal görünseler de gerçek hayatta bir o kadar kimsesizler. Kendilerini küçük hücrelere kapatmış, o hücrelerin içinden fısıldaşan insancıklar gibiler. Fısıltıları arttıkça yalnızlıklarını daha fazla hissediyorlar ve bu biriktikçe kaygıya, depresyona dönüşüyor.

i-neslini tanımak Giriş bölümünde; bu neslin hususiyetleri tarif edilirken yapılan araştırmanın metodu, kaynakları anlatılıyor. Okuyucu, kitaptaki çeşitli mevzular için ikaz ediliyor, ihtilaflı mevzulara ve yanlışa düşülebilecek bazı noktalara açıklık getiriliyor.

Sonra ana hatlar belirlenip “Bizi bekleyen ne?” suali soruluyor. Böylece 10 bölümlük kitabın anahtarı çevriliyor.

Kitabın gerçekten anahtarı mahiyetinde olan bu

16

kelâmbaz

“Giriş” kısmından sonra ayrı ayrı numaralandırılıp başlık atılan bu 10 bölüm, i-nesli’ni bize her yönüyle anlatıyor. Başlıklar ise şöyle: “Yavaş Yavaş Büyümek (Geç Olgunlaşmak)”, “İnternette Geçen Zaman”, “Yan Yana Değil Sanal (Asosyallik)”, “Güvensiz”, “Yeni Akıl Sağlığı Bunalımı”, “Dinsiz”, “Dinî İnancı Kaybetmek”, “Daha Güvenli ve Daha Yalnız”, “Gelir Güvensizliği”, “Alışveriş İçin Değil Para İçin Çalışmak”, “Cinsellik-Evlilik ve Çocuk”, “Yeni Çağda LGBT ve Cinsiyetsizlik Problemleri”, “Siyaset”…

Bütün bu başlıklar, yazarın yaptığı bütün araştırmalar neticesinde çıkardığı haritanın bölümleri… Kısaca “i-Nesli” kitabından şu neticeleri çıkardım: • Ortalama 6 saatlik ekran zamanları var.

Bunun 2 saati mesajlaşma, 2 saati internet, 1 saat 30 dakikası oyun ve 30 dakikası da görüntülü konuşmadan oluşuyor.

• Buna alıştıkları için kitap, dergi okumayı sevmiyorlar.

• Dolayısıyla psikolojik problemler istisnasız hepsinde var. Odaklanamamak, sinir-öfke, depresyon, yalnızlaşma, mutsuzluk, melankoli, intihar düşüncesi…

• Yalnızlaşma o dereceye varıyor ki her ne kadar hepsi sosyal medyada çok faal görünseler de gerçek hayatta bir o kadar kimsesizler. Kendilerini küçük hücrelere kapatmış, o hücrelerin içinden fısıldaşan insancıklar gibiler. Fısıltıları arttıkça yalnızlıklarını daha fazla hissediyorlar ve bu biriktikçe kaygıya, depresyona dönüşüyor.

Bilhassa kız çocuklarında bu depresyon hâli ani patlamalar hâlinde ciddi bir kötüleşmeye gidiyor ve tedavisi zor hastalıklara sebep oluyor. Bunun için ilgi, onların dünyasında zannedilenin üstünde kıymetli.

• 7-8 saat uyuması gereken ergenlerin ekrana bağımlılığı fazla olduğundan ortalama uyku süreleri de azalma gösteriyor. Böyle uyku rahatsızlıkları yaşayanların depresyonları, bunalımları bir kat daha artıyor.

Asrımızın Hastalığı

Bağımlılık

ve Reçetesi:Sohbet

“

Erdem Üçbinli

Ya öldürmeye ya

da ölmeye zorlanmış Vietnam Savaşı’ndaki Amerikan askerlerinin %20’si, kısa süreli de olsa rahatlamak adına yüksek dozda eroin kullanıyordu. Amerikan halkı tedirgindi. Zira savaş bittiğinde onca askerin mesleği sadece torbacılık mı olacaktı?

Uyuşturucu maddelerin bağımlılık yapması, gerçekten de içindeki kimyasallar sebebiyle mi? Belki de uyuşturucular, zannettiğimiz kadar suçlu değil.

Hiç düşündünüz mü 20 gün boyunca eroin kullanan bir sokak serserisi, 21. günde bu merete bağımlı olurken kalçası kırılan bir teyze aylarca hastanede uyuşturucu içerikli ilaçlara maruz

kaldığı hâlde niye bir eroinman olarak taburcu olmuyor? Üstelik teyzenin kullandığı eroin, sokakta satılan eroinden daha kaliteli. Çünkü torbacının malı sulandırılmıştır, teyzeninki ise saf eroin (Diamorfin).

20. yüzyılın başlarında bağımlılıkla alakalı bir deney yapıldı. Bir fare, içinde iki suluk bulunan bir kafese konuldu. Bu suluklardan birinin içinde eroin karıştırılmış su, diğerinde ise saf su vardı.

Netice şaşırtıcı olmadı. Fare, aşırı doz eroin sebebiyle öldü. Belki bir şey değişir diyerek deney birkaç defa daha tekrarlandı ama nafile.

Her seferinde fareler mevta oldu.

Psikoloji profesörü olan Bruce Alexander, farelerin eroinli suyu tercih etmesinin sebebini, kafeste tek başlarına kalmalarında aradı. Zira yalnız başına kalan farelerin eroinli su içmekten başka yapacakları bir şey yoktu. Bunun üzerine derhâl bir “fare parkı” kurdu. Renkli topların, tünellerin, enva-i çeşit peynirlerin ve en mühimi başka farelerin de bulunduğu bir park... Bir fare başka ne ister ki? Tabii bu fare parkına da normal ve uyuşturuculu suluklar konuldu, fareler gözlemlenmeye başlandı.

Evet, Profesör Alexander yanılmamıştı. Farelerin eroinli suyu tercih etmelerinin sebebi, yalnızlıktı.

Zira parkta bulunan fareler, önceki deneydeki yalnız fareler gibi eroinli suya tenezzül etmedi.

Park, işe yaramıştı. Bu deneyden, uyuşturucu maddeye bağımlı yapanın, sadece kimyasal yoksunluk değil, kişinin başka şeylerle iştigal edememesi neticesinde psikolojik olarak bu mereti istemesi olduğu anlaşıldı. kelâmbaz

19

Deneyin ulaştığı neticeyi Vietnam Savaşı’ndaki Amerikan askerleri de kuvvetlendirdi. Ya öldürmeye ya da ölmeye zorlanmış bu askerlerin %20’si, kısa süreli de olsa rahatlamak adına yüksek dozda eroin kullanıyorlardı. Amerikan halkı tedirgindi. Zira savaş bittiğinde onca askerin mesleği sadece torbacılık mı olacaktı?

Fakat savaş bitince mutlu aile yuvalarına geri dönen askerlerin hâli tetkik edildi ve enteresan bir gerçek ortaya çıktı: Askerlerin %95’i hiç zorluk çekmeden eroini bıraktı ve askerler bir daha ellerine şırıngayı almadılar. Kalan %5’in de zaten hayattan soğumuş, eşi dostu olmayan kimseler olduğundan şüphemiz yok. Demek ki “park faktörü” sadece farelerde işe yaramıyor, netice insanlarda da aynı.

“

Sohbet illa sa kallı, sarıklı âlim bir kimsenin baş köşeye oturarak insanlara ayet-i kerimeler ve hadis-i şerifler okuması demek değildir. Müslümanlar bir araya gelseler, hiç konuşmasalar bile yine de sohbet olur. Oradakilerin kalplerinden birbirlerine feyz akışı olur. Bileşik kaplar misali, kalplerin seviyeleri dengelenir.

Bu yüzden mümkün mertebe kalbi temiz kimselerin yani evliyaların sohbetlerinde bulunmalıdır.

20

kelâmbaz

Yalnızlık, insanda, böylesine derin tesirleri nasıl meydana getirebilir? Bölüğündeki diğer insanlar arasında yalnız kalmış bir askeri dahî nasıl bu kadar hırpalıyabilir? Belki de bize niçin insan denildiğini anlamakla başlamalıyız bu soruların cevabına. İnsan kelimesinin etimolojik kökenlerinden biri ‘üns’tür. Ünsiyet kelimesi ise yakınlık, alışkanlık, ahbaplık, münasebet manalarında kullanılır. İnsanoğlu, yaratılışı itibariyle başkalarıyla münasebet kurmaya mecburdur. En basitinden en mürekkebine bize dair herşeyi paylaşmak zorunda hissederiz kendimizi . Aklımıza yeni bir fikir gelmişse, yeni bir film izlemişsek veya yeni bir kitap okumuşsak, finallerden yüksek notla geçmişsek veya herhangi bir mevzudan sebep dertlenmişsek, ezcümle mutlu veya mutsuzsak bu hâlimizi etrafımızdaki insanlarla paylaşmak isteriz. Ama bir kimsenin etrafında, onun bu hâllerini paylaşacağı arkadaşları yoksa vay o kimsenin hâline! Bir süre sonra böyle kimselerin kendilerini cemiyetten tecrit ettiklerini, ve maalesef depresyona sürüklendiğini görürüz. Böyle kimseler, hâliyle, kendini rahatlatacak başka meşgaleler bulmaya çalışır. Bu meşgale, sadece uyuşturucu maddeleri kullanıp da keder ve sıkıntılı düşüncelerden geçici bir süreliğine kaçmakla sınırlı değildir. Kumar, içki, sigara, hatta başında saatler geçirilen bir ‘akıllı telefon’, zihni altüst ve bedeni harap eden pornografik videolar, insanın düşüncesini bir saniye olsun toplamasına müsaade etmeyen ve bitmek bilmeyen müzik seansları... Halbuki insanı ahsen-i takvîm yapan hususiyet, tefekkür edebilmesi, akledebilmesidir.

Hayvanlar da yiyor, içiyor ve cinsî münasebette bulunuyorlar. Tefekkür etmeyen insan, hayvandan farksızdır. Saydıklarımızın hepsi insanı tefekkürden alıkoyduğu gibi, cemiyetten de uzaklaşır. Hasılı bu derde düşenler, yaratılışlarına ters bir vaziyet içindedirler. Bu kimsenin çıkıp arkadaş edinmesi ve bunlarla muhabbet edip dostluk kurması lazımdır. İnanıyoruz ki, Allahü Teâlâ, insanı insanlardan daha iyi bildiği için, emirlerini ve yasaklarını da onların tabiatlarına münasip şekilde vaz’ etmiştir.

Hükümler; insanın vüsatına, ihtiyaçlarına ve tabiî arzularına nazaran konulmuştur. Bir başka deyişle, İslam dini, fıtrî bir sistemdir. Bir kimse bu mukaddes dinin emirlerine, bilfarz farkında olmadan bile uyarsa, fıtratına uygun hareket etmiş olacağından, dünyada rahat eder. Eğer bir de inanırsa ahirette de mesut olur. Yalnızlık talihsizliğine düşmüş, yine kendini avutmak için yazımızın önceki kısımlarında bahsettiği-

Mektub’unda bildiriyor. Çünkü kişinin kim olduğu değil, kiminle olduğu mühimdir. Peygamber Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdular ki: “Kişi, dostunun dini üzeredir. O hâlde her biriniz, kiminle dostluk edeceğine dikkat etsin.”

miz hastalıklara tutulmuş, iptila (bağımlılık) kesbetmiş kimseler İslamiyet’in emirlerine ve kendi tabiatlarına uzak kaldıkları için hastalığa düçar oluyorlar. Bu hastalıkların çaresi ise, bütün ilaçları kendinde toplamış olan İslamiyet’in sohbet emridir.

Müslümanların bir araya gelmesine sohbet denir.

Sohbet illa sakallı, sarıklı âlim bir kimsenin baş köşeye oturarak insanlara ayet-i kerimeler ve hadis-i şerifler okuması demek değildir. Müslümanlar bir araya gelseler, hiç konuşmasalar bile yine de sohbet olur. Oradakilerin kalplerinden birbirlerine muhabbet akışı olur. Bileşik kaplar misali, kalplerin seviyeleri dengelenir. Bu yüzden mümkün mertebe kalbi temiz kimselerin yani Allâh dostlarının, Allâh’ı sevenlerin sohbetlerinde oturup kalkmalıyız. Allâh’ın dostları olan evliyâ temiz kalpleri, düşünceleri, zikirleri, muhabbetleri ve yaşayışları ile kalpleri kararmış olanların kalplerini adım adım temizlerler. İnsan önünde yükselen kötü alışkanlık ve bağımlılık dağlarını ancak kararlı, bilgili ve yol gösterici bir yoldaşla aşabilir.

Hele bir de sohbette en güzelden, Allâh’tan, onun peygamberinden bir nebze dahî bahsedilirse işte o zaman nurun üstüne nur olur. Farisî bir beyitte şâir diyor ki: Âsuman secde küned, behri zemini ki derû, Yek dü kes, yek dü nefes, behr-i Hüda, bi nişinend

Yani öyle bir yer ki bir iki kişi, bir iki kelime Allahü Teâlâ’dan bahsetse gökler oraya secde eder. Buradaki göklerden maksat göktekiler yani meleklerdir. Bu, öyle muhteşem bir müjdedir ki Müslümanlar bir araya gelip sohbet etse günahsız melekler o Müslümanlara imrenir. Meleklerin bile imrendiği kimseler oluverirler. Sohbete sırf dünya çıkarından dolayı bile gelinse Cenab-ı Hakk’ın affına mazhar olunacağını İmam-ı Rabbanî Hazretleri, Mektubât’ının 1. Cild 203.

İslam dininin intişarı bakımından da sohbet çok istisnâî bir yere sahiptir. Üsve-i hasene olan Hazret-i Peygamber Efendimiz, eshabını sohbet yoluyla yetiştirmiştir. Sahabe ve eshab, sohbet arkadaşı demektir. Arap dilinde “arkadaş” manasına gelen 10 küsur kelime vardır. O yüksek kimseler sırf Peygamberimizin sohbetiyle müşerref oldukları için refik, sadik, garib, zemil, nedim gibi arkadaş manasına gelen kelimelerle değil sâhib kelimesi ile vasıflandırılmışlardır.

Eshâbın en alt derecesinde bulunan sahâbinin, tâbiînin (Hazret-i Peygamberi göremeyip, onun eshâbını gören müslümanlar) en üstünlerinden daha üstün olarak tanınması, sohbetin İslam dinindeki merkezi rolünü ve kıymetini açıkça ortaya koymaktadır.

Eshâb-ı kiram hazretleri, Peygamber Efendimiz’in sohbet metodunu devam ettirdiler. Bir araya gelip Peygamber Efendimiz’den ve onun bildirdiklerinden bahsederlerdi. Zira Peygamber Efendimiz, “Benden duyduklarınızı din kardeşlerinize de anlatınız.” buyurmuştu. İşte bu tesirli metoda diğer Müslümanlar da sarıldı. Böylece onların da hem ilimleri arttı hem de kalpleri temizlendi. Ayrıca yaratılış icabı münasebet kurma ihtiyacını da giderdiler. Sevinçlerini veya hüzünlerini paylaştılar. Modern tabirle her bir araya geldiklerinde deşarj oldular. Bu vesileyle psikolojik hastalıklar, sohbet edenlere sirayet etmedi.

Bir eroinmanı uyuşturucudan, bir sarhoşu içkiden kurtarmak istiyorsak yapmamız gereken şey, sadece para cezası gibi cezai müeyyideler ihdas etmek değil. Bu hastaların ekserisi, kötü alışkanlıkları iyi arkadaş yokluğu sebebiyle ediniyorlar.

O hâlde bu hastalıklara müptela olmuş kimselerin tedavisinde “sohbet ilacı”nı kullanmak en tesirli metod olacaktır.

Bu makalenin ilk kısmı Kurzgesagt’ın Addiction adlı videosundan alınmıştır. Site, bu videoyu yayınlayınca video, hekimler tarafından tepki aldı ve site tarafından kaldırıldı.

Fakat yapılan deneyler de gösteriyor ki bağımlılık sadece kimyasal sebeplerle olmuyor. Hatta kimyasal sebeplerin tesiri yok denecek kadar az. Hastaların bağımlı olmasının asıl sebebi psikolojik.

kelâmbaz

21

Çocuktan Kurtulma Vasıtası: Okul Öğrencilerin gerçekten talip olanları az, peki velilerde durum farklı mı? “Aman hocam; biz okuyamadık, bari oğlan okusun!” diyen veliler gerçekten de birer eğitim sevdalısı mı? Maalesef velilerde de durum öğrencilerden pek farklı değil. Onların da ciddi bir eğitim motivasyonları ve şuurları yok.

Malumunuz bu sene sömestr tatili haricinde ekstra bir ara tatil uygulaması başladı. Yeni tatil, henüz ilk uygulama senesinde birçok problemi de beraberinde getirdi. Öğretmen arkadaşlarımdan aldığım haberler şöyle: Veliler isyanlarda, iş güç varken senenin ortasında evde duran çocuklarla kim uğraşacak? Çocukları bir hafta eve gönderince mesele belli oldu: Eğitim çokları için aslında bahane; veli, çocuğu başından savma derdinde.

“Çocuklara daha faydalı olabileceğim projelerim var, lütfen bana yardımcı olun!” diyen birini göremedim henüz!

Okul, çoğu öğretmen için sabah başlayıp akşam sonlanan bir fabrika mesaisi hükmünde. Fabrikalarda iyi kötü bir performans sistemi uygulanıyor. Öğretmenler için performans deyince daha çok öğrenciye verilen ama velilerin yapabildiği performans ödevleri geliyor akla. Keza bir performans sistemleri yok. Hele bir de 657’ye tabiyse değme keyfine. Mesleğe henüz başlarken emeklilik ikramiyesi ile nereden yazlık alacağını planlıyor. Kimsenin aldığında, alacağında gözümüz yok lakin bu fabrikalarda işlenen mamul öğrenciler! Bu mamul; motivasyonsuzluğu, şuursuzluğu, başıboşluğu kaldırmaz. Hatalı ürünün ne iadesi mümkün ne de geri çağrılıp düzeltilmesi!..

Yine aynı soru: “Şuurlu bir talip olmadan yapılan eğitim faaliyetinden nasıl bir fayda hasıl olabilir?”

“

En çok atama, kadro

veya zam isterken duyduğumuz öğretmenlerin sesini, “Çocuklara daha faydalı olabileceğim projelerim var, lütfen bana yardımcı olun!” şeklinde duyamıyoruz maalesef!

Öğretmenler Öğretmenlerin sesini en çok; atama, kadro veya zam isterken duyuyorsunuz. Millî Eğitim Bakanı bir twit attığında altına peş peşe sıralanıyor öğretmenler: “Falan bölüme 20 bin atama…”, “Filan bölüme kadro istiyoruz!”, “Sözleşmeliler kadrolu olsun!” vs.

28

kelâmbaz

Mecburi Eğitim Nasıl Dayatılıyor? İnandırıldığımız ve sistemin sorgulanmasını engelleyen en büyük yalan şu: Hayattaki başarın, okul hayatındaki başarına bağlıdır. Hâlbuki hem ülkemizde hem dünyada bunun tam aksi istikametinde çok sayıda örnek var. Hemen aklımıza gelecek iki misal verelim: Bugün dünyanın en büyük firmalarından Microsoft’un kurucusu olan Bill Gates, Harvard gibi en yüksek puanlarla öğrenci kabul eden bir üniversiteyi bitirmeden oradan ayrılmıştı. Keza geçtiğimiz yıllarda vefat eden yine dünyanın en büyük firmalarından Apple’ın kurucusu Steve Jobs da derslerin sıkıcı olduğunu söyleyip 6 ay sonra üniversiteyi bırakmış olan bir isim. Son dönemin yıldızı parlayan isimlerinden Tesla’nın sahibi Elon Musk da bir

röportajında firmasında çalışmak için bir üniversite derecesi şartı aramadığını söyledi.

Bu isimler bize aslında, büyük dehaların okullarda köreldiğini hatırlatıyor. Bu durum, dev sermaye sahiplerinin ve devletlerin de işine geliyor. Sebebi basit; zihnini ve davranışlarını eğitmiş, bilgiyle mücehhez, kendi kararlarını alabilen insan topluluklarını yönetmek zor.

Bunun yerine okullarda itaat kültürü aşılanmış, maksada matuf belli işleri yapabilen, okul hayatı boyunca sisteme uygun bir vatandaş ve firmalara kâr ettirecek bir çalışan olmak üzere yetiştirilmiş vasat insanlar kutsanıyor.

Peki Açık Öğretim? Üniversite okumuş çok kimseden, “4 senem boşa geçti, keşke açık öğretim okuyup hayata daha erken atılsaydım!” serzenişini duymuşsunuzdur. Bu, haksız bir serzeniş de değil.

Gerçekten de üniversitede lisans, hele bir de yüksek lisans okuduğunuzda yaşınız neredeyse 30’a merdiven dayamışken bir de iş ilanlarında 3-5 sene tecrübeli eleman arandığını görünce çoğu genç, “Madem okula değer vermiyor, 3-5 senelik tecrübe istiyorsunuz, o zaman niye okudum ki? Gidip bir yerde 3-5 sene çalışsaymışım daha iyiymiş!” diyor ister istemez.

Mevcut kanunlara göre mecburi eğitimin ilk 8 yılının ardından açık öğretim okuma imkânı var. Keza yine üniversitede de birçok bölüm için açık öğretim okuma imkânı var. Gençler, bir yandan açık öğretim lise okuyup diğer yandan farklı meslek ve hobilere yönelebilir, yapmak istediği mesleğe daha fazla zaman ayırabilir.

Açık öğretim hususunda şu nokta önemli: Özellikle büyükşehirlerde yaşayan gençlerin bir yandan başka işler yaparken bir yandan da sosyal medya, arkadaş çevresi gibi etkenlere rağmen kendi motivasyonları ile çalışarak açık öğretimde başarılı olması zor. Bunun çözümü ise açık öğretim okuyan birkaç gencin bir araya gelip bir mentor/koç desteği almaları.

Bu şekilde koçluk yapacak hem eğitimden anlayan hem de dinî, dünyevi bilgilerde donanımlı tercihen 25-30’lu yaşlarında ağabeylere

1984 mü Cesur Yeni Dünya mı?

Belki yazının konusundan da iddialı bir soru bu.

Orwell’ın “1984” distopyasında insanlar zorla büyük biradere, dolayısıyla sisteme itaate sevk edilirken Huxley’in “Cesur Yeni Dünyası”nda “sevdirerek” itaat tercih edilmiştir. Geçtiğimiz yüzyılın sosyalizm, faşizm gibi 1984 vari cereyanları tarihin çöplüğünde yerini alırken galip Batı’nın medeniyet tasavvuru olan Cesur Yeni Dünya tam sürat dünyayı hakimiyeti altına almaya devam ediyor.

“Asıl maksat mümkün olduğunca fazla sayıda ferdi, tehdit oluşturmayacak bir seviyede tutmak, standartlaşmış bir vatandaşlık öğretisini yaymak, başkaldırı ve özgünlüğü öldürmektir.

Dünyanın her yerinde eğitimin gayesi budur.”

Cesur Yeni Dünya, “Kuluçkalama ve Şartlandırma Merkezi Müdürü”nün çocuklara verdiği eğitimin anlatılmasıyla başlar. Bu eğitim sürecinde Cesur yeni dünyayı benimseyecek, ona hizmet edecek ve bundan zevk alacak insanların yetiştirilmesi üzerinde durulur. Çocukların karşısına birçok kitap ve çiçek konur. Bu çiçekler ve kitaplar ile ilgilenmeye başlayan çocuklar bir süre sonra indirilen bir şalter ile elektrik çarptırılır.

Bu elektrik sayesinde çocuklar kitaplardan ve doğadan uzak durmaları gerektiğini öğrenirler.

Mecburi eğitimin tesir gücü, muhataplarının kendilerine anlatılanları sorgulayamayacak kadar küçük yaşta bu eğitime tâbi tutulmalarından ileri gelir. Şüphesiz devletin kendi müfredatıyla mecburi kıldığı eğitim de “Cesur Yeni Dünya”nın zihni programlamasına benzer bir vazifeyi ifa ediyor.

Bu konuda şüphesi olan varsa 10 Kasım törenlerinde öğrencilere yaptırılan paganist tapınma ritüellerinin bakanlık izniyle gerçekleştiğini hatırlatalım.

kelâmbaz

29

kasâme 3 gibi maddi külfet gerektiren diyetlerden de muaftırlar. Kadın zengin olsa bile kadının nafakasını vermek erkeğe farzdır. Eğer ikisi de zengin iseler zengin nafakası, sadece birisi zengin ise o zaman da orta hâl nafakası verilir.

Zengin nafakasına hizmetçi tutmak da dâhildir. Eğer erkek kadına nafaka vermezse hâkim emriyle, erkeğin malı satılarak kadının nafakası temin edilir 4.

Kur’ân-ı Kerim’de ve Sünnette Kadın Burada zikredilen hukukî mükellefiyetlerden başka, Kur’ân-ı Kerîm başta olmak üzere İslâm ahlâkına mehaz teşkil eden hadis-i şerif, siyer-i nebi ve ahlak kitaplarında da kadınlar için husûsi bahis ve bâblar açılmış, onların haklarının eksiksiz olarak îfâ edilmeleri gerektiği bildirilmiştir.

Nitekim Kur’ân-ı Kerîm’de bulunan en-Nisâ (kadınlar) Sûresi’nin varlığı bile İslâm’ın onlara verdiği değeri anlatmaya yeter. Bununla beraber “Allâh katında en değerliniz, ondan en çok sakınanınızdır 5.” âyet-i kerîmesi, Allâhü Teâlâ’nın kulları arasında bir tefrîk (ayrım) yapmadığının göstergesidir. Hazret-i Peygamber’in hanımlarından Ümmü Gülsüm Vâlidemiz’in “Ya Rasulallah, Kur’ân-ı Kerîm’de Allâhü Teâlâ erkeklerden bahsettiği gibi kadınlardan bahsetmiyor.” demesi üzerine, “Şüphesiz Müslüman erkeklerle Müslüman kadınlar, mü’min erkeklerle mü’min kadınlar, itaatkâr erkeklerle 3) Kasâme: “Kasame bir köy ya da mahallede, yol veya cami gibi umumî bir yerde yahut özel bir mülk içinde üzerinde katil belirtileri mevcut olan katili meçhul bir ceset bulunması durumunda, maktul ya da maktulenin yakınlarının dava etmeleri üzerine söz konusu yerin halkından elli kişiye “Vallahi biz onu öldürmedik, katilini de bilmiyoruz!” şeklinde yemin ettirilmesi esasına dayanır. Yeminin edilmesiyle; öldürülen kişinin diyeti, cesedin bulunduğu yer bir özel mülk ise mülk sahibinin akilesine, umumî bir yer ise köy veya mahalle halkına ödettirilir.” Bkz. Aybars Pamir, “İslam ve Osmanlı Hukuku’nda Kasâme Müessesesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2005 Sayı: 4 c. 54, s. 343- 359.

4) H. Hilmi Işık, Se’âdet-i Ebediyye, s. 588.

5) el-Hucurât, 44/13.

itaatkâr kadınlar, doğru erkeklerle doğru kadınlar, sabreden erkeklerle sabreden kadınlar, Allah’a derinden saygı duyan erkekler, Allah’a derinden saygı duyan kadınlar, sadaka veren erkeklerle sadaka veren kadınlar, oruç tutan erkeklerle oruç tutan kadınlar, namuslarını koruyan erkeklerle namuslarını koruyan kadınlar, Allah’ı çokça anan erkeklerle çokça anan kadınlar var ya, işte onlar için Allah bağışlanma ve büyük bir mükâfat hazırlamıştır 6.” âyet-i kerimesi nâzil olmuştur. Burada zikredilen âyet-i kerimelere göre kadınların Allahü Teâlâ’ya kul olmaları bakımından erkeklerle aralarında bir fark yoktur. Hazret-i Peygamber ise, “Sizin en hayırlınız, kadınlarınıza karşı hayırlı olanlarınızdır 7.” ve “Ey insanlar! Kadınların haklarına riayet ediniz! Onlara şefkat ve sevgi ile muamele ediniz! Onlar hakkında Allah’tan korkmanızı tavsiye ederim. Siz kadınları, Allah’ın emaneti olarak aldınız; onların namuslarını ve iffetlerini Allah adına söz vererek helâl edindiniz! 8 ” buyurarak bu ve bunun gibi birçok hadis-i şerifte onların haklarını îfâ etmenin ehemmiyetine dikkat çekmiştir.

Kadın Fıtratına Uygun İş Yaparsa Rahat Eder Burada şunu söylemekte de fayda var: İslâm’a göre kadın-erkek arasında kurulması gereken bağ, ilk olarak iş taksimi esasına dayanır.

Buna göre kadın ve erkeğin hususi ve müşterek vazifeleri vardır. Bu vazifelere uyulduğu takdirde zevceyn (eşler) için ideal bir hayatın varlığı söz konusudur. Erkek, fıtratına uygun olarak dışarı işlerini yapar, kadın da tabiatı gereği ev işleri için çalışır. Bugünün dünyasında her ne kadar ev hanımı olan kadınlara baskı yapılıp dışarı hayatı özendirilmeye çalışılsa da aklı başında olan erkek ve kadın bunun kendisi için bir zarar ve pişmanlık getireceğini anlar. Çünkü kadının bünyesi dışarıda çalışmaya ve başka insanların ağız kokusunu çekmeye müsait değildir. Zira kadınlar, erkeklere göre daha nahiftir. Kadınların psikolojisi ve bünyesi de bu gibi zorlukları kaldırmaya müsait değildir.

Hele hele daha güneş doğmadan çocuğundan 6) el-Ahzâb, 33/35.

7) Müslim, Radâ 62.

8) Müslim, Hac, 147.

kelâmbaz

33

ayrılıp, o çocuğun haykırışlarını ciddiye almadan, tıka basa vasıtalara binerek işe gitme-gelme hengâmesini de hesaba katarsak işin vahameti rahatlıkla anlaşılır. Hâlbuki kadın evinde kalarak hem kendi sağlığı hem de kocası ve çocuğu için çalışsa daha rahat edeceğinde -aklı başında olan kimseler için- hiç şüphe yoktur. Ancak çağın ve zamanın iğva etmesi ve çevrenin de tetiklemesiyle baskılara yenik düşen kadınlar, kendi huzurlarını baltalıyor, bir türlü bulamadıkları huzuru sokakta bulmaya çalışıyorlar. Bununla beraber feminist zümrenin “İşte gördünüz mü?

Kadınları erkeğin kölesi olarak gören gericiler hâlâ mevcut!” gibi zırvalarını bir tarafa bırakıyorum.

Kadın Fıkha Göre Kocasından Ne Zamana Kadar Nafaka Alır? Öte yandan insan haklarını daha fazla düşündüğünü iddia eden günümüz beşerî hukuk sistemleri de kadın-erkek arasındaki ölçüyü bir türlü tutturamamış, gidişatın daha da absürt bir hâl almasına sebebiyet vermiştir. İslâm’a göre kadının nafakası iddetin bitmesiyle sona erer ki kadın hamileyse doğurana kadar, değilse üçüncü hayzın sonuna (yaklaşık 3 ay) kadardır. Bu kadar zaman geçtikten, yani kadınla erkeğin arasındaki bütün bağlar koptuktan sonra artık erkek nafaka vermeye tâbi tutulamaz. Çünkü arada herhangi bir bağ kalmamıştır. Çocuk varsa bunun nafakası babaya aittir ancak kadın bundan müstesna tutulur. Ancak özellikle kadınları korumaya yönelik çıkarılan/kabul edilen bazı kanunlar, erkeği ömür boyu nafaka mükellefiyetine tâbi tutmaktadır. Bunu fırsat bilen bazı kadınlar da eski kocalarını kendilerine maaş vermeye mecbur addettiklerinden -velev ki 10 gün evli kalsınlar- meşru(!) haklarını kullanmakta bir beis görmemekteler. Bu, başlangıçta kadını korumaya yönelik bir hak olarak dursa da ciddi problemleri de beraberinde getirmektedir.

Ömür Boyu Nafakanın Mahzurları Evvela böyle bir kanun “Eşeğin aklına karpuz kabuğu düşürme!” kabilinden bir

34

kelâmbaz

vakalar silsilesini tetikleyecektir. Zira en ufak tartışmada kendi haklarını(!) bilen kadın, boşanma yolunu tercih edecek; belki de suhuletle çözülebilmesi çok muhtemel olan meseleler yerini ayrılığa terk edecektir. İkincisi; daha baştan bu yolla kendisine nafaka bağlamayı planlayan insanlar peyda oluverecek, bu da cemiyet içinde fırsatçılığa ve istismara sebep olacaktır. Üçüncüsü; kocasından nafaka alan kadın, başka birisiyle evlenme yolunu tutmak yerine yeni taliplisiyle düzeyli (!) birlikteliği tercih edecek; bu da özellikle erkeğin daha da haksızlığa uğramasına ve cemiyet ahlâkının gitgide bozulmasına yol açacaktır.

Dördüncüsü; kendisinin enayi yerine konulduğunu düşünen erkek, meseleyi kendi hukukuyla çözme yoluna gidecek, bu da işin daha vahim noktalara gitmesine, belki de ölümle neticelenmesine neden olacaktır ki haberlerden ve gazetelerden işittiğimize göre bu gibi hâdiselerin günümüzde daha da arttığı acıyla müşahede edilmektedir.

Beşincisi ise erkeğin daha sonra yapacağı evlilikte, yeni karısının ve doğacak çocuklarının boğazına giren lokmanın gasp edilmesine sebebiyet verecektir ki hangi cihetten bakılırsa bakılsın böyle bir kanunun zararı ortadadır.

Netice İlâhî nizamı beğenmeyerek ideal/çağdaş adaleti tesis ettiklerine/edeceklerine inanan zümrenin geldikleri seviye(!) ortadadır. Bununla beraber eğer insan akl-ı selimle düşünürse -velev ki inanmasın- ilâhî emirlerde kendisi için nice hikmetler ve ibretler bulunmaktadır ama iş bunu alabilene, anlayabilene…

Cihân-ârâ cihân içredür ârâyı bilmezler Ol mâhiler ki deryâ içredür deryâyı bilmezler.

[Yaratılanlar bu cihânın içindedir, cihânı bilmezler, Bâlıklar da deryânın içindedir, deryâyı bilmezler.]

Tabiat ve yaratılış itibariyle kadınla erkek farklı alanlarda şüphesiz kendilerine has hususiyetlere sahiptir. Her iki tarafı “eşitlik” kavramından yola çıkarak mukayeseye tâbi tutma ve birbirlerine üstünlük yükleme uğraşı, fuzuli bir çabadır. Çünkü kadın ile erkeğin, farklı sahalarda birbirinden üstün olduğu durumlar olabilir. Genel bir fikir olarak edebiyat ve şiir alanında her zaman erkekler ön planda olmuş; bir hakikat olarak şaheserlerin çoğu, erkeklerin kaleminde dile gelmiştir. Fakat bizim şiir tarihimizde az da olsa bu durumun istisnaları göze çarpar. 16. asrın şaire hanımlarından Ayşe Hubbî Hatun, kabiliyeti ve şiirleri ile bunun müşahhas örneklerindendir.

tarz şiirleri ancak bir erkeğin yazabileceği zannı uyanır. Çünkü şiirleri oldukça tesirli ve samimidir. Bir misal olması bakımından aşağıdaki şiiri yayımlıyoruz.

Yahya Efendi’nin Torunu Yahya Efendi’nin Beşiktaş’taki Türbesi Ayşe Hatun, II. Selim Han ve III. Murad Han devirlerinde yaşadı. Dedesi, İstanbul’un tanınmış âlim ve velilerinden olan Beşiktaşlı Yahya Efendi’dir. Yahya Efendi, aynı zamanda Kanuni Sultan Süleyman ile süt kardeşti. Ayşe Hubbî Hatun, ilmî bir muhitte dünyaya geldiği için bu fırsatı iyi değerlendirmiş ve bunun yanında küçük yaşta şiirle de ilgilenmeye başlamıştır. Şairlerin hayat hikâyelerinin anlatıldığı şuara tezkirelerinde, ender rastlanan kadın şairlerin yanında onun ismine de tesadüf ediyoruz. Bilhassa Seyyid Âşık Çelebi, Ayşe Hubbî Hatun’dan bahsederken ve onun şiirini överken dikkat çekici bir benzetme yaparak “Erkek arslan, arslandır da dişi arslan, arslan değil midir?” ifadesini kullanır. Böylelikle Ayşe Hubbî Hatun’un şiirlerini tahlil ederken onun bir kadın olduğunu düşünerek ön yargılı davranılmaması gerektiğine vurgu yapar.

Cihadın Direği Diğer bazı tezkire yazarları da onun birçok erkek şairden daha kabiliyetli olduğunu kabul eder. Dinine bağlı, faziletli bir hanım olan Ayşe Hatun, aldığı terbiye ve yetiştiği çevre dolayısıyla kıymetli eserler kaleme aldı. Bunlardan biri İmâdü’l-Cihâd (Cihadın Direği) ismiyle yazdığı ve Allahü Teâlâ’nın yolunda mücadele etmenin faziletlerine dair olan eseridir. Eser, mensur (düzyazı) ve manzum (şiir) şeklinde karışık olup dokuz kısma ayrılır.

“Hubbî” mahlasıyla şiirler yazan bu şaire hanım, kahramanlık üzerine kaleme aldığı manzumelerinde kendi ismini kullanmasa bu

Gaziler Hak yolunda bezl ider mâl ü dil ü cân gâziler Karşu dergâh-ı Hudâ’ya tuttu meydân gâziler Varlığın bezl eyleyip makbûl-ı hazret oldılar Baş u can meydân-ı Hak’da kıldı kurban gâziler Erdiler bezm-i bekâya verdiler canâne can Hakk yolunda aşk ile sekrân u hayran gâziler Birliği aşkında Hakk’ın gayret-i tevhîd ile Aşk ile râh-ı Hüdâ’da akıtır kan gâziler Kuhl-ı candır Hubbiyâ hâk-i rehi gâzilerin Buldular Hak’tan atâ bî-hadd ü pâyan gâziler Açıklaması: (Gaziler; Allahü Teâlâ’nın yolunda mal, gönül ve canlarını feda ederler. Ancak böyle Allahü Teâlâ’nın huzuruna çıkarlar. Onlar bütün varlıklarını saçarak Cenâb-ı Hakk’ın makbulü oldular.

Başlarını ve canlarını onun yolunda feda ettiler.

Hak yolunda hayran ve sarhoş olarak, sevgili için can vererek bekâ âlemine erdiler. Tevhit gayreti ile Allah’ın birliği uğruna aşk ile kanlarını akıtırlar. Ey Hubbî! Gazilerin bastığı toprağın tozu, can gözünün sürmesidir. Onlar, Allahü Teâlâ’nın sonsuz ve sayısız ihsanlarına kavuştular.)

Ayşe Hubbî Hatun 1590 senesinde İstanbul’da vefat etti. Tarihimiz açısından böyle önemli bir değeri unutmamak temennisiyle…

Ruhu şâd olsun!

kelâmbaz

37

RÖPORTAJ

İnternet; çocuklarımıza yasaklanamayacak kadar çekici, denetimsiz bırakılamayacak kadar tehlikeli bir dünya sunuyor. Bu durumda yapılması gereken şey, takip mesafesini iyi ayarlamak. Mesafeyi çok geniş bırakırsanız çocukla aranıza girenler olur. Çok yakın tutarsanız, bu sefer kaza riski var.

Son zamanların dikkat çekici kitaplarından “Dijital Dünyada E-beveyn Olmak” kitabının yazarı Salih Uyan bu sayımızın misafiri.

38

kelâmbaz

elini bırakan ebeveynler, biraz önceki örnekte bahsettiğim anneden daha tehlikeli bir iş yapıyorlar demektir. Ayrıca kuralların net olmadığı bir ortamda, ödül ve ceza sistemlerini de etkin bir şekilde uygulayamazsınız. Bununla ilgili çok sık yapılan bir yanlış var. Bazı anne babalar ödül ve ceza sistemimizin tam merkezine tableti veya akıllı cep telefonlarını yerleştiriyor. Yani bir bakıma iyi emellerine tableti alet ediyorlar. Çocuk, okuldaki deneme sınavından yüksek puan alınca çocuğun akıllı telefonla oynama süresini iki katına çıkarıyorlar. Veya çocuk, ailesinin hoşuna gitmeyen bir şey yapıyor. Hop, akıllı cihazların kullanımı yasaklanıyor. Bu ebeveynler farkında değiller belki ama bu tür bir yaklaşımla tableti veya akıllı telefonları çocuklarının gözünde çok değerli bir hâle getiriyorlar.

Peki ne yapılması gerekiyor? Yani tableti ödül veya ceza olarak kullanmak yanlış mı?

Tam olarak yanlış değil. Ama bu noktada davranışla yaptırım arasındaki ilişkiyi iyi gözetmemiz gerekiyor. Veya şöyle söyleyeyim, ödül verirken de ceza verirken de konudan ayrılmamak gerekiyor. Çocuğa verilen ceza, çocuğun yaptığı bir yanlışın bedeli olarak karşısına çıkmalı. Cezaların veya yasaklamaların işe yaraması için bu şart.

Ama çocuklar yaptığı işle hiç alakası olmayan bir şekilde cezalandırılırsa adaletsiz bir davranışa maruz kaldığını düşünür. Yani bu şekilde davranışı değil çocuğu cezalandırmış oluruz. Mesela, “Eğer yemeğini güzelce yemezsen bilgisayar oyunu oynayamazsın!” dediğiniz bir çocuk için yemek yememek bir opsiyon hâlini alır. Çocuk, “Bu akşam da oyun oynamam canım!” diye düşünerek yemeğini de yemez. Eğer çocuğunuz tableti, sizin belirlediğiniz sürelerin dışında kullanıyorsa çocuğa tableti birkaç gün boyunca kullanamayacağını söyleyebilirsiniz. Bu normal.

Ama sınıfta bir arkadaşıyla kavga etti diye tableti yasaklayamazsınız. Çünkü iki konunun birbiriyle alakası yok. Bu konuyla ilgili sıkça verdiğim bir örnek var: Doğalgaz faturasını ödemeyen kişinin gazı kesilir. Trafik kurallarını üst üste ihlal eden kişinin de ehliyetine el konur. Eğer içkili araba kullanan bir adamın doğalgazını keserseniz bu, çok saçma olur.

40

kelâmbaz

Söyledikleriniz çok doğru ama bunların yapılması da çok kolay gözükmüyor. Belki birçok anne baba bu kuralları biliyor ama yine de endişelerini gideremiyor. Öyle değil mi?

Haklısınız, çok kolay değil. Ben de bir baba olarak yazdıklarımın hepsini evde uygulayamıyorum. Ama sadece endişelenerek de bir yere varılmıyor. Harekete geçmek ve uzmanların da görüşlerini alarak bir şeyler yapmak lazım ve en önemlisi de çocuklarla diyalog kurmak gerekiyor. Bunun için de kullanılması gereken en iyi yöntem aktif meditasyondur. Bu kavram, ebeveynlerin çocuklarıyla internet hakkında konuşmaları, çocukları internete girerken onların yanlarında veya yakınlarında oturmaları ve onları interneti keşfetmeleri konusunda cesaretlendirmeleri anlamına gelmektedir. Çocuklarımızın ruh dünyası bitkisel hayata geçiş yapmadan önce mutlaka bir önlem almalıyız. Çocuklarımızın hayata güzel bir başlangıç yapmalarını sağlamak için teknolojik aletlerin fişlerini arada bir de olsa çekmeliyiz. Çünkü bitkisel hayata girdikten sonra çekilen fişler başlangıç değil, son oluyor maalesef. Bu arada endişeyle beklemek deyince aklıma hep yaşanmış bir olay geliyor. Daha önce gazetede de yazmıştım bunu: Eşimin dedesi muziplik olsun diye tavuğun altına ördek yumurtası koymuş. Yavru yumurtadan çıkınca hemen koşup dereye atlamış. Tavuk diğer yavrularını bırakmış, bütün gün endişeyle derede büyük bir keyifle yüzen ördek yavrusunu seyretmeye başlamış.

Günümüz anne babalarının da durumu buna çok benziyor. Ya yüzmeyi öğrenecekler ya da derenin kenarında endişeyle beklemeye devam edecekler. Çocuk için ideal telefon edinme yaşı nedir peki? Keza teknoloji kullanımı konusunda yaşlara göre günlük limitler ne olmalı?

Bununla ilgili bütün dünyada mutabakat sağlanan bir yaş aralığı yok. Ama yapılan araştırmalar genelde 12-16 yaş arasını gösteriyor. Yani 12 yaşından önce akıllı telefon işi biraz yaş. Tabii karar verirken sadece çocuğun yaşına değil, gelişim özelliklerine de bakmak gerekiyor. 13 yaşında bir çocuğunuz olduğunu düşünün. Bu çocuğun ayakları gaz pedalına yetişiyorsa ve direksiyon hakimiyeti de iyiyse ona bir araba alır mıydınız? Yaşı uygun değil diye almazsınız elbette. Araba kullanmayı ne kadar iyi bilirse bilsin, önce 18 yaşını doldurması gerekir, değil mi? Teknoloji kullanımında da durum çok farklı değil. Yaşı tutmuyor diye çocuğunuza araba almıyorsanız, kullanabiliyor diye yaşı küçükken kendisine ait bir akıllı telefon alamazsınız. Biraz önceki örnekten devam edecek olursak belki kendi arabanızı kullanmanıza izin verebilirsiniz.

Ama bunu yaparken de boş bir alana gidersiniz, şoför koltuğunun yanına oturursunuz ve bir eliniz de el freninin üzerinde durur. Sonuç olarak şunu diyebiliriz: Herhangi bir alanda yetkinlik sadece pratiklikteki ustalığa değil, zihinsel gelişime de bağlıdır. Anne babaların en çok dikkat etmeleri gereken dönem, bebeklik dönemidir. Yani 0-2 yaş dönemi. Bu dönemde çocuklar hiçbir teknolojik cihazla tanıştırılmamalı. Çocuğu sakinleştirmek için çocuğun eline telefon vermek, çocuğun ağlamasını kesmek için ağzını kapatmaya benzer.

2 yaşından sonra yavaş yavaş artırarak çocuklar teknolojik cihazları kullanabilirler. Ama en azından 16 yaşına kadar çocukların tabletle veya akıllı cihazlarla tek başlarına uzun süre vakit geçirmelerine müsaade etmemek lazım.

Artık eskisi kadar çok, sokaklarda oyun oynayan çocuk göremiyoruz. Çocuklar dijital platformlarda tanımadıkları kişilerle de irtibatta olabildikleri pubg vb. oyunlar oynuyorlar.

Bu oyunlar ne kadar masum? Ailelere bu konuda ne tavsiye edersiniz?

Gerçekten de değiniz gibi akıllı cihazlardan sonra sokaklar ve parklar öksüz kaldı. Eskiden çocuklarını eve sokmaya çalışan anne babalar, şimdi evden çıkarmak için büyük bir gayret gösteriyor. Ama internetin ışıltılı ve büyüleyici dünyası, maalesef sokaklardan veya parklardan çok daha cazip geliyor çocuklarımıza. Gelelim oyunlara: Online oyunların en büyük tehlikesi, çocukların bu oyunları oynarken tanımadıkları kişilerle sohbet etmeleri. Söylemesi biraz kötü ama maalesef pedofili dediğimiz hasta ruhlu insanların birçoğu, kötü emellerini gerçekleştirmek için online oyun platformlarını kullanıyor. Çünkü burada çocuklarla iletişim kurmak veya arkadaşlık başlatmak daha kolay. Ayrıca ortak ilgisi olan insanlar bir arada bulunuyor ve burada oyun oynayan çocuk, diğer oyuncuların hepsini de çocuk zannediyor. Bu yüzden çocuklar mümkün olduğunca online oyunlardan uzak tutulmalı. Eğer illa oynayacaklarsa sohbet penceresinin pasif hâle getirilmesi lazım. Çocukların hiç tanımadıkları biriyle online olarak konuşmaları, eve yabancı birini getirmelerinden farksızdır. İkincisine nasıl tepki vermeniz gerekiyorsa birinci duruma da aynı tepkiyi vermeniz gerekir.

Oyunların hiperaktivite ve dikkat eksikliğiyle bir ilişkisi var mı peki?

Vardır elbette. Ama bu konuda teşhis koyabilmek için uzman olmak gerekiyor. Yoksa çocuğun biraz hareketli veya hareketsiz olmasına bakıp teşhis konulmaz. Fazla hareket eden çocuğa hemen hiperaktif etiketi yapıştırmak gibi kötü bir huyumuz var. Veya dersini çok sıkıcı bir şekilde anlatan öğretmen, dalıp giden çocuklar için, “dikkat eksikliği” var diyor. Tam tersi durumlar da oluyor bu arada. Çok haraketli olan ve asla yerinde duramayan bir çocuğun velisine, “Çocuğunuzda hiperaktivite olabilir. Bir uzmanla görüşseniz iyi olur.” dediğinizde veli size şu cevabı veriyor: “Hocam, hiçbir şeyi yok onun.

Onun derdi dersle. Tableti eline alınca hiç kıpırdamadan saatlerce yerinde oturuyor!” Bu yorum çok yanlış. Çünkü hiperaktivite bozukluğu olan çocukların ekran başında hiç hareket etmeden saatlerce oturmaları mümkün. Bu alanda sayılı uzmanlardan olan Dr. Natalie Weder, bilgisayar oyunlarının özellikle hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar için çok çekici olduğunu söylüyor. Çünkü bu oyunlarda kaybetmemek için sürekli

kelâmbaz

41

tetikte olmanız gerekir. Düşünmeye vaktiniz olmaz. Bu da hiperaktif çocukları kendine çeker.

Yani aslında bilgisayar oyunları hiperaktiviteye veya dikkat eksikliğine yol açmaz. Ama hiperaktif olan çocukların bilgisayar ekranı karşısında daha fazla süre geçirmesi muhtemeldir. Ve bu süre arttıkça, çocuklarda zaten mevcut olan odaklanma problemi katlanarak artar. Yani çocuğunuzun bilgisayar karşısında hareketsiz saatler geçirmesi, onların hiperaktivite ve dikkat eksikliği problemi yaşadığının bir göstergesi olabilir. Uzmanlar, ekran karşısında geçirilen sürenin mutlaka kısıtlanması gerektiğini söylüyor. İlkokul ve ortaokul çocukları için toplam ekran süresi maksimum bir saat olmalı. Lisedeyken bu süre iki saate çıkarılabilir. Daha fazlası ise büyük bir risktir.

Son yıllarda bütün dünyada bir sosyal medya gerçeği var. Çocuklar, sosyal medyadan nasıl etkileniyor? Ebeveynler, çocukların sosyal medya kullanımı için nasıl kurallar koyabilir?

Sosyal medyayla ilgili ebeveynlerin en büyük şikâyetlerinden biri, çocuklarının ekran karşısın-

42

kelâmbaz

da boşa zaman geçirdiğiyle ilgilidir. Bunun için de ailelerin buna alternatif getirmeleri gerekir.

Sosyal medyada boşa geçirilen saatler için de en iyi alternatif güçlü aile içi ilişkilerdir. Ayrıca cep telefonu ve tabletin kullanım alanları ve zamanları belirlenmeli, süre ve kullanım şekli yaşa uygun şekilde kısıtlanmalıdır. Bunları tamamen yasaklamak bir işe yaramaz. Çünkü soğuk akan suyu ısıtmak için soğuk suyu tamamen kapatıp sıcak su açılmaz. Soğuk su biraz kısılarak sıcak suyla dengelenir ve ideal ısı bulunana kadar denemeler devam eder. Çocukların sosyal medyada siber zorbalığa uğrama ihtimali de aileleri çok tedirgin etmektedir. Bunun için de çocukla sohbet etmek, çocuğun iç dünyasını ailesine açmasını sağlamak gerekir. Çocuğunuzun sanal kimliği gözden ırak olunca gönülden de ırak olmaz. Çünkü yanlış hareketlerin sonuçları net bir şekilde gözükür. Youtuber ve fenomenler de çocuklar için ciddi bir tehdit oluşturuyor bugünlerde. Çocuklarımız doğuştan gelen hayran olma ihtiyaçlarını bu kişilerle gideriyor. Aslında çocuklar önce anne ve babaya hayran olur. Ama yaş ilerledikçe kendilerine farklı rol modeller aramaya başlarlar. Bu dönemde eğer çocukların karşısına gerçekten iyi rol modeller çıkarmazsanız bu rol modelleri kendileri bulur. Gerçekten önemli ve değerli şahsiyetleri tanımayan veya sevmeyen çocuklar için bir Youtuber’a hayran olmak çok kolaydır. Bu durumda Youtuber’ları kötüleyip durmak hiçbir işe yaramaz. Hatta ters etki yapar. Bunun yerine gerçek rol model olabilecek kişileri çocuklara tanıtmak, onların hayatını anlatmak ve onları sevmeyi sağlamaya çalışmak gerekir. Çocuk eğer ekrandaki kişiye büyük bir hayranlık duymazsa sadece seyreder ve eğlenir. Ama hayran olursa onu taklit etmeye başlayacaktır. Bu arada çocuğun sürekli takip ettiği veya hayranı olduğu kişiler varsa ailelerin de bu kişileri takibe almaları mantıklı olur. Çünkü milyonlarca kez izlenen müzik kliplerinde uyuşturucu güzellemesi yapan, normalde çok düzgün bir kişi gibi gözüktüğü hâlde sapkın fikirlerin kol gezdiği videolar üreten kişiler hep ergen kitleye hitap ediyor. Bu kişilere dışarıdan baktığınızda hiçbir anormallik gözükmüyor. Ama internette televizyondaki gibi bir sansür sistematiği bulunmadığı için risk her an çocukların yanı başında bekliyor. Aslında internetin en büyük riski de bu. İyiyle kötü, dijital dünyada yan yana duruyor. Balla zehir aynı raflarda yani. Kimin iyi,

kimin kötü, hangisinin faydalı, hangisinin zararlı olduğunu anlamak için takip etmek ve biraz vakit harcamak gerekiyor.

Geçtiğimiz günlerde bir haber yayımlandı. Haberde, Youtube’da video izleyerek İngilizce öğrenen 3 yaşlarındaki çocuğun ebeveyni, çocuğunun üstün zekâlı olduğunu, özel eğitime tâbi tutulmasını istediğini söylüyor. Sizce bu, övünülecek bir şey mi yoksa ailenin çocukla yeterince ilgilenmediğini mi gösteriyor?

Psikiyatri Profesörü Otto Kernberg tarafından narsisizm üzerine yapılmış bir araştırma var.

Kernberg bu çalışmasında narsisistik kişiliklerin çocukluk yıllarına doğru iz sürmüş. Ve yolun sonunda çocuğunu olduğundan daha özel ve önemli gören veya çevresine bu şekilde sunan bir anneyle karşılaşmış. Yani bu annenin yaptığı övünülecek bir şey değil. Günümüzde sosyal medya anneciliği olarak da tarif edilen ve çocuğun sosyal medya üzerinden teşhir edildiği vakalar maalesef çok sık yaşanıyor. Sürekli olarak üstün özellikleri vurgulanan çocukların sonunda dengesi bozuluyor. Bir süre sonra anne babaları tarafından bu özelliklerinden dolayı çok sevildiklerini düşünmeye başlıyorlar. Ve yaş ilerledikçe mükemmelliğinin devamını sağlamak için teşhirciliğe yönleniyorlar. Çünkü mükemmel olduklarını etrafındakilere ispatlayamadıkları gün, bilinçaltında saklanan değersizlik hissiyle baş etmek zorunda kalacaklarını biliyorlar. Bu durum çok yoğun bir şekilde yaşanmaya başlayınca da narsisizm başlıyor. Ayrıca çocuktan izin almadan onun bütün çocuksu hâllerini paylaşarak beğeni avına çıkmak da zaten başlı başlına etik bir problem. Yani neresinden tutarsanız elinizde kalıyor.

Açıkçası kitabınızda bizi en çok ürküten bölümlerden biri de siber zorbalık oldu. Dijital dünyada zorbalık yapmak çok kolay ve bu da çocukların iç dünyasında onarılması güç yaralar açabiliyor. Bu konuda neler söylemek istersiniz?

soğutan, içe kapanmasına sebep olan ve bazen maalesef intihara neden olan bunalımların en büyük sebebi zorbalık. Şimdi dijital teknolojilerin yayılmasıyla bu kavramın başına bir de siber eklendi ve olay çok daha tehlikeli hâle geldi. Çünkü internetin loş ve kimliksiz ortamı, geleneksel zorbalığa kıyasla bu tür kimselere daha rahat bir alan sağlıyor. Siz salonda televizyon seyrederken çocuklarınız ekran karşısında yüzlerce, belki binlerce kişiden dayak yiyor olabilir.

Kan ve gürültü olmadığı için durumu anlayamazsınız. İç kanamayı fark etmek için de çocuğunuzun ruh dünyasının röntgenini çekmeniz gerekir.

Bu da ancak sağlıklı iletişim kurarak olur. Bazen çocuklarımızın moralinin bozuk olduğunu fark ederiz. Eğer çocuğun sanal kimliğiyle tanışmıyor ve internetteki hayatını takip etmiyorsak bu sıkıntının sebebini ergenliğe veya çocukluğa verip geçeriz. İşin en kötüsü de özellikle çocuklar 16 yaşına kadar siber zorbalığa uğradıklarını ailelerinden saklarlar. Bunun birinci sebebi, bu yaş grubundaki çocukların ailelerine de bir zarar gelebileceği korkusudur. Yani başlarına gelen kötü bir şeyi paylaşırlarsa, istemeden de olsa tehlikeyi büyüteceklerini düşünüp tehlikeyle kendileri başa çıkmaya çalışır. İkinci sebep de korku ve endişe. Mesela 10 yaşında sigara içen bir çocuk düşünün. Eğer bu çocuk sigara içerken elini yakarsa ailesinden bu yarasını saklar. Çünkü yarayı gösterdiği anda açıklama yapmak zorunda kalacak ve işler daha da içinden çıkılmaz bir hâle gelecektir. Benzer şekilde polisten kaçarken yaralanan bir suçlu hastaneye gidemez çünkü suçludur. Bu örnekler bize aslında şunu haykırıyor: Çocukların dijital cihazlarla olan ilişkisini düzenlemek ailenin görevidir. Sistemde kurallar yerine sadece yasaklar varsa o sistemden sağlıklı bir sonuç beklenemez. Çocuklarımıza asıl zarar veren şey çocuklarımızın teknoloji kullanımı değil, iç dünyalarını ailelerine kapatmalarıdır.

Cihazları kapattırmak meseleyi çözemez. Asıl mesele çocukların iç dünyalarını anne ve babalarına açmalarını sağlamaktır. Bu da ancak aile içi kurallar oluşturmak, güven ortamı sağlamak ve takip etmekle olur.

Siber zorbalık, çocuklarımızı tehdit eden tehlikelerin başında yer alıyor. Çocuklarımızı okuldan

kelâmbaz

43

Bir milletin istikbali, dinamizmi, enerjisi gençliğindedir. “Genc” Farsçada “hazine” demektir.

Gençlerini yani hazinesini iyi işleyen ve onlara millî şuur verebilen bir devlet, uzun vadede hem insanının refah seviyesini yükseltir hem de güçlü bir ülke olur. Zira en kıymetli yatırım insana yapılan yatırımdır.

Biz maalesef bu yatırımı yapamadık. 20. asırda gençliğimizi çeşitli sebeplerle heba ettik, hâlen de heba etmeye devam ediyoruz. Bir otomobil firması üretimde gözden kaçan bir hatayı, araçlarını geri çağırarak telafi edebiliyor. İçtimai hatalarda ise zararın tespiti seneler sonra yapılabiliyor, bunun da telafisi maalesef mümkün olmuyor.

20. asrın başlarına bakacak olursak 1912-1913 senelerinde Balkan Harbi, ardından Trablusgarb, onun ardından Çanakkale, Sarıkamış, Yemen, Kanal, Suriye-Filistin, Irak, Galiçya vb. cephelerin de dâhil olduğu I. Cihan Harbi, sonrasında ise Millî Mücadele. Yani anlayacağınız 10 yılımız hep harplerde geçmiş. Çanakkale’de 250 bin, Sarıkamış’da 90 bin Millî Mücadele’de ise takriben 10 bin gencimiz şehit olmuş.

Burada Çanakkale Harbi’ne ayrı bir parantez açmak gerekir. Çünkü Çanakkale, bir yedek subay harbidir. Bu harpte II. Abdülhamid Han devrinde yetişmiş; tahsilli, basiret sahibi, imanlı binlerce genç şehit olmuştur. Bunlar şüphesiz ilerde kritik mevkilere gelebilecek, ülkeyi liyakatle idare edebilecek ve ülkenin çehresini müspet manada değiştirebilecek kimselerdi. Mekteb-i Sultani’nin o sene mezun vermemiş olması dahi meselenin vahametini gözler önüne sermeye yeter. Bu harplerde hayatta kalan binlerce genç ise kimisi kolunu, kimisi bacağını kaybetmiş şekilde köyüne, evine dönmüştür. Tabir yerindeyse ülke gençliği 10 yılda neredeyse yok olmuş ve nüfusun ekseriyetini kadın, yaşlı ve çocuklar teşkil etmiştir. Âlem, boşluk kabul etmez. Meydan ise cephe gerisinde kalan, yurt dışına çıkan ve türlü şekillerde kendini korumaya alanlara kalmıştır. Böylece bu boşluktan ahlaki bozulma, ekonomik yolsuzluk ve sömürü kendine yer bulmuştur. Buna mukavemet edebilecek, karşı durabilecek bir nesil kalmamıştır. Nesiller arasında bir kopukluk meydana gelmiş, dede ile torun arasında köprü kurulamamıştır. Millî Mücadele sonrasında da

ortalık durulmamış, Şeyh Said hadisesi ve bu hadise bahane edilerek kurulan İstiklal Mahkemeleri, Menemen hadisesi, Dersim Katliamı gibi pek çok hadiseler yaşanmıştır. Yine aynı dönemde yaşanan büyük kıtlıklar ve dinî tedrisatın yasaklanması da ahaliye gün yüzü göstermemiştir.

1950 yılında demokrasiye geçilmesiyle, halk bir nebze de olsa rahatlamıştır.

Münevver Ayaşlı’nın cemiyetteki dejenerasyonu anlattığı “Pertev Bey’in Üç Kızı”, “Pertev Bey’in İki Kızı” ve “Pertev Bey’in Torunları” isimli kitapları okunmaya değerdir. Nihal Atsız Bey de “To­pal Asker” şiiriyle Tek Parti devrindeki bu vaziyeti şöyle resmeder: Onun için topal kaldı böyle bacağım, Onun için tütmez oldu artık ocağım.

Nazlı nazlı yatıyorken sen yataklarda Sallanarak ölü kaldık biz bataklarda.

Kalbur oldu süngülerle çelik bağrımız, Bu amansız boğuşmada öldü yarımız, Ya siz nasıl yaşadınız? Bizim kanımız Size şarap oldu sanki… Şehit canımız Güya sizin mezenizdi! Yiyip içtiniz; Zıpladınız, kudurdunuz arsız, edepsiz!

Nesilden Nesile Dejenerasyon Harplerden sonraki senelerde ise eğitim sistemimizin millî ve manevi değerlerden uzak, körü körüne Batı taklitçisi müfredatı ve zararlı neşriyatlar neticesinde değerlerine yabancı, şuursuz bir gençlik yetişmeye başlamıştır. Bu gençler; mektebinden, fakültesinden mezun olunca öğretmen, hâkim, savcı, akademisyen, gazeteci vs. olarak millî değerlerine yabancı hatta düşman bir tavırla hareket etmiş ve kendilerinden sonraki nesillere de menfi tesir etmişlerdir. Bu dejenerasyon nesilden nesile giderek artmıştır. Merhum Necip Fazıl Bey’in de şiirinde anlatmaya çalıştığı gibi: Üç katlı ahşap evin her katı ayrı âlem! Üst kat: Elinde tespih, ağlıyor babaannem, Orta kat: (Mavs) oynayan annem ve âşıkları, Alt kat: Kız kardeşimin (Tamtam) da çığlıkları;

kelâmbaz

45

70’ler ve 80’lerde meydana gelen sağ-sol olayları ile de kardeş kardeşe düşman edilmiş ve bu milletin gençliği, geçici gündemlerle, suni polemiklerle harcanmıştır. Darbeler, faili meçhul cinayetler, üniversite hadiseleri, terör meselesi vs. de hep gençliğin enerjisine, vaktine hatta canına mal olmuş, telafisi mümkün olmayan yaralar açmıştır.

Onun dışında TV, radyo, gazete de farklı kulvarlardan saldırarak gençlerimizi esir almaktadır.

Son 10-20 senede ise internet ve sosyal medya gençlerimizi kıskaca almış, onlara hareket sahası bırakmamıştır. Bilgisayar ve telefon oyunları ise neredeyse çocukların yemek yemelerine bile müsaade etmemektedir. Bütün bunlar gençleri üşengeçliğe, tembelliğe sevk etmekte ve gençlerin hiçbir işi beğenmemelerine, gerçek hayatla yüzleşmelerinin tehir edilmesine sebep olmaktadır. Öte yandan ülkemizde uyuşturucu, alkol gibi kötü alışkanlıklar süratle yayılmakta, intihar nispetleri artmakta ve gençliği bir felakete götürmektedir. Futbol ise gençlerimizin vaktini yiyen bir kurt misali vazifesini ifa etmekte. Türlü şiddet olaylarına hatta cinayetlere varıncaya kadar pek çok ruhi bunalıma sebebiyet vermektedir.

Gece-gündüz müzik dinleyen, dinlemeden duramayan müziğin müptelası olmuş gençlerimizin sayısı da az değildir. Bir nevi uyuşturucu vazifesi gören müzik, beyni uyuşturmakta ve insan beynini düşünemez hâle getirmektedir. Günümüzde bu hastalık, mütedeyyin olsun veya olmasın hemen hemen bütün ailelerin çocuklarına sirayet etmiştir.

FETÖ yapılanması ise kafası çalışan, üniversite imtihanında dereceye girmiş binlerce gencimizi avucuna almış ve bu gençlerin beyinlerini yıkayarak âdeta onları mankurtlaştırmıştır.

Müslümanların senelerce didinerek elde ettiği kazanımlar bir çırpıda heba edilmiş; gençlik, yine zayi edilmiştir. PKK terör örgütü ve türevleri ise doğuda gençlerin aklını çelip gençleri dağa kaldırarak pek çok masum Mehmetçiğimize pusu kurmaktadır. Aynı şekilde DAEŞ gibi pek çok Vehhabi, Selefi terör örgütleri, aynı fikirdeki dernek ve vakıflar da gençlerimiz üzerinde senelerdir sinsi planlar yapmaktalar.

46

kelâmbaz

Kaybedilen Mahalle Şüphesiz bu tahribatın oluşmasına tesir eden birçok faktör var. Bunlardan birinin mahalle mektebinin kaybedilmesi olduğunu kolaylıkla söyleyebiliriz. Kendi elimizle Müslüman mahalle mimarisini katledip her tarafa apartmanlar ve gökdelenler inşa ederek komşuluk ilişkilerini bitirdiğimiz gibi mahalle kültürünü de yıktık.

Oysa mahalle; herkesin birbirini tanıdığı, yolda gördüğünde selam verdiği, başı sıkışınca yardım gördüğü, düğünlerde, bayramlarda cenazelerde bir araya geldiği, büyüklerin küçüklere nasihat ettiği, emri marufun olduğu bir gayr-ı resmî mektep hüviyetinde idi. Şu an geldiğimiz noktada ise Yahya Kemal’in “Ezansız Semtler”ini bile mumla aramaktayız.

Eğitim Mevzusu Bütün bu dertlere deva olması gereken eğitim sistemimiz ise genç zihinleri sığ bir kalıba sokmaktan başka birşeye yaramamakta, sadra şifa olmak şöyle dursun problemi daha da derinleştirmektedir. Ham maddenin fabrikada çeşitli işlemlerden geçerek tek tip hâlinde çıkması gibi gençlerimiz de başladıkları bu 12 senelik

(parçalamak), dînî metânetlerini (sağlamlığını) zaafa uğratmak (zaîfletmek) îcâb eder. Bunun da en kısa yolu, ananât-i milliyye (millî geleneklerine) ve maneviyyelerine uymayan hâricî fikirler ve hareketlere alıştırmaktır.”

Yine Osmanlı coğrafyasında İngiltere adına casusluk faaliyeti yürüten Hempher; hatıratında, yaptıklarını itiraf ediyor ve madde madde bazı tavsiyelerde bulunuyor: “Cemâ’atlerin aralarına adâvet (düşmanlık) sokup, sû’i zannı aşılayarak, ihtilâfı teşvîk eden kitâblar neşr etmek sûretiyle, ihtilâfları yerleşdirmek.”

tedrisatta muhakeme kabiliyetlerini kaybetmiş, okuduklarını olduğu gibi kabul eden, sorgulamayan koyunlar gibi mezun oluyorlar. Sistemin çarklarından bir şekilde sıyrılan pek çok zeki genç de Amerika, Kanada, İngiltere vs. Batı ülkeleri tarafından kapılmaktadır. Aziz Sancar ve Fuat Sezgin bunlardan sadece birkaçı. O gençler, umumiyetle hayatlarını gittikleri ülkede sürdürerek kendi ülkelerinden bağlarını tamamen koparmaktadır. Ülkemizin en meşhur liselerinden İstanbul Erkek Lisesinin 2019 mezunlarının %52,6’sının Avrupa’ya gitmesini misal olarak verebiliriz.

Meselenin Geçmişi Gençliğimiz üzerinde yapılan planlar yeni değil.

Asırlarca bu coğrafya üzerinde yapılan tetkikler ve faaliyetler 19. asrın sonları ile 20. asrın başlarında netice vermeye başlamış, günümüzde ise zirveye ulaşmıştır. II. Mahmud devrinde, isyan tertiplemesi sebebiyle Fener Patrikhânesi’nin kapısında idam edilen Patrik Gregorios, Rus Çarı Aleksandra yazdığı mektubunda şunları söylemektedir:

“Âlimlere kötü isnâdlarda bulunup, aleyhlerine âdî ithâmlar uydurarak, Müslümânların onlardan soğumalarını te’mîn etmek lâzımdır.

Câsûslarımızın bir kısmını, onların kıyâfetine sokacağız. Sonra, bunlara kabîh, çirkin işler yaptıracağız. Böylece bunlar, âlimler ile karışmış olacak ve her âlimden şüphe edilecek.

Bu câsûsları, El-Ezher’e, İstanbul’a, Necef ve Kerbelâ’ya sokmak zarûrîdir. Müslümânları, âlimlerden soğutmak için mektebler, kolejler açacağız. Bu mekteblerde, Rûm ve Ermeni çocuklarını, Müslümânlara düşman olarak yetiştireceğiz. Müslümân çocuklarına da kendi ecdadlarının câhil olduklarını aşılayacağız. Bu çocukları, Halîfe ve âlimler ve devlet adamlarından soğutmak için, onların hatâlarını, kendi zevkleri ile meşgûl olduklarını, Halîfenin câriyelerle vakit geçirip, halkın malını kötü yollarda kullandığını, hiçbir işte Peygambere uymadıklarını aşılayacağız.” “Çok mühimdir! Çocukları babalarından uzaklaştırıp, büyüklerinin dînî terbiyelerinden mahrûm kalmalarını sağlayacaksınız. Onları, biz yetiştireceğiz. Binâenaleyh, çocuklar babalarının terbiyelerinden koptukları an, akîdeden, dinden ve âlimlerden kopmaya mahkûm olacaklardır.”

“Türklerde evvelâ itâat duygusunu kırmak ve manevî râbıtalarını (bağlarını) kesr etmek kelâmbaz

47

Neler Yapmalı?

“

Enderun Mekte-

bi, Eton Koleji ayarında, hatta onlardan üstün mektepler açmalı ve burada ülkeyi ileride idare edecek, kendini her alanda yetiştirmiş beyin kadroları, edebiyatçılar, sosyologlar, psikologlar çıkarmalıdır. Sonraki kuşakların önüne doğru rol modeller sunmalıdır.

İnsanın -kendisini bile muhafaza etmesinin zor olduğu bir zamanda- çocuğunu yetiştirmesi gerçekten çok çetrefilli bir mesele. Bu yüzden dünyayı kurtarmaya çalışmadan önce kendisini, ailesini ve yakın çevresini kurtarmaya çalışmalıdır. Mektubat-ı Rabbani’de şöyle bir mısra geçiyor: “Merd isen kendine baba ol” Dinini, dilini, tarihini, kültürünü, edebiyatını doğru bir şekilde öğrenmek ve yaşamak, böylece biz olmak ancak biz olanı anlatan âsâr-ı atîkayı okumakla mümkündür. Geçmişin mirasını bize taşıyan eserleri ömür boyu es geçerek aslımıza rücû etmemiz mümkün değildir. İlmihal şuuruyla beslenmeden, ilâhi ufukları gezip hakla bâtılı tefrik eden İmam Rabbanileri, İmam Gazalîleri okumadan, Taşköprüzadelerle, Bağdatlı İsmail Paşalarla, Ahmet Cevdet Paşalarla zamanları aşıp hemhâl olmadan, Anadolu’ya irfanı taşımış erenlerin, rehberlerin tercüme-i hallerini yani biyografilerini okumadan kimliğimizi bulmamız zor, çok zor.

Maalesef fikir ummanlarının hayalinde gezindikten sonra içinde bulunduğumuz gerçekliğe

48

kelâmbaz

dönmek zorundayız. Ve realist olmak gerekirse çocukların ve gençlerin elinden telefonu, tableti ve bilgisayarı almamız çok zor. Zamanımızda biz olarak var olmak, bu zamanın mecrasında var olmaktan geçmektedir. Bu mecranın araçlarını (sinema, sosyal medya vs.) kullanarak, insanlara ve en başta kendi gençliğimize efektif şekilde ulaşabilmeliyiz.

Merhum Mehmet Şevket Eygi Bey’in de söylediği gibi Osmanlı Devleti’ndeki Enderun Mektebi, İngiltere’de Eton Koleji ayarında, hatta ondan üstün mektepler açmalı ve burada ülkeyi ileride idare edecek, kendini her alanda yetiştirmiş beyin kadroları, edebiyatçılar, sosyologlar, psikologlar çıkarmalıdır. Sonraki kuşakların önüne doğru rol modeller sunmalıdır. Bu gençler zülcenaheyn (çift kanatlı) olmalı; onlara hem dinini, kültürünü doğru bir şekilde öğretmeli hem de onları zamanın fen bilgilerine vâkıf bir şekilde yetiştirmelidir. Bu gençlere sadece kendilerini kurtarmalarının kâfi olmadığı, cemiyete yön vermeleri gerektiği şuuru devamlı olarak verilmelidir.

Bir gencin tek başına kendini hem muhafaza etmesi hem de muhtelif sahalarda inkişaf ettirmesi gerçekten çok zor. Bunu yapabilmesi için kendisine en büyük yardımcı kendisi gibi gençler, iyi arkadaşlardır. Bunlarla sık sık bir araya gelmeli, yani kurtulmak için kurtulanlarla beraber olmalıdır. Sürüden ayrılanı kurt kapar sözü meşhurdur. Kurtulmanın yolu beraberlikte, sohbette ve cemaattedir.

Vesselâm...

Bir cemiyet ki gaflet içinde.

Toplantı, slogan, miting her yerde.

Herkes illaki bir şey peşinde.

Nefs, şeytan her daim ensesinde. İlim, ölçü, firaset nerede?

Hamaset yaptık, kaldık geride.

Yol belli ancak O’nun izinde.

En ulvî dertlerin de derdinde.

Ardında olanca nefesimle.

Laf kolay, amma yok işi yapan.

Bu devirde iş yapan; pehlivan! İş yapılacak lâkin ne zaman?

Hüzün hep var lâkin daim değil. Ümitler zayıf lâkin yok değil.

Bize Ait Bir Medeniyet Telakkisi Saffet Tezcan

“

George Sandys,

seyahatnamesinde Osmanlıların sağlık ve rahatlık için çok yıkandıklarını yazar: “Bu millet yıkanmayı çok sever, temizlik ve sağlık için haftada iki gün hamama gidenleri gördüm. Onların su içme ve bol meyve yeme alışkanlığından ileri gelen hazımsızlıkları yıkanmakla giderildiği gibi spor ve yürüyüşten sonra yıkanmak vücudu yeniler. Hamamlarda; sabahları erkekler, öğleden sonra kadınlar yıkanır.”

Tarihin en başından beri insanoğlunun kendisini teşkil için meşgul olduğu fakat tarifini yapmakta zorluk çektiğimiz bir mevzu olan medeniyet mefhumu, değişik şekillerde tarif edilmiş ve yorumlanmıştır.

Bizim üzerinde ısrarla bahsetmeye çalışacağımız, manası ise tarihî zihnî arka planımızdan gelen ve tabiatıyla İslam medeniyetinin ihtiva ettiği nev-i şahsına münhasır bir mefhumdur. Şöyle ki bir mede-

50

kelâmbaz

niyet inşa etmek için fen ilimleri ve din ilimlerinin ittifaken çalışmaları lazım gelir. Bir medeniyet, bu iki kanattan biri olmadıkça bizim anladığımız ve kabul edebileceğimiz manada bir medeniyet olamaz.

Sadece fen ilimlerine yönelerek yükselmeye çalışıp şehirler, fabrikalar kurup insanlardaki ruh mefhumunu göz ardı ederek bir yere varılamayacağı aşikârdır.

Diğer yandan din ilimlerinde ilerleyip fen ilimlerinde geride kalmak da medeni bir cemiyetin oluşmasına aynı şekilde mânidir. Maksat, bu iki ilim kolunu birleştirip İslam dininin de bize telkin ettiği gibi “tamir-i bilad, terfih-i ibad” düsturunu zihinlere yerleştirmek olmalıdır. Yani beldeleri, şehirleri, köyleri ve kasabaları insanların rahatça yaşamasına uygun hâle getirmek ki bunun için ulum-ı fenne ihtiyaç vardır. Ve buna ilaveten, hukukun üstünlüğü anlayışını hâkim kılarak vatandaşların rahat ve huzurunu tesis etmek, yani terfih-i ibadı sağlamaktır. Katı seküler ve maddiyatçı hukuk anlayışı, terfih-i ibad hedefini temin etmekten uzaktır. Sadece vatandaşlar arasındaki maddi hukukun sınırlarını çizmek, hayal edilen rahatlığı getirmeyecektir. Böyle bir rahatlık ancak İslam medeniyetinin ince hukukunda mündemiç olan ve ananemize işlenmiş bulunan umdelerinin anlaşılması ile mümkündür.

Kadim hukukumuz bulunan İslam hukuku, ayrılmaz bir bütün hâlinde iki parçadan oluşmakta olup bu iki parçadan biri “amme hukuku” diğeri de “hususi hukuk” olarak isimlendirilir. İşte bu iki çeşit hukuk sistemi de yaklaşık 1400 seneden beri İslam’ın Hıristiyanlık gibi sadece ruhban ve fıkıh ilminden mahrum bir din olmasına mâni olmuş; bu dinin, hayatın her alanında var olmasını, dinamik bir bütün teşkil etmesini ve cemiyetle yek vücut olmasını sağlamıştır. İşte bu hususiyetten mütevellit İslamiyet, sahip olduğu kaidelerle medeniyetin oluşmasına ön ayak olmuş hem din hem de dünya saadetinin birlikte olabileceğini göstermiştir. Avrupadaki çoğu ve diğer bazı memleketlerdeki meselelerin işte bu iki sebebe sahip olmakla çözülebileceğine kaniyiz. Misalen İngiliz seyyah George Sandys 1600’lerin başlarında yazdığı seyahatnamesinde, Türklerin yani Osmanlı-

ların sağlık ve rahatlık için çok yıkandıklarını yazar: “Bu millet yıkanmayı çok sever, temizlik ve sağlık için haftada iki gün hamama gidenleri gördüm.

Onların su içme ve bol meyve yeme alışkanlığından ileri gelen hazımsızlıkları yıkanmakla giderildiği gibi spor ve yürüyüşten sonra yıkanmak vücudu yeniler.

Hamamlarda sabahları erkekler, öğleden sonra kadınlar yıkanırlar.” İşte şehirlerin kalbinde bulunan medrese, mekteb, cami ve hamam külliyelerinin hamam kısmının halkın günlük hayatındaki rolü ve bu binaların medeniyet tesisindeki payı, bir şarkiyyatçı tarafından tesbit edilmiş.

Yine bir başka seyyah Thevenot 1656 yılında, “Türkler, sağlık için ve vücutlarını düzgün ve temiz tutmak için hamamları çok kullanırlar. Şehirlerde pek çok güzel hamam vardır, bir hamamı olmayan köy yoktur.” diyerek hayrete düşmüş ve kendi ülkelerinde olmayan bu âdetin bu kadar yaygın olmasını şaşkınlıkla karşılamıştır. Müellif; Müslümanların, vücutlarını temiz tutmak için hamamları tercih ettiklerini ifade eder. Yabancı seyyah ve müellifler için bu kadar şaşırtıcı olan durum, bizim için son derece basit bir haslettir ki bir Müslüman her gün beş kere vücudunun belli yerlerini ve haftada birkaç gün de tamamını yıkar. Orta Çağ’da ve hatta Yakın Çağ’a gelene kadar böyle bir alışkanlığa sahip olmayan Avrupalılarda ise yıkanmak ancak ‘ecclesiastic’ (kilise) düzeninin yıkılıp nisbeten makul ve fenni alışkanlıklar hâkim olduktan sonra temizlik bir huy hâline gelmiştir.

Müslümanlar ise son bir iki yüzyıl hariç İslam’a ve ananelerine uydukları miktarda hem din hem de fen ilimlerinde muvaffak olmuş ve Müslüman ilim adamları günümüzdeki Avrupalı bilim adamları tarafından bile parmakla gösterilir hâle gelmiştir. İslam devletleri pek çok eserler bırakmış ve bunları sadece Müslümanların değil bütün insanlığın hizmetine

sunmuşlardır. Mesela, Edirne’deki Selimiye Külliyesi adı üstünde sadece aşina olduğumuz camiden ibaret olmayıp “Dar-ül Kurra”, “Dar-ül Hadis”, “Dar-üs Sıbyan” ve “Arasta Çarşısı” gibi kısımlardan müteşekkildir. Arasta Çarşısı, camiye gelir getiren bir mülk olup buranın kazancı, caminin ihtiyaçları için kullanılmıştır. Diğer kısımlar ise medeni bir cemiyeti meydana getiren entelektüelliğin temelini atmış; temel ve ileri derecede dinî, hukuki ve fenni tedrisatın yapılmasına vesile olmuşlardır. Mimar Sinan bu şaheseri inşa ederken meselenin sadece fiziki ve maddi kısımlarını değil metafiziki ve uhrevi yönünü de düşünmüş, bir Osmanlı ve İslam medeniyeti telakkisi içinde eserini meydana getirmiştir.

Medeniyetin diğer tarifine bakacak olursak aslında bahsettiğimiz gibi sadece fen ilimlerine ehemmiyet vererek, ahlakı ve insan ruhunun ihtiyaçlarını inkâr ederek iktisap edilen terakkinin insanlığa ne kadar faydalı olduğu müphemdir. Sanayi İnkılabı’ndan bu yana Avrupa ve diğer batı ülkelerinin fende terakki gösterdiği malumdur. Fakat yapılan buluşlar ve fen ilminde varılan müspet neticelere rağmen insana verilen kıymet çok çok azalmış, milyonlarca insan pek çok savaşta ölmüş, yaşanan ahlaki yozlaşmayla pek çok Avrupa ülkesinde gayrimeşru ilişkiler, uyuşturucu ve alkole bağımlılık ve aile kurumunun değerini kaybetmesi gibi pek çok menfi neticeler meydana gelmiştir. Anlaşılan o ki insan fıtratının göz ardı edildiği ve hukukun manevi cihetinin tatbik edilmediği yerlerde tam olarak bir medeniyetin teşekkülünden bahsedemeyiz. Bu yüzden “tamir-i bilad ve terfih-i ibad” maksadını yerine tam olarak getirebilmemiz için insanları hem madden hem de manen teçhiz etmemiz, fen ve din ilimlerine icap eden alakayı birlikte göstermemiz çok lüzumludur.

kelâmbaz

51

Post-truth olarak adlandırılan bir dönemde yaşıyoruz. Gerçek ötesi anlamına gelen bu kavramın kullanım alanı ise biraz daha farklı. Post-truth; gerçeğin, gerçek dışı ögelerle yahut kişisel fikirler ve duygulardan hareketle örtülmesi anlamını taşıyor daha çok. Buradan hareketle gerçek bir dünyanın uzağında, hakikatin ötesinde, ne olduğunu bile tam olarak ifade edemediğimiz bir zamana şahitlik ediyoruz, diyebiliriz.

tirilmesiyle oluşturulmuştur. Farklı konulardaki düşüncelerin öğreticilik kaygısından uzak biçimde, bir sohbet havası içinde sunulduğu metinler, hepimize ışık tutacak ifadelerle doludur.

Huzurdan çok huzursuzluğun, şükürden çok tatminsizliğin, sabırdan çok tahammülsüzlüğün, rızadan çok kanaatsizliğin kendini hissettirdiği bir dönemdeyiz.

“Sohbetlerde yalnız bilgi alışverişi yoktur, gönül ve muhabbet de vardır. Bu sebepten olacak Türk milleti, sohbet sözünün tam karşılığı olarak muhabbet sözünü kullanır.” Bu cümleden yola çıkarak biz de eser için “yazarın okuyucularıyla yaptığı muhabbetin bir örneği” tespitini yapabiliriz.

Kavram karmaşasının, anlamsızlığın, hedefsizliğin, kimliksizliğin ve “hiçbir yerde”liğin hüküm sürdüğü bir çağdayız.

Bu; zor, yorucu, yıpratıcı bunalım döneminin bizi de içine almasını engellemek mümkün mü peki? Şunu da sormalıyız: Özellikle genç nüfusun hayata dair sorgulamalarının bir karamsarlık bataklığında son bulmasını önleyebilecek miyiz? İnsan, hep bir arayış içindedir. Önemli olan bu arayışlarımızı anlamlandırabilmek ve güzel sonuçlandırabilmektir. Güzel sonuçlara ulaşabilmek için de kim olduğumuzu unutmamak ve bize bu arayışlarımızda doğru rehberlik edebilecek insanlarla muhatap olmak zorundayız.

Seyyid Ahmet Arvasi… O; yaşadığı dönemde, çevresindeki gençlere tecrübesiyle yol göstermiş, onları millî ve manevi değerlerin ışığında şekillendirmeye gayret etmiş önemli bir münevver, değerli bir eğitimci ve faziletli bir dava adamıdır.

Kitaptaki ilk metin “Sohbetlerin Bereketi” adını taşıyor. Arvasi Hoca, bu yazıda bir arkadaşıyla olan sohbetini bizlerle paylaşıyor. Yazıda, sohbet kavramına ilişkin çok hoş tespitlerde bulunuyor.

Peygamber Efendimiz’in (sallallahu aleyhi vesellem) sohbetleri ile şereflenen ve sahabe mertebesine yükselen değerli insanların varlığı, İslamiyet’in sohbet kavramına bakışını belirginleştirmiştir. Arvasi Hoca bu durumu da şu cümlelerle ifade eder: “Sohbet, İslam’ın insanları yoğurmada ve kadrolaştırmada kullandığı metottur.”

Yukarıda yaptığımız alıntılar eserin isminin neden “Sohbetler” olduğunu ve sohbet kavramının içeriğinin aslında ne kadar zengin olduğunu göstermesi bakımından birer numune konumundadır.

Yazımızı, Arvasi Hoca’nın çeşitli konulara bakış açısını onun cümlelerinden örnekler de vererek genişletmeye çalışalım.

1988 yılında aramızdan ayrılan değerli büyüğümüz Seyyid Ahmet Arvasi Hoca, bugün de yazdıklarıyla bize ışık tutmaya devam ediyor. Bizler, yaşadığımız çağın karanlığından kurtulmak ve kaybediş rüzgârlarında savrulmamak için değerli hocamızın eserlerine yeniden yönelmek ve bizlere sunduğu fikirleri yeniden gündemimize almak mecburiyetindeyiz.

Yazımıza konu olan “Sohbetler”, Arvasi Hoca’nın bütün eserlerinden süzülmüş bir özet konumunda olup yazarın çeşitli dergi ve gazetelerde yazdıklarından bir kısmının bir araya ge-

kelâmbaz

53

Milliyetçilik Arvasi Hoca’nın hem dindar hem de milliyetçi karakterde olması bazı zümrelerce İslamiyet’in milliyetçiliğe bakışı ile çelişen bir durum olarak yorumlanır. Peki öyle mi? İslamiyet, milliyetçiliği yasaklamış mıdır?

Bir Müslüman, milliyetçi olamaz mı? Bu konuyla ilgili Arvasi Hoca’nın düşüncelerini onun sözleriyle ifade etmeye çalışalım. “İslamiyet’te insanların milliyetlerinden soğutulması, insanların milliyet duygularını unutmaları asla istenmemiş, aksine Peygamberimiz kendisi ile aynı imanı paylaşan başka ırktan ve milletten olan dost ve arkadaşlarını millet adları ile adlandırıyor ve çağırıyorlardır. Bilal-i Habeşi, Selman-ı Farisi, Süheyb-i Rumi… İslamiyet milletleri ve ırkları asla inkâr etmez, onları kardeşliğe davet eder.”

Kendisini milliyetçi olarak tanımlayan bir kişinin kim olmadığı ya da milliyetçiliğin neye uzak durduğunu ise şu cümlelerle açıklıyor değerli hocamız: “Renk ırkçılığının ve üstün ırk anlayışının Türk milliyetçiliği ile uzaktan yakından bir ilgisi yoktur.”

“Türk milliyetçisi, milletleri, biyolojinin değil sosyolojinin konusu olarak görür. Yani biz, biyolojik ırkçılığı reddederiz ancak inkâr edilmesi mümkün olmayan bir sosyolojik ırk meselesi vardır.”

Bu topraklarda yaşayan insanlar olarak varlığımızın iki temel unsurunu -Türklüğümüzü ve Müslümanlığımızı- nasıl konumlandırmamız gerektiğini de şu güzel cümlelerle ifade ediyor Arvasi Hoca: “Ne kadar söylenirse söylensin, yazılırsa yazılsın asla bıkmadan ve usanmadan tekrarlayacağımız cümle şu olmalıdır: Türklük ve İslamiyet; beden ve ruh, yürek ve gönül, mekân ve zaman kadar kaynaşmış, birbirinden ayrılamaz ve varlığımızın temel unsurlarıdır.”

“

“Maddi olsun manevi olsun bir milletin damgasını taşıyan her eser, millî kültüre dâhildir. Giyim ve kuşamımızı, camilerimizi, kervansaraylarımızı, maddi bir unsur olan ve ozanlarımızın çaldığı bağlamamızı hatta Türk’ün sofrasını ve kendine has yemeklerini sırf maddidirler diye kültürün dışında mütalaa edebilir miyiz?

Hiç şüphesiz hayır! O hâlde maddi ve manevi cephesi ile kültür bir bütündür.

Kültür ve Medeniyet Birbirine karıştırılan iki önemli kavramdır kültür ve medeniyet. Birçok sosyal bilimci bu kavramlar için farklı yorumlar yapmıştır. Arvasi Hoca da kültür ve medeniyet kavramlarına kendi penceresinden yaklaşmış ve bu kavramları şöyle yorumlamıştır: “Kültür, antropo-sosyal olan bütün değerleri içine alan bir kavramdır. Antropo-sosyal olan değer demek, insan eliyle tabiatın değiştirilmesi sonucu ortaya çıkan yeni unsurlar demektir. Tabiat, insan müdahalesi olmaksızın var olan dünya ve kâinat varlıkları demektir. İnsan, tabiatı işleyerek kültüre ulaşır. Tabiat işlenmediği zaman hamdır.

İşlendiği zaman kültüre dönüşür.”

54

kelâmbaz

Kültür, saf bir hâlde midir? Kültür alışverişi mümkün müdür? Millî kültür kavramından söz edilebilir mi? Bu soruların cevabı niteliğindeki cümleleri paylaşalım şimdi de: “Yeryüzü, millî kültür dairelerinden ibarettir.

Bu kültür daireleri arasında tarihî ve coğrafi yakınlıklar nazara alınarak akrabalıklar bulunabilir lâkin bu durum dahi kültürlerin millî karakterini inkâra değil ispata yarar.”

“Millet, kendi tarihî tecrübesini biriktirerek tekâmül yoluyla kültürünü zenginleştirip geliştirirken sosyologların ‘diffusion’ adını verdikleri kültürlerin intişarı ve teması yolu ile de kendi millî rengini ve hüviyetini kaybetmeksizin komşu kültürlerden tesir almaktadır. Şurası asla unutulmamalıdır ki bir kültür, sosyal temaslardan mahrum kalırsa iptidaileşir, öte yandan kültür temasları içinde kendi kültür özünü ve hüviyetini kaybederse mahvolur.”

Peki, kültür sadece maddi bir yöne mi sahiptir? Kültür kavramı, millete ait manevi değerleri de içerir mi? “… maddi olsun manevi olsun bir milletin damgasını taşıyan her eser, millî kültüre dâhildir. Giyim ve kuşamımızı, camilerimizi, kervansaraylarımızı, maddi bir unsur olan ve ozanlarımızın çaldığı bağlamamızı hatta Türk’ün sofrasını ve kendine has yemeklerini sırf maddidirler diye kültürün dışında mütalaa edebilir miyiz? Hiç şüphesiz hayır! O hâlde maddi ve manevi cephesi ile kültür bir bütündür. Yanılmıyorsak maddi kültür unsurları, tabiat kuvvetlerinin, madenlerin, toprağın, bitki ve hayvanların işlenerek birer antropo-sosyal değer hâline getirilmesi; manevi kültür değerleri ise milleti teşkil eden insan unsuruna yönelen ve insanı geliştirip, işleyip yücelten değerler olarak görünmektedir.”

Buraya kadar yaptığımız iktibas ile Arvasi Hoca’nın kültür kavramına yaklaşımını anlatmaya çalıştık. Hoca’nın medeniyet tanımını ve medeniyet konusundaki düşüncelerini de kendi cümleleri ile aktarmaya çalışalım: “Medeniyet; bir millete mahsus kültür malzemesine biçim ve ruh veren, ona yepyeni bir

terkip kazandıran, bir din veya felsefeden güç alan bir üst-sistem meselesidir. Tarih bize gösteriyor ki milletin kültür malzemesine biçim ve ruh veren bir üst-sistem daima var olagelmiştir. Bu üst sistem ya bir din veya onun yerini almaya çalışan bir fikir sistemidir. Kesin olarak iddia edebilirsiniz ki tarih boyunca ve bugün mevcut bulunan hiçbir medeniyet yoktur ki bir din ve inancın biçimleyici ve düzenleyici gücünden mahrum bulunsun. Yeryüzünde laik bir medeniyet yoktur ve olmamıştır.”

Bu tanım, aklımıza şu soruları getirmelidir: “Türk medeniyetini nasıl tanımlarız?”, “Türk medeniyetini oluşturan ana unsur hangisidir?”

“Türk medeniyeti, Türk kültür malzemesini belli bir inanç ve fikir sistemi içinde bütünleştirerek işlemek ve diğer milletleri ve çağı hayran bırakacak seviyede inceltmek ve yüceltmek demektir. Tarihimiz boyunca Türk kültür malzemesine biçim ve ruh kazandıran üst sistem, İslam dini olmuştur. İslamiyet, yalnız kültür temasları ile kazandığımız bir millî kültür malzememiz değildir. O, bin yıldan beri Türk kültür malzemesine biçim ve ruh veren bir mimar olmuştur. İslamiyet, milletleri tahrip etmeden yücelten âlemşümul bir din olduğundan başlı başına bir Türk medeniyeti, bir Arap medeniyeti, bir Hint medeniyeti, bir Fars medeniyeti… güçlenmekle kalmamış; bu millî medeniyetlerin biçimleyici ve ruh kazandıran değeri olarak -bu mimarın hakkı da tanınarak- bir İslam medeniyeti kavramı da doğmuş bulunmaktadır. Böylece farklı milletlerin, farklı kültür malzemesine kendi ruh ve inceliği içinde biçim kazandıran İslamiyet, birçok milletin millî medeniyetlerin üst sistemi olmuştur.”

Ahmet Arvasi Hoca’nın kültür ve medeniyet konusundaki düşüncelerinden bazılarını paylaşmaya çalıştık. Değerli hocamız, Türklüğü ve Müslümanlığı bir ayrım sebebi saymadan bizim her iki yönümüzü de doyuran cümlelerle bize bir kimlik inşa etmeye çalışıyor. Bugün; değerlerinin farkında olmayan, kim olduğu sorusuna doyurucu cevap veremeyen insanlar için yol gösterici cümleler kuruyor.

kelâmbaz

55

Yabancılaşma Yaşadığımız yüzyılın en büyük sorunlarından biri de yabancılaşmadır. Bu kavram, birçok alanda kendini göstermektedir. Psikoloji, sosyoloji, edebiyat gibi birçok alan bu konuyu işleyen eserlerle doludur. Arvasi Hoca da Sohbetler isimli eserinde yabancılaşma konusuna da değinmiştir.

Eserde yer alan “Millî Kültüre Yabancılaşma” başlıklı yazı, yabancılaşma konusunun Türk kültürü açısından incelendiği bir metindir.

Arvasi Hoca, bu kavramı bir sömürgecilik anlayışı olarak yorumlar: “… zamanımızda, milletlerarası mücadele biraz daha mahiyet değiştirerek planlı ve sistemli bir ‘kültür savaşına’ dönüşmüş bulunmaktadır. ‘Yeni sömürgecilik’ adı verilen bu savaşta ‘süper devletlerin’ hedefi, artık her şeyden önce ‘insan unsuru’dur. Bir ülkenin madenlerini, bitkilerini, hayvanlarını ele geçirmeden önce insanı[nı] ele geçirmek stratejisi üzerine kurulu bu savaş, çok sinsi ve usta bir tarzda yürütülmektedir. Sömürgeci devletler, sömürmek istedikleri ülkede okul açmaya, o ülke çocuklarını kendi ülkelerine götürüp okutmaya, sömürmek istedikleri ülkeye öğretmen, kitap, film… göndermeye can atıyorlar. Çok defa ‘beynelmilelci bir maske takınarak’ vatan çocuklarını millî tarih, millî kültür ve millî ülkülerden soğutup ‘kendilerine hizmet etmeye’ hazırlıyorlar. Yani yabancılar, vatan ve millet çocuklarını kullanabilmek için her şeyden önce onları ‘kendi millî varlıklarına yabancılaştırma’ yolunu tutuyorlar.”

Yabancılaşma konusuna Arvasi Hoca üç noktadan yaklaşır: “1. Yabancı etkileşimine açık olduğu için yüksek tahsil kademelerinde 2. Sosyal temaslara açık olduğu için büyük şehirlerde 3. Sosyal, kültürel ve ekonomik geçişin kolay olduğu hudut boylarında.” Öncelikle, değerli hocamızın büyük şehirlerdeki yabancılaşma problemine yaklaşımını aktaralım:

56

kelâmbaz

“Türkçe ve İslamca yaşamak artık yadırganmaktadır, horlanmaktadır. Birçok şehrimiz artık Bizans’tan öte bir hayat tarzı içinde yaşamakta, yatıp kalkmakta, yiyip içmektedir.

Müslüman-Türk çocuğu kendini öz yurdunda ‘garip’ ve ‘parya’ gibi hissetmeye başlamıştır.

Kapitalist dünyanın hayranları; kuyruk sokumuna kadar çıplak karıları ile Amerikalılar gibi viski içmekte, Fransızlar gibi dans etmekte, İngilizler gibi selâmlaşmakta, Almanlar gibi tepinmektedir; kızıl dünyanın uşakları ise enternasyonali söyleyerek bayrağımızı indirmeye, ‘halklar’ narası ile vatanımızı ve milletimizi bölmeye, Lenin ve Mao hayranlığı ile tarihimizi tahrike başladılar. Türkçülük savaşı vermeye hazırlanmayan vatan çocukları şimdi Rusçuluk ve Çincilik savaşı veriyor. İşte iki yüz yıllık millî (!) eğitim ve ‘kültür devrimi’.”

“Pers emperyalizmi tarih boyunca, ülkemize iki koldan gelişen bir ‘kültür emperyalizmi’ ile girmeye çalışmaktadır. Bir, Farsça ile; iki, siyasi mezhepçilik yaparak. Millî ve ilmî bir eğitim politikası ile bu harekete karşı çıkılmadığı için de maalesef tahribat çok büyük olmuştur.”

“

“Çağdaş

psika-

nalistler; insanın tam bir başıbozuklukla, organizmanın tatmini ile bunalımdan kurtulacaklarını sanmış, bunu tavsiye etmiş ve insanlığı felakete sürüklemişlerdir. Bugün maddeciliğin ve ona uygun bir psikolojik ekol olan Freudisme’nin hâkim bulunduğu fert ve toplumlarda bunalım, intihar, ruh hastalıkları ve cinsî sapıklar, serseri gençler, uyuşturucu madde düşkünleri, anarşi… o kadar artmıştır ki bunu neşredilmiş istatistiklerden öğreniyoruz. Kısacası insan, başıboş kalmakla bahtiyar olacağını sandı ve yanıldı.

Bunalım Her şeye çok hızlı ulaştığımız, her şeyin çok hızlı eskidiği bir dönemde yaşıyoruz. En büyük problemimiz, internetin üç ya da dört saniye geç açılması. Bu hızla ulaşmak istediği-

miz nihai hedefimiz ne peki? Hızın hayatımıza kattığı her şey bizi tatmin ediyor mu? Hız, bizim için bir huzur kaynağı mı?

Daha konforlu bir hayatımız var. Ekonomik durumu düşük bir seviyede olanlarımız dahi teknolojik gelişmelerden geri kalmıyor. Son model akıllı telefonlarla, bir tıkla ulaştığımız sanal mağazalarla ihtiyacımız (!) olan her şeye kavuşabiliyoruz. Konfor, bizi vadettiği mutluluğa eriştirebiliyor mu peki? Son derece lüks içinde hayat süren kalabalıklar, ruh dinginliğinde de gıpta edilecek konumdalar mı?

Yukarıdaki soru(n)ların cevabını hepimiz biliyoruz aslında. Çağımız, birçok şeyin çok ama huzurun ve mutluluğun az olduğu bir çağa dönüştü. Hemen hepimiz bir bunalım döneminde yaşadığımızın farkındayız. Depresyon ilaçları, psikolojik yardımlar, mutluluğun formülünü verdiğini iddia eden kişiler ve kitaplar yetmiyor bize. Bunalım devam ediyor.

Arvasi Hoca eserinde bunalım konusuna da değiniyor. Ancak o, bunalım konusunun bu çağa ait olduğunu düşünenlerden değil. Bakın ne diyor: “Biz hemen belirtelim ki ‘bunalım[ı]’ sadece bu yüzyıla ve nesillere mahsus bir mesele olarak kabul etmeyi makul ve haklı bulmuyoruz.

Geçmiş insanların bizden daha az bunalımlı olduklarını iddia etmek bize pek mantıklı gözükmemektedir.

Galiba fertler gibi aynı yüzyılda yaşayan insanlar da egosantrik oluyorlar. Yani yaşamakta olan her nesil geçmiş nesillere nazaran daha çok ıstırap çektiğini sanarak kendini ilgi ve merkezî durumuna getirmeye çalışmakta ve kendine önem atfetmektedir.”

Biz bu cümlelerden sonra çağımıza haksızlık etmeyi bir kenara bırakabiliriz. Bunalım, oldukça insanî bir mesele olarak görülürse bunalımın sebepleri ve çözümü de rahatlıkla anlaşılabilir. Arvasi Hoca da bu konuya aynı şekilde yaklaşıyor: “Oysa insan, ‘bunalım’ı tabiatında taşır çünkü o, bizzat kendi ile çatışan varlıktır.

kelâmbaz

57

Fert, kendinde süflî ile ‘ulvî’nin kavgasını bulur. İnsan; bir yanı ile ‘hayvan’, bir yanı ile ‘melek’ olmanın çilesini yaşar. Bildiğimiz gibi ‘hayvan’ da ‘melek’ de bunalmaz. Onlar çatışmaz, yaşarlar. Bunalım, insana mahsustur.

Bu sebepten olacak ki Mevlâna Celâleddin-i Rûmî: ‘Hayvan hayvanlığı ile melek melekliği ile kurtuldu, yalnız insandır ki ikisi arasında yalpalayıp duruyor.’ der.

“

Büyük zekâların

büyük bunalımları, bu bunalımdan kurtulmak için yüce maksat ve ülküleri vardır. Fertleri dehâya, toplumları büyük silkinişlere götüren büyük bunalım devirleridir.

Ecdadımız, kendisini yüce maksat ve ülkülere adayarak şahsî ve ailevî gailelerini unutuyorlardı. ‘Billah kendi derdim gelmez yâdıma’ diyorlardı.

“Bunalım, insanın psikolojik bir hususiyeti olup -insan için- tabiî bir oluşumdur. Bütün tarih boyunca tek tek her insan ve toplumla beraber olagelmiştir. İnsan aleyhine değil bilâkis lehine olan, insanı güçlü ve dinamik yapan bir kudret biriktirme hadisesidir. İnsanın iç dünyasında beliren bir sıkışma ve kaynamadır. Daha doğrusu ruhun organizmayı aşmasıdır.”

58

kelâmbaz

“İnsan ‘ten kafesine’ hapsedilmiş bir sonsuzluk okyanusu gibidir. Sonsuzluğa vurgun insan ruhu, sınırlı organizmanın dar kalıplarına kapanıp kalabilir mi?”

Günümüzde bunalım konusuna dair yapılan temel yanlış ve bu anlayışın ana hatlarını da şöyle belirtiyor Arvasi Hoca: “Çağdaş psikanalistler; insanın tam bir başıbozuklukla, organizmanın tatmini ile bunalımdan kurtulacaklarını sanmış, bunu tavsiye etmiş ve insanlığı felakete sürüklemişlerdir.

Bugün maddeciliğin ve ona uygun bir psikolojik ekol olan Freudisme’nin hâkim bulunduğu fert ve toplumlarda bunalım, intihar, ruh hastalıkları ve cinsî sapıklar, serseri gençler, uyuşturucu madde düşkünleri, anarşi… o kadar artmıştır ki bunu neşredilmiş istatistiklerden öğreniyoruz. Kısacası insan, başıboş kalmakla bahtiyar olacağını sandı ve yanıldı. Bu konuda yüce ve mukaddes kitabımız Kur’an-ı Kerim’de (Kıyamet Suresi, 36. âyet-i kerime) ‘İnsan kendini başıboş mu bırakılacak zanneder?’ diye buyurulmuştur.”

Neler bunalım için bir çözüm yolu olur?

Bunalıma iyi gelmeyecek şeyler nelerdir? Yazımızın bu bölümünü de aşağıdaki alıntılarla sona erdirelim: “Hayvanlar, altında ateş yanan fakat üstü açık bir kazan gibi iç enerjilerini buharlaştırıp savururken insanlar, kapalı bir kazan gibi kendilerini bir iç tazyike sokulmuş buluyorlar. Kendilerini yüce maksatlara ve ülkülere veremeyen zavallı idrakler, bu şiddetli tazyikin altında bunalarak nefsanî ve hayvanî hayata doğru alçalırlar.” “İnsan, kendini insanlaştıran iş ve faaliyetlerle kendini yormalıdır; aksi hâlde boşluk onu yutar ve bunaltır. Bu konuda yüce ve mukaddes kitabımız Kur’an-ı Kerim’de (El-İnşirah Suresi, 7. âyet-i kerime) ‘O hâlde boş kaldın mı hemen yorul.’ diye emredilmiştir.” “İnsanlar; bunalımları oyun, dans, spor gibi faaliyetlerle azaltmaya çalışabilirler. Fakat hemen şunu belirtelim ki insan kendini küçük maksat ve ülkülere vermekle tatmin olmaz.

Fertler ve toplumlar, koşuşturdukları maksat ve ülküleri kadar büyürler.”

“Büyük zekâların büyük bunalımları, bu bunalımdan kurtulmak için yüce maksat ve ülküleri vardır. Fertleri dehâya, toplumları büyük silkinişlere götüren büyük bunalım devirleridir.

Ecdadımız, kendisini yüce maksat ve ülkülere adayarak şahsî ve ailevî gailelerini unutuyorlardı. ‘Billah kendi derdim gelmez yâdıma’ diyorlardı. Büyük devletler ve şanlı medeniyetler kuran aziz Türk milletinin, her şeyin üstünde tuttuğu maksatları vardı. Türk milleti, ‘din ve devlet’ ile ‘mülk ve millet’ için ‘İlâ-yı kelimetullah’ için kılıç ve kalem oynattı. Yüce Türk milleti ve onun bağrından doğan şanlı ordusu, hakanının gönlünde yatan ‘Kızılelma’yı özleyip durdu.”

Türkiye coğrafyasında yetişen değerli ilim ve kültür insanlarından biri olan Seyyid Ahmet Arvasi Hoca’mızın bu eseri üzerine söylenebilecek şeyler elbette ki bu kadarla sınırlı değil.

Daha önce eseri okumamış olanların dikkatini esere yöneltmek niyetiyle hazırladığımız bu yazı ile rahmetli hocamızı ve onun fikirlerini bir kez daha gündeme getirdik. Daha iyi çalışmaların ve farklı kitaplarla ilgili değerlendirmelerin geleceğini umut ve temenni ediyoruz.

Seyyid Ahmet Arvasi’nin “Sohbetler” isimli eseri üzerine yaptığımız değerlendirme yazımızı sona erdirmeden önce bir konuya daha değinmekte fayda görüyoruz. Değerli hocamızın eserleri ne yazık ki çok kötü baskılarla okuyuculara sunuluyor. Düzgün bir editörlük çalışması yapılmadan; yazılar, imlâ ve noktalama açısından gözden geçirilmeden özensizce hazırlanıyor. Ayrıca birçok eserin de baskısı bulunmuyor. İnşallah bahsettiğimiz bu eksiklikler giderilerek daha güzel baskılarla hazırlanmış Arvasi Hoca külliyatına yakın zamanda kavuşuruz.

kelâmbaz

59

“

Sale gibi Savary

de Muhammed’i [Aleyhisselam] “muazzam” ve “fevkalade” bir insan, savaş meydanında bir “dâhi”, mensupları arasında sadakati ilham etmeyi bilen bir adam olarak takdim eden uzun bir giriş yazdı. Napoleon, bu tercümeyi, kendisini 1798’de Mısır’a götüren gemide okudu.

Peygamberi, dâhi bir general ve hakîm bir kanun koyucu olarak resmeden Savary’nin portresinden ilham alarak “Yeni Muhammed” olmaya talip oldu ve Kahire ulemasının kendisini ve Fransız askerlerini, Mısır’ı Osmanlı sultasından kurtarmaya gelen İslam’ın dostları olarak görmesini ümit etti.

Sale’in tercümesi, İngiltere’de yaygın şekilde okunuyor ve takdir ediliyordu. Birçok okuyu-

62

kelâmbaz

cusunun nazarında, Muhammed [Aleyhisselam] kilise karşıtı cumhuriyetçiliğin sembol şahsiyeti hâline gelmişti. Tercüme, İngiltere dışında da tesirliydi. Birleşik Devletler kurucu babalarından Thomas Jefferson 1765’te Williamsburg’deki bir kitapçıdan bir nüsha satın almış ve Kur’an ona mezhepleri aşan felsefi deizm telakkisinin idrakinde yardımcı olmuştu. (Thomas Jefferson’a ait bu nüsha, Kongre kütüphanesinde tutulmakta ve 2007 senesinde Keith Ellison’ın yemininden itibaren Müslüman meclis üyelerinin kongre yeminleri için kullanılmaktadır.) Almanya’da ise Johann Wolfgang von Goethe; Sale’in versiyonunun bir tercümesini okumuş ve bu kitap onun, Muhammed’in [Aleyhisselam] vahiy sahibi bir şair ve numune bir peygamber olduğuna dair gitgide kuvvetlenen anlayışına renk vermiştir [anlayışına şekil ve istikamet vermiştir].

[Tercümanın notu: Biz Müslümanlar Kur’an’ı Peygamber Aleyhisselam’ın sözü olarak değil, kelâm-ı ilâhî olarak bildiğimiz için Resûlullâh’ı şair olarak bilmeyiz. Bizzat Kur’ân-ı Kerîm bize bunu haber vermektedir. O bir şair değil fakat Allahü Teâlâ’nın resulüydü.]

Fransa’da, Voltaire de Sale’in tercümesini hayranlıkla zikredenlerdendi. Dünya tarihine dair Essai Sur Les Mœurs Et L’esprit Des Nations (1756) isimli eserinde, Muhammed’i [Aleyhisselam]; hurafeleri ortadan kaldıran, yoldan çıkmış ve yozlaşmış ruhban sınıfının kuvvetini yok eden ilham sahibi bir reformist olarak tasvir ediyordu.

[Tercümanın notu: Aynı Voltaire’in Muhammed Aleyhisselam’a çirkin taarruzları da vardır.]

18. asrın sonunda, Britanya Whig Partisi üyesi Edward Gibbon (ki doyumsuz bir Sale ve Voltaire okuruydu) The History of the Decline and Fall of the Roman Empire (1776-1789) isimli eserinde Peygamber’i [Aleyhisselam] coşkulu ve hararetli sözlerle takdim ediyordu: “Mahomet’in akidesi şek ve şüphe, müphem ve muğlaklıktan âri idi. Kur’an, Tanrı’nın birliğinin aziz ve muhteşem bir delilidir. Mekke’nin [yani Mekke’de ortaya çıkmış] Peygamberi [Aleyhisselam], ‘Doğan ve yükselen ne varsa o mutlaka zeval bulur ve batar, doğan [dünyaya gelen] ne varsa o mutlaka ölür, bozulabilecek ne varsa o çürür ve helak olur.’ aklî kaidesine istinaden putlara ve insanlara, yıldızlara ve gezegenlere tapmayı reddetti. Kâinatın yaratıcısında

[Kâinatın yaratıcısı olarak]; onun aklî şevki, aklımıza gelebilecek en gizli düşüncelerdeki şekil ve mekânlardan, misal, suret ve teşbihlerden münezzeh, kendisinden ahlakî ve zihnî bütün mükemmeliyeti aldığı, kendi mahiyetinin [tabiatının, varlığının] vücûbu [ilzâmı, gerekliliği] ile var olan nihayetsiz ve ebedî [sonsuz] bir varlığı buldu [ona teslim oldu] ve ona taptı. Filozof bir deist, Muhammedîlerin popüler akidesine katılabilir [tâbi olabilir]: O akide ki bizim mevcut fakültelerimiz [fakültelerdeki fikir adamlarımız] için belki de fazla haşmetli ve yüce.”

Fakat belki de Peygamberi en samimi şekilde dikkate alan, Claude-Étienne Savary’nin 1783’te yaptığı tercümeyi okuduktan sonra kendisini “Yeni Muhammed” olarak lanse eden Napoleon Bonaparte idi. [Tercümanın notu: Bonaparte, Hazret-i Peygamber’den etkilenmekle beraber, abartılı tavırlarının Mısır’ı işgali sırasında Müslümanların aklını çelmeye mebni olduğunu düşünenler de vardır.] Savary, tercümesini Mısır’da yaptı. Orada, Arap lisanının mûsikisi [lisanın ahengi ve letafeti] ile kuşatılmış bir vaziyetteyken Arabî bir metnin güzelliğini Fransızcaya tercüme etmeye gayret etti. Sale gibi Savary de Muhammed’i [Aleyhisselam] “muazzam” ve “fevkalade” bir insan, savaş meydanında bir “dâhi”, mensupları arasında sadakati ilham etmeyi bilen bir adam olarak takdim eden uzun bir giriş yazdı. Napoleon, bu tercümeyi, kendisini 1798’de Mısır’a götüren gemide okudu. Peygamberi, dâhi bir general ve hakîm bir kanun koyucu olarak resmeden Savary’nin portresinden ilham alarak “Yeni Muhammed” olmaya talip oldu ve Kahire ulemasının kendisini ve Fransız askerleri Mısır’ı Osmanlı sultasından kurtarmaya gelen İslam’ın dostları olarak görmesini ümit etti. [Tercümanın notu: Bonaparte, hayalinde kendisini bu rolde görmüş veya savaş ve taktik icabı bu tavrı sergilemiş olabilir.] Hatta kendisinin Mısır’a gelişinin Kuran’da haber verildiğini dahi iddia etti.

Napoleon’un; İslam’ı saf [ve salt] monoteizm olarak gören, oldukça idealize, kitabî, aydınlanmacı bir İslam anlayışı vardı. Aslında Mısır seferinin hüsranla neticelenmesi, kısmen kendi İslam anlayışı ile Kahire ulemasının dininin birbirinden çok farklı olması sebebiyleydi. Bununla birlikte kendisini “Yeni Muhammed” olarak görmekte yalnız değildi: Goethe; iştiyakla,

imparatoru [Bonaparte’ı], Dünya’nın Muhammed’i (‘Mahomet der Welt’) olarak ilan etti ve Fransız yazar Victor Hugo, imparatoru “Batı’nın Muhammed’i” (‘Mahomet d’occident’) olarak tasvir etti. Napoleon’un kendisi, ahir ömründe, Saint Helena adasında sürgünken ve mağlubiyeti hakkında uzun uzun düşündüğü sırada Muhammed [Aleyhisselam] hakkında yazdı ve onun mirasını “tarihin seyrini değiştiren muazzam insan” olarak müdafaa etti. Napoleon’un Muhammed [aleyhisselam] tasavvuru; fatih ve kanun koyucu, mukni [ikna edici, güçlü] ve karizmatik yönleriyle Napoleon’a benziyordu fakat öyle bir Napoleon ki çok daha muvaffak [başarılı, galip] ve Güney Atlantik’te rüzgârlı, soğuk bir adaya hiçbir zaman sürülmemiş bir Napoleon…

Muhammed’in [Aleyhisselam] dünyanın en muazzam kanun koyucularından biri olduğu fikri 20. asırda da devam etti. Alman asıllı Amerikan heykeltıraş Adolph A. Weinman, Amerikan Yüksek Mahkemesinin ana meclis salonunda duran 1935 tarihli frizinde, Muhammed’i [Aleyhisselam] 18 kanun koyucu arasında resmetmiştir. Birçok Avrupalı Hristiyan, mensubu oldukları kiliseleri, Muhammed’in [Aleyhisselam] hususi olarak Müslümanların peygamberi olduğunu tasdike çağırdı. Katolik İslam bilginlerinden [araştırmacılarından] Louis Massignon ve Hans Küng veya İskoç Protestanlarından İslam bilgini [araştırmacısı] William Montgomery Watt’a göre böylesine bir tanıma, Hristiyanlar ve Müslümanlar arasında yapıcı ve barışçı diyalogun teşviki için en iyi yoldu. [Tercümanın notu: Biz Müslümanlar; Resûlullâh’ın, kıyamete kadar bütün zaman ve beldelerin halklarına peygamber olarak gönderildiğine inanırız. Bu bakımdan yazıda zikredilen diyaloğun teklif edildiği şekilde gerçekleşmesi İslam akidesi ile bağdaşmaz.]

[Yazının devamında son paragrafta yazar, günümüz çatışma ortamında Batılı aşırı sağcılar tarafından propagandası yapılan negatif Müslüman ve Muhammed Aleyhisselam portrelerinden ve radikal Müslümanların menfi hareketlerinden bahsedip Muhammed Aleyhisselam’ın sıhhatli bir şekilde tanınamadığını ifade etmektedir.

Yazının yukarıdaki kısmıyla doğrudan bir alakası olmaması sebebiyle çeviri burada sonlandırılmıştır.]

kelâmbaz

63

Orta öğretim kurumları olan paideuterionlar bugün Çemberlitaş olarak bilinen Konstantin Forumu ve devamında yer alan Mese caddesi üzerinde bulunuyordu.

Alfabe öğretiminde balmumu tabletler ya da taş tahtalar kullanılıyordu. Grammatikesin cemiyet içinde oldukça önemsiz bir yere sahip olduğu kaydediliyor. Kamusal eğitim; hocanın sopasının, sonu gelmez tekrarların ve ezberlerin silinmez bir izini bırakarak büyük oranda ilk düzeyde kalıyordu. Bu yönüyle bu sistemin ağır aksak değişmekte olan eğitim sistemimizle benzerlik taşıdığını söylemek çok da yersiz olmaz.

Bir sonraki aşama olan ortaöğretim (paideuterion) daha yüksek ücret alan, gramere o kadar da ağırlık vermeden bir dizi seçilmiş klasik yazarı, çoğunlukla şairleri ve hepsinden de çok Homeros’u öğreten bir “maistor” yönetimi altındaydı.

Bu öğretmenlerin çalışma sahası, tıpkı bugün olduğu gibi kamu hizmetinde ve özel olmak üzere keskin bir şekilde ayrılmıştı ve teftiş ediliyordu. Çoğunlukla öğretmenin (maistor) yanında bir yardımcısı (proximos) olurdu. Maistor, dersini daha çok ileri düzeydeki öğrencilere anlatır; onlar da haftada iki kez maistor denetiminde gençlere anlatırdı. Maistor tarafından burada izlenen metot, antik dönemden beri tatbik edilegelen dört evreden oluşurdu. Bu evreler; düzeltme (diorthosis), yüksek sesle okuma (anagnosis), açıklama (exegesis) ve eleştiriden (krisis) oluşuyordu.

Düzeltme (diorthosis) ile kastedilen, hocanın ve öğrencilerin elindeki metinlerin, bütünüyle aynı olduğundan emin olmak için karşılaştırılmasıydı. Bu metot, İslami medreselerde de tatbik edilegelmiştir. Ardından metin, vurgulama ile okunuyordu. Bunun yapılması gerekiyordu zira antik dönemde kelimeler hiçbir şekilde ayrılmadan, müthiş girift bir dilde ve noktalama işaretleri konmadan yazılırdı. Söz gelimi Tukydides’in

ya da Homeros’un eseri yüksek sesle okunuyor, önce dil bilimsel, takiben tarihî olarak açıklanıyordu. Son olarak krisis geliyordu ki bu, edebî bir eleştiri olmaktan çok, antik metinlerden çıkarılabilecek ahlaki dersleri işaret ediyordu.

Bu eğitimin sonunda, mezun olan bir Bizanslının edinmesi hedeflenen temel beceri, karmaşık bir ifade yapısı demek olan retorikti. Bu, günümüz insanı için ne kadar akıl dışı ve kabul edilemez ise entelektüel bir Bizanslı için o kadar vazgeçilmezdi. Şöyle ki zikredilen eğitimin neticesinde yazılan bir mektuba hâkim olan dil, genellikle ağdalı ve basit ifade tarzlarından kaçınılmış, tumturaklı olmak zorundaydı. Kimi zaman, yazışanlar, iletişimlerinin amacının ne olduğunu anlamakta zorluk çekiyordu. Çoğu kez mesajı götürene, gerçek mesajı sözlü olarak aktarması konusunda talimat veriliyordu.

Ne yazık ki orta eğitim taşradaki büyük kentlerin hiçbirinde, hatta imparatorluğun ikinci en büyük kenti olan Selanik’te bile verilemiyordu.

Bu nedenle azimli ve ihtiraslı taşra aristokratları, çocuklarını Konstantinopolis’e göndermek zorundaydı. İkbal hırsına kurban edilen 10-12 yaşlarındaki bu genç Grekler, şehirdeki memur veya yüksek din görevlisi akrabalarının yanında kalıyordu. Dolayısıyla aristokrasinin en belirgin özelliklerinden biri olan aile bağlarının güçlü olması ve kuşaktan kuşağa aktarılmasında önemli bir rol oynuyordu. Sıradan ailelerin çocukları için Konstantinopolis’e gelme zorunluluğu ve mali giderler, hâliyle okumalarının önünde aşılması güç bir engel oluşturuyordu.

kelâmbaz

Resimde bir maistor yanında yardımcısıproximos ile dersi okutması tasvir ediliyor. Maistor dersini daha çok ileri düzeydeki öğrencilere anlatır, onlar da haftada iki kez maistor denetiminde daha gençlere anlatırlardı.

65

eğitimlerini pratik bir amaca yönelttiklerini söyleyebiliriz. Geri kalan kesim açısından bu zihnin bir eğitimi, şartlar gerektiğinde şık bir mektubu kaleme alma yeteneği ve her şeyden çok da kültürü oluşturan klişelerin yaygın bir parçasıydı.

Yüksek öğrenimin standart içeriğini retorik, matematik, felsefe, teoloji, hukuk ve müzik oluşturuyordu. Bununla birlikte felsefe ve fen bilimlerinde derinleşmek isteyenler Atina ve İskenderiye’ye, hukuk için Beyrut’a, tıp için Bergama ve İskenderiye’ye ulaşmak zorundaydı. Şunu da söylemeliyiz ki antik dünyada ve Bizans’ta belirli bir diploma derecesine giden bir müfredat sunan disiplinlere mensup bir konsorsiyumdan bahsetmek güç. Bugünkü manada üniversiteye en yakın kurum olan Büyük Saray’ın bünyesindeki Konstantinopolis okulundan da bir sonraki makalemizde bahsedelim.

Kaynak ve İlave Okuma Cyril Mango, “Bizans - Yeni Roma İmparatorluğu” Michel Kaplan, “Bizans’ın Altınları” Judith Herrin, “Bizans - Bir Ortaçağ İmparatorluğunun Şaşırtıcı Yaşamı”

“

Konstantinopolis’in

meslek erbabı sınıflarının 12’nci yüzyılda ulaştığı refahın canlı bir resmini görmek için Theodoros Ptokhoprodromos isimli bir şairin aşağıdaki sözlerine bakmamız yeterli olacaktır.

Theodoros, kendini yoksul düşmüş bir rahip olarak tanıtır ve babasının ona eğitimin yüceliği ile ilgili verdiği tavsiyeleri ve ikazlarını aktarır. Babası ona, “Oğlum, derslerini elinden geldiği kadar öğren. Şu adama bak evladım: Eskiden yayaydı, şimdiyse çok değerli koşumlara sahip şişman bir katırı var. Oradakine gelince talebeyken ayakları çıplaktı, şimdi sivri burunlu çizmelerine bak bir de! Ya şu diğeri, talebelikte saçını hiç taramazdı, şimdiyse saçı çok güzel taranmış ve bukleleriyle mağrur. Beriki, okul günlerinde hamamın yanına bile uğramadığı için onun badem büyüklüğünde bitleri vardı. Şimdiyse haftada üç gün yıkanıyor. Kesesi de imparator Manuel’in sureti bulunan altınlarla dolu.” demiştir.

kelâmbaz

67