PİSA_Fen_sorulari_YGS

PĠSA SINAVINDA 8. ve 9.sınıf ÖĞRENCĠLERĠNE SORULAN FEN OKUR YAZARLIĞI SORULARI YGS, LYS, SBS Adaylarına incelemelerini öneririm. yararlı olabilir.

www.kemalturkeli.com kemal_turkeli@yahoo.com

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 1

GÜN IġIĞI Aşağıdaki parçayı okuyunuz ve ilgili soruları yanıtlayınız.

22 HAZĠRAN 2002’DE GÜN IġIĞI

Bugün, Kuzey Yarım Küre en uzun gününü yaşarken, Avustralyalılar en kısa günlerini yaşayacaklar.

Avustralya Melbourne’de, * Güneş 7:36’da doğacak, akşam 5:08’de batacak ve 9 saat, 32 dakika gün ışığı verecektir.

Astronomi Derneği’nin Başkanı Bay Perry Vlahos, Kuzey Yarıküre ve Güney Yarıküre’deki mevsim farklılıklarının Dünya’nın 23 derece eğik oluşuna bağlı olduğunu açıkladı.

Bu günü, Güney Yarım Küre’de yılın en uzun günü olan, Güneş’in 5:55’de doğup, akşam 8:42’de batacağı ve 14 saat, 47 dakika gün ışığı vereceği 22 Aralık günüyle karşılaştırın.

*Melbourne (Melbörn), ekvatorun güneyinde, yaklaĢık 38 derece enleminde olan Avustralya‟daki bir Ģehirdir.

Soru 1.1: GÜN IġIĞI

S129Q01

Hangi ifade, Dünya‟da gece ve gündüzün oluĢum nedenini açıklar?

A B C D

Dünya‟nın kendi ekseni etrafında dönmesi GüneĢ‟in kendi ekseni etrafında dönmesi Dünya‟nın ekseninin eğik olması Dünya‟nın, GüneĢ‟in etrafında dönmesi

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 2

S129Q02 - 01 02 03 04 11 12 13 21 99

Soru 1.2: GÜN IġIĞI

ġekilde GüneĢ‟ten, Dünya üzerine gelen ıĢık ıĢınları gösterilmektedir.

GüneĢ’ ten gelen ıĢık

Dünya ġekil: GüneĢ’ten gelen ıĢık ıĢınları

Bugünün Melbourne‟da en kısa gün olduğunu varsayınız.

Dünya‟nın eksenini, Kuzey Yarıküre‟yi, Güney Yarıküre‟yi ve ekvatoru Ģekil üzerinde her bir parçanın adını yazarak gösteriniz.

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 3

_______________________________________ __________________________________ KLONLAMA Aşağıdaki gazete makalesini okuyunuz ve ilgili soruları yanıtlayınız.

YaĢayan canlılar için bir kopyalama makinesi mi?

1997’de yılın hayvanının seçilmesi için bir yarışma olsaydı, hiç şüphesiz Dolly kazanırdı! Fotoğrafta gördüğünüz Dolly İskoçyalı bir koyundur. Ama, Dolly 5 sıradan bir koyun değildir. O, diğer bir koyunun klonudur. Klon, kopya anlamına gelir. Klonlama, ‘tek bir ana kopyadan’ kopyalama anlamına gelir. Bilim adamları, ‘ana kopya’ görevi gören bir koyunun 10 tıpatıp aynısı bir koyunu (Dolly) yaratmayı başardılar.

Koyun için bu ‘kopyalama makinesini’ tasarlayan İskoçyalı bilim adamı Ian Wilmut idi. O, yetişkin bir koyunun (1.

15 koyun) memesinden çok küçük bir parça aldı. Bu küçük parçadan hücre çekirdeğini ayırdı, sonra diğer bir (dişi) koyunun (2.

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

koyun) yumurta hücresine bu çekirdeği aktardı. Ama o, önce bu yumurta 20 hücresinden üretilen bir kuzuda, 2. koyunun özelliklerini belirleyecek olan materyalleri, bu yumurta hücresinden ayırdı. Ian Wilmut, 2. koyunun işlemden geçirilen bu yumurta hücresini diğer bir 25 (dişi) koyunun (3. koyun) rahmine yerleştirdi. 3. koyun hamile kaldı ve bir kuzusu oldu: Dolly.

Bazı bilim adamları birkaç yıl içerisinde insanları da klonlamanın olanaklı olacağını 30 düşünmektedirler. Ama pek çok ülke, insanların klonlanmasını yasaklayıcı yasalar çıkarmaya daha şimdiden kararlıdır.

Sayfa 4

S128Q01

Soru 2.1: KLONLAMA Dolly hangi koyunun tıpatıp aynısıdır?

A B C D

1. koyun 2. koyun 3. koyun Dolly‟nin babası

S128Q02

Soru 2.2: KLONLAMA KullanılmıĢ olan meme parçası 15. satırda “çok küçük bir parça” olarak tanımlanıyor.

Makaleden, “çok küçük bir parça” nın ne anlama geldiğini bulabilirsiniz. “Çok küçük bir parça” Ģudur: A B C D

bir hücre. bir gen. bir hücre çekirdeği. bir kromozom.

S128Q03

Soru 2.3: KLONLAMA Makalenin son cümlesinde, pek çok ülkenin insanların klonlanmasını yasaklayıcı yasalar çıkarmaya daha Ģimdiden kararlı oldukları anlatılıyor.

Bu karar için, iki olası neden aĢağıda belirtilmiĢtir.

Bu nedenler bilimsel nedenler midir?

Her biri için “Evet” ya da “Hayır‟ı” daire içine alınız.

Neden:

Bilimsel mi?

Klonlanan insanlar, normal insanlara göre bazı hastalıklara daha fazla duyarlılık gösterebilirler.

Evet / Hayır

Ġnsanlar, Yaratıcı‟nın görevini üstlenmemelidir.

Evet / Hayır

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 5

SERA Okuma parçalarını okuyunuz ve ilgili soruları yanıtlayınız.

SERA ETKĠSĠ: GERÇEK MĠ YOKSA DÜġSEL MĠ?

Canlılar yaĢamak için enerjiye gereksinim duyarlar. Dünya üzerinde yaĢamın devamını sağlayan enerji, çok sıcak olduğu için enerjisini uzaya yayan GüneĢ‟ten gelir. Bu enerjinin çok küçük bir oranı Dünya‟ya ulaĢır.

Dünya‟nın atmosferi, gezegenimizin üzerinde koruyucu bir örtü etkisi yaratır, havasız bir ortamda olabilecek sıcaklık değiĢimlerini engeller.

GüneĢ‟ten gelen, ıĢınlar halinde yayılan enerjinin çoğu Dünya‟nın atmosferinden geçer.

Dünya bu enerjinin bir bölümünü emer, bir bölümü de Dünya yüzeyinden tekrar yansıtılır. Bu yansıtılan enerjinin bir bölümü atmosfer tarafından emilir.

Bunun sonucunda Dünya yüzeyi üstündeki ortalama sıcaklık, atmosferin yokluğu durumunda olabilecek sıcaklıktan daha yüksektir. Dünya‟nın atmosferi bir sera ile aynı etkiye sahiptir, bundan dolayı sera etkisi terimi kullanılmaktadır.

Yirminci yüzyılda sera etkisinden daha çok bahsedildiği söylenmektedir.

Dünya atmosferinin ortalama sıcaklığının arttığı bir gerçektir. Karbon dioksit yayılımındaki artıĢın, yirminci yüzyıldaki sıcaklık artıĢının temel kaynağı olduğu gazete ve dergilerde sıklıkla söylenmektedir.

Ali adında bir öğrenci, Dünya atmosferinin ortalama sıcaklığı ve Dünya üzerinde karbon dioksit yayılımındaki artıĢ arasındaki olası iliĢkiye ilgi duyar.

O, bir kitaplıkta aĢağıdaki iki grafiğe rastlar.

20 Karbon dioksit yayılımı (yılda bin milyon ton ) 10

1860

1870

1880

1890

1900

1910

1920

1930

1940

1950

1960

1970

1980

1990

1930

1940

1950

1960

1970

1980

1990

Yıllar

Dünya atmosferinin ortalama sıcaklığı ( C)

15,4

15,0

14,6 1860

1870

1880

1890

1900

1910

1920

Yıllar

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 6

Ali, bu iki grafikten Ģu sonuca varır: Dünya atmosferinin ortalama sıcaklık artıĢının, karbon dioksit yayılımındaki artıĢa bağlı olduğu kesindir.

Soru 3.1: SERA

S114Q03- 01 02 11 12 99

Grafiklerde Ali‟nin ulaĢtığı sonucu destekleyen nedir? ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

S114Q04 – 0 1 2 9

Soru 3.2: SERA

Ceren adında baĢka bir öğrenci, Ali‟nin varmıĢ olduğu sonuca katılmamaktadır. O, iki grafiği karĢılaĢtırır ve grafiğin bazı bölümlerinin Ali‟nin sonucunu desteklemediğini söyler.

Grafiklerin, Ali‟nin sonucunu desteklemeyen bölümlerine bir örnek veriniz. Yanıtınızı açıklayınız. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

Soru 3.3: SERA

S114Q05- 01 02 03 11 12 99

Ali, Dünya atmosferinin ortalama sıcaklığındaki artıĢın, karbon dioksit yayılımındaki artıĢtan kaynaklandığı konusunda vardığı sonuçlarda ısrar etmektedir. Ama Ceren, onun sonuca varması için henüz erken olduğunu düĢünmektedir. Ceren, Ģöyle söylemektedir: “Bu sonucu kabul etmeden önce, sera etkisine neden olabilecek diğer etkenlerin sabit olduğundan emin olmalısın.”

CEREN‟IN SÖYLEMEK ISTEDIĞI ETKENLERDEN BIRINI BELIRTINIZ.

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 7

_______________________________________ _________________________________ GĠYSĠLER Parçayı okuyunuz ve ilgili soruları yanıtlayınız.

GĠYSĠLERLE ĠLGĠLĠ BĠR YAZI Bir grup Ġngiliz bilim adamı, konuĢma engelli çocuklara „konuĢma‟ gücü verecek „akıllı‟ giysiler üretiyor. Benzeri olmayan bir elektro tekstil ürününden yapılan ve ses üreten bir aygıta bağlanmıĢ yelek giyen çocuklar, dokunmaya duyarlı kumaĢa hafifçe vurarak konuĢmalarının baĢkaları tarafından anlaĢılabilir duruma gelmesini sağlamaktadırlar.

Bu kumaĢ, normal kumaĢ ve içine kusursuz bir Ģekilde yerleĢtirilmiĢ karbon iplikçikler sayesinde elektriği iletebilen bir fileden yapılmıĢtır. KumaĢ üzerine basınç uygulandığında, iletken iplikçiklerden geçen sinyaller değiĢtirilir ve bir bilgisayar devresi kumaĢa nerede dokunulduğunu belirler. Daha sonra, bu devre kendisine bağlı olan ve iki kibrit kutusundan daha büyük olmayan bir elektronik aracın tetiklemektedir.

Bilim adamlarından birisi Ģöyle söylemektedir: “ĠĢin en çarpıcı kısmı, kumaĢı nasıl dokuduğumuz ve sinyalleri onun içinden nasıl gönderdiğimizdir - onu normal bir kumaĢta var olan dokunuĢ Ģekli içerisine, kimsenin göremeyeceği Ģekilde yerleĢtirebiliriz.”

Bu kumaĢ, zarar görmeksizin yıkanabilir, nesnelerin etrafına sarılabilir ya da sıkılıp top durumuna getirilebilir. Bilim adamları, onun toptan üretiminin ucuz olacağını da ileri sürmektedirler.

Kaynak: Steve Farrer, `Ġç etkileĢimli kumaĢ, kıyafetlerde malzeme hediyesi umudu uyandırıyor‟(„Interactive fabric promises a material gift of the garb’), Avustralya, 10 Ağustos 1998.

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 8

S213Q01

Soru 4.1: GĠYSĠLER

Makalede ileri sürülen aĢağıdaki savlar, laboratuardaki bilimsel araĢtırmalarla test edilebilir mi?

Her biri için “Evet” ya da “Hayır‟ı” daire içine alınız.

KumaĢ

Sav, laboratuardaki bilimsel araĢtırmalarla test edilebilir mi?

zarar görmeden yıkanabilir.

Evet / Hayır

zarar görmeden nesnelerin etrafına sarılabilir.

Evet / Hayır

zarar görmeden sıkılıp top biçimine getirilebilir.

Evet / Hayır

toptan üretimi ucuzdur.

Evet / Hayır

Soru 4.2: GĠYSĠLER

S213Q02

AĢağıdaki laboratuar araçlarından hangisi kumaĢın elektriği ilettiğini deneyebilmemiz için gerekecek araçlar arasında yer alabilir?

A B C D

Voltmetre IĢık kutusu Mikrometre Ses ölçer

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 9

GRAND KANYON (BÜYÜK KANYON) Grand Canyon (Büyük Kanyon) Amerika BirleĢik Devletleri‟ndeki bir çöldedir. Burası, birçok kaya katmanını içeren çok geniĢ ve derin bir kanyondur. GeçmiĢ bir zaman diliminde yerkabuğunda meydana gelen hareketler bu katmanları yukarıya doğru itmiĢtir. Günümüzde bu kanyonun bazı bölümleri 1.6 km derinliğindedir. Kanyonun dibinde Colorado Nehri akmaktadır.

AĢağıda Büyük Kanyon' un güney kenarından çekilmiĢ bir resmi görülmektedir. Kanyon 'un bu resminde birkaç değiĢik kaya tabakası görülebilmektedir.

KireçtaĢı (A) Kilin sıkıĢması ile oluĢan tortul kayaç (A) KireçtaĢı (B) Kilin sıkıĢması ile oluĢan tortul kayaç (B) Kilin sıkıĢması ile oluĢan tortul kayaçlar ve granit

S426Q07

Soru 5.1: GRAND KANYON (BÜYÜK KANYON)

Büyük Kanyon millî parkını her yıl yaklaĢık beĢ milyon dolayında insan ziyaret etmektedir. Bu kadar çok ziyaretçinin parka zarar vereceğinden kaygı duyulmaktadır.

AĢağıdaki sorular bilimsel araĢtırmayla yanıtlanabilir mi? Her soru için "Evet" ya da "Hayır" kutularından birini yuvarlak içine alınız.

Bu soru, bilimsel araĢtırma ile cevaplanabilir mi?

YürüyüĢ yolları ne kadar toprak erozyona neden olmaktadır?

Evet / Hayır

Park alanı 100 yıl önce olduğu kadar güzel mi?

Evet / Hayır

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 10

S426Q03

Soru 5.2: GRAND KANYON (BÜYÜK KANYON)

Büyük Kanyon' da hava sıcaklığı 0 oC 'ın altındaki sıcaklıklardan 40 oC'ın üstündeki sıcaklıklara kadar değiĢebilmektedir. Burası bir çöl alanı olmasına karĢın, kayalardaki çatlaklarda bazen su bulunabilmektedir. Bu sıcaklık değiĢimleri ve çatlaklardaki su kayaların parçalanmasını nasıl hızlandırabilmektedir?

A B C D

Donan su, sıcak kayaları eritir.

Su, kayaları birbirine yapıĢtırır.

Buz kayaların yüzeyini düzleĢtirir.

Kaya çatlaklarında donan su genleĢir.

S426Q05

Soru 5.3: GRAND KANYON (BÜYÜK KANYON)

Büyük Kanyon‟un “KireçtaĢı (A)” olarak belirtilen tabakasında deniztarağı, balık ve mercan gibi birçok deniz hayvanının fosilleri bulunmaktadır. Bu fosillerin orada bulunabilmeleri için milyonlarca yıl önce ne olmuĢtur?

A Eski zamanlarda insanlar okyanustan oraya su ürünleri getirmiĢlerdir.

B Bir zamanlar okyanuslarda büyük dalgalar oluĢtu ve bunlar deniz yaĢamını karalara sürükledi.

C O zamanlarda okyanus buraları kaplamıĢtı, sonra sular eski yerine çekildi.

D Bazı deniz hayvanları, denize göç etmeden önce bir süre karada yaĢadılar.

S426Q10S

Soru 5.4: (TUTUM) AĢağıdaki ifadelere ne derecede katılıyorsunuz?

Her sırada sadece bir kutuyu işaretleyiniz.

Tümüyle Katılıyorum

a) b)

c)

Fosiller üzerinde düzenli çalışmalar yapılması önemlidir.

Katılıyorum

Katılmıyorum

Hiç Katılmıyorum

1

2

3

4

Millî parkları zarara uğramaktan korumak için alınacak önlemler bilimsel kanıtlara dayanmalıdır.

1

2

3

4

Yer kabuğundaki jeolojik katmanlar üzerinde bilimsel araştırmalar yapılması önemlidir.

1

2

3

4

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 11

GÜNEġTEN KORUYUCULAR Jale ve Osman, güneĢten koruma ürünlerinden hangisinin ciltleri için en iyi korumayı sağladığını merak ettiler. GüneĢten koruma ürünleri için, her ürünün güneĢ ıĢığındaki ultraviyole ıĢınlarını ne derecede emdiğini gösteren bir Güneşten Koruma Faktörü (GKF) tanımlanmıĢtır. GKF‟si yüksek olan bir güneĢten koruyucu, GKF‟si düĢük olan bir güneĢten koruyucuya göre cildi daha uzun süre korur.

Jale, bazı güneĢten koruma ürünlerini birbiriyle karĢılaĢtırmak için bir yol düĢündü. Osman ile birlikte aĢağıdaki malzemeleri topladılar: güneĢ ıĢığını emmeyen (geçiren) iki temiz plastik tabaka; bir adet ıĢığa duyarlı kağıt; mineral yağ (M) ve çinko oksit (ZnO) içeren bir krem S1, S2, S3 ve S4 adını verdikleri dört farklı güneĢten koruma ürünü.

Jale ve Osman, mineral yağı güneĢ ıĢınlarının çok büyük bir kısmını geçirdiği için, çinko oksidi de güneĢ ıĢınlarının tamamına yakınını geçirmediği için seçtiler.

Osman, bir plastik tabaka üzerinde yuvarlak içine alınmıĢ yerlerin her birine her maddeden birer damla koydu sonra bunların üzerini ikinci bir plastik tabaka ile kapattı. Bu plastik tabakaların üzerine büyük bir kitap yerleĢtirerek üstten iyice bastırdı.

M

S1

S2

ZnO

S3

S4

Daha sonra,Jale hazırladıkları plastik tabakaları ıĢığa duyarlı kâğıdın üzerine koydu. IĢığa duyarlı kâğıt, güneĢ ıĢığında tutulduğu süreye göre koyu griden beyaza ( ya da çok açık griye) doğru renk değiĢtiren bir kâğıttır. En sonunda da, Osman hazırladıkları bu tabakaları güneĢli bir yere koydu.

plâstik tabakalar IĢığa duyarlı kağıt

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 12

Soru 6.1: GÜNEġTEN KORUYUCULAR

S447Q02

AĢağıdaki ifadelerden hangisi, güneĢten koruyucuların etkililiğini karĢılaĢtırma amacıyla yapılan bir çalıĢmada mineral yağ ve çinko oksidin rolünün bilimsel tanımıdır?

A B C D

Mineral yağ ve çinko oksidin ikisi de etkisi araĢtırılan birer etkendir.

Mineral yağ test edilen bir etken, çinko oksit ise karĢılaĢtırma için kullanılan bir maddedir.

Mineral yağ karĢılaĢtırma için kullanılan bir madde, çinko oksit ise test edilen bir etkendir.

Mineral yağ ve çinko oksidin ikisi de karĢılaĢtırma için kullanılan birer maddedir.

Soru 6.2: GÜNEġTEN KORUYUCULAR

S447Q03

Jale ve Osman'ın yanıtlamaya çalıĢtığı soru aĢağıdakilerden hangisidir?

A B C D

GüneĢten koruyucu maddelerden her birinin koruma gücü diğerlerine kıyasla nasıldır?

GüneĢten koruyucular cildi ultraviyole ıĢınlarından nasıl korur?

Mineral yağdan daha az koruma sağlayan bir güneĢten koruyucu var mıdır? Çinko oksitten daha çok koruma sağlayan bir güneĢten koruyucu var mıdır?

Soru 6.3: GÜNEġTEN KORUYUCULAR

S447Q04

Ġkinci plastik tabakanın üzerine neden iyice bastırılmıĢtır?

A B C D

Damlaların kurumasını önlemek için Damlaları mümkün olduğunca yaymak için Damlaları yuvarlaklar içinde tutmak için Damlalara eĢit kalınlık vermek için

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 13

S447Q05 – 0 1 2 9

Soru 6.4: GÜNEġTEN KORUYUCULAR

IĢığa duyarlı kâğıt koyu gri renktedir; biraz güneĢ ıĢığında tutulduğu zaman açık gri renge dönüĢür, güneĢ ıĢığında uzun süre tutulduğunda beyaz renk alır.

AĢağıdaki Ģekillerden hangisi elde edilebilecek sonucu göstermektedir? Neden bunu seçtiğinizi açıklayınız.

C

A M

S1

S2

M

S1

S2

ZnO

S3

S4

ZnO

S3

S4

B

D M

S1

S2

M

S1

S2

ZnO

S3

S4

ZnO

S3

S4

Yanıt: .....................................................

Açıklama: ................................................................................................................ ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 14

MARY MONTAGU AĢağıdaki gazete yazısını okuyunuz. Soruları bu yazıya göre yanıtlayınız.

AġININ TARĠHÇESĠ Mary Montagu güzel bir kadındı. 1715 yılında çiçek hastalığına yakalandı. Hastalığı geçirdi; fakat izleri kaldı. 1717 yılında Türkiye'de yaşarken, bu ülkede yaygınca kullanılmakta olan ve adına aşılama denen bir tedaviyi gördü. Bu tedavide sağlıklı gencin derisi çizilerek ona zayıflatılmış çiçek virüsü veriliyordu. Kişi kısa bir süre için hasta oluyor, ancak hastalığı genellikle çok hafif bir şekilde geçiyordu.

Mary, bu aşılama yönteminin güvenli olduğuna inandı ve kendi oğlu ile kızının da bu şekilde aşılanmasına izin verdi.

1796 yılında Edward Jenner çiçek hastalığına karşı antikor geliştirmek için insandaki çiçek hastalığı virüsünü değil, ineklerde görülen çiçek hastalığı virüsünü kullanarak aşılama yöntemini geliştirdi. Jenner’in bulduğu bu aşılama yönteminin, çiçek hastalığı virüsü verilmesine kıyasla, yan etkileri daha azdır ve tedavi gören kişi virüsü başka insanlara bulaştıramaz. Bu tedâvi biçimi aşılama adıyla tanındı.

Soru 7.1: MARY MONTAGU

S477Q02

Ġnsanlar hangi çeĢit hastalıklara karĢı aĢılanabilir?

A B C D

Hemofili gibi kalıtsal hastalıklar Çocuk felci gibi virüslerin neden olduğu hastalıklar ġeker hastalığı gibi vücudun iĢlevsel bozukluklarından kaynaklanan hastalıklar Tedavisi olmayan her çeĢit hastalık

Soru 7.2: MARY MONTAGU

S477Q03

Hayvanlar ya da insanlar bakterilerin neden olduğu bulaĢıcı bir hastalığa yakalanır ve iyileĢirse, hastalığa neden olan bakteriler genellikle onlarda tekrar hastalık oluĢturamaz.

Bunun nedeni aĢağıdakilerden hangisidir?

A B C D

Vücudun, aynı çeĢitten bir hastalığa neden olabilecek bütün bakterileri öldürmüĢ olması Vücudun, bu tür bakterileri çoğalmadan önce öldürecek antikorlar yapmıĢ olması Alyuvarların, aynı çeĢit hastalığa neden olabilecek bütün bakterileri öldürmesi Alyuvarların, vücuttaki bu tip bakterileri yakalayarak vücuttan atması.

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 15

S477Q04 – 0 1 9

Soru 7.3: MARY MONTAGU

Özellikle küçük çocuklar ve yaĢlı insanların gribe karĢı aĢılanmaları önerilmektedir. AĢağıya bu öneri ile ilgili bir neden yazınız. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

S477Q10S

Soru 7.4: (TUTUM) AĢağıdaki ifadelere ne ölçüde katılıyorsunuz?

Her sırada sadece bir kutuyu işaretleyiniz.

Tümüyle Katılıyorum

a) b) c)

Yeni grip çeşitlerine karşı aşı geliştirmek için araştırma yapılmasından yanayım.

Bir hastalığın nedeni sadece bilimsel araştırmalarla belirlenebilir.

Hastalıklarla ilgili alışılmamış tedavi yöntemlerinin etkililik dereceleri bilimsel araştırmalarla incelenmelidir.

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Katılıyorum

Katılmıyorum

Hiç Katılmıyorum

1

2

3

4

1

2

3

4

1

2

3

4

Sayfa 16

ASĠT YAĞMURU AĢağıda, Caryatids adı verilen ve Atina Akropolünde 2500 yıl önce inĢa edilmiĢ olan heykellerin fotoğrafı görülmektedir. Heykeller, mermer adı verilen bir cins kayadan yapılmıĢtır. Mermer kireçtaĢından (kalsiyum karbonattan) oluĢmaktadır.

Orijinal heykeller 1980 yılında kopyalarıyla değiĢtirilerek Akropol müzesinin içine alındı. Bu heykeller asit yağmurundan zarar görmüĢlerdi.

Soru 8.1: ASĠT YAĞMURU

S485Q02 – 0 1 2 9

Normal yağmur, havadan bir miktar karbon dioksit emdiği için zayıf asit özelliği gösterir. Asit yağmuru, kükürt oksitler ve azot oksitler gibi gazları da emdiği için normal yağmura göre daha güçlü bir asit özelliği gösterir.

Havadaki kükürt oksitler ve azot oksitler nereden gelmektedir? ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 17

Asit yağmurunun mermer üzerindeki etkisi, bir gece boyunca mermer parçalarını sirke içine koyarak gösterilebilir. Sirke ve asit yağmuru yaklaĢık aynı derecede asit özelliğine sahiptir.

Mermer parçaları sirke içine bırakıldığında gaz kabarcıkları oluĢur. Kuru mermer parçasının deneyden önce ve sonraki kütlesi bulunabilir.

S485Q03

Soru 8.2: ASĠT YAĞMURU

Bir mermer parçasının gece boyunca sirke içine konmadan önceki kütlesi 2,0 gramdır.

Sonraki gün bu parça sirkeden çıkarılarak kurutulmuĢtur. KurutulmuĢ olan bu mermer parçasının kütlesi ne kadar olabilir?

A B C D

2,0 gramdan daha az Tam olarak 2,0 gram 2,0 ile 2,4 gram arasında 2,4 gramdan fazla

S485Q05 – 0 1 2 9

Soru 8.3: ASĠT YAĞMURU

Bu deneyi yapan öğrenciler mermer parçalarını bir gece boyunca saf (damıtılmıĢ) su içerine bıraktılar. Öğrencilerin, deneylerine bu iĢlemi de katmalarının nedeni nedir? ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

S485Q10N

Soru 8.4: (TUTUM) AĢağıdaki konularda verilecek bilgilere ne derecede ilgi duyuyorsunuz?

Her sırada sadece bir kutuyu işaretleyiniz. Çok fazla ilgi duyarım

d)

e)

f)

İlgi duyarım

Biraz ilgi duyarım

İlgi duymam

Hangi insan etkinliklerinin asit yağmurlarına en çok katkıda bulunduğunu bilmek

1

2

3

4

Asit yağmurlarına neden olan gazların çıkışını en aza indirecek teknolojiler hakkında daha çok bilgi edinmek

1

2

3

4

Asit yağmurundan zarar görmüş olan binaların onarılmasında kullanılan yöntemleri anlamak

1

2

3

4

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 18

S485Q10N

Soru 8.5: (TUTUM) AĢağıdaki ifadelere ne derecede katılıyorsunuz?

Her sırada sadece bir kutuyu işaretleyiniz.

Tümüyle Katılıyorum

Katılıyorum

Katılmıyorum

Hiç Katılmıyorum

a) Antik harabeleri korumak için alınacak önlemler, hasar nedenlerine ilişkin bilimsel bulgulara dayanmalıdır.

1

2

3

4

b) Asit yağmurlarının nedenleri hakkında ileri sürülen düşünceler bilimsel araştırmalara dayalı olmalıdır.

1

2

3

4

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 19

BEDEN EĞĠTĠMĠ HAREKETLERĠ Düzenli ve ölçülü beden eğitimi hareketleri sağlığımız için iyidir.

S493Q01

Soru 9.1: BEDEN EĞĠTĠMĠ HAREKETLERĠ

Düzenli beden eğitimi hareketlerinin yararları nelerdir? Her ifade için "Evet" ya da "Hayır" seçeneklerinden sadece birini yuvarlak içine alınız.

AĢağıda verilenler düzenli beden eğitimi hareketlerinin sağlayacağı bir yarar mıdır?

Beden eğitimi hareketleri, kalp ve dolaĢım hastalıklarından korunmaya yardımcı olur.

Evet / Hayır

Beden eğitimi hareketleri, sağlıklı bir beslenmeye götürür.

Evet / Hayır

Beden eğitimi hareketleri, fazla kilolardan korunmada yardımcı olur.

Evet / Hayır

S493Q03

Soru 9.2: BEDEN EĞĠTĠMĠ HAREKETLERĠ

Kaslar çalıĢtırıldığı zaman ne olur? Her ifade için "Evet" ya da "Hayır" seçeneklerinden sadece birini yuvarlak içine alınız.

Kaslar çalıĢtırıldığında aĢağıdaki olaylar gerçekleĢir mi?

Kaslara gelen kan akıĢının artması

Evet / Hayır

Kaslarda yağların oluĢması

Evet / Hayır

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 20

Soru 9.3: BEDEN EĞĠTĠMĠ HAREKETLERĠ

S493Q05 – 01 11 12

99

Dinlenmedeki durumunuzla karĢılaĢtırıldığında, beden eğitimi hareketleri yaparken daha sık nefes alıp verme zorunda olmanızın nedeni nedir? ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 21

_______________________________________________________________________

GENETĠK YAPILARI DEĞĠġTĠRĠLEN TARIM ÜRÜNLERĠ GENETĠK YAPISI DEĞĠġTĠRĠLEN (GYD) MISIR YASAKLANMALIDIR Doğayı koruma grupları, yeni ortaya çıkan genetik yapısı değiştirilmiş (GYD) mısırın yasaklanmasını istemektedirler.

GYD mısır, geleneksel mısır bitkilerini öldüren yeni ve güçlü bir zararlı ot ilacından etkilenmeyecek şekilde geliştirilmiştir. Bu yeni zararlı ot ilacı, mısır tarlalarında kullanıldığında büyüyen zararlı otların pek çoğunu öldürecektir.

Doğayı koruma yanlısı olanlar, yeni ilacın öldüreceği zararlı otlar küçük hayvanların ve özellikle böceklerin beslenmesine yaradığından, bu yeni zararlı ot ilacının GYD mısır ile birlikte kullanılmasının çevre için kötü olacağını söylemektedirler. GYD mısırın kullanılmasını destekleyenler buna cevap olarak bilimsel bir incelemenin, sonucun bu şekilde olmayacağını gösterdiğini söylemektedirler.

Yukarıdaki yazıda sözü edilen bilimsel incelemenin bazı ayrıntıları Ģunlardır: Mısır, ülkenin değiĢik yerlerindeki 200 tarlaya ekilmiĢtir.

- Her tarla önce iki eĢit parçaya ayrılmıĢtır. Tarlanın bir parçasında yeni güçlü zararlı ot ilacı ile ilaçlanmıĢ olan genetik yapısı değiĢtirilmiĢ (GYD) mısır yetiĢtirilmiĢtir. Tarlanın diğer parçasında da geleneksel zararlı ot ilacı ile ilaçlanmıĢ geleneksel mısır yetiĢtirilmiĢtir.

- Yeni zararlı ot ilacı ile ilaçlanan GYD mısır içinde bulunan böceklerin sayısı, geleneksel zararlı ot ilacı ile ilaçlanmıĢ olan geleneksel mısır içinde bulunan böceklerin sayısı ile hemen hemen aynıdır.

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 22

S508Q02

Soru 10.1: GENETĠK YAPILARI DEĞĠġTĠRĠLEN TARIM ÜRÜNLERĠ

Yukarıdaki yazıda sözü edilen bilimsel incelemede, hangi faktörler, bilinçli olarak değiĢikliğe uğratılmıĢtır? Her faktör için "Evet" ya da "Hayır" seçeneklerinden sadece birini yuvarlak içine alınız.

Bu faktör, incelemede bilinçli olarak değiĢtirilmiĢ midir? Çevredeki böcek sayısı

Evet / Hayır

Kullanılan zararlı ot ilacı türleri

Evet / Hayır

S508Q03

Soru 10.2: GENETĠK YAPILARI DEĞĠġTĠRĠLEN TARIM ÜRÜNLERĠ

Mısır ülkenin değiĢik yerlerindeki 200 tarlaya ekilmiĢti. Bilim adamları niçin birden fazla yerde ekim yapmıĢlardır?

A B C D

Yeni GYD mısırı, birçok çiftçinin deneme fırsatı bulması için Ne kadar GYD mısır yetiĢtirebileceklerini görmeleri için GYD mısır ekimini olabildiğince geniĢ bir alana yaymak için Mısırın değiĢik yetiĢtirme koĢullarda nasıl büyüyeceğini görmek için

S508Q10N

Soru 10.3: (TUTUM)

AĢağıdaki konularda verilecek tamamlayıcı bilgilere ne derecede ilgi duyuyorsunuz?

Her sırada sadece bir kutuyu işaretleyiniz. Çok fazla ilgi duyarım

a) b) c)

Bitkilerin genetik yapılarının ne yoldan değiştirildiğini öğrenmek Bazı bitkilerin neden zararlı ot ilaçlarına direnç gösterdiklerini öğrenmek Bitkilerin çaprazlanması, ile bitkilerin genetik yapısının değiştirilmesi arasındaki farkı anlamak

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

İlgi duyarım

Biraz ilgi duyarım

İlgi duymam

1

2

3

4

1

2

3

4

1

2

3

4

Sayfa 23

ĠÇME SUYU ;

Su kaynağı Su deposu ya da göl)

ÇeĢmedeki su

(1) Izgara

(2) Çökertme havuzu

(3) Filtre

(4) Klor eklenir

(5) Suyun kalitesi test edilir.

Yukarıdaki Ģekil;suyun Ģehirlerdeki evlere içmeye uygun bir hale nasıl getirildiğini göstermektedir.

S409Q01

Soru 11.1: ĠÇME SUYU

Ġyi bir içme suyu kaynağına sahip olmak önemlidir. Yer altında bulunan sudan; yeraltı suyu olarak bahsedilmektedir.

Yeraltı suyunda; göller ve nehirler gibi yeryüzü kaynaklarında bulunduğundan niçin daha az bakteri ve zerrecik kirliliği olduğuna dair bir sebep belirtiniz.

.................................................................................................................................

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 24

S409Q02

Soru 11.2: ĠÇME SUYU

Suyun temizlenmesi, genellikle farklı teknikleri kapsayan değiĢik aĢamalarda meydana gelmektedir. ġekilde gösterilen temizleme süreci 1-4 olarak numaralandırılan dört aĢamayı kapsamaktadır. Ġkinci aĢamada su bir çökertme havuzunda toplanmaktadır.

Bu aĢama suyu ne Ģekilde daha temiz yapar?

A B C D

Sudaki bakteriler ölür.

Suya oksijen eklenir. Çakıl ve kum dibe çöker.

Zehirli maddeler parçalanır.

S409Q04 – 0 1 9

Soru 11.3: ĠÇME SUYU Temizleme sürecinin dördüncü aĢamasında, suya klor eklenir.

Suya niçin klor eklenmektedir?

................................................................................................................................. .................................................................................................................................

Soru 11.4: ĠÇME SUYU

S409Q06 – 01 02 11 12 99

Su tesisindeki suyun test edilmesine çalıĢan bilim adamlarının; temizleme süreci sona erdikten sonra da, suda bazı tehlikeli bakteriler bulunduğunu keĢfettiklerini farz edin. Ġnsanlar böyle bir suyu içmeden önce ne yapmalıdır? ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

S409Q07

Soru 11.5: ĠÇME SUYU

KirlenmiĢ suyu içmek sağlık problemine sebep olabilir mi? Her satırda "Evet " ya da "Hayır" ı daire içerisine alın.

KirlenmiĢ suyu içmek için aĢağıdaki sağlık problemine sebep olabilir mi?

Diyabet

Evet / Hayır

Ġshal

Evet / Hayır

HIV / AIDS

Evet / Hayır

Bağırsak kurdu / tenya

Evet /Hayır

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 25

S409Q10N

Soru 11.6: (TUTUM) AĢağıdaki bilgi sizi ne dereceye kadar ilgilendiriyor?

Her sırada sadece bir kutuyu işaretleyin.

Yüksek düzeyde ilgilen diriyor

a) b)

c)

Suyun bakteriyel kirlenmesinin nasıl test edildiğini bilme.

Su kaynaklarına uygulanan kimyasal işlemler hakkında daha fazla bilgi sahibi olma.

Hangi hastalıkların içme suyundan geçebileceğini öğrenme.

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Orta düzeyde ilgilen diriyor

Düşük düzeyde ilgilen diriyor

İlgilen dirmiyor

1

2

3

4

1

2

3

4

1

2

3

4

Sayfa 26

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 27

DĠġ ÇÜRÜĞÜ Ağzımızda yaĢayan bakteriler diĢ çürüğüne sebep olur.1770'lerden bu yana, ĢekerkamıĢı endüstrisinin geliĢmesiyle Ģekerin kullanılabilir olması sonucu, çürükler gittikçe artan bir problem haline gelmiĢtir.

Günümüzde çürükler hakkında çok Ģey biliyoruz. Örneğin: Çürüklere sebep olan bakteriler Ģekerle beslenir. ġeker aside dönüĢür.

Asit diĢin yüzeyine zarar verir.

DiĢleri fırçalamak çürükleri önlemeye yardımcı olur. diĢler 1 – ġeker 2 – Asit 3 – DiĢin mine kaplamasındaki mineraller 2 1 3

bakteriler

Soru 12.1 : DĠġ ÇÜRÜĞÜ

S414Q01

DiĢ çürüklerinde bakterilerin rolü nedir?

A B C D

Bakteriler mine üretir.

Bakteriler Ģeker üretir.

Bakteriler mineral üretir.

Bakteriler asit üretir

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 28

S414Q04

Soru 12.2: DĠġ ÇÜRÜĞÜ

Farklı ülkelerde kiĢi baĢına düĢen ortalama çürük diĢ sayısı

AĢağıdaki grafik farklı ülkelerdeki Ģeker tüketimi ile diĢ çürüğü miktarını göstermektedir.

Grafikte her ülke bir nokta ile gösterilmektedir.

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

20

40

60

80

100

120

140

Ortalama Ģeker üretimi (gram/kiĢi/gün)

AĢağıdaki ifadelerden hangisi grafikte verilen veriler ile desteklenmektedir?

A B C D

Bazı ülkelerde, insanlar diĢlerini diğer ülkedekilerden daha çok fırçalamaktadır. Ġnsanlar ne kadar çok Ģeker yerse, o kadar çok çürükleri olur.

Son yıllarda, çürük oranları birçok ülkede artmıĢtır.

Son yıllarda, Ģeker tüketimi birçok ülkede artmıĢtır.

S414Q08

Soru 12.3: DĠġ ÇÜRÜĞÜ Bir ülkede kiĢi baĢına düĢen çürük diĢ sayısı yüksektir.

Bu ülkedeki diĢ çürüğü hakkında, aĢağıdaki sorular bilimsel deneylerle cevaplanabilir mi?

Her soru için "Evet" ya da "Hayır"ı daire içerisine alınız.

DiĢ çürüğü hakkındaki bu soru bilimsel deneylerle cevaplanabilir mi?

Ailenin çocuklarına florin tabletleri vermesini sağlamak için bir kanun olmalı mıdır?

Evet /Hayır

Su kaynağına florin eklemenin diĢ çürüğü üzerinde etkisi ne olacaktır?

Evet /Hayır

Bir diĢçiye gitmenin maliyeti ne olmalıdır?

Evet /Hayır

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 29

S414Q10N

Soru 12.4: (TUTUM) AĢağıdaki bilgi sizi ne dereceye kadar ilgilendiriyor?

Her sırada tek bir kutuyu işaretleyiniz.

Yüksek düzeyde ilgilen diriyor

a) b) c)

Diş çürüğü bakterilerinin bir mikroskop altında nasıl görüneceğini bilme.

Diş çürüğünü önlemek için aşı gelişimi hakkında bilgi edinme. Şekeri olmayan gıdaların diş çürüğüne nasıl sebep olabildiklerini anlama.

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Orta düzeyde ilgilen diriyor

Düşük düzeyde ilgilen diriyor

İlgilen dirmiyor

1

2

3

4

1

2

3

4

1

2

3

4

Sayfa 30

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 31

SICAKTA ÇALIġMA S420Q01

Soru 13.1: SICAKTA ÇALIġMA

Murat; eski bir evin tamir iĢinde çalıĢmaktadır. Arabasının bagajında bir ĢiĢe su, biraz metal çivi ve bir parça kereste bırakmıĢtır. Araba güneĢte üç saat durduktan sonra içindeki sıcaklık yaklaĢık 40 dereceye ulaĢır.

Arabanın içindeki nesnelere ne olur? Her ifade için "Evet" ya da "Hayır" ı daire içerisine alın.

Bu; nesnelerin baĢına gelir mi?

Hepsi aynı sıcaklığa ulaĢır.

Evet/Hayır

Bir süre sonra su kaynamaya baĢlar.

Evet/Hayır

Bir süre sonra metal çiviler kızarmaya baĢlar.

Evet/Hayır

Metal çivilerin sıcaklığı suyun sıcaklığından fazladır.

Evet/Hayır

S420Q03

Soru 13.2: SICAKTA ÇALIġMA

Murat, gün boyunca içecek olarak 90 ºC sıcaklığında bir fincan kahve, 5 ºC sıcaklığında soğuk bir maden suyu içmiĢtir Fincanlar aynı Ģekil ve ölçüdedir ve her içeceğin hacmi de aynıdır. Murat, fincanları sıcaklığın 20 derece olduğu bir odaya bırakır.

10 dakika sonra kahve ve maden suyunun sıcaklığı ne olabilir?

A B C D

70 ºC ve10 ºC 90 ºC ve 5 ºC 70 ºC ve 25 ºC 20 ºC ve 20 ºC S420Q10N

Soru 13.3 : (TUTUM) AĢağıdaki bilgi sizi ne dereceye kadar ilgilendiriyor?

Her sırada sadece bir kutuyu işaretleyiniz.

Yüksek düzeyde ilgilen diriyor

a) b) c)

Kabın şeklinin, kahvenin soğuma hızını nasıl etkilediğini anlama.

Tahta, su ve çelikteki atomların farklı düzenlemeleri hakkında bilgi edinme.

Farklı katı maddelerin ısıyı niçin farklı olarak ilettiğini bilme.

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Orta düzeyde ilgilen diriyor

Düşük düzeyde ilgilen diriyor

İlgilen dirmiyor

1

2

3

4

1

2

3

4

1

2

3

4

Sayfa 32

FARELERDE ÇĠÇEK HASTALIĞI Hayvanlarda çiçeğe sebep olan birçok türde çiçek virüsü bulunmaktadır. Her virüs tipi sadece bir tür hayvana bulaĢmaktadır. Bir dergi; bir bilim adamının faredeki çiçek DNA 'sını değiĢtirmek için genetik mühendisliğini kullandığını belirtmiĢtir. DeğiĢtirilen virüs bulaĢtığı tüm fareleri öldürmektedir.

Bilim adamı; virüsleri değiĢtirmeye iliĢkin araĢtırmanın insan gıdasına zarar veren hayvanlarla baĢ etmek için gerekli olduğunu söylemektedir. Bu araĢtırmayı eleĢtirenler virüslerin laboratuarlardan dıĢarı çıkabileceğini ve diğer hayvanlara bulaĢabileceğini belirtmektedir. Ayrıca; bir türe ait değiĢtirilmiĢ virüsün diğer türlere ve özellikle de insanlara bulaĢabileceği konusunda endiĢe duymaktadırlar insanları, Ġnsanlara çiçek hastalığını çiçek virüsü adı verilen bir virüs bulaĢtırmaktadır. Çiçek hastalığı bulaĢtığı çoğu insanı öldürmektedir. Bu hastalığın günümüzde yok olduğu düĢünülüyorsa da, çiçek virüsü örnekleri tüm dünyada halen laboratuarlarda saklanmaktadır.

Soru 14.1: FARELERDE ÇĠÇEK HASTALIĞI

S423Q01

EleĢtirmenler, faredeki çiçek virüsünün, fare dıĢındaki diğer türlere de zarar verebileceğini ifade etmiĢlerdir. AĢağıdaki sebeplerden hangisi bu konuya iliĢkin en iyi tanımdır?

A Çiçek virüsü genleri ve faredeki değiĢtirilen çiçek virüsleri özdeĢtir.

B Faredeki çiçek DNA'sındaki bir değiĢim virüsün diğer hayvanlara bulaĢmasına da yol açabilir.

C Bir değiĢim, faredeki çiçek virüsü DNA‟sını, diğer çiçek DNA'sı ile özdeĢ yapabilir.

D Faredeki çiçek virüsü genlerinin sayısı, diğer çiçek virüslerinin sayısı ile aynıdır.

Soru 14.2: FARELERDE ÇĠÇEK HASTALIĞI

S423Q02

AraĢtırmaya karĢıt bir eleĢtirmen ise; farelerdeki değiĢtirilmiĢ çiçek virüsünün laboratuardan dıĢarı çıkabileceği konusunda endiĢeliydi. Bu virüs bazı fare türlerinin neslinin tükenmesine sebep olabilir.

AĢağıdaki sonuçlar; bazı fare türlerinin neslinin tükenmesi halinde ortaya çıkabilir mi? Her kutuda için "Evet" ya da "Hayır"ı daire içerisine alınız.

Bazı fare türlerinin neslinin tükenmesi halinde bu sonuç ortaya çıkabilir mi?

Bazı gıda zincirleri etkilenebilir.

Evet/Hayır

Evcil kediler,besin yokluğundan ölebilir.

Evet/Hayır

Fare dıĢındaki bazı küçük hayvanlar, artan yırtıcı hayvan saldırılarıyla karĢı karĢıya kalabilirler.

Evet/Hayır

Tohumları fareler tarafından yenilen bitkilerin, sayıları geçici olarak artabilir.

Evet/Hayır

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 33

S423Q03

Soru 14.3: FARELERDE ÇĠÇEK HASTALIĞI

Bir Ģirket fareleri steril hale getirecek bir virüs geliĢtirmeye çalıĢmaktadır. Bu tip bir virüs fare sayısını kontrol altında tutmaya yardımcı olacaktır. ġirketin baĢarılı olduğunu farz edin. Virüsü geliĢtirmeden önce aĢağıdaki sorular araĢtırma yolu ile yanıtlanmalı mıdır? Her kutuda "Evet" ya da "Hayır"ı daire içerisine alınız.

Virüsü geliĢtirmeden önce aĢağıdaki sorular yanıtlanmalı mıdır?

Virüsün yayılmasına iliĢkin en iyi metot nedir?

Evet/Hayır

Fare, virüse karĢı bağıĢıklığı ne kadar sürede geliĢtirecektir?

Evet/Hayır

BaĢka ne tür hastalıklar fareye bulaĢabilir?

Evet/Hayır

Virüs diğer hayvan türlerini etkileyecek mi?

Evet/Hayır

S423Q10N

Soru 14.4: (TUTUM) AĢağıdaki bilgi sizi ne dereceye kadar ilgilendiriyor?

Her sırada sadece bir kutuyu işaretleyiniz.

Yüksek düzeyde ilgilen diriyor

a) b) c)

Orta düzeyde ilgilen diriyor

Düşük düzeyde ilgilen diriyor

İlgilen dirmiyor

Virüslerin yapısını öğrenme 1

2

3

4

1

2

3

4

1

2

3

4

Virüslerin nasıl değişime uğradığını bilme Vücudun kendini virüslere karşı daha iyi nasıl koruduğunu anlama

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 34

DĠKENLĠ-BALIK DAVRANIġI Dikenli balık akvaryumda muhafazası kolay olan bir tatlı su balığıdır.

DiĢi

Erkek

Yumurtlama sezonu boyunca erkek dikenli balığın karnı gümüĢ renginden kırmızıya döner.

Erkek dikenli balık; bölgesine giren herhangi bir rakip balığa saldıracak ve uzaklara kovalamaya çalıĢacaktır.

GümüĢ renkli bir diĢi yaklaĢırsa, onu kendi yuvasına yönlendirecek böylece diĢinin oraya yumurtlamasını sağlayacaktır.

Bir öğrenci bir deneyde; erkek dikenli balığın saldırgan tavırlar göstermesine neyin sebep olduğunu araĢtırmak istemektedir.

Erkek dikenli balık öğrencinin akvaryumunda yalnızdır. Öğrenci tel parçalarına tutturulmuĢ üç balmumu modeli yapmıĢtır. Bunları akvaryuma aynı süre dilimi için ayrı olarak asar. Öğrenci daha sonra, erkek dikenli balığın balmumu Ģekli iterek kaç defa saldırganca tepki gösterdiğini sayar.

Bu deneyin sonuçları aĢağıda gösterilmektedir.

30 Erkeke balığın saldırgan davranıĢ gösterme sayısı 15

0

Model 1 Renk - GümüĢ

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Model 2 Renk - kırmızı

Model 3 Renk – Koyu kırmızı

Sayfa 35

Soru 15.1: DĠKENLĠ BALIK DAVRANIġI

S433Q01 – 0 1 9

Bu deneyin cevaplamaya çalıĢtığı soru nedir? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 36

S433Q02

Soru 15.2: DĠKENLĠ BALIK DAVRANIġI

Erkek dikenli balık yumurtlama zamanı boyunca bir diĢi görürse; diĢi balığı küçük bir dansa benzeyen kur hareketleriyle etkilemeye çalıĢacaktır. Ġkinci bir deneyde, bu kur davranıĢı incelenir.

Bir parça teldeki üç balmumu modeli tekrar kullanılır. Biri kırmızı, diğer ikisi ise biri düz göbekli biri de yuvarlak göbekli olmak üzere gümüĢ renklidir. Öğrenci erkek balığın kur davranıĢı göstererek her modele tepki gösterme adedini(belirli bir süre içinde) sayar.

Bu deneyin sonuçları aĢağıda gösterilmektedir.

30 Erkeğin kur davranıĢı gösterme sayısı

15

0

= Kırmızı renkli = GümüĢ renkli

Dört öğrenci de ikinci deneyin sonuçlarına dayanarak bir sonuç çıkarırlar.

Sonuçları grafikte verilen bilgiye göre doğru mudur? Her sonuç için "Evet" ya da "Hayır" ı daire içerisine alınız.

Bu sonuç grafikte verilen bilgiye göre doğru mudur?

Kırmızı renkli erkek dikenli balığın kur davranıĢına sebep olur.

Evet/Hayır

Düz göbekli diĢi dikenli balık, erkek dikenli balığın en fazla reaksiyon göstermesine sebep olandır.

Evet/Hayır

Erkek dikenli balık, yuvarlak göbekli diĢiye düz göbekli olandan daha fazla tepki gösterir.

Evet/Hayır

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 37

S433Q03 – 0 1 2 9

Soru 15.3: DĠKENLĠ BALIK DAVRANIġI

Deneyler erkek dikenli balıkların kırmızı göbekli modellere saldırgan, gümüĢ göbekli modellere ise kurlu davranıĢlarla tepki verdiğini göstermiĢtir. Üçüncü bir deneyde, sırasıyla aĢağıdaki dört model kullanılmıĢtır: Model 1

Model 2

Model 3

Model 4

=Kırmızı renkli = GümüĢ renkli

AĢağıdaki üç Ģema erkek bir dikenli balığın yukarıdaki modellerin her birine verdiği olası tepkisini göstermektedir. 4 modelin her biri için bu tepkilerden hangisinin gösterildiğini tahmin edebilir misiniz?

Erkek tepkilerinin sayısı

A

B

C

Saldırgan davranıĢların sayısı = Kurlu davranıĢların sayısı

Her modelin sonucu olarak A,B ya da C olarak doldurun.

Reaksiyon

Colour Red

Model 1 Model 2 Model 3 Model 4

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 38

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 39

TÜTÜN ĠÇME Tütün, sigara, puro ve pipo aracılığıyla içilmektedir. AraĢtırmalar; tütüne bağlı hastalıkların her gün dünya çapında yaklaĢık 13500 kiĢiyi öldürdüğünü göstermektedir. 2020 yılına doğru tütüne bağlı hastalıkların dünya çapındaki ölümlerin %12'sine sebep olacağı tahmin edilmektedir.

Tütün dumanı birçok zararlı maddeler içermektedir. En zararlı maddeler, katran, nikotin ve karbon monoksittir.

S439Q01

Soru 16.1: TÜTÜN ĠÇME

Tütün dumanı ciğerlere çekilmektedir. Tütündeki katran ciğerlerde depo edilir ve bu da ciğerlerin düzenli çalıĢmasını önler.

AĢağıdakilerin hangisi ciğerlerin bir iĢlevidir?

A B C D

Oksijen karıĢmıĢ kanı vücudun tüm bölümlerine pompalamak Havadan soluduğunuz oksijeni kanınıza transfer etmek Karbon dioksit içeriğini sıfıra indirerek kanınızı temizlemek Karbon dioksit moleküllerini oksijen moleküllerine dönüĢtürmek

S439Q02

Soru 16.2: TÜTÜN ĠÇME Tütün içme akciğer kanseri ve diğer hastalıklara yakalanma riskini arttırır.

AĢağıdaki hastalıklara yakalanma riski tütün içmeyle artar mı? Her durum için "Evet" ya da "Hayır"ı daire içerisine alınız.

Bu hastalığa yakalanma riski tütün içmeyle artar mı?

BronĢit

Evet/Hayır

HIV/AIDS

Evet/Hayır

Kalp hastalığı

Evet/Hayır

Su çiçeği

Evet/Hayır

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 40

S439Q05

Soru 16.3: TÜTÜN ĠÇME

Bazı insanlar sigara içmeyi bırakmalarına yardımcı olması için nikotin plasterleri kullanırlar.

Bunlar deriye yapıĢtırılır ve nikotini kana doğru bırakır. Bu ise, insanlar sigarayı bıraktığında aĢırı isteği yatıĢtırılması ve memeden kesilme semptomlarına yardımcı olur.

Nikotin plasterlerinin etkinliğini çalıĢmak için, sigarayı bırakmak isteyen 100 kiĢilik bir grup tiryaki tesadüfî olarak seçilir. Grupla altı ay boyunca çalıĢılır. Nikotin plasterlerinin etkinliği; grupta kaç kiĢinin çalıĢma sonunda sigaraya tekrar baĢlamadığını tespit ederek ölçülmelidir.

AĢağıdakilerden hangisi en iyi deney planıdır?

A B C D

Gruptaki herkes plasterleri kullanır.

Plasterler olmaksızın içmeyi bırakmaya çalıĢan bir kiĢi dıĢında herkes plasterleri kullanır. Ġnsanlar sigarayı bırakmak için plasterleri kullanıp kullanmayacaklarını kendileri seçerler.

Bir yarısı plaster kullanmak üzere tesadüfi olarak seçilir diğer yarısı da bunları kullanmaz.

Soru 16.4: TÜTÜN ĠÇME

S439Q06 – 0 1 9

Ġnsanları sigarayı bırakmaya teĢvik etmek için değiĢik metotlar kullanılmaktadır.

AĢağıdakiler teknolojide probleme dayalı olarak ele alıĢ yolları mıdır? Her durumda "Evet" ya da "Hayır"ı daire içerisine alınız.

Bu sigara içmeyi azaltma metodu teknolojiye mi dayanmaktadır?

Sigaranın maliyetini arttırma

Evet/Hayır

Ġnsanların sigaradan vazgeçmesine yardımcı olmak için nikotin plasterleri üretme

Evet/Hayır

Kamuya açık alanlarda sigara içimini yasaklama.

Evet/Hayır

Bırakmaya çalıĢan insanlara danıĢmanlık önerme.

Evet/Hayır

Ġnsanların sigarayı bırakmasına yardımcı olabilecek nikotini olmayan haplar icat etme

Evet/Hayır

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 41

S439Q10N

Soru 16.5: (TUTUM) AĢağıdaki bilgi sizi ne dereceye kadar ilgilendiriyor?

Her sırada sadece bir kutuyu işaretleyiniz.

Yüksek düzeyde ilgilen diriyor

a) b) c)

Tütündeki katranın akciğer verimliliğini nasıl azalttığını bilme Nikotinin niçin tiryakilik yarattığını anlama Sigarayı bıraktıktan sonra vücudun nasıl iyileştiğini öğrenme

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Orta düzeyde ilgilen diriyor

Düşük düzeyde ilgilen diriyor

İlgilen dirmiyor

1

2

3

4

1

2

3

4

1

2

3

4

Sayfa 42

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 43

YILDIZ IġIĞI Burak yıldızlara bakmayı sever. Bununla birlikte, büyük bir Ģehirde yaĢamakta olduğundan gece yıldızları çok iyi gözleyemez.

Burak geçen sene bir köye gitti. Yüksek bir tepeye çıkarak Ģehirdeyken göremediği pek çok yıldızı gözledi.

Soru 17.1: YILDIZ IġIĞI

S441Q01

Çok sayıda insanın yaĢadığı Ģehirler ile karĢılaĢtırıldığında köylerde niçin daha çok yıldız gözlenebilmektedir?

A B C D

ġehirde Ay daha parlak olduğu ve pek çok yıldızdan gelen ıĢık ıĢınlarını engellediği için ġehirlere göre köylerde, havada ıĢık ıĢınlarını yansıtan daha çok toz bulunduğu için ġehir ıĢıklarının parlaklığı, yıldızların görünmesini zorlaĢtırdığı için ġehirlerdeki hava, otomobiller, makineler ve evlerden ısı yayılması nedeniyle daha ılık olduğu için

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 44

ULTRASON Bir çok ülkede, ultrason görüntüsü ile bir ceninin(geliĢmekte olan bebek) resimleri çekilebilir (ekografi). Ultrasonların, hem anne hem de cenin için güvenli olduğu düĢünülmektedir.

Doktor elinde bir sonda tutar ve annenin karnı boyunca hareket ettirir. Ultrason dalgaları

karın bölgesine aktarılır. Karnın içinde ceninin yüzeyi tarafından yansıtılır. Bu yansıtılan dalgalar, sonda tarafından geri alınır ve bir görüntü oluĢturabilen makineye yansıtılır.

Soru 18.1: ULTRASON

S448Q03 – 0 1 9

Ultrason makinesi bir görüntü oluĢturmak için cenin ve alet arasındaki mesafeyi hesaplamalıdır.

Ultrason dalgaları karın boyunca 1540 m/s hızıyla hareket eder. Makinenin mesafeyi hesaplayabilmesi için hangi ölçüyü alması gerekmektedir? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

Soru 18.2: ULTRASON

S448Q04 – 0 1 9

Bir ceninin görüntüsü X ıĢınları kullanılarak da elde edilebilir. Bununla birlikte, kadınlara hamilelikleri boyunca karın bölgelerini X ıĢınlarından uzak tutmaları tavsiye edilmektedir.

Bir kadın hamileliği boyunca kendini niçin X ıĢınlarından korumalıdır? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 45

S448Q05

Soru 18.3: ULTRASON

Bebek bekleyen annelerin ultrason incelemeleri, aĢağıdaki sorulara cevap sağlayabilir mi?

Her soru için "Evet" ya da "Hayır" ı daire içerisine alın.

Ultrason incelemesi bu soruya cevap verebilir mi?

Birden fazla bebek mi var?

Evet/Hayır

Bebeğin cinsiyeti nedir?

Evet/Hayır

Bebeğin gözlerinin rengi nedir?

Evet/Hayır

Bebek normal kiloda mı?

Evet/Hayır

S448Q10N

Soru 18.4: (TUTUM) AĢağıdaki bilgi sizi ne dereceye kadar ilgilendiriyor?

Her sırada sadece bir kutuyu işaretleyiniz.

Yüksek düzeyde ilgilen diriyor

a) b) c)

Ultrasonun zarar vermeden vücuda nasıl işlediğini anlama.

X ışınları ile ultrason arasındaki farkları öğrenme.

Ultrasonun diğer tıbbi kullanımlarını bilme.

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Orta düzeyde ilgilen diriyor

Düşük düzeyde ilgilen diriyor

İlgilen dirmiyor

1

2

3

4

1

2

3

4

1

2

3

4

Sayfa 46

DUDAK PARLATICISI AĢağıdaki tablo kendi yapabileceğiniz kozmetiklere ait iki farklı tarif içermektedir.

Ruj; yumuĢak ve kremli olan dudak parlatıcısından daha serttir.

Dudak parlatıcısı

Ruj

Malzemeler: 5 g hint yağı 0.2 g arı balmumu 0.2 g palmiye balmumu 1 çay kaĢığı renklendirici madde 1 damla gıda tatlandırıcısı

Malzemeler: 5 g hint yağı 1 g arı balmumu 1 g palmiye balmumu 1 çay kaĢığı renklendirici madde 1 damla gıda tatlandırıcısı

Talimatlar: Balmumu ve yağı bir su kabında bir karıĢım elde edene kadar benmari içinde ısıtınız. Daha sonra renklendirici madde ve tatlandırıcıyı ekleyin ve bunları karıĢtırın.

Talimatlar: Balmumu ve yağı bir su kabında bir karıĢım elde edene benmari içinde kadar ısıtınız. Daha sonra renklendirici madde ve tatlandırıcıyı ekleyin ve bunları karıĢtırın.

Soru 19.1: DUDAK PARLATICISI

S470Q01 – 0 1 9

Ruj ve dudak parlatıcısını yaparken, yağ ve balmumu karıĢtırılmaktadır. Daha sonra da renklendirici madde ile tatlandırıcı katılmaktadır.

Bu tarife göre yapılan ruj serttir ve kullanımı kolay değildir. Daha yumuĢak bir ruj yapmak için malzemelerin oranını nasıl değiĢtirirdiniz? ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

Soru 19.2: DUDAK PARLATICISI

S470Q02

Yağ ve balmumu iyi karıĢacak maddelerdir. Su yağla karıĢamaz ve balmumu da suda çözünür değildir.

AĢağıdakilerden hangisi ruj karıĢımı ısıtılırken karıĢıma çok miktarda su katılırsa olabileceklerdendir?

A B C D

Daha kremli ve yumuĢak bir karıĢım üretilir.

KarıĢım daha sert hale gelir.

KarıĢım çok zor değiĢtirilir.

KarıĢımın yağ pütürleri su üzerinde yüzer.

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 47

Soru 19.3: DUDAK PARLATICISI

S470Q03

EmülsiyonlaĢtırıcılar adı verilen maddeler eklendiğinde, yağ ve balmumunun su ile iyi karıĢmasını sağlar.

Su ve sabun ruju niçin çıkarır?

A B C D

Su, sabun ve rujun karıĢmasını sağlayan bir emülsiyonlaĢtırıcı içerir.

Sabun emülsiyonlaĢtırıcı etkisi yapar ve su ile rujun karıĢmasını sağlar.

Rujdaki emülsiyonlaĢtırıcılar su ve sabunun karıĢmasını sağlar.

Sabun ve ruj, su ile karıĢan bir emülsiyonlaĢtırıcı oluĢturmak için birleĢirler.

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 48

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 49

EVRĠM

Günümüzde birçok atın ömrü daha da uzamıĢtır ve hızlı koĢabilmektedir.

Bilim adamları, ata benzer hayvanların fosil iskeletlerini bulmuĢlardır. Bunların Ģu andaki atın ataları olduğunu düĢünmektedirler. Bilim adamları ayrıca fosil türlerinin yaĢamıĢ olduğu dönemi de belirleyebilmiĢlerdir.

AĢağıdaki tablo bu üç fosil ve bugünkü ata ait bilgi sağlamaktadır. İsim

HYRACOTHERIUM

MESOHIPPUS

MERYCHIPPUS

EQUUS (günümüzdeki at)

Ana hatların tekrar yapılanması (aynı ölçek) Var oluş dönemi

50-55 milyon yıl önce 31-39 milyon yıl önce 11-19 milyon yıl önce

2 milyon yıl öncesinden günümüze

Bacağın iskeleti (aynı ölçek)

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 50

Soru 20.1: EVRĠM

S472Q01 – 0 1 2 9

Tablodaki hangi bilgi, günümüzdeki atların zaman içerisinde tabloda açıklanan üç fosilden evrime uğrayarak geldiğini ifade etmektedir? Detaylar veriniz. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

S472Q02

Soru 20.2: EVRĠM

Bilim adamları, atların zaman içerisinde nasıl evrim geçirdiğini bulmak için baĢka ne tür araĢtırmaları üstlenebilirler?

Bu ifadelerin her biri için "Evet" ya da "Hayır" ı daire içerisine alınız.

Bu araĢtırma atların zaman içerisinde nasıl evrim geçirdiğini bulmaya yardımcı olacak mıdır?

Farklı dönemlerde yaĢayan atların sayısını karĢılaĢtırınız.

Evet/Hayır

40-50 yıl önce yaĢayan atların atalarına ait iskeletler için araĢtırma.

Evet/Hayır

Buzullarda donmuĢ olarak bulunan atın atalarından alınan DNA ile bugün yaĢayan atlardan alınan DNA'nın karĢılaĢtırılması.

Evet/Hayır

Soru 20.3: EVRĠM

S472Q03

AĢağıdaki ifadelerden hangisi bilimsel evrim teorisine en iyi Ģekilde uymaktadır?

A B C D

Bu teoriye inanılamaz; çünkü türlerin değiĢimini görmek mümkün değildir.

Evrim teorisi hayvanlar için olasıdır; fakat insanlara uygulanamaz.

Evrim, çok sayıda gözleme dayanan bilimsel bir teoridir.

Evrim, bilimsel deneylerle doğruluğu kanıtlanmıĢ olan bir teoridir.

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 51

S472Q10N

Soru 20.4: (TUTUM) AĢağıdaki bilgi sizi ne dereceye kadar ilgilendiriyor?

Her sırada sadece bir kutuyu işaretleyiniz.

Yüksek düzeyde ilgilen diriyor

a) b) c)

Orta düzeyde ilgilen diriyor

Düşük düzeyde ilgilen diriyor

İlgilen dirmiyor

Fosillerin nasıl tanımlanabileceğini bilme.

Evrim teorisinin gelişimi hakkında daha fazla öğrenme.

Bugünkü atın geçirdiği evrimi daha iyi anlama.

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

1

2

3

4

1

2

3

4

1

2

3

4

Sayfa 52

EKMEK HAMURU

Bir aĢçı, ekmek hamuru yapmak için su, un, tuz ve mayayı karıĢtırır. KarıĢtırdıktan sonra hamuru mayalanma sürecini gerçekleĢtirmesi için birkaç saatliğine bir kapta bekletir.

Mayalanma boyunca, hamurda kimyasal bir değiĢiklik meydana gelir: maya (tek hücreli mantar) undaki Ģeker ve niĢastayı karbon dioksit ve alkole dönüĢtürür.

Soru 21.1: EKMEK HAMURU

S505Q01

Mayalanma hamurun kabarmasına sebep olur. Hamur niye kabarmaktadır?

A B C D

Hamur kabarır, çünkü alkol üretilir ve bu da gaza dönüĢür.

Hamur içinde tekrar üreyen tek hücreli mantar sebebiyle kabarır.

Hamur kabarır, çünkü bir gaz olan karbon dioksit ürer.

Hamur kabarır, çünkü mayalanma suyu buhara dönüĢtürür.

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 53

S505Q02

Soru 21.2: EKMEK HAMURU

AĢçı hamuru karıĢtırdıktan birkaç saat sonra hamuru tartar ve kütlesinin azalmıĢ olduğunu gözlemler.

AĢağıda gösterilen her dört deneyin baĢlangıcında da hamurun kütlesi aynıdır. AĢçı kütle kaybının sebebinin maya olup olmadığını test etmek için hangi iki deneyi karĢılaĢtırmalıdır?

Tıpa

Tıpa

Kap

Kap

Un,su ve tuzdan oluĢan mayalı hamur Terazi

Un,su ve tuzdan oluĢan mayasız hamur Terazi

Deney 1

Deney 2

Açık kap

Açık kap

Un,su ve tuzdan oluĢan mayalı hamur

A B C D

Terazi

Terazi

Deney 3

Deney 4

Un,su ve tuzdan oluĢan mayasız hamur

AĢçı 1 ve 2. deneyleri karĢılaĢtırmalıdır.

AĢçı 1 ve 3. deneyleri karĢılaĢtırmalıdır.

AĢçı 2 ve 4. deneyleri karĢılaĢtırmalıdır.

AĢçı 3 ve 4. deneyleri karĢılaĢtırmalıdır.

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 54

S505Q03

Soru 21.3: EKMEK HAMURU

Hamurdaki maya; kimyasal bir reaksiyonla karbon dioksit ve alkol oluĢumu sırasında undaki Ģeker ve niĢastanın Ģeklini değiĢtirir.

Karbon dioksit ve alkolde bulunan karbon atomları nereden gelmektedir? AĢağıdaki olası açıklamaların her biri için "Evet" ya da "Hayır" ı daire içerisine alınız.

Bu; karbon atomlarının nereden geldiğine dair doğru bir açıklama mıdır?

Bazı karbon atomları Ģekerden gelmektedir.

Evet/Hayır

Bazı karbon atomları tuz moleküllerinin bir parçasıdır.

Evet/Hayır

Bazı karbon atomları sudan gelmektedir.

Evet/Hayır

Karbon atomları kimyasal reaksiyonla baĢka elementlerden yapılmıĢtır.

Evet/Hayır

Soru 21.4: EKMEK HAMURU

S505Q04

KabarmıĢ ekmek fırına piĢmesi için bırakıldığında; hamurdaki gaz ve buhar kesecikleri geniĢler.

Gaz ve buhar kesecikleri ısıtıldığında niçin geniĢler?

A B C D

Molekülleri büyür.

Molekülleri daha hızlı hareket eder.

Molekülleri sayıca artar.

Molekülleri daha az çarpıĢır.

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 55

VENÜS’ÜN GEÇĠġĠ 8 Haziran 2004'te Venüs gezegeni Dünya'da birçok yerden gözlendiğinde GüneĢ'in önünden geçerken görülebilirdi. Bu; Venüs‟ün "geçiĢi" olarak adlandırılmaktadır ve Venüs'ün yörüngesi onu GüneĢ ve Dünya arasına getirdiğinde gerçekleĢmektedir. Venüs'ün bir önceki geçiĢi 1882'de olmuĢtu ve bir sonrakinin de 2012'de olması beklenmektedir.

AĢağıda Venüs'ün 2004'te geçiĢinin bir resmi görülmektedir. Bir teleskop GüneĢ'e yöneltilmiĢ ve görüntü beyaz bir kartona yansıtılmıĢtır.

GüneĢ'in yüzeyi

Venüs

S507Q01

Soru 22.1: VENÜS’ÜN GEÇĠġĠ Geçim niçin teleskopla direkt olarak bakmaktan ziyade görüntünün beyaz bir kartona yansıtılmasıyla gözlemlenmiĢtir?

A B C D

GüneĢ'in ıĢığı, Venüs‟ün görünmesi için çok parlaktı.

GüneĢ, büyütmeden görebilecek kadar büyüktü.

GüneĢ'i bir teleskop aracılığı ile izlemek gözlerinize zarar verebilir.

Görüntünün kartona yansıtılarak küçültülmesi gerekiyordu.

Soru 22.2: VENÜS’ÜN GEÇĠġĠ

S507Q02

Dünya' dan izlendiğinde, aĢağıdaki gezegenlerden hangisi belirli zamanlarda GüneĢ 'in önünden geçerken görülebilir?

A B C D

Merkür Mars Jüpiter Satürn

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 56

Soru 22.3: VENÜS’ÜN GEÇĠġĠ

S507Q04 – 0 1 9

AĢağıdaki ifadede birçok kelimenin altı çizilmiĢtir.

Gökbilimciler, Neptün‟den de görüldüğü gibi bu yüzyılın ilerisinde GüneĢ'in yüzü boyunca Satürn'ün geçiĢi olacağını tahmin etmektedirler.

GeçiĢin ne zaman olacağını bulmak için yapılacak bir internet ya da kütüphane araĢtırmasında altı çizili kelimelerden en faydalı üç tanesi hangileri olacaktır? ............................................................... ............................................................... ...............................................................

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 57

SAĞLIK RĠSKĠ MĠ?

Tarımda kullanılmak üzere kimyasal gübre üreten büyük bir kimyasal fabrikanın yakınlarında yaĢadığınızı farz edin. Son yıllarda o alandaki insanlarda uzun -süreli soluma problemlerinden dolayı sıkıntı çekme vak‟asının görüldüğü birçok durum olmuĢtur. Bölgedeki birçok insan; bu semptomlara yakındaki kimyasal gübre fabrikasından gelen zehirli dumanların sebep olduğuna inanmaktadır.

Bu bölgede yaĢayan insanların sağlığına kimyasal fabrikanın verdiği potansiyel tehlikeleri tartıĢmak üzere bir kamu toplantısı yapılmıĢtır.

Kimyasal şirkette çalışan bilim adamlarının ifadesi “Bölgede topraktaki zehirlenme üzerine bir çalışma yaptık. Aldığımız örneklerde zehirli kimyasallara ait hiçbir belirti bulamadık.”

Bu bölgedeki ilgili vatandaşlar için çalışan bilim adamlarının ifadesi “Bölgedeki uzun- süreli soluma problemlerinin sayısına baktık ve bunu kimyasal fabrikadan uzak olan alanlardaki durumlarla karşılaştırdık. Kimyasal fabrikaya yakın olan alanda daha fazla olay bulunmaktadır.”

Soru 23.1: SAĞLIK RĠSKĠ MĠ?

S515Q01 – 0 1 9

Fabrikanın sahibi; "fabrikadan çıkan dumanların bölgede yaĢayanlar için bir sağlık riski taĢımadığı"nı kanıtlamak amacıyla Ģirket için çalıĢan bilim adamlarının ifadesini kullandı. ġirket için çalıĢan bilim adamlarının ifadesinin, mal sahibinin savını desteklediğinden Ģüphe etmek için bir sebep belirtiniz. ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

Soru 23.2: SAĞLIK RĠSKĠ MĠ?

S515Q03 – 0 1 9

Ġlgili vatandaĢlar için çalıĢan bilim adamları, kimyasal fabrikaya yakın olan uzun-süreli soluma problemli insanların sayısını fabrikadan uzak olanlarla karĢılaĢtırdı.

Sizi iki alandaki karĢılaĢtırmanın geçerli olmadığını düĢünmeye itebilecek olası bir farklılığı açıklayınız. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 58

S515Q10N

Soru 23.3: (TUTUM) AĢağıdaki bilgi sizi ne dereceye kadar ilgilendiriyor?

Her sırada sadece bir kutuyu işaretleyiniz.

Yüksek düzeyde ilgilen diriyor

a)

b) c)

Tarımsal kimyasal gübrelerin kimyasal oluşumu hakkında daha fazla bilgi sahibi olma.

Atmosfere yayılan zehirli dumanlara ne olduğunu anlama.

Kimyasal atıkların sebep olabileceği solunum hastalıkları hakkında öğrenme.

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Orta düzeyde ilgilen diriyor

Düşük düzeyde ilgilen diriyor

İlgilen dirmiyor

1

2

3

4

1

2

3

4

1

2

3

4

Sayfa 59

KATALĠTĠK KONVERTĠSÖR Modern arabaların çoğu; egzoz gazının insanlara ve çevreye daha az zararlı olmasını sağlayan katalitik konvertisörle donatılmıĢlardır.

Zararlı gazların yaklaĢık %90‟u daha az zararlı Ģekle dönüĢtürülmektedir. ĠĢte konvertisöre giren

bazı gazları ve nasıl dıĢarı çıktıklarını gösteren bir Ģema. Çıkan gazlar

Giren gazlar

Nitrojen N2

Nitrojen N2 Karbon dioksit CO2

Karbon dioksit CO2

Su (buhar) H2O

Su (buhar) H2O Karbon monoksit CO (10%)

Karbon monoksit CO

Karbon dioksit CO2 (90%) Nitrojen oksit NO, NO2 (10%)

Nitrojen oksit NO, NO2

Nitrojen N2 (90%)

katalitik konvertisör

Soru 24.1: KATALĠTĠK KONVERTĠSÖR

S516Q01 – 0 1 9

Yukarıdaki Ģekildeki bilgiyi, katalitik konvertisörün egzoz gazlarını nasıl daha az zararlı hale getirdiğine iliĢkin bir örnek vermek için kullanınız. ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

Soru 24.2: KATALĠTĠK KONVERTĠSÖR

S516Q02 – 0 1 2 9

Katalitik konvertisör içerisindeki gazlarda değiĢiklikler yer almaktadır. Atomlar VE moleküller açısından ne olduğunu açıklayınız. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 60

S516Q04 – 0 1 9

Soru 24.3: KATALĠTĠK KONVERTĠSÖR

Katalitik konvertisör tarafından çıkarılan gazları inceleyiniz. Daha az zararlı egzoz gazları üretmesi için katalitik konvertisör üzerinde çalıĢan mühendisler ve bilim adamlarının çözmeleri gereken bir sorun nedir? ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

S516Q10N

Soru 24.4: (TUTUM) AĢağıdaki bilgi sizi ne dereceye kadar ilgilendiriyor?

Her sırada sadece bir kutuyu işaretleyiniz.

Yüksek düzeyde ilgilen diriyor

a)

b) c)

Araba yakıtlarının, ürettikleri zehirli duman miktarlarında nasıl farklılık gösterdiğini bilme.

Bir katalitik konvertisör içerisinde ne olduğunu anlama.

Zehirli egzoz gazlarını çıkarmayan araçları öğrenme

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Orta düzeyde ilgilen diriyor

Düşük düzeyde ilgilen diriyor

İlgilen dirmiyor

1

2

3

4

1

2

3

4

1

2

3

4

Sayfa 61

GENEL CERRAHĠ Özel olarak donatılan ameliyathanelerde gerçekleĢtirilen genel cerrahi, birçok hastalığı tedavi etmek için gereklidir.

S526Q01

Soru 25.1: GENEL CERRAHĠ

Hastalar temel bir cerrahi müdahaleden geçerken anestezi yapılır, böylece hiçbir acı duymazlar. Anestezi; ağzı ve burnu kapayan bir yüz maskesi aracılığıyla bir gaz verilerek yürütülür.

AĢağıda verilen insan sistemleri üzerine, anestezik gazların etkisi var mıdır? Her sistem için "Evet" ya da "Hayır"ı daire içerisine alınız.

Bu sistem üzerine anestezik gazların etkisi var mıdır?

Sindirim sistemi

Evet/Hayır

BoĢaltım sistemi

Evet/Hayır

Sinir sistemi

Evet/Hayır

Solunum sistemi

Evet/Hayır

DolaĢım sistemi

Evet/Hayır

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 62

Soru 25.2: GENEL CERRAHĠ

S526Q02 – 01 11 12 21 99

Ameliyathanelerde kullanılan cerrahi araçların niçin sterilize edildiğini açıklayınız. ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. .................................................................................................................................

Soru 25.3: GENEL CERRAHĠ

S526Q03

Hastalar ameliyattan sonra yiyip içmeyebilirler ve bundan dolayı içinde su, Ģeker ve mineral tuzların bulunduğu bir serum takılır. Bazen seruma, antibiyotik ve yatıĢtırıcılar da eklenir.

Cerrahi sonrası seruma eklenen Ģekerler niçin hasta için önemlidir?

A B C D

Kurumayı önlemek için Ameliyat sonrası acıyı kontrol etmek için Ameliyat sonrası enfeksiyonları tedavi etmek için Yeterli beslenme sağlamak için

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 63

S526Q04

Soru 25.4: GENEL CERRAHĠ

Organ naklinin sayısı

Organ nakilleri, genel cerrahi kapsamına girmekte ve gittikçe daha yaygın hale gelmektedir.

AĢağıdaki grafikte, belirli bir hastanede 2003 yılı boyunca yapılan organ nakillerinin sayısı verilmektedir.

60 50 40 30 20 10 0

49

9 Böbrek

Karaciğer

2

2

Kalp

Akciğer

Nakil yapılan organlar

Yukarıdaki grafikten aĢağıdaki sonuçlar çıkarılabilir mi? Her sonuç için "Evet" ya da "Hayır"ı yuvarlak içerisine alınız.

Grafikten bu sonuç çıkarılabilir mi?

Akciğer nakli yapılırsa, kalp de nakil edilmelidir.

Evet/Hayır

Böbrekler insan vücudunda en önemli organlardır.

Evet/Hayır

Organ nakli yapılan birçok hasta böbrek hastalığından sıkıntı çekmiĢtir.

Evet/Hayır

Birçok hastanın birden fazla organ nakli olmuĢtur.

Evet/Hayır

S526Q10N

Soru 25.5: (TUTUM) AĢağıdaki bilgi sizi ne dereceye kadar ilgilendiriyor?

Her sırada sadece bir kutuyu işaretleyiniz.

Yüksek düzeyde ilgilendiri yor

a) b) c)

Cerrahi araçların nasıl sterilize edildiğini öğrenme.

Kullanılan farklı anestezi araçlarının türlerini bilme.

Bir hastanın bilinç düzeyinin ameliyat sırasında nasıl izlendiğini anlama.

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Orta düzeyde ilgilendiri yor

Düşük düzeyde ilgilendiri yor

İlgilendir miyor

1

2

3

4

1

2

3

4

1

2

3

4

Sayfa 64

RÜZGÂR GÜCÜYLE ÜRETĠM Rüzgâr gücüyle üretim büyük ölçüde petrol ve kömür yakan elektrik üreticilerinin yerini alabilecek bir enerji kaynağı olarak görülmektedir. Resimdeki yapılar rüzgârla dönen pervaneli yel değirmenleridir. Bu dönmeler; yel değirmeni tarafından çevrilen jeneratörlerin elektrik enerjisi üretmesini sağlar.

S529Q01

Soru 26.1: RÜZGÂR GÜCÜYLE ÜRETĠM

AĢağıdaki grafik bir yıl içerisinde dört farklı yerdeki ortalama rüzgâr hızını göstermektedir.

Grafiklerden hangisi rüzgâr gücüyle üretim oluĢturmak için en uygun yeri belirtmektedir?

A.

Ocak

Aralık Aralık

C.

Ocak

0

Aralık

Ocak

0

Rüzgâr hızı

Rüzgâr hızı

B.

Rüzgâr hızı 0

Aralık

0 Ocak

Rüzgâr hızı

D.

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 65

S529Q02

Soru 26.2: RÜZGÂR GÜCÜYLE ÜRETĠM

Rüzgâr ne kadar güçlüyse, yel değirmeni pervaneleri de o kadar hızlı döner ve böylece daha fazla elektrik enerjisi üretilir. Bununla birlikte, gerçek ortamda rüzgâr hızı ve elektrik gücü arasında direkt bir iliĢki yoktur. AĢağıda gerçek bir ortamda rüzgâr gücüyle üretimin dört çalıĢma koĢulu verilmektedir.

Pervaneler, rüzgâr hızı V1 olduğunda dönmeye baĢlayacaktır.

Güvenlik sebeplerinden dolayı, pervanelerin dönüĢü; rüzgâr hızı V2.'den fazla olduğunda artmayacaktır.

Rüzgârın hızı V2 olduğunda elektrik gücü en üst düzeydedir.

Pervaneler; rüzgâr hızı V3. 'e ulaĢtığında dönmeyi durduracaktır.

AĢağıdaki grafiklerden hangisi rüzgâr hızı ile bu çalıĢma koĢulları altında üretilen elektrik gücü arasındaki iliĢkiyi en iyi temsil etmektedir?

B.

A.

W

0

Elektrik gücü V1

V2 V3 Rüzgâr hızı

0

V1

V2 V3 Rüzgâr hızı

0

V1

V2 V3 Rüzgâr hızı

D.

C.

W

0

V1

V2 V3 Rüzgâr hızı

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

0

0

Elektrik gücü

W Elektrik gücü

0

0

Elektrik gücü

W

Sayfa 66

S529Q03

Soru 26.3: RÜZGÂR GÜCÜYLE ÜRETĠM Rakım yükseldikçe, yel değirmenleri aynı rüzgâr hızı için daha da yavaĢ dönmektedir

AĢağıdakilerden hangisi yel değirmeni pervanelerinin aynı rüzgâr hızında yüksek yerlerde niçin daha yavaĢ döndüğünün en iyi sebebidir?

A B C D

Rakım arttıkça hava daha da az yoğundur.

Rakım arttıkça sıcaklık düĢer.

Rakım arttıkça yerçekimi azalır.

Rakım arttıkça daha sık yağmur yağar.

Soru 26.4: RÜZGÂR GÜCÜYLE ÜRETĠM

S529Q04 – 0 1 2 9

Kömür ve petrol gibi yakıtları kullanan güç tüketimiyle karĢılaĢtırıldığında, RÜZGÂR gücüyle üretimin bir özel avantajı bir de özel dezavantajını açıklayınız.

Bir avantaj ................................................................................................................ .................................................................................................................................

Bir dezavantaj .......................................................................................................... .................................................................................................................................

PISA AÇIKLANAN SORULAR – FEN

Sayfa 67