1
Hoofdstuk: De burgerjury Kening fan ‘e Greide
De burgerjury Kening fan ‘e Greide Een burgerjury is een middel om de mening van geïnformeerde burgers te peilen, om na te gaan of burgers geïnspireerd zijn om actie te ondernemen en om input te geven voor beleidsbeslissingen. Wij, als burgerjury Kening fan ‘e Greide, zijn tien zelfgeselecteerde burgers. We vertegenwoordigen niet een belangengroep, maar onszelf omdat we betrokken zijn bij dit onderwerp. Vanuit onze interesse en betrokkenheid hebben we een bepaalde deskundigheid in dit onderwerp die we hebben ingebracht. Op onderdelen hebben we externe deskundigen gevraagd. Wij waren aanwezig bij een streeksessie. Wij hebben deelgenomen aan een voorbereidende bijeenkomst (9 april 2013) over de burgerjury, georganiseerd door Kening fan ‘e Greide. We ontvingen informatie vanuit verschillende perspectieven en brachten zelf informatie en rapporten in. Mondeling hebben belanghebbenden en deskundigen tijdens twee burgerjury-dagen hun visies met ons gedeeld. We hebben ook de ervaringen met het maken van een burgermanifest uit Oeganda als inspiratie meegenomen. We hebben de zes ideeën die volgens internetstemmers het belangrijkst waren voor de ontwikkeling van het Friese weidevogellandschap, als leidraad genomen voor onze uitspraak. Na de eerste bijeenkomst (zaterdag 13 april 2013) is een concept tekst opgesteld en die is op de tweede bijeenkomst (zaterdag 20 april 2013) besproken en aangescherpt. Daarna is de finale tekst gemaakt.
Wij zijn het eens geworden over de tekst van deze uitspraak.
Wij zijn als burgerjury te bereiken via info@keningfanegreide.nl.
Hoofdstuk: De burgerjury Kening fan ‘e Greide
De twee bijeenkomsten op 13 en 20 april 2013 werden geleid door een onafhankelijke begeleider, die zelf geen deel uit maakt van de jury.
2
Hoofdstuk: De leden van de burgerjury
De leden van de burgerjury
3
Uitspraak van de burgerjury Urgentie De roep van weidevogels maakt ons blij. Maar door de steeds verdere achteruitgang van de weidevogelstand dreigt het stille voorjaar. Dit sluipende proces is al lang gaande en lijkt zich te versnellen. Het lijkt of wij daar geen greep op hebben. De ontwikkeling van de landbouw heeft de afgelopen decennia voor goedkoop en over het algemeen kwalitatief voedsel gezorgd. Maar de achteruitgang van biodiversiteit is de prijs die we daarvoor betalen. Als betrokken burgers kunnen wij het ons niet veroorloven om niets te doen. Daarom hebben wij boodschappen voor alle onderdelen van de samenleving: nu actie en doorpakken om de lichtpuntjes die er zijn volledige steun te geven!
Boeren, burgers en buitenlui: ga in de streek aan de slag met gebiedsgerichte samenwerking. Overheid: ondersteun gebiedsgerichte samenwerking en neem het op in beleidsnota’s.
Burgers, overheid en marktpartijen: beloon boeren die zich inzetten voor het weidevogellandschap.
Overheid en grondeigenaren: maak het landschap opener.
Boeren: bemest met vaste mest en verhoog het waterpeil.
Boeren, burgers en buitenlui: maak afspraken over te behalen resultaten.
Burgers: word je bewust van de waarde van het landschap.
Overheid en marktpartijen: stimuleer verdienmodellen zoals eerlijke streekproducten.
Hoofdstuk: Uitspraak van de burgerjury
De kern van de lichtpuntjes zit in de zes besproken ideeën
4
Oproep! Wij voelen ons beschaamd als het ons gezamenlijk niet lukt dit probleem op te lossen. Friese samenleving: aan de slag! Er moet heel wat gebeuren om een stille lente te voorkomen voor de huidige en toekomstige generaties. Maak meer snelheid! Een breed burgerdraagvlak kan ook de steun vanuit marktpartijen in een stroomversnelling brengen.
Wat vindt u? Wat gaat u doen? Wij verwachten als burgerjury nadrukkelijk concrete en snelle actie van alle partijen en die gaan we ook volgen. We hebben afgesproken dat een afvaardiging van de burgerjury naar verschillende instanties gaat om het manifest te overhandigen.
Hoofdstuk: Oproep!
In November 2013 bekijkt de burgerjury wat er is gebeurd met dit burgermanifest: is het in de lade terecht gekomen of zijn er acties ondernomen?
5
Motivering van de uitspraak Er is een omslag nodig om ons cultuurlandschap te redden. De economie ontwikkelt zich razendsnel. Onze cultuur hobbelt erachteraan. Mens en natuur dragen de gevolgen. Dat kan niet zo doorgaan. We willen een nieuw pact tussen boeren en samenleving.
Een nieuw pact tussen boeren en samenleving Voor de noodzakelijke omslag moeten boeren, burgers, overheid en andere partijen in de samenleving samen de strategie formuleren om boeren en burgers mee te nemen in het denken over cultuurlandschappen. De jury ziet het meest in gebiedsgerichte oplossingen, waarbij ook die boeren betrokken worden die tot nu toe nog niet meedoen. De jury daagt alle verschillende bedrijfsstijlen uit voor deze gezamenlijke opdracht, of de boeren nou groot of klein zijn. Elke grondsoort heeft zijn eigen gebiedsgerichte werkwijze nodig. Volgens de burgerjury komt de maatschappelijke claim op boeren om aan weidevogelbeheer te doen steeds dichterbij. Of dit beheer bij elke intensiteit van het boerenbedrijf past, is nog onduidelijk. Wel willen wij alle boeren uitdagen zoveel mogelijk rekening te houden met weidevogels.
De burgerjury adviseert dat boeren, burgers en buitenlui in verschillende gebieden in Fryslân samenwerken vanuit een gemeenschappelijk belang: het ontwikkelen van het biodiverse weidelandschap. De keuze van gebieden, moet in goede samenspraak met de boeren en burgers van zo’n gebied gebeuren. De jury ziet mogelijkheden voor actieve en betrokken burgers om in zulke samenwerkingsverbanden mee te doen en achter hun boeren te gaan staan. De jury wil dat burgers in de ‘collectieven’1 vertegenwoordigd zijn. Daar waar de hoogste potentie voor weidevogels is, worden gebieden aangeboden waar alle partijen samen gebiedsgericht aan de slag gaan en een offerte maken. Deze collectieven kunnen hun gebiedsoffertes, hun resultaten en hun inspanningen lokaal toetsen.
1
Een ‘collectief ‘wordt door de overheid gedefinieerd als ‘een samenwerkingsverband, waarin door een collectieve aanpak agrariërs de mogelijkheid geboden wordt om op de juiste schaal hun ondernemerschap effectief aan te wenden voor maatschappelijke doelen. Bron: Brochure Ministerie EL&I “Collectieven in het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid’.
Hoofdstuk: Motivering van de uitspraak
De jury ziet een patstelling tussen landbouw en natuur en regelgeving die al decennia duurt. Ondanks alle subsidies loopt de weidevogelstand terug. Het is absoluut noodzakelijk dat wij die patstelling verlaten. Vanuit het huidige sectorale denken moeten we bewegen naar een integrale aanpak.
6
Beloning voor resultaat De burgerjury legt de nadruk op de landbouw. Wij zien graag boeren die werken met aandacht voor de weidevogels en meetbare, positieve resultaten boeken. Dan steunen en belonen wij dat als burgers: beloning in verhouding tot resultaat. De jury vertrouwt er dan op dat de beoordeling van resultaten verstandig en rechtvaardig gebeurt. Er is immers sprake van sociale controle en solidariteit, voortkomend uit het gezamenlijke belang. De Friese burgers kunnen zelf inderdaad veel doen: als consument via onze portemonnee en door waardering te uiten aan de boeren die resultaten boeken voor weidevogels en cultuurlandschappen. Het ontwikkelen van producten van weidevogelgebieden, en burgers aanmoedigen deze te kopen, vindt de burgerjury belangrijk om burgers en consumenten de mogelijkheid te geven hun binding met de streek vorm te geven.
Meer cultuurlandschap
Natuurorganisaties en kerken kunnen land beschikbaar stellen voor boeren, als dit leidt tot het doel dat het groter geheel meer resultaat voor weidevogels oplevert. Terreinbeheerders kunnen bijvoorbeeld de pachtprijs voor zulk land omlaag brengen voor weidevogelboeren. Hier zijn voorbeelden van. Banken kunnen via een groenfinanciering een lagere rente aanbieden aan boeren die meedoen.
Hoofdstuk: Motivering van de uitspraak
De burgerjury heeft uitgebreid stil gestaan bij de definitie van en relatie tussen cultuurlandschappen en productielandschappen. De burgerjury staat voor een integrale benadering, dus landbouw ĂŠn natuur en wil het areaal voor cultuurlandschappen vergroten.
7
Grondlasten
Hoofdstuk: Motivering van de uitspraak
De burgerjury wil dat de grondlasten voor weidevogelboeren lager worden. Dat kan op verschillende manieren. Bij pacht zou de pachtprijs lager moeten zijn omdat de boeren ook aandacht hebben voor vogels en natuur. Vogelboeren die de grond in eigendom hebben zouden gebruik moeten kunnen maken van groenfinanciering. Tenslotte zou de overheid een deel van de waarde van de grond kunnen betalen aan weidevogelboeren, vergelijkbaar met natuurbeheer.
8
Inspirerend voorbeeld: Skriezekrite Idzegea Skriezekrite Idzegea (onderdeel van ANV de Súdwesthoeke) is een Gruttokring in het merengebied in Zuid West Fryslân. Het gebied kenmerkt zich door openheid en de weidse aanblik. Het werkgebied is ca. 1675 ha groot. Naast gangbaar boerenland zijn ook twee gebieden van Staatsbosbeheer onderdeel van deze Gruttokring. Sinds 2006 is Skriezekrite Idzegea begonnen met het uitbouwen van een succesvolle methode waarin gangbaar agrarisch boerenland een belangrijke functie heeft gekregen voor weidevogels. Het proces waarin alle veertig boeren betrokken zijn bij het weidevogelbeheer, heeft zich in de loop der jaren ontwikkeld. Met vallen en opstaan heeft dit ervoor gezorgd dat steeds meer boeren bij de weidevogels betrokken zijn geraakt. Een praktisch voorbeeld waarin samenwerking tot succes heeft geleid. Er worden diverse inspanningen verricht om de openheid van het landschap te herstellen door rietruigtes en bomenopslag te verwijderen om de predatiedruk te verminderen. Daarnaast zijn er aaneengesloten gebieden gangbare agrarische percelen met uitgesteld maaibeheer gerealiseerd in overleg met alle boeren (gefinancierd door Provincie Fryslân).
Nieuwe inzichten in voederrantsoenen voor (melk)koeien met kruidenrijk gras met voldoende structuur kunnen ervoor zorgen dat uitgesteld maaibeheer ook een nieuwe economische dimensie heeft gekregen. Kruidenrijk gras is een goede aanvulling in het rantsoen en vergroot daarmee de vitaliteit en daarmee de levensduur van (melk) koeien. Gezonde oudere (melk) koeien produceren optimaal. Ook kostprijs technisch kan het goed uitpakken door verlaging van veeartskosten en vermindering van het antibioticagebruik. Ook hoeft er minder structuurrijk voer te worden bijgekocht omdat het op het bedrijf zelf geteeld wordt. Bij boeren die deze theorie toepassen lijkt het tot goede resultaten te leiden en kan ecologisch verantwoord boeren ook een economische impuls geven. Dit zijn kansen die optimaal benut moeten worden!
Hoofdstuk: Motivering van de uitspraak
Een belangrijke factor ligt ook in het flexibel omgaan met ‘last minute beheer’. Dit betekent dat percelen met veel jonge kuikens pas gemaaid worden als ze vliegvlug zijn. Omdat dit van jaar op jaar erg kan verschillen is er een grote inspanning en flexibiliteit van vrijwilligers en boeren vereist. Ook flexibele waterpeil verhogingen en het aanleggen van plasdras (natte weilanden voor vogels) met daar omheen voldoende uitgesteld maaibeheer is een sleutel tot het succes.
9
Landschap voor weidevogels Voor de weidevogels zelf meent de burgerjury dat het landschap opener moet worden. Tegenwoordig staan er namelijk langs veel weilanden bomen en struiken, ideale verstopplaatsen voor de predator. Een opener landschap is geschikter voor de weidevogels en ongeschikter voor de predator. Daarnaast moet ook het waterpeil omhoog en moet er bemest worden met vaste mest / r没ge dong. Beide maatregelen zijn beter voor de bodem. De burgerjury pleit voor helder monitoren op resultaten met weidevogels, meer samenwerking tussen de verschillende instanties die baat hebben bij een gezond weidelandschap en grotere beloningen voor boeren die hieraan meewerken.
Landschap en Cultuur Om het tij voor het weidelandschap te keren, is het van het grootste belang dat de Friese burgers zich bewust worden van de waarde van natuur en van (agri)cultuur. De burgerjury geeft hiervoor als voorbeeld het verdwijnen van bepaalde woorden in de Friese taal, als de boeren allemaal op dezelfde manier gaan werken. Als iedereen immers hetzelfde doet, kun je iedereen met dezelfde woorden beschrijven. Als er geen weidevogels meer te beleven zijn, dan zullen de woorden op termijn ook uit de taal verdwijnen. Hierdoor verarmt de Friese taal en daarmee ook de Friese cultuur.
Hoofdstuk: Motivering van de uitspraak
Om mensen zich dit te laten realiseren, moet begonnen worden met basisschoolkinderen om hen de relatie tussen landschap en cultuur te leren. Zij moeten meer praktijklessen in het veld hebben en in alle verdere lagen van het onderwijs moet er aandacht geschonken worden aan het belang van het weidevogellandschap en de natuur. Contacten tussen initiatieven voor ontwikkeling van het Friese cultuurlandschap en verschillende onderwijsinstellingen is dus een must.
10
Petsje ôf foar kening skries Een inspirerend voorbeeld van hoe de Friese taal, boeren en schoolkinderen betrokken kunnen worden bij de waarden van het landschap komt uit Jorwert. Op zondag 14 april is in de kerk van Jorwert een speciaal lied gezongen voor de kening fan de greide. Dit lied, 'Petsje ôf foar kening skries', werd gezongen door vier weidevogelboeren rond Jorwert: Auke Stremler, Mark van Muiswinkel, Tsjalling Rodenhuis en Hindrik Kuindersma. Het refrein werd door kinderen uit Jorwert gezongen. Het idee voor het lied werd geopperd tijdens de streeksessie in Jorwert op 7 maart 2013. Hindrik van der Meer schreef het lied, maakte muziek, oefende met boeren en kinderen en zorgde voor een ontwapenend optreden van dit 'greidekoar'. Vanwege dit inspirerende voorbeeld is de titel van dit lied ook de titel van dit burgermanifest.
Petsje ôf foar kening skries, Goed idee! Seit eltse Fries Kening skries is winters mei de frou yn Afrika mar by't maitiid lûkt it bêste lân fan d'ierde sa boeren lizze dêr in greideblommen loper klear as in wolkom foar it bliid ferwachte keningspear foar de heechbepoate gasten yn har sjyk tenu
As it gritogrytsjend pear wer oer ús greiden fljocht is it hiel bysûnder wat dat ús as minsken docht Komme tsjirken ljippen ljurken ek mei har refrein dan is't lok fan greidefûgelfreonen hast folslein minge hynders skiep en kij har noch yn't greidekoar witte wy: hjir stean wy foar! Tekst en muzyk: Hindrik van der Meer
Hoofdstuk: Motivering van de uitspraak
stiet dêr alle dagen wjirm op it menu
11
Zes meest gekozen stellingen als leidraad Het resultaat van de zes streeksessies van 19 februari tot en met 2 april 2013 bestaat uit een lijst van meer dan tweehonderd zeer uiteenlopende ideeën. Van deze ideeën zijn er uiteindelijk dertig uitgekozen waarop men op de website van Kening fan ‘e Greide kon stemmen (zie bijlage). Om tot deze dertig ideeën te komen, is er eerst gekeken welke ideeën overeen kwamen. Deze zijn samengevoegd tot één helder idee. De samengevoegde ideeën zijn zorgvuldig aangevuld met andere, meer opzichzelfstaande ideeën. Uiteindelijk kende iedere dimensie (ecologie, economie en sociaal-cultureel) tien ideeën/stellingen. Ideeën die niet zijn gebruikt waren vaak te algemeen, of bestonden enkel uit een kreet, zoals: ‘de grutto’s en kieviten gaan achteruit’.
Hieronder geven wij onze visie op de zes stellingen met de meeste stemmen. Voor een deel is dit een herhaling van bovenstaande motivatie van de burgerjuryuitspraak. We vatten dan ook enkel de kern van de boodschap samen en beschrijven voor wie de boodschap vooral bestemd is. We hebben afgesproken dat een afvaardiging van de burgerjury het manifest aan verschillende instanties overhandigt. Daarom zijn in een aantal gevallen de stellingen aangepast. Wij vinden dat de stelling ‘Boeren, burgers, natuurliefhebbers, ambtenaren en wetenschappers moeten beter leren gebiedsgericht samen te werken voor het weidelandschap, niet allemaal binnen hun eigen kader blijven’ als basis dient voor alle andere stellingen. Deze staat om die reden bovenaan.
Hoofdstuk: Zes meest gekozen stellingen als leidraad
Van 4 tot en met 10 april konden mensen op de dertig stellingen (tien per dimensie) stemmen, via de website van Kening fan ‘e Greide. In totaal stemden 307 personen. Per dimensie kon men drie voorkeuren aangeven. De twee meest gekozen ideeën per dimensie zijn als uitgangspunt genomen voor de discussie van de burgerjury.
12
1. Boeren, burgers, natuurliefhebbers, ambtenaren en wetenschappers moeten beter leren gebiedsgericht samen te werken voor het weidelandschap, niet allemaal binnen hun eigen kader blijven’ (Sociaal cultureel 1) Dit is de belangrijkste stelling. De jury heeft hier ‘ambtenaren’, als partij die voor regelgeving verantwoordelijk is, toegevoegd. De jury ziet een patstelling tussen landbouw en natuur en regelgeving die al decennia duurt. Ondanks alle subsidies, verloedert de weidevogelstand. Het is absoluut noodzakelijk om uit die patstelling te komen. Vanuit het huidige sectorale denken moeten we bewegen naar een integrale aanpak. Wij adviseren dat boeren, burgers en buitenlui in verschillende gebieden in Fryslân samenwerken vanuit een gemeenschappelijk belang: het ontwikkelen van het biodiverse weidelandschap. Het kiezen van gebieden moet in goede samenspraak met de bewoners van het gebied gebeuren.
Wij zien mogelijkheden voor actieve en betrokken burgers om in zulke samenwerkingsverbanden mee te doen en achter hun boeren te gaan staan. Kennis-, wetenschaps- en onderzoeksinstellingen hebben bijna alle mogelijkheden al onderzocht. Natuurbeschermers, nazorgers en jagers kunnen adviseren en monitoren. We hebben dus geen moeilijke wetenschappelijke vraag, maar een sociale uitdaging om in praktijk te brengen wat we al weten. Boodschap: alle betrokkenen, ga snel aan de slag om tot gebiedsgerichte samenwerking te komen. Overheid, zorg ervoor dat in beleidsdocumenten wordt opgenomen dat burgers deel gaan uitmaken van collectieven.
Hoofdstuk: Zes meest gekozen stellingen als leidraad
Wij zien het meest in gebiedsgerichte oplossingen, waarbij ook die boeren betrokken worden die tot nu toe nog niet meedoen. Wij dagen alle verschillende bedrijfsstijlen uit voor deze gezamenlijke opdracht, of de boeren nou groot of klein zijn. Elke grondsoort heeft zijn eigen gebiedsgerichte werkwijze nodig.
13
2. Leer studenten niet alleen de economische waarde van de landbouw, maar ook de ecologische waarde (Sociaal-cultureel 2) Inderdaad. Sterker nog, aldus de burgerjury, bewustwording moet al in het basisonderwijs beginnen. Kinderen moeten het veld in, zodat de knop helemaal om gaat. Ook bij docenten moet diezelfde knop omgaan. Burgers kunnen veel meer genieten van wat er in de natuur gebeurt en kansen krijgen tot beleving van de natuur. Agrarische bedrijven die economische en ecologische waarden combineren, dienen als voorbeelden voor leerlingen en studenten (de burgers van straks). Studenten leren ook hoe een levende taal en cultuur samenhangen met biodiversiteit in het landschap. Een overal toegepaste uniforme manier van boeren gaat ten koste van deze taal en cultuur. Laat de boeren hun eigen innovaties ontwikkelen op zand, op klei en op veen. Dan zijn er ook meer woorden nodig en blijft de taal gevarieerder. Bioculturele diversiteit dus.
Hoofdstuk: Zes meest gekozen stellingen als leidraad
Boodschap: Onderwijsinstellingen (van basis tot voorgezet en agrarisch): integreer deze thematiek in het lessenpakket.
14
3. Zet beloning effectiever in, zodat deze echt naar de boeren gaat die resultaten boeken met weidevogelbeheer’ (Economie 1) Wij vinden het belonen ‘vanzelfsprekend’ voor boeren die weidevogels stimuleren. Belangrijk is, dat de focus ligt op gebieden met potentie, dat er heldere eisen aan resultaten gesteld worden en dat monitoring helder is. De burgers kunnen zelf veel doen om weidevogelbeheer economisch interessant te maken, zoals: investeren in boerenbedrijven en/of adopteren van weidevogelgebieden of lid worden van natuurbeheercollectieven. Er zijn verschillende inspirerende voorbeelden, neem het Groningse Westerkwartier. Als het lukt de teloorgang van het cultuurlandschap bij het brede publiek onder de aandacht te brengen, dan zal ook de steun vanuit marktpartijen in een stroomversnelling komen. Zolang de melkfabriek boeren die de weidevogels in stand houden niet beloont, moet de samenleving hierop – met de boeren – iets anders verzinnen. Financiële steun via de politiek is dan nodig tot we iets beters hebben geregeld. Boodschap: Melkfabrieken, maak haast met het onderzoeken van beloning van boeren die zich extra inspannen voor het behoud van de weidevogels.
Hoofdstuk: Zes meest gekozen stellingen als leidraad
Politiek, ondersteun nieuwe samenwerkingsvormen totdat marktpartijen boeren belonen, bijvoorbeeld via de melkprijs.
15
4. Cultuurlandschaps- en weidevogelproblematiek moet hoog op de Europese agenda komen (Economie 2) De Europese agenda voor natuur en milieu en landbouw is helder. Volgens de jury biedt deze agenda duidelijke kansen. De ‘vergroeningseis’ van het nieuwe Europese Gemeenschappelijk Landbouw Beleid geeft mogelijkheden voor vergoedingen aan boeren die op deze manier willen werken. Ook het nieuwe beleid voor plattelandsontwikkeling sluit meer dan ooit aan op de maatschappelijke aspecten van de landbouw. Het bevordert een productieve landbouw die zijn hulpbronnen efficiënt benut, emissiearm en klimaatvriendelijker is. Dus een landbouw die harmonieus gebruik maakt van de essentiële natuurlijke hulpbronnen waarvan de landbouw afhankelijk is. Ook de afnemende verbinding tussen cultuur en natuur is een Europees beleidsthema. De jury vindt deze Europese aandacht een steun in onze rug. De jury is van mening dat de uitdaging niet alleen in Europa ligt, maar vooral in Nederland. Ook bij ons in Fryslân. Wij in Fryslân willen voorloper worden in Europa als proeftuin van biodiverse landschappen. Daarom sturen we dit manifest ook naar Provinciale Staten en naar LTO-Noord.
Hoofdstuk: Zes meest gekozen stellingen als leidraad
Boodschap: Politiek, wij vragen om een pro-actieve houding bij uitwerking van deze Europese agenda. Dat kan ook door het bedrijfsleven hierbij te betrekken. Overheid, stimuleer en faciliteer de samenleving om dit uit te werken!
16
5. Waterstand omhoog en meer gebieden plas -dras maken (Ecologie 1) Het verhogen van de waterstand is essentieel om de kwaliteit van weidevogelgebieden te laten toenemen. Daarnaast is er ook veel winst voor de weidevogels te behalen door het aanleggen van plas-dras gebieden. Dit moet dan wel gebeuren in die gebieden waar weidevogels zitten. Het landschap moet opener worden als oplossing tegen predatie. De afgelopen decennia is het landschap veel droger gemaakt en daardoor geschikter voor predatoren. Door predatie binnen wettelijke kaders aan te pakken en het reduceren van rietruigtes en bomenopslag, moet de predatiedruk worden verlaagd. Door vernatting en een extensievere vorm van landbouw, wat leidt tot meer biodiversiteit in het cultuurlandschap, kan de predatiedruk ook verminderd worden. Monitoring van predatie kan meer inzichten geven. Op dit moment ligt er een voorstel bij de Provincie Frysl창n hoe dit ingevuld kan worden. Dit voorstel kan toegepast worden als pilot en, mits succesvol, opgeschaald worden.
Hoofdstuk: Zes meest gekozen stellingen als leidraad
Boodschap: provincie, stuur aan op toepassing van predatiedruk verminderende aanpassingen in het landschap.
17
6. Meer mesten met vaste mest (‘rûge dong’) en minder met mestinjecteurs (Ecologie 2) Er wordt al minder met mestinjecteurs gemest. Meer bemesten met vaste mest is technisch goed realiseerbaar, maar dit kan alleen door boeren worden gedaan. Als vaste mest gescheiden wordt van urine, is er naast een betere biotoop voor weidevogels ook nog minder ammoniakuitstoot. Het grasland van de boer krijgt meer bodemstructuur en een actiever bodemleven, dit is ook goed voor de vogels. Een voorbehoud is dat niet al het land van een boerenbedrijf met rûge dong bemest moet worden, omdat er dan onvoldoende kruidenrijk weiland is om de jonge kuikens vliegvlug te krijgen. Daar zijn andere beheersregels nodig. Ervaringen met het werken met vaste mest horen in cursussen voor boeren die van deze innovaties willen leren en in het agrarisch onderwijs.
Hoofdstuk: Zes meest gekozen stellingen als leidraad
Boodschap: boeren, gebruik bemestingsmethoden die zorgen voor gezond bodemleven. Agrarisch onderwijs, verzamel deze praktijkervaringen en biedt het de studenten aan. Voer het vak graslandkunde weer in.
18
Gjin grutte wurden mear no En gjin wiidweidich praat
Gewoan
Minsken
Mei elkoar Neist elkoar
Hoofdstuk: Zes meest gekozen stellingen als leidraad
Foar f没gelark fan 't greidel芒n
19
Lijst met geraadpleegde achtergrond documenten en deskundigen Artikel Friesch Dagblad 12 april 2013: Petsje ôf foar kening skries
Streekplan Fryslân 2007 'Om de kwaliteit fan de romte'.
Uitvoeringsagenda Streekplan 2011-2014 'Fryslân op afstand de mooiste provincie van Nederland'.
'Tuskentiidske evaluaasje Streekplan Fryslân', d.d. 23 januari 2013.
Koersnotitie Weidevogels.
‘Predatieproblematiek weidevogels Fryslân, naar een duidelijker beleid voor predatiebeheer’, A&W rapport.
Rijksoverheid:
voorbereiding Omgevingswet, vervangt Wet Ruimtelijke Ordening.
Inhoudelijke onderbouwing:
De effectiviteit van Agrarisch Natuurbeheer, David Kleijn (Alterra).
De effectiviteit van Natuurbeheer, Jan Bakker (RU Groningen)
Deskundigen: Khoji Wesselius (plattelandsbeleid), Niko Groen (weidevogels), Jac Meter (Nationaal Groenfonds), James Mwirima, Emmanuel Oluka (burgermanifest), Jimmy Muheebwa (kraanvogelbescherming met boeren in Oeganda).
Achtergrondinformatie voor burgerjury, Marjolijn Zuidema, april 2013
Hoofdstuk: Lijst met geraadpleegde achtergrond documenten en deskundigen
Provinciale plannen:
20
Bijlage I: Adressen die het Burgermanifest krijgen 1. burgers zelf
burgers (via alle mogelijke manieren)
boeren, ANV, FBBF (Feriniging Biologyske Boeren Fryslân)…
Natuurweide Bio Melkveehouders in Nederland
Doarpswurk en dorpsverenigingen …
alle pers
Boerennatuur
Fryske Milieu Federatie
It Fryske Gea
Plattelandsvrouwen
Fryske Akademie
Vogelwachters (BFVW)
Wild Beheer Eenheden (WBE)
LTO-N Fryslân
Staatsbosbeheer
Natuurmonumenten
Stichting Skalsumer natuurbeheer
3. scholen en kerken
Hoofdstuk: Bijlage I: Adressen die het Burgermanifest krijgen
2. maatschappelijke organisaties
21
4. marktpartijen
melkfabrieken
banken
supermarkten
Recreatieschap De Marrekrite
Landbouworganisaties
Nordwin College
Van Hall, o.a. Kenniscentrum Burger en Biodiversiteit
PTC+ (Aeres Groep)
Dairy Campus
RUG
Louis Bolk Instituut
Landbouw Economisch Instituut (LEI)
6. bestuur en overheid
Plattelânsprojecten
Provinciale Staten
IPO
Gemeenteraden
Ministerie GLB/POP
‘Brussel’ GLB/POP
Wetterskip Fryslân
Rijkswaterstaat
Ministerie EZ
Inspectie Rijksfinanciën
Vereniging Friese Gemeenten
Hoofdstuk: Bijlage I: Adressen die het Burgermanifest krijgen
5. onderwijs / onderzoekers / wetenschap
22
7. politiek
Provinciale Staten
Gemeenteraden
Ministerie
Europees Parlement (ter informatie)
Vereniging van Friese gemeenten
Recreatieschap De Marrekrite
Rijkswaterstaat
Ministerie van economische zaken
Inspectie der Rijksfinanciën
Natuurweide Biologische Melkveehouders in Nederland
Stichting Skalsumernatuurbeheer (Hessel Agema in Kollumerpomp)
Kennisinstituut Louis Blok (biologisch en duurzame landbouw) Hoofdstuk: Bijlage I: Adressen die het Burgermanifest krijgen
8. overige:
23
Hoofdstuk: Bijlage II: Burgerjury
Bijlage II: Burgerjury
24
Bijlage III: Uitslag van de stemming op dertig ideeĂŤn Economie:
Ecologie:
Hoofdstuk: Bijlage III: Uitslag van de stemming op dertig ideeĂŤn
Sociaal-cultureel:
25
26
Hoofdstuk: Bijlage III: Uitslag van de stemming op dertig ideeĂŤn
27
Hoofdstuk: Bijlage III: Uitslag van de stemming op dertig ideeĂŤn
28
Hoofdstuk: Bijlage III: Uitslag van de stemming op dertig ideeĂŤn