Ekonomista 2017 3 el demo

Page 1

EKONOMISTA

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

Warunki prenumeraty 11 Wy­daw­nic­two Key Text

Zamówienia na prenumeratę na 2017 r. oraz na sprzedaż egzemplarzową należy składać na stronie: www.ekonomista.info.pl lub wysłać zamówienie na adres wydawnictwo@keytext.com.pl z podaniem dokładnych danych. Ceny na 2017 r.: 352,80 zł – prenumerata krajowa wersji drukowanej, 404,46 zł – prenumerata wersji łączonej (druk + PDF), 58,80 zł – jeden numer w wersji drukowanej, 49,20 zł – jednen numer w wersji elektronicznej (PDF), 67,41 zł – jednen numer wersji łączonej (druk + PDF). Zamówienia na prenumeratę przyjmowane są na okres nieprzekraczający jednego roku. Cena prenumeraty za okres obejmujący kilka numerów (niepełny rok) jest wielokrotnością ceny jednego numeru. Prenumerata rozpoczyna się od najbliższego numeru po dokonaniu wpłaty na rachunek bankowy Wydawnictwa nr: 64 1160 2202 0000 0001 1046 1312 Egzemplarze drukowane wysyłamy ekonomiczną przesyłką rejestrowaną, spersonalizowane PDF-y na podany w zamówieniu adres e-mail. Wy­daw­nic­two Key Text sp. z o.o., ul. Sokołowska 9/410, 01-142 War­sza­wa tel. +48 22 632 11 36, kom. +48 665 108 002

11 RUCH S.A.

Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta „RUCH” pod numerami: 22 693 70 00 lub 801 800 803 – czynne w dni robocze w godzinach 700 – 1700. Koszt połączenia wg taryfy operatora.

11 Kol­por­ter S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478

EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

2017 3

Indeks 357030 ISSN 2299–6184 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

2017

3 W numerze ROBERT KUDŁAK, WOJCIECH KISIAŁA

Środowiskowe efekty społecznej odpowiedzialności biznesu – ujęcie instytucjonalne TOMASZ SOBCZAK

Edward Lipiński w poszukiwaniu perspektywicznego modelu gospodarki socjalistycznej ARTUR WYSZYŃSKI

Efektywność klubów piłkarskich w Polsce

11 Gar­mond Press S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, +48 22 837 30 08 Eko­no­mi­sta 2017, nr 3, s. 237–362 Ce­na 49,20 zł (w tym 23% VAT)

POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH

POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE

WYDAWNICTWO KEY TEXT

WSKAZĂ“WKI DLA DLA AUTORĂ“W AUTORĂ“W WSKAZĂ“WKI

:<%5$1( 7<78Â’< :<'$:1,&=(

1. 1. Redakcja Redakcjaprzyjmuje przyjmujedo dooceny ocenyi publikacji i publikacjiniepublikowane niepublikowanewczeĹ›niej wczeĹ›niejteksty tekstyo chao charakterzenaukowym, naukowym,poĹ›wiÄ™cone poĹ›wiÄ™coneproblematyce problematyceekonomicznej. ekonomicznej. rakterze 2. 2. Redakcja Redakcjaprosi prosio skĹ‚adanie o skĹ‚adanietekstĂłw tekstĂłww formie w formieelektronicznej elektronicznej(dokument (dokumentMS Word MS Word na CD, CD, dyskietce dyskietce lub lub e-mailem) e-mailem) oraz oraz 2 egzemplarzy 2 egzemplarzy wydruku wydruku komputerowego. komputerowego. na Wydrukpowinien powinienbyć byćwykonany wykonanyna napapierze papierze formatu A4 z podwĂłjnym odstÄ™pem Wydruk A4, zawierajÄ…cy nie miÄ™dzy wiÄ™cej wierszami, zawierajÄ…cymi nie wiÄ™cej niĹź 60w objÄ™toĹ›ci znakĂłw w wierszu 30 wierszy na niĹź 1800 znakĂłw ze spacjami na stronie, (Ĺ‚Ä…cznieoraz z tabelami statystronie, w objÄ™toĹ›ci z tabelami statystycznymi, rysunkami i literaturÄ…) do stycznymi, rysunkami(Ĺ‚Ä…cznie i literaturÄ…) do 30 stron. Opracowania podzielone na części 30 stron.zawierać Opracowania podzielone na części powinny zawierać Ĺ›rĂłdtytuĹ‚y. powinny Ĺ›rĂłdtytuĹ‚y. 3. 3. Wraz Wraz z z tekstem tekstem naleĹźy naleĹźy dostarczyć dostarczyć do do Redakcji Redakcji OĹ›wiadczenie OĹ›wiadczenie Autora. Autora. WzĂłr WzĂłr oĹ›wiadczeniadostÄ™pny dostÄ™pnyjest jestna nastronie stroniewww.ekonomista.info.pl www.ekonomista.info.pl oĹ›wiadczenia 4. 4. Do Do tekstu tekstu naleĹźy naleĹźy doĹ‚Ä…czyć doĹ‚Ä…czyć streszczenie streszczenie (200 (200 sĹ‚Ăłw) sĹ‚Ăłw) skĹ‚adajÄ…ce skĹ‚adajÄ…ce siÄ™ siÄ™ zz uzasadnienia uzasadnienia podjÄ™tegotematu, tematu,opisu opisumetody metodyoraz orazuzyskanych uzyskanychwynikĂłw. wynikĂłw.Streszczenie StreszczeniepowinpowinpodjÄ™tego nozawierać zawieraćsĹ‚owa sĹ‚owakluczowe kluczowe(w (wjÄ™zyku jÄ™zykupolskim, polskim,rosyjskim rosyjskimiiangielskim). angielskim). no 5. 5. Przypisy Przypisy wyjaĹ›niajÄ…ce wyjaĹ›niajÄ…ce tekst tekst naleĹźy naleĹźy zamieszczać zamieszczać na na dole dole strony, strony, a dane a dane bibliograbibliograficzne w tekĹ›cie w tekĹ›cie –– przez przez podawanie podawanie nazwisk nazwisk autorĂłw autorĂłw i roku i roku wydania wydania dzieĹ‚a, dzieĹ‚a, na na ficzne koĹ„cu zdania zdania w nawiasie. w nawiasie. W bibliografii W bibliografii zamieszczonej zamieszczonej na na koĹ„cu koĹ„cu tekstu tekstu (uĹ‚oĹźo(uĹ‚oĹźokoĹ„cu nejw porzÄ…dku w porzÄ…dkualfabetycznym) alfabetycznym)naleĹźy naleĹźypodawać: podawać: nej w odniesieniudo dopozycji pozycjiksiÄ…Ĺźkowych ksiÄ…Ĺźkowych––nazwisko, nazwisko,imiÄ™ imiÄ™(lub (lubinicjaĹ‚y inicjaĹ‚yimion) imion)auau––– w odniesieniu tora,tytuĹ‚ tytuĹ‚dzieĹ‚a, dzieĹ‚a,wydawcÄ™, wydawcÄ™,miejsce miejscei rok i rokwydania; wydania; tora, w przypadku prac prac zbiorowych zbiorowych nazwisko nazwisko redaktora redaktora naukowego naukowego podaje podaje siÄ™ siÄ™ po po ––– w przypadku tytuledzieĹ‚a; dzieĹ‚a; tytule w odniesieniu do do artykuĹ‚Ăłw artykuĹ‚Ăłw z czasopism z czasopism –– nazwisko, nazwisko, imiÄ™ imiÄ™ (lub (lub inicjaĹ‚y inicjaĹ‚y imion) imion) ––– w odniesieniu autora,tytuĹ‚ tytuĹ‚artykuĹ‚u, artykuĹ‚u,nazwÄ™ nazwÄ™czasopisma czasopismaujÄ™tÄ… ujÄ™tÄ…w cudzysĹ‚Ăłw, w cudzysĹ‚Ăłw,rok rokwydania wydaniai koi koautora, lejnynumer numerczasopisma; czasopisma; lejny w przypadkukorzystania korzystaniaz internetu z internetunaleĹźy naleĹźypodać podaćadres adresi datÄ™ i datÄ™dostÄ™pu; dostÄ™pu; ––– w przypadku powoĹ‚ujÄ…cdane daneliczbowe liczbowenaleĹźy naleĹźypodawać podawaćich ichĹşrodĹ‚o ĹşrodĹ‚opochodzenia pochodzenia(Ĺ‚Ä…cznie (Ĺ‚Ä…cznie –––powoĹ‚ujÄ…c z numerem strony). strony). z numerem 6. 6. W przypadku W przypadkugdy gdyartykuĹ‚ artykuĹ‚jest jestoparty opartyna nawynikach wynikachbadaĹ„ badaĹ„finansowanych finansowanychw ramach w ramach programĂłwbadawczych, badawczych,autorzy autorzysÄ… sÄ…proszeni proszenio podanie o podanieĹşrĂłdĹ‚a ĹşrĂłdĹ‚aĹ›rodkĂłw. Ĺ›rodkĂłw. programĂłw 7. 7. Rysunki Rysunki proste, proste, wektorowe, wektorowe, ww czerni. czerni. Linie Linie na na wykresach wykresach ii pola pola mogÄ… mogÄ… być być w szaroĹ›ciach szaroĹ›ciach –– rysunki rysunki powinny powinny być być czytelne czytelne ww tej tej postaci, postaci, bez bez kolorĂłw kolorĂłw w i efektĂłwspecjalnych specjalnych(np. (np.cieni, cieni,faz, faz,pĹ‚ynnych pĹ‚ynnychprzejść, przejść,tekstur, tekstur,szrafĂłw, szrafĂłw,efekefeki efektĂłw tĂłw przestrzennych). przestrzennych). Format Format wektorowy wektorowy PDF, PDF, EPS, EPS, ostatecznie ostatecznie osadzone osadzone tĂłw wykresy zz Excela. Excela. wykresy 8. 8. Nazewnictwo Nazewnictwo plikĂłw plikĂłw –– teksty: teksty: Autor_TytuĹ‚.docx Autor_TytuĹ‚.docx (np. (np. Jan Jan Kowalski_GospoKowalski_Gospodarka polska.docx); polska.docx); streszczenia streszczenia do do artykuĹ‚Ăłw: artykuĹ‚Ăłw: Autor_Streszczenia.docx Autor_Streszczenia.docx darka (np. Jan Jan Kowalski_Streszczenia.docx); Kowalski_Streszczenia.docx); ewentualne ewentualne dodatkowe dodatkowe pliki pliki nazywanazywa(np. my w analogiczny w analogiczny sposĂłb: sposĂłb: (np. (np. Jan Jan Kowalski_rysunek01.pdf). Kowalski_rysunek01.pdf). my 9. 9. Warunkiem Warunkiem przyjÄ™cia przyjÄ™cia tekstu tekstu do do oceny oceny i dalszej i dalszej pracy pracy jest jest podanie podanie przez przez autora autora peĹ‚nych danych danych adresowych adresowych wraz wraz z numerem z numerem telefonicznym telefonicznym i adresem i adresem e-mail. e-mail. peĹ‚nych AutorzyartykuĹ‚Ăłw artykuĹ‚ĂłwsÄ… sÄ…rĂłwnieĹź rĂłwnieĹźproszeni proszenio podanie o podaniedanych danychdo donotatki notatkiafiliacyjnej: afiliacyjnej: Autorzy tytuĹ‚ naukowy naukowy oraz oraz nazwa nazwa uczelni uczelni albo albo innej innej jednostki jednostki (tylko (tylko jedna jedna jednostka). jednostka). tytuĹ‚ Daneafiliacyjne afiliacyjnesÄ… sÄ…zamieszczane zamieszczanew opublikowanych w opublikowanychtekstach. tekstach. Dane 10. Opracowanie Opracowanie zakwalifikowane zakwalifikowane przez przez Komitet Komitet Redakcyjny Redakcyjny do do opublikowania opublikowania na na 10. Ĺ‚amach„EKONOMISTYâ€?, „EKONOMISTYâ€?,lecz leczprzygotowane przygotowaneprzez przezautora autoraw sposĂłb w sposĂłbniezgodny niezgodny Ĺ‚amach z powyĹźszymi wskazĂłwkami, wskazĂłwkami, bÄ™dzie bÄ™dzie odesĹ‚ane odesĹ‚ane z proĹ›bÄ… z proĹ›bÄ… o dostosowanie o dostosowanie jego jego forforz powyĹźszymi mydo dowymagaĹ„ wymagaĹ„Redakcji. Redakcji. my 11. MateriaĹ‚y MateriaĹ‚yzamieszczone zamieszczonew â€žEKONOMIĹšCIEâ€? w â€žEKONOMIĹšCIEâ€?sÄ… sÄ…chronione chronioneprawem prawemautorskim. autorskim. 11. Przedruktekstu tekstumoĹźe moĹźenastÄ…pić nastÄ…pićtylko tylkoza zazgodÄ… zgodÄ…Redakcji. Redakcji. Przedruk 12. Redakcja Redakcjanie niezwraca zwracatekstĂłw tekstĂłwiinie niewypĹ‚aca wypĹ‚acahonorariĂłw honorariĂłwautorskich. autorskich. 12.

32/6.,(*2 72:$5=<67:$ (.2120,&=1(*2

:\NĂŻDG\ ] PDNURHNRQRPLL *RVSRGDUND NDSLWDOLVW\F]QD EH] EH]URERFLD .D]LPLHU] Â’DVNL :DUV]DZD

'REUD SXEOLF]QH ZF]RUDM Äź G]LÄ‚ Äź MXWUR -HU]\ .OHHU :DUV]DZD

=ELODQVRZDĂŠ EDQNL 1DXNL ] NU\]\VX Ä&#x;QDQVRZHJR 0DWKLDV 'HZDWULSRQW -HDQ &KDUOHV 5RFKHW -HDQ 7LUROH :DUV]DZD

1DXNL HNRQRPLF]QH 6W\OL]RZDQH IDNW\ D Z\]ZDQLD ZVSÜïF]HVQRÄ‚FL UHG QDXN %RJXVĂŻDZ )LHGRU :DUV]DZD

3HĂŻQD RIHUWD Z\GDZQLF]D GRVWĂšSQD MHVW Z NVLĂšJDUQL LQWHUQHWRZHM 3ROVNLHJR 7RZDU]\VWZD (NRQRPLF]QHJR www.ksiazkiekonomiczne.pl .VLĂˆÄ?NL PRÄ?QD ]DPĂśZLĂŠ LQWHUQHWRZR QDE\ĂŠ Z NVLĂšJDUQLDFK QDXNRZ\FK OXE Z VLHG]LELH 3ROVNLHJR 7RZDU]\VWZD (NRQRPLF]QHJR XO 1RZ\ ÂĽZLDW :DUV]DZD WHO H PDLO ]N#SWH SO

2017

3

WYDAWCY © Copyright by POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH © Copyright by POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE © Copyright by WYDAWNICTWO KEY TEXT RADA PROGRAMOWA

Marek Belka, Adam Budnikowski, Krzysztof Jajuga, Wacław Jarmołowicz, Mieczysław Kabaj, Eugeniusz Kwiatkowski, Aleksander Łukaszewicz, Wojciech Maciejewski, Jerzy Osiatyński, Stanisław Owsiak, Emil Panek, Piotr Pysz, Antoni Rajkiewicz, Andrzej Sławiński, Jan Toporowski, Andrzej Wernik, Jerzy Wilkin (przewodniczący Rady), Michał G. Woźniak KOMITET REDAKCYJNY

Marek Bednarski, Andrzej Czyżewski, Bogusław Fiedor, Marian Gorynia, Brunon Górecki, Ryszard Kokoszczyński, Joanna Kotowicz-Jawor, Barbara Liberska, Adam Lipowski (zastępca redaktora naczelnego), Zbigniew Matkowski (sekretarz redakcji), Elżbieta Mączyńska, Adam Noga, Marek Ratajczak, Eugeniusz Rychlewski, Zdzisław Sadowski (redaktor naczelny), Tadeusz Smuga, Jan Solarz, Andrzej Wojtyna

Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Dodatkowe środki finansowe zostały pozyskane przez Komitet Redakcyjny od sponsorujących uczelni, którym tą drogą składamy podziękowanie: Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet Zielonogórski

Pierwotną wersją czasopisma jest wersja drukowana Polecamy wersje elektroniczne „Ekonomisty” (e-ISSN: 2299–6184) na stronie internetowej www.ekonomista.info.pl

Adres Redakcji: 00–042 Warszawa, ul. Nowy Świat 49, tel. 22 55 15 416 oraz 417 http://www.ekonomista.info.pl, redakcja@ekonomista.info.pl Realizacja wydawnicza Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., 01–142 Warszawa, ul. Sokołowska 9/410 tel. 22 632 11 36, tel. kom. 665 108 002 www.keytext.com.pl, wydawnictwo@keytext.com.pl Nakład 300 egz., ark. wyd. 10,5

Spis treści Artykuły Robert K U D Ł A K, Wojciech K I S I A Ł A: Środowiskowe efekty społecznej odpowiedzialności biznesu – ujęcie instytucjonalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tomasz S O B C Z A K: Edward Lipiński w poszukiwaniu perspektywicznego modelu gospodarki socjalistycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Artur W Y S Z Y Ń S K I: Efektywność klubów piłkarskich w Polsce . . . . . . . . . . .

243 264 294

Miscellanea Grzegorz W A S Z K I E W I C Z: Wydatki obronne w krajach strefy euro i ich wpływ na wzrost gospodarczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

323

Eseje Maciej M E Y E R: Interes własny w ujęciu Adama Smitha . . . . . . . . . . . . . . . . . .

336

Dyskusje Michał Gabriel W O Ź N I A K: Nierówności a wzrost gospodarczy (uwagi na marginesie książki Grzegorza Malinowskiego Nierówności i wzrost gospodarczy. Sojusznicy czy wrogowie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

347

Recenzje i omówienia Lars M A N G N U S S O N, Bo S T R A T H, A Brief History of Political Economy. Tales of Marx, Keynes and Hayek (rec. Anna Ząbkowicz) . . . . . . . . . . . . . . . . . .

359

* Każ­dy ar­ty­kuł za­wie­ra stresz­cze­nie w ję­zy­ku polskim, an­giel­skim i ro­syj­skim. An­giel­sko­ję­zycz­ne stresz­cze­nia ar­ty­ku­łów za­miesz­cza­nych w „Eko­no­mi­ście” są re­je­strowane w serwisie „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Czasopismu „Ekonomista” przyznano 14 punktów za publikacje (komunikat Ministra Nauki i Szkol­ nictwa Wyższego z dnia 3 czerwca 2016 r. w sprawie wykazu czasopism naukowych, na podstawie § 14 ust. 2 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 lipca 2012 r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym).

Contents Articles Robert K U D Ł A K, Wojciech K I S I A Ł A: Environmental Effects of Social Business Responsibility – Institutional Approach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tomasz S O B C Z A K: Edward Lipiński in Search for a Prospective Model of Socialist Economy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Artur W Y S Z Y Ń S K I: Efficiency of Football Clubs in Poland . . . . . . . . . . . . .

243 264 294

Miscellanea Grzegorz W A S Z K I E W I C Z: Defense Spending in Eurozone Countries and Its Impact on Economic Growth . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

323

Essays Maciej M E Y E R: Self-interest as Understood by Adam Smith . . . . . . . . . . . . . .

336

Discussions Michał Gabriel W O Ź N I A K: Inequalities and Economic Growth (Remarks in the margin of the book by Grzegorz Malinowski Inequalities and Economic Growth: Allies Or Enemies) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

347

Book Reviews Lars M A N G N U S S O N, Bo S T R A T H, A Brief History of Political Economy. Tales of Marx, Keynes and Hayek (rev. Anna Ząbkowicz) . . . . . . . . . . . . . . . . . .

359

* Each article is followed by a summary in Polish, English and Russian. Abstracts of „Ekonomista” are reproduced in the „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Magazine „Economist” awarded 14 points for publications (Communication from the Ministry of Science and Higher Education of 3 June 2016, pursuant to § 14 para. 2 Regulation of the Minister of Science and Higher Education of 13 July 2012 on the criteria and procedure for granting the category of scientific research institutes).

Содержание Статьи Роберт К У Д Л А К, Войцех К И С Я Л А: Общественные эффекты социальной ответственности бизнеса – институциональный подход . . . . . . . . . . . . . . . . . . Томаш С О Б Ч А К: Эдвард Липиньски в поисках перспективной модели социалистической экономики . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Артур В Ы Ш И Н Ь С К И: Эффективность футбольных клубов в Польше . . . . .

243 264 294

Разное Гжегож В А Ш К Е В И Ч: Расходы на оборону в странах зоны евро и их влияние на экономический рост . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

323

Эссе Мачей М Е Й Е Р: Личный интерес в подходе Адама Смиса . . . . . . . . . . . . . . . . . .

336

Дискуссии Михал Габриель В О З Ь Н Я К: Неравенство и экономический рост (замечания по книге Гжегожа Малиновского Неравенство и экономический рост. Союзники или враги) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

347

Рецензии и обзоры Lars M A N G N U S S O N, Bo S T R A T H, A Brief History of Political Economy Tales of Marx Keynes and Hayek (рец. Анна Зомбкович) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

359

* Каждая статья сопровождается резюме на польском, английском и русском языках. Содержание и резюме статей, помещаемых в „Экономисте”, a также в „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl Журнал „Ekonomista” получил 14 пунктов за публикации (сообщение Министра науки и выс­ шего образования от 3 июня 2016 г. на основании § 14 абз. 2 Распоряжения Министра науки и высшего образования от 13 июля 2012 г. по вопросам критериев и процедуры присуждения научной категории научным единицам).

A

R

T

Y

K

U

Ł

Y

ROBERT KUDŁAK* WOJCIECH KISIAŁA**

Środowiskowe efekty społecznej odpowiedzialności biznesu – ujęcie instytucjonalne Wprowadzenie Badania dotyczące społecznej odpowiedzialności biznesu (Corporate Social Responsibility – CSR) mają długą tradycję, sięgającą lat 40. dwudziestego wieku1. Jak dotąd badania te zostały zdominowane przez dociekania skupiające się na dwóch zagadnieniach: pierwszym – odkrywającym wpływ CSR na konkurencyjność przedsiębiorstw (np. Orlitzky i in. 2003) oraz drugim – dotyczącym etycznych aspektów działalności przedsiębiorstw (Joyner, Payne 2002). Dla kontrastu, społeczne i środowiskowe efekty dobrowolnych działań przedsiębiorstw pozostają niemal nieznane (Devinney 2009; Walls i in. 2012). W konsekwencji krytycy CSR twierdzą, że ma on w znacznej mierze charakter symboliczny i jest przejawem „zorganizowanej hipokryzji” ze strony przedsiębiorstw (Lim, Tsutsui 2012). Choć teza ta wydaje się zbyt ostra, to niewątpliwie prawdą jest, że społeczne i środowiskowe aspekty CSR (societal case for CSR) właściwie nie doczekały się szerszego zainteresowania badaczy. Dotychczasowe prace na ten temat są incydentalne i dotyczą wpływu CSR na konkurencyjność państw (Boulouta, Pitelis 2014), prawa człowieka (Welford 2002; Watts 2005), pracę dzieci (Nielsen 2005) oraz standardy pracy w globalnych łańcuchach produkcji (Egels-Zanden 2014; Locke i in. 2013; Barrientos, Smith 2007). Nieznany jest natomiast wpływ CSR na *

Dr Robert Kudłak – Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej; e-mail: rkudlak@amu.edu.pl **  Dr Wojciech Kisiała – Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Katedra Ekonomiki Przestrzennej i Środowiskowej; e-mail: wojciech.kisiala@ue.poznan.pl 1  Przedstawione wyniki badań są następstwem uczestnictwa głównego autora – dr. Roberta Kudłaka – w projekcie „IMPACT – Impact Measurement and Performance Analysis of CSR”, finansowanego w ramach 7. Programu Ramowego UE (numer grantu: 244618). Autorzy składają podzękowania wszystkim partnerom za ich zaangażowanie oraz współpracę w trakcie realizacji projektu.

244

Robert Kudłak, Wojciech Kisiała

rozwiązywanie najbardziej palących współczesnych problemów, takich jak emisja gazów cieplarnianych, utrata bioróżnorodności, ubóstwo. Pojawia się zatem pytanie, czy dobrowolne strategie i działania przedsiębiorstw są w stanie przynieść jakiekolwiek pozytywne społeczne i środowiskowe konsekwencje. Celem artykułu jest analiza wpływu CSR na poziom emisji zanieczyszczeń emitowanych przez przedsiębiorstwa w pięciu wybranych sektorach gospodarki w Europie. Cel ten jest realizowany poprzez wykorzystanie podejścia instytucjonalnego dla zbadania znaczenia CSR jako instytucjonalnej determinanty poziomu emisji CO2. Ujęcie instytucjonalne ma długą i bogatą tradycję w ekonomii (Ouchi 1980; Williamson 1975), socjologii (Scott 1995), naukach politycznych (Hall, Soskice 2001), a także w naukach o organizacji i zarządzaniu (Powell i in. 2012; Tolbert, Zucker 1983; Meyer, Rowan 1977). Jednak w odniesieniu do CSR jego wykorzystanie ma bardzo krótką historię. Sięgając do różnych ujęć instytucjonalnych, badacze próbowali wyjaśnić m.in. różnice w poziomie zaangażowania przedsiębiorstw w CSR w różnych regionach i krajach świata (Campbell 2007; Matten, Moon 2008) oraz instytucjonalizację CSR (Bondy i in. 2012). Niniejszy artykuł wpisuje się w ten nurt badań nad społeczną odpowiedzialnością biznesu. CSR jest rozumiane jako instytucja o charakterze samoregulacji, która ma charakter dobrowolny i wpływa na sposób oraz formę działalności przedsiębiorstwa, a także społeczne i środowiskowe efekty ich działalności (Vogel 2010; Gond i in. 2011). W artykule jest weryfikowana rola CSR w szerszym kontekście instytucjonalnym, tzn. na tle innych uwarunkowań instytucjonalnych, takich jak krajowe regulacje środowiskowe, podatki ekologiczne, zbywalne pozwolenia na emisję, subsydia itd. W ten sposób artykuł rzuca światło na to, czy dobrowolne działania przedsiębiorstw przynoszą pozytywne efekty społeczne i środowiskowe. Ze względu na bardzo ograniczoną dostępność statystyk publicznych opisujących wpływ przedsiębiorstw na różne aspekty życia społecznego (np. warunki pracy) oraz na środowisko przyrodnicze (zarówno na poziomie indywidualnych przedsiębiorstw, jak i na poziomie sektorów), część empiryczną badań skoncentrowano na identyfikacji instytucjonalnych uwarunkowań (w tym CSR) wpływających na poziom emitowanych przez przedsiębiorstwa zanieczyszczeń, wykorzystując do celów analitycznych dane dotyczące emisji CO2 przez badane sektory w poszczególnych krajach, zaczerpnięte ze zbiorów Eurostatu. Niniejsza praca jest ważnym wkładem do rozwoju nauk o organizacjach i zarządzaniu z kilku powodów. Po pierwsze, podejmuje i rozwija instytucjonalne podejście do badań nad CSR. Po drugie, weryfikuje ona tzw. societal case for CSR poprzez analizę jego wpływu na redukcję emisji CO2 w wybranych sektorach gospodarczych w UE.

1. Rola przedsiębiorstw w społeczeństwie Efekty społecznej odpowiedzialności biznesu od dawna intrygowały badaczy. Jednakże ich zainteresowania badawcze skupiały się przede wszystkim na pró-

262

Robert Kudłak, Wojciech Kisiała

ŚRODOWISKOWE EFEKTY SPOŁECZNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI BIZNESU – UJĘCIE INSTYTUCJONALNE Streszczenie Dotychczasowe badania dotyczące społecznej odpowiedzialności biznesu (Corporate Social Responsibility – CSR) skupiały się przede wszystkim na próbie wyjaśnienia wpływu CSR na konkurencyjność przedsiębiorstw oraz dyskusji etycznych podstaw ich działalności. Natomiast społeczne i środowiskowe efekty dobrowolnych działań przedsiębiorstw pozostają niemal nierozpoznane. W konsekwencji krytycy CSR twierdzą, że termin ten ma charakter symboliczny i jest przejawem „zorganizowanej hipokryzji” ze strony przedsiębiorstw. Celem artykułu jest próba weryfikacji wpływu CSR na poziom emisji zanieczyszczeń. Podstawą teoretyczną analizy jest ujęcie instytucjonalne, w którym CSR jest traktowane jako jedna z instytucjonalnych determinant poziomu zanieczyszczeń emitowanych przez przedsiębiorstwa, obok takich uwarunkowań jak krajowe regulacje środowiskowe, podatki środowiskowe i zbywalne pozwolenia na emisję. Analiza ekonometryczna opiera się na danych Eurostatu dla 29 państw Europy oraz własnym badaniu ankietowym wśród ekspertów. Badanie to wykazało, że CSR, obok krajowych norm środowiskowych oraz subsydiów środowiskowych, ma istotny wpływ na poziom emisji zanieczyszczeń w badanych sektorach. Uzyskane wyniki sugerują, że dobrowolne, społecznie odpowiedzialne działania przedsiębiorstw mogą być źródłem pozytywnych efektów społecznych i środowiskowych. Słowa kluczowe: społeczna odpowiedzialność biznesu (CSR), instytucje, oddziaływanie na środowisko JEL: M14

ENVIRONMENTAL EFFECTS OF SOCIAL BUSINESS RESPONSIBILITY – INSTITUTIONAL APPROACH Summary The existing literature concerning Corporate Social Responsibility (CSR) has been predominantly focused on the relationship between CSR and corporate economic performance as well as on the ethical foundations of corporate behavior. The societal and environmental effects of corporate voluntary activism remain largely ambiguous and unknown. As a consequence, the critics of CSR argue that it is of a symbolic and ritual character, and brings very little, if any, positive effects for society. This paper attempts to verify the influence of CSR on the level of CSR emissions. The analysis follows an institutional approach, where CSR is treated as one of the institutional determinants of corporate environmental performance, apart from national environmental regulations, environmental taxes and subsidies, and tradable permits. The econometric analysis has been conducted with the use of Eurostat data from 29 European countries. The study findings show that CSR, next to the national environmental regulations and subsidies, has a significant impact on the level of CO2 emissions in the selected sectors. The findings suggest that voluntary actions taken by enterprises, motivated by CSR, can be a significant source of positive social and environmental effects. Key words: Corporate Social Responsibility (CSR), institutions, environmental effects JEL: M14

Środowiskowe efekty społecznej odpowiedzialności biznesu…

263

ОБЩЕСТВЕННЫЕ ЭФФЕКТЫ СОЦИАЛЬНОЙ ОТВЕТСТВЕННОСТИ БИЗНЕСА – ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫЙ ПОДХОД Резюме Исследования, касающиеся социальной ответственности бизнеса (Corporate Social Responsibility – CSR), до настоящего времени сосредоточивались прежде всего на попытках объяснить влияние CSR на конкурентоспособность предприятий, а также на дискуссии относительно этических основ их деятельности. Общественные эффекты действий предприятий остаются почти неизученными. В результате, критики CSR утверждают, что этот термин имеет символический характер и является проявлением «организованного лицемерия» со стороны предприятий. Целью статьи является попытка проверить влияние CSR на уровень эмиссии загрязнений. Теоретической основой анализа является институциональный подход, в котором CSR рассматривается как одна из институциональных детерминант уровня загрязнений предприятиями окружающей среды, кроме таких условий как национальные урегулирования. касающиеся окружающей среды, налоги в данной среде и ликвидные разрешения на загрязнение. Эконометрический анализ опирается на данные Евростата для 29 государств Европы, а также на собственное анкетное исследование среди экспертов. Это исследование выявило, что CSR – наряду с национальными нормами для окружающей среды и субсидиями в этой сфере – имеет существенное влияние на уровень эмиссии загрязнений в исследуемых секторах. Полученные результаты показывают, что добровольные социально ответственные действия предприятий могут стать источником положительных эффектов как в социальной, так и в природной среде. Ключевые слова: социальна ответственность бизнеса (CSR), институты, воздействие на окружающую среду JEL: M14

TOMASZ SOBCZAK*

Edward Lipiński w poszukiwaniu perspektywicznego modelu gospodarki socjalistycznej Wprowadzenie 13 lipca 2016 r. minęło 30 lat od śmierci jednego z najwybitniejszych polskich ekonomistów XX w., prof. Edwarda Lipińskiego. Ten luminarz polskiej teorii ekonomii w swoim długim i aktywnym życiu pełnił wiele ról – m.in. był wiecznym socjalistą, czołowym rewizjonistą socjalizmu, historykiem myśli ekonomicznej i „twórcą” dziejów polskiej myśli ekonomicznej, znawcą myśli Karola Marksa, propagatorem „nowej” nauki o zarządzaniu, aktywnym i ważnym opozycjonistą. Lipiński był także aktywnym działaczem w ruchu społecznym polskich ekonomistów, przez wiele lat był prezesem Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. Opublikowane do tej pory prace poświęcone Edwardowi Lipińskiemu skupiały się na prezentacji bogatego dorobku naukowego, dydaktycznego i działalności tego uczonego na rzecz środowiska ekonomicznego. Najczęściej osoby piszące o tym ekonomiście koncentrowały się na prezentacji wybranych prac z zakresu koniunktury, cyklu gospodarczego, historii polskiej myśli ekonomicznej, reformy gospodarki socjalistycznej po 1956 r. i myśli marksistowskiej. Stałym punktem prac o Lipińskim jest informacja o jego udziale w dyskusji nad kierunkami reform gospodarki socjalistycznej z drugiej połowy lat 50. XX w. Niektóre z tych prac zwracają także uwagę na jego opozycyjną działalność, m.in. jako współzałożyciela Komitetu Obrony Robotników czy jako sygnatariusza sławnych petycji do władz partyjnych i państwowych: „Listu 34” i „Listu 59”. Na podstawie posiadanej wiedzy autor niniejszego artykułu pracy zauważył zasadniczą lukę w prezentacji życia intelektualnego Lipińskiego. Okazuje się, że autorzy prac o tym ekonomiście pomijają fakt istnienia wewnętrznego konfliktu w sferze światopoglądowej Lipińskiego, którego materialnym wyrazem są właśnie jego prace poświęcone naprawie socjalistycznej gospodarki. Istotą tego konfliktu *

Dr hab. Tomasz Sobczak – Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie; e-mail: Tomasz.Sobczak@zut.edu.pl

Edward Lipiński w poszukiwaniu perspektywicznego modelu gospodarki…

265

jest nieustająca intelektualna konfrontacja dwóch ustrojów: socjalizmu i kapitalizmu. Lipiński jako zadeklarowany socjalista po 1955 r. zdaje sobie sprawę, że te dwa „wrogie” względem siebie ustroje mają zarówno wady, jak i zalety. W pierwszych latach 70. XX w. ta rosnąca wiedza Lipińskiego i uważna, krytyczna obserwacja rzeczywistości społeczno-gospodarczej PRL leżały u podstaw przyjęcia przez niego postawy opozycjonisty. Wewnętrzny konflikt Lipińskiego na linii: idee socjalistyczne a rzeczywistość socjalizmu i kapitalizmu miał charakter narastający. W latach 1906–1986 niezmiennie reprezentował idee socjalistyczne, ale w kwestii socjalizmu i kapitalizmu jego poglądy ewoluowały w kierunku krytyki funkcjonującego w Polsce socjalizmu i akceptacji niektórych rozwiązań właściwych gospodarce kapitalistycznej. W latach 1949–1955 Lipiński głosił poglądy o wyższości socjalizmu nad kapitalizmem, zwracając uwagę za zalety pierwszego i wady drugiego. Rok 1956 r. to odwilż popaździernikowa, także w zakresie pewnej swobody wypowiedzi. W tym czasie Lipiński postrzega socjalizm dalej jako wyższą formę w stosunku do kapitalizmu, ale zwraca uwagę na jego błędy i wypaczenia sowietyzacji polskiej gospodarki, krytykuje m.in. nadmierną industrializację, zastąpienie centralnego planowania centralnym zarządzaniem czy brak samodzielności przedsiębiorstw w planowaniu. Warto zauważyć, że w pracach opublikowanych po 1955 r. Lipiński dalej krytykuje kapitalizm, ale zaczyna zauważać pewne jego zalety, zwłaszcza w kontekście konfrontacji przedsiębiorstwo socjalistyczne a kapitalistyczne. Lata 70. ubiegłego wieku to swoista próba pogodzenia idei „autentycznego” socjalizmu z pragmatyzmem gospodarki kapitalistycznej. Dla Lipińskiego socjalizm realizowany w Polsce nie sprawdził się i wymagał gruntownej reformy. Co ważne, widział w kapitalizmie pewne rozwiązania, które traktował jako skuteczne lekarstwo na wybrane niedomagania i wypaczenia socjalizmu funkcjonującego w Polsce. Należy zaznaczyć, że Lipiński nie optował za zmianą socjalizmu w kapitalizm, ale był za stworzeniem socjalizmu mieszanego, w którym istniałby zgodność idei socjalistycznych w sferze społeczno-politycznej z racjonalnością ekonomiczną kapitalizmu w sferze mikroekonomicznej. Celem głównym tego artykułu jest próba scharakteryzowania docelowego modelu socjalistycznej gospodarki proponowanego przez Lipińskiego na podstawie wybranych jego prac opublikowanych po 1945 r. W tym miejscu należy podkreślić, że poważną przeszkodą w realizacji tego celu jest znaczne rozproszenie w pokaźnym i różnorodnym dorobku tego ekonomisty. Inną poważną przeszkodą jest fakt, że Lipiński nigdy nie napisał osobnej pracy, która byłaby poświęcona docelowemu modelowi socjalistycznej gospodarki1. 1  Dla współczesnego czytelnika tytuł artykułu z 1956 r. „Model” gospodarki socjalistycznej, może oznaczać, że Lipiński podjął w tym tekście próbę przedstawienia modelu docelowego socjalizmu. Uważna lektura tego opracowania dowodzi, że jego autor ograniczył się jedynie do identyfikacji błędów i wypaczeń w funkcjonowaniu gospodarki w wersji radzieckiej i wskazania kierunków usprawnienia polskiej gospodarki (Lipiński 1956). Należy zaznaczyć, że tym tekstem Lipiński włączył się do dyskusji nad kierunkami naprawy gospodarki socjalistycznej, której uczestnikami byli także inni wybitni ekonomiści m.in. Michał Kalecki, Czesław Bobrowski, Oskar Lange, Włodzimierz Brus, Feliks Młynarski czy Stefan Kurowski (Dyskusja o polskim modelu gospodarczym 1957).

292

Tomasz Sobczak

EDWARD LIPIŃSKI W POSZUKIWANIU PERSPEKTYWICZNEGO MODELU GOSPODARKI SOCJALISTYCZNEJ Streszczenie Cechą dorobku intelektualnego Edwarda Lipińskiego jest jego interdyscyplinarność: obok wielu pozycji z zakresu historii polskiej myśli ekonomicznej znajdujemy tu prace poświęcone teorii ekonomii i polityce społeczno-gospodarczej Polski. Lipiński jako uważny i zaangażowany ekonomista wielokrotnie krytykował błędy i wypaczenia funkcjonującej gospodarki socjalistycznej i wskazywał kierunki jej naprawy. W tekstach z zakresu polityki społeczno-gospodarczej często porównywał socjalizm i kapitalizm; zdawał sobie sprawę, że obydwa systemy mają swoje wady oraz zalety. Jako zdeklarowany socjalista Lipiński poszukiwał autentycznego modelu socjalizmu, który miałby być zbudowany z idei socjalistycznych i wybranych rozwiązań organizacyjnych sprawdzonych w gospodarce kapitalistycznej, w szczególności dotyczących funkcjonowania przedsiębiorstw. Główne cechy tego proponowanego modelu gospodarki socjalistycznej można odnaleźć w jego pracach z zakresu polityki społeczno-gospodarczej. W artykule przedstawiono ewolucję poglądów Edwarda Lipińskiego na „realny socjalizm” jako ustrój funkcjonujący w Związku Radzieckim, a po II wojnie światowej także w Polsce i innych krajach Europy oraz cechy postulowanego przez niego modelu gospodarki. Słowa kluczowe: model gospodarki, socjalizm, kapitalizm, przedsiębiorstwo JEL: B24, P20, P21, P26

EDWARD LIPIŃSKI IN SEARCH FOR A PROSPECTIVE MODEL OF SOCIALIST ECONOMY Summary The intellectual legacy of Edward Lipiński is characterized by his interdisciplinary interests: apart from numerous publications on the history of Polish economic thought, there are many works on economic theory and social and economic policy in Poland. As an attentive and engaged economist, Lipiński criticized faults and perversions of the existing socialist economy and indicated the directions of its improvement. In his works on socioeconomic policy, he often compared socialism and capitalism, being aware of their virtues and shortcomings. As a dedicated socialist, Lipiński was looking for an authentic model of socialism, which could combine socialist ideas with some organizational solutions tested in the capitalist economy, especially regarding the functioning of enterprises. The main features of the proposed model of socialist economy can be found in his works on socioeconomic policy. The article shows the evolution of Edward Lipiński’s views on the so-called real socialism as a system that functioned in Soviet Union, and after II World War also in Poland and other CEE countries. The author shows the main features of the economic model proposed by Lipiński. Key words: economic model, socialism, capitalism, enterprise JEL: B24, P20, P21, P26

Edward Lipiński w poszukiwaniu perspektywicznego modelu gospodarki…

293

ЭДВАРД ЛИПИНЬСКИ В ПОИСКЕ ПЕРСПЕКТИВНОЙ МОДЕЛИ СОЦИАЛИСТИЧЕСКОЙ ЭКОНОМИКИ Резюме Отличительной чертой интеллектуального наследия Эдварда Липиньского является его междисциплинарный характер: кроме многих позиций из области истории польской экономической мысли, мы находим здесь труды, посвященные теории экономики и социально-экономической политике Польши. Липиньски был внимательным и ангажированным экономистом, многократно критиковал ошибки и извращения социалистической экономики и указывал направления их исправления. В текстах, касающихся социально-экономической политики, он часто сравнивал социализм и капитализм, отдавая себе отчет в том, что обе системы имеют свои достоинства и недостатки. Липиньски был убежденным социалистом и вел поиск такой модели социализма, которая была бы построена на базе социалистических идей и избранных организационных решений, проверенных в капиталистической экономике, особенно касающихся функционирования предприятий. Главные черты этой предлагаемой модели социалистической экономики можно найти в его трудах из области социально-экономической политики. В статье представлена эволюция взглядов Эдварда Липиньского на так называемый „реальный социализм”, т.е. строй, функционирующий в Советском Союзе, а после второй мировой войны также в Польше и в других странах Европы, а также черты предлагаемой им модели экономики. Ключевые слова: модель экономики, социализм, капитализм, предприятие JEL: B24, P20, P21, P26

ARTUR WYSZYŃSKI*

Efektywność klubów piłkarskich w Polsce Wstęp W Polsce od czasu transformacji gospodarki, tj. od 1989 r., obserwowane są procesy związane z profesjonalizacją i komercjalizacją sportu. Procesy te najwcześniej objęły kluby sportowe, których zespoły występują w najwyższych klasach rozgrywkowych. W 1997 r. polskie kluby koszykówki w porozumieniu ze związkiem sportowym jako pierwsze utworzyły ligę zawodową, a do zarządzania rozgrywkami powołały Polską Ligę Koszykówki S.A. Tym krokiem podążyły kluby piłki siatkowej oraz piłki nożnej. W 2000 r. powstała Profesjonalna Liga Piłki Siatkowej S.A., a w 2005 r. Ekstraklasa S.A. Zadaniami powołanych przez kluby organizacji są: zarządzanie rozgrywkami ligowymi, sprzedaż praw medialnych i sprzedaż scentralizowanych praw marketingowych. Przejęcie przez kluby od związku sportowego organizacji rozgrywek łącznie z pełnią praw medialnych i marketingowych, daje im większe prawo głosu w kluczowych dla nich sprawach. Dotyczy to m.in. podziału środków finansowych ze sprzedaży praw do transmisji meczu sportowego. Wadami takiego rozwiązania może być sytuacja, gdzie biedniejsze kluby, w których głównym źródłem finansowania są środki publiczne, obawiają się, że profesjonalizacja ligi i co za tym idzie występujących tam zespołów okaże się wyzwaniem ponad ich siły. W wyniku przekształcenia klubu w spółkę „wchodzą” one na wyższy poziom funkcjonowania organizacji na rynku sportu profesjonalnego, gdzie kluby mogą sobie nie poradzić i w efekcie są narażone na utratę stabilności finansowej. Procesy profesjonalizacji i komercjalizacji sportu zostały przyśpieszone m.in. przez uchwalenie przez polski parlament w 2010 r. ustawy o sporcie1. Wejście jej wprowadziło istotne zmiany w zakresie m.in. funkcjonowania klubów sportowych. Zapisy tejże ustawy nie precyzują, jaką formę prawną powinny mieć kluby, nie podają jego definicji, wskazują jedynie, że kluby muszą posiadać osobowość *

Dr Artur Wyszyński – Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Katedra Finansów i Bankowości; e-mail: arturwy@uwm.edu.pl 1  Ustawa o sporcie z dnia 25 czerwca 2010 r. (Dz.U. z 2014 r., poz. 715).

295

Efektywność klubów piłkarskich w Polsce

prawną. W Polsce pod względem liczby klubów sportowych, głównie tych, które rozgrywają mecze w niższych klasach rozgrywkowych, dominuje forma stowarzyszeń. Wynika to z dość prostej procedury ich utworzenia oraz z braku ograniczeń natury finansowej, tj. braku konieczności zebrania minimalnego kapitału, jak ma to miejsce w odniesieniu do spółek kapitałowych (akcyjnych, z ograniczoną odpowiedzialnością). W praktyce gospodarczej decyzja o tym, jaka forma zostanie wybrana, zależy od skali i złożoności projektowanego przedsięwzięcia (Błażejczak 1995). Wyjątkiem od tej reguły jest przepis art. 15 ustawy, który stanowi, iż w skład ligi zawodowej w grach zespołowych wchodzą wyłącznie kluby sportowe działające jako spółki akcyjne. W tym zakresie ustawodawca nie pozostawił żadnego wyboru, determinując formę organizacyjno-prawną klubu ze względu na ochronę samych rozgrywek i ligi zawodowej, w której interesie jest stabilność organizacyjna i finansowa biorących w niej udział klubów. W przypadku piłki nożnej liga zawodowa w Polsce jest organizowana tylko dla rozgrywek najwyższej klasy, tj. ekstraklasy, w której wszystkie kluby funkcjonują jako spółki akcyjne. Natomiast w I lidze, która jest bezpośrednim zapleczem ekstraklasy, od chwili wejścia ustawy o sporcie jest obserwowana sytuacja, w której występuje dość zbliżona proporcja klubów o statusie spółki akcyjnej i stowarzyszeń. Należy więc zauważyć, że zgodnie z treścią z art. 15 ustawy „gdy ponad połowa klubów sportowych biorących udział w rozgrywkach ligowych działa w formie spółek akcyjnych, polski związek sportowy jest zobowiązany utworzyć ligę zawodową”. W Polsce zapis ten jest „martwy”, ponieważ liga zawodowa dla tego poziomu rozgrywek nie występuje. Ta b e l a 1

Liczba klubów I ligi piłki nożnej w Polsce o statusie stowarzyszeń i spółek akcyjnych Forma organizacyjna

2011/2012

2012/2013

8

11

11

8

9

Stowarzyszenia

10

7

7

10

9

Razem

18

18

18

18

18

Spółki

2010/2011

2013/2014

2014/2015

Źródło: opracowanie na podstawie serwisu www.90minut.pl

Celem badań była analiza efektywności dwóch grup klubów I ligi piłki nożnej w Polsce, które w sezonie 2013/2014 oraz 2014/2015, konkurując ze sobą o jak najlepszy wynik sportowy (związany z awansem do ekstraklasy), funkcjonowały jako odmienne formy prawne. Do pierwszej grupy zaliczono kluby o statusie stowarzyszenia, do drugiej spółki akcyjne. Mówiąc o efektywności, mamy tu na myśli tzw. efektywność techniczną (technologiczną) w sensie DEA, rozumianą jako skuteczność przekształcenia nakładów poniesionych przez klub w efekty (rezultaty) ekonomiczne i sportowe. Efektywność klubów ustalono na podstawie nieparametrycznej metody DEA, ukierunkowanej na nakłady modeli CCR i BCC (nazwanych od pierwszych liter nazwisk ich twórców). W artykule podjęto

Efektywność klubów piłkarskich w Polsce

321

EFEKTYWNOŚĆ KLUBÓW PIŁKARSKICH W POLSCE Streszczenie Celem badania było porównanie i ocena efektywności technicznej dwóch grup klubów piłkarskich o odmiennej formie prawnej w Polsce, które w sezonach 2013/2014 i 2014/2015 rozgrywały mecze w I lidze piłki nożnej. Do pierwszej grupy zaliczono kluby funkcjonujące jako stowarzyszenia, do drugiej spółki akcyjne. Do określenia efektywności technicznej dwóch grup klubów zastosowano dwa modele metody DEA, tj. CCR oraz BCC, gdzie celem jest minimalizacja nakładów, przy zachowaniu niezmienionych efektów. Modele te pozwalają wskazać możliwość redukcji ponoszonych nakładów bez zmiany poziomu osiąganych efektów. Na podstawie badania stwierdzono, że kluby w formie stowarzyszeń charakteryzują się wyższą efektywnością techniczną. Wyniki wskazują także na istotny wpływ kosztów wynagrodzeń na efektywność ekonomiczną klubów. Słowa kluczowe: efektywność, kluby piłki nożnej, graniczna analiza danych (DEA) JEL: D57, D61, Z20, Z23, G20

EFFICIENCY OF FOOTBALL CLUBS IN POLAND Summary The aim of the paper was to assess and compare technical efficiency of two groups of football clubs in Poland with different legal form, which belonged to the first football league in the seasons 2013/14 and 2014/15. The first group was composed of the football clubs functioning as societies, while the second one included clubs acting as joint-stock companies. In order to assess technical efficiency of clubs in both groups, two DEA models have been used: CCR and BCC, assuming cost minimization for given effects. The results suggest that the clubs organized as societies attain a higher technical efficiency compared with the clubs acting as companies. The results also indicate a significant impact of remuneration costs on economic efficiency of football clubs. Key words: efficiency, football clubs, data envelopment analysis JEL: D57, D61, Z20, Z23, G20

ЭФФЕКТИВНОСТЬ ФУТБОЛЬНЫХ КЛУБОВ В ПОЛЬШЕ Резюме Целью исследования было сравнение и оценка технической эффективности двух групп польских футбольных клубов, имеющих разную юридическую форму, которые в сезонах 2013/2014 и 2014/2015 проводили встречи в первой футбольной лиге. К первой группе были причислены клубы, функционирующие в рамках ассоциаций, а ко второй клубы – акционерные общества. Для определения технической эффективности двух групп клубов были применены две модели метода DEA, т.е. CCR и BCC, где целью является

322

Artur Wyszyński

минимизация затрат при сохранении тех же эффектов. Эти модели позволяют выявить возможность экономии затрат без изменения уровня достигаемых эффектов. На основании исследования было отмечено, что клубы в форме ассоциаций характеризуются более высокой технической эффективностью. Результаты указывают также на существенное влияние зарплатных издержек на экономическую эффективность клубов. Ключевые слова: эффективность, футбольные клубы, граничный анализ данных (DEA) JEL: D57, D61, Z20, Z23, G20

M

I

S

C

E

L

L

A

N

E

A

GRZEGORZ WASZKIEWICZ*

Wydatki obronne w krajach strefy euro i ich wpływ na wzrost gospodarczy Wstęp Państwa strefy euro, stabilizując gospodarki w kryzysie, a następnie prowadząc restrykcyjne działania fiskalne, przymuszone wprowadzanymi procedurami nadmiernego deficytu w dobie luźnej i niekonwencjonalnej polityki monetarnej EBC, wpadły w pułapkę przedłużającego się spowolnienia gospodarczego. Choć wiele debat i analiz poświęcono temu zagadnieniu, skomplikowana sytuacja gospodarcza w krajach eurolandu wymaga dalszego poszukiwania źródeł finansowania wzrostu gospodarczego. Obszarem takich poszukiwań może być obszar wydatków prawnie zdeterminowanych, w tym wydatków wojskowych. Wobec powyższego nasuwają się trzy pytania, które podjęto w poniższym artykule. Po pierwsze, czy wydatki wojskowe to stabilny strumień pieniężny? Po wtóre, czy wydatki obronne wpływają na wzrost gospodarczy (zamożność obywateli) w gospodarkach rozwiniętych? Po trzecie, czy wpływ wydatków wojskowych na wzrost gospodarczy jest uzależniony od skali finansowania wojska z budżetu państwa? Dla osiągnięcia tak sformułowanych celów w pierwszej części artykułu dokonano analizy danych statystycznych, dotyczących nakładów na obronność z lat 1970–2014, ze szczególnym uwzględnieniem okresu po 2004 r. Następnie przeprowadzono selektywną analizę literatury oraz wyników badań empirycznych, odnoszących się do oddziaływania wydatków militarnych na gospodarki w obszarze jednowalutowym. W warstwie empirycznej zweryfikowano istnienie związku przyczynowego pomiędzy wydatkami obronnymi a wzrostem gospodarczym przy użyciu testu przyczynowości Grangera.

*

Dr Grzegorz Waszkiewicz, Wojskowa Akademia Techniczna w Warszawie; e-mail: ecogreg@onet.pl

324

Grzegorz Waszkiewicz

1. Wydatki obronne w gospodarkach strefy euro Wydatki obronne stanowią część dochodów, które państwo przeznacza na zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego. Analizując wydatki militarne w państwach członkowskich strefy euro1 w ujęciu realnym w przeliczeniu na 1 mieszkańca2 w ciągu kilku ostatnich dekad, można uznać, że były one utrzymywane na poziomie z lat 70. XX w. (poza Niemcami), a w większości badanych państw wzrosły. Warto przy tym pamiętać, że w erze rywalizacji dwubiegunowej (przed 1990 r.) w krajach członkowskich Sojuszu Północnoatlantyckiego (NATO) nakłady na obronność utrzymywano na wysokim poziomie. Ry s u n e k 1

Wydatki obronne per capita w latach 1970–2014 (mln USD w cenach stałych z 2011 r.) 80 000 70 000 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 0

1970

1975

Belgia Holandia

1980

1985 Francja Niemcy

1990

1995

2000

Grecja Portugalia

2005

2010

2014

Hiszpania Włochy

Źródło: 1200SIPRI Statistics.

Największe kraje EUW, tj. Francja, Niemcy i Włochy, dominowały i nadal do700 jeśli chodzi o unijne wydatki na obronność w ujęciu wartościowym, co minują, nie wynika z odczuwanych zagrożeń, lecz z silnie rozwiniętego przemysłu zbrojeniowego 200 i wewnętrznej presji (lobbingu). O krajowej presji na wzrost wydatków zbrojeniowych można mówić także w kontekście Hiszpanii i Holandii, czyli w goBelgia Francja Grecja Hiszpania Holandia Niemcy Portugalia Włochy spodarkach z rozwiniętym przemysłem zbrojeniowym (Dunne, Uye 2009). Zarów–300 no Niemcy, Francja, Hiszpania, jak i Włochy plasują się w dziesiątce największych 1982–1992 1993–2003 2004–2014 eksporterów broni na świecie (Trends…, 2014). 6,6% 1  Analizie poddano 7 gospodarek tworzących Unię Monetarną (EMU – European Monetary Union) od 5,6% 1999 r., a także Grecję. 2  W cenach stałych z 2011 r. w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Źródło: SIPRI.

4,6% 3,6%

334

Grzegorz Waszkiewicz

WYDATKI OBRONNE W KRAJACH STREFY EURO I ICH WPŁYW NA WZROST GOSPODARCZY Streszczenie Poszukiwanie sposobu stymulowania wzrostu gospodarczego w krajach strefy euro ciągle pozostaje zagadnieniem aktualnym. Jedną z interesujących kwestii jest wpływ wydatków wojskowych na wzrost gospodarczy. Celem artykułu było sprawdzenie, czy wydatki budżetowe na obronność w krajach strefy euro oddziałują na wzrost gospodarczy. Analizę empiryczną przeprowadzono za pomocą testu przyczynowości Grangera. Otrzymane wyniki potwierdzają istnienie zależności przyczynowo-skutkowej między wydatkami wojskowymi a tempem wzrostu PKB w czterech z badanych ośmiu gospodarek. Słowa kluczowe: wydatki wojskowe, wzrost gospodarczy, strefa euro JEL: E62, H56, E01

DEFENSE SPENDING IN EUROZONE COUNTRIES AND ITS IMPACT ON ECONOMIC GROWTH Summary Eurozone’s countries are still facing the problem how to invigorate the economic growth of national economies. One of the interesting questions concerns the impact of military expenditure on economic growth. The aim of the paper was to check whether defense spending in Eurozone countries has a noticeable impact on economic growth. Empirical analysis was based on the Granger causality test. It was proved that military expenses affect economic growth, but only in case of some scrutinized economies (four out eight included in the sample), regardless of the scale of their military spending in national budgets. Key words: military spending, economic growth, Eurozone JEL: E62, H56, E01

РАСХОДЫ НА ОБОРОНУ В СТРАНАХ ЕВРОЗОНЫ И ИХ ВЛИЯНИЕ НА ЭКОНОМИЧЕСКИЙ РОСТ Резюме Поиск способа стимулирования экономического роста в странах еврозоны остается все еще актуальной задачей. Одним из интересных вопросов является влияние военных расходов на экономический рост. Целью статьи была проверка влияния бюджетных расходов на оборону в странах еврозоны на их экономический рост. Эмпирический анализ был проведен с помощью теста Грэнджера на причинность. Полученные результаты

Wydatki obronne w krajach strefy euro i ich wpływ na wzrost gospodarczy

335

подтверждают существование причинно-следственной связи между расходами на оборону и темпами роста ВВП в четырех из восьми исследуемых экономик. Ключевые слова: военные расходы, экономический рост, еврозона JEL: E62, H56, E01

E

S

E

J

E

MACIEJ MEYER*

Interes własny w ujęciu Adama Smitha Wstęp Wydaje się, że twórczość Adama Smitha została już dogłębnie poznana. Napisano w wielu językach o różnych zagadnieniach, które klasyk ekonomii podejmował w swych dziełach. Wiązano też często jego nazwisko z tematami, do których bezpośrednio się nie odnosił. Duża liczba tekstów na temat twórcy Badań nad naturą i przyczynami bogactwa narodów wynika z tego, że pisał on w XVIII w. (a nie w XXI w.), jest uznany za ojca ekonomii, dokonał znaczących odkryć, a jego obserwacje mają uniwersalny charakter niezależnie od epoki. To właśnie ta ostatnia cecha powoduje, że stale można odkrywać nowe myśli w twórczości Smitha, ponieważ zmieniają się także okoliczności, w których jest ona analizowana. Warto też zajmować się tą tematyką, aby zrozumieć intencje i szerszy kontekst, w jakim tworzył ten tak powszechnie cytowany ekonomista i filozof. Chociaż powołuje się na niego wiele źródeł, to w większości przypadków nie mamy do czynienia z bezpośrednią analizą jego tekstów, a to może prowadzić do wypaczeń w teorii ekonomii, polityce i innych sferach naszego życia. Artykuł ten koncentruje się na problematyce interesu własnego, która wydaje się tym bardziej istotna w dobie pojawiających się kryzysów ekonomicznych, obecnych stale zwłaszcza w gospodarkach wolnorynkowych. Interes własny może być rozpatrywany wąsko (bezwzględnie) lub szeroko (względnie). Autor niniejszego tekstu uważa, że obecnie ten interes rozumiany jest najczęściej wąsko, natomiast Adamowi Smithowi zależało na jego szerokim pojmowaniu, co chce wykazać na drodze wnioskowania dedukcyjnego poprzez analizę jego tekstów i wybranych pozycji literatury. Być może tematyka ta była już gdzieś poruszana, jednak autor nie zna wszystkich źródeł, co ma ścisły związek z ograniczoną liczbą języków obcych znanych autorowi tego tekstu. Należy zauważyć, że problematyka interesu własnego była także poruszana przez polskich badaczy, ponieważ stanowi ona istotną treść dzieł Smitha (np. Chodorowski 2002; Polowczyk 2010; Taylor 1957; Umiński 2014; Zabieglik 2003 i 2006; Zagóra-Jonszta 2015). Stopień szczegółowości tej *

Dr Maciej Meyer – Akademia Morska w Gdyni; e-mail: maciej.meyer@gmail.com

Interes własny w ujęciu Adama Smitha

337

analizy jest bardzo różny, jednak artykuł ten nie stanowi analizy porównawczej i wykorzystuje zaledwie parę odniesień do tej literatury, zgodnie z uznaniem autora. Wnikliwy czytelnik może uznać to za wadę tego tekstu. Analiza taka może być przyczynkiem do dalszej dyskusji. Nie jest ona jednak wolna od problemów. Jednym z nich jest kwestia tłumaczenia i funkcjonowania w powszechnej świadomości pewnych terminów, które w oryginale miały inne zabarwienie lub konotacje. Opieranie rozumowania na takich terminach bez zwrócenia uwagi na tę kwestię może być przyczyną mylnych wniosków. Przykładem takiego zwrotu jest self-love, który w polskim tłumaczeniu „Bogactwa narodów” został zrównany z egoizmem (Smith 1776, t. 1, s. 20). Oczywiście każde tłumaczenie jest pewnego rodzaju kompromisem. Pojęcie miłości własnej (self-love) może być utożsamiane z pojęciem interesu własnego (self-interest), jednak nie wydaje się, by były one stosowane zamiennie u Smitha. Ten pierwszy zwrot był już wykorzystywany u jego poprzedników w XVII w. i jest tłumaczeniem łacińskiego słowa philautia, wykorzystywanego przez starożytnych. Za wyborem odpowiedniego słowa kryje się pewna filozofia i zwyczaj jego stosowania. Jak zauważa Force (2003), siedemnasto- i osiemnastowieczne tłumaczenia słowa philautia (fr. amour-propre) zawsze odnoszą się do miłości własnej. Nowoczesne zaś tłumaczenia wykorzystują anachroniczne odpowiedniki, jak egoizm i egocentryzm. Następnym problemem jest liczba wykorzystanych źródeł. Autor tego artykułu skupia się na najważniejszym dziele Smitha, Bogactwo narodów, uzupełniając rozważania o Teorię uczuć moralnych, pomijając jednak obfitą korespondencję Smitha z innymi filozofami.

1. Interes własny przed Smithem Sam Adam Smith, pomimo swojego dorobku, czerpał inspiracje od swoich poprzedników, jak przystało na dobrze wykształconego człowieka swojej epoki. Jego osiągnięcia są po części kompilacją najpopularniejszych idei o różnym pochodzeniu. Często cytowany Hirschman (1977) pokazuje, jak koncepcja interesu zmieniała się w czasie wraz z ewolucją prądów i języków, będąc stopniowo ograniczana do znaczenia ekonomicznego. Początki problematyki interesu własnego sięgają starożytności i sporu, jaki toczyli ze sobą przedstawiciele epikureizmu i stoicyzmu, szukający drogi do szczęścia. Dyskusja ta została rozwinięta przez zwolenników obu nurtów w dobie Oświecenia. Ci pierwsi uważali, że szczęście można znaleźć w przyjemności, a ludzkie cnoty były przez nich uznawane za przejaw hipokryzji i arogancji. Ci drudzy byli zdania, że szczęście można znaleźć poprzez wewnętrzną dyscyplinę moralną i praktykowanie cnoty. Większość myślicieli wierzyła wówczas, że właśnie ta stoicka postawa jest w zasięgu każdego człowieka i dlatego być może, jak zauważył Kerkhof (1995), Smith i Rousseau krytykowali epikurejską doktrynę interesu własnego, sami reprezentując stoicki punkt widzenia.

D

Y

S

K

U

S

J

E

MICHAŁ GABRIEL WOŹNIAK*

Nierówności a wzrost gospodarczy (uwagi na marginesie książki Grzegorza Malinowskiego Nierówności i wzrost gospodarczy. Sojusznicy czy wrogowie) Wprowadzenie Globalizacja liberalizacji otworzyła nowe możliwości dyfuzji technologii informatyczno-telekomunikacyjnych, rozwoju rynków finansowych, migracji kapitału i funduszy, ograniczania roli państwa w gospodarce, drenażu mózgów i wykorzystania nisko opłacanych pracowników. Procesy te sprzyjają akumulacji kapitału, industrializacji krajów rozwijających się, ale równocześnie upośledzeniu płac w tych krajach, stagnacji płac w krajach wysoko rozwiniętych i w rezultacie nienadążaniu wynagrodzeń za wzrostem wydajności pracy w skali globalnej. Ten paradoks globalizacji liberalizacji leży u podstaw tendencji do pogłębiania się nierówności majątkowo-dochodowych oraz zagraża spójności społecznej i rozwojowi gospodarczemu. Stał się też przedmiotem falsyfikacji tzw. prawa Kuznetza czy też trickle-down theory i licznych badań empirycznych opartych na badaniu sprzężeń między wzrostem gospodarczym i nierównościami dochodowymi i majątkowymi. Nową falę debaty wokół tej problematyki1 spowodowało intelektualne zamieszanie, wywołane brakiem narzędzi głównego nurtu ekonomii do wyjaśnienia głębszych przyczyn ostrego i przewlekłego światowego kryzysu finansowego i gospodarczego z lat 2007–2012. Wątpliwości budzą też recepty nowej ortodoksji, w której problematyka wzrostu gospodarczego i jego uwarunkowań społecznych jest prawie nieobecna (Wolf 2014). Wiele interesujących, bardziej kompleksowych odpowiedzi *  Prof. zw. dr hab. Michał Gabriel Woźniak – Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Katedra Ekonomii Stosowanej; e-mail: wozniakg@uek.krakow.pl 1  Zob. m.in.: Galor, Moav, Vollrath 2009; Stiglitz 2012; Piketty 2015; Acemoglu i in. 2013; Bertrand, Morse 2013; Foster, McChesney, Luglio 2014.

348

Michał Gabriel Woźniak

na pytania o nową rolę państwa w naprawie kapitalizmu i nową ekonomię przyszłości pojawiło się w ekonomii postkeynesowskiej2 i poza głównym nurtem ekonomii, lecz nie mają one jeszcze wystarczającego dla potrzeb praktyki uznania w świecie polityki i teorii ekonomii (Kołodko 2008, 2013; Stiglitz 2010, 2012; Acemoglu, Robinson 2014; Piketty 2015). Powszechna zgoda wśród autorów heterodoksyjnego nurtu ekonomii co do fundamentalnego znaczenia zmian w nierównościach w podziale dochodów dla nasilania się tendencji destabilizacyjnych i stagnacyjnych na poziomie globalnym, regionalnym i poszczególnych gospodarek krajowych, obok wadliwego działania zderegulowanych rynków finansowych i pogłębiania się nierównowagi obrotów bieżących wskazuje na potrzebę falsyfikacji wartości poznawczej i aplikacyjnej paradygmatów głównego nurtu ekonomii. Monografia Grzegorza Malinowskiego zatytułowana Nierówności i wzrost gospodarczy. Sojusznicy czy wrogowie, opublikowana w 2016 r. nakładem PWN, jest zasługującym na uwagę środowiska akademickiego i polityków rzetelnym przypadkiem prezentacji osiągnięć głównego nurtu w tym obszarze badań i jego krytycznej analizy. Jej treść dotyczy problematyki niezwykle ważnej i aktualnej, która ma istotne znaczenie zarówno dla lepszego zrozumienia niewyjaśnionych jeszcze zadowalająco przez teorię ekonomii sprzężeń między dystrybucją dochodów a wzrostem gospodarczym oraz mechanizmów rozwoju gospodarczego, jak również dla właściwego kształtowania szeroko rozumianej prowzrostowej polityki gospodarczej ograniczającej nierówności w podziale dochodów. Obszar badawczy, w którym została umiejscowiona tematyka rozprawy, należy do zdecydowanie najbardziej skomplikowanych we współczesnej makroekonomii. Odnosi się przecież do rozmaitych kwestii, które należałoby badać również według kryteriów pozaekonomicznych, w szczególności zaś społecznych, psychologicznych, etycznych, politycznych, prawnych i innych. Ten niezwykle szeroki obszar badawczy jest powiązany ze wszystkimi sferami bytu ludzkiego. Autor nie wchodzi jednak w pola badawcze innych dyscyplin naukowych, a w ramach ekonomii zawęża perspektywę analityczną do makroekonomii i ekonomii globalnej. Czyni to jednak w taki sposób, aby jego analiza teoretyczna i empiryczna mieściła się w głównym nurcie ekonomii i mogła mieć znaczenie nie tylko teoriopoznawcze, lecz również aplikacyjne.

1. Problemy pomiaru nierówności Dylemat mono- czy interdyscyplinarności badań autor rozstrzygnął, koncentrując się na badaniu jednego z czynników wzrostu gospodarczego, jakim są nierówności w podziale dochodów, a nie nierówności społeczne w ogóle. Takie nakreślenie problemu badawczego uzasadnia w zasadzie monodyscyplinarne podejście, które 2  Zbiór tych opinii można znaleźć w: Globalny kryzys gospodarczy po roku 2008. Perspektywa postkeynesowska, red. K. Łaski i J. Osiatyński, Instytut Studiów Zaawansowanych, Warszawa 2015.

R E C E N Z J E   I   O M Ó W I E N I A

Lars Mangnusson, Bo Strath, A Brief History of Political Economy. Tales of Marx, Keynes and Hayek, Edward Elgar Publishing, Cheltenham 2016, s. 165 W naszych czasach myślenie (nie tylko o gospodarce) zdominował wymóg efektywności. Z instrumentu osiągania lepszych warunków życia stała się ona celem samym w sobie. Do takiego wniosku dochodzą autorzy książki, stanowiącej imponujący przegląd wiodących narracji o kapitalizmie. Głównym motywem dokonania tego przeglądu wydaje się przekonanie, że kryzys 2008 r. jest sygnałem schyłku kolejnej z nich. To neoliberalna narracja, inspirowana przede wszystkim myślą Hayeka, jest obecnie poddawana w wątpliwość. To optymistyczne przesłanie, że ekspansja rynku jest warunkiem dobrobytu w długim okresie dzięki temu, iż wyzwala efektywne działania, wymaga obecnie rewizji; efektywność w imię czego? – pytają autorzy. Książka Larsa Mangnussona i Bo Stratha A Brief History of Political Economy. Tales of Marx, Keynes and Hayek 1 nie jest wbrew pozorom przyczynkiem do historii myśli ekonomicznej. Napisało ją dwóch uznanych akademików z renomowanych uniwersytetów skandynawskich (w Helsinkach i w Uppsali), historyków z zawodu. Jej przesłanką jest konieczność stworzenia nowej, mobilizującej narracji naszych czasów. Formułując wyzwanie w ten sposób, odwołują się do znanego poglądu Johna M. Keynesa na temat znaczenia idei. Mianowicie, idee ekonomistów, zarówno wtedy, gdy mają oni rację i gdy się mylą, są potężniejsze niż się na ogół przyjmuje – potężniejsze nawet niż interesy (s. ix). Zdaniem autorów trzy ekonomiczne metanarracje, związane z dorobkiem trzech wymienionych w tytule myślicieli, stanowią dziedzictwo, na którym należy budować. Stwarzają one podłoże do wyłonienia nowych ram interpretacji ustroju społecznego, w którym żyjemy i nowych podstaw wiary, że ma sens wysuwanie sugestii odnośnie do działań na rzecz lepszej koordynacji aktywności ludzi. Stosownie do zamysłu książka składa się z trzech części, z których pierwsza odnosi się do narracji Marksa, druga poświęcona jest narracji Keynesa i ostatnia – narracji Hayeka. Tytuły tych części zapowiadają nie tyle charakterystykę autorskich teorii, co raczej pewne interpretacje dynamiki kapitalizmu dominujące na określonym etapie jego rozwoju, rozwinięte pod wpływem i w konfrontacji z myślą Karola Marksa, Johna M. Keynesa i Friedricha von Hayeka. To dlatego, jak sądzę, celowo w nagłówkach zostały pominięte imiona myślicieli. W epilogu autorzy monografii dodają, że opowieść/narracja (tale) to nie tylko intelektualne ramy interpretacji, lecz zarazem projekty przezwyciężenia sprzeczności i napięć określonego okresu (s. 131). W rzeczywistości owe projekty wypracowano w toku debat: w rezultacie nierzadkich zmian poglądów przez samych mistrzów oraz wskutek różnych interpretacji tych poglądów przez zwolenników i przeciwników. Oto jak autorzy uzasadniają wybór interpretacji inspirowanych przez tych właśnie ekonomistów. Refleksje Marksa, Keynesa i Hayeka na temat świata, w którym żyli, miały jakoby szczególny wpływ właśnie dlatego, że budziły powszechne dyskusje. Ponadto dobrze ilustrują one ciągłą oscylację w wysiłkach, aby zrozumieć kapitalizm – oscylację pomiędzy 1

Książka jest dostępna na stronie wydawcy Edward Elgar Publishing Ltd.: www.elgaronline.com

360

Recenzje i omówienia

heurystycznymi (i raczej fikcyjnymi) punktami odniesienia, jakie stanowią państwo i rynek (s. 133). Wizje tej trójki dostarczyły ram do ujęcia rewolucyjnych zmian w organizacji rynku (industrial organization) i w uprzemysławiającej się gospodarce kapitalistycznej oraz pomogły stworzyć wrażenie, że przyszłość nie jest absolutnie niepewna (s. xix). Przedmiotem interpretacji jest globalny, uprzemysłowiony kapitalizm, który wyłonił się po 1850 r. To częściowo tłumaczy, dlaczego w tak zakrojonym dziele nie poświęcono odrębnej części klasycznej ekonomii politycznej. Klasycy ekonomii na początku XIX w. mieli siłą rzeczy niewiele możliwości, aby obserwować społeczne konsekwencje uprzemysłowienia. Tym bardziej nie miał ich Adam Smith (s. 133). Jego model wzrostu gospodarczego opierał się, zgodnie z charakterystyką autorów monografii, na analizie zdecentralizowanej gospodarki rzemieślniczej i stosunków mistrz–czeladnik. W czasach Dawida Ricardo rozwój produkcji fabrycznej i upowszechnianie pracy najemnej (wage work) zmieniło stosunki pracy i wzbudziło świadomość, że kapitalizm przemysłowy wytwarzał m.in. nierówności i niepokoje społeczne. Niemniej przedstawiciele klasycznej ekonomii politycznej często w miejsce konfliktu podkreślali harmonię interesów (s. 41). W opinii Mangnussona i Stratha dopiero w latach 30. XIX w. wyłonił się problem, który jest źródłem stałego napięcia między różnymi narracjami o kapitalizmie. Autorzy nazywają go, czerpiąc za przykładem socjaldemokratów ze słownika socjalistycznego, kwestią społeczną. Trzy wybrane przez nich narracje dostarczają ekonomii politycznej głównych ram interpretacyjnych kapitalizmu w jego dojrzałej formie i odnoszą się w bardziej lub mniej bezpośredni sposób do wspomnianej kwestii, z którą od tamtych czasów ciągle musimy się mierzyć (s. xx). Sposób prezentacji sprawia wrażenie mistrzowskiego dwugłosu. Rozległe partie książki zawierają syntetyczne kompendium wiedzy o kapitalizmie czerpanej z wielu dziedzin i ujętej w sposób właściwy historykom. Zarazem ten zasób wiedzy jest przedstawiany w sposób analityczny, który nazywa podstawowe przesłanki i pojęcia właściwe danej narracji i czasom. Aby dać wyobrażenie takiego punktowania, posłużę się przykładem jednego z syntetycznych zdań. Porównuje ono trzy narracje do trzech dróg, wiodących odpowiednio do naprawy społeczeństwa bądź do ujęcia w ramy albo do unicestwienia radykalnych sił, które kapitalizm wyzwolił. Przy tym „sprawcą” w pierwszym przypadku jest klasa robotnicza, w drugim – państwo narodowe, a w trzecim – samorzutny mechanizm rynkowy (s. x). Na ile owe wizje umożliwiają interpretację ewolucji kapitalizmu? Tu odwołam się do fragmentu, który nawiązuje do koncepcji „ujęcia w ramy” (embeddness) i do konceptualizacji autorstwa Karla Polanyi’ego2. W XIX w. siły rynku stopniowo wyłamywały się z okowów polityki (dis-embedding). Ten proces z czasem spowodował społeczne protesty i napór na politycznych przedstawicieli, co prowadziło do nowych regulacji i ponownego wbudowania aktywności gospodarczej w ramy społeczne (re-embedding). Dynamika ustroju w takim ujęciu może być wyjaśniana z uwagi na trzy różne siły. Narracja Hayeka wskazywałaby na emancypacyjne dążenia uczestników rynków, narracja Marksa dawała prymat sprzeciwowi klasy pracowników najemnych wobec dis-embedding, a narracja Keyensa dostarczała argumentów państwu na rzecz politycznego „oswojenia” rynku i legitymizowała je (s. xxv). Zarówno wyzwanie, o którym była mowa na początku, jak autorski sposób ujęcia materiału zarysowany powyżej predestynują do polecenia tej lektury wielu grupom specjalistów. Niewątpliwie będzie to lektura ciekawa dla historyków myśli ekonomicznej, ponieważ z pomocą książki można śledzić, jak trzy odnośne narracje były związane ze 2  K.P. Polanyi, Wielka transformacja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010 (tytuł oryginału: The Great Transformation. The Political and Economic Origins of Our Time, pierwsze wydanie 1944 r.).

WSKAZĂ“WKI DLA DLA AUTORĂ“W AUTORĂ“W WSKAZĂ“WKI

:<%5$1( 7<78Â’< :<'$:1,&=(

1. 1. Redakcja Redakcjaprzyjmuje przyjmujedo dooceny ocenyi publikacji i publikacjiniepublikowane niepublikowanewczeĹ›niej wczeĹ›niejteksty tekstyo chao charakterzenaukowym, naukowym,poĹ›wiÄ™cone poĹ›wiÄ™coneproblematyce problematyceekonomicznej. ekonomicznej. rakterze 2. 2. Redakcja Redakcjaprosi prosio skĹ‚adanie o skĹ‚adanietekstĂłw tekstĂłww formie w formieelektronicznej elektronicznej(dokument (dokumentMS Word MS Word na CD, CD, dyskietce dyskietce lub lub e-mailem) e-mailem) oraz oraz 2 egzemplarzy 2 egzemplarzy wydruku wydruku komputerowego. komputerowego. na Wydrukpowinien powinienbyć byćwykonany wykonanyna napapierze papierze formatu A4 z podwĂłjnym odstÄ™pem Wydruk A4, zawierajÄ…cy nie miÄ™dzy wiÄ™cej wierszami, zawierajÄ…cymi nie wiÄ™cej niĹź 60w objÄ™toĹ›ci znakĂłw w wierszu 30 wierszy na niĹź 1800 znakĂłw ze spacjami na stronie, (Ĺ‚Ä…cznieoraz z tabelami statystronie, w objÄ™toĹ›ci z tabelami statystycznymi, rysunkami i literaturÄ…) do stycznymi, rysunkami(Ĺ‚Ä…cznie i literaturÄ…) do 30 stron. Opracowania podzielone na części 30 stron.zawierać Opracowania podzielone na części powinny zawierać Ĺ›rĂłdtytuĹ‚y. powinny Ĺ›rĂłdtytuĹ‚y. 3. 3. Wraz Wraz z z tekstem tekstem naleĹźy naleĹźy dostarczyć dostarczyć do do Redakcji Redakcji OĹ›wiadczenie OĹ›wiadczenie Autora. Autora. WzĂłr WzĂłr oĹ›wiadczeniadostÄ™pny dostÄ™pnyjest jestna nastronie stroniewww.ekonomista.info.pl www.ekonomista.info.pl oĹ›wiadczenia 4. 4. Do Do tekstu tekstu naleĹźy naleĹźy doĹ‚Ä…czyć doĹ‚Ä…czyć streszczenie streszczenie (200 (200 sĹ‚Ăłw) sĹ‚Ăłw) skĹ‚adajÄ…ce skĹ‚adajÄ…ce siÄ™ siÄ™ zz uzasadnienia uzasadnienia podjÄ™tegotematu, tematu,opisu opisumetody metodyoraz orazuzyskanych uzyskanychwynikĂłw. wynikĂłw.Streszczenie StreszczeniepowinpowinpodjÄ™tego nozawierać zawieraćsĹ‚owa sĹ‚owakluczowe kluczowe(w (wjÄ™zyku jÄ™zykupolskim, polskim,rosyjskim rosyjskimiiangielskim). angielskim). no 5. 5. Przypisy Przypisy wyjaĹ›niajÄ…ce wyjaĹ›niajÄ…ce tekst tekst naleĹźy naleĹźy zamieszczać zamieszczać na na dole dole strony, strony, a dane a dane bibliograbibliograficzne w tekĹ›cie w tekĹ›cie –– przez przez podawanie podawanie nazwisk nazwisk autorĂłw autorĂłw i roku i roku wydania wydania dzieĹ‚a, dzieĹ‚a, na na ficzne koĹ„cu zdania zdania w nawiasie. w nawiasie. W bibliografii W bibliografii zamieszczonej zamieszczonej na na koĹ„cu koĹ„cu tekstu tekstu (uĹ‚oĹźo(uĹ‚oĹźokoĹ„cu nejw porzÄ…dku w porzÄ…dkualfabetycznym) alfabetycznym)naleĹźy naleĹźypodawać: podawać: nej w odniesieniudo dopozycji pozycjiksiÄ…Ĺźkowych ksiÄ…Ĺźkowych––nazwisko, nazwisko,imiÄ™ imiÄ™(lub (lubinicjaĹ‚y inicjaĹ‚yimion) imion)auau––– w odniesieniu tora,tytuĹ‚ tytuĹ‚dzieĹ‚a, dzieĹ‚a,wydawcÄ™, wydawcÄ™,miejsce miejscei rok i rokwydania; wydania; tora, w przypadku prac prac zbiorowych zbiorowych nazwisko nazwisko redaktora redaktora naukowego naukowego podaje podaje siÄ™ siÄ™ po po ––– w przypadku tytuledzieĹ‚a; dzieĹ‚a; tytule w odniesieniu do do artykuĹ‚Ăłw artykuĹ‚Ăłw z czasopism z czasopism –– nazwisko, nazwisko, imiÄ™ imiÄ™ (lub (lub inicjaĹ‚y inicjaĹ‚y imion) imion) ––– w odniesieniu autora,tytuĹ‚ tytuĹ‚artykuĹ‚u, artykuĹ‚u,nazwÄ™ nazwÄ™czasopisma czasopismaujÄ™tÄ… ujÄ™tÄ…w cudzysĹ‚Ăłw, w cudzysĹ‚Ăłw,rok rokwydania wydaniai koi koautora, lejnynumer numerczasopisma; czasopisma; lejny w przypadkukorzystania korzystaniaz internetu z internetunaleĹźy naleĹźypodać podaćadres adresi datÄ™ i datÄ™dostÄ™pu; dostÄ™pu; ––– w przypadku powoĹ‚ujÄ…cdane daneliczbowe liczbowenaleĹźy naleĹźypodawać podawaćich ichĹşrodĹ‚o ĹşrodĹ‚opochodzenia pochodzenia(Ĺ‚Ä…cznie (Ĺ‚Ä…cznie –––powoĹ‚ujÄ…c z numerem strony). strony). z numerem 6. 6. W przypadku W przypadkugdy gdyartykuĹ‚ artykuĹ‚jest jestoparty opartyna nawynikach wynikachbadaĹ„ badaĹ„finansowanych finansowanychw ramach w ramach programĂłwbadawczych, badawczych,autorzy autorzysÄ… sÄ…proszeni proszenio podanie o podanieĹşrĂłdĹ‚a ĹşrĂłdĹ‚aĹ›rodkĂłw. Ĺ›rodkĂłw. programĂłw 7. 7. Rysunki Rysunki proste, proste, wektorowe, wektorowe, ww czerni. czerni. Linie Linie na na wykresach wykresach ii pola pola mogÄ… mogÄ… być być w szaroĹ›ciach szaroĹ›ciach –– rysunki rysunki powinny powinny być być czytelne czytelne ww tej tej postaci, postaci, bez bez kolorĂłw kolorĂłw w i efektĂłwspecjalnych specjalnych(np. (np.cieni, cieni,faz, faz,pĹ‚ynnych pĹ‚ynnychprzejść, przejść,tekstur, tekstur,szrafĂłw, szrafĂłw,efekefeki efektĂłw tĂłw przestrzennych). przestrzennych). Format Format wektorowy wektorowy PDF, PDF, EPS, EPS, ostatecznie ostatecznie osadzone osadzone tĂłw wykresy zz Excela. Excela. wykresy 8. 8. Nazewnictwo Nazewnictwo plikĂłw plikĂłw –– teksty: teksty: Autor_TytuĹ‚.docx Autor_TytuĹ‚.docx (np. (np. Jan Jan Kowalski_GospoKowalski_Gospodarka polska.docx); polska.docx); streszczenia streszczenia do do artykuĹ‚Ăłw: artykuĹ‚Ăłw: Autor_Streszczenia.docx Autor_Streszczenia.docx darka (np. Jan Jan Kowalski_Streszczenia.docx); Kowalski_Streszczenia.docx); ewentualne ewentualne dodatkowe dodatkowe pliki pliki nazywanazywa(np. my w analogiczny w analogiczny sposĂłb: sposĂłb: (np. (np. Jan Jan Kowalski_rysunek01.pdf). Kowalski_rysunek01.pdf). my 9. 9. Warunkiem Warunkiem przyjÄ™cia przyjÄ™cia tekstu tekstu do do oceny oceny i dalszej i dalszej pracy pracy jest jest podanie podanie przez przez autora autora peĹ‚nych danych danych adresowych adresowych wraz wraz z numerem z numerem telefonicznym telefonicznym i adresem i adresem e-mail. e-mail. peĹ‚nych AutorzyartykuĹ‚Ăłw artykuĹ‚ĂłwsÄ… sÄ…rĂłwnieĹź rĂłwnieĹźproszeni proszenio podanie o podaniedanych danychdo donotatki notatkiafiliacyjnej: afiliacyjnej: Autorzy tytuĹ‚ naukowy naukowy oraz oraz nazwa nazwa uczelni uczelni albo albo innej innej jednostki jednostki (tylko (tylko jedna jedna jednostka). jednostka). tytuĹ‚ Daneafiliacyjne afiliacyjnesÄ… sÄ…zamieszczane zamieszczanew opublikowanych w opublikowanychtekstach. tekstach. Dane 10. Opracowanie Opracowanie zakwalifikowane zakwalifikowane przez przez Komitet Komitet Redakcyjny Redakcyjny do do opublikowania opublikowania na na 10. Ĺ‚amach„EKONOMISTYâ€?, „EKONOMISTYâ€?,lecz leczprzygotowane przygotowaneprzez przezautora autoraw sposĂłb w sposĂłbniezgodny niezgodny Ĺ‚amach z powyĹźszymi wskazĂłwkami, wskazĂłwkami, bÄ™dzie bÄ™dzie odesĹ‚ane odesĹ‚ane z proĹ›bÄ… z proĹ›bÄ… o dostosowanie o dostosowanie jego jego forforz powyĹźszymi mydo dowymagaĹ„ wymagaĹ„Redakcji. Redakcji. my 11. MateriaĹ‚y MateriaĹ‚yzamieszczone zamieszczonew â€žEKONOMIĹšCIEâ€? w â€žEKONOMIĹšCIEâ€?sÄ… sÄ…chronione chronioneprawem prawemautorskim. autorskim. 11. Przedruktekstu tekstumoĹźe moĹźenastÄ…pić nastÄ…pićtylko tylkoza zazgodÄ… zgodÄ…Redakcji. Redakcji. Przedruk 12. Redakcja Redakcjanie niezwraca zwracatekstĂłw tekstĂłwiinie niewypĹ‚aca wypĹ‚acahonorariĂłw honorariĂłwautorskich. autorskich. 12.

32/6.,(*2 72:$5=<67:$ (.2120,&=1(*2

:\NĂŻDG\ ] PDNURHNRQRPLL *RVSRGDUND NDSLWDOLVW\F]QD EH] EH]URERFLD .D]LPLHU] Â’DVNL :DUV]DZD

'REUD SXEOLF]QH ZF]RUDM Äź G]LÄ‚ Äź MXWUR -HU]\ .OHHU :DUV]DZD

=ELODQVRZDĂŠ EDQNL 1DXNL ] NU\]\VX Ä&#x;QDQVRZHJR 0DWKLDV 'HZDWULSRQW -HDQ &KDUOHV 5RFKHW -HDQ 7LUROH :DUV]DZD

1DXNL HNRQRPLF]QH 6W\OL]RZDQH IDNW\ D Z\]ZDQLD ZVSÜïF]HVQRÄ‚FL UHG QDXN %RJXVĂŻDZ )LHGRU :DUV]DZD

3HĂŻQD RIHUWD Z\GDZQLF]D GRVWĂšSQD MHVW Z NVLĂšJDUQL LQWHUQHWRZHM 3ROVNLHJR 7RZDU]\VWZD (NRQRPLF]QHJR www.ksiazkiekonomiczne.pl .VLĂˆÄ?NL PRÄ?QD ]DPĂśZLĂŠ LQWHUQHWRZR QDE\ĂŠ Z NVLĂšJDUQLDFK QDXNRZ\FK OXE Z VLHG]LELH 3ROVNLHJR 7RZDU]\VWZD (NRQRPLF]QHJR XO 1RZ\ ÂĽZLDW :DUV]DZD WHO H PDLO ]N#SWH SO

EKONOMISTA

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

Warunki prenumeraty 11 Wy­daw­nic­two Key Text

Zamówienia na prenumeratę na 2017 r. oraz na sprzedaż egzemplarzową należy składać na stronie: www.ekonomista.info.pl lub wysłać zamówienie na adres wydawnictwo@keytext.com.pl z podaniem dokładnych danych. Ceny na 2017 r.: 352,80 zł – prenumerata krajowa wersji drukowanej, 404,46 zł – prenumerata wersji łączonej (druk + PDF), 58,80 zł – jeden numer w wersji drukowanej, 49,20 zł – jednen numer w wersji elektronicznej (PDF), 67,41 zł – jednen numer wersji łączonej (druk + PDF). Zamówienia na prenumeratę przyjmowane są na okres nieprzekraczający jednego roku. Cena prenumeraty za okres obejmujący kilka numerów (niepełny rok) jest wielokrotnością ceny jednego numeru. Prenumerata rozpoczyna się od najbliższego numeru po dokonaniu wpłaty na rachunek bankowy Wydawnictwa nr: 64 1160 2202 0000 0001 1046 1312 Egzemplarze drukowane wysyłamy ekonomiczną przesyłką rejestrowaną, spersonalizowane PDF-y na podany w zamówieniu adres e-mail. Wy­daw­nic­two Key Text sp. z o.o., ul. Sokołowska 9/410, 01-142 War­sza­wa tel. +48 22 632 11 36, kom. +48 665 108 002

11 RUCH S.A.

Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta „RUCH” pod numerami: 22 693 70 00 lub 801 800 803 – czynne w dni robocze w godzinach 700 – 1700. Koszt połączenia wg taryfy operatora.

11 Kol­por­ter S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478

EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

2017 3

Indeks 357030 ISSN 2299–6184 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

2017

3 W numerze ROBERT KUDŁAK, WOJCIECH KISIAŁA

Środowiskowe efekty społecznej odpowiedzialności biznesu – ujęcie instytucjonalne TOMASZ SOBCZAK

Edward Lipiński w poszukiwaniu perspektywicznego modelu gospodarki socjalistycznej ARTUR WYSZYŃSKI

Efektywność klubów piłkarskich w Polsce

11 Gar­mond Press S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, +48 22 837 30 08 Eko­no­mi­sta 2017, nr 3, s. 237–362 Ce­na 49,20 zł (w tym 23% VAT)

POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH

POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE

WYDAWNICTWO KEY TEXT

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.