Ekonomista srodki 2013 3 demo by keytext

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

Warunki prenumeraty 11 Wydawnictwo Key Text

Wpłaty na prenumeratę przyjmowane są na okres nieprzekraczający jednego roku. Prenumerata rozpoczy na się od najbliższego numeru po dokonaniu wpłaty na rachunek bankowy nr:

EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

2013 3

2013

64 1160 2202 0000 0001 1046 1312 Wydawnictwo Key Text sp. z o.o. ul. Sokołowska 9/410 (1 piętro), 01-142 Warszawa +48 22 632 11 36 Wersja papierowa: Cena jednego numeru w prenumeracie krajowej w 2013 r. wynosi 55,65 PLN; ze zle ceniem dostawy za granicę równa będzie cenie prenumeraty krajowej plus rzeczywiste koszty wysyłki. Wersja elektroniczna: Cena jednego numeru w prenumeracie w 2013 r. wynosi 49,20 PLN. Cena prenumeraty za okres obejmujący kilka numerów jest wielokrotnością tej sumy.

11 Prenumerata realizowana przez „RUCH” S.A.

Prenumerata krajowa Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ ruch.com.pl lub kontaktując się z Telefonicznym Biurem Obsługi Klienta pod numerem: 801 800 803 lub 22 717 59 59 – czynne w godzinach 700 – 1800. Koszt połączenia wg taryfy operatora. Prenumerata ze zleceniem wysyłki za granicę Informacji o warunkach prenumeraty i sposobie zamawiania udziela RUCH S.A. Biuro Kolportażu – Zespół Obrotu Zagranicznego ul. Annopol 17A, 03-236 Warszawa Tel. +48 22 693 67 75, +48 22 693 67 82, +48 22 693 67 18 www.ruch.pol.pl Infolinia prenumeraty +48 801 443 122 koszt połączenia wg taryfy operatora.

11 „Kolporter” S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478 11 „Garmond Press” S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, 01-106 Warszawa, ul. Nakielska 3,

Indeks 357030 ISSN 2299-6184 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

3 W numerze GRAŻYNA KOZUŃ-CIEŚLAK

Efektywność inwestycji publicznych w kapitał ludzki ANDRZEJ CZYŻEWSKI PIOTR KUŁYK

Związki rolnictwa z otoczeniem makroekonomicznym w Polsce i Rosji – próba porównania MARLENA DZIKOWSKA

Przenoszenie modułów łańcucha wartości a konkurencyjność przedsiębiorstw

+48 22 836 69 21 11 Wersja elektroniczna (również numery archiwalne) do nabycia: www.ekonomista.info.pl Ekonomista 2013, nr 3, s. 311–448 Cena 55,65 zł (w tym 5% VAT)

POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH

POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE

WYDAWNICTWO KEY TEXT

WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW

WYBRANE TYTUŁY WYDAWNICZE

1. Redakcja przyjmuje do oceny i publikacji niepublikowane wcześniej teksty o charakterze naukowym, poświęcone problematyce ekonomicznej. 2. Redakcja prosi o składanie tekstów w formie elektronicznej (dokument MS Word na CD, dyskietce lub e-mailem) oraz 2 egzemplarzy wydruku komputerowego. Wydruk powinien być wykonany na papierze A4 z podwójnym odstępem między wierszami, zawierającymi nie więcej niż 60 znaków w wierszu oraz 30 wierszy na stronie, w objętości (łącznie z tabelami statystycznymi, rysunkami i literaturą) do 30 stron. Opracowania podzielone na części powinny zawierać śródtytuły. 3. Wraz z tekstem należy dostarczyć do Redakcji Oświadczenie Autora. Wzór oświadczenia dostępny jest na stronie www.ekonomista.info.pl 4. Do tekstu należy dołączyć streszczenie (200 słów) składające się z uzasadnienia podjętego tematu, opisu metody oraz uzyskanych wyników. Streszczenie powinno zawierać słowa kluczowe (w języku polskim, rosyjskim i angielskim). 5. Przypisy wyjaśniające tekst należy zamieszczać na dole strony, a dane bibliograficzne w tekście – przez podawanie nazwisk autorów i roku wydania dzieła, na końcu zdania w nawiasie. W bibliografii zamieszczonej na końcu tekstu (ułożonej w porządku alfabetycznym) należy podawać: –– w odniesieniu do pozycji książkowych – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł dzieła, wydawcę, miejsce i rok wydania; –– w przypadku prac zbiorowych nazwisko redaktora naukowego podaje się po tytule dzieła; –– w odniesieniu do artykułów z czasopism – nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł artykułu, nazwę czasopisma ujętą w cudzysłów, rok wydania i kolejny numer czasopisma; –– w przypadku korzystania z internetu należy podać adres i datę dostępu; –– powołując dane liczbowe należy podawać ich źrodło pochodzenia (łącznie z numerem strony). 6. W przypadku gdy artykuł jest oparty na wynikach badań finansowanych w ramach programów badawczych, autorzy są proszeni o podanie źródła środków. 7. Rysunki proste, wektorowe, w czerni. Linie na wykresach i pola mogą być w szarościach – rysunki powinny być czytelne w tej postaci, bez kolorów i efektów specjalnych (np. cieni, faz, płynnych przejść, tekstur, szrafów, efektów przestrzennych). Format wektorowy PDF, EPS, ostatecznie osadzone wykresy z Excela. 8. Nazewnictwo plików – teksty: Autor_Tytuł.docx (np. Jan Kowalski_Gospodarka polska.docx); streszczenia do artykułów: Autor_Streszczenia.docx (np. Jan Kowalski_Streszczenia.docx); ewentualne dodatkowe pliki nazywamy w analogiczny sposób: (np. Jan Kowalski_rysunek01.pdf). 9. Warunkiem przyjęcia tekstu do oceny i dalszej pracy jest podanie przez autora pełnych danych adresowych wraz z numerem telefonicznym i adresem e-mail. Autorzy artykułów są również proszeni o podanie danych do notatki afiliacyjnej: tytuł naukowy oraz nazwa uczelni albo innej jednostki (tylko jedna jednostka). Dane afiliacyjne są zamieszczane w opublikowanych tekstach. 10. Opracowanie zakwalifikowane przez Komitet Redakcyjny do opublikowania na łamach „EKONOMISTY”, lecz przygotowane przez autora w sposób niezgodny z powyższymi wskazówkami, będzie odesłane z prośbą o dostosowanie jego formy do wymagań Redakcji. 11. Materiały zamieszczone w „EKONOMIŚCIE” są chronione prawem autorskim. Przedruk tekstu może nastąpić tylko za zgodą Redakcji. 12. Redakcja nie zwraca tekstów i nie wypłaca honorariów autorskich.

POLSKIEGO TOWARZYSTWA EKONOMICZNEGO

John E. Stiglitz, Amartya Sen, Jean-Paul Fitoussi, Błąd pomiaru. Dlaczego PKB nie wystarcza, Warszawa 2013

Mitchell A. Orenstein, Prywatyzacja emerytur. Transnarodowa kampania na rzecz reformy zabezpieczenia społecznego, Warszawa 2013

Julio López G., Michaël Assous, Michał Kalecki, Warszawa 2012

John K. Galbraith, Godne społeczeństwo. Program troski o ludzkość, Warszawa 2012

Pełna oferta wydawnicza dostępna jest w księgarni internetowej Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego www.ksiazkiekonomiczne.pl Książki można zamówić internetowo, nabyć w księgarniach naukowych lub w siedzibie Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego ul. Nowy Świat 49, 00-042 Warszawa, tel. (22) 55 15 401, e-mail: zk@pte.pl

2013

WydawcY © Copyright by POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH © Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne © Copyright by WYDAWNICTWO KEY TEXT

Rada Programowa

Marek Belka, Adam Budnikowski, Krzysztof Jajuga, Wacław Jarmołowicz, Mieczysław Kabaj, Eugeniusz Kwiatkowski, Jan Lipiński, Aleksander Łukaszewicz, Wojciech Maciejewski, Jerzy Osiatyński, Stanisław Owsiak, Emil Panek, Krzysztof Porwit, Antoni Rajkiewicz, Andrzej Sławiński, Andrzej Wernik, Jerzy Wilkin (przewodniczący Rady) Michał G. Woźniak

Komitet Redakcyjny

Marek Bednarski, Bogusław Fiedor, Marian Gorynia, Brunon Górecki, Joanna Kotowicz-Jawor, Barbara Liberska, Adam Lipowski (zastępca redaktora naczelnego), Zbigniew Matkowski (sekretarz redakcji), Elżbieta Mączyńska, Adam Noga, Marek Ratajczak, Eugeniusz Rychlewski, Zdzisław Sadowski (redaktor naczelny), Tadeusz Smuga, Jan Solarz, Jan Toporowski, Andrzej Wojtyna

Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Polecamy wersje elektroniczne „Ekonomisty” na stronie internetowej www.ekonomista.info.pl

KOD PROMOCYJNY

do jednorazowego zakupu wersji elektronicznej tego numeru w cenie 8,61 zł (w tym 23% VAT) zamówienia: sklep@keytext.com.pl

Adres Redakcji: 00-042 Warszawa, ul. Nowy Swiat 49, tel. 22 55 15 416 oraz 417 http://www.ekonomista.info.pl, redakcja@ekonomista.info.pl Realizacja wydawnicza Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., 01-142 Warszawa, ul. Sokołowska 9 lok. 410 (1 piętro) tel. 22 632 11 36, faks wew. 212, tel. kom. 665 108 002 www.keytext.com.pl, wydawnictwo@keytext.com.pl Nakład 400 egz., ark. wyd. 12

Spis treści Artykuły Grażyna K O Z U Ń - C I E Ś L A K: Efektywność inwestycji publicznych w kapitał ludzki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Andrzej C Z Y Ż E W S K I, Piotr K U Ł Y K: Związki rolnictwa z otoczeniem makroekonomicznym w Polsce i Rosji – próba porównania . . . . . . . . . . . . . . . . Marlena D Z I K O W S K A: Przenoszenie modułów łańcucha wartości a konkurencyjność przedsiębiorstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

319 345 369

Miscellanea Piotr M A N I K O W S K I: Wskaźniki empiryczne w analizie cykli ubezpieczeniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Magdalena F L O R E K: Kapitał marki a rozwój jednostek terytorialnych . . . . . . Krzysztof Z I Ó Ł K O W S K I: Determinanty rozwoju polskiego eksportu do Niemiec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

393 411 427

Recenzje i omówienia Bogusław C Z A R N Y, Pozytywizm a sądy wartościujące w ekonomii (rec. Bogusław Fiedor) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kapitał społeczny w rozwoju regionu, red. Eulalia Skawińska (rec. Eliza Frejtag-Mika) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

437 441

* Każdy artykuł zawiera streszczenie w języku angielskim i rosyjskim. Angielskojęzyczne streszczenia artykułów zamieszczanych w „Ekonomiście” są rejestrowane w serwisie: International Bibliography of the Social Sciences (IBSS): http://www.ibss.ac.uk oraz „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl (LISTA FILADELFIJSKA)

Spis treści Artykuły Grażyna K O Z U Ń - C I E Ś L A K: The Effectiveness of Public Investment in Human Capital . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Andrzej C Z Y Ż E W S K I, Piotr K U Ł Y K: Relations Between Agriculture and Macroeconomic Environment in Poland and Russia: An Attempt of Comparison Marlena D Z I K O W S K A: The Value Chain Module Relocation and Company Competitveness . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

319 345 369

Miscellanea Piotr M A N I K O W S K I: Empirical Indicators for the Analysis of Insurance Cycles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Magdalena F L O R E K: Brand Equity and the Development of Local Communities . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Krzysztof Z I Ó Ł K O W S K I: The Determinants of the Polish Exports to Germany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

393 411 427

Recenzje i omówienia Bogusław C Z A R N Y, Pozytywizm a sądy wartościujące w ekonomii (Positivism and Valuating Statements in Economics, rev. by Bogusław Fiedor) . . . . . . . . . . . . . . Kapitał społeczny w rozwoju regionu (Social Capital in the Regional Development), ed. Eulalia Skawińska (rev. by Eliza Frejtag-Mika) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

437 441

* Each article is followed by a summary in English and Russian. Abstracts of „Ekonomista” are reproduced in the International Bibliography of the Social Sciences (IBSS): http://www.ibss.ac.uk and „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http:// cejsh.icm.edu.pl

Содержание Статьи Гражина К О З У Н Ь - Ц Е С Л Я К: Эффективность публичных инвестиций в человеческий капитал . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Анджей Ч И Ж Е В С К И, Пётр К У Л Ы К: Связи сельского хозяйства с макроэкономическим окружением в Польше и в России – попытка срав нения . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Марлена Д З И К О В С К А: Перенос модулей цепи ценностей и конкурентос пособность предприятий . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

319

345 369

Разное Пётр М А Н И К О В С К И: Эмпирические показатели в анализе циклов страхования . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Магдалена Ф Л О Р Е К: Капитал марки и развитие территориальных единиц . . . Кшиштоф З Ю Л К О В С К И: Детерминанты развития польского экспорта в Германию . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

393 411 427

Рецензии Богуслав Ч А Р Н Ы: Позитивизм и оценивающие мнения в экономике (рец. Богуслав Федор) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Социальный капитал в развитии региона, ред. Эулалия Скавиньска (рец. Элиза Фрайтаг-Мика) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

437 441

* Каждая статья сопровождается резюме на английском и руском языках. Содержание и резюме статей, помещаемых в „Экономисте”, регистрируютсяв библиографическом сервисе International Bibliography of the Social Sciences (IBSS): http://www.ibss.ac.uk a также в „The Central European Journal of Social Sciences and Humanities”: http://cejsh.icm.edu.pl

Grażyna K O Z U Ń - C I E Ś L A K: Efektywność inwestycji publicznych w kapitał ludzki

Grażyna Kozuń-Cieślak*

Efektywność inwestycji publicznych w kapitał ludzki1 1. Kapitał ludzki jako czynnik wzrostu i rozwoju gospodarczego „Kapitał ludzki” jako kategoria ekonomiczna pojawił się w teorii ekonomii dopiero pod koniec lat 50. XX w., a w latach 60. nastąpił dynamiczny rozkwit tej koncepcji w kontekście wzmożonych badań nad czynnikami wzrostu gospodarczego, które wykazywały niedostatki stosowanych dotychczas modeli wzrostu, objaśnianych zmianą nakładów kapitału rzeczowego. Autorstwo kategorii kapitału ludzkiego jest przypisywane przede wszystkim J. Mincerowi, T.W. Schultzowi oraz G.S. Beckerowi, co nie oznacza oczywiście, iż wcześniej nie był dostrzegany związek pomiędzy potencjałem wiedzy, umiejętności i dobrego zdrowia społeczeństwa a poziomem bogactwa narodowego. Przeciwnie, w dorobku wielu prekursorów myśli ekonomicznej można znaleźć przykłady rozważań na temat istoty i roli człowieka jako uczestnika procesów gospodarczych. Nie były to jednak rozważania w ramach spójnego systemu myślowego odnoszącego się do teorii kapitału ludzkiego, ale raczej na marginesie innych omawianych zagadnień2. Jedną z pierwszych prac, w których pojawiło się pojecie kapitału ludzkiego, był artykuł J. Mincera z 1958 r. (Mincer 1958), w którym autor przez inwestowanie w kapitał ludzki rozumiał proces uczenia się w szkole (edukacja formalna), a później zdobywanie doświadczenia zawodowego. Pionierem problematyki kapitału ludzkiego był też T. Schultz, laureat Nagrody Nobla w 1979 r. W artykule z 1959 r. (Schultz 1959) stwierdził on, że duża część konsumpcji może być uważana za inwestycje w kapitał ludzki, czego przykładem są wydatki na szkolnictwo i zdrowie, migracje w poszukiwaniu lepszych możliwości zarobkowych, a także szkolenia i nabywanie doświadczenia w pracy. Zauważał przy tym, że wydatki * Dr Grażyna Kozuń-Cieślak – Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny w Radomiu, Katedra Ekonomii, e-mail: grazyna.cieslak@interia.pl 1 Artykuł wykorzystuje fragmenty pracy pt. „Ocena efektywności wydatków sektora publicznego w Polsce na tle krajów Unii Europejskiej”, zrealizowanej w 2010 r. w ramach projektu badawczego MNiSW nr NN112069436. 2 Szerzej na temat koncepcji kapitału ludzkiego w historii myśli ekonomicznej zob. np. Domański (1993) i Miś (2007).

320

Grażyna Kozuń-Cieślak

te, podobnie jak czas wolny wykorzystywany na zdobywanie wiedzy i doskonalenie się, nie pojawiają się nigdzie w systemie rachunkowości narodowej, mimo ich niewątpliwie istotnego wpływu na rozwój gospodarczy i społeczny. Z kolei G.S. Becker – laureat Nagrody Nobla z 1992 r. w artykule z 1962 r. (Becker 1962) wprowadził pojęcie inwestowania w kapitał ludzki jako alokacji zasobów, która wpływa na przyszłe realne dochody. Rozumiał przez to szkolnictwo, zdobywanie doświadczenia w pracy, opiekę medyczną, a także zdobywanie informacji na temat funkcjonowania systemu gospodarczego (por. Cichy, Malaga 2007, s. 20–23). Warto też zwrócić uwagę na dorobek innych ekonomistów, których prace powstawały w latach 60. XX w. Na przykład w 1962 r. w tym samym numerze „Journal of Political Economy”, w którym ukazał się artykuł G.S. Beckera, została opublikowana też praca B.A. Weisbroda (1962), w której autor stwierdzał, że społeczeństwo zaczęło dostrzegać, iż wzrost gospodarczy to nie tylko zmiany w maszynach, lecz także w ludziach. Inwestowanie w ludzi umożliwia wykorzystanie postępu technicznego i dalszy rozwój gospodarczy. Problematyką kapitału ludzkiego zajął się też H. Uzawa, który w swoim artykule z 1965 r. (Uzawa 1965) zawarł opis modelu wzrostu gospodarczego, w którym kapitał ludzki (choć sam autor nie użył takiego określenia) był ważnym czynnikiem wzrostu. W 1966 r. nową hipotezę objaśniającą wzrost gospodarczy zaproponowali R. Nelson i E. Phelps (Nelson, Phelps 1966), sugerując że tempo, z jakim zmniejsza się luka pomiędzy barierą technologiczną (odzwierciedlającą tempo nowych odkryć) a obecnym poziomem produktywności (odzwierciedlającym sposób wdrażania tych odkryć), zależy od poziomu kapitału ludzkiego. W ciągu następnego ćwierćwiecza powstało niewiele nowych teorii kapitału ludzkiego, a inwestowanie w ten kapitał było rozumiane jako inwestowanie w zdrowie i szkolnictwo (Cichy, Malaga 2007, s. 24–28). Nowy nurt badań nad kapitałem ludzkim zapoczątkowała praca R. Lucasa z 1988 r. (Lucas 1988). Model Lucasa opisywał mechanizm tworzenia kapitału ludzkiego i zakładał, że kapitał ludzki jest jednym z czynników funkcji produkcji, oprócz kapitału fizycznego i technologii. Lucas dowodził, że zarówno kapitał fizyczny, jak i kapitał ludzki będą rosły w tym samym tempie, co implikuje stały wzrost gospodarczy wyznaczony przez tempo wzrostu tych czynników. Model Lucasa uwypuklał znaczenie akumulacji kapitału ludzkiego. Natomiast w powstałym dwa lata później modelu P. Romera (Romer 1990) główne znaczenie miał poziom kapitału ludzkiego. Pokazany przez Romera model ukazywał mechanizm, przez który kapitał ludzki może wpływać nie tylko na poziom PKB, lecz także na długookresowy wzrost gospodarczy. Model Romera wychodził z założenia, że głównym motorem wzrostu jest postęp technologiczny, który jest „tworzony” przez sektor badań i rozwoju, gdzie czynnikami produkcji są kapitał ludzki i już istniejąca technologia (por. Siwińska 2007, s. 676–677). Również w 1990 r. G. Becker (Becker 1990) przedstawił bardziej rozwiniętą teorię kapitału ludzkiego w stosunku do swojej wcześniejszej pracy. Umieścił on inwestowanie w kapitał ludzki na centralnym miejscu swojego modelu wzrostu gospodarczego. Kapitał ludzki jest rozumiany w nim jako wiedza zawarta w ludziach, a wyższy poziom kapitału ludzkiego przyspiesza jego dalszą akumulację (por. Cichy, Malaga 2007, s. 33).

Andrzej C Z Y Ż E W S K I, Piotr K U Ł Y K: Związki rolnictwa z otoczeniem makroekonomicznym w Polsce i Rosji – próba porównania

Andrzej Czyżewski* Piotr Kułyk**

Związki rolnictwa z otoczeniem makroekonomicznym w Polsce i Rosji… – próba porównania1 Wstęp Związki występujące pomiędzy rolnictwem a otoczeniem makroekonomicznym stanowią istotny obszar badań w dziedzinie ekonomii. Rola poszczególnych czynników otoczenia makroekonomicznego podlega przekształceniom wraz z rozwojem gospodarczym, przemianami strukturalnymi dokonującymi się w rolnictwie, a także zmianami funkcji rolnictwa w systemie gospodarczym. Powiązania te są też szczególne ze względu na występowanie systemowych barier w rozwoju rolnictwa: popytowej i dochodowej, co ogranicza możliwości przemian strukturalnych. Brak przenośności zasobu ziemi pomiędzy różnymi zastosowaniami, dysparytet dochodów, a także ograniczone możliwości nabycia ziemi w danej lokalizacji oraz wysokie koszty pokonywania tych ograniczeń nie pozwalają na szybką realokację zasobów w rolnictwie i pogłębiają skutki wynikające ze wspomnianych barier rozwojowych. W konsekwencji bez interwencji państwa niekorzystne zjawiska w rolnictwie ulegają pogłębieniu i prowadzą do utrwalenia różnic strukturalnych i odmiennych procesów dostosowawczych w poszczególnych krajach. Problem ten jest przedmiotem rozważań w niniejszym artykule, w którym poszukujemy odpowiedzi na pytanie, jak warunki makroekonomiczne oddziaływały na wybrane relacje cenowo-dochodowe w rolnictwie Polski i Rosji. Przyjęcie do oceny tych dwóch krajów wynikało z chęci zwrócenia uwagi na odmienne przemiany w rolnictwie zapoczątkowane transformacją ustrojową, a wynikające z przekształceń w otocze* Prof. dr hab. Andrzej Czyżewski – Katedra Makroekonomii i Gospodarki Żywnościowej, Uniwersytet w Poznaniu, e-mail: a.czyzewski@ue.poznan.pl ** Dr inż. Piotr Kułyk – Katedra Zarządzania Potencjałem Społecznym Organizacji, Uniwersytet Zielonogórski, e-mail: piotrkulyk@wp.pl 1 Artykuł został przedstawiony w języku rosyjskim na XXII sesji naukowej ekonomistów RAN i PAN w Moskwie w czerwcu 2012 r. Opracowanie w ramach projektu finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji DEC2011/01/B/HS4/01056.

346

Andrzej Czyżewski, Piotr Kułyk

niu makroekonomicznym. Pomimo występujących różnic zarówno w strukturze własnościowej rolnictwa, jak i okresu rozpoczęcia implementacji mechanizmu rynkowego do gospodarki, a także przyjętej ścieżki przemian oraz tak istotnej z punktu widzenia rolnictwa w Polsce integracji z Unią Europejską stawiamy pytanie, czy było coś wspólnego (uniwersalnego) w przemianach w rolnictwie obu krajów. Stąd w artykule wzięto pod uwagę efekty transformacji ustrojowej, a także odmienną sytuację makroekonomiczną w Polsce i Rosji oraz przekształcenia zachodzące w polityce gospodarczej obejmującej politykę monetarną i fiskalną, a także relacje cenowe i dochodowe w rolnictwie oraz dodatkowo mechanizmy jego finansowego wsparcia.

1. Metoda analizy Przeprowadzone badanie związków otoczenia makroekonomicznego z przekształceniami w rolnictwie i jego finansowym wsparciem obejmowały długi okres (lata 1994–2010). W ocenie uwzględniono dwa kraje, które przeszły transformację ustrojową, jednak o odmiennej ścieżce przekształceń: Polskę i Rosję. Analizie poddano trzy grupy wskaźników. Pierwszą stanowiły wskaźniki, za pomocą których opisano zmiany otoczenia makroekonomicznego, wyróżnione na podstawie przeprowadzonych wcześniej badań (Czyżewski, Kułyk 2010). Wzięto pod uwagę: tempo wzrostu gospodarczego, standaryzowany deficyt budżetowy (wyrażony jako procent PKB), długoterminową stopę procentową, realny kurs walutowy, terms of trade, stopę inflacji. Dla oceny zmian w polityce gospodarczej zastosowano tzw. model wahadła, w którym opcje w polityce gospodarczej są przedstawione jako efekty zmian stopy procentowej i deficytu budżetowego. Za kluczowy parametr polityki monetarnej przyjęto stopę procentową, natomiast dla polityki fiskalnej takim wyznacznikiem był standaryzowany deficyt budżetowy. Względną zmianę stopy procentowej i deficytu budżetowego wyliczono na podstawie formuł przedstawionych we wcześniejszych publikacjach (Czyżewski i in. 2006). W celu określenia opcji w polityce monetarnej i fiskalnej dokonano standaryzacji zmian stopy procentowej i deficytu budżetowego, poprzez przedstawienie odchyleń od poziomu średniej dla całego badanego okresu, a także przyjęcie określonego współczynnika zmienności, korygującego poziom odchyleń wyrażonego odchyleniem standardowym. Przemienność opcji polityki gospodarczej wynika z występowania cyklu koniunkturalnego i jego wpływu ocenianego w różnych aspektach (m.in. poprzez politykę antycykliczną, instrumentarium w polityce handlowej czy asynchroniczność cykli w badanych krajach). Teoria wyboru publicznego podnosi problem niezależności podejmowanych decyzji od przesłanek ekonomicznych wskazując, iż są one efektem samego mechanizmu podejmowania rozstrzygnięć i relacji między uczestnikami rynku i grupami. W tym rozumieniu nie ma bezpośredniego związku z bieżącą sytuacją i jest to bliższe koncepcji politycznego cyklu koniunkturalnego. W niniejszym badaniu dla oceny zmian w po-

Marlena D Z I K O W S K A: Przenoszenie modułów łańcucha wartości a konkurencyjność przedsiębiorstw

Marlena Dzikowska*

Przenoszenie modułów łańcucha wartości a konkurencyjność przedsiębiorstw1 Wstęp Jedną z przemian wywołanych przez globalizację jest zmiana sposobu konfigurowania przez przedsiębiorstwa ich łańcuchów wartości (Buckley, Ghauri 2004). Współcześnie osiągnięcie przez przedsiębiorstwo trwałej przewagi konkurencyjnej wiąże się z koniecznością dostosowania przez firmę struktur geograficznych i własnościowych swojego łańcucha wartości, a także ich wewnętrznych zależności do potencjału globalizacyjnego określonej branży (Craig, Douglas 2000). Celem artykułu jest omówienie schematu analitycznego, który stanowi próbę wyjaśnienia mechanizmu wpływu delokalizacji modułów łańcucha wartości na konkurencyjność przedsiębiorstwa. W kolejnych częściach artykułu przedstawiono przyjęte w rozważaniach ramy definicyjne dotyczące konkurencyjności przedsiębiorstwa oraz zastosowany pryzmat analizy, a także bardziej szczegółowo omówiono czynniki uwzględnione w schemacie. Dla utrzymania przejrzystości schematu czynniki bezpośrednio oddziałujące na konkurencyjność przedsiębiorstwa zostały podzielone na pięć grup, którym poświęcone są kolejne części artykułu. Przedstawione rozumowanie zostało oparte na dostępnej literaturze dotyczącej poruszanych zagadnień oraz opisywanych w niej wynikach badań empirycznych. Przedsiębiorstwa podejmujące delokalizację modułów łańcucha wartości stoją przed wyborem struktur własnościowych i geograficznych potencjalnego dostawcy modułu. Kryteria struktur własnościowych i struktur geograficznych pozwalają na stworzenie 4-komórkowej macierzy, przedstawiającej możliwe formy delokalizacji modułów łańcucha wartości: in-house sourcing, outsourcing, offshoring, offshore outsourcing. Wykorzystanie każdej z wymienionych form delokalizacji powoduje * Dr Marlena Dzikowska – Katedra Konkurencyjności Międzynarodowej, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, e-mail: marlena.dzikowska@ue.poznan.pl 1 Artykuł przygotowano w ramach realizacji projektu badawczego MNiSW nr N N112 122739, pt.: „Wpływ delokalizacji modułów łańcucha wartości na konkurencyjność polskich przedsiębiorstw”.

370

Marlena Dzikowska

konsekwencje dla przedsiębiorstwa, związane z przynajmniej częściową zmianą warunków wewnętrznych i zewnętrznych. Owe czynniki, związane z otoczeniem wewnętrznym i zewnętrznym przedsiębiorstwa, wpływają na jego konkurencyjność.

1. Ramy definicyjne Wbrew opiniom o całkowitej swobodzie przestrzennej lokalizacji działalności przedsiębiorstw2 i braku jej powiązania z terytorium, kwestia wyboru lokalizacji działań firmy zachowuje swoją aktualność i nadal odgrywa znaczącą rolę w kreowaniu przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw. Wybór lokalizacji działalności przedsiębiorstw niesie ze sobą daleko idące bezpośrednie konsekwencje dla sposobu organizacji zakładu i jego wielkości, rozmiarów, a nawet rodzaju inwestycji, sposobu organizacji pracy oraz rodzaju wykonywanych działań. Do uzyskania przez przedsiębiorstwo przewagi konkurencyjnej niezbędne jest włączenie w jego strategię lokalizacji oraz sieci czynności i nastawienia na wykorzystanie wynikających z nich korzyści, a także niwelację zagrożeń (Porter 2001, s. 385–386). Dodatkowo, jednym z podstawowych problemów funkcjonowania przedsiębiorstwa jest określenie jego granic, tzn. określenie, które transakcje odbywają się na rynku (pomiędzy danym przedsiębiorstwem a jego kontrahentem), a które są zlokalizowane wewnątrz firmy (Gorynia 1998, s. 443). Połączenie tej kwestii z przestrzenną lokalizacją działalności przedsiębiorstw tworzy podstawy do analizy zagadnienia delokalizacji3 działalności przedsiębiorstw. Czynniki istotne w przypadku wyboru lokalizacji działalności przedsiębiorstw brane są pod uwagę również w przypadku decyzji o delokalizacji tejże działalności, a ocena poszczególnych krajów z perspektywy atrakcyjności lokalizacji dla danej działalności jest punktem wyjścia procesu delokalizacji (Odrobina 2009, s. 85). Wiele badań empirycznych wskazuje na relacje delokalizacji z kwestiami związanymi z konkurencyjnością przedsiębiorstwa. Niektórzy z autorów wskazują, że delokalizacja modułów łańcucha wartości pozwala na podnoszenie przez relokujące podmioty ich produktywności (Burger 2008, Thakur i Contractor 2008, 2

W artykule przyjęto, że określenie „działalność przedsiębiorstw” obejmuje wytwarzanie produktów i/ lub oferowanie usług w ramach prowadzonej działalności gospodarczej oraz przeniesienie części lub całości procesu wytwarzania produktów i/lub oferowania usług do dostawcy zewnętrznego. Jest to zatem pojęcie szersze od zwrotu „działalność gospodarcza przedsiębiorstw”. 3 Zgodnie z definicją Komisji Europejskiej delokalizacja to proces przenoszenia aktywności gospodarczej za granicę, odzwierciedlający zmiany w funkcjonowaniu przedsiębiorstw wynikające z ich adaptacji do coraz bardziej konkurencyjnego środowiska oraz szybszych zmian technologicznych. W artykule przyjęto szersze znaczenie tego terminu, jednocześnie określono go bardziej precyzyjnie. Mianowicie przyjmuje się, że delokalizacja to proces przenoszenia części lub całości zadań realizowanych przez dany podmiot gospodarczy do innego podmiotu działającego w tym samym kraju bądź za granicą, który jest lub nie jest powiązany własnościowo z przedsiębiorstwem oddelegowującym moduł. Terminy: delokalizacja, realokacja oraz fragmentaryzacja są w artykule stosowane zamiennie.

Piotr M A N I K O W S K I: Wskaźniki empiryczne w analizie cykli ubezpieczeniowych

Piotr Manikowski*

Wskaźniki empiryczne w analizie cykli ubezpieczeniowych Wprowadzenie Procesy wahań koniunkturalnych były i nadal są przedmiotem wielu prac teoretyków i praktyków badających zjawiska gospodarcze. W literaturze przedmiotu występują zarówno rozważania teoretyczne wyjaśniające genezę i mechanizm oscylacji, jak i analizy będące podstawą empirycznych badań. Znajomość materiału statystycznego, możliwość jego wykorzystania w pracach badawczych oraz tworzenie odpowiednich wskaźników koniunktury ma istotne znaczenie poznawcze i praktyczne. Sektor ubezpieczeń, podobnie jak cała gospodarka oraz poszczególne jej gałęzie, podlega periodycznym wahaniom. Cykl ubezpieczeniowy definiuje się jako powtarzające się i następujące po sobie fazy rynku „miękkiego” oraz „twardego”, które można zaobserwować m.in. w składkach, rentowności czy pojemności ubezpieczeniowej. Na „twardym” rynku podaż ochrony ubezpieczeniowej kurczy się, a ceny i rentowność rosną, a ponadto warunki ubezpieczeń są mniej korzystne dla ubezpieczających. Natomiast rynek „miękki” charakteryzuje się spadkiem ceny ochrony ubezpieczeniowej, wzrostem dostępu do niej oraz lepszymi warunkami udzielania ochrony ubezpieczeniowej (Niehaus, Terry 1993). Badania wahań koniunkturalnych są prowadzone na podstawie materiału empirycznego, tj. statystycznych szeregów absolutnych lub względnych wartości, obrazujących stan i kierunki zmian sytuacji w danej gospodarce, branży, gałęzi czy przedsiębiorstwie (Barczyk 2001, s. 47). Podobnie, analizując rynek ubezpieczeniowy, dostrzegamy fluktuacje różnego rodzaju wskaźników koniunktury (szeregów czasowych) w poszczególnych krajach, działach i rodzajach ubezpieczeń. Ponieważ liczba dostępnych danych empirycznych jest duża, należy jednoznacznie określić, jakie wskaźniki koniunktury należy wykorzystywać w badaniach dotyczących cykli ubezpieczeniowych. Niedobór pożądanych danych statystycznych utrudnia te analizy. Często zakres czasowy obserwacji jest stosunkowo krótki, a niektóre dane, takie jak np. stawki, są praktycznie niedostępne. W dużym stopniu ogranicza to możliwość modelowania zjawiska cykliczności oraz wyjaśnienie jego przyczyn. Stąd w zależności od dostępności danych i od preferencji samych badaczy cykle ubezpieczeniowe mogą być mierzone za pomocą różnorodnych zmiennych. Do najczę* Dr

Piotr Manikowski – Katedra Ubezpieczeń, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu; e-mail: piotr. manikowski@ue.poznan.pl

394

Miscellanea

ściej stosowanych należą: przypis składki, wynik techniczny, wskaźnik rentowności działalności technicznej, wskaźnik szkodowości czy wskaźnik mieszany. Celem artykułu jest identyfikacja empirycznych wskaźników analiz cykli ubezpieczeniowych, poprzez przedstawienie kryteriów ich doboru, klasyfikacji oraz możliwości ich wykorzystania. W dotychczasowych badaniach cykli ubezpieczeniowych analizowano zwykle tylko jedną zmienną. Zamysłem autora, na podstawie dotychczasowej literatury na temat empirycznych badań cykliczności w ubezpieczeniach, jest stworzenie katalogu wskaźników, które warto badać pod kątem występowania cykli ubezpieczeniowych. Niniejsze opracowanie ma charakter głównie teoretyczny. W artykule nie podjęto próby empirycznej weryfikacji zaproponowanych rozwiązań na przykładzie wybranego rynku ubezpieczeń czy linii biznesowej, ale praca ta ma stanowić podstawę do dalszych empirycznych badań nad cyklicznością w ubezpieczeniach. Przedmiotem zainteresowania autora nie jest ocena koniunktury na rynku ubezpieczeń, lecz badanie wahania koniunktury, szczególnie o charakterze cyklicznym.

1. Kryteria wyodrębniania wskaźników W pierwszej kolejności trzeba się zastanowić, jakimi kryteriami należy się kierować przy wyborze wskaźników. W literaturze ubezpieczeniowej widać wyraźny brak takich analiz. Przeważnie różni autorzy wybierają sobie po prostu jakiś szereg (np. składki) i analizują go pod kątem cykliczności. Niejednokrotnie ten dobór nie jest jednoznacznie uzasadniony – być może wynika on z dostępności danych czy też silnej chęci potwierdzenia występowania cykli ubezpieczeniowych. Biuro Analiz Ekonomicznych amerykańskiego Departamentu Handlu sformułowało dawno szczegółowe kryteria doboru wskaźników cykliczności, przyjmowanych obecnie powszechnie do empirycznych analiz współczesnych wahań koniunkturalnych (Zarnovitz, Boschan 1975). Wynika z nich, że najważniejszymi kryteriami doboru są istotność teoretyczna i ekonomiczna danych1 oraz ich cechy formalno-statystyczne2 (Barczyk 2006, s. 155–6). Wydaje się, iż nie ma przeszkód, aby wykorzystać te kryteria do doboru empirycznych wskaźników analiz cykli ubezpieczeniowych. Powinny one być z jednej strony istotne dla działalności ubezpieczeniowej, a z drugiej strony oddawać sens teorii wyjaśniających cykle ubezpieczeniowe. Stąd należy analizować tylko ważne w danej działalności zmienne, a nie wszystkie możliwe szeregi czasowe. Spełniające powyższe wymogi i przyjęte do analizy wskaźniki, charakteryzujące poszczególne aspekty cykliczności, można pogrupować według rozmaitych kryteriów. Przyjmując jedno z najbardziej podstawowych z nich – charakter zawartości informacyjnej – można wyróżnić wskaźniki ilościowe i jakościowe. Te pierwsze powstają w drodze agregacji wymiernych cząstkowych informacji ekonomicznych, pochodzących od poszczególnych przedsiębiorstw. Natomiast wskaźniki jakościowe są konstruowane za pomocą niewymiernych informacji uzyskanych w drodze bezpośredniego i permanentnego badania aktywności gospodarczej, realizowanego za pomocą testu koniunkturalnego (Barczyk 1989, s. 163). 1 Czyli jak dobrze dane empiryczne oddają teoretyczne aspekty genezy i przebiegu procesu koniunkturalnego i jak ważna jest rola w cyklu koniunkturalnym danej zmiennej reprezentowanej przez szereg czasowy. 2 Czyli w jakim stopniu przyjęte szeregi są reprezentatywne ze względów formalnych dla charakteryzowanego procesu, tzn. w jakim stopniu mierzą zmienność ekonomiczną i jakie wykazują prawdopodobieństwo popełnienia błędu.

Magdalena F L O R E K: Kapitał marki terytorialnej a zrównoważony rozwój

Magdalena Florek*

Kapitał marki a rozwój jednostek terytorialnych Wstęp Złożoność zadań samorządów lokalnych oraz rosnące zapotrzebowanie na skuteczne i efektywne osiąganie celów ich rozwoju powodują, iż problematyka poszukiwania optymalnych sposobów zarządzania jednostkami samorządu terytorialnego i ich weryfikacji stale zyskuje na znaczeniu. Marketingowe podejście do zarządzania rozwojem terytorialnym jako możliwa koncepcja osiągania celów rozwoju wciąż ewoluuje, a w jego ramach proponuje się coraz bardziej zaawansowane metody, pozwalające na ocenę efektów zastosowania tej koncepcji w możliwie szerokim kontekście rozwoju lokalnego. Niniejszy artykuł wpisuje się w ten nurt poprzez dyskusję nad relacjami pomiędzy koncepcją marki terytorialnej (wywodzącej się z marketingu terytorialnego) a rozwojem zrównoważonym. Celem artykułu, poza przedstawieniem obszarów zbieżności omawianych dziedzin, jest wskazanie możliwości operacjonalizacji i pomiaru kapitału marki terytorialnej, która jest traktowana jako odpowiedź interesariuszy na działania marketingowe. W artykule wysunięto tezę, iż kapitał marki terytorialnej można potraktować jako swego rodzaju wskaźnik stopnia osiągania celów zrównoważonego rozwoju. Kapitał marki terytorialnej dostarcza jednocześnie istotnych informacji o tym, które jego elementy mogą wzmacniać markę danej jednostki terytorialnej, oraz jakie są możliwe relacje między nimi. W artykule przedstawiono także wyniki badań własnych, traktujące o wymiarach kapitału marki na przykładzie miast. Wielowymiarowość istoty marki i kategorii „rozwój zrównoważony” powodują, iż podjęta tematyka ma charakter interdyscyplinarny. Łączy bowiem obszary pozornie odległe od orientacji marketingowej, mające jednak bezpośrednie lub pośrednie przełożenie na efekty i sposób aplikacji marketingu, a tym samym osiąganie celów rozwoju jednostki terytorialnej. Do dyscyplin tych można zaliczyć przede wszystkim: rozwój lokalny i regionalny, politykę regionalną i lokalną, zarządzanie, marketing, administrację publiczną.

* Dr Magdalena Florek – Katedra Handlu i Marketingu, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, e-mail:

m.florek@ue.poznan.pl

412

Miscellanea

1. Rozwój w ujęciu terytorialnym – przegląd literatury Rozwój w ujęciu terytorialnym1 oznacza zmiany wewnętrzne zachodzące w granicach jednostki terytorialnej2, w wyniku których następuje wzbogacenie elementów jej struktury wewnętrznej, a także wzbogacenie relacji zachodzących między tymi elementami. Definicja rozwoju opiera się więc na gruncie takich kategorii jak zmiana i struktura (Krajewski 1977), a rozwój można rozpatrywać w ujęciu opisowym i wartościującym oraz jakościowym i ilościowym (Chojnicki 1989). W kontekście terytorialnym jakościowy aspekt rozwoju dotyczy przekształceń struktur społeczno-gospodarczych, w wyniku których nabierają one nowych cech i własności. Aspekt ilościowy z kolei wiąże się z pojęciem wzrostu gospodarczego (Szymla 2000). U podstaw rozwoju danego terytorium leży trwały wzrost poziomu życia mieszkańców i potencjału gospodarczego w skali przypisanej jednostce terytorialnej. Jest on definiowany głównie poprzez pryzmat zmian w potencjale gospodarczym, strukturze gospodarczej, środowisku przyrodniczym, zagospodarowaniu infrastrukturalnym, ładzie przestrzennym, poziomie życia mieszkańców, zagospodarowaniu przestrzennym (Kudłacz 1999). Rozwój terytorialny to zatem proces pozytywnych zmian, wzrostu ilościowego i postępu jakościowego (Wojtasiewicz 1996). Jednocześnie trudno mówić o ostatecznych stanach końcowych poziomu rozwoju (wynika to z trudności ustalenia, jaki poziom rozwoju społecznego, gospodarczego czy też ekologicznego można uznać za na tyle wystarczający, aby społeczność nie chciała go podnosić); należy zatem założyć, iż jest to kategoria nieskończona, choć nie wyklucza to formułowania celów rozwojowych (Kobus, Zrobek 2011; Florek 2006). W konsekwencji osiągnięcie danego poziomu rozwoju rodzi chęć jego dalszego wzrostu, co sprawia, że rozwój, a nie utrzymanie status quo staje się celem każdej jednostki terytorialnej. W definicjach rozwoju terytorialnego (głównie w ujęciu regionalnym) przedstawianych w literaturze przedmiotu podkreśla się także, iż jest to proces zróżnicowania i wzbogacania działalności ekonomicznej i społecznej na określonym terytorium, polegający na mobilizacji i koordynacji własnych zasobów i energii. W takim kontekście rozwój można potraktować jako złożony proces, w którym władze lokalne przy wykorzystaniu zasobów własnych, w tym także ludności, oraz zaangażowaniu partnerów zewnętrznych stymulują rozwój gospodarczy danej jednostki terytorialnej (Blakely 1984). Podkreśla się również, iż rozwój lokalny oparty jest na inicjatywie i aktywnym uczestnictwie obywateli zamieszkujących konkretne terytorium i będących członkami danej społeczności lokalnej. Jeśli rozwój jest przedstawiany w kategoriach procesu, to w systemie „rozwój” znane są na ogół wejścia (strumienie zasobów, czynniki rozwoju) oraz wyjścia (efekty gospodarcze i społeczne), a mechanizm rozwoju, z uwagi na nie w pełni rozpoznaną jego istotę, traktowany jest jako „czarna skrzynka”. Rodzi to konsekwencję w postaci różnorodności koncepcji rozwoju regionalnego (Kudłacz 1999). Można się tu odwołać się do dwóch 1 Rozważania w artykule dotyczą rozwoju niezależnie od skali ujęcia terytorialnego (w literaturze przedmiotu w kontekście teoretyczno-definicyjnym uwagę częściej poświęca się rozwojowi regionalnemu niż lokalnemu). Stąd w artykule zastosowano pojęcie rozwoju terytorialnego, które odnosi się do różnej skali jednostek samorządu terytorialnego (w polskim podziale administracyjnym do poziomu wojewódzkiego, powiatowego i gminnego). W dalszej części artykułu są prowadzone rozważania związane z kapitałem marki terytorialnej na przykładzie miast (w rozumieniu prawa polskiego miasto to jednostka posiadająca prawa miejskie; w podziale administracyjnym miasta mają status samodzielnej gminy (gmina miejska), wchodzą w skład gminy miejsko-wiejskiej lub mają status miasta na prawach powiatu; w większości krajów Europy miasta nie stanowią zazwyczaj odrębnych jednostek w podziale administracyjnym kraju). 2 Określenie „jednostka terytorialna” jest stosowane jako skrót dla jednostki samorządu terytorialnego, czyli wspólnoty samorządowej zlokalizowanej na danym terytorium, której cechą jest samodzielne wykonywanie zadań administracji publicznej.

Krzysztof Z I Ó Ł K O W S K I: Determinanty rozwoju polskiego eksportu do Niemiec

Krzysztof Ziółkowski*

Determinanty rozwoju polskiego eksportu do Niemiec1 Wstęp Problematyka handlu zagranicznego jest od wieków przedmiotem zainteresowania ekonomistów i polityków. Z perspektywy polskiego handlu zagranicznego Niemcy są od przeszło 20 lat najważniejszym partnerem handlowym Polski. Niniejszy artykuł zawiera analizę zmierzającą do ustalenia głównych czynników wpływających na wielkość polskiego eksportu do Niemiec oraz określenie siły ich wpływu. Podstawowym narzędziem analizy jest logarytmiczno‑liniowy model regresji, szacowany za pomocą klasycznej metody najmniejszych kwadratów (KMNK), którą uznano za wystarczającą do celów tego badania.

1. Czynniki wpływające na eksport polskich towarów do Niemiec Najważniejsze czynniki wpływające na eksport polskich towarów do Niemiec szczegółowo przedstawia rysunek 1. Należą do nich: popyt krajowy i zagraniczny (popyt w Niemczech), realny kurs walutowy oraz liberalizacja – efekt związany z integracją Polski z Unią Europejską. Natomiast znaczenie polityki handlowej maleje wskutek liberalizacji handlu (w ramach WTO oraz regionalnych porozumień handlowych) (Hoekman, Kostecki 2002). Wpływ koniunktury gospodarczej na eksport towarów wyjaśnia model przyciągania i odpychania oraz wypychania i tłumienia (Rekowski 1981; Rothschild 1966), a także model sporządzony w Instytucie Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego (Barteczko, Przystupa 2006). Polepszenie zagranicznej sytuacji gospodarczej wpływa na wzrost dynamiki eksportu. Podobny wpływ na eksport danego kraju ma pogorszenie się koniunktury krajowej. Na eksport danego kraju wpływa przede wszystkim sytuacja gospodarcza w krajach będących głównymi partnerami handlowymi. * Dr

Krzysztof Ziółkowski, Uniwersytet Gdański, e-mail: kziolkowski.ek@wp.pl Autor celowo używa określenia „eksport”, a nie „dostawa wewnątrzunijna”. Horyzont czasowy analizy eksportu polskich towarów jest bowiem dłuższy aniżeli obecność Polski w Unii Europejskiej. Dodatkowo za używaniem słowa „eksport” przemawia fakt, że Główny Urząd Statystyczny oraz inne organizacje statystyczne o znaczeniu międzynarodowym w statystyce dotyczącej wymiany handlowej między krajami należącymi do Unii Europejskiej posługują się tradycyjnymi określeniami eksport i import. 1

428

Miscellanea Ry s u n e k 1

Czynniki determinujące eksport polskich towarów do Niemiec Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ)

PKB Polski Eksport polskich towarów do Niemiec

PKB Niemiec

Liberalizacja

Realny kurs złotego (PLN/EUR) Źródło: Opracowanie własne.

W analizie polskiego eksportu towarów do Niemiec przyjęto zakres czasowy obejmujący lata 2001–2010. Jest to podyktowane dostępnością porównywalnych danych statystycznych. W badaniu wykorzystano dane kwartalne. W pierwszej kolejności autor, wykorzystując analizę empiryczną, wyselekcjonował czynniki, które wpływają na eksport polskich towarów (Kalisiak 1978; Maciejewski 1981). Są to: 11 koniunktura krajowa, 11 koniunktura w Niemczech, 11 realny kurs walutowy, 11 bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce, 11 liberalizacja handlu (moment przystąpienia Polski do Unii Europejskiej). Przed zbudowaniem modelu ekonometrycznego, opartego m.in. na modelu grawitacyjnym handlu (Cieślik 2007), usunięto z modelu zmienną jakościową – liberalizację wymiany (moment wejścia Polski do Unii Europejskiej), ponieważ akcesja Polski do UE nie była istotnym czynnikiem wpływającym na wzrost eksportu towarów do Niemiec (Madala 2006). Brak tego wpływu był spowodowany wcześniejszą liberalizacją handlu w ramach WTO, ale przede wszystkim umowami z RFN z lat 90. XX w. zawartymi między Polską a Niemcami. W związku z powyższym w analizowanym modelu uwzględniono koniunkturę krajową, koniunkturę w Niemczech, realny kurs walutowy oraz bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce. Wskaźnikiem charakteryzującym koniunkturę krajową jest popyt krajowy wyrażony w PLN. Natomiast koniunktura w Niemczech jest wyrażona przez dynamikę PKB Niemiec. Wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce wyrażono w EUR. Kurs walutowy to kurs złotego w stosunku do euro. Wszystkie zmienne wykorzystane w modelu są mierzone w ujęciu realnym.

2. Wyniki regresji Jak już wspomniano, przedmiotem badania było wyodrębnienie czynników wpływających na eksport polskich towarów do Niemiec i ocena siły ich wpływu. Zastosowano w tym

Rece n z j e  i  o m ó w i e n i a Bogusław C Z A R N Y, Pozytywizm a sądy wartościujące w ekonomii (rec. Bogusław Fiedor)

Bogusław Czarny, Pozytywizm a sądy wartościujące w ekonomii, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej, „Monografie i Opracowania” t. 575, Warszawa 2010, s. 210. Recenzowana książka ma formę zwartej monografii wydanej nakładem Oficyny Wydawniczej SGH, podczas gdy w rzeczywistości jej zasadnicza część (rozdziały drugi, trzeci, czwarty i znaczny fragment rozdziału piątego) została już wcześniej opublikowana (bądź przedstawiona jako referat naukowy). B. Czarny fakt ten zresztą uczciwie odnotowuje na początku każdego z tych rozdziałów. Należy zatem postrzegać tę monografię jako w zasadzie (poza rozdziałem 1) zbiór artykułów. Nie ulega wątpliwości, że jest to zbiór, który jako całość stanowi znaczący wkład do nauk ekonomicznych, w dyscyplinie ekonomia. Jest to wartościowe studium z pogranicza ogólnej metodologii nauk ekonomicznych, a właściwie teorii ekonomii, oraz historii myśli ekonomicznej. W pewnym zakresie można go też zakwalifikować do subdyscypliny blisko związanej z metodologią, jaką jest ogólna filozofia nauki. Ujęty jako całość jest to na tle polskiej literatury ekonomicznej zbiór wysoce wartościowy, znakomicie osadzony w światowej literaturze przedmiotu, a jednocześnie wnoszący własne przyczynki autora do trwającej ponad 200 lat dyskusji nad relacją sądów opisowych i wartościujących w ekonomii, a więc implicite nad relacjami zachodzącymi między nurtem pozytywnym i normatywnym w nauce ekonomicznej. Ponieważ mamy tutaj do czynienia w istocie ze zbiorem artykułów czy esejów, a ponadto ze względu na specyfikę przedmiotu badań, trudno wskazać na wspólną hipotezę, jak również ogólny cel badawczy. Sadzę jednak, że przynajmniej implicite taka hipoteza jest absolutnie ewidentna i można ją sformułować następująco: pomimo faktu, iż w badaniach ekonomicznych zajmujemy się problemami, których możliwości empirycznego i/ lub logicznego sprawdzenia są zróżnicowane, ekonomia jako nauka empiryczna zajmuje się wyłącznie faktami lub sądami, co do których można orzekać w kategoriach prawdy lub fałszu. Sądzę również, że elementem pomocniczym tej odtworzonej przeze mnie hipotezy jest także twierdzenie (wywodzone głównie od M. Webera) o możliwości intersubiektywnego sprawdzenia instrumentalnych sądów wartościujących, czyli sądów dotyczących relacji zachodzących między danymi celami a środkami ich realizacji, czy też między samymi celami gospodarowania. Ta hipoteza pomocnicza ma też w książce silną konotację do ściśle pozytywnego ujęcia ekonomii jako nauki przez L. Robbinsa. Jeśli przyjąć taką właśnie rekonstrukcję głównej hipotezy recenzowanej książki, to łatwo będzie również odtworzyć jej główny cel. Jest to wykazanie, zarówno na podstawie wnikliwej, krytycznej analizy i syntezy dorobku światowej myśli ekonomicznej w zakresie ogólnej metodologii ekonomii, jak i na podstawie własnych cząstkowych przyczynków autora, że jest możliwa identyfikacja „ideału ekonomii jako nauki wolnej od sądów wartościujących”, z wyłączeniem metodologicznych sądów wartościujących i instrumentalnych sądów wartościujących, a w konsekwencji, że zbędny jest podział ekonomii na część pozytywną i normatywną. Te ogólne, pozytywne stwierdzenia nie wykluczają jednak pewnych uwag szczegółowych o charakterze krytycznym czy przynajmniej polemicznym względem wywodów autora. Po

WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW

WYBRANE TYTUŁY WYDAWNICZE

POLSKIEGO TOWARZYSTWA EKONOMICZNEGO

John E. Stiglitz, Amartya Sen, Jean-Paul Fitoussi, Błąd pomiaru. Dlaczego PKB nie wystarcza, Warszawa 2013

Mitchell A. Orenstein, Prywatyzacja emerytur. Transnarodowa kampania na rzecz reformy zabezpieczenia społecznego, Warszawa 2013

Julio López G., Michaël Assous, Michał Kalecki, Warszawa 2012

John K. Galbraith, Godne społeczeństwo. Program troski o ludzkość, Warszawa 2012

EKONOMISTA

Tylko prenumerata zapewni regularne otrzymywanie czasopisma

Warunki prenumeraty 11 Wydawnictwo Key Text

Wpłaty na prenumeratę przyjmowane są na okres nieprzekraczający jednego roku. Prenumerata rozpoczy na się od najbliższego numeru po dokonaniu wpłaty na rachunek bankowy nr:

EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU 1900

2013 3

2013

11 Prenumerata realizowana przez „RUCH” S.A.

11 „Kolporter” S.A. – pren-kold@kolporter.com.pl, +48 22 35 50 471 do 478 11 „Garmond Press” S.A. – prenumerata.warszawa@garmondpress.pl, 01-106 Warszawa, ul. Nakielska 3,

Indeks 357030 ISSN 2299-6184 Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT)

3 W numerze GRAŻYNA KOZUŃ-CIEŚLAK

Efektywność inwestycji publicznych w kapitał ludzki ANDRZEJ CZYŻEWSKI PIOTR KUŁYK

Związki rolnictwa z otoczeniem makroekonomicznym w Polsce i Rosji – próba porównania MARLENA DZIKOWSKA

Przenoszenie modułów łańcucha wartości a konkurencyjność przedsiębiorstw

+48 22 836 69 21 11 Wersja elektroniczna (również numery archiwalne) do nabycia: www.ekonomista.info.pl Ekonomista 2013, nr 3, s. 311–448 Cena 55,65 zł (w tym 5% VAT)

POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH

POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE

WYDAWNICTWO KEY TEXT