alert_doorstaat_het_decreet_de_kinderrechtentoets

Integrale jeugdhulp Doorstaat het Decreet de kinderrechtentoets?

Bruno Vanobbergen en Leen Ackaert

Op 1 maart jl. keurde de Vlaamse regering het ontwerpdecreet ‘integrale jeugdhulp’ goed. Begin juni lag het ontwerpdecreet ter stemming in de Commissie Welzijn van het Vlaamse Parlement. Dat was weerom een sleutelmoment in een lang en moeizaam proces. Al bij de eerste stappen naar een integrale jeugdzorg was het Kinderrechtencommissariaat betrokken partij. We pleitten niet alleen voor het recht op zorg maar ook voor rechten in de jeugdzorg. We steunden de uitgangspunten van integrale jeugdhulp. Maar de constructie moet niet alleen op papier mooi ogen, ze moet vooral op het werkterrein nieuwe bakens zetten. Want daar moet het anders en beter. Onze Klachtenlijn ontvangt jaarlijks klachten die structurele tekorten in de jeugdhulpverlening blootleggen. Om er maar enkele te noemen: te weinig duiding en inspraak, weinig flexibiliteit in het aanbod, te weinig gespecialiseerde én ambulante zorg. Het Kinderrechtencommissariaat vreest dat het nieuwe Decreet deze structurele tekorten niet kan opvangen. Niet alleen vanuit organisatorisch oogpunt maar ook vanuit het Kinderrechtenverdrag en het Decreet betreffende de Rechtspositie van de Minderjarige in de Jeugdhulp.

Veel fricties Dat Decreet verschaft aan minderjarigen in de jeugdhulp een stevige rechtspositie. Zo hebben ze recht op participatie bij de totstandkoming en de uitvoering van de jeugdhulp die hem wordt verleend, het recht om geïnformeerd vrij in te stemmen met de buitengerechtelijke jeugdhulp of die hulp te weigeren en het recht om klachten te formuleren over de niet-naleving van hun rechten. Maar het nieuwe Decreet integrale jeugdhulp vertrekt te weinig vanuit de rechtspositie van de minderjarige. Zo biedt het te weinig ruimte aan de minderjarige om samen met de indicatiesteller de wenselijke jeugdhulpverlening vast te stellen. Het gebrek aan een open dialoog tussen de ‘beslisser’ en de ‘behoeftige’ ondermijnt ‘het recht op participatie van de minderjarige bij de totstandkoming van de jeugdhulp die hem wordt verleend’. Meer mogelijkheden tot dialoog tussen minderjarige en beslisser zijn dus wenselijk, neen, absoluut noodzakelijk.

In het nieuwe Decreet komt bemiddeling aan de orde in situaties waar er een belangenconflict is tussen de minderjarige en de hulpverlening, tussen de minderjarige en zijn ouders of wanneer het belang van de minderjarige geschaad wordt. Bovendien moet de jongere een attest van bemiddeling meebrengen naar de toegangspoort als hij hulp wil die hij niet vindt bij de eerstelijnszorg. Maar wie legt aan de minderjarige uit dat in deze gevallen bemiddeling aangewezen is en welke weg de minderjarige hiervoor moet volgen? Bij welke instantie moet de minderjarige aankloppen om deze bemiddeling te realiseren? Zolang er geen glasheldere antwoorden op deze vragen komen, komt de rechtspositie van de minderjarige in het gedrang. Hetzelfde geldt voor het klachtrecht. Momenteel kunnen ouders en kinderen enkel klacht indienen bij de JO-lijn die valt onder Jongerenwelzijn. Maar ouders en kinderen moeten klacht kunnen neerleggen bij een minder betrokken partij. Daarom moet ook werk gemaakt worden van de te afhankelijke positie van de JO-lijn. En eens een minderjarige zich binnen de gerechtelijke hulp bevindt, stelt het nieuwe Decreet: ‘Als de jeugdrechtbank een gerechtelijke maatregel heeft genomen met toepassing van artikel 53, verkent de sociale dienst met de betrokken partijen de mogelijkheden om vrijwillige jeugdhulp te organiseren.’ Dit ‘verkennen’ klinkt te

vrijblijvend. Een tijdslimiet en garanties dienen ingebouwd worden zodat vrijwillige hulp binnen dit bestek georganiseerd kan worden.

Contextgericht werken Het Decreet Rechtspositie garandeert aan de minderjarige het recht op respect voor het gezinsleven.

Een minderjarige mag niet tegen zijn wil van zijn ouders worden gescheiden, tenzij een rechterlijk persoon dat beveelt. Het nieuwe Decreet integrale jeugdhulp kiest voor contextgericht werken. Dit houdt een verhoogde verantwoordelijkheid in voor de minderjarige en zijn omgeving. Maar verwachten we niet te veel dat minderjarigen en hun ouders in staat zijn om hun omgeving te mobiliseren om voldoende steun te bieden of dat ze zelf creatieve voorstellen formuleren om beter om te gaan met problemen? Lukt dat niet, dan dreigt het gezin daarvan zelf de schuld te krijgen. Daarom moet de overheid garanderen dat de vermaatschappelijking van de zorg geen voorwaardelijkheid van het recht op zorg inhoudt.

Daarnaast ontbreekt in het nieuwe Decreet een duidelijke visie op contextgericht werken: wie moet dit organiseren? En wie vertegenwoordigt of steunt de minderjarige? De modaliteiten van contextgericht werken moeten beter uitgewerkt worden. Contextgericht werken betekent voor het Kinderrechtencommissariaat: de context via basisvoorzieningen ondersteunen zodat ze haar verantwoordelijkheid kan opnemen.

Meer bindmiddel Meldingen bij onze Klachtenlijn illustreren dat sommige jongeren momenteel geen modules nietrechtstreeks toegankelijke jeugdhulp kunnen combineren, ook al hebben ze er nood aan. Jongeren wiens problemen verspreid liggen over de bijzondere jeugdzorg, de gehandicaptenzorg en de kinderpsychiatrie zijn de meest complexe situaties om een gestructureerde en duurzame oplossing te vinden. Intersectoraal werken kan voor hen het verschil maken. Maar ondanks de integrale toegangspoort blijven sectoren hun eigen afzonderlijke regelgeving handhaven. Volgens het nieuwe Decreet beslist de toegangspoort niet over alle vragen naar niet-rechtstreeks toegankelijke hulp. Dit houdt een uitholling in van de intersectorale toegangspoort en van integrale jeugdhulp. Een effectieve samenwerking tussen de diverse actoren dringt zich op. Er zijn duidelijke garanties nodig voor een doeltreffende samenwerking met sectoren die niet tot de integrale jeugdhulp behoren.

Verschillende hulpverleningsvormen kunnen momenteel niet gecombineerd worden. Het nieuwe Decreet wenst daarin verandering te brengen. Toch biedt het weinig decretale garanties voor combinatiemogelijkheden van niet-rechtstreeks toegankelijke jeugdhulpverleningsvormen en/of individuele materiĂŤle bijstand achter de toegangspoort. Ook die lacune moet ingevuld worden.

Beperkt aanbod Kinderen en jongeren met een vraag naar zorg botsen geregeld op een gebrek aan passende jeugdhulp. Meldingen bij onze Klachtenlijn kaarten een plaatstekort aan in de bijzondere jeugdzorg en de kinderpsychiatrie. Kinderen en jongeren krijgen hierdoor niet de zorg die ze nodig hebben.

Kinderen en jongeren met specifieke zorgnoden en gedragsproblemen krijgen moeilijk of geen toegang tot het aanbod. Kinderen met een lichte mentale beperking in combinatie met problemen van agressie vallen helemaal uit de boot: ze worden geweerd uit de kinderpsychiatrie en uit de MPI’s.

Het vraaggericht werken, een kernprincipe van het nieuwe Decreet, wordt in de loop van de tekst van het nieuwe Decreet afhankelijk gemaakt ‘van de beperkingen van het budget en van het aanbod’. De nobele intentie van vraaggericht werken kan zo ondermijnd worden door een gebrek aan middelen en aanbod. We vragen van de overheid garanties voor een goede opvolging en een regelmatige evaluatie van de jeugdhulp.

Hetzelfde kan gezegd worden van een ander concept binnen integrale jeugdhulp: ‘de brede instap’.

Hier kunnen minderjarigen en ouders terecht met elke vraag over jeugdhulp. Een medewerker luistert naar de hulpvraag en gaat samen op zoek naar de meest geschikte hulp. Cliënten krijgen er ook informatie en advies of kortdurende hulp. Om dit uitgebreide takenpakket op zich te kunnen nemen, moet die brede instap voldoende mankracht, middelen en begeleiding krijgen. Anders kan er geen eenvormige behandeling gegarandeerd worden door de mensen die de brede instap moeten realiseren.

De rechtswaarborgen van minderjarigen op een soortgelijke behandeling van hun situatie komen dan in het gedrang. Een andere belangrijke voorwaarde voor het slagen van de brede instap is de uitbouw van één herkenbaar en laagdrempelig instappunt-meldpunt-contactpunt. Dit gebeurt niet. Het nieuwe Decreet schuift verschillende sectoren naar voor. Structureel regionaal overleg tussen de verschillende aanmelders en de jeugdhulpaanbieders binnen de rechtstreeks toegankelijke dringt zich op. Dit is nu geen verplichting in het nieuwe Decreet.

Tenslotte pleiten we voor rechtstreeks toegankelijke crisismeldpunten. De meeste instanties waar de jongere en zijn omgeving bij een crisis terechtkunnen zijn in het weekend niet bereikbaar zijn.

Crisismeldpunten zijn in het nieuwe Decreet rechtstreeks toegankelijk voor de jeugdhulpaanbieders, niet voor de hulpvrager of de minderjarige zelf. Dit zou beter wel het geval zijn.

En de trajectbegeleider?

In eerdere adviezen kaartten we het al aan: minderjarigen hebben nood aan een trajectbegeleider die kan toezien op het hulpverleningstraject. Voor zo’n trajectbegeleiding kijkt het nieuwe Decreet verschillende kanten op: de ouders of andere belangenbehartigers, de jeugdhulpaanbieder bij complexe dossiers met meerdere hulpaanbieders, de aanmelder of de bijstandspersoon van de minderjarige. Een heel ruime verantwoordelijkheid toekennen aan diverse actoren kan uitmonden in een situatie waar niemand zich geroepen voelt om die cruciale taak op te nemen. Bovendien spreekt het nieuwe Decreet enkel over trajectbegeleiding, niet over een trajectbegeleider. Dat volstaat niet. De rol en de betekenis van de trajectbegeleider dienen uitgewerkt en gerealiseerd te worden.

Heldere uitleg Volgens het Decreet Rechtspositie hebben kinderen recht op duidelijke, toereikende en voor hen belangrijke informatie over alle zaken die verband houden met de jeugdhulp. De communicatie met de minderjarige verloopt in een voor hem begrijpelijke taal, afgestemd op zijn leeftijd en maturiteit. De nieuwe structuur van de jeugdhulp zit behoorlijk complex in elkaar. Ook geven diverse passages in het nieuwe Decreet aanleiding tot verwarring: is de geschikte hulp zoeken de taak van de jeugdhulpregisseur of van de minderjarige en zijn omgeving zelf? Draagt de aanmelder of de jeugdhulpregisseur de eindverantwoordelijkheid? Vanuit de context van rechtsgaranties is het belangrijk dat deze onduidelijkheden opgehelderd worden. De professional, de minderjarige en zijn belangenbehartiger moeten weten welke hulpverleningsdiensten en personen beslissend zijn voor zijn hulpverlening, op wie ze wanneer kunnen rekenen en wie de eindverantwoordelijkheid draagt. We verwachten dat de overheid middelen vrijmaakt om deze nieuwe structuur in begrijpelijke taal te

communiceren aan minderjarigen en hun omgeving. Anders komt ook hier de rechtspositie van de minderjarige in het gedrang.

Bruno Vanobbergen is kinderrechtencommissaris. Leen Ackaert is beleidsadviseur bij het Kinderrechtencommissariaat. Reageren kan via bruno.vanobbergen@vlaamsparlement.be Juni 2013 Verschenen in het Tijdschrift Alert http://www.alertonline.be