Toespraak pascal smet jv 2013

Reflectie bij het rapport van de Kinderrechtencommissaris 14-18…

Vlaams minister Pascal Smet bevoegd voor de coördinatie van het kinderrechtenbeleid Ik weet niet of u er iets van gemerkt hebt, maar Giel is vertrokken. Naar de grens tussen India en Tibet. Om monnik te worden. Zijn opleiding daarvoor duurt allicht even lang als Giel oud is: vijftien jaar. Hij was er klaar voor, zei zijn mama. Dat werd tegengesproken door een oom. De jeugdrechter zag er geen graten in. De rechter van het hof van beroep zag die graten wel, en wou weten of Giel zich daar niet in zou verslikken. Van de Tarmac geplukt, werd Giel binnenste buiten gekeerd door deskundigen, net als zijn mama en zijn omgeving. Een jongen die een opleiding wou tot contemplatie, vrede, innerlijke rust, aan de andere kant van de wereld, daar moest toch iets aan schelen. Giel is vertrokken naar zijn droom. Hij kan terugkomen wanneer hij wil.

In tussentijd vertrokken een aantal jongeren, niet veel ouder dan Giel naar hun droom, of liever naar hun nachtmerrie, in Syrië. Op weg naar het tegendeel van Giel, naar chaos, oorlog, innerlijke verscheuring. Zij werden niet van de tarmac gehaald, geen team keerde hen binnenste buiten. De media zag het niet De meeste komen niet terug, en zij die wel terugkomen, zullen wellicht geen rust en vrede meer kennen.

Ik haal die twee mediafenomenen aan omdat ze raken aan het moeilijke evenwicht tussen ruimte geven en structuur bieden, tussen loslaten en beschermen, tussen rechten van minderjarigen en de plicht van een samenleving om minderjarigen te beschermen tegen teveel ruimte of tegen een invulling van die ruimte die hun welzijn in gevaar kan brengen. En omdat er me maatschappelijk iets aan de hand lijkt met die 14-18 jarigen.

Er is zeker iets mis met de aandacht van de pers voor minderjarigen. Kinderen komen er in als ze een probleem hebben, jongeren als ze een probleem zijn. Er wordt zodanig ingezoomd op randverschijnselen, op extremen, op uitzonderingen, dat we vergeten dat in regel kinderen en jongeren in Vlaanderen zichzelf gelukkiger voelen dan de statistieken, geïnterpreteerd door volwassenen, lijken aan te tonen. Het Rapport van de Kinderrechtencommissaris toont ons een genuanceerd beeld, en ik hoop dat de nuances evenveel media-aandacht krijgen dan de randfenomenen de afgelopen maanden.

Tussen Giel en de Syriestrijders zijn er onderzoeken die bij 14-18 jarigen in onze steden vaststellen dat er meer onverdraagzaamheid is ten aanzien van minderheden, van minderheden ten aanzien van elkaar, meer antisemitisme ook.

Er is de verlaging van de leeftijd voor gasboetes naar 14 die blijft zorgen voor verontwaardiging, al is de aard van die verontwaardiging er eerder een over de kwaliteit van de lokale democratie, of het ontbreken ervan… Elk nadeel heb zijn voordeel: 14-18 jarigen maken vandaag onlosmakelijk deel uit van de discussies over die lokale democratie.

Er zijn, gelukkig meestal ingetogen, discussies over de verlaging van de leeftijd voor een wilsverklaring euthanasie voor minderjarigen die ondraaglijk lijden.

Tieners liggen, net als vroeger, overhoop met zichzelf en met elkaar, maar samen met de (a)sociale media dringt de wereld binnen in de intimiteit van de huis- en slaapkamers en krijgt pesten niet alleen nieuwe gedaanten, maar jammer genoeg ook meer scherpte. Met anonieme verbale stenigingen op ask.fm als pijnlijk dieptepunt. Ik lanceerde zopas een game tegen pesten, in een poging om die tieners te bereiken met die kanalen die hen bezighouden. Het is

een schakel in een ruimere discussie, ook weer over ruimte geven en bescherming bieden. De sociale media zorgen immers evengoed voor het doorbreken van veel isolement. Ook dat mogen we niet vergeten.

Het rapport blijft ook pertinente vragen oproepen over medicalisering, die voor mij te maken blijft hebben met de verwachtingen die wij als volwassenen hebben bij het onderwijs van onze kinderen, en met de structuren van het onderwijs die soms zorgen voor valse verwachtingen.

De kinderrechtencommissaris besteedt overigens, terecht, een groot deel van zijn verslag aan onderwijs. Terecht, omdat ik het niet eens ben met sommige leraars-opiniemakers[1] die vinden dat onderwijs de wereld niet kan veranderen. Het kan in elk geval de wereld van onze kinderen veranderen, en van onze kinderen volwassenen maken die de wereld willen en kunnen veranderen. Ik zoom hier dan ook even op in, zonder daarmee aan te geven dat de andere pijnpunten in het verslag minder belangrijk zijn. Ik denk dan bv aan de paradox dat we minderjarige asielzoekers via ons onderwijs integreren, hen zelfs gebruiken als tolk in de communicatie met hun ouders, terwijl we weten dat een deel van hen uiteindelijk ook uitgewezen zal worden. Een paradox die misschien een stukje kan aangepakt worden als we voor die groep ons onderwijs zo organiseren dat het hen net zo goed voorbereidt op blijven als op terugkeren.

De bril van de kinderrechten helpt mij, en kan ook het onderwijsveld helpen om zelf ook te veranderen: door in te zien dat niet een betere rechtspositie van leerlingen (waar we een voorontwerp van decreet aan het bespreken zijn met het onderwijsveld) geen risico inhoudt op juridisering en op verlies van autonomie, maar net garanties geeft op minder procedures en op een grotere betrokkenheid. Door kinderen met een lichte handicap en andere kinderen de kans te geven om samen naar school te gaan en later ook niet in aparte werelden te moeten leven.

Ook daar hebben we stenen in de rivier verlegd door het decreet op inclusief onderwijs. Door het besef dat kinderen die zich slecht in hun vel voelen omdat ze gepest worden, ook slechte schoolresultaten halen. Ook daar hebben we de basis gelegd voor een anti-pestbeleid en nieuwe methodieken die het anders-zijn valoriseren en niet stigmatiseren. We hebben een basis gelegd voor een onderwijs dat geen kinderen wil uitsluiten omdat ze te vroeg keuzes moeten maken, of omdat verkeerde keuzes voor hen gemaakt worden.

We hebben dus gebaggerd in die brede stroom van onderwijs en wat stenen verlegd die voor meer kansen kunnen zorgen. Want dan kan er geoogst worden.

14-18‌ we herdenken dit jaar 100 jaar Groote Oorlog. In 2014 is ook de schoolplicht 100 jaar oud, en het Kinderrechtenverdrag 25 jaar. Het lijkt me dat de leerplicht al 100 jaar het beste wapen is tegen datgene wat 100 jaar herinnering aan de Grote Oorlog wil: meer vrede door meer gelijkheid. Democratisering door onderwijs. Een onderwijs dat zich niet afschermt van rechten van kinderen en jongeren, maar die rechten garandeert, en kinderen en jongeren de instrumenten geeft om zelf hun rechten om te zetten in kansen. Een onderwijs dat, na de financiÍle democratisering van de afgelopen 30 jaar, een culturele en juridische democratisering nodig heeft.

20 november 2013 Pascal Smet