H S YmÝ`o g§nmXH a{d§Ð _. H mQmobo
JmoS dm àH meZ
JmoS dm H¥ fr àH meZ, nwUo-9. H SYmÝ` / (1)
H SYmÝ`o àH m{eH m : gm¡.hfm© aqdÐ H mQmobo, JmoS dm H¥ fr àH meZ, âb°Q Z§ 5, {Vgam _Obm, bú_rZmam`U AnmQ©_Q| , ñdmaJoQ ,nd©Vr, nwUo 9. \ moZ Z§:020-24428554/55 ,9422083095
AZwH« _{UH m 1. H SYmÝ`m§Mr AmoiI Am{U Ë`m§Mo _mZdr AmhmamVrb _hÎd
5
2 H am noaUr H SYmÝ`m§Mr amg [_iob n¡em§Mr &&
8
3. H SYmÝ`o CËnmXZ dmTrMo V§Ì
15
4. H SYmÝ` {nH m§Vrc VU {Z`§ÌU
27
Aja OwiUr : JmoS dm H¥ fr àH meZ _wÐH : JmoS dm H¥ fr àH meZ ,nwUo-9
5. VwarMr cmJdS Am{U nmUr ì`dñWmnZ
32
© àH meH ,a{d§Ð H mQmobo
6. Am§Va{nH mgmRr Vya \ m`Xoera
38
7. _H m Am{U Vya Am§VanrH \ m`Xoera
40
8. I[anmVrb _yJ bmJdS
42
9. CÝhmir ‘yJ bmJdS
46
10. I[anmVrb CSrX {nH mMr bmJdS
50
11. Hw bWr Am{U _QH s bmJdS
55
12. amOå`mMr gwYmarV bmJdS
58
13. Mdir bmJdS
60
14. Mmè`mgmRr CÝhmir Mdir
65
15. KodSm
68
16. dmb - nmdQm
72
17. {deof Cn`moJr "_gya'
78
19. bmImoir Smi
82
E-mail : godwa1@rediffmail.com, godwa@ymail.com Website : www.godwa.com
Amd¥Îmr 1 br : 24 E{àb 2012, Aj`V¥Vr`m àH meZ H« _m§H -139 (GKP-001005002012)
_yë` : ê . 150 ISBN
© H SYmÝ`-`m nwñVH mVrb _OHy a Ë`mMm H mhr ^mJ,g§nUy © dm A§eV: ^mJ, boI o H d àH meH mÀ`m nadmZJr{edm` H moUË`mhr ^mfoV d _mÜ`_mV nwZ_© Ðw rV qH dm à{gÜX H aVm `oUma Zmhr, Vgo AmTië`mg g§~{§ YVm§da H m`Xoera H madmB© H aÊ`mV `oBb © . gXa nwñVH H m°nramB©Q Zo g§a{jV Amho. H SYmÝ` / (2)
20.bmImoir Smi Xoe^a ~§Xr_wŠV ìhmdr H SYmÝ` / (3)
85
H SYmÝ`o àH m{eH m : gm¡.hfm© aqdÐ H mQmobo, JmoS dm H¥ fr àH meZ, âb°Q Z§ 5, {Vgam _Obm, bú_rZmam`U AnmQ©_Q| , ñdmaJoQ ,nd©Vr, nwUo 9. \ moZ Z§:020-24428554/55 ,9422083095
AZwH« _{UH m 1. H SYmÝ`m§Mr AmoiI Am{U Ë`m§Mo _mZdr AmhmamVrb _hÎd
5
2 H am noaUr H SYmÝ`m§Mr amg [_iob n¡em§Mr &&
8
3. H SYmÝ`o CËnmXZ dmTrMo V§Ì
15
4. H SYmÝ` {nH m§Vrc VU {Z`§ÌU
27
Aja OwiUr : JmoS dm H¥ fr àH meZ _wÐH : JmoS dm H¥ fr àH meZ ,nwUo-9
5. VwarMr cmJdS Am{U nmUr ì`dñWmnZ
32
© àH meH ,a{d§Ð H mQmobo
6. Am§Va{nH mgmRr Vya \ m`Xoera
38
7. _H m Am{U Vya Am§VanrH \ m`Xoera
40
8. I[anmVrb _yJ bmJdS
42
9. CÝhmir ‘yJ bmJdS
46
10. I[anmVrb CSrX {nH mMr bmJdS
50
11. Hw bWr Am{U _QH s bmJdS
55
12. amOå`mMr gwYmarV bmJdS
58
13. Mdir bmJdS
60
14. Mmè`mgmRr CÝhmir Mdir
65
15. KodSm
68
16. dmb - nmdQm
72
17. {deof Cn`moJr "_gya'
78
19. bmImoir Smi
82
E-mail : godwa1@rediffmail.com, godwa@ymail.com Website : www.godwa.com
Amd¥Îmr 1 br : 24 E{àb 2012, Aj`V¥Vr`m àH meZ H« _m§H -139 (GKP-001005002012)
_yë` : ê . 150 ISBN
© H SYmÝ`-`m nwñVH mVrb _OHy a Ë`mMm H mhr ^mJ,g§nUy © dm A§eV: ^mJ, boI o H d àH meH mÀ`m nadmZJr{edm` H moUË`mhr ^mfoV d _mÜ`_mV nwZ_© Ðw rV qH dm à{gÜX H aVm `oUma Zmhr, Vgo AmTië`mg g§~{§ YVm§da H m`Xoera H madmB© H aÊ`mV `oBb © . gXa nwñVH H m°nramB©Q Zo g§a{jV Amho. H SYmÝ` / (2)
20.bmImoir Smi Xoe^a ~§Xr_wŠV ìhmdr H SYmÝ` / (3)
85
21. Am§VanrH mgmRr H SYmÝ`o \ m`Xoera
88
22. _yJ d CSrXmdarb {H Sr§Mo ì`dñWmnZ
90
23. Iarn H SYmÝ`mdarc amoJ d Ë`m§Mo ì`dñWmnZ
94
24.gwYm[aV ha^è`mMr cmJdS
98
25.ha^è`mdarc KmQoAirMo O¡{dH {Z`§ÌU
103
26.dmQmÊ`mMr gwYmarV bmJdS
107
27. H SYmÝ` CËnmXZ dmTrgmRr gyú_qgMZ nÕVrMm dmna
112
28. n§.H¥ .{d. {_Zr Xmb {_b - CËH« m§VrMr NmoQ rgr {H „r
118
29. {ZamoJr öX`mgmRr H SYmÝ`m§Mm dmna
128
30. H SYmÝ`mÀ`m H iÊ`mMr ^mH ar
132
31. _moS Amboë`m H SYmÝ`m§Mo _mZdr AmhmamVrb _hÎd
134
32. H SYmÝ`mMr gmRdU
139
H SYmÝ` / (4)
1.
H S YmÝ`m§Mr AmoiI Am{U Ë`m§Mo _mZdr AmhmamVrb _hÎd
Sm°.CÎm_ MìhmU, Ádmar gwYma àH ën,_hmË_m \w bo H¥ fr {dÚmnrR, amhþar Sm°.Oo.ìhr.nmQrb,Ádmar g§emoYZ H| Ð, h¡Ðm~mX OJmVrb Am{e`m, A{\« H m Am{U b°Q rZ A_o[aH m `m I§S mV dmTV Agboë`m dmao_m\ OZg§»`oZo AÞYmÝ`mMm VwQ dSm {Z_m©U H aÊ`mMo AZoH àíZ {Z_m©U Ho bobo AmhoV. OZg§»`oÀ`m dmTr_wio gd©M bmoH m§Zm nwaoeo Am{U nm¡pîQH AÞnXmWmªMm nwadRm H aUo A{Ve` ASMUrMo hmoD bmJbo Amho. Ë`m_Ü`oM Z¡g{J©H AmnÎmr CXmhaUmW© nmÊ`mMm nwa, dmXi, Am{U Amobm d H moaSm XwîH mi `m§Mrhr ^a nSVo Ë`m_wio AÞYmÝ`mMo CËnmXZmV dmT Z hmoVm Ë`mMo ZwH gmZ hmoD Z nm¡pîQH àV gwYmabr OmV Zmhr. OJmMr bmoH g§»`m B.g. 2025 gmbr gd©gmYmaU 10 AãOmnojm A{YH hmoB©b. `m bmoH g§»`og nwaob EdTo AÞYmÝ` {Z_m©Êm H aUo AË`§V JaOoMo Amho. H¥ fr joÌmVrb emñÌkmZr ~aoM H îQ H ê Z Zd-ZdrZ {nH m§Mo dmU {Z_m©Êm H ê Z AÞYmÝ` CËnmXZ dmT{dÊ`mMo à`ËZ H aÊ`mV Ambobo AmhoV. na§Vw H¥ {f joÌmgmRr Amdí`H AgUmao gm{hË`m§Mo CXmhaUmW© eoVr H m_mMm IM©, IVo, nrH ga§jH , Xa A{Ve` OmñV Agë`m_wio eoVH ar `m§Mm dmna nm{hOoo VodTm H ê eH V Zmhr. n`m©`mZo CËnmXZmV KQ `oV.o `m H maUm§_i w o eoVH ar dJm©Mo Am{W©H ~OoQ A{Ve` H _VaVoMo AgVo Ë`m_wio ~aoMgo bmoH Xm[aÐ aofoImbr amhVmV. bmoH m§Zm nwaeo o Am{U nm¡îQrH AÞnXmW© `mo½` à_mUmV {_iV Zgë`m_wio Ë`m§À`m_Ü`o à{WZo Am{U COm© `m§Mr H _VaVm ^mgVo. hr H _VaVm ^ê Z H mTÊ`mgmRr V¥UYmÝ`mnojm H SYmÝ`o \ ma _hÎdmMm dmQm ~Omdy eH VmV, H maU Ë`m§À`m_Ü`o à{WZm§Mo à_mUo ho V¥UYmÝ`mnojm A{YH Amho VgoM H SYmÝ`mMr CËnmXH Vm gwÕm A{YH Amho. Ogr V¥UYmÝ`m_Ü`o h[aV H« m§Vr KSy Z Ambobr Amho. VerM h[aVH« m§Vr H SYmÝ`m_Ü`o KSUo AË`§V Amdí`H Amho. VgoM Ë`mÀ`m bmJdSrMo joÌ dmT{dUo JaOoMo Amho. V¥UYmÝ`m_Ü`o Or h[aV H« m§Vr KSbr Amho Ë`m_wio Ë`m§À`m bmJdSr Imbrb joÌ dmTy Z H SYmÝ`mImbrb joÌ H _r hmoV Amho. ho QmiÊ`mgmRr H SYmÝ`m_Ü`o H« m§Vr KSdyZ AmUZo JaOoMo Amho. gÜ`mÀ`m n[apñWVrV à{V _mZgr 14 Vo 54 J«.° à{V{XZ H SYmÝ`mMr CnbãYVm Amho. hr CnbãYVm dmT{dÊ`mMr AË`§V JaO Amho.H SYmÝ`m§Mr Zmdo d Ë`m_Yrb {d{dY KQH nXmWmªMo à_mU VŠVm H« . 20 Vo 29 _Ü`o XoÊ`mV Ambo AmhoH SYmÝ`mnmgyZ {_iUar à{WZo hr àmÊ`m§nmgyZ {_iUmè`m à{WZm§nojm {H VrVar H SYmÝ` / (5)
21. Am§VanrH mgmRr H SYmÝ`o \ m`Xoera
88
22. _yJ d CSrXmdarb {H Sr§Mo ì`dñWmnZ
90
23. Iarn H SYmÝ`mdarc amoJ d Ë`m§Mo ì`dñWmnZ
94
24.gwYm[aV ha^è`mMr cmJdS
98
25.ha^è`mdarc KmQoAirMo O¡{dH {Z`§ÌU
103
26.dmQmÊ`mMr gwYmarV bmJdS
107
27. H SYmÝ` CËnmXZ dmTrgmRr gyú_qgMZ nÕVrMm dmna
112
28. n§.H¥ .{d. {_Zr Xmb {_b - CËH« m§VrMr NmoQ rgr {H „r
118
29. {ZamoJr öX`mgmRr H SYmÝ`m§Mm dmna
128
30. H SYmÝ`mÀ`m H iÊ`mMr ^mH ar
132
31. _moS Amboë`m H SYmÝ`m§Mo _mZdr AmhmamVrb _hÎd
134
32. H SYmÝ`mMr gmRdU
139
H SYmÝ` / (4)
1.
H S YmÝ`m§Mr AmoiI Am{U Ë`m§Mo _mZdr AmhmamVrb _hÎd
Sm°.CÎm_ MìhmU, Ádmar gwYma àH ën,_hmË_m \w bo H¥ fr {dÚmnrR, amhþar Sm°.Oo.ìhr.nmQrb,Ádmar g§emoYZ H| Ð, h¡Ðm~mX OJmVrb Am{e`m, A{\« H m Am{U b°Q rZ A_o[aH m `m I§S mV dmTV Agboë`m dmao_m\ OZg§»`oZo AÞYmÝ`mMm VwQ dSm {Z_m©U H aÊ`mMo AZoH àíZ {Z_m©U Ho bobo AmhoV. OZg§»`oÀ`m dmTr_wio gd©M bmoH m§Zm nwaoeo Am{U nm¡pîQH AÞnXmWmªMm nwadRm H aUo A{Ve` ASMUrMo hmoD bmJbo Amho. Ë`m_Ü`oM Z¡g{J©H AmnÎmr CXmhaUmW© nmÊ`mMm nwa, dmXi, Am{U Amobm d H moaSm XwîH mi `m§Mrhr ^a nSVo Ë`m_wio AÞYmÝ`mMo CËnmXZmV dmT Z hmoVm Ë`mMo ZwH gmZ hmoD Z nm¡pîQH àV gwYmabr OmV Zmhr. OJmMr bmoH g§»`m B.g. 2025 gmbr gd©gmYmaU 10 AãOmnojm A{YH hmoB©b. `m bmoH g§»`og nwaob EdTo AÞYmÝ` {Z_m©Êm H aUo AË`§V JaOoMo Amho. H¥ fr joÌmVrb emñÌkmZr ~aoM H îQ H ê Z Zd-ZdrZ {nH m§Mo dmU {Z_m©Êm H ê Z AÞYmÝ` CËnmXZ dmT{dÊ`mMo à`ËZ H aÊ`mV Ambobo AmhoV. na§Vw H¥ {f joÌmgmRr Amdí`H AgUmao gm{hË`m§Mo CXmhaUmW© eoVr H m_mMm IM©, IVo, nrH ga§jH , Xa A{Ve` OmñV Agë`m_wio eoVH ar `m§Mm dmna nm{hOoo VodTm H ê eH V Zmhr. n`m©`mZo CËnmXZmV KQ `oV.o `m H maUm§_i w o eoVH ar dJm©Mo Am{W©H ~OoQ A{Ve` H _VaVoMo AgVo Ë`m_wio ~aoMgo bmoH Xm[aÐ aofoImbr amhVmV. bmoH m§Zm nwaeo o Am{U nm¡îQrH AÞnXmW© `mo½` à_mUmV {_iV Zgë`m_wio Ë`m§À`m_Ü`o à{WZo Am{U COm© `m§Mr H _VaVm ^mgVo. hr H _VaVm ^ê Z H mTÊ`mgmRr V¥UYmÝ`mnojm H SYmÝ`o \ ma _hÎdmMm dmQm ~Omdy eH VmV, H maU Ë`m§À`m_Ü`o à{WZm§Mo à_mUo ho V¥UYmÝ`mnojm A{YH Amho VgoM H SYmÝ`mMr CËnmXH Vm gwÕm A{YH Amho. Ogr V¥UYmÝ`m_Ü`o h[aV H« m§Vr KSy Z Ambobr Amho. VerM h[aVH« m§Vr H SYmÝ`m_Ü`o KSUo AË`§V Amdí`H Amho. VgoM Ë`mÀ`m bmJdSrMo joÌ dmT{dUo JaOoMo Amho. V¥UYmÝ`m_Ü`o Or h[aV H« m§Vr KSbr Amho Ë`m_wio Ë`m§À`m bmJdSr Imbrb joÌ dmTy Z H SYmÝ`mImbrb joÌ H _r hmoV Amho. ho QmiÊ`mgmRr H SYmÝ`m_Ü`o H« m§Vr KSdyZ AmUZo JaOoMo Amho. gÜ`mÀ`m n[apñWVrV à{V _mZgr 14 Vo 54 J«.° à{V{XZ H SYmÝ`mMr CnbãYVm Amho. hr CnbãYVm dmT{dÊ`mMr AË`§V JaO Amho.H SYmÝ`m§Mr Zmdo d Ë`m_Yrb {d{dY KQH nXmWmªMo à_mU VŠVm H« . 20 Vo 29 _Ü`o XoÊ`mV Ambo AmhoH SYmÝ`mnmgyZ {_iUar à{WZo hr àmÊ`m§nmgyZ {_iUmè`m à{WZm§nojm {H VrVar H SYmÝ` / (5)
narZo ñdñV AmhoV. VgoM H SYmÝ`m§Mm Cn`moJ nmbo^mOr, H modio ~r, n[anŠd ~r Am{U BVa nXmW© åhUyZ ghO H aVm `oVmo. H SYmÝ`mnmgyZ _mZdr earamV Amdí`H AgUmao V§V_y ` nXmW©, I{ZO nXmW©, AË`mdí`H AgUmar A{_Zmo Amåbo, OrdZgËdo, Am{U \ m`QmoHo {_H ëg _moR çm à_mUmda {_iVmV. H SYmÝ`mV \ ŠV gë\ a`wŠV A{_Zmo AmåbmMo à_mU H _r AgVo Ë`mMr H _VaVm V¥UYmÝ`mnmgyZ ^ê Z H mTVm `oV.o H SYmÝ` XiyZ, {eOdyZ, ^mOyZ, _moS AmUyZ, Am§~dyZ, bmhçm V`ma H ê Z, g§Vᥠà{WZo, VgoM à{WZo Am`gmobQo ² g V`ma H ê Z Ë`mMr nmMH Vm Am{U nmoîQrH Vm AZoH nQrZo dmT{dVm `oV.o Aem àH mao H SYmÝ`mda {d{dY à{H« `m H ê Z AmnUmg nm¡îQrH _mbmnmgyZ AZoH {d{dY ImÚ nXmW© {Z_m©U H aVm `oVmV. Aem ~hÿCX²Xoer` H SYmÝ`mnmgyZ _mZdr earamg Cn`wŠV AgUmè`m AÞÐì`m§Mm dmna _moR çm n«_mUmda ìhmdm d Ë`m§À`m nXmWmªMr _m{hVr OZgm_mÝ` J«mhH mg CnbãY H ê Z XoÊ`mgmRr hçm H SYmÝ` à{H« `m nwñVH m_m\© V OZOmJ¥Vr H aUo Am{U Ë`m§Mm àgma dmT{dÊ`mMo à`ËZ H aÊ`mV Ambobo AmhoV.
VŠVm H« .20 -H SYmÝ`o _amRr, B§J«Or Am{U emñÌr` (Botanical) Zmdo _amRr Zmd B§J«Or Zmd emñÌr` ha^am Bengal gram Cicer arietinum CSrX Black gram Phaseolus mungo ha^am Mdir amZ KodSm KodSm Hw bWr åhgya _yJ dmQ mUm Vya
Blackeyed bean Broad bean Chickpea
Charvalie lobia viciafaba Cicerarietinum
Cowpea
Vigna Unguiculata
Field bean
Dolichas & lablab
French bean Great Northem bean Horse gram
phaseolus vulgans spp. phaseolus vulgaris spp. Macrotyloma uniflorum
Lentils Lupine seed Mung bean Moth bean Navy bean Peas
Lens eseulena Lupinus luteus Phaseolus oureus Vigna aconitifolium Phaseolus Vulgans spp. Pisum sativum
pigeon pea
cajanus cajan
H SYmÝ` / (6)
Vya Vm§Xi y ~rZ _QH s {d½S{~Z
gmo`m~rZ
Pinto bean Pink bean Red gram
Pinta alavesa Lathyrus sativus spp. Cajanus cajan
Rice bean Smooth pea Red kidney bean
Vigna umbellata Pisum Sativum Phaseolus valgaris
Winged bean
Psaphocarpus tetragonolobus
Wrinkled pea White bean Soyabean
Lathyrus japonicum Phaseolus valgaris Glycine max
VŠVm H« . 1 H SYmÝ`m_Yrb amgm`{ZH (nm¡pîQH ) KQH nXmWm©Mo à{VeV à_mU.
H SYmÝ`mMm ^mJ A. Qa\ bo Vwa dmQmUm åhgwa _yJ Mdir dm¿çm¿modSm ~. Smi Vwa dmQmUm åhgwa _yJ Mdir dm¿çm KodSm H . Am§Va~rO Vwa dmQmUm åhgwa _yJ Mdir dm¿çm KodSm
à{WZo I{OZ pñZ½Y V§V_y ` ZÌ{da{hV \ m°ñ\ ag H° pëe`_ bmoh nXmW© nXmW© nXmW© nXmW© 4 1 4 5 4 2
13 9 6 13 11 9
1 1 2 2 5 2
98 80 75 88 87 73
14 8 7 11 9 10
1.3 0.5 3.3 1.4 2.0 1.6
48 35 38 49 33 43
22 18 13 23 18 15
90 96 91 90 93 94
83 89 92 81 87 90
95 90 90 93 95 95
6 17 28 11 14 14
86 92 92 87 88 91
95.8 97.1 92.7 94.9 94.2 95.6
49 62 60 50 59 59
75.5 84.3 79.1 70.0 76.7 84.0
3 2 5 5 3 2
2.1 1.7 3.1 3.3 2.8 1.0
5 3 6 7 10 4
0.4 0.5 1.5 0.8 1.1 0.6
0.7 0.6 0.4 1.1 1.2 0.3
3.9 2.5 5.1 5.5 2.8 2.2
2.0 2.2 4.5 5.6 2.2 2.4
2.8 4.6 5.2 7.0 6.3 2.6
H SYmÝ` / (7)
narZo ñdñV AmhoV. VgoM H SYmÝ`m§Mm Cn`moJ nmbo^mOr, H modio ~r, n[anŠd ~r Am{U BVa nXmW© åhUyZ ghO H aVm `oVmo. H SYmÝ`mnmgyZ _mZdr earamV Amdí`H AgUmao V§V_y ` nXmW©, I{ZO nXmW©, AË`mdí`H AgUmar A{_Zmo Amåbo, OrdZgËdo, Am{U \ m`QmoHo {_H ëg _moR çm à_mUmda {_iVmV. H SYmÝ`mV \ ŠV gë\ a`wŠV A{_Zmo AmåbmMo à_mU H _r AgVo Ë`mMr H _VaVm V¥UYmÝ`mnmgyZ ^ê Z H mTVm `oV.o H SYmÝ` XiyZ, {eOdyZ, ^mOyZ, _moS AmUyZ, Am§~dyZ, bmhçm V`ma H ê Z, g§Vᥠà{WZo, VgoM à{WZo Am`gmobQo ² g V`ma H ê Z Ë`mMr nmMH Vm Am{U nmoîQrH Vm AZoH nQrZo dmT{dVm `oV.o Aem àH mao H SYmÝ`mda {d{dY à{H« `m H ê Z AmnUmg nm¡îQrH _mbmnmgyZ AZoH {d{dY ImÚ nXmW© {Z_m©U H aVm `oVmV. Aem ~hÿCX²Xoer` H SYmÝ`mnmgyZ _mZdr earamg Cn`wŠV AgUmè`m AÞÐì`m§Mm dmna _moR çm n«_mUmda ìhmdm d Ë`m§À`m nXmWmªMr _m{hVr OZgm_mÝ` J«mhH mg CnbãY H ê Z XoÊ`mgmRr hçm H SYmÝ` à{H« `m nwñVH m_m\© V OZOmJ¥Vr H aUo Am{U Ë`m§Mm àgma dmT{dÊ`mMo à`ËZ H aÊ`mV Ambobo AmhoV.
VŠVm H« .20 -H SYmÝ`o _amRr, B§J«Or Am{U emñÌr` (Botanical) Zmdo _amRr Zmd B§J«Or Zmd emñÌr` ha^am Bengal gram Cicer arietinum CSrX Black gram Phaseolus mungo ha^am Mdir amZ KodSm KodSm Hw bWr åhgya _yJ dmQ mUm Vya
Blackeyed bean Broad bean Chickpea
Charvalie lobia viciafaba Cicerarietinum
Cowpea
Vigna Unguiculata
Field bean
Dolichas & lablab
French bean Great Northem bean Horse gram
phaseolus vulgans spp. phaseolus vulgaris spp. Macrotyloma uniflorum
Lentils Lupine seed Mung bean Moth bean Navy bean Peas
Lens eseulena Lupinus luteus Phaseolus oureus Vigna aconitifolium Phaseolus Vulgans spp. Pisum sativum
pigeon pea
cajanus cajan
H SYmÝ` / (6)
Vya Vm§Xi y ~rZ _QH s {d½S{~Z
gmo`m~rZ
Pinto bean Pink bean Red gram
Pinta alavesa Lathyrus sativus spp. Cajanus cajan
Rice bean Smooth pea Red kidney bean
Vigna umbellata Pisum Sativum Phaseolus valgaris
Winged bean
Psaphocarpus tetragonolobus
Wrinkled pea White bean Soyabean
Lathyrus japonicum Phaseolus valgaris Glycine max
VŠVm H« . 1 H SYmÝ`m_Yrb amgm`{ZH (nm¡pîQH ) KQH nXmWm©Mo à{VeV à_mU.
H SYmÝ`mMm ^mJ A. Qa\ bo Vwa dmQmUm åhgwa _yJ Mdir dm¿çm¿modSm ~. Smi Vwa dmQmUm åhgwa _yJ Mdir dm¿çm KodSm H . Am§Va~rO Vwa dmQmUm åhgwa _yJ Mdir dm¿çm KodSm
à{WZo I{OZ pñZ½Y V§V_y ` ZÌ{da{hV \ m°ñ\ ag H° pëe`_ bmoh nXmW© nXmW© nXmW© nXmW© 4 1 4 5 4 2
13 9 6 13 11 9
1 1 2 2 5 2
98 80 75 88 87 73
14 8 7 11 9 10
1.3 0.5 3.3 1.4 2.0 1.6
48 35 38 49 33 43
22 18 13 23 18 15
90 96 91 90 93 94
83 89 92 81 87 90
95 90 90 93 95 95
6 17 28 11 14 14
86 92 92 87 88 91
95.8 97.1 92.7 94.9 94.2 95.6
49 62 60 50 59 59
75.5 84.3 79.1 70.0 76.7 84.0
3 2 5 5 3 2
2.1 1.7 3.1 3.3 2.8 1.0
5 3 6 7 10 4
0.4 0.5 1.5 0.8 1.1 0.6
0.7 0.6 0.4 1.1 1.2 0.3
3.9 2.5 5.1 5.5 2.8 2.2
2.0 2.2 4.5 5.6 2.2 2.4
2.8 4.6 5.2 7.0 6.3 2.6
H SYmÝ` / (7)