COLOFON

LM Publishers

Voorhaven 129

1135 BP Edam info@lmpublishers.nl www.lmpublishers.nl

Copyright © 2023 Maartje Jaquet/LM Publishers

Tekst en kunstwerken Maartje Jaquet

Redactie Nellie Bakboord en Wilgo Holwijn

Grafische vormgeving Maartje Jaquet

Productie Hightrade BV

ISBN 9789460229787

Alle rechten voorbehouden.

Logostempel www.ketikotiproject.com: Gertie Jaquet www.maartjejaquet.nl www.ketikotiproject.com www.instagram.com/maartjejaquet

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

ALA SMA TORI, KETI KOTI VERBEELD is een kunstboek met persoonlijke verhalen rondom Keti Koti, dat wil zeggen de afschaffing van de slavernij door Nederland in Suriname en op de Caribische eilanden. Ik begon eraan op 1 juli 2020, de dag van Keti Koti. Eerst tekende en schildede ik portretten. In de loop van drie jaar is mijn ‘Keti Koti Project’ steeds uitgebreider geworden. Uiteindelijk heb ik besloten om er een mooi geheel van te maken in de vorm van dit boek.

ALA SMA TORI betekent ‘verhalen van een ieder’. Om precies te zijn van dertig mensen, van verschillende leeftijd en achtergrond, met elk een eigen beleving. Ik vroeg hun onder andere wat Keti Koti voor hen betekent, of er verhalen over verteld werden in hun familie, over hun manier van herdenken en vieren en over verschillen tussen bijvoorbeeld Suriname en Nederland; wat zou men ervan vinden wanneer Keti Koti ook in Nederland een nationale vrije dag werd?

KETI KOTI VERBEELD is de ondertitel. Het boek bevat veel beeldmateriaal. Om te beginnen alle portretten. De originelen zijn getekend en geschilderd met pen en aquarel, op A3-formaat papier. In totaal zijn het er 79. Van de mensen op de portretten heb ik er dertig geïnterviewd. Hun verhalen zijn uitgebreid met persoonlijke foto’s, heel oude, bijvoorbeeld van iemands overgrootmoeder, of juist foto’s van nu, met jonge kinderen. Bij elkaar brengen die foto’s alle verhalen nog meer tot leven. Ik heb ook video-opnames gemaakt, waarin mensen vertellen en zingen. En alle geïnterviewden kozen een eigen titel bij hun verhaal. Die schilderde ik met zelfgemaakte, bij de persoon en diens verhaal passende inkt, op dertig doekjes van verschillende soorten katoen. Al die doekjes bracht ik bij elkaar op één gezamenlijke, symbolische ‘mamyo’.

DAT IS EEN HOOP INFORMATIE in een paar zinnen. Lastig misschien om je je er een voorstelling van te maken. Maar gelukkig is het boek zo opgebouwd dat je kunt volgen hoe ik te werk ben gegaan. Vanaf de allereerste portretten en de eerste doekjes met zelfgemaakte inkt, tot en met het laatste verhaal. De verhalen sluit ik af met een foto- en videokatern. Daarna volgt er een deel waarin je kunt zien hoe ik inkt heb gemaakt en doekjes heb beschilderd. Erachter vind je een lijst met woorden, namen en begrippen.Ik leg daar ook uit waarom ik iemands spelling niet altijd heb aangepast aan de laatste richtlijnen. Dan komt er nog een pagina met bronnen. En als laatste mijn dankwoord. De gehele mamyo is achterin het boek afgebeeld.

KETI KOTI (Sranan Tongo) of Kabena Kibrá (Papiaments) betekent letterlijk: de ketens zijn gebroken. De slavernij is afgeschaft. In dit geval door Nederland, in Suriname en op de Caribische eilanden. De officiële datum is 1 juli 1863. Daarna is er nog tien jaar onder het Staatstoezicht onbetaalde dwangarbeid geweest. Dit jaar, 2023, is uitgeroepen tot Herdenkingsjaar Slavernijverleden. Vanaf nu wordt de datum 1873 aangehouden. Men herdenkt dit jaar dus dat de slavernij 150 jaar geleden is afgeschaft. De officiële naam was ‘Dag der Vrijheden’. In Suriname spreekt men ook wel van ‘Manspasi’ (emancipatie) en op de Caribische eilanden van ‘Dia di Abolishon’ of ‘Emancipation Day’.

NAAST DE DAG VAN KETI KOTI zijn er andere betekenisvolle data en jaartallen. De inheemse Surinamers herdenken ook 10 januari 1686. Na een oorlog van elf jaar werd door hun voorouders afgedwongen dat ze niet meer als slaven op de plantages hoefden te werken. Ook de Marrons wisten eerder uit de slavernij te ontkomen. Hun strijd vanuit het oerwoud leverde vanaf 1760 door de tijd heen verschillende vrijheidsverdragen op, tot ze in 1856, zelfs op de plantages volledige bewegingsvrijheid kregen. Mensen op/van Curaçao herdenken en vieren op 17 augustus de grote slavenopstand in 1795, onder leiding van hun verzetsheld Tula: Dia di Tula of Dia di lucha pa libertat. En de contractarbeiders hebben weliswaar niet in slavernij geleefd, maar rond de tijd dat de slavernij werd afgeschaft, van 1858 tot lang na 1873, werden deze mensen uit Azië onder het Nederlandse koloniale bewind onderworpen aan zware arbeid

EEN PIJNLIJKE GESCHIEDENIS, waaraan ik in dit boek op mijn manier aandacht wil geven, via mijn kunst en via de verhalen. Verhalen spelen een belangrijke rol in de overdracht van dat deel van de geschiedenis dat bij mij op school niet werd behandeld. We lazen over slavernij in de Verenigde Staten en hoe erg dat was, maar over de koloniale geschiedenis van mijn eigen land werd ons verteld dat Nederlanders zulke akelige dingen niet deden, want wij waren een tolerant volk en alleen geïnteresseerd in de handel. Zélfs bij het vak ‘Geschiedenis van Nederland’, dat verplicht was voor mijn studie aan de universiteit, kregen we dat te horen. De waarheid is anders. En, hoe confronterend en verdrietig die ook is, we moeten die waarheid in de ogen kijken. Alleen dan kunnen we samen helen, en kunnen we samen verder.

DE POSITIEVE LES die ik uit de ontmoetingen met de mensen in dit boek kan trekken is, dat er zoveel kracht uit spreekt. De nazaten van nu zijn er omdat hun voorouders hebben overleefd. En de positieve les die ik aan de lezer wil meegeven is deze: wanneer we meer over elkaar weten, we naar elkaar luisteren, kunnen we elkaar beter begrijpen. Ik hoop een steentje bij te dragen aan een open en gezamenlijke toekomst.

HET BOEK BIEDT MOGELIJKHEDEN om te werken met kinderen vanaf groep zeven en acht van de basisschool, met middelbare scholieren en met volwassenen van alle leeftijden. Het kan ingezet worden voor de vakken beeldende vorming, geschiedenis, maatschappijleer en in het taalonderwijs. In buurthuizen zou je er creatieve workshops rond kunnen verzinnen. Het kan ook, bij ouderenverenigingen bijvoorbeeld, aanleiding geven tot interessante conversaties en uitwisselingen. Op de website www.ketikotiproject.com heb ik een pagina aangemaakt met een aantal ideeën voor lessen en gesprekken, te vinden onder het kopje ‘lessuggesties e.d.’. In de loop der tijd zal die pagina verder worden uitgebreid. Aanvullingen zijn welkom!

Van links naar rechts Loulou van der Lee en Livia Rutgers, Derrick van der Leuv, Vastie Markelo, Martha Koenders, Susanne Dirksen (moeder van Loulou), Marian Markelo, ikzelf (Maartje Jaquet) en Nellie Bakboord.