Outdoor kledij, is dat wel duurzaam?

Je hebt het vast al meegemaakt. Je wil nieuwe spullen of kledij voor je bergavontuur, en je wil best iets duurzaam kopen, maar hoe maak je een goede keuze. Niet zo evident. Daarom lanceert Monte een nieuwe reeks over duurzame outdoorkledij. De artikelen zijn gebaseerd op het Suston Magazine, een pionier in Sustainable Outdoor News.

Het Suston Magazine bundelt nieuws over duurzaamheid in de outdoor sector, en is gratis online te lezen, in het Engels. Recent bracht Suston de ‘sustainable materials guide’ uit: een gids die inzicht geeft in de duurzaamheid van veelgebruikte grondstoffen in de (outdoor) textielindustrie. Met akkoord van Suston brengen we deze informatie ook tot bij jou. In deze Monte vind je een eerste brok info, over de ‘greener choice’ criteria en een eerste artikel over de duurzaamheid van materialen. In de volgende Monte's kan je je verwachten aan meer Suston nieuws. GREENER CHOICE LABEL

‘Greener choice’ is een eco-label dat gebruikt wordt in de outdoorwinkels van de Frilufts retail groep, de marktleider in NoordEuropa, om aan te duiden welke producten koploper zijn op vlak van duurzaamheid. De Engelse term wordt in de praktijk niet gebruikt, wel de vertaling - Eine grünere Wahl (Duitsland), Ett grönare val (Zweden), Et grønnere val (Denemarken) and Vihreämpi Valenta (Finland). De keuze om het label een groenere (greener) keuze te noemen en dus niet een groene (green) keuze is strategisch. Het geeft aan welke producten op dit moment de meest duurzame of meest groene uit het gamma zijn. Het label beloont ook pioniers en innovatie. Als er betere, meer duurzame producten op de markt komen, worden zij koplopers, en krijgen zij het ‘greener choice’ label. Het kan bijgevolg zijn dat een product het label verliest, als het in vergelijking plots minder duurzaam is.

Om te kunnen evalueren of een product het ‘greener choice’ label krijgt, is een lijst opgesteld met 10 ‘greener choice’ criteria en 10 ‘no-go’ criteria (zie tekstvak). Een product met ‘greener choice’ label moet positief scoren op minimum 4 van de 10 ‘greener choice’ criteria. Daarnaast mag geen enkel ‘no go’ criterium aanwezig zijn. Bij het ‘greener choice’ label is er nultolerantie op vlak van de no-go criteria. De no-go criteria zijn heel technisch, moeilijk te begrijpen, maar daarom niet minder belangrijk om ze te vermijden.

De eco-labels voor duurzame outdoorkledij zijn volop in ontwikkeling. Het is mooi om te zien hoe winkels en producenten willen informeren over de duurzaamheid van hun producten. Anderzijds geeft het ook wel extra verwarring. Door de vele labels kan het zijn dat je de bomen door het bos niet meer ziet. Het ‘Greener choice’ label is een van de vele op de Europese markt, en in België bijvoorbeeld niet gebruikt. Heel wat merken en/of winkels hebben hun eigen label. Daarnaast zijn er ook labels die op specifieke aspecten van duurzaamheid richten. Zo is er bijvoorbeeld de standaard voor duurzaam dons (responsible down standard) of het ‘PFC vrij’ label voor kledij die waterdicht is gemaakt zonder PFC’s (fluorkoolwaterstoffen). Het is voorlopig nog koffiedik kijken of er een label komt dat algemeen gebruikt wordt. Een algemene conclusie is dat één specifiek product zelden op alle vlakken beter scoort dan een ander product. Als iets goed scoort op 1 vlak (bv. biologisch of gerecycleerd materiaal), kan het zijn dat het slechter scoort op andere vlakken (bv. kinderarbeid of vervuiling). Voor een bergsporter die iets nieuw wil kopen, en die de nodige info en kennis heeft, komt het uiteindelijk neer op wat voor hem/haar op dat moment doorslaggevend is.

De 10 criteria van het ‘greener choice’ label voor outdoor textiel. Elk product moet op zijn minst voldoen aan 4 van de 10 criteria.

1. Gemaakt uit natuurlijk materiaal 2. Gemaakt uit gerecycleerd materiaal 3. Duurzaam beheer van chemicaliën 4. Transparantie en traceerbaarheid van het productie- en distributie-proces 5. Mogelijkheid tot repareren en recycleren 6. Verbeterde ecologische voetafdruk 7. Sociale verantwoordelijkheid 8. Gemaakt in Europa 9. Analyse van de ecologische en/of sociale voetafdruk 10. Maatschappelijke verantwoordelijkheid en/of compensatie

De 10 No-Go criteria (Een product mag aan geen enkel no-go criterium voldoen - niet enkel op textiel van toepassing) 1. Katoen uit Oezbekistan 2. Gebruik van PFC (fluorkoolwaterstoffen), veelgebruikt om water-dicht te maken, maar kankerverwekkend 3. Mag geen bisphenol A bevatten (BPA) 4. Tritium componenten in lichtgevend/fluorescent materiaal 5. Zonnebrandcrème en andere cosmetica waar oxybenzone (soort UV-filter) in zit 6. Gebruik van vlamvertragers 7. Gemaakt in zogenaamde "risicolanden" 8. Wol van schapen die zonder ‘mulesing’ zijn gekweekt (bij ‘mulesing’ wordt vel van schapen weggesneden, heel pijnlijk voor schapen, en eigenlijk onnodig) 9. Wegwerpartikel 10. Biociden gebruikt

DUURZAME MATERIALEN GIDS Deel 1/3 - Leer (leder) en katoen

De ‘sustainable materials guide’ van het Suston Magazine geeft inzicht in de duurzaamheid van veelgebruikte grondstoffen in de (outdoor) textielindustrie. In dit eerste deel (van drie) bespreken we de duurzaamheid van enkele basisgrondstoffen van de outdoor- en textielindustrie. Wat zijn de voor- en nadelen, hoe duurzaam is iets, kunnen bepaalde grondstoffen gemakkelijker gerecycleerd worden dan andere en wat is de algemene impact op het milieu? Zoals zo vaak is het geen zwart wit verhaal met kant en klare oplossingen, maar hangt het ervan af vanuit welk standpunt we de vergelijking willen maken. In dit eerste deel wegen we leer af tegenover veganistische varianten en nemen we een kijkje naar katoen, organisch katoen en polykatoen.

LEER of LEDER

Leer, of leder, wordt gemaakt van de huid van dode dieren. Deze huid wordt gekuist en gelooid, waardoor ze eigenlijk gemummificeerd wordt en zo niet langer aan een natuurlijk rottingsproces onderhevig is. Eens gelooid wordt het leer gedroogd, soepel gemaakt en gekleurd vooraleer het zijn gewenste vorm te geven. Het merendeel van ’s werelds leer is een bijproduct van de vleesverwerkende industrie, hoofdzakelijk van runderen uit China, Brazilië en Italië. Leer is een zeer duurzame stof, die mits goed onderhoud zeer lang kan meegaan. Afhankelijk van hoe het verkregen en verwerkt wordt, kan het een zeer lage impact op het milieu hebben. Het is uiteraard een dierlijk product, maar zolang mensen dieren blijven eten, zal leer een bijproduct blijven dat beter gebruikt dan weggegooid kan worden.

Wat zijn de voordelen van leer?

Leer is een van de meest slijtvaste en herstelbare materialen die er op de markt te vinden zijn. Mits goed onderhoud heeft het een ongelooflijk lange levensduur, zelfs bij intensief gebruik. Daarnaast, in tegenstelling tot vele andere grondstoffen, wordt het gewonnen als een bijproduct van de vleesverwerkende industrie. Dit betekent dat er geen extra land of grondstoffen benodigd zijn voor de initiële productie ervan.

Welke impact heeft leer op het milieu, de dieren en de mens?

Hier krijgt het positieve leer-verhaal plots een andere wending. Om leer te looien zijn immers chemicaliën nodig. De mensen die het leer looien worden hier ook aan blootgesteld. De eindgebruiker zou er echter geen directe hinder van mogen ondervinden. Deze looistoffen bestaan vaak uit chroom en andere toxische stoffen die zeer moeilijk te recycleren of hergebruiken zijn. Ze vormen een significant probleem op vlak van afvalophaling en -verwerking. Bovendien rekent de lederindustrie op een vaste toestroom van leer en wordt er dus vaak aan ‘factory farming’ gedaan, waarbij dieren vaak in betreurenswaardige omstandigheden leven. Hun uitwerpselen hebben een negatieve invloed op de water- en bodemkwaliteit in de directe omgeving. Hoe kan deze impact gereduceerd worden?

Gaande van koeienuitwerpselen tot looi-chemicaliën komen er tijdens het hele productieproces van leer dus wel wat vervuilende stoffen vrij. Gelukkig is de leeraanvoer in Europa en de Verenigde Staten van Amerika strikt gereguleerd, zodat er geen van deze toxische chemicaliën vrijkomen in de natuur. Ook chroomvrije en plantaardige looiproducten bestaan en zijn reeds voorhanden. Bovendien kan leer ook afkomstig zijn van kleinschalige boerderijen.

Voor zij die veganistisch willen leven is de keuze duidelijk. Zij gebruiken sowieso geen dierlijke producten en dus is leer uit den boze. Voor anderen die wel leer willen blijven gebruiken, net omdat het zo’n duurzame en slijtvaste stof is, komt het er vooral op neer om leer te kiezen dat op een zo diervriendelijk mogelijke manier tot stand is gekomen en waarbij zo weinig mogelijk impact van chemicaliën op het milieu gecreëerd wordt. Helaas bestaan hier nog weinig eenduidige standaarden voor. Maar net zoals bij dons vroeger zal dit onder druk van de consument eerder snel dan traag tot stand komen.

Twee standaarden die momenteel wel al bestaan zijn die van de ‘Leather Working Group’ en de 'Responsible Leather Assesment' (RLA) van de ‘Textile Exchange’s Responsible Leather Table'. Deze laatste groep wil van de RLA de gouden standaard maken die zowel de omgevings- en milieu-impact wil nagaan tijdens het hele proces, alsook dierenwelzijn, ethiek en het sociaal welzijn van de werknemers. Eentje om in het oog te houden dus.

Met een minder directe milieu-impact dan leer en geen issues over dierenwelzijn is het niet onlogisch dat de vraag naar veganistisch leer stijgt. Maar kan het tippen aan de duurzaamheid van écht leer?

Veganistisch leer is een synthetisch materiaal dat er zo goed mogelijk als leer wilt uitzien. Het kost beduidend minder en is vooral geliefd bij mensen die geen leer willen gebruiken omwille van het feit dat het een dierlijk product is óf door mensen die zich zorgen maken over de grote bijdrage aan de opwarming van de aarde. De vleesverwerkende industrie (waarvan leer een bijproduct is) staat immers in voor zo’n 14% van alle broeikasgassen.

Welke impact heeft veganistisch leer op het milieu, de dieren en de mens?

Verschillende materialen worden gebruikt om tot veganistisch leer te komen, elk met hun eigen impact. Het merendeel echter is gebaseerd op petroleumderivaten. Dit betekent dat ze dus ook bijdragen aan de wereldwijde impact die de petroleumindustrie heeft op de klimaatsverandering en de vervuiling van zee en lucht.

Meestal bevat veganistisch leer ook PVC, een soort plastic, dat niet tot zeer traag afbreekbaar is. Dit betekent dat het voor zeer lange tijd aanwezig blijft in het milieu, waardoor het een aantoonbare negatieve impact heeft op de globale voedselketen en dus ook op de mens. Tenslotte kan er aangehaald worden, dat veganistisch leer niet in de buurt komt van de duurzaamheid van goed onderhouden echt leer. Producten gemaakt uit veganistisch leer gaan dus minder lang mee, waardoor ze sneller vervangen moeten worden en er dus meerdere keren een productieproces doorlopen dient te worden.

Zijn er meer duurzame alternatieven op de markt?

Niet alle veganistisch leer komt voort uit de petroleum industrie, sommige zijn gemaakt uit organisch materiaal zoals kurk, ananasbladeren en andere zogeheten biosynthetische materialen, maar het blijft een minderheid. Vooralsnog bestaat er geen standaard op de markt om de duurzaamheid of de impact van veganistisch leer te bepalen.

Wat is dan het beste: leer of veganistisch leer?

Zoals zo vaak kan deze vraag niet zwart-wit beantwoord worden, maar we doen toch een poging. Als je leeft als veganist en/of vooral bezorgd bent over dierenwelzijn en de impact op global warming die de vleesverwerkende industrie met zich meebrengt, dan is veganistisch leer de beste optie.

Ben je echter iemand die goed zorg draagt voor zijn materiaal, dan blijft leer één van de meest langdurig meegaande producten op de markt. Hierdoor valt het vanuit een ecologisch duurzaamheidsstandpunt voor het merendeel van de gebruikers te verkiezen boven veganistisch leer. Hou dan in de toekomst vooral het RLA-label in het oog om verzekerd te zijn van de beste, meest ethische materialen.

Natuurlijk, hernieuwbaar, recycleerbaar… Katoen lijkt een schitterend product, maar er wordt zeer veel water gebruikt bij de productie ervan en er komen veel chemicaliën te pas aan de verwerking van grondstof tot eindproduct.

Katoen is een natuurlijke vezel die als een soort bescherming groeit rond de zaden van de katoenplant. Het is hoofdzakelijk afkomstig uit landen die een warm en vochtig klimaat kennen, zoals Indië, China, de Verenigde Staten van Amerika en Brazilië. Bijna de helft van het wereldwijde textiel wordt gemaakt uit katoen! Het is het meest wijdverspreide niet-voedselgewas ter wereld.

Wat is de productie-impact van katoen?

De productie van katoen heeft zeer veel land en water nodig. Over heel de wereld wordt zo’n 35 miljoen hectare gebruikt voor katoenproductie. Een gebied zo groot als Duitsland en dit dan nog hoofdzakelijk in monocultuur. Om één T-shirt te maken is zo’n 2700 liter water nodig! Tijdens de verwerking ervan, worden bovendien zeer veel chemicaliën gebruikt. Katoen heeft zelfs de hoogste milieu-impact van alle meest gangbare textielstoffen ter wereld. Dit hoofdzakelijk door het gebruik van pesticiden (18% van het wereldwijde gebruik) en insecticiden (25% van het wereldwijde gebruikt). Daarnaast komen er vaak industriële meststoffen en andere chemicaliën aan te pas om de productiekosten zo laag mogelijk te houden. Deze praktijken verminderen de bodemkwaliteit, vervuilen water en vormen een aanzienlijk gezondheidsrisico op mensen en de biodiversiteit.

Kan katoen gerecycleerd worden op het einde van de levenscyclus?

Ja, dit kan, zolang het niet gemengd is met andere materialen (zoals bijvoorbeeld polyester om polykatoen te maken). Dit gerecycleerd katoen heeft een aantoonbaar lagere impact, maar zal omwille van kwaliteitsissues wel vaak nog deels gemengd worden met nieuw katoen. Daarnaast kan katoen ook nog ‘ge-downcycled’ worden, dit is een vorm van recyclage, maar dan naar een minderwaardig product zoals bijvoorbeeld isolatiemateriaal, vulmateriaal of vodden.

Is organisch katoen dan zoveel beter?

Ja. Alle organisch geproduceerd katoen maakt géén gebruik van synthetische herbiciden, pesticiden en meststoffen en heeft zo al een significant mindere impact. Bovendien wordt er tot 90% minder water (!) en tot 60% minder energie verbruikt tijdens het hele productieproces. Ook hier dus een absolute win. Een enige nadeel zou kunnen zijn dat er minder katoen gewonnen kan worden per plant, waardoor er dus meer land nodig is om eenzelfde hoeveelheid katoen te produceren. Organisch katoen is ook duurder voor de eindconsument. Als iedereen gaat voor dure en duurzame producten en deze ook langer draagt is organisch katoen absoluut te verkiezen boven gewoon katoen. Zijn er eventueel nog andere zaken waar we rekening mee moeten houden?

Ook al is katoen op zich een natuurlijke en biodegradeerbare stof, vaak wordt het tijdens het productieproces behandeld met kleurstoffen en andere chemicaliën die dit proces bemoeilijken en zodoende ook kunnen leiden tot vervuiling door microvezels in mariene milieus.

Ook hier ontstaat de noodzaak naar gekeurde labels en certificaten die controleren dat de milieu-impact van het hele productieproces zo laag mogelijk wordt gehouden. Momenteel bestaan er bijvoorbeeld reeds de Organic Content Standard (OCS) en de Global Organic Textile Standard (GOTS), maar als consument zul je deze waarschijnlijk niet vaak tegenkomen.

Polykatoen is het hybride materiaal waarbij polyester en katoen bij elkaar gemengd worden in eenzelfde textiel. Afhankelijk van de gewenste eigenschappen kan de samenstelling variëren, maar vaak komt het neer op 65% polyester en 35% katoen.

Deze mengeling wordt in de buitensportwereld (vooral bij de broeken) gezien als een ‘match made in heaven’. De sterkte van katoen, met het lage gewicht en de sneldrogende eigenschappen van polyester, brengt immers niets dan voordelen met zich mee. Het enige probleem is dat er geen recyclage mogelijk is op het einde van de levenscyclus.

Is polykatoen duurzaam?

Om de milieu impact van polykatoen te bekijken, moet zowel die van katoen als polyester onder de loep genomen worden. Maar kort samengevat kan het volgende gezegd worden: polyester is afkomstig van niet hernieuwbare fossiele brandstoffen en katoen verbruikt veel land, water, energie en chemicaliën. Deze zaken zijn allemaal eerder negatief. Aan de andere kant, kan er gezegd worden dat polyester weinig land, water en energie nodig heeft en dat katoen een natuurlijk en hernieuwbaar product is. Afhankelijk van hoe je het bekijkt, zou je dus kunnen zeggen dat de twee elkaar opheffen of zelfs complementeren om zo een textiel te maken dat een relatief lage impact heeft, uit gedeeltelijk hernieuwbaar materiaal bestaat en potentieel zeer duurzaam is. Zijn er betere alternatieven?

Als er als basisgrondstof gerecycleerd of organisch katoen gebruikt wordt, krijg je direct al een veel ecologischer product. Hetzelfde geldt voor het gebruik van gerecycleerd polyester. Het grote probleem van polykatoen echter zit hem in het ‘end-of-life-scenario’.

Hoe gemakkelijk is het om polykatoen te recycleren?

Daar waar katoen en polyester elk apart gerecycleerd kunnen worden, is dit voor polykatoen helaas onmogelijk. Of toch niet op een economisch rendabele grote schaal. Dit betekent dat polykatoen kledingstukken in hoofdzaak zullen eindigen in verbrandingsovens of op vuilnisbelten. Daarnaast is het polyester onderdeel niet biodegradeerbaar, waardoor het dus bijdraagt aan de verontreiniging van het mariene mileu (verontreiniging door microplastics). Er is onderzoek gaande naar de mogelijkheid om deze combinatie alsnog te recycleren, maar momenteel is deze nog niet toepasbaar. Onder druk van veranderende maatschappelijke inzichten over global warming, ecologische impact en duurzaamheid, zit dit er zeker aan te komen. Er bestaan momenteel geen certificaten om aan te tonen hoe duurzaam polykatoen is.