100 vjet vargje atdheut

Page 1

Ekrem Ajruli

TetovĂŤ, 2012

Botues ArbÍria Design - TetovÍ Drejtor Hasim Hamzai Redaktor Rami Kamberi Recensent Fadil Curri Lektor Sulejman Mehazi Kopertina ArbÍr Kolonja - ArbÍriaDesign Radhitja Kompjuterike Afrim Bulica - ArbÍriaDesign KÍshilli organizativ - ArbÍriaDesign .XVKWULP $ULIL ‡$UGLWD ,OMD]L ‡ 'DVKPLU $GHPL ‡ $IHW ,OMD]L (UPLU +DP]DL ‡ 0HWLQ (PLQL ‡ -HWPLU +DP]DL $IHW (PLQL ‡ 6DPLMH /LPDQL

&,3 ɄɚɏɚɼɨÉ?ɢɥÉšÉ°É˘Ę Éš Éœɨ ÉŠÉ­É›ɼɢɤÉšÉ°É˘Ę Éš ɇɚɰɢɨɧÉšɼɧÉš ɢ ɭɧɢÉœÉ&#x;ɪɥɢɏÉ&#x;ɏɍɤÉš É›ɢÉ›ɼɢɨɏÉ&#x;ɤÉš É‹Éœ É„ɼɢɌÉ&#x;ɧɏ ɈɯɪɢÉžɍɤɢ É‹É¤É¨ÉŠĘ É&#x;

$-58/, (NUHP 9MHW 9DUJMH $WGKHXW (NUHP $MUXOL 7HWRYs $UEsULD GHVLJQ ɍɏɪ ɢɼɭɍɏɪ ɍɌ ,6%1 &2%,66 0. ,'

Ky libër botohet me rastin e 100 vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë dhe 20 vjetorit të themelimit të Shtëpisë Botuese dhe Shtypshkronjës "ArbëriaDesign" - Tetovë.

Sponzoroi

100 Vjet Vargje Atdheut

POEZIA SI AKT I QĂ‹NDRESĂ‹S DHE I PĂ‹RKUSHTIMIT ATDHETAR

Poezia e Atdheut erdhi nĂŤ njĂŤ kohĂŤ kur nĂŤ artin e mbijetesĂŤs tĂŤ Atdheut kishin shpĂŤrthyer edhe njĂŤ numĂŤr figurash kombĂŤtare, tĂŤ cilĂŤt tĂŤ betuar nĂŤn peshĂŤn e flamurit dhe gjeografinĂŤ e Atdheut, fjalĂŤn tĂŤ tyre tĂŤ fundit na e lanĂŤ si amanet: NĂŤse nuk ka liri – ka vdekje. Po, ĂŤshtĂŤ kjo fjali e shkruar mbi gjeografinĂŤ e varreve tĂŤ ShqipĂŤrisĂŤ, qĂŤ pĂŤrcillej brez pas brezi si amanet e nĂŤ veçanti nga koha e Motit tĂŤ Madh. Sa madhore pĂŤr njĂŤ popull ĂŤshtĂŤ edhe njĂŤ fjali, si ajo e PalĂŤ EngjĂŤllit, qĂŤ dĂŤshmon se ky popull ka pasur qytetĂŤrimin e tij dhe se lindjet i ka pagĂŤzuar shqip edhe motit kur shpata dhe zjarri binte mbi kokat tona. Un'te paghesont' pr'emenit t'Atit e t'Birit e t'Spirit Senit (UnĂŤ tĂŤ pagĂŤzoj nĂŤ emĂŤr tĂŤ Atit, tĂŤ Birit, e tĂŤ Shpirtit tĂŤ ShenjtĂŤ), ĂŤshtĂŤ kjo fjali pagĂŤzuese, qĂŤ bĂŤnte thirrje dhe, nuk lejonte qĂŤ i huaji me gjuhĂŤn e tij, tĂŤ asimilonte njĂŤ popull. Sa e sa shkrimtarĂŤ tĂŤ tjerĂŤ, sipas dĂŤshmive qĂŤ na kanĂŤ mbetur, do tĂŤ ecin drejtĂŤ dijes pĂŤr t’i thĂŤnĂŤ armikut, se: kjo tokĂŤ ka emĂŤr e gjuhĂŤ dhe, nuk lejon tĂŤ ndĂŤshkohet e tĂŤ sfidohet nga tĂŤ huajt. Madhore do tĂŤ jenĂŤ tĂŤ gjitha shkrimet, qĂŤ e mbajtĂŤn gjallĂŤ gjuhĂŤn, madhorĂŤ do tĂŤ jenĂŤ njerĂŤzit e penĂŤs, tĂŤ cilĂŤt edhe me jetĂŤ do ta paguajnĂŤ njĂŤ fjalĂŤ shqipe. Po, pas Pal EngjĂŤllit do tĂŤ rreshtohen emra si: Marin Beçikemi, Marin Barleti, Gjon Buzuku, PjetĂŤr Budi, Frang Bardhi, PjetĂŤr Bogdani e tĂŤ tjerĂŤ, tĂŤ cilĂŤt nuk do tĂŤ lejojnĂŤ, qĂŤ mbi kĂŤtĂŤ tokĂŤ, nĂŤ vend tĂŤ gjuhĂŤs shqipes tĂŤ gjallĂŤrojnĂŤ gjuhĂŤ, tĂŤ cilat kishin njĂŤ qĂŤllim – shuarjen e gjuhĂŤs, qĂŤ trashĂŤgohej nga pellazgjishtja. E pĂŤrgjakur do tĂŤ jetĂŤ jeta e Atdheut, shekuj do ta rĂŤndojnĂŤ me motet e robĂŤrisĂŤ, por, poetĂŤt nuk ndalojnĂŤ, do t’i rikujtojnĂŤ mes popullit bĂŤmat e Motit tĂŤ Madh, do ta rikujtojnĂŤ madhĂŤshtinĂŤ e AleksandĂŤrit, SkĂŤnderbeut, do ta rikĂŤndojnĂŤ njeriun shqiptarĂŤ, qĂŤ me gjoksin hapur duke i shndĂŤrruar brinjĂŤt nĂŤ shpata pĂŤrballĂŤ armikut, do ta rikthejnĂŤ lavdinĂŤ bashkĂŤ me lirinĂŤ nĂŤ tokĂŤn qĂŤ e pagĂŤzoi shqiptarĂŤ e, e pagĂŤzonte ShqipĂŤri. DritĂŤ lirie do tĂŤ duket mbi retĂŤ e robĂŤrisĂŤ, do tĂŤ shfaqen penat si: Sami FrashĂŤri, 1DXP 9HTLOKDU[KL 1DLP )UDVKsUL -HURQLP 'H 5DGD *DYULO 'DUD 3DVKNR 9DVD

5

100 Vjet Vargje Atdheut AleksandĂŤr S. Drenova, Zef Serembe, Ndre Mjeda, Risto Siliqi, Mihal Grameno, $QGRQ =DNR dDMXSL )LOLS 6KLURND /XLJM *XUDNXTL -RVLI %DJHUL HWM SHQD Ts GR ta rilindin madhĂŤshtinĂŤ e Atdheut dhe, do ta kthejnĂŤ krenarinĂŤ duke i kĂŤrkuar mbi gjak kufijtĂŤ e ShqipĂŤrisĂŤ sĂŤ lodhur nga robĂŤria e, tĂŤ rrudhur gjithandej nga barbarĂŤt. Rilindja e njĂŤ populli bashkĂŤ me Atdheun, do t’i bĂŤjĂŤ dhe kufijtĂŤ e saj, do t’i bashkojĂŤ katĂŤr vilajetet duke i orientuar kah Prizreni si qendĂŤr, ku qĂŤndronin kokat e kombit. Edhe pse jeta e kĂŤsaj epoke ishte e shkurtĂŤr, jehona e sajĂŤ lindi dashuri, qĂŤ nuk shteron edhe sot e kĂŤsaj dite – Atdheu nĂŤ njĂŤ shtet. Po, jehonĂŤ qĂŤ gjallĂŤrojĂŤ penat nĂŤ kĂŤrkim tĂŤ lirisĂŤ, pena qĂŤ nĂŤ Manastir do tĂŤ bĂŤjnĂŤ pĂŤrpjekjen pĂŤr rikthimin e jehonĂŤs sĂŤ Prizrenit, lindjen e alfabetit dhe unifikimin e gjuhĂŤs sĂŤ shkruar, pĂŤr tĂŤ ecur mĂŤ lehtĂŤ drejtĂŤ bashkimit kombĂŤtar. Pranga robĂŤrie, pĂŤrsĂŤri nuk ndalojnĂŤ mbi njeriun shqiptarĂŤ, ecja drejtĂŤ lirisĂŤ do tĂŤ mbetet e vetmja fjalĂŤ mes shqiptarĂŤve tĂŤ lodhur nga robĂŤria. As edhe vdekja qĂŤ jepej nga armiqtĂŤ e botĂŤs otomane, greke e sllave nuk do t’i ndaloj dasmorĂŤt e lirisĂŤ. Kjo natyrĂŤ robĂŤrie nuk do t’i ndaloj as edhe penat, si: Gjergj Fishta, Faik .RQLFD )DQ 1ROL 0LOORVK *M 1LNROD /DVJXVK 3RUDGHFL +DNL 6WsUPLOOL 1RQGD Bulka, Mitrush Kuteli etj, pena tĂŤ cilat do tĂŤ arrin qĂŤ mĂŤ 28 NĂŤntor 1912 nĂŤ VlorĂŤ Qs NU\H PH ,VPDLO 4HPDOLQ WD WKXDQ IMDOsQ H VKHQMWs ¤ 6KTLSsULD QJD VRW sVKWs H pa mvarme – e lirĂŤ. ValĂŤvitja e flamurit nĂŤ VlorĂŤ, brenda shtetit shqiptarĂŤ, do tĂŤ mbetet e vetmja gjuhĂŤ – thirrje pĂŤr bashkim gjithandej Atdheut, qĂŤ mbet jashtĂŤ kufijve tĂŤ shtetit shqiptarĂŤ. Rezistenca shqiptare, do tĂŤ rilind pĂŤrsĂŤri pena, qĂŤ gjuhĂŤ kĂŤndimi do ta kenĂŤ Atdheun, popullin dhe lirinĂŤ. 'R Ws VKIDTHQ SHQDW VL 3HWUR 0DUNR -DNRY ;R[D .DVHP 7UHEHVKLQD )DWRV $UDSL $QWRQ 3DVKNX 1D]PL 5UDKPDQL 0DUWLQ &DPDM 'ULWsUR $JROOL ,VPDLO .DGDUH $]HP 6KNUHOL $OL 3RGULPMD $UVKL 3LSD .DWH ;XNDUR (VDW 0HNXOL 9RUHD Ujko etj, tĂŤ cilat do t’i shkruajnĂŤ Atdheut dhe plagĂŤve tĂŤ tij. Gjenocidet dhe pastrimet etnike nga bota greke e sllave, penat shqiptare nuk do t’i lĂŤnĂŤ vdekjes t’i merr me vete. PlagĂŤt bashkĂŤ me qĂŤndresĂŤn, vdekjet e varret do tĂŤ ringjallen nga penat dhe, do ta hapin kaptinĂŤn e re, nĂŤ librin e madh tĂŤ HistorisĂŤ KombĂŤtare, duke e pagĂŤzuar sipas krahinave si bie fjala – PlagĂŤ Çame etj. Penat shqiptare nuk do tĂŤ pushojnĂŤ edhe larg vendlindjes, larg atdheut, asnjĂŤherĂŤ s’pushojnĂŤ sĂŤ krijuari dhe sĂŤ vepruari si poet dhe si atdhetar edhe nĂŤ AmerikĂŤn e largĂŤt apo gjithandej botĂŤs. NĂŤ poezitĂŤ e tyre, jo rrallĂŤ, ndihet pesha e mungesĂŤs sĂŤ atdheut, malli, dhimbja, por edhe vetmia dhe kujtesa, qĂŤ pĂŤrshkohet nga njĂŤ shqetĂŤsim permanent, i cili mĂŤ pas shkrihet nĂŤ artin poetik tĂŤ poetĂŤve.

6

100 Vjet Vargje Atdheut Shpirti dhe mendja e poetÍve tÍ mÍrguar, mbetet e lidhur fort nÍ idealin e çlirimit tÍ Atdheut dhe tÍ bashkimit tÍ trojeve shqiptare, tÍ ndara padrejtÍsisht QJD IXTLWs H PsGKD Qs ILOOLP Ws VKHNXOOLW Ws NDOXDU ;; TÍ preokupuar vazhdimisht me lirinÍ dhe Atdheun, nuk ÍshtÍ çudi se nÍ pjesÍn dÍrrmuese tÍ krijimeve tÍ poetÍve dominon tema e madhe e Atdheut, tema e mungesÍs sÍ lirisÍ dhe, tema e çlirimit. Poezia e poetÍve gjithandej Atdheut dhe, atyre nÍ mÍrgim, na del edhe si njÍ poezi kushtrim, njÍ poezi nÍ tÍ cilÍn dominon ideja e atdhetarizmÍs, ku sublimon ideali i lartÍ pÍr njÍ Atdhe pa ndarje, nÍ tÍ cilin shqiptarÍt do tÍ jetojnÍ me dinjitet tÍ panÍpÍrkÍmbur nÍ tokÍn e tyre tÍ mohuar. Sot, bota shqiptare si dje, vazhdimisht ÍshtÍ nÍ kÍrkim tÍ lirisÍ dhe bashkimit tÍ Atdheut nÍ njÍ shtet, bashkÍ me popullin edhe poetÍt, tÍ cilÍt i prinÍ kÍsaj rruge. Klithjet e poetÍve, qoftÍ nÍ mesnatÍ apo edhe nÍ pikÍ tÍ ditÍs, janÍ klithje qÍ kanÍ kuptim. Mesazhi i tyre ÍshtÍ njÍ mesazh i bukur, njÍ mesazh pÍr brezat qÍ tÍ mos mbeten pikÍ e pesÍ tÍ pagÍzuar si: shqiptarÍ, kosovar, çam etj, por, tÍ mbetÍn ata qÍ ishin si gjithmonÍ - shqiptarÍ. PoetÍt, shpesh tÍ dÍshpÍruar nga gjuha politike e kohÍs dhe kufijtÍ politik, pinÍ kupÍn e hidhur tÍ vetmisÍ. Ata nuk e durojnÍ qÍ Atdheu i tyre tÍ emÍrohet: Albania, Kosovo etj, kjo pamje e Atdheut poetÍt i bren si njÍ erozion tronditÍs. Dhe, nÍ mes kÍsaj pamje tronditÍse, i kthehen poezisÍ, ashtu si ushtari i lirisÍ shpatÍs sÍ drejtÍsisÍ duke bÍrÍ thirrje pÍr ringjallje dhe, zgjim nga agonia e jermisÍ sÍ lirisÍ. Poezia e poetÍve nga Atdheu historik e mÍ pas, mban vulÍn KombÍtare me koncept tÍ formuar dhe tÍ veçantÍ, qÍ e dallon gjithsesi nga tÍrÍsia kombÍtare si nÍ ecjen vertikale po ashtu edhe nÍ qÍndresÍn e shikimeve - AtdhetarÍt pÍr Atdheun. Ndaj, poetÍt si gjithmonÍ janÍ dritÍ, si e vetmja pikÍ orientuese e kombit, qÍ tÍ ecÍ rrugÍs, ku ideali qÍ bartet ndÍr shekuj tÍ shkrihet nÍ liri e, Atdhe ta thotÍ IMDOsQ H IXQGLW ¤ /LULD LPH ND NXSWLP X EDVKNRYD VL Qs NRKsQ H PRWLW NXU HPULQ H NLVKD ¤ ,OLUL

Rami KAMBERI

7

Shqipëri

100 Vjet Vargje Atdheut

Pashko VASA U lind mĂŤ 1825 nĂŤ ShkodĂŤr. Shkollimi: autodidakt, mĂŤsoi shumĂŤ gjuhĂŤ tĂŤ huaja. Si 17 vjeçar punon si sekretar nĂŤ konsullatĂŤn angleze nĂŤ ShkodĂŤr (5 vjet). MĂŤ 1848 viziton RomĂŤn dhe Venedikun, ku ishte epror ushtarak nĂŤ luftĂŤn e popullit italian kundĂŤr zgjedhĂŤs austriake. (nĂŤ fund italianĂŤt e larguan nga Venediku me dhunĂŤ). MĂŤ 1850 viziton Stambollin ku u punĂŤsua nĂŤ MinistrinĂŤ e -DVKWPH Ws 7XUTLVs SDVL GLQWH QMs VsUs JMXKsVK Ws KXDMD 9GLT Qs /LEDQ Veprat letrare: ‡ Romani autobiografik “Burgimi imâ€?, italisht, (1850) ‡ VĂŤllimi i poezive “TrĂŤndafila e gjembaâ€?, italisht (1873) ‡ Artikullin e gjerĂŤ tĂŤ botuar nĂŤ Alfabetare “Shqypnija dhe shqyptarĂŤtâ€? (1879) ‡ Poezia “Mori Shqypni, e mjera Shqypniâ€? ‡ Romani “Bardha e Temalitâ€?(1890), frĂŤngjisht. ‡ 3DVKNR 9DVD 9HSUD , ,, ,,, ,9

‡ 2 02- 6+4<31, ( 0-(5$ 6+4<31, ‡ O moj Shqypni, e mjera Shqypni, Kush te ka qite me krye n’hi? Ti ke pas qene njÍ zojÍ e randÍ, Burrat e dheut tÍ thirrshin nanÍ. Ke pas shumÍ t’mira e begati, Me vashza t’bukura e me djelm t’ri, Gja e vend shumÍ, ara e bashtina, Me armÍ tÍ bardha, me pushkÍ ltina, Me burra trima, me gra tÍ dÍlira; Ti ndÍr gjithÍ shoqet ke qenÍ ma e mira. Kur kriste pushka si me shkrep moti, Zogu i shqyptarit gjithmonÍ i zoti Ke qenÍ pÍr luftÍ e n’luftÍ ka dekun

E dhunÍ mbrapa kurrÍ s’i mbetun. Kur ka lidhÍ besÍn burri i ShqypnisÍ, I ka shti dridhÍn gjithÍ RumelisÍ; NdÍr lufta t’rrebta gjithÍkund ka ra, Me faqe t’bardhÍ gjithmonÍ asht da. Por sot, Shqypni, pa m’thuej si je? Po sikur lisi i rrxuem pÍrdhe, Shkon bota sipri, me kambÍ, t’shklet E nji fjalÍ t’ambÍl askush s’ta flet. Si mal me borÍ, si fushÍ me lule Ke pas qenÍ veshun, sot je me crule, E s’tÍ ka mbetun as em’n as besÍ; Vet e ke prishun pÍr faqe t’zezÍ.

11

100 Vjet Vargje Atdheut Shqyptar’, me vllazën jeni tuj u vra, Nder nji qind çeta jeni shpërnda; Sa thonë kam fe sa thonë kam din; Njeni:” jam turk”, tjetri:”latin” Do thonë: “Jam grek”, “shkje”-disa tjerë, Por jemi vllazën t’gjith more t’mjerë! Priftnit e hoxhët ju kanë hutue, Për me ju damun me ju vorfnue! Vjen njeri i huej e ju rri n’votër, Me ju turpnue me grue e motër, E për sa pare qi do t’fitoni, Besën e t’parëve t’gjith e harroni, Baheni robt e njerit t’huej, Qi nuk ka gjuhën dhe gjakun tuej. Qani ju shpata e ju dyfeqe, Shqiptari u zu si zog nder leqe! Qani ju trima bashkë me ne, Se ra Shqypnia me faqe n’dhe! E s’i ka mbetun as bukë as mish, As zjarm në votër, as dritë, as pishë; As gjak në faqe, as nderë ndër shokë, Por asht rrexue e bamun trokë! Mblidhniu ju vashza, mblidhniu ju gra, M’ata sy t’bukur q’dini me qa, Eni t’vajtojmë Shqypninë e mjere,

12

Qi mbet’ e shkrete pa em’n, pa nder; Ka mbet e veje si grue pa burrë, Ka mbet si nanë, qi s’pat djalë kurrë! Kujt i ban zemra m’e e lan’ me dekë Kët far trimneshe, qi sot asht mekë? Kët nanë të dashtun a do ta lamë, Qi njeri i huej ta shklasë me kambë? Nuk, nuk! Kët marre askush s’e do Ket faqe t’zezë gjithkush e dro! Para se t’hupet kështu Shqypnia, Me pushkë n’dorë le t’desë trimnia! Çoniu, shqyptarë, prej gjumit çoniu, Të gjithë si vllazën n’nji besë shtërngoniu, E mos shikoni kisha e xhamia: Feja e shqyptarit asht shqyptaria! Qysh prej Tivarit deri n’Preveze, Gjithkund lshon dielli vap’edhe rreze, Asht tok’ e jona, prind na e kane lanë Kush mos na e preki, se desim t’tanë Të desim si burrat që vdiqnë motit Edhe mos marrohna përpara Zotit.

100 Vjet Vargje Atdheut

Naim FRASHĂ‹RI U lind mĂŤ 25 maj 1846 nĂŤ FrashĂŤr-DangĂŤlli. Naimi ishte vĂŤllai i mesĂŤm i Abdylit dhe Samiut, bir i Halit dhe Emine FrashĂŤrit. MĂŤsimet e para i mori nĂŤ gjuhĂŤn turke-arabe-persiane te hoxha i fshatit, gjithashtu mĂŤsoi individualisht edhe nga vepra Hadikaja e Dalip FrashĂŤrit. Fshati zhvilloi te Naimi shpirtin meditues e skofiar dhe ndjenjĂŤn e humanizmit. Abdyli pas vdekjes sĂŤ tĂŤ atit, Naimin sĂŤ bashku me YsOODQs H YRJsO 6DPLXQ L VKSsUQJXO Qs -DQLQs SsU Ws YD]KGXDU PsVLPHW Qs gjimnazin "Zosimea". SĂŤmundja dhe lodhja e madhe ia keqĂŤsuan shĂŤndetin poetit, zemra e tĂŤ cilit pushoi sĂŤ rrahuri mĂŤ 20 tetor 1900, nĂŤ moshĂŤn 54-vjeçare, i zhuritur nga malli pĂŤr atdheun dhe me brengĂŤn qĂŤ s'e pa dot tĂŤ lirĂŤ. Krijimtaria e gjerĂŤ letrare e Naimit, me veprat poetike e didaktike, kap njĂŤ periudhĂŤ tĂŤ shkurtĂŤr prej 13 vjetĂŤsh (1886-1899). VetĂŤm nĂŤ vitin 1886 ai botoi veprat "BagĂŤti e BujqĂŤsia", "Vjersha pĂŤr mĂŤsonjtoret e para", "Histori e pĂŤrgjithshme" dhe poemĂŤn greqisht "DĂŤshira e vĂŤrtetĂŤ e shqiptarĂŤve", "E kĂŤndimit çunavet kĂŤndonjĂŤtoreja". MĂŤ 1885 botoi pĂŤrmbledhjen me vjersha SHUVLVKW 7HKDM\ODW ¸QGsUULPHW Ps ERWRL 'LWXULWs Ps /XOHW H verĂŤs", mĂŤ 1894 "Parajsa dhe fjala fluturake", mĂŤ 1898 "Historia e SkĂŤnderbeut" GKH 4HUEHODQs GKH Ps +LVWRULD H 6KTLSsULVs

‡ $7'+(8 ‡ O Atdhe! MĂŤ je i dashur sa mĂŤ s’ka MĂŤ je nĂŤnĂŤ, mĂŤ je motĂŤr, mĂŤ je vlla. Nga ç’ka rrotull mĂŤ i shtrenjti ti mĂŤ je, Je mĂŤ i miri nga çdo gjĂŤ qĂŤ ka ky dhe. Ty pĂŤrditĂŤ tĂŤ pat parĂŤ ime nĂŤnĂŤ, Dheu yt nĂŤ fund atĂŤ e pati ngrĂŤnĂŤ. NĂŤmĂŤruar t’i pat lulet syri i saj. Te ti lindi, te ti vdiq ajo pastaj. Ti i ke parĂŤ gjysh stĂŤrgjyshĂŤrit e mi, Edhe eshtĂŤrat tretur ua ke po ti. Nga ti, o shpirt-o kurrĂŤ s’qenĂŤ ndarĂŤ.

PranĂŤ teje patĂŤn qeshur, patĂŤn qarĂŤ. NĂŤna ime vdiq, ndaj ty tĂŤ kam sot nĂŤnĂŤ, NĂŤnĂŤ qĂŤ s’ke vdekje kurrĂŤ, faqehĂŤnĂŤ, Numri prapĂŤ nĂŤ vend mbetet kurdoherĂŤ. Begatoje, o Zot, ti kĂŤtĂŤ vend! Epu njerĂŤzve tĂŤ tij ti mbroth e shend! Hi u bĂŤfshin gjithmon’ armiqtĂŤ e tij! Gas pĂŤrjetĂŤ paçin zotĂŤrit e tij! I begatĂŤ, i lulĂŤzuar qoftĂŤ ai, NjĂŤ tĂŤ ardhme pastĂŤ plot me lumturi

13

100 Vjet Vargje Atdheut *-8+$ -21¸

14

Vëllezër shqipëtarë! Të prekim urtësinë, Të zëm’ udhën e mbarë, Të ngjallim Shqipërinë.

O burra, shqipëtarë, Të marrim dituritë, Se s’është koh’e parë, Tani lipsetë dritë.

Shqipëria ka qënë Edhe po do të jetë, Po sot në ditët tënë Të metë të mos ketë.

Të shkruajm’ gjuhën tënë, Kombinë ta ndritojmë, Gjithë ç’është e ç’ka qënë Ngadalëzë ta msojmë.

E ka nderuar zoti Gjithnjë Shqipërinë, Ish fort mirë qëmoti, Do bëhet dhe taninë.

pa shihni ç’gjuh’ e mirë! Sa shije ka e hije, ç’e bukur’edh’e lirë, Si gjuhë perëndie.

Sa ishte trimëria N’atë kohë të vjetrë, Kish emrë Shqipëria, Sa s’kish nonjë vënt tjetrë.

Shum’e bardhë kjo ditë Për gjithë shqipëtarët, Do na sjellë një dritë, Që s’e kishin të parët.

Sa burra kordhëtarë Ka nxjerrë Shqipëria Më pastaj e më parë, Q’i shkruan istoria!

Kjo dritë do na bjerë Të gjitha mirësitë Dhe gjithë do t’i ngrerë Dëmet e marrëzitë.

Ajo ish koh’ e zjarrtë Dhe kish mundime tepër, Po sot pendë dhe kartë Na duhet, nukë tjetër.

Si lum kush zë të mbjellë, Lum kush vë këtë pemë! Se kjo ka për të pjellë, S’mbulohetë me remë.

100 Vjet Vargje Atdheut

Filip SHIROKA U lind nĂŤ ShkodĂŤr mĂŤ 1859. Aty kreu edhe shkollĂŤn LWDOLDQH Ws T\WHWLW 1s NRKsQ H /LGKMHV 6KTLSWDUH Ws Prizrenit ishte njĂŤ ndĂŤr pjesĂŤmarrĂŤsit e saj. Filipi pĂŤrfundoi shkollĂŤn françeskane tĂŤ ShkodrĂŤs. MĂŤ vonĂŤ punoi si libralidhĂŤs. NjĂŤri nga mĂŤsuesit e WLM LVKWH SRHWL DUEsUHVK /HRQDUGR 'H 0DUWLQR 1923), ndikimi i tĂŤ cilit ndjehet nĂŤ vargjet e ShirokĂŤs. 9GLT Qs %HMUXW Ws /LEDQLW Ps PH PDOO H GDVKXUL pĂŤr atdheun, me dĂŤshirĂŤn qĂŤ tĂŤ varroset nĂŤ Varrezat e Rrmajit ku kishte varrin e babĂŤs e nĂŤnĂŤs sĂŤ dashtun. Poema e parĂŤ e botuar ishte “All’Albania all’armi, all’armi!â€? (NĂŤ ShqipĂŤri, nĂŤ armĂŤ, nĂŤ armĂŤ!). Botoi vĂŤllimin me titullin “Zani i zemrĂŤsâ€?, TiranĂŤ 1933. PoezitĂŤ mĂŤ tĂŤ njohura janĂŤ “Shko dallĂŤndysheâ€? dhe “DallĂŤndyshe ejaâ€?.

‡ 6+.2 '$//¸1'<6+( ‡ Udha e mbarĂŤ se erdh pranvera, shko, dallĂŤndyshe tue fluturue, prej Misirit n’dhena tjera, fusha e male tue kĂŤrkue; n’Shqipni shko, pra, fluturim, shko nĂŤ ShkodĂŤr, n’qytetin tim. ShĂŤndet prej meje tĂŤ m’i falĂŤsh saj shpisĂŤ vjetĂŤr ku kam le, me ato vende rreth t’pĂŤrfalesh, ku kam shkue kohĂŤn e re; atje shko, pra, fluturim, fal me shndet qytetit tim.

Me ato male, me ato kodra, me ato prroje rreth t’pÍrfalesh n’ato fusha qÍ m’ka Shkodra tÍ lulzueme, aty t’ndalesh; tue kndue me ambÍlcim, fal me shndet qytetit tim. T’mujsha dhe un’ me fluturue dojsha dhe un’ me u nisÍ me ty, dojsha n’ShkodÍr me kalue, m’e pa prap at’vend me sy! Por... ti shko atje... fluturim e ti qajma fatin tim.

15

100 Vjet Vargje Atdheut 6, 32 35,6+(7 *-8+$ 6+4,3( Gjyshat tonë, eh paçin dritë! Njerz koktrashë, kurgja s’kanë dijtë: Jan kenë t’hutuemun!...

Veramente, n’shkolla t’hueja me kenë me studiue dhe grueja, kish me u ndritë il popolo,

Ata t’mjerët s’kan dijtë athera, as buon giorno, as kalispera, as sabah sherif teheir-ollsun!

Se n’dhe t’huej asht rispettata, grueja asht emancipata, nuk asht schiava e burrave!...

Na sot jem për t’u lavdue, dijmë me folë, me bisedue nga mendja jem holluemun!

Dhe kah ana e Toskenis ku janë shkollat e Greqis, çud asht me i ndigjuemun;

Çojmë n’dhe t’huej djalin m’u msue, kombin tonë m’e përparue, dhen tonë m’e nderuemun;

Atje Toskat t’thotë gjithehera: mirëmbrëma, kalimera si ta kam, kalla mu ise?!

Rri n’shkollë djali pesë - gjashtë vjet, kur vjen n’Shkodër, shqyp nuk flet, Shqypen ka harruemun!!!!

Thuej: ç’po bahet nga Greqija? T’thotë: atje është elefterija, bota është e gëzuarë!!!

Kur flet shqyp, asht çud m’e ndi Gjys-për-gjys tue e përzi me fjalt t’gjuhve t’hueja!...

Nga Jakova e nga Pesrendi, n’Stara Serbia(?!) ku i kishteni msohet n’shkolla t’serbëve,

Thotë: me thanë la verita ktu në Shkodër sot diçka janë civilizuemun...

Tue folë shqyp t’thotë me pahir: si je brate, nadja e mirë, dobro utro, kakoti?...

La gioventu ka studiue di me folë, me ragionue po m’vjen mirë: bravissimo!

E kshtu gjuha po shëmtohet, dhe kshtu kombi po mjerohet nga shkollat e hueja!...

16

100 Vjet Vargje Atdheut

Ndre MJEDA U lind mĂŤ 1886, nĂŤ ShkodĂŤr nĂŤ njĂŤ familje tĂŤ varfĂŤr. Kreu shkollĂŤn fetare nĂŤ ShkodĂŤr, pastaj mĂŤ 1899 ndoqi kurs pedagogjik nĂŤ Valenci dhe KraljevicĂŤ. MĂŤ 1884-studion nĂŤ Fakultetin Filozofik nĂŤ RomĂŤ dhe teologjinĂŤ nĂŤ degĂŤn e Krakovit. MĂŤ 1902-themelon shoqĂŤrinĂŤ “Agimiâ€?. Merr pjesĂŤ nĂŤ Kongresin e OrientalistĂŤve nĂŤ RomĂŤ. MĂŤ 1908 ĂŤshtĂŤ pjesĂŤmarrĂŤs nĂŤ Kongresin e Manastirit. MĂŤ 1916, anĂŤtar i Komisionit letrarĂŤ nĂŤ ShkodĂŤr. GjatĂŤ viteve 1920-24 ishte deputet i Parlamentit tĂŤ ShqipĂŤrisĂŤ,1930–profesor i shqipes nĂŤ ShkodĂŤr. Vdes: 1937 nĂŤ ShkodĂŤr. Veprat letrare: ‡ -XYHQLOLD SsUPEOHGKMH SRHWLNH 9MHQs ‡ /LVVXV SRHPs 6KNRGsU ‡ /LULD SRHPs 6KNRGsU ‡ Scodra (poemĂŤ, ShkodĂŤr) 1939. 9HSUDW VKNHQFRUH 3DODWDOHW Qs JMXKsQ VKTLSH /HLGHQ KĂŤndime pĂŤr shkollat e para tĂŤ ShqypnisĂŤ. ‡ 3RHWsW H PsGKHQM Ws ,WDOLVs ‡ ShkollĂŤ e jetĂŤ (antologji, ShkodĂŤr) 1934. ‡ Dromca toponomastike 1936. ‡ Fjalorth i ri 1942.

‡ *-8+$ 6+4<3( ‡ PÍrmbi za qÍ lshon bylbyli, gjuha shqipe m’shungullon; pÍrmbi er’ qÍ jep zymbyli, pa da zemrÍn ma ngushllon.

Nji kto gjuhÍ qÍ jam tue ndie, jan’ tÍ bukra me themel por prap’ kjo, si diell pa hije, pÍr mue t’tanave iu del.

NdĂŤr komb’ tjera, ndĂŤr dhena tjera, ku e shkoj jetĂŤn tash sa mot, veç pĂŤr ty m’rreh zemra e mjera e prej mallit derdhi lot.

Ku n’breg t’Cemit rritet trimi me zbardh, Shqipe, zanin tand, e ku Drinit a burimi qÍ shpÍrndahet kand e kand.

17

100 Vjet Vargje Atdheut Geg’ e tosk’, malsi, jallia jan’ nji komb, m’u da, s’duron; fund e maj’ nji a Shqipnia e nji gjuh’ t’gjith’ na bashkon.

Por me gjuhë kaq t’moçme e mjera si nj’bij’ kjo që pa prind mbet: për t’huej t’mbajshin dhenat tjera, s’t’kishte kush për motër t’vet.

Qoftë mallkue kush qet ngatrrime ndër kto vllazën shoq me shoq, kush e dan me flak’ e shkrime çka natyra vet’ përpoq.

E njat tok’ që je tue gzue, e ke zan’ tash sa mij’ vjet, shqiptaria, që mbet mblue sot nën dhe, edhe shqip flet.

18

100 Vjet Vargje Atdheut

Andon Z. ÇAJUPI U lindi mĂŤ 1866, nĂŤ Sheper tĂŤ ZagorisĂŤ-GjirokastĂŤr, nĂŤ njĂŤ familje fshatare. Shkollimin fillor e kreu nĂŤ shkollĂŤ greke, tĂŤ mesmen nĂŤ kolegj fetar- Aleksandri, pastaj studimet nĂŤ Fakultetin e DrejtĂŤsisĂŤ-nĂŤ GjenevĂŤ. 1893-kthehet nĂŤ KavallĂŤ, pastaj shkon nĂŤ Egjipt. MĂŤ 1898-u paraqit nĂŤ gazetĂŤn “ShqipĂŤriaâ€?-Bukuresht ku trajton çÍshtjen e alfabetit tĂŤ pĂŤrbashkĂŤt pĂŤr shqiptarĂŤt. MĂŤ 1919 shkruan memorandum te shoqĂŤria shqiptare “Misiriâ€? drejtuar KonferencĂŤs PaqĂŤsore tĂŤ VersajĂŤs. Vdes mĂŤ1930, nĂŤ Helipolis- Kajro. Veprat letrare: 1898- Duke kĂŤrkuar njĂŤ alfabet(artikull); 1902-Baba Tomorri (pĂŤrmbledhje poetike, Kajro); –bĂŤn kthesĂŤ nĂŤ letĂŤrsinĂŤ shqiptare prej romantizmit nĂŤ realizĂŤm; 1908-Konstitucioni nĂŤ Turqi (artikull, Kajro);1914-Klub i Selanikut (artikullSDPIOHW (JMLSW 3sUUDOOD SsUNWKLP +HOLSROLV (JMLSW /XOHW H Hindit(pĂŤrkthim, Kajro). Vepra tĂŤ botuara nga tjerĂŤt: 1937-Pas vdekjes (komedi, Kajro); 1937-Burri dheut(tragjedi, Kajro). 'RUsVKNULPH Ws KXPEXUD 'HW\UD GUDPs .sQJs H YDPH YMHUVKD SsU / ,, %RW

‡ 75,0 , 6+4,3¸5,6¸ ‡ Kush ka qenĂŤ trim njĂŤ herĂŤ? Aleksandr’ i Math i vjerĂŤ, Pirrua me shokĂŤ tĂŤ tjerĂŤ nĂŤ ShqipĂŤri kanĂŤ lerĂŤ, Po nga tĂŤ gjithĂŤ m’i zoti, – SkĂŤnderbeu Kastrioti. O mbret i dashur, ku je? Ku je, more SkĂŤnderbe? Si duron ti nĂŤnĂŤ dhe? Nuk tĂŤvjen keq pĂŤr ne?

QĂŤ ditdnĂŠ, qĂŠ ‘na le, vendi yn’ u be raje’)... TĂŤ lutemi dit’ e nate, n’ate jete ku ke vate, dĂŤrgona shpresĂŤ e uratĂŤ tĂŤ mos rrojmĂŤ si gratĂŤ... TĂŤ ngrihemi tĂŤ lĂŤftojmĂŤ, (armiqtĂŤ)Turqit t’i dĂŤbojmĂŤ, ShqipĂŤrinĂŤ ta shpĂŤtojmĂŤ Dhe lir’ e me nder tĂŤ rrojmĂŤ.

19

100 Vjet Vargje Atdheut 0¸0¸'+(8

.8 .(0, /(5¸

Mëmëdhe quhet toka ku me ka rënduar koka, ku me ka dashur mëm’ e atë, ku me njeh dhe gur’ i thate, ku kam pasure shtëpinë, ku kam njohur perëndinë, stërgjyshet ku kanë qënë dhe varret qe kane vene, ku jam rritur me thërrime, ku kam folur gjuhen time, ku kam fis e ku kam fare, ku kam qeshur ku kam qare, ku rroj me gaz e me shprese, ku kam dëshirë te vdes.

Në ç’vend kemi lerë? Ku na bëjnë nderë? - Në Shqipëri. Po njeriu vete, cilët do në jetë? - Do vend’ e tij. Ku i duket balta më e ëmbël se mjalta? - Në vend te tij. Ku munt të gëzojë dhe me nder të rrojë? - Në Shqipëri. Përse të punojë dhe të lakmojë? - Për vend’ e tij.

20

100 Vjet Vargje Atdheut

Gjergj FISHTA U lind nÍ fshatin e vogÍl FishtÍ tÍ ZadrimÍs, mÍ 23 WHWRU -HWsQ H ILOORL VL EDUu 3RU VKXPs VKSHMW NXU ishte 6-vjeçar zgjuarsia e tij i bie nÍ sy famullitarit tÍ fshatit, i cili e dÍrgon nÍ Seminarin Françeskan tÍ ShkodrÍs. MÍ 1880, kur hapet seminari nÍ Troshan, ai vijon nÍ kÍtÍ shkollÍ. KÍtu ai shfaqi trillin poetik. MÍ 1886 dÍrgohet pÍr studime nÍ BosnjÍ. Vitin e parÍ e kaloi nÍ GuçjagorÍ afÍr Travnikut. MÍsimet filozofike L PRUL Qs NXYHQGLQ H 6XWLGNsV QGsUVD DWR WHRORJMLNH Qs NXYHQGLQ H /LYQRV 7s NsVDM kohe janÍ edhe "Ushtrimet e para poetike". MÍ 1908 u zgjodh Kryetar i komisionit Ws $OIDEHWLW 0DQDVWLU Ps WKHPHORQ .RPLVLQs /HWUDUH PH / *XUDNXTLQ Ps ERWRKHW UHYLVWD Œ+\OOL , 'ULWsV§ Ps *MLP §,OO\ULFXP§ 6KNRGsU 1MLKWH +RPHULQ 9LUJMLOLQ 'DQWHQ ,VKWH SMHVsPDUUsV Qs .RQIHUHQFsQ 3DTsVRUH Ws 3DULV $VDPEOHQs H .RPEHYH Ws %DVKNXDUD Qs 1MX -RUN $WKLQs Bukuresht-1931, Stamboll-1913. Vdiq mÍ 30 dhjetor 1940. Veprat letrare: /DKXWD H 0DOFLVs YHSsU HSLNH PH NsQJs $Q]DW H 3DUQDVLW VDWLUs 1907; Pika Voeset (ose Vallja e Parrizit) 1909; Mrizi i zanave (vepÍr epike) 1913; Gomari i Babatasit (satirÍ) 1922; Shqiptari i gjytetnuem (melodramÍ) 1911; 9OOD]QLD GUDPs 6KsQ / *RQ]DJD PHORGUDPs -XGD 0DNDEH WUDJMHGL ,ILJMHQLD Qs $XOOL WUDJMHGL 0RMVL *ROHPL H 'HOL &HQD YHSsU epike); PoemÍ pÍr Skenderbeun (sipas Barletit).

‡ *-8+$ 6+4<3( ‡ Porsi kanga e zogut t’verÍs, qi vallzon n’blerim tÍ prillit; porsi i ambli flladi i erÍs, qi lmon gjit e drandofillit; porsi vala e bregut t’detit, porsi gjama e rrfes zhgjetare, porsi ushtima e nji termetit, ngjashtu a’ gjuha e jone shqyptare. Ah! po; a’ e ambel fjala e saje, porsi gjumi m’nji kerthi, porsi drita plot uzdaje,

porsi gazi i pamashtri; edhe ndihet tue kumbue; porsi fleta e Kerubimit, ka’i bien qiellvet tue fluture n’t’zjarrtat valle t’ameshimit. Pra, mallkue njai bir Shqyptari, qi kete gjuhÍ tÍ Perendis’, trashigim, qÍ na la i Pari, trashigim s’ia len ai fmis; edhe atij iu thaftÍ, po, goja, qÍ pÍrbuzÍ kÍtÍ gjuhÍ hyjnore;

21

100 Vjet Vargje Atdheut qi n’gjuhë t’huej, kur s’asht nevoja, flet e t’vetën e len mbas dore. Në gjuhë shqype nanat tona shi prej djepit na kanë thanun, se asht një Zot, qi do ta dona; njatë, qi jetën na ka dhanun; edhe shqyp na thanë se Zoti për shqyptarë Shqypninë e fali, se sa t’enden stina e moti, do ta gzojn kta djalë mbas djali. Shqyp na vete, po pik’ ma para, n’agim t’jetës kur kemi shkue, tue ndjeke flutra nëpër ara, shqyp ma s’pari kemi kndue: kemi kndue, po armët besnike, qi flakue kanë n’dorë t’shqyptarëvet, kah kanë dekë kta për dhe t’t’Parvet. Në këtë gjuhë edhe njai Leka, qi’i rruzllim mbretnin s’i a, xuni, në këtë gjuhë edhe Kastriota

22

u pat fole njatyne ushtrive, qi sa t’drise e diellit rrota, kanë me kêne ndera e trimnive. Pra, shqyptare çdo fes qi t’jini, gegë e toskë, malci e qyteta, gjuhën t’uej kurr mos ta lini, mos ta lini sa t’jetë jeta, por për tê gjithmonë punoni; pse, sa t’mbani gjuhën t’uej, fisi juej, vendi e zakoni kanë me u mbajtë larg kambës s’huej, Nëpër gjuhë shqype bota mbarë ka me ju njohtë se ç’fis ju kini, ka me ju njohtë për shqyptarë; trimi n’za, sikurse jini. Prandaj, pra, n’e doni fisin, mali, bregu edhe Malcija prej njaj goje sod t’brohrisim: Me gjuhë t’vetën rrnoftë Shqypnia!

100 Vjet Vargje Atdheut

Aleksandër S. DRENOVA (ASDRENI) Poet i shquar, publicist dhe veprimtar patriot e demokrat. U lind më 1872 në Drenovë-Korçë në një IDPLOMH Ws YDUIsU IVKDWDUH , PEHWXU MHWLP X GHW\UXD të braktiste shkollën e mesme dhe të mërgonte në Rumani më 1889. Mori pjesë gjallërisht në përpjekjet e kolonisë së shqiptarëve të Bukureshtit në luftën për çlirimin kombëtar dhe u shqua si veprimtar i saj. Vëllimin e vet të katërt Kambana e Krujës nuk e botoi dot me gjallje. Në vjershat e viteve të fundit të jetës përshëndeti ngadhënjimin e revolucionit popullor në Shqipëri. Vdiq më 1947 në Drenovë. Veprat letrare “Rreze dielli”, “Ëndrra e lotë”, “Zëri i kryengritësve”, “Krerëve tradhëtorë”, “Çpërblimi”, “Shqipëria më 1914”, “Burri i dheut”, “Hymni i festës”, “Fisnikët e Shqipërisë”, “Republika shqiptare”, “Trashëgimi”, “Kambana e Krujës”. Me vite jam larguar,

+,01, , )/$085,7 Rreth flamurit të përbashkuar, me një dëshirë e një qëllim, të gjithë atij duk’iu betuar të lidhim besën për shpëtim.

Se Zoti vetë e tha me gojë që kombe shuhen përmbi dhe, po Shqipëria do të rrojë, për të, për të, luftojmë ne!

Prej lufte veç ai largohet që është lindur tradhëtor, kush është burrë, nuk frikohet, po vdes, po vdes si një dëshmor!

O flamur, flamur, shenj’ e shtrenjtë tek ti betohemi këtu, për Shqipërinë, atdheun e shtrenjtë, për nder’ edhe lavdimn e tu.

Në dorë armët do t’i mbajmë, të mbrojmë atdheun në çdo kënd, të drejtat tona ne si ndajmë; këtu armiqët s’kanë vend.

Trim, burrë quhet dhe nderohet atdheut kush iu bë therror. Përjetë ai do të kujtohet mbi dhe, nën dhe si një shenjt!

23

100 Vjet Vargje Atdheut , '$6+85 $7'+( i dashur Atdhe, por nuk të kam harruar, se shumë i ëmbël je. Kjo zemra më këndon për ty, o Shqipëri, por prapë më lëngon, se je në varfëri. Të fala të dërgoj, këndej ku jam Atdhe, gjithnjë po të kujtoj, se birin tënd më ke.

24

6$ 7¸ '8$ 6+4,3¸5, Sa të dua, o Shqipëri, sa me mall ndiej e sa dëshirë, për ty gaz e dashuri mu në zemër më ka mbirë! Se për mua, o Atdhe, je një lule aq e vyer, sa nuk gjendet përmbi dhe shpirtin tim për të ushqyer!

100 Vjet Vargje Atdheut

Fan Stilian NOLI 8 OLQGL Qs ,EULN 7HSH Qs (GUHQH Ws 7XUTLVs Ps MDQDU 1882. Shkollimin fillor e kreu nĂŤ shkollĂŤ greke, gjimnazin nĂŤ Keshan, studimet e filozofisĂŤ i filloi nĂŤ AthinĂŤ por nuk i mbaroi. NĂŤ vitin 1908, shkon nĂŤ AmerikĂŤ studion historinĂŤ nĂŤ U.Harvard deri mĂŤ 1912, mĂŤ vonĂŤ shugurohet prift dhe angazhohet pĂŤr ndarjen e KishĂŤs Ortodokse Shqiptare nga ajo greke qĂŤ njihet nga Patriarkana e Konstantinopolit mĂŤ 1937. Studion muzikĂŤn nĂŤ Konservatorin H 1MX ,QJOHQGLW 0s WHPs GLSORPH SDW SRHPsQ VLPIRQLNH 6FDQGHUEHUJ Vdes mĂŤ 1965. Veprat letrare ,VUDHOLWs GKH )LOLVWLQs GUDPs DNWHVK 3XQXDU G\ KHUs +LVWRULD H SkĂŤnderbeut (prozĂŤ) 1921 dhe 1947; Autobiografia (anglisht, shkrim nĂŤ prozĂŤ) 1960; Albumi (vĂŤllim poezish) 1947. PĂŤrkthimet: veprat e klasikĂŤve dhe humanistĂŤve botĂŤrorĂŤ si: Martesa me pahir0ROLHUL 9DQLQD 9DQLQL 6WHQGDOL QRYHOs $UPLNX L SRSXOOLW ,E]HQ GUDPs =RQMD ,QJUD H 2VWURWLW ,E]HQ GUDPs 2WHOOR 6KHNVSLUL WUDJMHGL -XO &H]DUL 6KHNVSLUL (tragjedi); Hamleti-Shekspiri (tragjedi); Makbethi-Shekspiri (tragjedi); Don Kishoti-Servantesi (roman).

‡ 6+3(//$ ( '5$*2%,6¸ ‡ (Elegji pĂŤr Bajram Currin) Kur tufani e ç’thuri fenĂŤ, Kur tirani e kĂŤrrusi atdhenĂŤ, Mi njĂŤ breg tĂŤ DragobisĂŤ Priret Flamur’ i lirisĂŤ.

Vendi dridhej, ay mbeti Se s’tronditej nga tÍrmeti. Div drangoj i DragobisÍ, Trim tribun i VegjÍlisÍ.

Atje nisi, atje mbaroj, Atje krisi, atje pushoj, Rrufe-shkab’ e MalÍsisÍ, NÍ njÍ shkÍmb tÍ DragobisÍ.

O Bajram, bajrak i gjalle, More nam me gjak ne balle, Te njÍ shpell’ e DragobisÍ, Yll i rrall’ i burrÍrisÍ.

25

100 Vjet Vargje Atdheut Thon’ u-shtri e thon’ u-vra, Po ti s’vdiqe, or Baba, As te shkëmb’ i Dragobisë, As te zemr’ e Djalërisë. As je vrar’ e as po vritesh Legjendar Ante po rritesh. Dithiramb i Dragobisë, Tmerr, panik i mizorisë. Me Zjarr Shenjt u-ndrit kjo shpellë. Gjer ne qiell u-ngrit Kështjellë Për çlirimn’ e Shqipërisë Katakomb’ e Dragobisë.

+<01, , )/$085,7 O Flamur gjak, o Flamur shkabë, O vent e vatr’, o nën’ e babë, Lagur me lot, djegur me flagë, Flamur i kuq, Flamuri i zi! Fortese shkëmbi, tmerr tirani, S’te tremp Romani, as Veneciani, As Serp Dushani, as turk Sulltani, Flamur i math per Vegjeli Flamur që lint Shën Konstandinin, Pajton Islamn’ e Krishterimin, Çpall midis feve vllazërimin, Flamur bujar për Njerëzi. Me Skënderben’ u lavdërove Dhe në furtun’ i funtmi u shove Me Malon prapë lart vrapove, Yll i pavdekur për Liri. Sa shpesh pastaj përdhe u shtrive Me zjarr e zi u ndeze, u nxive, Po çdo mizor me shpat’ e grive, O fushëkuq, o shkabëzi! Përpjetë prije Shqipërinë, Përlintja shpirtin dhe fuqinë, Diell për vllanë, yrnek për fqinë. Për botën ëndërr’ e qiell i ri!

26

100 Vjet Vargje Atdheut

Risto SILIQI U lind nĂŤ ShkodĂŤr, mĂŤ 1882, nĂŤ familjen e njĂŤ bukĂŤpjekĂŤsi. Vijoi shkollĂŤn fillore serbe nĂŤ ShkodĂŤr dhe mĂŤ pas shkollĂŤn qytetĂŤse turke – Ruzhdijen. , QGMHNXU QJD SXVKWXHVLW WXUT SsU YHSULPWDUL atdhetare, arratiset bashkĂŤ me tre vĂŤllezĂŤrit e tij nĂŤ CetinĂŤ tĂŤ Malit tĂŤ Zi, ku punoi si kuzhinier, kamerier etj. Aty kreu edhe shkollĂŤn e mesme. /LEUL ÂŚ3DVT\UD H GLWsYH Ws SsUJMDNVKPH§ H ERWXDU Qs Trieste mĂŤ 31 korrik 1912, pak kohĂŤ para shpalljes sĂŤ pavarĂŤsisĂŤ, kishte 176 faqe, 20 proza dhe 28 poezi. PoezitĂŤ e Siliqit janĂŤ tĂŤ frymĂŤzuara nga qĂŤndresa heroike e popullit shqiptar, heroizmin e treguar gjatĂŤ kryengritjeve, duke hedhur kushtrimin pĂŤr luftĂŤ deri nĂŤ fitore. Vdiq mĂŤ 1 maj 1936 nĂŤ ShkodĂŤr.

‡ 0%$6 /8)7,0,7 1¸ .2629¸ ‡ Pushka plasi, u dha kushtrimi, Pollaba u dridh nĂŤn kĂŤmbĂŤ. Kaçanikun e mbloi timi, Derdhet gjaku pĂŤr gjith pllambĂŤ!

Gzou, gzou Budakova Me Hasan-Hysen uzdajÍ: Azijati ra ndÍr prova, Nuk po din se kah t’ia mbajÍ!

Isa Begu Buletina Bir i ndjerÍs KosoveshÍ, Mbi halldupa, mbi stÍrvina Nget e shklet me shpatÍ çveshÍ!

Dridhet toka prej duhisÍ, N’gjak po lahen gur e dhe, Fatosat e ShqyptarisÍ Po luftojn’ porsi rrufe.

Kah Prishtina, kah Peshteri Topi, pushka po kĂŤrset; Trim i rrallĂŤ Idriz Seferi Para djelmve ban gajret.

Lot po derdh Sulltan Mehmeti I PÍrkulun n’vend u struk; E, turpnue, Hyrijeti Mu tu kpucÍt ndej kacuk!

27

100 Vjet Vargje Atdheut

28

Shef i mjeri se u nguti Me tradhti me shkel’ Shqypninë, Xhavit Pasha e Turguti Ia turpnuenë ushtërinë!

Valle Zanat Shqypëtare Dalin Sharit e gëzojnë, Mbledhin lule, gemba e bare, Po punojnë e po këndojnë.

Mjekrrën zhgul Mahmud Shefketi! E tuga e xu në fyt, Sa ushtria qi i mbeti, Dhe Hyrjeti mbet pa fryt!

Punojnë, ehu, falë u kjosha, Po qindisin si kunorë: Me kunorue sa fatosa, Sa Fatosa, sa Dëshmorë!

100 Vjet Vargje Atdheut

Ali ASLLANI U lind mĂŤ 28 nĂŤntor tĂŤ vitit 1884 nĂŤ VajzĂŤ tĂŤ VlorĂŤs. 1s 9ORUs NUHX VKNROOsQ ILOORUH Qs -DQLQs VKNROOsQ H mesme, gjimnazin “Zosimeaâ€? nĂŤ vitin 1888. NĂŤ fillim VWXGLRL PMHNsVL SRU SDVWDM YD]KGRL ,QVWLWXWLQ H /DUWs tĂŤ Shkencave politiko-shoqĂŤroro-administrative nĂŤ Stamboll. Pas shkollĂŤs kreu stazhin nĂŤ prefekturĂŤn H -DQLQsV 1s YLWLQ ]sYHQGsVRL SsU WUH PXDM QsQSUHIHNWLQ H 'HOYLQsV GKH X NWK\H SsUVsUL Qs -DQLQs Vdiq nĂŤ TiranĂŤ nĂŤ 20 dhjetor 1966. Veprat letrare U bĂŤ i njohur me poemĂŤn "Hanko-Halla" qĂŤ u botua nĂŤ vitin 1942. NdĂŤr librat e botuar nĂŤ vitet 1960-66 pĂŤrmendim: "Vidi-vidi pĂŤllumbeshĂŤ" (1960), "ShqipĂŤria kryesorja" (1961), "Vajzat dhe dallĂŤndyshet" (1964), "Kur merr zjarr rrufeja" (1966), pas vdekjes iu botua "Poezia shqipe" 1973. Ă‹shtĂŤ autori i kĂŤngĂŤs sĂŤ njohur "Vlora, Vlora".

‡ 9/25$ 9/25$ ‡ Jam vlonjat e jam vlonjat, e kam shkabÍn mÍm’ e atÍ, shkaba trime dykrenore fron’ e saj e ka nÍ VlorÍ! Vlora, Vlora, Vlora, Vlora, rroki armÍt, bÍja forra! Vlora trime shqipÍtare si rob jetÍn s’e do fare, a do mbetet ShqipÍri, a do bÍhet tym e hi!

Vlora, Vlora, Vlora, Vlora, rroki armÍt, bÍja forra! Jam vlonjat e jam burrÍ, s’duron burri zgjedhÍ kurrÍ, jam vlonjat e si vlonjat di bÍj luftÍ me tÍ shtat’! Vlora, Vlora, Vlora, Vlora, Bjeri, moj, t’u lumtÍ dora! Jam vlonjat dhe trim me besÍ, rreth flamurit di tÍ vdesÍ, a me hir a me pahirÍ doemos do rroj i lirÍ!

29

100 Vjet Vargje Atdheut ,60$,/ 4(0$/, (Vjershë e pa botuar, shkruar e kënduar ditën që erdhi Ismail Qemali në Vlorë i vdekur)

Mbyllur det’ edhe stere Kush do pyes? ... edhe përse? kush pyet për Shqipërinë, Rreth me male një shkretinë E pa zë dhe e pa zotë Vetëm vlente për një botë Që të bënej ndonjë ditë, Një thërrime një kafshitë Për atë e për këtë, Vleft’e saja hë për hë, Dele dajos........ Kur nji ditë, Vjen e çfaqet një Profitë; Ish nji plak i bardhë borë, Nji bajrak me zok në dorë; Çan tokë e çan detë Si i çan rrufeja retë; Edhe zbriti mu atje Ku i than nga se për se Po atje në atë vëndë, Dy të prishurit na mëndë, Jo që nuk i than “miserdhe” Po i than dhe “shko nga erdhe!” Plaku gjorë e plaku mjerë, Ku do vejë e ku do bjerë, Nëpër erë e nëpër shira Nëpër gropa me shëllira? Iku ditë e iku natë I mungon dhe buk’ e thatë; Edhe buka i mungonte, Vëtan zêmra i valonte. Si ish baltë, këmba kridhej, Si ish plakë, trupi dridhej, Andej ruhej nga armiku, Këtej ruhej nga i ligu. Mirpo plaku bëri krahë; Kaloj male, kaloj brigje, Kaloj pellgje të pa vahë, Kaloj pyje të pa shtigje Syr’ i tija një yll shihte Dita yllin po e fshihte.

30

Plaku iku, iku, iku Pas ca dite një mëngjes, Kur dëgjon një zë kikiku, Një qytet i gjithë u ndes. Ish një vend, një vend i lirë Që në gjuhën më të mirë Që në gjuhën e Asllanit, I thon vëndi i jataganit; I thon Vlon’ e i thon Vlorë Ku Shqiponja dy krenorë, Gjeti gjithë ata që deshi, Djem baroti, djem arbreshi, Me besë burri armatosur, Trimëri që s’ka të sosur, E kush ishte ai plakë? E kush ishte ajo flakë? Si një yll që është këputur Në një arqe brenda futur, Na harriti.... Kuje sotë Nuk na erdhi si e deshëm, Po në dhe se fusëm dotë Pra në zêmra do t’a ngjeshim. Dhe aty do rroj sa malet Shpirti tija nuk do falet Nuk do falet po si Dielli, Ku bashkohen det e qielli, Atje shuhet ashtu duhet, Qarko botës zë e muhet; Mirpo dielli dhe atëherë, Shkrep dhe shtie mbi të tjerë; Dielli mbet gjithnjë Diell, Kurdoherë me kokë në qiellë, Edhe Plaku këtë ditë, Si njeri mbaroi jetë Mir po Plaku i vërtetë Ish Profit dhe mbet Profit; Dhe qëndron ashtu si ishë; Do mbaj emrin si e kishë; Emr’i tija i vërtetë; Esht Nëntor njëzet’ e tet

100 Vjet Vargje Atdheut

HafĂŤz ALI-KORÇA U lind nĂŤ KorçÍ mĂŤ 1874 dhe vdiq nĂŤ KavajĂŤ mĂŤ 1957. Midis hoxhallarĂŤve tĂŤ pĂŤrndjekur nga pushtuesit, fanatikĂŤt dhe komunistĂŤt, pĂŤr idetĂŤ, pikĂŤpamjet dhe YHSULPWDULQs H W\UH sVKWs GKH +DIs] $OL .RUoD , UULWXU nĂŤ njĂŤ mjedis patriotik, fetar e kulturor korçar tĂŤ pastĂŤr, ai u brumos me bindje dhe parime bazĂŤ, qĂŤ e ngritĂŤn lart emrin e tij. Veprat letrare 7UHTLQG H WUL IMDOsW H ,PDP $OLXW +LVWRULD H VKHQMW GKH NDWsU KDOLIsW 0HYOXGL VKTLS -XVXIL PH =HOLKDQs $EHWDUH $OIDEHWL DUDELVKW 1914; Muslimanija, 1916; Gramatika dhe syntaksa, Shqip-Arabisht, 1916; Shtat ĂŤndrrat e ShqipĂŤrisĂŤ, 1924; Bolshevizma çkatrrim i njerĂŤzimit, 1925; Kur’ani i MadhĂŤnueshĂŤm e thelbi tij, 1926; Gjylistani (TrĂŤndafilishtja), e Sa’adiut, 1925; Rubaijjati (Katroret) e Umer Khajjamit, 1930‌

‡ 9$-7,0(7 ( $7'+(87 ‡ (Kushtuar bombardimit tÍ DrenicÍs nga serbÍt nÍ Qershor 1924) MÍ s’tu nda zjarri, mÍ s’t’u nda flaka MÍ s’t’u nda vrasja, ndjekja, shuplaka, MÍ s’t’u nda therja, mbytja grabitja, MÍ s’t’u nda shtypja, vojtja, drobitja. Gra, burra, foshnja pÍr ditÍ vriten, Nga vendi vet zhveshur po qiten; Digjen katundet e pÍrvÍlohen, Ah, shpirti mÍ kÍputet, prej kujt s’ndalohÍn. U germadhove, u copÍtove, Krejt u trondite krejt u shkretove. Qani, vÍllezÍr, KosovÍn, qani! PÍr gjÍmÍzezÍn ca ditÍ zi mbani! QytetÍrimi ku ÍshtÍ vallÍ? PÍrse Europa nuk i sheh hallÍ? Si s’po dÍgjohet topi i shkretÍ?

Si s’shihet flaka q* del mbi retĂŤ? Si nuk dĂŤgjohet rĂŤnkimi i shpirtit? Pse s’kĂŤshillohet kombi gjakpirĂŤs? NĂŤ botĂŤ, thua, s’ngeli bamirĂŤs. Qysh u shurdhua bota e terĂŤ? S’shohin barbari gjer sot ç’ka berĂŤ Qani, vĂŤllezĂŤr, KosovĂŤn, qani! PĂŤr gjĂŤmĂŤzezĂŤn ca ditĂŤ zi mbani! Me top u shuan vĂŤllezĂŤrit tanĂŤ, Malet dhe fushat ndĂŤr gjak i lanĂŤ. I vranĂŤ, i shuan, i handakosĂŤn. NĂŤ vend tĂŤ tyre tjetĂŤr vĂŤndosĂŤn. Sa pasuri qĂŤ patĂŤn ua pĂŤrlanĂŤ. S’di me ç’tĂŤ drejtĂŤ dreqvet ia dhanĂŤ! MĂŤ digjet shpirti, kam shumĂŤ frikĂŤ, Se do t’i sosje kjo politikĂŤ, Fill shqiptari nuk do tĂŤ lenĂŤ? FatzijtĂŤ e gjorĂŤ ku do tĂŤ vejnĂŤ?

31

100 Vjet Vargje Atdheut Qani, vëllezër, Kosovën, qani! Për gjëmëzezën ca ditë zi mbani! Në ketë shekull kjo politikë Mrekulli, quhet e them pa frikë, Kjo politikë racëmbaruese Për ditë grin pleq, trima, nuse Kjo politikë lugate shtrigë Dhelpër dinake, kuçedër e ligë Faroj vëllezër me qindra mijë I madh i Vogël duhet ta dijë Fol, o moj botë e qytetërimit Përse po shkulet kjo racë e trimit. Qani, vëllezër, Kosovën, qani! Për gjëmëzezën ca ditë zi mbani! Kosovë e bukur, oj shpresa jonë Bujare, trime, ke qenë si i thonë Sot të zu halli, në zgjedhë ngele, Kurban po bëhesh për ditë si dele. Kurban po bëhesh ditë bajrami, Në Ballkan thërret veç shqiptari. Kështu pse s’duket Xhebraili? Të të shpëtonte nga thojntë e mprehtë Të të shpëtonte nga zjarri i nxehtë Ty moj Kosovë, e madhe shpresë Se ndaj ty ruhet edhe sot besa, M’i madhi krahu i Shqipërisë! M’e madhja çerdhe e Trimërisë! Qani, vëllezër, Kosovën, qani! Për gjëmëzezën ca ditë zi mbani! Pjesa më e madhe e Shqipërisë Iu dha Serbit e Greqisë Vetëm i ardhi keq Perëndisë Për atë gjakun e foshnjërisë, Dua t’i lutem pak qeverisë Të marrë masat e ligjësisë: T’i lutet Francës dhe Anglisë T’i pritet hovi pak Serbisë Dhe çamërit, fqinjë të Greqisë. Qani Kosovën dhe Çamërinë Për gjëmëzezat zgjatëni zinë!

32

Nip i Pellazgut, o komb i vjetër! Nga ti m’i i vjetër nuk ndodhet tjetër, Dyzet ke patur milione frymë Të pakoi koha, te çkriu si brymë. Le Arijanën, Durrës u mbështete, Nga fati i shkrete si një grusht mbete. Edhe këtuze shprehje nuk gjete. Mento ku ishe, ku je, ku vete, Tashti pa krahë ke mbetur fare Për një te vjetër komb, turp e marrë Qani Kosovën dhe Çamërinë Se i këmbejnë si bagëtinë! Ka vdekur fare civilizimi; Sot veç një lustër ka Perëndim. Iku mëshira erdhi rrënimi! Po del mbi qiejt nga do rënkimi, Në fund të tokës hyfte gëzimi! Kur po shfaroset një komb ma trimi, Kurse ka vdekur krejt njerëzimi, Kurse nuk paska babë a vëlla jetimi, Fare mos qoftë shtypi dhe shkrimi! Qani Kosovën dhe Çamërinë Për gjëmëzezet zgjatëni zinë! Mos i ndaj lotët, qaj Vardar plaku! Nat’e ditë ecën të lahet gjaku Gjaku i shenjtë që derdh barbari, Me te ushqehet sot çdo fill bari, O shalë i shkretë, qysh duron vallë? Pse nuk po shkrihesh, qysh je i gjallë? Shembuni male, mbetët të shkretë! Shembuni bashkë me gjithë tepetë! Kur komb bujari për ditë po shuhet, Ty, moj Kosovë, jeta ç’të duhet? Kur dhe Evropa s’po ta sheh hallin Për ditë ju therin, ju marrin mallin Për ditë ju derdhet gjaku Shpresa ka mbetur vetëm te Hakku. Qani, vëllezër, Kosovën, qani! Për gjëmëzezën ca ditë zi mbani!

100 Vjet Vargje Atdheut

Lazar Sotir GUSHO , QMRKXU QsQ SVHXGRQLPLQ /DVJXVK 3RUDGHFL X OLQG mĂŤ 27 dhjetor tĂŤ vitit 1899 nĂŤ Pogradec. Vdiq mĂŤ 12 nĂŤntor tĂŤ vitit 1987. Mbas mbarimit tĂŤ shkollĂŤs fillore nĂŤ Pogradec, i ati i /DVJXVKLW Ts LVKWH SDWULRW GKH DUVLPGDVKsV H GsUJRL nĂŤ moshĂŤn 9-vjeçare pĂŤr tĂŤ vazhduar studimet nĂŤ /LFHXQ 5XPXQ Ws 0DQDVWLULW 0H ILOOLPLQ H /XIWsV Vs 3DUs %RWsURUH /LFHX X PE\OO GKH DL X NWK\H Ps Qs 3RJUDGHF GXNH H OsQs /LFHXQ SD NU\HU NĂŤ vitin 1933, u botua vĂŤllimi i tij i parĂŤ “Vallja e yjeveâ€?, dhe mĂŤ 1937, u botua YsOOLPL L G\Ws ÂŚ<OOL L ]HPUsV§ 3DV /XIWsV Vs '\Ws %RWsURUH /DVJXVK 3RUDGHFL H vazhdoi veprimtarinĂŤ krijuese, por u mor edhe me pĂŤrkthime. Ai shkroi, veç tĂŤ tjerash, poemat “Eskursioni teologjik i Sokratitâ€?, “Mbi taâ€?, “Kamadevaâ€?, baladat pĂŤr Muharrem e Reshit Çollakun. Gjithashtu, pĂŤrktheu disa nga kryeveprat H OHWsUVLVs ERWsURUH VL ÂŚ(XJMHQ 2QMHJLQ§ Ws 3XVKNLQLW OLULNDW H /HUPRQWRYLW Ws Bllokut, Poemat e Hajnes, tĂŤ Majakovskit e Miçkieviçit, lirikat e GĂŤtes dhe Hajnes, SRH]L Ws /DQDXW %UHKWLW +\JRLW 0\VHVs %DMURQLW 6KHOOLW %sUQVLW Ws (PLQHVNXW etj.

‡ dŠ8 0%86+ 0$/, ‡ (Rapsodi popullore) ShqipĂŤri! Moj nĂŤna ime, MĂŤ ke rritur mĂŤ thĂŤrrime! ShqipĂŤri! TĂŤ qofsha falĂŤ, TĂŤ kam nĂŤnĂŤ-e mĂŤ ke djalĂŤ!

I Ç’u mbush mali me dĂŤborĂŤ, Ç’u mbush deti me pamporĂŤ, Seç u mbush e shkreta VlorĂŤ Plot me krushq edhe dasmorĂŤ, S’janĂŤ krushq edhe dasmorĂŤ, JanĂŤ ToskĂŤ-e MalĂŤsorĂŤJanĂŤ ToskĂŤ-e MalĂŤsorĂŤ Me flamur tĂŤ kuq nĂŤ dorĂŤ Si dhĂŤndurĂŤ me kurorĂŤ.

Ă‡â€˜u zbardhĂŤ malet, ç‘u zbardhĂŤ: Nga çdo anĂŤ seç na ardhĂŤ ShqipĂŤtarĂŤt gunĂŤ-bardhĂŤ. Seç na ardhĂŤ palĂŤ-palĂŤ Dyke rutulluar malĂŤ Kush me kĂŤmb’e kush me kalĂŤ, Kush mĂŤ shpejt, kush mĂŤ ngadalĂŤ: Kush i lum e kush i gjorĂŤ KanĂŤ zbritur mun nĂŤ VlorĂŤ.

33

100 Vjet Vargje Atdheut II

34

Mun ë Vlorën e Lirisë, N’atë thelb të Shqipërisë. Ç‘u nxinë malet, ç‘u nxinë, Gur’i kuq lëshon mavinë: Qani, djem, e mbani zinë! Qani gjithë Shqipërinë, Toskërinë, GegërinëUbubu! ç’humbi lirinë!

Ç‘u mbush sheshi me të parë, Ç‘u mbush zyra me zyrtarë, Thonë-u pake çet’ e parë! Thonë më t’u paske parë Me tri mijë luftëtarë, Tri shtëpi me fis e farë, Qytetarë, katundarGjith bujarë Shqipëtarë.

Ç‘u hap qjelli pak-nga-pak, Maj’e malit seç u flak, Doli Ylli me bajrak: ME armikun kemi gjak.

Ç‘ka që çan rrufeja retë? Vjen Smaili trim me fletë, Fluturon posi shigjetë, Thonë, vjen përdrejt në Vlorë, Me flamur të kuq në dorë, Me flamurin e lirisë N’atë thelb të Shqipërisë: Thonë,është vet-i-tretë, Thonë, është vet-i-tetë, Thonë vet-i njëstetetëRrofsh moj Shqipëri përjetë!

100 Vjet Vargje Atdheut

Sejfulla MALĂ‹SHOVA U lind nĂŤ MalĂŤshovĂŤ tĂŤ PĂŤrmetit nĂŤ 2 Mars tĂŤ vitit 1900. Kreu shkollĂŤn fillore nĂŤ vendlindje, studimet nĂŤ shkollĂŤn “ San Demetro Di Koronaâ€? nĂŤ Sicili, nĂŤ tĂŤ cilĂŤn mĂŤ parĂŤ kishte ndjekur studimet edhe De Rada. MĂŤ pas ishte student i Fakultetit tĂŤ MjekĂŤsisĂŤ nĂŤ RomĂŤ. NĂŤ vitet 1926-1931 kreu studimet nĂŤ Universitetin e )LOR]RILVs Qs /RPRQRVRY Ws 0RVNsV Njihte shkĂŤlqyeshĂŤm me shkrim dhe kĂŤndim tetĂŤ gjuhĂŤ tĂŤ huaja por veç fushĂŤs sĂŤ pĂŤrkthimit ai spikaste dhe nĂŤ poezi, publicistikĂŤ dhe politikĂŤ. Vdiq nĂŤ vetmi, nĂŤ banesĂŤn e tij nĂŤ Fier nĂŤ vitin 1971. PoezitĂŤ e tij tĂŤ shkruara nĂŤ prag tĂŤ luftĂŤs dhe gjatĂŤ luftĂŤs dhe tĂŤ mbledhura nĂŤ vĂŤllimin “Vjershaâ€? mĂŤ 1945 çelĂŤn shtegun drejt metodĂŤs sĂŤ realizmit socialist, duke sjellĂŤ motive dhe njĂŤ kĂŤndvĂŤshtrim etik tĂŤ ri, pavarĂŤsisht se mĂŤ vonĂŤ metoda degjeneroi duke u bĂŤrĂŤ shtesĂŤ e politikĂŤs sĂŤ partisĂŤ. PoezitĂŤ e MalĂŤshovĂŤs “Si e dua ShqipĂŤrinĂŤâ€? “PunĂŤtoriâ€?.

‡ 36( ( '8$ 6+4,3¸5,1¸ ‡ S’kam çiflig e s’kam pallate s’kam dyqan me katĂŤr kate, po e dua ShqipĂŤrinĂŤ pĂŤr njĂŤ stan nĂŤ TrebeshinĂŤ, pĂŤr njĂŤ shkarpĂŤ e pĂŤr njĂŤ gur, pĂŤr njĂŤ gardh e pĂŤr njĂŤ mur, pĂŤr kasollen mbi selishtĂŤ, pĂŤr dy ara nĂŤ zallishtĂŤ, pĂŤr njĂŤ lopĂŤ e njĂŤ gomar, pĂŤr balo, njĂŤ manar.

UnĂŤ e dua ShqipĂŤrinĂŤ pĂŤr tĂŤrfilin mbi lĂŤndinĂŤ, pĂŤr njĂŤ vajzĂŤ gjeraqinĂŤ dhe pĂŤr ujĂŤt qĂŤ buron nga njĂŤ shkĂŤmb e gurgullon nĂŤpĂŤr lisa gjetheshumĂŤ, edhe zbret pĂŤrposh nĂŤ lumĂŤ.

35

100 Vjet Vargje Atdheut Unë e dua Shqipërinë për një lule trëndelinë, për një zog që fluturon, për bilbilin që këndon, në ato ferra e në ato hije këngë malli e dashurie. Unë e dua Shqipërinë, që nga Korça në Vraninë, ....................................... ....................................... Unë e dua Shqipërinë që nga Shkupi në Janinë, ku një popull derëzi heq e vuan në robëri, po ka shpirtin luftëtar... Une e dua Shqiperine Si shqiptar e bir shqiptar

36

100 Vjet Vargje Atdheut

Mitrush KUTELI U lind mĂŤ 1907 nĂŤ Pogradec. Pseudonimi- DhimitĂŤr Pasko. ShkollĂŤn fillore e kreu nĂŤ Pogradec, tĂŤ mesmen nĂŤ Selanik, tĂŤ lartat nĂŤ Bukuresht (doktoroi pĂŤr shkencat ekonomike mĂŤ 1934). Zhvilloi aktivitet nĂŤ koloninĂŤ shqiptare–Bukuresht. Punoi nĂŤ MinistrinĂŤ e Financave dhe guvernator nĂŤ BankĂŤn Rumune. 1942nĂŤ vendlindje merret me ekonomi dhe letĂŤrsi. Vdes nĂŤ 1967 nĂŤ TiranĂŤ. Veprat letrare ÂŚ1HWs VKTLSWDUH§ WUHJLPH QRYHOD ÂŚ$JR -DNXSL§ ÂŚ6KsQLPH letrare(kritikĂŤ)â€? 1944; “PoetĂŤ e detraktrĂŤ (shkrimĂŤ letrarĂŤ)â€? 1944, kushtuar reagimit tĂŤ KristĂŤ Malokut qĂŤ bĂŤri ndaj vĂŤshtrimit kritik letrar tĂŤ Kutelit (ShĂŤnime letrare); “BaltĂŤ nga kjo tokĂŤâ€? (poezi).

‡ 7¸ '8$ %$/7¸ 6+4,37$5( ‡ TĂŤ dua baltĂŤ shqiptare TĂŤ dua egĂŤrsisht! dĂŤshpĂŤrimisht! si ujku pyllin, si vala valĂŤn, si balta balten. Se gjer mbi gju jam brenda teje, se lerĂŤ kam kĂŤtu, si baba, si gjyshi. TĂŤ dua baltĂŤ shqiptare! se gjer mbi bel, e pĂŤrmbi bel jam brenda tejee s’dal dot se s’dua! Se ti mĂŤ lidh e mĂŤ mban me mjaltĂŤ e me pelin.

Se kĂŤtu vdekur ka, kĂŤtu, nĂŤna dhe baba e gjyshĂŤr-stĂŤrgjyshi. TĂŤ dua baltĂŤ shqiptare Magjistare e ĂŤmbĂŤl si vetĂŤ vdekja. se thellĂŤ jam kĂŤtu brenda teje gjer mbi gju gjer mbi bel e gjer mbi krye. Dhe dua fort tĂŤ dehem tĂŤ prehem (ah qĂŤ tani!) Brenda teje.

37

100 Vjet Vargje Atdheut 4¸1'5,0, (fragment)

Jam shqiptar e kosovar; zot e krenar, zot e bujar mbi këtë dhé, q’e kam si fe, e përmbi fé: E kam vatan! E kam atdhe! Që gjysh stërgjysh, që brez pas brez, që gjithëmonë. Ti shqa thërret, ti shqa bërtet, gjer lartë në retë se jam barbar. Jo, s’jam si bërtet ti, si buçet ti, ti, Mal i Zi. Po vendin tim e dua, lirinë e dua, e s’dua zot mbi mua.

38

Se jam këtu kur s’kish njeri, kur s’kish kufi as fqinjëri, as shqa të zi. Se jam këtu kur Mal i Zi ish Iliri; kur nga një det në tjetrin det isha zot vetë! Unë jam këtu nga moti kur vetë Zoti e bëri fushën fushë e malin mal. Unë jam këtu e do të jem - dem baba dem – sa mali të bëhet hi e hiri mal përsëri.

100 Vjet Vargje Atdheut

Millosh Gjergj Nikolla MIGJENI U lind mĂŤ 1911 nĂŤ ShkodĂŤr, nĂŤ njĂŤ familje tregtare. Shkollimin fillor e kreu nĂŤ ShkodĂŤr, mĂŤsimet i vazhdon nĂŤ Tivar, pĂŤrfundon seminarin teologjik tĂŤ Manastirit nĂŤ vitin 1932. Punoi si mĂŤsues nĂŤ fshatin VrakĂŤ nĂŤ vitin 1933 dhe nĂŤ PukĂŤ nĂŤ vitin 1937. Rruga VrakĂŤ-ShkodĂŤr ia keqĂŤson shĂŤndetin, se u prek nga tuberkulozi. MĂŤ 1937 GKMHWRU QLVHW SsU WŠX NXUXDU Qs ,WDOL 9GHV Ps JXVKW Qs ,WDOL Veprat letrare ERWRQ VKNULPHW H SDUD EDVKNsSXQLP PH UHYLVWsQ ÂŚ,O\ULD§ GKH ÂŚ%RWD H UH§ 1936-Vargjet e lira(pĂŤrmbledhje poezish). Cikli i parĂŤ-KangĂŤt e ringjalljes, Cikli i dytĂŤ-KĂŤngĂŤt e mjerimit nis me vjershĂŤn “Poema e mjerimitâ€? &LNOL L WUHWs .DQJsW H SHUsQGLPLW VMHOO LPD]KLQ H / ,, %RW &LNOL L NDWsUW .DQJs Ps YHWH VMHOO LPD]KLQ H / ,, %RWsURUH Prozat Migjeni sipas strukturĂŤs i ndan nĂŤ skica, novela dhe tregime por i quan novelĂŤza.

‡ 7¸ %,57¸ ( 6+(.8//,7 7¸ 5, ‡ Na tĂŤ birtĂŤ e shekullit tĂŤ ri, qĂŤ plakun e lamĂŤ nĂŤ “shejtninâ€? e tij e çuem grushtin pĂŤr me luftue ndĂŤr lufta tĂŤ reja dhe me fitue... Na tĂŤ birtĂŤ e shekullit tĂŤ ri filizat e njĂŤ toke sĂŤ rimun me lot, ku djersĂŤ e ballit u dikonte kot – se dheu ynĂŤ qe kafshatĂŤ e huej dhe nĂŤ marrzi duhej shumĂŤ shtrejtĂŤ tu paguhej...

39

100 Vjet Vargje Atdheut Na të birtë e shekullit të ri, vllazën të lindun e të rritun në zi, kur tinglloi çast’ i ynë i mbramë edhe fatlumë ditëm me thanë S’duem me humbë në lojë të përgjaktë të historis njerzore, jo! jo! s’i duem humbjet prore – duem ngadhnim! ngadhnim, ndërgjegje dhe mendimi të lirë! S’duem për hir të kalbsinave të vjetra, që kërkojnë “shejtnim”, të zhytemi prap në pellgun e mjerimit që të vajtojmë prap kangën e treishtimit, kangën monotone, pa shpirt të skllavnis – të jem’ një thumb i ngulun ndër trutë të njerzis. Na të birtë e shekullit të ri, me hovin tonë e të ndezun peshë, ndër lufta të reja kemi m’u ndeshë dhe për fitore kem’ me ra fli.

40

100 Vjet Vargje Atdheut

Arshi PIPA U lind nÍ ShkodÍr mÍ 1920. Pasi kreu mÍsimet e mesme nÍ liceun e vendlindjes, ai studioi pÍr filozofi Qs 8QLYHUVLWHWLQ H )LUHQFHV ,WDOL 3UHM YLWLW dha mÍsim nÍ shkolla tÍ mesme tÍ TiranÍs e DurrÍsit. NÍ prill tÍ vitit 1946 u burgos nga regjimi komunist pÍr idetÍ e tij patriotike e demokratike. PÍr dhjetÍ vjet (1946-1956) ai vuajti nÍ burgjet dhe kampet e shfarosjes (DurrÍs, Vloçisht, KorçÍ, TiranÍ, Burrel etj.). Vdiq nÍ Uashington mÍ 20 korrik 1997. Shkrimet e tij tÍ botuara nÍ shqip, anglisht, frÍngjisht dhe italisht ndahen nÍ: poezi, estetikÍ e filozofi dhe kritikÍ letrare. 1s SRH]L MDQs YsOOLPHW VKTLS /XQGsUWDUs /LEUL L %XUJXW 5XVKD GKH "Meridiana".

‡ /(*-(1'$ ( '5(1,&¸6 ‡ Uluron murrani i çmendun Fshan si bishĂŤ me zhgjetĂŤn n'bri Davaritet mjegulla e dendun Mbi katundin shkrumb e hi E mbi buzĂŤn e njĂŤ rrĂŤmuje Duket tash njĂŤ kullĂŤ mĂŤnjanĂŤ NjĂŤ djalosh pĂŤrmas dritares Rrin mendueshĂŤm e nuk bzan Asht pĂŤr rruge nĂŤ armĂŤ shtrĂŤngue bomba dorĂŤ me gjerdane "Loke s'mundem me mungue LamtumirĂŤ kam ardh me t'thane" Qan e ama e duert i mbetĂŤn Tu'i pĂŤrdredh n'idhnime fshan: "Dy qi pata shkuen e mbeten... Bir o bir ku do me m'lanĂŤ?" Mbush s’i ke ti pesĂŤmbedhetat Kush at gja s'ta ven ty barrĂŤ

NanÍ do shkoj me u ba me çetat Gjakun vllaznÍve me u a marrÍ! KanÍ me t'vra si tu vllezÍn si tÍt atÍ i pushkatue ku na len ah mu fatzezÍn tande motÍr fatshkretue? Lene nanÍ, ma keq me mbyllÍ ktu me e gjet si berr e presin Shqe veç janÍ, me hyll pa hyll Qymen kan nderru jo vesin. Lene t'shkojÍ, e mbarÍ ju dhashtÍ KtheftÍ me nder, por n'qoftÍ o vlla... perÍndija mos e dhashtÍ Gjakun vet kam pÍr ta la. Fishkullon murrani rrmores me frullizÍ tue uturi hyn nder hekrat e dritores nalt tek kulla shkrumb e hi.

41

100 Vjet Vargje Atdheut .2629¸6 Vllazën shqiptarë, Kosova s' asht e jona. Kush me e përmendë guzon ai ban trathti! O kob qi s'do t'harrohet kurr tevona! Kosova e ngratë dergjet e vdes n'robni.

Qoftë e mallkueme fara qi aty hidhet me djersë e njomun pleqsh, me lotë kërthijsh! Bukën e turpit e t'poshtnimit t'idhët, o vend martyr, der kur ta kapërdijsh?

Prej bastardhësh trathtue qi i zhgulen zemrën e n'pre ua hodhën klyshve qi Moskova Për gjak ndërsen, me parzëm shkele nën themrën mizore sllave po jep shpirt Kosova.

Qenka pra faj me lypë të drejtën tande? Dorën për lmoshë duhet me i shtri kusarit? O gjuhë, ti bamu rrfe e tmerrin trande! Do t'vijë, do vijë nji ditë ora e shqiptarit!

Deri kur, vllëzen, do ta ndiejmë na veten fajtorë pse vendin ku Shqipnija leu guxojmë ta duem, tue pasun frigë fatshkretën Kosovën tonë ta quejmë gjymtyrë atdheu? O tokë e bukur ku fjala burrneshë ilire ushton qysh me mjegull gojdhane! gjoks i Shqipnis, ku e ndryme si luaneshë ndër hekura gjëmon zemra Dardane. A mundet ajo, vall, me u-zhgulun dejsh pa ba kufomë llogoren e krahnorin? Lumnin tande, Kosovë, at'here ta rryejsh kur gjak i lirë t'vadise hullin e plorit. Sot tjetërkush ta gzon frytin e punës, mbi tokën tande, kosovar, je skllav! Qi t'la mbi vetulla kamxhiku sllav!

42

Mbas nesh tjerë kanë me ardhë. S'fiket Shqipnija pse disa qinda nesh rrzohen nën plumbin. Se për çdo dhjetë prej nesh qi amshon lirija dhjetë mijë do t'lindin e dhjetë mijë do t'humbin! Do t'humbin shqim ata qi sot na shtypën! Kulshedra e re me lakminat e vjetra at'here do t'shembet kur ta shofim shqypen prej majesh tu'e sulmue me sqeq e kthetra. Andej na priret shpirti i fortë me hove t'dalldisuna ngadhnjimi, ushton jehona: O vllezën, nalt ju ballin! prej Kosove Der n'Çamëri Shqipnija asht e jona.

100 Vjet Vargje Atdheut

Fatos ARAPI U lind në vitin 1930 në Vlorë, ku e kreu shkollën e mesme, ndërsa studimet e larta i ndoqi në SofjeBullgari, në fakultetin e Matematikës dhe të Ekonomisë. Ka punuar shumë vjet gazetar dhe pedagog në Fakultetin Histori Filologji të Tiranës. Disa herë ka fituar çmime kombëtare e ndërkombëtare për poezi. Në vitin 2008 e fitoi “Kurorën e artë” në manifestimin poetik Mbrëmjet e Poezisë Strugane dhe është i pari poet shqiptar që e ka fituar këtë shpërblim. Veprat letrare “Shtigje poetike”, 1962; “Partizani pa emër”, 1962; “Poema dhe vjersha”, 1966; “Ritme të hekurta”, 1968; “Patat e egra”, 1969; “Dhjetori i shqetësuar”, 1970; “Dikush më buzëqeshte”, 1972; “Poezi të zgjedhura”, 1974; “Drejt qindra shekujsh shkojmë”, 1977; “Shokët”, 1977; “Cipa e borës”, 1985; “Deti në mes”, 1986; “Ku shkoni ju statuja”, 1990; “Gjeniu pa kokë”, 1999.

$7'+(8 Atdheu është dhimbje, është dhimbje. Një prill i pikëlluar në shpirt. Atdheu është kryqi, është kryqi E mban - dhe të mban ty në shpirt.

Atdheu është buka e uritur. Të ikën nga duart e dot nuk të ngop Ëndërr dhe ankth dhe shpresë e sfilitur Me sytë n’errësirë vetveten kërkon.

Atdheu është toka e premtuar. Ti shkel si një zot dhe se ka nden këmbë. Atdheu s’ka fjalë, ka sy të trishtuar. Vdes dashuria në dashuri që të çmend.

Atdheu është varr i hapur, është varr. Një jetë drejt tij shkon me besë që lind. Në një pikë loti mbyt lotin fatvrarë. Në një pikë loti lirinë e lind. Atdheu yt i vogli, i vogli ai hyjnori i pavdekshmi si loti

43

100 Vjet Vargje Atdheut 1¸ 7,5$1¸ .$ 9(7¸0 7,5$1¸ Në Tiranë ka vetëm tiranë, Në Tiranë të vrasin të gjithë një shëtitje me veten të vret. Mos e ndill kujtimin në Tiranë, është tmerrësisht i pamëshirshëm.-Të vret. Mos guxo ta shohësh në sy lirinë në Tiranë,dielli i syrit shuhet, shkërmoqet e zhbëhet. Ti i barabartë me lirinë?-Mos e beso! Liria të vret. Hipokrite shpresa sy-picigjate e Tiranës ti i vdekur-e ajo me gojën e saj të jep frymë, të ngjall që sërish ty të vrasë-të vret. është tjetër,tjetër trishtimi i tetorit në Tiranë, vjen duke ikur-të vret. Si krye-engjëlli, Sovrani i zymtë, ferrin e tije dua Tiranën se të vret.

027,9 $5%¸5(6+ Po trokas në zemrën tënde hapma derën, zonja ime! Kaloj pragun e hyj brenda... Dua që të kem mbi krye hapësirën erë yjesh; të shikoj rrëketë qiellore se si lozin gjithë dritëza burimit të syrit tënd. Dhe si luftëtar i varfër Që të mbështet kryet mbi gurë, gjer të nisë lufta prapë,dua kokën ta mbështes mu në gjoksin tënd prej dielli... ...dhe të marr, moj, një sy gjumë.

44

100 Vjet Vargje Atdheut

Dritëro AGOLLI U lindi më 1931 në Menkulas, Devoll. Shkollimin fillor në vendlindje, të mesmen në gjimnazin e Gjirokastrës, studioi letërsi në ShënPeterburg. Krijimtaria letrare e modernistit Dritëro Agolli i përket brezit të dytë të shkrimtarëve të “realizmit socialist”, por Agolli bashkë me Kadarenë u desh të krijonin sipas dy metodave: realizmit socialist dhe modernes hermeneutike. Krijimtaria e tij është e shtrirë në disa gjini: poezi, poema, tregime, novela, romane, drama, skenarë filmash etj. /LEUDW H $JROOLW X SsUNWK\HQ Qs VKXPs JMXKs ERWsURUH Veprat letrare “Në rrugë dola”-1964; “Zhurma e erërave të dikurshme”(tregime)-1961; “Hapat e mia në asfalt”-1970; “Komisari Memo”(roman)-1965; “Shtigje malesh dhe trotuare”-1975; “Njeriu me top”(roman)-1964; “Devoll -Devoll”-1980; “Trëndafil në gotë”(roman)-1968; “Mesditë” “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”(roman)-1969; “Baballarët” “Hundëleshi”(ose “Kalorësi lakuriq”, roman)-1974; “Nënë Shqipëri” “Dështaku”(roman)-1977; “Fjala gdhendë gurin” “Baladë për një grua”(dramë)-1985; “Udhëtoj i menduar” “Fytyra e G\Ws§ GUDPs ¦3HOHJULQL L YRQXDU§ ¦0RVKD H EDUGKs§ GUDPs ¦/\SsVL i kohës”-1999;“Fletorkat e mesnatës” etj.

186-$ 1*$ .2629$ Kam dashur t’i gjeja dhe nipit tim të vogël një nuse Andej nga Kosova në fshatrat e thella, Po kjo ka qenë një ëndërr pas zjarrit me flakë të kuqe Si valë e flamurit tek shpella. Ka qenë vërtet një ëndërr në viset e mia me gurra, Ku rrjedhin ujërat, por unë etjen e verës zor se e shuaj. Kam dashur nusen e nipit të mos e marr me vetura, Po veç si qëmoti me kuaj. Një muaj të tërë le të zgjaste udhëtimi me kalë, Me pluhur mbi vello të vinte nusja e nipit tek unë, Me dorën time t’ia shkundja duvakun palë mbi palë Atje tek oxhaku, ku kafja në xhezve bën shkumbë.

45

100 Vjet Vargje Atdheut Dhe s’kishte gjë, le të binte pluhur i udhës së largët Në vatrën time të vjetër sa përralla, Po kjo nuk ndodhi mes botës së ligë e të varfër, Ku rron ky fisi ynë i ndarë në dysh plot andralla. Ku s’merr dot një nuse për nip a për djalë, Se fisin e ndan kufiri me dy pasaporta; Këto pasaporta s’të lenë të marrësh nuse me kalë, As me vetura, as me trena dhe as me avionë ndofta… Kam ëndërruar t’i gjeja një nuse tim nipi të dashur Në fshatrat e thella andej nga Kosova, Se s’desha të shkoja në tjetrën botë me buzë të plasur, Ta shuaja etjen e mallit për aq sa të rroja.

0$//, 3¸5 +(521-7¸ S’ka heronj, heronjtë i përzumë me lavdi përditë i nanuritëm dhe me lajka dalëngadalë i vumë një nga një në prehje dhe në gjumë. S’ka heronj, heronjtë u mërzitën, prisnin ëndrrat, ëndrrat u vonuan duke pritur heshtën e dremitën dhe në nina-nana u kënduam. Ç’digjeni nga malli për heronjtë? kushedi kur kthehen nga kjo anë Ç’i kërkoni? Pritja është e kotë S’ka heronj, tani ka pehlivanë!

46

100 Vjet Vargje Atdheut

Havzi NELA Poeti kryengritÍs, nga Kollovozi i KukÍsit, Havzi Nela (1934-1988), ishte njÍri nga ata qÍ s`u pajtua asnjÍherÍ me tÍ keqen, qÍ solli dhe po e sillte vazhdimisht regjimi komunist nÍ ShqipÍri gjatÍ viteve tÍ sundimit tÍ tij(1945-1990). KÍtÍ tÍ keqe ai e kishte YsUHMWXU Ts KHUsW , OLQGXU Qs .ROORYR] Ws .XNsVLW Qs kÍtÍ fshat tÍ humbur tÍ ShqipÍrisÍ sÍ Veriut, atje afÍr "qytetit verior" tÍ KukÍsit, Havzi Nela, poeti i ardhshÍm, qÍ herÍt u ballafaqua me vuajtjet dhe padrejtÍsitÍ, tÍ cilat u mundua t'i sfidonte nÍ forma tÍ ndryshme. Pasi kishte kryer ShkollÍn Pedagogjike nÍ ShkodÍr, ai fillon punÍn nÍ rrethin e Matit, por u bÍnÍ shkak disa vjersha qÍ iu gjetÍn, tÍ cilat siç duket ishin tÍ "papÍlqyera" pÍr pushtetin dhe pushtetarÍt e asaj kohe, andaj pushohet nga puna. MÍ 10 gusht 1988, nÍ orÍn 02:00 tÍ mÍngjesit, ai u ekzekutua me varje nÍ mes tÍ qytetit tÍ KukÍsit.

‡ 7¸ '8( ‡ Me tĂŤ thanĂŤ: “TĂŤ due!â€?, kjo asht fare pak, Oh, sa e vogĂŤl mĂŤ duket kjo fjalĂŤ! DashuninĂŤ time nuk e shpreh aspak; ZemrĂŤn qĂŤ buçet, derdh shkumb’ e valĂŤ. Me tĂŤ thanĂŤ se bota pa ty asht nji hiç, Ti s’do ta besosh, do t’qeshĂŤsh me mue; PĂŤr ty sot jam nda me tanĂŤ shok’ e miq, MĂŤ shohin me inat, veç pse unĂŤ tĂŤ due. Kur unĂŤ them: “Je dielli, hana pesĂŤmbĂŤdhjetĂŤâ€?, TĂŤ tjerĂŤt tĂŤ shajnĂŤ, nxjerrin helm e vner, Ti pĂŤr mue, e dashtun, gjithmonĂŤ ke me mbetĂŤ, Trandafil i bukur, kur çel nĂŤ pranverĂŤ. TĂŤ due, oh, tĂŤ due, po digjem si zjarri, TĂŤ due sa s’thuhet, nuk shprehet me gojĂŤ, PĂŤr dashuninĂŤ tande nuk mĂŤ kalb as varri, PĂŤr nji puthje buzĂŤsh, u thava, o zonjĂŤ.

47

100 Vjet Vargje Atdheut Të due për trupin, shtatin si selvi Për synin filxhan, vetullën kaleshë, Për faqet, për gojën, buzët si qershi, Por ma shumë për shpirtin, kur ambël më qesh. Dil, oh dil, e dashtun, mos më le të vuej! Bota le të flasin, e kanë nga zilia; Dil, mos rri e mbyllun, fjalën mos ma luej! Kush flet keq për ne, i vraftë Perëndia!

186-$ ( )/$085,7 (Nji vjershë i kushtohet NUSES KOSOVARE) Lavdi çikës kosovare Si një shqerrë, si nji manare. I del tankut; thotë “ndal!” Rritet, ngrihet sa nji mal!

Nalt mbi tank shqiponja ngjitet Hapi krahët, po valëvitet Për Kosovën Republikë Fluturon e nuk di frikë.

Shih si jam si lulëkuqe, Lulëkuqe buzëburbuqe, Jam shqiponja me dy krenë Fluturova, mora dhenë.

Hapi flatrat, n’ajër u lëshue Bash si zanë u mrekullue! Si shqiponja me dy krenë Fluturoi e mori dhenë!

Për Kosovën Republikë Lëshohem, ngjitem, nuk kam frikë Jam shqiponja me krah’ e fletë, Lëshohem, ngjitem gjer te retë.

Manushaqe, lulëkuqe, Nusja jone, buzëburbuqe, Majë tankut me flamur, ngjitesh mos me vdekun kurrë!

Jam e bukur, drit’ e nur, kuq e zi, jam ba flamur, Kam fustanin fletë-fletë Jam shqiponjë e vërtetë.

48

100 Vjet Vargje Atdheut

Ismail KADARE Shkrimtar bashkĂŤkohor, disa herĂŤ i nominuar pĂŤr çmimin "Nobel" pĂŤr letĂŤrsi. Dallohet pĂŤr novela, romane, por ka shkruar dhe poezi dhe kritika. Ai e ka ndarĂŤ jetĂŤn e tij mes FrancĂŤs dhe ShqipĂŤrisĂŤ. Nisi tĂŤ shkruajĂŤ kur ishte ende i ri dhe veprat e tij janĂŤ pĂŤrkthyer nĂŤ mbi tridhjetĂŤ gjuhĂŤ. ,VPDLO .DGDUH OLQGL Ps MDQDU Qs *MLURNDVWsU ku pĂŤrfundoi edhe arsimin e mesĂŤm; mĂŤ 1958 PEDURL GHJsQ H *MXKsV H Ws /HWsUVLVs Qs 8QLYHUVLWHWLQ H 7LUDQsV 0s SDV VKNRL Qs 0RVNs PH VWXGLPH SsU G\ YMHW Qs ,QVWLWXWLQ H /HWsUVLVs %RWsURUH 0DNVLP *RUNL ,VPDLO .DGDUH sVKWs QMs QJD VKNULPWDUsW Ps Ws PsGKHQM Ws OHWsUVLVs shqipe dhe gjithashtu njĂŤ nga shkrimtarĂŤt mĂŤ tĂŤ mĂŤdhenj tĂŤ letĂŤrsisĂŤ botĂŤrore bashkĂŤkohore. Me veprĂŤn e tij, qĂŤ ka shĂŤnuar njĂŤ numĂŤr rekord tĂŤ pĂŤrkthimeve (nĂŤ mbi 45 gjuhĂŤ tĂŤ huaja) ai e ka bĂŤrĂŤ tĂŤ njohur ShqipĂŤrinĂŤ nĂŤ botĂŤ, me historinĂŤ dhe me kulturĂŤn e saj shekullore. RrugĂŤn e krijimtarisĂŤ letrare e nisi si poet qĂŤ nĂŤ vitet e gjimnazit me FrymĂŤzimet djaloshare, 1954, "Ă‹ndĂŤrrimet", 1957), por u bĂŤ i njohur sidomos me vĂŤllimin Shekulli im (1961), qĂŤ u pasua nga vĂŤllimet e tjera poetike, si: PĂŤrse mendohen NsWR PDOH 0RWLYH PH GLHOO GKH .RKD 9HSUD SRHWLNH H ,VPDLO KadaresĂŤ shquhet pĂŤr idetĂŤ e thella dhe pĂŤr figuracionin e pasur e origjinal; rol me rĂŤndĂŤsi pĂŤr pasurimin e poezisĂŤ shqiptare. 1s IXVKsQ H SUR]sV ,VPDLO .DGDUH ND OsYUXDU WUHJLPLQ QRYHOsQ GKH URPDQLQ 9HSUD H SDUs H UsQGsVLVKPH H ,VPDLO .DGDUHVs Qs SUR]s sVKWs URPDQL ÂŚ4\WHWL pa reklamaâ€?, qĂŤ nuk u lejua tĂŤ botohej i plotĂŤ deri nĂŤ vitin 2003. ProzĂŤn e tij e karakterizojnĂŤ pĂŤrgjithĂŤsimet e gjĂŤra historiko-filozofike, subjekti i ngjeshur dhe mendimi i thellĂŤ i shprehur shpesh me anĂŤ tĂŤ parabolĂŤs, mbi bazĂŤn e asociacionit DSR Ws DQDORJMLYH KLVWRULNH ,GHMD H URPDQLW *MHQHUDOL L XVKWULVs Vs YGHNXU ĂŤshtĂŤ shpirti liridashĂŤs i popullit shqiptar. TemĂŤn e shpirtit tĂŤ pamposhtur tĂŤ shqiptarĂŤve nĂŤpĂŤr shekuj autori e trajtoi edhe nĂŤ romanin KĂŤshtjella (1975). NĂŤ romanin KronikĂŤ nĂŤ gur (1970) Kadare kritikoi psikologjinĂŤ provinciale dhe traditat prapanike. Probleme tĂŤ rĂŤndĂŤsishme tĂŤ historisĂŤ janĂŤ trajtuar edhe nĂŤ pĂŤrmbledhjet me tregime e novela Emblema e dikurshme (1977), Ura me tri KDUTH GKH *MDNIWRKWsVLD ( YHoDQWD H WDOHQWLW Ws ,VPDLO .DGDUHVs shfaqet sidomos nĂŤ trajtimin, nga njĂŤ kĂŤndvĂŤshtrim i ri, i temĂŤs historike dhe nĂŤ tingĂŤllimin e mprehtĂŤ aktual qĂŤ ĂŤshtĂŤ i aftĂŤ t'i japĂŤ asaj. NjĂŤ nga krijimet mĂŤ tĂŤ VKTXDUD Ws ,VPDLO .DGDUHVs GKH Ws Ws JMLWKs OHWsUVLVs Vs UH VKTLSWDUH sVKWs URPDQL 3DOODWL L sQGUUDYH 6KXPLFD H YHSUDYH Ws ,VPDLO .DGDUHVs MDQs SsUNWK\HU H

49

100 Vjet Vargje Atdheut botuar nĂŤ mbi 45 gjuhĂŤ tĂŤ botĂŤs dhe janĂŤ pritur shumĂŤ mirĂŤ nga publiku lexues. $L sVKWs VKNULPWDUL VKTLSWDU Ps L QMRKXU Qs ERWs 1s YMHVKWsQ H YLWL ,VPDLO Kadare vendosi tĂŤ largohet nga ShqipĂŤria dhe tĂŤ qĂŤndrojĂŤ nĂŤ Paris. Shkrimtari nĂŤ atĂŤ kohĂŤ e pĂŤrligji kĂŤtĂŤ largim me “mungesĂŤn e ndryshimeve demokratikeâ€?. $XWRULWHWHW H NRKsV H GsQXDQ ODUJLPLQ H ,VPDLO .DGDUHVs SRU NULMLPWDULD H WLM nuk u ndalua. NĂŤ vitin 1990 e mĂŤ pas vepra e tij bĂŤhet shprehja mĂŤ e fuqishme H YOHUDYH JMXKsVRUH GKH DUWLVWLNH Ws VKTLSHV OHWUDUH /HWsUVLD H ,VPDLO .DGDUHVs pas vitit 1990 bart tĂŤ njĂŤjtat tipare thelbĂŤsore tĂŤ asaj tĂŤ mĂŤparshme: frymĂŤn etnografike dhe shpĂŤrfaqjen e identitetit shqiptar. NĂŤ 2009 ai u nderua me DiplomĂŤ Nderi i Shkencave Sociale dhe Komunikimit institucional tĂŤ Universitetit tĂŤ Palermos nĂŤ Sicili, kĂŤrkuar me forcĂŤ dhe dĂŤshirĂŤ nga arbĂŤreshĂŤt e Piana degli $OEDQHVL ,VPDLO .DGDUH sVKWs DQsWDU L $NDGHPLVs Vs 6KNHQFDYH Ws 6KTLSsULVs Veprat letrare 6KLK HGKH 3sUNWKLPL L YHSUsV Vs ,VPDLO .DGDUHVs FrymĂŤzime djaloshare poezi-1954; Ă‹ndĂŤrrime poezi-1957; Shekulli im poezi-(1961); Gjenerali i ushtrisĂŤ sĂŤ vdekur-roman-1963; PĂŤrse mendohen kĂŤto male poezi-1964; Dasma-1968; Motive me diell poezi-(1968); KĂŤshtjellaroman-1970; KronikĂŤ nĂŤ gur - roman - 1971; Koha (1976); Dimri i madh - roman - 1977; Ura me tri harqe - 1978; Kush e solli DoruntinĂŤn - roman - 1979; Prilli i thyer - 1980; GjakftohtĂŤsia - pĂŤrmbledhje novelash – 1980; Nata me hĂŤnĂŤ .RKD H VKNULPHYH .RQFHUW Qs IXQG Ws GLPULW 9HSUD /HWUDUH - 1981-1989; Dosja H - 1990; Piramida - 1992; ShqipĂŤri - 1995; PĂŤrbindĂŤshi; Pallati i ĂŤndrrave - 1996; Dialog me Alain Bosquet – 1996; Spiritus - roman1996; KushĂŤriri i engjĂŤjve - ese- 1997; Poezi – 1997; Kombi shqiptar nĂŤ prag tĂŤ mijĂŤvjeçarit tĂŤ tretĂŤ - ese - 1998; Tri kĂŤngĂŤ zie pĂŤr KosovĂŤn - triptik – 1998; ,NMD H VKWsUJXW WUHJLP 4RUUIHUPDQL URPDQ ¤ 9MHGKMD H JMXPLW mbretĂŤror - tregime – 1999; Ra ky mort e u pamĂŤ - ditar pĂŤr KosovĂŤn, artikuj, letra - 2000; KohĂŤ barbare (Nga ShqipĂŤria nĂŤ KosovĂŤ) - biseda – 2000; BreznitĂŤ e HankonatĂŤve – 2000; Vajza e Agamemnonit – 2000; BisedĂŤ pĂŤrmes hekurash – (OHJML SsU .RVRYsQ ¤ /XOHW H IWRKWD Ws PDUVLW URPDQ ¤ 8QD]D Qs NWKHWUD (VNLOL N\ KXPEsV L PDGK ULERWLP 4\WHWL SD UHNODPD URPDQ ¤ -HWD ORMD GKH YGHNMD H /XO 0D]UHNXW URPDQ 3ULQFHVKD Argjiro -lektyrĂŤ – 2003; PasardhĂŤsi - roman - 2004; Shkaba - 2004; Ftese ne studio 'DQWMD L SDVKPDQJVKsP ,GHQWLWHWL HYURSLDQ L VKTLSWDUsYH Hamleti, princi i vĂŤshtirĂŤ - SprovĂŤ - 2006; Hija (roman) - 2007; Spiritus - 2007; ÇÍshtje tĂŤ marrĂŤzisĂŤ; PoshtĂŤrimi nĂŤ Ballkan -Muzgu i perĂŤndive tĂŤ stepĂŤs -Darka e gabuar - roman - 2008; E penguara - roman - 2009; Aksidenti - roman - 2010; Ca pika shiu ranĂŤ mbi qelq - poezi; DitĂŤ kafenesh - novelĂŤ; MosmarrĂŤveshja, mbi raportet e ShqipĂŤrisĂŤ me vetveten - 2010; StinĂŤ e mĂŤrzitshme nĂŤ Olymp; Vepra 1, 2, 3.

50

100 Vjet Vargje Atdheut Nderime ,VPDLO .DGDUH sVKWs ODXUHDW L VKXPs oPLPHYH OHWUDUH NRPEsWDUH GKH ndĂŤrkombĂŤtare. 4s QJD YLWL ,VPDLO .DGDUH sVKWs DQsWDU NRUUHVSRQGHQW L $NDGHPLVs Vs Shkencave Morale dhe Politike tĂŤ FrancĂŤs dhe anĂŤtar i jashtĂŤm i ASHAK. Ka qenĂŤ delegat nĂŤ Kongresin e Drejtshkrimit (1972). NĂŤ vitin 2005 fitoi çmimin “The Booker Prize Manâ€?. ,VPDLO .DGDUH sVKWs GHNRUXDU QJD 3UHVLGHQWL L 5HSXEOLNsV Vs 6KTLSsULVs PH 8UGKULQ ÂŚ1GHUL L .RPELW§ GKH QJD VKWHWL IUDQFH] PH XUGKUDW ÂŚ.U\TL L /HJMLRQLW Ws 1GHULW§ H ÂŚ2ILFHU L /HJMLRQLW Ws 1GHULW§ ,VPDLO .DGDUH Ps X QGHUXD PH dPLPLQ H PDGK VSDQMROO 3ULQFL L $VWXULDV SsU /HWsUVL QMH QJD oPLPHW PH SUHVWLJMR]H OHWUDUH Qs ERWs $L GROL fitues mes 31 kandidateve nga 25 vende tĂŤ ndryshme tĂŤ botĂŤs ku dallohet emri i Milan KunderĂŤs apo italiani Antonio Cabucchi. Ky çmim u akordohet personave, institucioneve, puna krijuese ose kĂŤrkimore e tĂŤ cilĂŤve pĂŤrfaqĂŤson njĂŤ kontribut tĂŤ madh nĂŤ kulturĂŤn universale nĂŤ fushat e letĂŤrsisĂŤ apo gjuhĂŤsisĂŤ.

‡ 32575(7, , 6.¸1'(5%(87 ‡ Si ditĂŤ e plotĂŤ ai shtillej me re dhe erĂŤ mbi atdhe NjĂŤ emĂŤr, Gjergj, e kish si diellin, Tjetrin si hĂŤnĂŤn, SkĂŤnderbe.

NjÍzet e katÍr luftÍra bÍri, NjÍzet e katÍr vdekje theu, Çka mangÍt linte ditÍn Gjergji, PlotÍsonte natÍn SkÍnderbeu.

Dy brirÍ dhie kish mbi krye, EmblemÍ e vjetÍr e çuditshme, Sikur ta dinte qÍ mes brinjÍve Dy perandorÍ do tÍ godiste.

Pas vdekjes eshtrat iu ndanÍ, NÍ mijÍra varre ato u shkrinÍ. Gjithçka tÍ shumtÍ ai pati, TÍ vetmen kish veç ShqipÍrinÍ.

51

100 Vjet Vargje Atdheut 9$//-$ 6+4,3(7$5( Tri herë opinga rrahu dheun Sikur kërkoi leje prej tij. Pastaj shamia palët ndehu Me qetësi dhe madhështi. Kështu midis qiellit dhe botës allja u lind, vallja u shpall. Këmba sinjale i qon tokës Dhe dora qiellit i jep lajm. Dhe vallja rrokulliset tutje Në kohëra hedhur si hobe, Prilli përsipër i hedh lule, Dhjetori borën shkund atje. Valle shqiptare, shenja n’erë. Ylbere tirqish tej tëhu. Kush ju kërceu ju njëherë Dhe këmbët rob s’i mbenë te ju. Kush ra midis vorbullës suaj Dhe s’u përzhit, dhe s’u përflak. Ju bubullima me opinga, Që nëpër shekuj bridhni varg.

52

100 Vjet Vargje Atdheut

Jorgo BLLACI U lind mĂŤ 1938 nĂŤ GjirokastĂŤr. Studioi pĂŤr GjuhĂŤ/HWsUVL 6KTLSH GKH ND SXQXDU Vs SDUL VL PsVXHV H SDVWDM pĂŤrkthyes. Pas burgimit pĂŤr arsye politike mĂŤ 19641967 Bllaci u detyrua tĂŤ punojĂŤ si punĂŤtor ndĂŤrtimi. MĂŤ 1990 u kthye pĂŤrsĂŤri nĂŤ shtĂŤpinĂŤ botuese “Naim FrashĂŤriâ€?. Ai ĂŤshtĂŤ autor i disa vĂŤllimeve me poezi, QGsU Ws FLODW ÂŚ/LJMsULPHW H 3\OOLW§ GKH ÂŚ(SLND e trĂŤndafilaveâ€?(1990). Ka shqipĂŤruar vepra poetike autorĂŤsh tĂŤ njohur, si Shevçenko, Pushkin, Esenin, GĂŤte etj, si dhe vepra nĂŤ prozĂŤ, midis tĂŤ cilave romanet “Rudiniâ€? dhe “UjĂŤrat pranveroreâ€? tĂŤ Turgenievit, si dhe disa libra me poezi pĂŤr fĂŤmijĂŤ.â€? -RUJR %OODFL YGLT Qs 0RVNs Ps VKWDWRU -HWRL L SsUEDOWXU L QsSsUNsPEXU nĂŤ njĂŤ kohĂŤ qĂŤ donte vrazhdĂŤsi dhe nĂŤnshtrim, nĂŤnshtrim tĂŤ vrazhdĂŤsuar. NjĂŤ poet, vetĂŤm njĂŤ poet‌ poet i vĂŤrtetĂŤ, edhe pa qenĂŤ gjeni.

‡ /$6*86+ 325$'(&,7 ‡ “Naimi preu shkurret, shkuli ferrat, pastaj qilizmĂŤ truallin punoi; fidanet mbollĂŤn me durim tĂŤ tjerĂŤt dhe vreshti i bukur shpatin gjelbĂŤroi.

si tha kĂŤto mbĂŤshteti tĂŤ dy duart pĂŤrmbi bastun, dhe shtoi si nĂŤpĂŤr lotĂŤ: “e keni radhĂŤn ju pĂŤr ta punuar kĂŤtĂŤ tĂŤ bukur vresht, pa shok nĂŤ botĂŤ.

kur vajta unĂŤ atje-mĂŤ tha Lasgushi, njĂŤ mbrĂŤmje buzĂŤ gjolit tek shĂŤtisnim, hardhitĂŤ kishin lidhur vile rrushi, por, kemi etje, dukej sikur flisnin.

ta rritni tÍ shÍndetshÍm, ta selitni, ta doni si thesarin mÍ me vlerÍ; dhe neve,qÍ aty e lamÍ shpirtin, na sillni nÍpÍr mend ngandonjherÍ!..�

ahere ç’bĂŤra? nĂŤpĂŤr shkĂŤmb tĂŤ malit, njĂŤ brazdĂŤ hapa deri te burimet dhe mĂŤ sĂŤ fundi, ujĂŤrat si kristali u derdhĂŤn nĂŤpĂŤr te me mĂŤrmĂŤrimĂŤ.â€?

53

100 Vjet Vargje Atdheut 9$//-$ ( 260$1 7$.¸6 Eh, mor Osman Taka bir Osman me halle vetëtin me kordhe shkrepëtin me valle! Ngrihesh si shqiponjë bie si fajkua papo shkel mbi truall si sorkadh mbi thua Sikur do të thuash "Ka barut kjo tokë rëndë po ta shkelësh bën shaka me kokë" "Ç’bën ky rënjëdalë,Turfullon valiu,Ç'e pandeh litarin? Lodër çilimiu"? Rreptas ti përdridhesh porsi shakull ere Ç'i kujton halldupit pritat e limeret, Pritat e asqerët prerë e grirë strallit... Hijen e mehitit Ç'i vërvite ballit! Eh mor Osman Taka Bir Osman me halle Një pasha dovleti vrave me një valle!

54

100 Vjet Vargje Atdheut

Dalan LUZAJ U lind nĂŤ VlorĂŤ mĂŤ 3 gusht 1944. FĂŤmijĂŤrinĂŤ e hidhur e kaloi nĂŤ Ujin e FtohtĂŤ tĂŤ VlorĂŤs, ku kreu dhe shkollĂŤn fillore. Mbaroi nĂŤ vitet 1962-1963 shkollĂŤn e mesme 3HGDJRJMLNH -DQL 0LQJD 3XQRL FD YLWH VL PsVXHV nĂŤ fshatrat e TepelenĂŤs, dhe mĂŤ pas lufta e klasave e dĂŤnoi me njĂŤzetedy vjet internim nĂŤ fshatin Sherishte tĂŤ VlorĂŤs, qĂŤ ishte dhe periudha mĂŤ e zezĂŤ e familjes sĂŤ tij. Si tĂŤ gjitha familjet e tjera tĂŤ deklasuara edhe IDPLOMD /X]DM X YX Qs VKsQMHVWsU Ws GLNWDWXUsV SsU VKNDN Ws EDEDLW SURIHVRULW Ws PDGK ,VXI /X]DM DUPLNXW Ws GLNWDWXUsV 3RH]LQs H QLVL VKSHMW Ts Qs EDQNDW H shkollĂŤs, por ia goditĂŤn pa mundur t'ia vrisnin. 6RW MHWRQ PH IDPLOMHQ H WLM Qs dLNDJR ,OOLQRLV Ws 6+%$ YH $NWXDOLVKW sVKWs kryetar i ShoqatĂŤs sĂŤ ShkrimtarĂŤve Shqiptaro-Amerikane, ĂŤshtĂŤ zgjedhur dy herĂŤ radhazi me vota unanime nga shkrimtarĂŤt. Veprat letrare -HWD Ps JMHWL YHWsP 'LHM Ws ODUJsW 3D UUXJs 'KH KsQD kur nuk qeshte"; "Kasollja e internimit", 2010.

‡ 1¸ 9/25¸ ‡ NĂŤ VlorĂŤ!-tha Ismaili, i pari vet çau nĂŤ kĂŤmbĂŤ. ShtizĂŤ bĂŤri krahun, flakĂŤ u bĂŤ nĂŤ erĂŤ. Qasi gurĂŤt e themelit, gurĂŤt mĂŤ tĂŤ rĂŤndĂŤ. NĂŤ gjunjĂŤ ra Isa, sy e zemĂŤr prerĂŤ. Rilindi Shqiperia. Brofi MĂŤmĂŤdheu. MĂŤhallat e Atdheut KosovĂŤ e ÇamĂŤri. Sheshit tĂŤ Flamurit sosi SkĂŤnderbeu. Athdheun Ismail, ta besova ty! Kanina djep, varr dhe lavdi. TĂŤ gjallĂŤ e tĂŤ vdekur bashkĂŤ çdo NĂŤntor. Shtiza bĂŤn lart, qiellit kuq e zi. Feston ShqipĂŤria, kuq e zi nĂŤ VlorĂŤ.

55

100 Vjet Vargje Atdheut 1$,0 )5$6+¸5, Nga burimi i lajthishtës, Tej në Frashër mbi Përmet, Mjalti i gjuhës valë-valë, Nëpër faqe, ...........nëpër fletë. S'mbeti mal pa hyrë në penë, s'mbeti fjalë pa hyrë në varg; syve hyn e del Atdheu Ulet ylli, ndrit në prag. Ja Naimi, ...........ja Tomorri. Fjalë-fryma që po flasim, Shoshi shekuj madhështori ShqipNaimit i përkasim! Gjuha shqipe hodhi shtat, skaj më skaj blerim i dheut; dy herë kombi bëri lart, ndriti pallë e Skënderbeut. Nëpër shekuj rrjedh burimi, nga lajthishta mbi Përmet majë malesh flet Naimi: Gjuhën Shqipe: AMANET!

56

100 Vjet Vargje Atdheut

Xhevahir SPAHIU U lind mĂŤ 1 mars tĂŤ vitit 1945 nĂŤ Malind tĂŤ Skraparit, ĂŤshtĂŤ shkrimtar i njohur shqiptar. Studioi nĂŤ Fakultetin Histori-Filologji, dega GjuhĂŤ GKH /HWsUVL 6KTLSH 4s QJD YLWL ND SXQXDU VL gazetar nĂŤ gazetĂŤn “ZĂŤri i Popullitâ€?, redaktor nĂŤ revistĂŤn “NĂŤntoriâ€?, mĂŤsues dhe libretist nĂŤ Teatrin e OperĂŤs e Baletit nĂŤ TiranĂŤ. Ă‹shtĂŤ i nderuar me çmimin “Migjeniâ€? dhe ĂŤshtĂŤ fitues i çmimit tĂŤ parĂŤ nĂŤ konkursin e 45-vjetorit tĂŤ çlirimit tĂŤ Atdheut. Veprat letrare MĂŤngjes sirenash (1970) Vdekje e perĂŤndive (1977) BashkĂŤkohĂŤsit (1980) ZambakĂŤt e MamicĂŤs (1981) NesĂŤr jam aty (1987) Dielli i lodrave (1990) KohĂŤ e krisur (1991)

Ti qytet i dashur (1973) Dyer dhe zemra tÍ hapura (1978) Agime shqiptare (1981) KitaristÍt e vegjÍl (1983) Heshtje s´ka (1989) Poezia shqipe (1990) Udha (2005)

‡ 6+4,321-$ ‡ Hape krahĂŤt, fluturove ThellĂŤ nĂŤpĂŤr kaltĂŤrsi. UdhĂŤtove, udhĂŤtove, Çerdhen ku do ta bĂŤsh ti? Ty asgjĂŤ s’ta mbushka syrin? As kjo pemĂŤ? As ky gur? MĂŤ nĂŤ fund, moj trimĂŤrore, BĂŤre çerdhe nĂŤ flamur.

57

100 Vjet Vargje Atdheut *-8+$ 6+4,3( Mblidhmani gjakun. Një plagë plumbi, një vragë shpate dhe fshehtaz helmi; ca fjalë u shkoqën, ca rrokje ranë .... po thelbi mbeti. Fjalët e shqipes si zaje lumi rrugës e bjerrën gjithçka të tepërt gjithçka të qullët; ngjizur e lidhur si eshtra trupi. Dhe gjaku çurkë. Kullojnë fjalët. Ajri përflaket. Mblidhmani gjakun.

58

100 Vjet Vargje Atdheut

Vilson BLLOSHMI , OLQGXU Ps PDUV Qs QMs IVKDW SUDQs /LEUD]KGLW BÍrzeshta. Ashtu siç kishin lindur nÍ tÍ njÍjtin muaj, ata patÍn tÍ njÍjtÍn vdekje dhe nÍ tÍ njÍjtÍn natÍ. Vilson Blloshmi GKH *HQF /HND X SXVKNDWXDQ PHVQDWsQ H NRUULNXW tÍ vitit 1977.

‡ 6$+$5$-$ ‡ Saharaja, larg ĂŤshtĂŤ Saharaja, Saharaja shkĂŤmb e rĂŤrĂŤ e gurĂŤ, QĂŤ ka shok veç emrin e saja Dhe ngaqĂŤ s’sheh ĂŤndrra, s’sheh as drurĂŤ. Saharaja s’di tĂŤ ĂŤndĂŤrrojĂŤ. Ajo bluan gurĂŤ me mend’ e saj‌ Saharaja s’ka kĂŤngĂŤ tĂŤ kĂŤndojĂŤ, Saharaja s’ka as lot tĂŤ qajĂŤ. Saharaja nuk ka miq e shokĂŤ, Saharaja nuk ka bijĂŤ, as bir. Saharaja ĂŤshtĂŤ njĂŤ copĂŤ tokĂŤ, ThonĂŤ se dhe me natĂŤn s’shkon mirĂŤ. NatĂŤs s’i pĂŤlqen nĂŤ Sahara, S’i pĂŤlqen tĂŤ ketĂŤ veç gurĂŤ pĂŤr shtrojĂŤ; FjalĂŤ e dashuri e njerĂŤz s’ka; Perç’ e saj e zezĂŤ s’ka ç’tĂŤ mbulojĂŤ. As dhe njĂŤ s’e di si ĂŤshtĂŤ kandisur Me kĂŤt’ plagĂŤ mbi shpinĂŤ rruzullimi, Por se thonĂŤ nĂŤ botĂŤ ĂŤshtĂŤ stisur Kur i duhej njerĂŤzisĂŤ mallkimi.

59

100 Vjet Vargje Atdheut Kur ai për keq e mban në gojë, Saharaja e mban vesh e qesh. Saharaja fillon të gëzojë, Kur ne mallkohemi mes nesh. E kur bie ndrojtur rrez’ e diellit Dhe mbi gurët e pamyshkët ndrit, I ngjan vello savani i qiellit, Shkretëtirës shket e shkrepëtit. Prandaj, kur urrejtjen e fortë e nxehur Mbi dikë mallon e shfryn e shan, Që nga skuta del kujtimi i dehur Dhe thërret menjëherë Saharanë. Kur mallkimi shfryn e kur kujtimi Në pusin e harresës tret… Kur hyn dielli e kur hesht thëllimi, Shkretëtirë e shkretë mbetet shkretë.

60

100 Vjet Vargje Atdheut

Genci LEKA 8 OLQG Ps YLWLQ QJD %sU]HVKWD H /LEUD]KGLW Ts Ws G\ LVKLQ SRHWs 9LOVRQ %OORVKPL GKH *HQF /HND X pushkatuan mesnatĂŤn e 17 korrikut tĂŤ vitit 1977.

‡ 2;+$.8 ‡ Bora mbulon tokĂŤn e gjerĂŤ, Dhe natyra duket nĂŤ gjumĂŤ; Ky oxhak e dogj njĂŤ pyll tĂŤ tĂŤrĂŤ, Ky oxhak ka parĂŤ ngjarje shumĂŤ!... Dhe kur shpesh fryn era dimĂŤrore, I kujtohen kĂŤngĂŤt partizane. Miq ...biseda...gjurma....flokĂŤ dĂŤbore, Gjithçka qĂŤ mbeti kĂŤsaj ane! Ndaj oxhaku tymin nxjerr pĂŤrpjetĂŤ, Si njĂŤ plak qĂŤ qetĂŤ pi duhan... nĂŤ mendime bie nĂŤpĂŤr netĂŤ; Dhe nĂŤ shpirt diçka tĂŤ shtrejtĂŤ mban... E, sa gjurmĂŤ mbeten kĂŤsaj ane (e sa miq ka pritur ky oxhak)... KĂŤtu rrodhĂŤn kĂŤngĂŤ partizane Diku rrodhĂŤn disa pika gjak!... Bora prap mbulon tokĂŤn e gjĂŤrĂŤ, Prap natyra duket si nĂŤ gjumĂŤ; Ky oxhak qĂŤ dogj njĂŤ pyll tĂŤ tĂŤrĂŤ, Ă‹shtĂŤ i thjeshtĂŤ po ka parĂŤ shumĂŤ!... 4 dhjetor 1965

61

100 Vjet Vargje Atdheut

Bardhyl LONDO U lind më 1948 në Përmet. Vazhdoi studimet për *MXKs /HWsUVL Qs 8QLYHUVLWHWLQ H 7LUDQsV 3DV PEDULPLW të fakultetit ai punoi për disa vite mësues në Përmet dhe më pas për gazetën letrare “Drita”. Për disa NRKs ND THQs NU\HWDU L ¦/LGKMHV Vs 6KNULPWDUsYH GKH Artistëve”. Është fitues i çmimit “Migjeni”. Veprat letrare "Drita e mesnatës", (1974); "Gjurmë në trotuar", (1977); "Portali i perëndive të fyera", (1980); "Moti i madh", (1981); "Udhëzime për kapërcimin e detit", (1984).

$7'+(8 ¸6+7¸ '+,0%-( Atdheu s’është sa sedilja e makinës tënde, sa karrigia e zyrës, sa dhoma komode A më dëgjon, ti që me flamur të ri u gdhive në mëngjes, për ta ndryshuar, ndoshta, prapë në mbrëmje? Atdheu s’është loje kalamajsh. Atdheu është dhimbje. O Zot, Dhembje!

$0$1(7, , 32(7,7 Nëse sytë e tu do të qëndrojnë të menduar, mbi këto vargje, unë do të shoh një ëndërr të bukur. Nëse sytë e tu do të dridhen sadopak nga këto vargje, unë i gjithi do të kumboj si një kitarë deri në agim. Po nëse sytë e tu do të kalojnë indiferente mbi këto vargje, atëherë unë do të kem vdekur. Mos harro të vish në varrim.

63

100 Vjet Vargje Atdheut /(7¸5 3238//,7 7,0 Populli im, bukën e mëngjesit nën sqetull, një cigare tymzezë, sy rrathë e nxirë nga pagjumësia. Ku po shkon këtë fundshekull? Hapat e tu-. simfoni e nëntë bethoviane, Mëngjesi-dilemë hamletiane, mesdita- plak i urtë, fëmijë rebel, në ç'ëndërr hyn, vallë natën, nga ç'ëndërr në mëngjes, vallë del? Ti, i pasigurti si një syth marsi, Ti, i sigurti si deti, më i urtë se vetë Buda, Më martir se Krishti, Më profet se Muhamedi. Lermë të t'i puth sytë Sërish S Ë R I SH Sytë, ah, sytë, fole dhembjesh, arenë tragjikomedish. Të putha dhe putha gjithë pëllumbat, Të qafova dhe qafova gjithë detet. Ku po shkon, i bukuri im, këtë fundshekull? Kudo shkofsh më merr me vete. Më merr ashtu thjesht, pa karrige, pa veturë.

64

KOSOVË

100 Vjet Vargje Atdheut

Esad MEKULI (Sat Nokshiqi) U lind mĂŤ 1916 nĂŤ PlavĂŤ. Shkollimin fillor e kreu nĂŤ vendlindje, tĂŤ mesmen nĂŤ PejĂŤ, studimet e larta nĂŤ Beograd (Fakultetin e VeterinarisĂŤ ku edhe doktoroi). NĂŤ prill tĂŤ vitit 1941 arrestohet dhe dĂŤrgohet nĂŤ burgun e GllavinjaçÍs. Punoi redaktor i revistĂŤs VKNHQFRUH H OHWUDUH ÂŚ-HWD H UH§ UHYLVWsV SsU IsPLMs “Gazeta e PionierĂŤveâ€? dhe nĂŤ revistĂŤn “PĂŤrparimiâ€?. Vdes mĂŤ 6 gusht 1993 nĂŤ PrishtinĂŤ. Vjershat: “Okupacioniâ€?, “Kushtrimiâ€?, “Dashuniaâ€?, ÂŚ3LVKD Qs VKNsPE§ ÂŚ/DQGRYLFsV§ VL WHPs NDQs gĂŤzimin pĂŤr fitore ndaj okupatorĂŤve, dĂŤshira pĂŤr pavarĂŤsi dhe liri. Veprat letrare PĂŤr ty (libra me poezi) 1955 Avsha Ada (libra me poezi) 1971 Brigjet (libra me poezi) 1981.

Dita e re(libra me poezi) 1966. Vjersha (libra me poezi) 1973.

‡ 3238//,7 7,0 ‡ Deshta, shum’ kam dasht-dishrue qÍ me kÍng tÍ trimnoj, me fjalÍn tÍnde tÍ ndrydhun tÍ ngrej fuqitÍ prej gjumit‌ ... KÍndova (dhe kur m’ishte ndalue) se liria do tÍ vinte edhe pÍr ty, tÍ pÍrbuzun. KÍndova mbi ditÍt fatlume qÍ do tÍ lindshin, pa dhun, n’agimin e lirisÍ pÍr ty me popujt kÍtu e ngjeti, mbi forcÍ tÍ bashkimit mbarÍ: mbi vrullin tand tÍ mÍshehun -unÍ, biri yt dhe-poeti. Po! N’errsinÍn e shtypjes sÍ randÍ sa shkambi, ndÍgjova thirrjet qÍ tÍ bana me dal n’dritÍpse pÍr liri-me tjerÍ ke dhanÍ dhe ti djers e gjak si etnit. Kam dhanÍ, i dashtun‌Dhe sot, nÍ lirikur thembra e gjakÍsorit s’na shkel dhe dora pa pranga mbeti, me ty kÍndoj mbi fuqinÍ e ngjadhun nÍn yllin qÍ na pri’ -unÍ, biri yt besnik dhe-poeti.

67

100 Vjet Vargje Atdheut 6+4,37$5, .¸1'21 (Nga përmbledhja "Vjersha", Prishtine, 1973)

Shekujt mbi ne e në ne e mbushën jetën plot vnere*qe pezm, e zjarri kryengritës nder zemrat tona m'u ngri, që njeriu mos të jetë-njeri: emri të na zhduket përherë. Qemë-o njerëz po robe; pa bukë, liri n'usdajë, në vatrën tonë pa shtëpi në plangun tonë argatarë! Qemëturq, dreqën me bishta, qemë-rajë që t'hiqet në vargoj të mjerimit të përbuzur-shiftarë**! qemë... por koha-luftë shëron varret çdo ditë: mbas natës së errët të shekujvehap krahët koha e re... Po, jemi gjallë! Dielli dhe për ne shndrit... * vrer ** shqiptarë

68

100 Vjet Vargje Atdheut

Martin CAMAJ U lind mĂŤ 1925 nĂŤ Temal tĂŤ Dukagjinit. Kreu shkollĂŤn jezuite nĂŤ ShkodĂŤr, studimet e romantikĂŤs nĂŤ Beograd dhe RomĂŤ. Doktoron me temĂŤn “Meshari i Gjon Buzukutâ€?, nĂŤ RomĂŤ. Habiliton me temĂŤn “FjalĂŤformimi nĂŤ gjuhĂŤn shqipeâ€?, nĂŤ Munih. Punoi nĂŤ Beograd dhe RomĂŤ. Nga viti 1961 vendos tĂŤ jetojĂŤ pĂŤrgjithmonĂŤ nĂŤ Munih tĂŤ GjermanisĂŤ. 9GLT Ps Qs 0XQLK GKH X YDUURV Qs /DQJULVs Veprat letrare “NjĂŤ fyell ndĂŤr maleâ€?, 1953, (poemth); “Kanga e varrimitâ€?(vjersha), 1954; ÂŚ'MHOOD§ URPDQ ÂŚ/HJMHQGD§ YMHUVKD ÂŚ/LULND PHV G\ PRWHYH§ (vjersha), 1967; “Dranjaâ€? (novelĂŤ); “Shkundullinaâ€? (novelĂŤ), 1981; “Karpaâ€? (roman), 1987; “PishtarĂŤt e natĂŤsâ€? (novelĂŤ), 1991; “NĂŤ hijen e gjarpnitâ€? (vjersha).

‡ '5(.¸ 0$/625( ‡ Sot ashtĂŤ marrĂŤ njĂŤ gjak. Dy plumba lĂŤshuen pĂŤrdhe njĂŤ burrĂŤ. Sot ashtĂŤ marrĂŤ njĂŤ gjak. NĂŤn tunin e spatĂŤs PĂŤlset rrashta e kaut te prroni. (DrekĂŤ tĂŤ mĂŤdha po bahen sot!) Sot ashtĂŤ marrĂŤ njĂŤ gjak. Gjama e burrave tĂŤrbueshĂŤm PĂŤrzihet me erĂŤn e mishit ndĂŤr zjarme. E gjethi i VjeshtĂŤs bie i djegun mbi kapuçat e bardhĂŤ NdĂŤ tryeza, jashtĂŤ NatĂŤ. NĂŤ vorrezat mbi kodĂŤr TokĂŤ e re, hanĂŤ e re. Ujqit janĂŤ ulĂŤ prej malesh E pijnĂŤ gjak nĂŤ pĂŤrrue.

69

100 Vjet Vargje Atdheut 9(1',7 7(0 Kur të vdes le të bahem bar në malet e mija në pranverë, në vjeshtë do të bahem farë. Kur të vdes le të bahem ujë e fryma eme avull, në fusha do të bie si shi. kur të vdes le të bahem gur në skajin e vendit tem të qindroj në kufi.

75$6+,*,0, Katundi arbresh kaluer mbi qafën e bjeshkës shklet majën e humnerës Shum ujë në lum veshi i shkambit ushton. Dheu më vren me synin e plakës Njëqindvjeçare "Nanëmadhe, po shkon: çka don me vehte të merrsh në kodrinë, nën qeparisa?" "Hijen e tire, bir!" Dimën. Në ferrën e murrizit la delja tri fjolla leshi. Tri fjalë më la tezja arbreshe te dheu i eshtnave tonë. Fjalët e gjuhës seme – nji udhtimë e gjatë e gjatë në kohë, nji ushtimë e gjatë e gjatë ndër veshë

70

100 Vjet Vargje Atdheut

Din MEHMETI 8 OLQGL Qs YLWLQ Qs *MRFDM Ws -XQLNXW , WDNRQ JMHQHUDWsV Vs SDUs Ws SRHWsYH Ws SDV /XIWsV Vs '\Ws Botërore që krijuan jashtë kufijve të cunguar VKTLSWDUs 'LSORPRL /HWsUVLQs 6KTLSH Qs %HRJUDG dhe më vonë pas një këshille të Eqrem Çabejt gjatë një qëndrimi në Tiranë, ndërpreu me doktoraturën e nisur dhe iu dha plotësisht krijimtarisë letrare, gjegjësisht poezisë. Vdiq më 12 tetor 2010. Veprat letrare "Në krahët e shkrepave", (1961); "Rini diellore", (1966); "Dridhjet e dritës", (1969); "Heshtja e kallur", (1972); "Fanar në furtuna", (1981); "Agu" dramë, (1982); "Prapë fillimi", (1996); "Klithmë është emri im", (Tiranë 2002); "Mos vdis kur vdiset", (2001).

.2629¸ =2* , ',(//,7 Je fjalë e ruajtur nga dheu Që hyn nëpër gjak E del nëpër diell

E rrashtë e shpuar mbi gurë e flamur Lumë i zi, lumë i kuq në zemër

Je kraharor i shpuar nga plumbat Krua i gjetur në palcën e shkëmbit Të nxirë nga gjuajtjet nëpër kohë

4 Je ylli im dhe vdekja ime Ke zërin e ninullave Ninullave të kënduara kryengritjeve

Kosovë lahutë e djegur këngësh E thirrjesh ndër revolucione 2 Je emër i pakësuar në luftë Për të mbetur e bukur Për gjuhën që s’deshi të këputet Nga rrënjët e legjendës së vjetër Je stuhi e vringëllimave të shpatave Tokë e bleruar ndër ëndrra Tokë e rritur në gjinj Nëpër vite e shekuj Kosovë, pushkë e gjatë e zbrazur Nga rruga e nga pylli 3 E gurë të thyer mbi gurë e mur – Shpend i vrarë në bebëza E gurë të ngrënë mbi rrashtë e duar Durim i gjakut në emër

Je gjuha ime dhe ashti im Ke formën e sofrës – Sofrës së dasmave të kuqe Je e tashmja dhe e ardhmja ime Ke syrin prej lulediellit – Lulediellit të skuqur nga flaka e pushkës Nga gjaku e djersa 5 Djepi yt më ka rritur Djepi yt më ka plakur Rrugët tymojnë Në prehrin tënd jemi gjetur Në prehrin tënd kemi mbetur Këngët jehojnë Kosovë tokë e paepur 6 Pas teje Shekujt gurë të shpuar breg rrugëve ëndërrojnë

71

100 Vjet Vargje Atdheut Pas teje Dejtë e tharë rreth zemrave lotojnë Pas teje Kullat e verbuara ditëve të përflakura recitojnë Pas teje Tokë e qiell muze eshtrash e dritash gjakojnë Pas teje Fjalët e mia të gurëzuara në shkëmb të kërkojnë 7 Të kërkoj ndër libra E të gjej në gjuhë – Rrethatore e ngrirë e brezit Të kërkoj nëpër dete E të gjej në shkëmb Fanar i dritës dhe i gjakut Të kërkoj ndër varre E të gjej në tufat e kallinjve Si mustaqet e rritura të nipave Kosovë lavër e skuqur e ballit tim 8 Të dua për farën Që tufoi edhe ndër varre Edhe mes gishtërinjve Edhe ndër sy Të dua për farën Që s’e kalbi as gjaku Që s’e mërdheu as acari Që s’e shteri as thatësia Të dua për duart që libra shkruajnë Për ikjet e kthimet e tua Nëpër fërfëllaza e të reshura Të dua për kullat tri herë të kallura E të ndërtuara sërish nëpër krisma Të dua për emrin që shkrove Me majë të briskut nëpër lisa

72

Për shqiponjat që i qëndise Shamive të djemve të vetëm Për ndjekjet rrahjet vdekjet E Mehmet Dinës Për yrishet e tij sukave Për pushkën e tij pa rrip Për fishekët e tij nëpër xhepa Të dua për damarët e dritës Në duart e Din Mehmetit 9 E kullat e djegura të mbikullave – Lëmsha flake në qiell E pushkët e heshtura nga pushkët për një emër Për një djep për një qiell – Recital i gjuhës Kosovë krismë e gjatë 10 Qëndroj para teje me një pushkë E me një laps – Porosia jote më kall Fryma jote më jep zemër jetë më jep... 11 Të dua për këngët e babait Mbrëmjeve pa dritë Për lutjet e nënave vetëtimave Për pranverat që nxore nga gjoksi Për yjet diejt tokës së pëlleshme Të dua për duart që ngrenë ura Që lidhin në mes veti popujt Për ato që ndërtojnë shkolla në fshat Kosovë shqiponjë valltare shkëmbinjsh Dhe fushash të bleruara Të dua për një kështjellë eshtrash Për një shpatë Për një emër Për gjithçka që shihet e preket Për gjithçka në ëndërr e zhgjëndërr Të dua kur qeshi kur qaj Kur ngrihem kur zbres Kur eçtohem kur kam uri Kur dashuroj kur çmendem

100 Vjet Vargje Atdheut

Enver GJERQEKU U lind mĂŤ 1928 nĂŤ GjakovĂŤ nĂŤ njĂŤ familje qytetare. NĂŤ vendlindje kreu shkollĂŤn fillore mĂŤ 1942 dhe ShkollĂŤn Normale mĂŤ 1948, kurse Fakultetin Filozofik–grupin H *MXKsV GKH /HWsUVLVs 6KTLSH Qs 8QLYHUVLWHWLQ H Beogradit 1955, ku edhe u magjistrua (1961). GjatĂŤ studimeve ishte anĂŤtar i redaksisĂŤ sĂŤ revistĂŤs Zani i rinisĂŤ (1954-1956). Pas mbarimit tĂŤ studimeve shĂŤrbeu profesor i gjuhĂŤs dhe i letĂŤrsisĂŤ shqiptare nĂŤ 6KNROOsQ 1RUPDOH Ws 3ULVKWLQsV Qs 6KNROOsQ H /DUWs 3HGDJRJMLNH (1959-1962) prej vitit 1962 deri nĂŤ vitin 1995 nĂŤ Fakultetin Filologjik tĂŤ PrishtinĂŤs OLJMsUXHV L ODUWs H SURIHVRU L /HWsUVLVs VKTLSWDUH Veprat letrare "ShkĂŤndijat e para", (1956); "Antologjia e lirikĂŤs shqipe", (1970, 1978); "FjalĂŤ Ws ULOLQGXUD ¤ /H SDUROH ULQDWH VKTLS H LWDOLVKW 3sU W\ GKH ( GL QMs IMDOs prej guri", (TiranĂŤ, 1970, 1972); "E nĂŤn Çabrat Gjakova" (1978); "Pesme gorske i ponosne (KĂŤngĂŤ tĂŤ idhta e krenare)"; "ShtatĂŤ poetĂŤ tĂŤ KosovĂŤs e tĂŤ Rrafshit tĂŤ 'XNDJMLQLW 1ROLW %HRJUDG 1DMQRYLMD DOEDQVND OLULND /LULND Ps H UH shqipe, Beograd, 1972); "Bez glagola" (Pa folje, August Cesarec, Zagreb, 1978).

‡ %(6$ ‡ NjĂŤ dorĂŤ e paftuar ma dhuroi shkĂŤndinĂŤ Dhe ma bĂŤri zemrĂŤn xixĂŤ tĂŤ strallit n’verĂŤ Tash m’bĂŤn dritĂŤ si diell, mĂŤ çel si pranverĂŤ NjĂŤ fjalĂŤ n’gjak e lindur, qĂŤ kaplon gjithsinÍ‌ Ruaju mos e thuaj, se t’bĂŤn ujem prore Kur tĂŤ dridhet kĂŤmba, sa herĂŤ tĂŤ lĂŤshon zemra; Ktheje gjithnjĂŤ ballin, mos u sh’ndet me themra Fjala thyen dhe eshtra nĂŤ lak t’asaj dore Ajo fjalĂŤ dy herĂŤ s’lind nga buzĂŤt tona Nuk ia njofim shpinĂŤn, mohin n’ditĂŤ tĂŤ vĂŤshtira (As kur t’prek e keqja, as kur t’lĂŤshon e mira) Mburrjen e ka t’vogĂŤl, trupin ndĂŤr kumbona Thu’j kur ndoj t’vonuar n’vatĂŤr ta sjell shteku: “Me fat atij miku, qĂŤ pragun ma preku!â€?

73

100 Vjet Vargje Atdheut .2'5$7 ( '8.$*-,1,7 Po digjen flakë n’zjarr t’blerimit Kësulat e fushave t’arta gjiplote. Lumejt’ – udhëtarë t’palodhun n’mote Vrapojnë me i zanë rrezet e agimit. Si plis me nji sy në cikolet e veta E vejnë borën për lindje e për dekë, E s’guxon kush veç puhisë m’i prekë, Kur nata zbret n’to me krahë t’le’ta. O ujdhesa t’kohës mbi liqej t’grunit, Që dënesni nën ortiqe, breshën e shi E trupin e çlodhni nën hije t’drunit, Në shputat e mia barin tuej e báj, Nën gishtat e mi damar’t tuej i ndi’, Për ju bukë e krypë prore do të ndaj.

74

100 Vjet Vargje Atdheut

Besim BOKSHI 8 OLQG Qs *MDNRYs Ps ;, *MDVKWs NODVs Ws mësimit fillor i kreu në Tiranë, ndërsa dy të tjerat - në Gjakovë. Maturoi në Gjimnazin e Prishtinës. Ndoqi studimet në Katedrën e Albanologjisë në Beograd dhe, me ndërprerje, i përfundoi më 1959...

1$7$ .5,0,1(/( Sonte zbriti plake e lodhur, dhe thith gazin, vajin, gjëmimet e ditës thelle, thelle ku krrat terri. Si nata vetë, bota u bë memece. E ndjeva kur jehoi vonë Në gjirin e saj prej korbi, kur jehoi shurdhët si vdekja një fshame Dikush humbi një yll, një shok në natën memece! E pashë kur ia thithi sytë thellë ku krrat terri kur ai thithi lehtë si gjakun e tij Dije! Sonte u shuan edhe dy xixa këtu poshtë, në fund të natës Sonte vdiq një njeri shurdhazi si nata!

75

100 Vjet Vargje Atdheut ‡ 1¸ 35,7-( ‡ Kam pritur - si shkĂŤmbi, si ylli skaj horizontit - nĂŤ pikĂŤllim, vite me radhĂŤ... /DUJ MDP aty ku puthen jeta dhe vdekja aty i pĂŤrtyp ditĂŤt e mia tĂŤ gastarta... Kur tĂŤ vijĂŤ, ndoshta do tĂŤ mĂŤ gjejĂŤ tĂŤ mplakur e s'do tĂŤ mund tĂŤ qesh si flladi i pranverĂŤs TĂŤ vdes - nga gĂŤzimi, do tĂŤ mundem!

‡ 7,0 (7 ‡ 0H GROL JMXPL /ODPED H QGH]XU Ti i mbĂŤshtetur po rrije nĂŤ skaj dhe shikoje dritĂŤn ndoshta dhe fluturĂŤn qĂŤ sillej rreth saj VeshĂŤt ushtonin nĂŤ qetĂŤsinĂŤ e natĂŤs... Flutura u dogj... NĂŤ sytĂŤ e tu dallova lotĂŤ e thashĂŤ: ç'brenga Baba ka?! Sot mendoj: BabĂŤ, u dogje pa lĂŤshuar zĂŤ!

76

100 Vjet Vargje Atdheut

Latif BERISHA U lindi mÍ 18 qershor 1931 nÍ SmrekonicÍ tÍ VushtrrisÍ. MÍsimet fillore i kreu nÍ vendlindje, ndÍrsa ato tÍ mesme nÍ Vushtrri e PrishtinÍ. Fillimisht mÍ 1949,punoi mÍsues nÍ shkollÍn fillore nÍ PantinÍ. KÍtu filloi tÍ shkruajÍ poezi e disa prej tyre edhe t'i ERWRMs Qs UHYLVWsQ OHWUDUH -HWD H 5H 0s SXQRL inspektor nÍ Sekretariatin pÍr Arsim KulturÍ dhe ShÍndetÍsi. NÍ ato vite qe edhe anÍtar i KryesisÍ sÍ ShoqatÍs sÍ ArsimtarÍve. 1s YLWLQ VL GKH VKXPs PsVLPGKsQsV Ws WMHUs HGKH /DWLI %HULVKsQ UHJMLPL serb e largoi nga puna. Kur lufta pÍr çlirimin e KosovÍs mori hov tÍ madh, mÍ 24 mars 1999, nÍ natÍn e parÍ tÍ bombardimeve tÍ forcave tÍ Natos mbi caqet serbe, nÍ MitrovicÍ, NULPLQHOsW VHUEs H YUDQs SURI /DWLI %HULVKsQ Qs SUDJXQ H VKWsSLVs Vs WLM 3DV OXIWsV %LEOLRWHND H T\WHWLW Qs 0LWURYLFs PRUL HPULQ /DWLI %HULVKD .RQWULEXWL L /DWLI %HULVKsV Qs IXVKsQ H DUVLPLW VKNHQFsV NXOWXUsV HWM TH VKXPs i madh. Vepra e tij poetike e shkencore zÍ vend tÍ rÍndÍsishÍm nÍ letÍrsinÍ dhe shkencÍn shqiptare tÍ filologjisÍ.

‡ 75, *27$ ‡ N’livadh tÍ jetÍs tri gota i gjeta, Dy janÍ tÍ mbushura, asht bosh e treta‌ TÍ parÍn e mora, nÍ buzÍ e afrova, Ish hidhÍt si pelini mejÍherÍ e largova‌ TÍ dytÍn e mora, me gjuhÍ pak e preka, Prej s’ambli mÍ dogj, mejherÍ e hjeka I zbraza tÍ dyja nÍ tÍ tretÍn gotÍ, U ba idhtÍ e ambÍl, si asht vet kjo botÍ.

77

100 Vjet Vargje Atdheut .2629¸6 Kosova kreshnike po zgjohet nga gjumi Me vulë të fitimit… dhe na po gëzojmë! Po shkundet mali e proni e lumi– eni t’këndojmë! Kosova kreshnike po vjen prap në jetë Me diell në dorë… Dhe na po shikojmë! Po del nga terri në dritë të vërtetë– eni t’këndojmë! Po del para botës Kosova krenare Me ballin e hapët…Dhe na po fitojmë! Me gjak e stolisun po del dëshmitare– eni të këndojmë! Po del para botës Kosova heroike Me zana e drangoj..O, na po gjallnojmë! Po del në hapsinë me krahët e një sprije– eni të këndojmë!

78

100 Vjet Vargje Atdheut

Azem SHKRELI U lind mĂŤ 1938 nĂŤ RugovĂŤ tĂŤ PejĂŤs. ShkollĂŤn fillore e kreu nĂŤ vendlindje, ndĂŤrsa nĂŤ PrishtinĂŤ vazhdoi shkollĂŤn e mesme pĂŤr tĂŤ vazhduar Fakultetin Filozofik, GHJsQ H *MXKs GKH /HWsUVL 6KTLSH 3sU VKXPs YMHW ND qenĂŤ kryetar i ShoqatĂŤs sĂŤ ShkrimtarĂŤve tĂŤ KosovĂŤs, drejtor i Teatrit Krahinor nĂŤ PrishtinĂŤ dhe themelues e drejtor i Kosova-Filmit. Vdiq nĂŤ pranverĂŤn e vitit 1997. Veprat letrare "BulĂŤzat", (1960); "Engjujt e rrugĂŤve", (1963); "E di njĂŤ fjalĂŤ prej guri", (1969); "Nga bibla e heshtjes", (1975); "PagĂŤzimi i fjalĂŤs", (1981); "Nata e papagajve", /LULNs PH VKL =RJM GKH JXUs 1s SUR]s .DUYDQL L bardhĂŤ", (1961); "SytĂŤ e EvĂŤs", (1975); "Muri pĂŤrfundi shqipes"; si dhe dramat "Fosilet", (1968); "Varri i qyqes", (1983); etj. PoezitĂŤ e tij janĂŤ pĂŤrkthyer nĂŤ shumĂŤ gjuhĂŤ tĂŤ huaja.

‡ 6+.2'5$ ‡

‡ $=(0 6+.5(/, ‡

Desha t'ia prek RozafĂŤs flokun S'mĂŤ deshe

KĂŤngĂŤ e turpshme Sonte Qava sonte pĂŤr ty ArbĂŤri Nuk mĂŤ vjen turp Pse qava MĂŤ vjen turp pse s'munda TĂŤ bĂŤj tjetĂŤr Nga turpi qava

Zbrita t'ia puth Algjet Liqenit MĂŤ nxore Tani pĂŤrherĂŤ mĂŤ ke Maje Taraboshit me cuba ShkodĂŤr Shkodra

79

100 Vjet Vargje Atdheut .$6+(/$6+¸ 3¸5 $7'+(81 Atdheu është dheu i birit e i atit e i shpirtit të shenjtë Në vargun me krushq atdheu është krushku i parë Në të tëra meshat shenjte ai është Meshari Në kulm e në flamur është kumti e kremtja Në kokën rënduar në mendime ai është mendimi Është një krahë shqipe këtej, një andej kufirit Është flaka e Oso Kuka në kullën kallë të barotit Është ara shtatë vjet djerrë e gruaja djerrë e fara Në bukë e krypë e zemër atdheu është zemra Në të parën pushkë për ujk atdheu është krisma Në trupin tonë për vig atdheu është vigu Në mishin tonë për krymb atdheu është ashti Atdheu është treni në binarin nëntë, bileta për nesër dhe trasta

9'(.-$ ( 0$/¸625,7 Asnjë kokë përkulur se ia rrezoni lisat Asnjë gjëmë mesa guri se ia shembni majat Asnjë lot asnjë se ia shteroni krojet në sytë e tij vetëm harroi p'rendimin dita Ç'mendim i vrugët Ç'mendim i ftohtë ndër vetulla Lum ky çfarë vdekje.

80

100 Vjet Vargje Atdheut

Ali PODRIMJA U lind mĂŤ 1942 nĂŤ GjakovĂŤ, ku edhe kaloj rininĂŤ. 6WXGLRL *MXKs GKH /HWsUVL 6KTLSWDUH Qs 8QLYHUVLWHWLQ e PrishtinĂŤs. Periudha vendimtare pĂŤr formimin shpirtĂŤror dhe intelektual tĂŤ poetit janĂŤ vitet pesĂŤdhjetĂŤ. MĂŤ 1957 botoi poezinĂŤ e parĂŤ nĂŤ UHYLVWsQ -HWD H 5H ,VKLQ YLWHW NXU VKTLSWDUsW Qs KosovĂŤ pĂŤrjetonin njĂŤrin nga terrorĂŤt me tĂŤ egra tĂŤ pushtuesit serb, kohĂŤn e aksionit famĂŤkeq pĂŤr mbledhjen e armĂŤve dhe tĂŤ shpĂŤrnguljeve mĂŤ dramatike tĂŤ pĂŤrmasave tragjike pĂŤr KosovĂŤn dhe shqiptarĂŤt (rreth treqind mijĂŤ tĂŤ shpĂŤrngulur dhunshĂŤm nĂŤ Turqi). Poeti rritej dhe piqej nĂŤ kĂŤto kushte, nĂŤ kĂŤtĂŤ DWPRVIHUH DJRQLH Ts H NLVKWH PEsUWK\HU .RVRYsQ 4\WHWL L *MDNRYsV NX NLVKWH lindur dhe shkollohej, qytet me traditĂŤ tĂŤ pasur patriotike, ishte mĂŤ i godituri nga kjo vĂŤrshimĂŤ policore e UDB-sĂŤ serbe. Poeti i pĂŤrfshirĂŤ nĂŤ kĂŤtĂŤ pĂŤrditshmĂŤri ndjeu nevojĂŤ tĂŤ rezistojĂŤ, tĂŤ kundĂŤrvihet dhe ta stigmatizojĂŤ tĂŤrthorazi synimin e pushtuesit: Qaj rrafshi im i dashur, qaj! (fjala ĂŤshtĂŤ pĂŤr rrafshin e Dukagjinit) Diellin tĂŤnd verbuar e kanĂŤ tytat E vatrat shkimbur deri mĂŤ njĂŤ... Vargjet janĂŤ shkĂŤputur nga poemthi lirik “Hija e tokĂŤs", tĂŤ cilin Ali Podrimja e shkroi nĂŤ vitin 1960, kur ishte gjimnazist. NjĂŤ vit mĂŤ pas, mĂŤ 1961, Ali Podrimja botoi pĂŤrmbledhjen e parĂŤ me vargje elegjiake Thirrje. MĂŤ pas vijnĂŤ pĂŤrmbledhjet Shamijat e pĂŤrshĂŤndetjeve (1963), DhimbĂŤ e bukur (1967), Sampo (1969), Torzo HWM GHUL Qs YHSUsQ H WLM PMHVKWsURUH /XP OXPL Ts VKsQRL QMs kthesĂŤ nĂŤ poezinĂŤ bashkĂŤkohore kosovare. NĂŤ vitet '80 e '90 ai do tĂŤ vazhdojĂŤ tĂŤ botojĂŤ libra poetikĂŤ si Zari, BuzĂŤqeshje nĂŤ kafaz etj., deri te dy librat nĂŤ prozĂŤ: Burgu i hapur (1998) dhe Harakiri (1999). Rrethanat e vĂŤshtira politike gjatĂŤ viteve ´60 dhe ato familjare mĂŤ pas, kanĂŤ lĂŤnĂŤ gjurmĂŤ tĂŤ pashlyeshme nĂŤ poezitĂŤ H WLM 9GHNMD H Ws ELULW /XPLW UH]XOWRL PH YHSUsQ Ps Ws EXNXU Ws WLM JMHU Ps VRW /XP /XPL 3RH]LD H WLM ND EsUs Ts SRH]LD VKTLSWDUH Qs WsUsVL Ws UHVSHNWRKHW Qs tĂŤ gjithĂŤ trojet shqiptare, si dhe tĂŤ pĂŤrkthehet nĂŤ shumĂŤ gjuhĂŤ tĂŤ huaja. Vargu i Podrimjes karakterizohet nga thjeshtĂŤsia, rima e padukshme, dhe simbolet e papritura. Por, ju tĂŤ rritur apo fĂŤmijĂŤ, Ali Podrimja dhe shumĂŤ e shumĂŤ shkrimtar tjerĂŤ tĂŤ njohur duhet respektuar dhe veprat e tyre duhet lexuar. Mos i harroni kurrĂŤ kĂŤta shkrimtar qĂŤ shĂŤnuan me metamorfozĂŤ dhe me pjesĂŤ tĂŤ ndryshme qĂŤ tĂŤ mos bien nĂŤ sy tĂŤ armikut se po shĂŤnojnĂŤ nĂŤ gjuhĂŤn shqipe. MĂŤ datĂŤ 18 korrik 2012, Ali Podrimja ishte zhdukur pas njĂŤ festivali tĂŤ poezisĂŤ nĂŤ FrancĂŤ. Pas kĂŤrkimeve tĂŤ pareshtura tĂŤ autoriteteve franceze, mĂŤ 21 korrik 2012, u gjet trupi i pajetĂŤ i shkrimtarit.

81

100 Vjet Vargje Atdheut ‡ .86+ '2 7$ 95$6 8-.81 ‡

‡ 3$5,6, 9(1'/,1'-$ ‡

F. Altimarit

Dhe lĂŤtini tha Po qe se takon ArbĂŤreshin dhe Ujkun Vraje ArbĂŤreshin Dhe kur fjala i ra nĂŤ vesh ArbĂŤreshi buzĂŤqeshi Dhe drodhi njĂŤ cigare Po qe se me vret mua more i gjorĂŤ Kush do ta vras Ujkun?! MjerĂŤ Kopeja

‡ 81¸ %,5, <7 .2629¸ ‡ UnĂŤ, biri yt, KosovĂŤ t'i njoh dĂŤshirat e heshtura, t'i njoh ĂŤndrrat, erĂŤrat e fjetura me shekuj, t'i njoh vuajtjet, gĂŤzimet, vdekjet, t'i njoh lindjet e bardha, caqet e tua tĂŤ kulluara; ta di gjakun qĂŤ tĂŤ vlon nĂŤ gji, dallgĂŤn kur tĂŤ rrahĂŤ netĂŤve t'pagjumta e tĂŤ shpĂŤrthej do si vullkan:mĂŤ mirĂŤ se kushdo tjetĂŤr tĂŤ njoh, KosovĂŤ. UnĂŤ biri yt.

82

Do tÍ hyjmÍ nÍ Paris gurin tonÍ aty do ta ngulim, nuk do tÍ na presÍ Teuta, Genti nuk do tÍ na presÍ hordhi e egÍr romake nuk do tÍ na presÍ njeri i gjallÍ. NÍ Paris do tÍ hyjmÍ Índrrat do t’i varim nÍ krahÍ tÍ lejlekÍve te njÍ krua do t’i lajmÍ sytÍ, duart lythore do t’i lÍmÍ netÍt ballkanike pas shpine vallet, kÍngÍt, baladat, pÍrrallat, vetÍm fyellin do ta marrim t’i biem kur t’na rrok malli, kur humbim nÍ grumbullin e klosharÍve, tÍ hijeve, tÍ minjve, deri vonÍ rrugÍve tÍ Parisit nÍ metro marramenthi, do t’i marrim erÍ ftoit tÍ vendlindjes pÍr kohÍt pist do tÍ flasim me gishta, nuk do tÍ shkelim asnjÍ mizÍ, nuk do tÍ trembim asnjÍ zog, nuk do tÍ derdhim zjarr, vrer, mbi kokÍ tÍ njeriut, EvropÍs sÍ pÍrgjumur s’do t’i pÍrulemi as perÍndive tÍ krisura. Ma jep besÍn, Lum Lumi, se nuk do ta harrojmÍ vendlindjen.

100 Vjet Vargje Atdheut

Jusuf GËRVALLA Poet dhe atdhetar i shquar, u lind më 1 tetor 1945 në Dubovik rrethi i Deçanit, nga një familje bujare. Vritet mizorisht më 17 janar 1982 në Untergrupenbah Gjermani. Shembulli i tij mbeti i gjallë ndër intelektualë të kohës moderne, si shkrimtar dhe atdhetar i shquar SsU OLUL GHUL Qs YGHNMH -HWD H -XVXI *sUYDOOsV ND THQs e vështirë, vdekja e tij ka qenë tragjike. Për këtë është thënë e shkruar dhe do të thuhet e do të shkruhet shumë. Tituj të veprave: Fluturojnë e bien (1975); Kanjushë e verdhë (1978); Shtëpia në kornizë; Skena nga jeta e fshatit; Shenjat e shenjta (1979). Veprat letrare "Fluturojnë e bien", (1975); "Kanjushë e verdhë", (1978); "Shtëpia në kornizë"; "Skena nga jeta e fshatit"; "Shenjat e shenjta", (1979).

7( *5<.$ ( +21,7 .8 35(+(1 (6+75$7 ( $=(0,7 Iu afrova grykës së honit, ia ngula sytë heshtjes, territ dhe s'di pse zemrës brenda gjoksit iu dha t'i thërrasë Azemit. - A po më ndien, o Azem Galica? – thirra ndoshta njëqind herë. Një shqiponjë doli nga gryka, me tërsëllimë u ngrit në qiell. I thash vetes: Mos thirr më! Se Azem Galica doli. Marrë nga "Lajmëtari i lirisë", Nr. 1, janar-shkurt 1981.

83

100 Vjet Vargje Atdheut /8)7$ '+( $57, Tutje gjithnjë akull Këndej gjithnjë zjarr Unë jam syri i Aladinit E shoh veten si digjem në betejën e tmerrshme të fjalës e të mendimit Me shenjtëri të mallkuar me përfytyrimin e qartë e krijoj Në mua shushurijnë dete të qena në ëndërr S'po flas kotnasikot Mund t'i merrni fjalët e mia e të niseni nëpër botë Unë s'kam guxim Kuptoj se pa dritën e tyre Nuk do ta di rrugën nëpër dritë Janë krijuar prej frenimesh prej kthesash theqafjesh dhiaresh të shenjta zigzage Unë nuk i shoh yjet pështjellë në terr Gjithësia e ftohtë nuk e ka gji diellin Sikur të mos e ftohte ana e errët e planetit

84

100 Vjet Vargje Atdheut

Beqir MUSLIU U lind në Gjilan në vitin 1945; vdiq në vitin 1996, në Prishtinë dhe u varros në Gjilan. Familja e tij rrjedh QJD IVKDWL /LYLT L *MLODQLW Qs .RVRYs 6KNROOsQ ILOORUH dhe të mesme i kreu në Gjilan, ndërsa fakultetin filozofik drejtimi i gjuhës dhe letërsisë shqipe në Prishtinë.

,0$=+, , 3$5¸ I rrethuar nga çdo gjë që s’është në këtë ditë Përbirohet fare i pavërejtur Midis sheshit e mbathin këmbët e zbathura Të atyre që asnjëherë s’e hetuan rrethimin As aromën e trëndafilave që zihet ngadalë Derisa majave të gishtave merr gjuhë lulëzimi Mrekullitë hyjnë ta nxjerrin nga kornizat që s’i ka Te cilën s’di përse nuk e ka ose e ka përse s’di Derisa matet me butësitë e veta të gurëzuara Të cilat edhe në vete ka mundur t’i vrasë Në shuplakë i zbret dielli i zënë në kornizë rob Për t’i ulur Orët e vona që kurdisin bukurinë Sa thahet blerimi i murmë në fytyrën time Shirat e kthejnë verdhomë në mua kur zgjohem Të krijoj ngjyrën për të mbaruar imazhin Në të cilin balta ka zënë t’i çelë zogjtë magjikë E të vërshojë qytetin që e kam vetëm në shuplake T’i fus në vargonj mbretëritë e zgjebosura në Fushë Kur fare i pavërejtur përbirohet përmes syve të mi Nga çdo gjë që s’është në këtë ditë të rrethuar.

85

100 Vjet Vargje Atdheut 0(7$),=,.$ ( 35,6+7,1¸6 Ky qytet shtrihet në ëndërr si të ish i vërtetë e në Gazi-Mestan humbi qetësia Anatema A Është trilluar edhe një udhëtim në shuplakë Në majë të gjuhës na ka zbritur bukuri Prapa na kanë ndjekur njëmijë e një mrekulli Asgjë s'mund të marrësh më tepër se ç'ke Edhe një farë të është mbjellë ndër grushte Deri në verë balsamin e mban nën sqetulla Nëpër këtë portë u përbiruan edhe engjëjt Që i shpikëm në hyrje për të na ruajtur O Nga trëndafilat që i kemi gjuhë e na flasin Edhe mbi të gjitha magjitë që na dëbuan Është trilluar një udhëtim i ri në shuplakë.

86

100 Vjet Vargje Atdheut

Flora BROVINA U lind më 30 shtator 1949 në Skenderaj. Shollën fillore dhe të mesme i kreu në Prishtinë. Studimet për Mjekësi i mbaroi në Prishtinë. Një kohë punoi gazetare në të përditshmen ”Rilindja”. Ka punuar edhe me redaktimin e revistave ”Kosovarja” dhe ”Teuta”. Është aktiviste e njohur për mëvetësinë e Republikës së Kosovës dhe njëra nga intelektualet e arrestuara nga pushteti serb. Veprat letrare "Verma emrin tim", 1973; "Bimë e zë", 1979; "Mat e çmat", 1995, etj...

558*$ 3¸5 -$1,1¸ Mora rrugën për Janinë o Të takova me pleqërinë o Vetëm me arabaxhinë o kërkoje shkronjat e humbura Sikur të ecim në Veri Të mbaj krahun Bagazh malli robëri Mora rrugën për Janinë o Shëtita Çamërinë o Me arabaxhinë o Kërkuam unë e rruga jote o Fjalët e ndyra në mote o

87

100 Vjet Vargje Atdheut 25$ ( 3$5¸ Jusufi Jusuf Kanjushë e verdhë Jusuf Gërvalla... mungon Teuta Iliri Agroni Ylli Fadi Fadil Talla... mungon Ylfetja Ylfete Humolli... mungon Shukrija Shukrije Obëtinca... mungon Kimetja Arsimi Kujtimi Halimi... Halimi... mungon Shpresa Besa Kastrioti Fatmiri Fatmir Kërleshi... mungon Afrimi Afrim Zhita... mungon Vazhdojmë Valbona Shkurta Gjoni Xhevati... Xhevati... mungon Mungon Nesimi Bekimi Afrimi... Afrim Prebreza... mungon Mos më sillni Certifika mjekësore Prindore policore shtetërore Thoni vetëm mungon Me lule do t'ua mjekojmë plagët Do t'i presim Do t'i presim Thoni vetëm mungon Do të çelin lule gjaku ora vazhdon...

88

100 Vjet Vargje Atdheut

Sabile KEÇMEZIBASHA U lind mĂŤ 1954 nĂŤ Koretin tĂŤ DardanĂŤs (KamenicĂŤ). ShkollĂŤn fillore e kreu nĂŤ vendlindje, kurse gjimnazin nĂŤ DardanĂŤ. Ă‹shtĂŤ femra e parĂŤ nga Kosova qĂŤ mbaroi Fakultetin e Shkencave Politike nĂŤ Universitetin e Beogradit mĂŤ 1977. NdĂŤrsa studimet pasuniversitare i vazhdoi nĂŤ Universitetin e PrishtinĂŤs nĂŤ DegĂŤn e HistorisĂŤ. Mori pjesĂŤ nĂŤ tubime tĂŤ ndryshme shkencore nĂŤ KosovĂŤ dhe jashtĂŤ. ,VKWH UHGDNWRUH SsUJMHJMsVH SsU KDSsVLUsQ HWQLNH VKTLSWDUH Qs WHUULWRULQ H LVK -XJRVOODYLVs Qs UHYLVWsQ ÂŚ%RWD VKTLSWDUH§ Ts ERWRKHM Qs 7LUDQs Ă‹shtĂŤ anĂŤtare e KryesisĂŤ sĂŤ ShoqatĂŤs sĂŤ ShkrimtarĂŤve tĂŤ KosovĂŤs. Aktualisht merret me probleme tĂŤ historisĂŤ mĂŤ tĂŤ re. 4s QJD YLWL SXQRQ Qs ,QVWLWXWLQ H +LVWRULVs Vs .RVRYsV -HWRQ Qs 3ULVKWLQs Sabile Keçmezi-Basha ĂŤshtĂŤ antare e AkademisĂŤ Evropiane tĂŤ Arteve e cila ĂŤshtĂŤ WKHPHOXDU Qs YLWLQ PH VHOL Qs /XNVHPEXUJ

Veprat letrare ‡0HWDIRUs LEHULNH SRH]L /6+. ‡.XMWHVsQ H ND NDSXU VNOHUR]D SRH]L /6+. ‡1XVMD H JXUWs SRH]L ÂŚ5LOLQGMD§ ‡.RKs HSLOHSWLNH SRH]L ÂŚ-HWD H 5H§ ‡'\ OXOH ND PDPL SRH]L ÂŚ3LRQHUL§ ‡¸QGUUDW H WULVKWD SRH]L ÂŚ5LOLQGMD§ ‡1DWD SD NRUQL]s URPDQ /6+. ‡0DOOL SsU ,WDNsQ SRH]L /6+. ‡$QDWRPLD ,XELULL SRH]L %XNXUHVKW ‡.RGL L SULWMHV SRH]L /6+. 3ULVKWLQs

89

100 Vjet Vargje Atdheut $1$720,$ ( 35,7-(6 Më 1878, Patëm dhënë besën Se kurrë nuk do të lejojmë Që korbat Të na grisin ëndrrat. Më 1912, Atje... afër detit Jon Patëm thënë Se... Gjithsesi... një ditë Do ta qepim Lëkurën e grisur të ATDHEUT. Më 1945, Shumëçka u bisedua Por minjtë e fushës Na i hëngrën gishtat Në hapsane pritjesh. Më 1999, Gjymtyrët në helmeta i shndërruam Në shpinë vizatuam hartën e atdheut E në gjoksin e Adem Jasharit Rrëzëllente DIELLI i përflakur. Më 2008 Historia pësoi metamorfozë, Anatomia e pritjes u shndërrua Në nuse Me duvak të kuq Dhe ADN-në e RRËNJËVE E bartëm nën sqetull

90

100 Vjet Vargje Atdheut

Sabit IDRIZI U lind mÍ 16 shtator 1955 nÍ CerajÍ, fshati mÍ verior i KosovÍs i banuar me shqiptarÍ. Ka studiuar GjuhÍn GKH /HWsUVLQs 6KTLSH ¸VKWs HGKH NU\HUHGDNWRU L revistÍs letrare FjalÍ e valÍ, tÍ cilÍn e financon Komuna e MitrovicÍs e qÍ e nxjerr Shoqata e ShkrimtarÍve tÍ 0LWURYLFsV Œ-DNXS &HUDMD§ NU\HWDU L Vs FLOsV sVKWs 4s QJD YLWL sVKWs DQsWDU L /LGKMHV Vs 6KNULPWDUsYH Ws .RVRYsV -HWRQ Qs 0LWURYLFs Ka botuar kÍta libra: "Pesha e fundshekullit", poezi, 1995; "PÍrderisa ÍshtÍ e martÍ", poezi, 1997; "Diell me dhÍmbÍ", poezi, 1998; "Finalja e zhgÍnjimit...", "Ditar lufte", 2000; "MbretÍresha ÍshtÍ gjallÍ", poezi, 2006; "Zarfi", prozÍ, 2008; "Ma fsheh bregun tjetÍr", poezi, 2010.

‡ .8//$ ( -$6+$5¸9( ‡ Kjo kullĂŤ nuk ĂŤshtĂŤ prej guri Ja shikojeni Sa mrekullueshĂŤm rrezaton dromca tĂŤ shkĂŤputura ĂŤndrrash Nga thellĂŤsitĂŤ e shekujve tĂŤ rebeluar QĂŤ vijnĂŤ e treten pĂŤrulĂŤsisht nĂŤ kĂŤtĂŤ dashuri Se pĂŤrndryshe njerĂŤzit e saj KurrĂŤ nuk do tĂŤ dinin aq bukur tĂŤ na e mĂŤsonin Artin e fluturimit deri nĂŤ amshim PĂŤrmes rrufeve tĂŤ zjarrta NĂŤ derĂŤn e saj nuk trokitet NĂŤ tĂŤ hyhet pĂŤrmes DashurisĂŤ sĂŤ Madhe E nuk dilet kurrĂŤ Se vetĂŤm kĂŤtu mund tĂŤ tregohet pĂŤrralla mĂŤ e gjatĂŤ pĂŤr dashurinĂŤ Se vetĂŤm kĂŤtu mund tĂŤ shihet ĂŤndrra mĂŤ e bukur pĂŤr ardhmĂŤrinĂŤ QĂŤ kuptimĂŤsohet e merr trajtĂŤ LIRIE PĂŤrmes kujtimit tĂŤ atyre QĂŤ pĂŤrherĂŤ rrezatojnĂŤ madhĂŤshti flijimi Nga Froni i ShenjtĂŤ i Amshimit

91

100 Vjet Vargje Atdheut 6+4(7¸6,0

0(',7,0 1¸ 9(1'/,1'-(

Kemi filluar të hamë me sy E të shohim me tyta Në këtë xhungël zorrësh

E dua veten Relikt të përjetshëm kujtimi Këtu në parzmën e kësaj kodrine

Të duam me xhepa Të urrejmë me bark Kemi filluar

Ashtu të përëndërrt Tek mat horizontet e fluturimit Me krahë legjendash

Kaherë s’kemi qeshur me shpirt S’kemi qarë me zemër

Jo si tash Ikarios të dalldisur të lartësive Me çelës prej dylli

Kah kështu, o Tokë?! Kah kështu pa kokë?!

6+7¸3,$ ,0( Edhe kështu e qerpiçtë Ti më je më e shtrenjta ndër shoqe Hiç mos u mundo t’i fshehësh Mos u mundo t’i shërosh Ato hijeshi plagësh Shiko sa bukur të rrinë plasat e moteve Siç i rrinë bukur rrudhat Ballit të pjekur të një urtaku

92

100 Vjet Vargje Atdheut

Agim Ramadani KATANA "Mu shtershin sytĂŤ nĂŤse pushoj LirinĂŤ tĂŤnde me ĂŤndĂŤrrue mallkue qoftĂŤ gjaku im nĂŤse m'vrasin pa luftue"

U lind nÍ fshatin ZhegÍr tÍ komunÍs sÍ Gjilanit, nÍ KosovÍ, me 3 maj tÍ vitit 1963. Shkollimin fillor e kreu nÍ vendlindje, tÍ mesmen shkollÍn teknike nÍ Gjilan nÍ vitin 1980, ndÍrsa AkademinÍ ushtarake-drejtimi i komunikacionit nÍ Zagreb tÍ KroacisÍ. Me poezi dhe pikturÍ ÍshtÍ marrÍ qÍ nga shkollimi i mesÍm. PÍrderisa poezitÍ e tij, sa ishte gjallÍ i mbetÍn tÍ shpÍrndara nÍpÍr revista tÍ ndryshme e nÍ dorÍshkrim, si piktor organizoi ekspozita kolektive e personale nÍ Kroaci, ku punoi si ushtarak e nÍ ZvicÍr, ku jetoj si emigrant politik, me qÍ me fillimin e OXIWsV Qs .URDFL DL EUDNWLVL LVK $UPDWsQ -XJRVOODYH NX SXQRQWH VL RILFHU 1s YLWLQ 1998 pranohet anÍtar nderi nÍ AkademinÍ Evropiane tÍ Arteve. NdonÍse kishte tÍ rregulluar statusin e emigrantit, Agim Ramadani nÍ vitin 1998, iu pÍrgjigj thirrjes sÍ atdheut dhe u inkuadrua nÍ radhÍt e UshtrisÍ Çlirimtare tÍ KosovÍs, duke lÍnÍ nÍ ZvicÍr tre fÍmijÍ dhe gruan. GjatÍ luftÍs u dÍshmua si VWUDWHJ L ODUWs GKH XGKsKHTsV L GDVKXU SsU XVKWDUsW ,VKWH QMsUL QGsU KDUWXHVLW H planit pÍr thyerjen e kufirit shqiptaro-shqiptar, gjÍ tÍ cilÍn edhe e bÍri bashkÍ PH VKRNsW H YHW ,VKWH L SDUL Ts VKNXOL JXULQ SLUDPLGsQ NXILWDUH Qs .RVKDUH 3DV thyerjes sÍ kÍtij kufiri, nÍ pjesÍn e KosovÍs, tek vendi i quajtur Rrasa e Zogut, ai ra heroikisht- duke mos vdekur kurrÍ. Njihet me emrin konspirativ-Katana. /ORJDULWHW VL QMs QJD KHURQMWs Ps Ws QMRKXU Ws KLVWRULVs Vs UH VKTLSWDUH $JLPL OD SDV YHWHV WUH SDVDUGKsV GMHPWs -HWRQLQ GKH (GRQLQ VL GKH YDM]sQ /DXULQsQ

‡ .85 7¸ .7+(+(0 ‡ Kur tĂŤ kthehem AsgjĂŤ nuk do tĂŤ jetĂŤ Siç ishte mĂŤ parĂŤ Kur tĂŤ kthehem Sa do tĂŤ jem i vetes Nuk e di QentĂŤ e lagjes NĂŤ mua do vĂŤrsulen S’ do tĂŤ mĂŤ njohĂŤ askush NjerĂŤz tjerĂŤ do tĂŤ jenĂŤ NjerĂŤz tĂŤ gjakut tim Kur tĂŤ kthehem Edhe UnĂŤ do tĂŤ jem ndoshta NjĂŤ jetĂŤ tjetĂŤr.

‡ =+*¸1-,0, ‡ Askund nuk isha Po kthehem Me buzĂŤqeshje tĂŤ humbur binarĂŤve tĂŤ largimit Andej nga tĂŤ kĂŤrkova Nuk ishe NĂŤ stacionin e fundit TĂŤ zhgĂŤnjimit Zbres

93

100 Vjet Vargje Atdheut $ 0-$)721 35,7-$ A mjafton Të presim vetëm E të shikojmë Duke larguar perden Për të parë si na vjen liria Qentë lehin në diell Vdekja përgjon në korridor Para murit të djersitur Korbi numëronte pikat e gjakut Era thyente trandofile Një nëne ia fshin lotët Korridorit të zi njeriu i blertë E qentë lehin në diell Diçka e nehmur para bjeshkëve Le të shkrihet terri kur marshojmë drejtë majës Duke hapur shtigje në bjeshkë e në shpirt Pranvera e djegur zgjohet në vargun e Nëntorit të tretë Me plumb filluam nokturno të shkruajmë Për gjymtyrët e mbetura në fushëbeteja me ujin e ashtit tonë Për kohën e Skënderbeut e shuajmë etjen Trimëria në kulmin e ëndrrave hëna u flakëron Lartësia e mendimit tejkalon breshëritë e plumbave Kokrrat e mëdyshjes kaherë u bluan Ndërmjet shtëpive të kallura të Dukagjinit fusha të minuara Në kurriz fëmije bërrylat e kohës thyhen Dridhet gëzhoja e lëbyrur e mendimit Para bjeshkëve të bekuara diçka e nehmur po fshihej.

)7(6¸ 3¸5 (.632=,7¸ Unë i robëruari Ju ftoj Në ekspozitën time Të pavarur!

94

100 Vjet Vargje Atdheut

Jeton KELMENDI U lind më 1978 në Pejë. Shkollën fillore dhe të mesmen i kreu në vendlindje, ndërsa studimet për Komunikim Masiv në Prishtinë, kurse studimet post-diplomike në 8/% 8QLYHUVLWHWLQ H %UXNVHOLW 3ROLWLNDW QGsUNRPEsWDUH dhe çështjet e sigurisë). Vite me radhë shkroi dhe botoi poezi, prozë, ese dhe tregime. Në vijim botoi edhe një serë librash të tjerë. Aktualisht punon dhe jeton në Bruksel.

,/,5,6+7( Nuk matet me asgjë Pesha e trupit tënd Forca e ajrit Ngadalësimi i shpejtësive Nuk të shihet as anadrita Sikur S’ka njësi matëse trakeje Ose I kapërcen të gjitha Për shpirt të fjalës Je Një nëngram harrimi Tej veshit e syrit Njëqind e një mijë vjet Mendim i ndritur Je Dhe kurrë Kush me t‘mat s‘ka mundur Atdheu im i Zotit që ma dha emrin SHQIPETARË

95

100 Vjet Vargje Atdheut 32 +(6+7 6( , '+,0%6(7 )-$/$ Më t’prajshmen stinë U rrëzua një copë e qiellit të Hasit Kur thanë heshti Anton Pashku Edhe hijes i ra njëfarë hijeje Fjalës iu shkëput edhe një fjalë Përmbi Dukagjin po frynte erë e madhe Shi binte mbi dy shkronja Oh Zymi i Hasit O Anton i Arbrit Na thuaj sot Na e fol veç edhe një fjalë As pleqëria se ka rënduar As lodhur nuk është Po heshtë Po shuan se i dhimbset fjala

96

MAQEDONI

100 Vjet Vargje Atdheut

Rexhep VOKA U lind në Shipkovicë të Tetovës, shkrimtar, dijetar dhe teologu i shquar. Rexhep Voka (1847-1917) ka kryer studimet në gjuhën turke, për t'iu kthyer bashkëkombësve të vetë shqiptarë, të cilët i këshillonte që të arsimohen, të njohin dhe respektojnë kombin e vet dhe vetveten. Më 1868 regjistrohet në Fakultetin Islam të Stambollit, ku punoi edhe si profesor pas kryerjes së studimeve. Më 1895 kthehet në Tetovë, për t'iu përkushtuar çështjes kombëtare shqiptare. Më 1903 emërohet myfti i Vilajetit të Manastirit dhe ndërlidhet aktivisht "me lëvizjen kulturore dhe politike te Rilindjes Kombëtare Shqiptare". Pas dy vjetësh, merr pjesë në Kongresin Panshqiptar të Bukureshtit. Që nga viti 1906 e deri më 1911, boton në Stamboll Elifbanë (Abetaren) Shqipe, veprën "Mendime" dhe libra të tjera. Një frazë që Rexhep Voka ka thënë, me të cilën duket aftësia dhe mendimi i qartë për fenë dhe diturinë: "Njeriun pa DIN dhe DIJE, të gjallë e sheh, për të vdekur dije”.

.(0, 0%(7 1¸ (55¸6,5¸ Kemi mbet në egërsirë e në errësirë shoqi shoqin jemi duke lëvyrë Ah, thua nuk vjen një ditë të dalim në qytetërim e në dritë Mundohemi ditë për ditë njani tjetrit syt me ia qitë. Kuku qyqe për ne! E zeza çka na ka gjet! Jemi duke u vra vëlla me vëlla humbëm veten sytë s’janë tuj na pa, Na të ngratët shkojmë kot Ti,Ti na ndihmo o i madhi Zot!

99

100 Vjet Vargje Atdheut Këto të zeza e këto punë të liga të tëra na kanë pas ardhë nga qeveria e parë dhe e shkretë që punonte në krye të vet. Na i pat prishur vetitë e mira, na pat dhënë rrugët e këqia, na dau e përçau na shtiu pushkën ndërmjet e na vrau. Miqësinë e vëllazërinë nga mesi jonë e kishte ngritë djallëzinë e armiqësinë na kishte pru. Atdheun dhe popullin me tërë rreziqet e kishte rrethuar i pat dhënë zjarrin, i shkonte flaka pik përpjetë e askush gjë nuk mund të flet. Se ata, burra dhe të mirët që mundoheshin për atdheun, dhe mendonin për popullin, njerëzit e ligj i ndiqnin në çdo formë. I mbytshin me farë e me fëmijë. E merrnin më qafë, i humbnin sa e sa shpirtra që ne duhet t’i kujtojmë e t’i madhërojmë sepse për të mirë të popullit i kanë mbytë, oxhakët në jetë ua kanë fik.

100

100 Vjet Vargje Atdheut

Josif BAGERI U lind në vitin 1870 në fshatin Nistorvë, i cili në atë kohë administrativisht i takonte sanxhakut të Dibrës, kurse tani–rrethi i Gostivarit. Në vendlindje e kaloi fëmijërinë dhe një pjesë të rinisë. Për shkak të rrethanave politike të asaj kohe nuk pat mundësi Ws ILOORMs VKNROOLPLQ Qs PRVKsQ H GXKXU /H[LPLQ dhe shkrimin shqip e përvetësoi në Sofje në moshën 17 vjeçare si mërgimtar, ku një kohë të gjatë punoi si këpucëtar. Në vitin 1915, gjatë një udhëtimi të mundimshëm nga Durrësi për në Sofje, i lodhur e i rraskapitur fizikisht, vdes në Prishtinë. Përmbledhjen poetike “Kopsht Malësori” e botoi më vitin 1910 në Sofje të Bullgarisë.

9$-7,0 ( 0$//.,0 Po përpiqu, fëmin mburri. O, Shqypni për ty mejtoj! Për ty, po qajë e vajtoj. Se djemt e tu keq jon da Dhe po vriten vlla me vlla!…

Se po vriten vlla me vlla! Dhe kurkush s’ka me i da!… Ti pajtojnë për njësi,Që t’mos rrish më n’errësi.

Kom me qa Shqypnin e mjer, Se ka gjajt si noj skëter!… Tuj pas kaq shum djem moj non Pse kështu kta të kan lon?

Nji pal thon: “ke,o taljan“! Disa: “turq, grek e sllavjan”! Tjerët mbahen shum të mençëm, Si doj fmi e përkëdhelçëm.

Dhe kan shku një vise t’huaja, Atje t’rrojn t’përvut si gruaja!… Sikur s’kan vendin e vet, Ah, të cilën kan lon shkret!…

Kto e bojn për fe e din, Të zmetitun prej do exhin; O, exhin u vraft rrëfea! Dinie, që s’na bon gjë fea.

Ah, se ç’paskan shum mëkate! Këta trima ti që pate, T’cilët të lan dhe po shkojn… E për ty spak s’kujton.

Gjithë sa jemi shqypëtar: Kemi një gjak dhe një far… Nona që na rriti n’gji, Të gjithë ne na ka fëmi.

Ah, moj non kta bijt e tu, Fort shum keq u kan hutu!… Njer sa ty kta, t’kan mohuet Dhe të kan lon të robnuet.

Kur asht kështu, pse mohoni: Non e gjuh dhe ju shkoni? Nëpër t’huejat msimtore, Në ata t’shkreta helmore?

Më vjen keq për ty moj non, Se ti kështu s’ke pas kjon; Si je sot mos kjofsh kuri,

Dhe msimtores thoni shkoll, Se në të ju bohi t’holl; T’holl e t’gjat por si peni

101

100 Vjet Vargje Atdheut

102

Dhe kombtarnin e këmbeni!… Mbastaj bohi egoist! Vini quhi elinist! Tyrkomana dhe të tjer, Tuj kjon shqyptar, o të mjer!

Disa mbahen shum azgon, Se paskan emnin Osmon! Kta i bien vllait kres… Për të shkretën and të fes.

Ah, ju Zoti u mallkoft! Turp i madh! mëkat u kjoft! Se atnin ju kini djeg, Tuj fleturu deg me deg.

Kështu vriten vllav me vlla! Kjo ka ndodh dhe gra me gra; Të vriten e t’shëmbëtohen, Njer sa t’mbramen te farohen.

Kështu kta po fleturojn: Dhe turqishten po na msojn! E për grekun shpirtin apën, Se msimtore ky u hapën.

Kështu kta gjith një po grinden Dhe njëni tjetrin s’i binden! T’rrojn si vllazën, si shqyptar, Qe t’u shkojnë puna mbar.

Hapni t’vetat, o t’mallkuet! Fmia juej shqyp me msuet, Se keq ju jinni marruet!… Dhe gjuhën e vet harruet!

Njëpal thirren: “effendi!-“ E buk s’kan kta në shtëpi; As’drith me çu mulli: T’a bjuejn e të bojn ndri.

O, sa keq tash na turpnuet, Se gjuhën e vet mohuet! Dhe sebishten zut të msoni: “Vake – takë të na thoni!

Disa thirren: “agallar!” Pa mos pas as ar, as’far; E të tjerët: “qirie!” Po kta t’gjith bij Shqypnie.

Mos rrini t’na turpnoni Po bar mendes vet kërkoni, Se s’na mbet as’mish as’gjak; Për gjuhën kujtoni pak…

Thiri: Zotnij, ar’t’mallkuet, Se amën e vet përvluet!… Tuj u da ju në shum dega… Por si toska, ashtu gega.

O, ame, Rekas, bijte tu, Ma shum se t’gjith jon hutu! Dërgojn para n’patrikhon,Thon se sllaf ne kemi kjon!

Rrënko amë rrënko ti éthe! Se në rezik të madh erdhe; Ty po t’qeshet dhe aj miku, Se fmia t’u bo anmiku!

Mjera ti moj Shqypëni Ke të drejt që po mba mni, Se bijt e tu s’kan mëshir Ah, kta ty me t’boj doj t’mir.

Keq më vjen, më qan zembra, Dridh më vjen që kah thembra, Se bijt e tu të kan shty! Përande vajtoj për ty.

Kështu Rekasit mendojn, Po sërbishten këta msojn Me nxitim e me shie… Sikur s’jon fëmi Shqypnie!

Prani zembra kuj duron, Gjith mon në t’errët e shkon! E kush dritën e kërkon,Fort shum bukur në jet rron

100 Vjet Vargje Atdheut

AnjezĂŤ Gonxhe BOJAXHIU E njohur si NĂŤnĂŤ Tereza, u lind nĂŤ Shkup mĂŤ 26 gusht tĂŤ vitit 1910 dhe vdiq mĂŤ 5 shtator 1997 nĂŤ .DONXWD ,QGL LVKWH KXPDQLVWH H QMRKXU VKTLSWDUH fituese e çmimit Nobel pĂŤr Paqen. NjĂŤ ditĂŤ pas lindjes u pagĂŤzua nĂŤ kishĂŤn e ZemrĂŤs sĂŤ Krishtit nga famullitari i atĂŤhershĂŤm Dom Zef Ramaj, ditĂŤ tĂŤ cilĂŤn ajo e llogariste si datĂŤlindjen e saj. Gonxhja ishte fĂŤmija i tretĂŤ i KolĂŤ Bojaxhiu (NikollĂŤ Bojaxhiu) me origjinĂŤ nga Mirdita dhe e Drane Bojaxhiu (mbiemri i vajzĂŤrisĂŤ Barnaj) nga Novo Sella e GjakovĂŤs. NĂŤ çastin e marrjes sĂŤ Çmimit Nobel mĂŤ 1979, njĂŤ nga klerikĂŤt qĂŤ merrte pjesĂŤ nĂŤ sallĂŤ e pyeti NĂŤnĂŤ TerezĂŤn se nga ishte. Ajo deklaroi: “Kam lindur nĂŤ Shkup, jam shkolluar nĂŤ LondĂŤr, jetoj nĂŤ KalkutĂŤ dhe punoj pĂŤr tĂŤ gjithĂŤ njerĂŤzit e varfĂŤr nĂŤ BotĂŤ. Atdheu im ĂŤshtĂŤ njĂŤ vend i vogĂŤl me emrin ShqipĂŤriâ€?.

‡ '8$-( -(7¸1 ‡ Duaje jetĂŤn ashtu siç ĂŤshtĂŤ duaje plotĂŤsisht, pa pretendime; duaje kur tĂŤ duan apo kur tĂŤ urrejnĂŤ, duaje kur askush nuk tĂŤ kupton, apo kur tĂŤ kuptojnĂŤ tĂŤ gjithĂŤ. Duaje kur tĂŤ gjithĂŤ tĂŤ braktisin, apo kur nĂŤ qiell tĂŤ ngrenĂŤ si mbret. Duaje kur tĂŤ vjedhin gjithçka, apo kur tĂŤ dhurojnĂŤ. Duaje kur ka kuptim apo kur ngjan se nuk ka njĂŤ fije. Duaje nĂŤ lumturi tĂŤ plotĂŤ apo nĂŤ vetminĂŤ absolute. Duaje kur je i fortĂŤ, apo kur ndjehesh i pafuqishĂŤm.

Duaje kur ke frikÍ, apo kur ke njÍ mal guximi. Duaje jo vetÍm pÍr kÍnaqÍsitÍ e mÍdha e sukseset e mrekullueshme; duaje edhe pÍr gÍzimet e vogla. Duaje edhe pse nuk tÍ jep çka mundet, duaje edhe pse nuk ÍshtÍ siç do ta dÍshiroje. Duaje sa herÍ qÍ lindesh e sa herÍ qÍ je duke vdekur. Por mos duaj kurrÍ pa dashuri.

103

100 Vjet Vargje Atdheut '8$ 7¸ .7+(+(0 1¸ 6+4,3¸5, Si shumë po vepron Qoftëlargu në anët tona! 12 shatorre me figura shenjtësh do të doja të kisha në Shqipëri, patjetër dhe në Kosovë 12 të tjera, të luteshin murgeshat e mia për të larguar të keqen nga ATDHEU im. Dua të kthehem në Shqipëri, t’u shërbej më të varfërve të varfërve të gjakut tim. Dhe në nderim të kujtimit të prindërve dua të kthehem, pranë tyre të mbyllë sytë. Ta dimë, se cili nga ne është krijuar për të bërë vepra të mëdha. 27 gusht 1997, pak ditë para vdekjes

104

100 Vjet Vargje Atdheut

Sadudin GJURA U lind nĂŤ vitin 1926, nĂŤ fshatin ShipkovicĂŤ. MĂŤsimet e para i bĂŤri nĂŤ fshatin e lindjes, tĂŤ mesmen nĂŤ TetovĂŤ, kurse studimet e gjuhĂŤs ruse nĂŤ Shkup. Ai ishte ndĂŤr profesorĂŤt e parĂŤ tĂŤ Pollogut dhe tĂŤ MalĂŤsisĂŤ sĂŤ Sharrit. Punoi si mĂŤsues nĂŤ shumĂŤ fshatra, ndĂŤrsa nĂŤ vitin 1951 vepron si profesor nĂŤ Normalen e TetovĂŤs. NĂŤ vitin 1952, profesorin e nxjerrin nga mĂŤsonjĂŤtorja dhe prej asaj dite nxĂŤnĂŤsit nuk e shohin mĂŤ. DĂŤnohet me 14 vjet burg, por pĂŤrjetoi vetĂŤm 8 vite nĂŤpĂŤr burgjet e errĂŤta dhe kazematet MXJRVOODYH Ws DVDM NRKH Qs ,GUL]RYs H *ROL 2WRN 9GHNMD H WLM PEHWL HQLJPDWLNH Veprat letrare "Vaj si qenka ba Tetova", poezi; "Marshi i normalistit", poezi; "Kanga e SXQsWRULW SRH]L /DOs %DMUDPL GUDPs )HMHVD Qs GMHS GUDPs 6KTLSMD H malit", dramĂŤ; "Dervish Cara", dramĂŤ.

‡ -(7$ ( 5( ( 1-(5=,0,7 32 $*21 ‡ (Kushtue kohÍs sÍ robnisÍ e luftÍs shlirimtare)

Liri! Sa e naltĂŤ asht kjo fjalĂŤ dhe e shtrenjtĂŤ, Me mujtĂŤ, me nji ndriçim mendimi m’e kuptua n’tansi... Sa i madhnueshĂŤm kuptimi i gjanĂŤ e i plotĂŤ I saj, qĂŤ me plot mall i thomi: liri! Sa e madhe asht nĂŤ sy tĂŤ robit t’shkelun, Kur e peshon me lot gjakun e robnisĂŤ!... E asgja tjetĂŤr, e madhe dh’e naltĂŤ nuk ngelĂŤn, Pa iu falun me prunjĂŤsi lirisĂŤ! Sa e vlefshme ashtu kur merret prej t’hujt E edhe zemra pleqĂŤsh atĂŤherĂŤ me hov kumbojnĂŤ! Sa e dashtun asht pĂŤr njerĂŤzit e pĂŤrbujt, Dhe sa e ambĂŤl shfaqet kur e kujtojmĂŤ... Me dashuni t’furishme e shpresĂŤ nga herĂŤ tĂŤ vjetĂŤr QĂŤ sa po vjen s’vjetrohet, por shkon n’pĂŤrtrimje, MendojmĂŤ pĂŤr te se s’ka nĂŤ botĂŤ tjetĂŤr Gja aq t’kushtueshme, t’vlefshme e t’madhnueshme.

105

100 Vjet Vargje Atdheut Në ofshamë t’errët t’krahnorit që sa s’pëlset Nga tundja e valëve t’brengës së robnisë Jeton n’lule t’gjinit malli i vjetër e i fortë Kushtue për jetë vetëm kujtimit të lirisë! Gjallni dhe gëzimin n’shpirt t’tretun s’qëndron, Kur edet zemra n’shtërgim të errësirë Kur syni përlotun veç vaj e zi shiqon E mbi dhe t’shkelun pikon lot i lirisë! II Kur ngjallet n’egërsi protesti ndaj padrejtësisë Nga t’shtypunit e botës dhe ma; Kundra tiranve, prej prangave të robnisë, Ushton mallkimi i robie nga çdo anë! Në kryengritje thërret nji za e ushton, Mas vajit vjetër, po lind një gaz i ri: E me gjallni e rreptësi shpirti gufon Se nis lufta e pritun për liri! Kushtrimi i luftës dhe zjarmi merr furi, M’beteja t’rrepta përpara ai na prinë: Me gjak t’egërsuem, me guxim e trimëri, Ngjallet ma tepër malli për lirinë! Dhe si një vullkan i plasun n’kulm t’tërmetit, Revolucjoni e lufta kudo krisë; Përpara syve t’mjegulluem n’tym t’barutit, Qëndron flamuri i kuq i lirisë! III N’orizon t’hapët, po lind nji yll i ri! Me dritë shpëtimi, fillon ai të ndrisë. I kuq si gjaku i dëshmorëve për liri, Ndiçon agimin e shlirimit të njerëzisë! O Yll i kuq i shlirimit të njerëzisë Me dritë të madhe që larg e fort ndriçon: Shëndrit dhe ma me dritën e lirisë Se jeta e re e njerëzimit po agon!... Vjershë e botuar në revistë “Jeta e re”, nr. 1-2 prill 1950, Prishtinë

106

100 Vjet Vargje Atdheut

Nexhat PUSTINA U lind në Dibër të Madhe më 20 prill 1926. Shkollën fillore e kreu në Kastriot të Peshkopisë, gjimnazin dhe normalen në Peshkopi dhe Tiranë më 1947. Shkollën e larte pedagogjike e kreu në Shkup. Rruga e gjate e mësuesit dhe poetit spirituoz, megjithatë fillon si punonjës i financave në Ministrinë përkatëse në Tiranë, në një moshë fare të njomë rinore, gjatë vitit të luftës 43/44. Vdiq më 18 Mars të vitit 1982 në Tetovë kurse u varros në vendlindjen e tij Dibër të Madhe. Veprat letrare "Zë bilbili lule maji", (1969); "Zëri në shtrëngatë", (1972); "M'i vjedhin gurët", (1977); "Këngët rebele", (1981); "Poezi të zgjedhura", 1987.

3/(47¸ ( 5,1-

4,5, , 3$75(785

Ja atje para daulles Veshur janë pa kravata Koh’ e tyre-e koburës Në gjoks nga tri dekorata

Ky qiri i patretur Që ndriçon dhenë tonë Është nji copë diku i mbetur E ndez dikush natën vonë

Dekorata për tri plagë I kanë marrë në luftim Kanë luftuar flakë për flakë Gisht më gisht e tym për tym

Kur shkrihet dhe shtrihet Brumin prapë e bën kalem Pastaj drejt në këmbë ngrihet Bëhet ashtu si ka qenë

Shihni prapë çfarë zemre kanë N’melodinë e çiftelisë Kur ma ngrenë njërën këmbë Thua ia shkojnë rinisë

Duket e ka të pavdekur Dritën bë pafundësi Na vjen flaka në të mekur Ndizet një fitil i ri.

Nga gëzimi e nga shendi Tym e flakë bashkë janë përzi’ Është zakon i këtij vendi Pleqtë të duken djem të rinj.

107

100 Vjet Vargje Atdheut 0¸+$//$ ( 9-(7¸5 Mëhalla e vjetër, oj nënë pagane, Dy kroje me ujëra tregojnë rrjedhën tënde Për miqtë ruaje dhe kokrra rrushi Pekmezët i piqje sa dilte gushti Besë kishe dritën, ditët me diell Lisat e gjatë zdapa gjer në qiell Duart e kohës të vunë një derë druri Me avli të lartë dhjetë metra muri Prej atij çasti, atij fillimi Kënga, lahuta ishin ngushëllimi Gjithçka pate brenda i fute Disa në shpirt, disa në sanduqe Trupi i revoltuar fytyrë e hidhur Qentë e egër në oborr zgjidhur Vjedhas lihnin nëpër netët qorre Herë në nizame, herë në tabore Në këmbë e tëra brofje në pragje Martinën frëngjisë kundakun në faqe Ndizje veten ndizje të tjerët Bum në pashanë, bum në bejlerët Dhe kur s’të shtruan me mandatën Me profetizëm e me uratën T’i prenë lisat, t’i prenë krojet Por s’i thanë kurrë trojet Se zjarret i ndizje në kodrat e lashta Legjendat i thurrje vetëm të gjata I nxirje nga guri më i rëndë O i krijoje prej barkut tënd Mëhallë e vjetër, oj nanë pagane Si nuse e stolisur këtë buzëmbrëmjeje S’të mbeti gjë e vjetër veç disa tipare Fisi, trimëria dhe zemra bujare.

108

100 Vjet Vargje Atdheut

Murat ISAKU U lind në Gajre të Tetovës më 1928. Mësoi në Tetovë, Elbasan, Prishtinë, Prizren, maturën e mbaroi në Normalen e Gjakovës, studimet e larta për gjuhën dhe letërsinë i mbaroi në Beograd më 1953. Punoi si profesor i gjuhës shqipe në gjimnazin e Tetovës dhe më tej u emërua zv. drejtor i kësaj shkolle. Duhet theksuar se u caktua redaktor i TV Shkupit për emisionet e gjuhës shqipe nga edhe u pensionua. Vdiq në moshën 77 vjeçare në Tetovë në vitin 2005. Veprat letrare "Zani i malit", (1960); "Buzëqeshjet e mesditës", (1963); "Drithmat", (1975); "Blana", (1982); "Unaza e djerrinës", (1971); "Gërsheti", (1978); "Sheshtina", (1982); "Dielli e din rrugën e vet", (1965); "Flaka e vonar", (1973); "Plagët", (1975); "Etje", (1982); "Damkat", (1986); "Shtjella", (1989); "Gjaku i sharraxhive"; "Ngushëllimi i Bukur", "Fatprerët", etj...

1¸ *-,5,1 ( 6+$55,7 I etshëm kur kam qenë-majat e tij në ëndërr i kam parë, zbathur kur kam ecur prej lëvozhgës opinga kam bërë... Përmbys në burim kam parë nënën, babanë e kam gjetur në arë, prej trollit kam bërë perëndinë, prej urisë lotin në ballë. Tash jam etje dhe ëndërr, opingë e lëvozhgë, perëndi e lot.. Në gjirin e Sharrit ku syri ngjyrën më të bukur e merr vuajtjes ia njoh dhëmbët, vdekjes fill vetëm i dal zot, dy duar ruaj për tytë dhe një kokë për nder...

109

100 Vjet Vargje Atdheut 3¸5 *$%,0(7 721$ Ndoshta gabime kemi bërë për njëri-tjetrin në rrugë apo rrah, Kur dorën s’e kemi shtrirë, apo jemi shtirë se s’jemi parë... Gabime të vogla janë këto për një trup me dy këmbë e krah, Për një shesh me aq pëllumba, për një det me aq valë. Edhe do falje na kanë mbetur mëkatet për t’i larë, Na kanë mbetur edhe do kodra pa u dalë zot... Një ditë kur s’do të jemi siç kemi qenë më parë Do t’i lexojmë vetëm vjershat tona me lot. Ndoshta gabimet tona do t’i falim me zë të tretur Se në gjirin e kohës kemi lënë do kufij me fjalë. Kemi qenë të atillë e të këtillë, por tanët kemi mbetur, Zemrën për gjini e gjuhë e kemi ruajtur gjallë.

110

100 Vjet Vargje Atdheut

Abdylazis ISLAMI U lind mĂŤ 29 korrik 1930 nĂŤ fshatin Gajre te TetovĂŤs. ShkollĂŤn fillore e kreu nĂŤ vendlindje, kurse gjimnazin e ulĂŤt gjatĂŤ okupacionit nĂŤ TetovĂŤ. ShkollĂŤn Normale GKH $NDGHPLQs 3HGDJRJMLNH *MXKsQ GKH /HWsUVLQs Shqipe nĂŤ Shkup. Punoi si mĂŤsues i gjuhĂŤs shqipe nĂŤ TetovĂŤ. Nga viti 1970-1979 si gazetar pranĂŤ Radio Shkupit, ku edhe doli nĂŤ pension. NĂŤ vitin 1990 ishte DQsWDU L .sVKLOOLW ,QLFLDWLY Qs 3ULVKWLQs SsU SDMWLPLQ H gjaqeve nĂŤ TetovĂŤ e rrethinĂŤ. Pajtoi, bashkĂŤ me krushqit e pajtimit, 98 familje. Vdiq mĂŤ 16 gusht 2005 nĂŤ TetovĂŤ. Veprat letrare “KĂŤngĂŤt e zgjuaraâ€?, 1968;. “Era dhe vargjetâ€?; 1964, “Mengjezi nĂŤ fshatâ€?, 1965; “Soditje nga tokaâ€?, 1969; “Barka ndĂŤr valeâ€?,1971; “Kujtime dhe ĂŤndrraâ€?, 1972; “Oazaâ€?, 1973; “Gurgurinaâ€?, 1974; “Fatianaâ€?, 1975; “Ujratâ€?, 1976; “Korrieri Artan Artaâ€?, 1976; “Agullinaâ€?, 1978; “DritĂŤ nĂŤ sfondâ€?, 1980; “PĂŤr qepallat e qiellit varen plepatâ€?, 1983; “PĂŤrralla popullore nga Sharriâ€?, 1985; “Dredhiaâ€?, 1996; “Farsa e katrahurĂŤsâ€?, 1997; “Mrizoni dhe Euridikaâ€?, 2005; "Feniksi" 2001, "NinĂŤza nĂŤ koshadhe", 2002; "PĂŤrtej KohĂŤs" 2005 etj.

‡ $0$1(7, ‡ ShkÍmb i dashur, po ta lÍ amanetin tim: TÍ flasÍsh pÍr mua, pÍr zjarrin qÍ kam NÍ zemÍr, pÍr Índrrat, pÍr shpresÍn, PÍr diellin ngri qÍ nuk mÍ shuhet nÍ gji. PoezinÍ e kam ninÍz, tÍ mos ma lÍndosh, Shpirti im ÍshtÍ zog qÍ cicÍron nÍ tÍ. Te ti e nisa fjalÍn dhe kÍngÍn e parÍ, Erdha t’i them mbase edhe tÍ fundit. BesomÍ, nuk kam ndryshuar as me Índrra, As me vizion. NÍ vargun tim ka pranverÍ NÍ vazhdime. ShtatÍ zemra regÍtinÍ nÍ tÍ PÍr jetÍn, pÍr kÍngÍn, pÍr poezinÍ e re.

111

100 Vjet Vargje Atdheut 1¸ .8-7,0 7¸ $7<5( 4¸ 1$ '(6+¸1 Ku janë ata që na i prekën zemrat, Që na e përflakën shpirtin nga mallëngjimi? Shteret ndonjëherë gejzeri i syve, Apo edhe gjatë do të gufojë nga shpirti Me të njëjtën valë, me të njëjtën dhimbë? Sytë e tyre bëjnë dritë në një ditë të këputur, Në një çast shndërruar në luledielli Kur toka në lebetitje u plasi nën këmbë. Ortekët i mbuluan çastet e heshtjes Më të rëndë se zhvendosja e diellit në qiell. Prehja është ngulçitëse. mali ronitet Duke dashur të përplaset mbi trupin e tij Dhe mbi anijen gllabëruar nga valët e thikta. Nëpër dafina mbeten valët e ajrit Si përgjigje të pazëvendësueshme të kohës Që s’di të preket,që s’di të mbruhet. Kuarci ia puth venën zogut të natës Dhe gjaku i zi i jep ngjyrë mbarë detit. Deri te mëngjesi dielli është bandill bohem Veshur e mbathur me leckat e kaçorreve. Vete t’i ulë majat e maleve deri në rrëzë, Vete t’i ngrehë urat e takimeve mallëngjyese, Që ta shfuqizojë brengën e ngathët E ta çlirojë rrugën brerore të ëndrrës, Rrugën,që ka kalesë të sheshtë nga rrëmeti!

112

100 Vjet Vargje Atdheut

Mustafa LAÇI U lind nĂŤ TetovĂŤ mĂŤ 1931. MĂŤsimet e para i mori nĂŤ qytetin e lindjes, shkollĂŤn pĂŤr mĂŤsuesi – Normalen e mbaroi nĂŤ Shkup. Ka punuar mĂŤsues nĂŤpĂŤr shumĂŤ fshatra shqiptare qĂŤ mbetĂŤn jashtĂŤ shtetit shqiptarĂŤ, duke pĂŤrhapur dije dhe dashuri pĂŤr arsimim e nĂŤ veçanti dashuri pĂŤr atdheun. , YHWsGLMVKsP VH DUVLPLPL L NRPELW GR Ws LVKWH H YHWPMD rrugĂŤ, qĂŤ tĂŤ realizohen shumĂŤ ĂŤndrra qĂŤ i ĂŤndĂŤrronte nĂŤ hapat e parĂŤ tĂŤ bankave shkollore dhe, duke e kuptuar madhĂŤshtinĂŤ e idealit se shkollimi i popullit, do t’i hapte shtigjet drejtĂŤ ecjes sĂŤ lirisĂŤ qĂŤ i mungonte, pos bisedave me popullin do tĂŤ fletĂŤ edhe me gjuhĂŤn e penĂŤs. Hapat e parĂŤ me shkrime do ti bej nĂŤpĂŤr gazeta e revista qĂŤ botoheshin nĂŤ gjuhĂŤn shqipe si nĂŤ Maqedoni e KosovĂŤ, me poezi pĂŤr fĂŤmijĂŤ e pĂŤr tĂŤ rritur. MĂŤ 1972 do tĂŤ botoj librin e parĂŤ me poezi “Ngjyrat e shikimitâ€? kurse mĂŤ 1977 libri i dytĂŤ “KĂŤngĂŤ pa djallĂŤziâ€? dhe, mĂŤ 1981 libri i tretĂŤ i poetit, do ta sheh dritĂŤn mĂŤ titullin “Kafkat gjelbĂŤrosheâ€?. MĂŤ 2 tetor 1982 nga njĂŤ sĂŤmundje e rĂŤndĂŤ ndĂŤrroi jetĂŤ, duke lĂŤnĂŤ pas vete shumĂŤ dorĂŤshkrime, si poezi, prozĂŤ dhe historiografi, qĂŤ asaj kohe nga forca e gjuhĂŤs ndĂŤshkuese tĂŤ botĂŤs sllave nuk mundeshin tĂŤ botohen. 0s QJD GLVD PLT QsQ SsUNXMGHVHQ H ;KHYDW *HJsV GR Ws ERWRKHQ HGKH GLVD poezi me titullin “Vjershaâ€?.

‡ 55,7$ -21¸ ‡ 1. PĂŤr njĂŤ copĂŤ diell vdekjen e kremtuam pas lindjes VdiqĂŤm qĂŤ tĂŤ jetojmĂŤ atje ku, mbollĂŤm trishtimin. E hĂŤngrĂŤm veten, Duke pritur ngadhĂŤnjimin.

113

100 Vjet Vargje Atdheut

2. Në sofër i kemi lënë gishtat, etjen e kemi shuar me kripë se ujë s’kemi pasur në ballë as troha në shuplakë. 3. Pranvera rritet me lule e blerim – asnjë flutur ska pjellur në vjeshtë, gruri palohet në zhegim; asnjë mollë s’piqet në bjeshkë. Unë rritem kur vargu më shtohet – Tash si ta quaj të voglin Njeri, dhe veten që shkruaj poezi – se rrita jonë është duke u rritur me këtë diell që jemi duke e pritur.

32(0¸ ( /,1'-(6 6¸ 5( Për ditëlindjen tënde karafila të kuq Dhe ngjyrën e ylberit t’i prura – Ty, e veshur me tridhjetë pranvera E me lulet e para të majit.... Me lindjen tënde vdiqën lindjet e vështira, Dielli e gjeti rrugën në kaltërinën e detit, Anijet e rrahura velësh arritën n’breg Për t’u ngarkuar me këngë e jetë. E njeriu i vogël me zemër shkëmbi U rrit me rritën tënde I mbushi grushtet me aromën e tokës Dhe shkroi poemën e lindjes së re.

114

100 Vjet Vargje Atdheut

Halit BASHA U lind nĂŤ TiranĂŤ nĂŤ vitin 1933, prej prindĂŤrve dibranĂŤ qĂŤ nĂŤ vendlindje kthehen nĂŤ vitin 1941. ShkollĂŤn fillore e kreu nĂŤ DibĂŤr, tĂŤ mesmen nĂŤ Shkup, tĂŤ lartĂŤn nĂŤ PrishtinĂŤ. Punoi nĂŤ arsim, kulturĂŤ e gazetari. Botoi poezi gati nĂŤ tĂŤ gjitha tĂŤ pĂŤrjavshmet e tĂŤ pĂŤrditshmet tona nĂŤ Maqedoni, KosovĂŤ, por edhe nĂŤ ShqipĂŤri. .D ERWXDU OLEUDW /DSLGDUsW H YHQGOLQGMHV "Vargu im i vogĂŤl", 1998; "Flutura nĂŤ pĂŤllĂŤmbĂŤ", 2002; etj...

‡ .85 .¸1'21 6+4,37$5, ‡ Kur zĂŤ e kĂŤndon shqiptari Ushton mali tundet fusha Dridhet nuk kĂŤputet teli Ndizet po nuk thahet gusha Po kur dasmĂŤ bĂŤn shqiptari ValĂŤzon lumi valĂŤzon deti Dridhet vallja hidhet djali Nata zbehet shkundet terri Kur nis e kĂŤndon shqiptari KĂŤrcen e lodron tĂŤrĂŤ bota KaltĂŤron qielli e shndrit dielli Ndalet sqota thahet kĂŤneta

Kur gÍzon n'hare shqiptari KÍndon zogu she bilbili Çelin vjollca e trÍndafili IkÍn loti e zhduket ferri BrengÍn kur e flak shqiptari Dita ndizet dimri shkrihet ShtÍpia shkundet prej themeli Ëndrra kÍndellet e pÍrtÍrihet E kur do fort shqiptari Pisha kallet zbardhÍllon dielli Kobi tretet zemra rritet Aheng shpirti vezullon shpirti Po kur urren, urren shqiptari

115

100 Vjet Vargje Atdheut 1-¸ .84 ( =, Një kuq e zi Pranë meje Apo karshi është pak i zymtë është pak i tymosur është pak i flamosur është pak i përdhosur E fort i plagosur. Një kuq e zi I turpëruar prej zënkave Të ngjyrave I rënduar prej etheve Që frymën ia zënë I sëmurë është rëndë Por do të shërohet Do të shërohet

116

100 Vjet Vargje Atdheut

Ramadan SINANI U lind më 16 qershor 1944 në Tetovë, ku kreu shkollën fillore dhe gjimnazin. Në vitin 1971, në Beograd GLSORPRL Qs *MXKs GKH /HWsUVL 6KTLSH Qs )DNXOWHWLQ e Filologjisë. Më 1987, në Universitetin e Prishtinës, magjistroi në temën “Vendlindja në poezinë e sotme shqipe”. Një kohë punoi në gjimnazin e Vitisë GKH Ws 7HWRYsV 4s QJD WKHPHOLPL ND OLJMsUXDU Qs Universitetin e Tetovës. Ramadan Sinani ka botuar një numër të konsiderueshëm librash me poezi dhe studime letrare, si: “Kavallet e Sharrit” 1990 “Emblemë i/lirie” 1995, “Vendlindja në poezinë e sotme shqipe” 1996 “Heu” 2001, “Shtëpi të kesh” 2004 “Zjarr e acar” 2006. Ne shkojmë drejt Zotit, thoshte shën Agustini, jo duke ecur po duke dashur, i tillë shkoi drejt Zotit poeti i nderuar Ramadan Sinani, më 4 janar 2007.

6+4,3¸5,$ Mbi Të Gjitha Më E Shtrenjta Më E Shenjta Më E Ndritura Më E Dashura Më E Gjera E Tëra Shqipëria Mbi Të Gjitha Të Gjithë Nënëmadhja Sh Q I P Ë R I A

117

100 Vjet Vargje Atdheut .2629$ Fjalë e madhe sa një dhimbje Univers sonatë e madhe sa një krenari Gjithësi Shqipe e madhe Sa një rruzull KOSOVA Që s'bie

$%'</$=,6 ,6/$0, Nga Eldoradoja në Sharr Udhët arrijnë tek ti I përputh si mileniumet Dhe e emërton me paqen e kombit fëmijët mësojnë urtinë e nderin pleqtë frymohen se ua rirrëfen rrënjët Ti Abdylazis Islami Dhe Sharri El Doradoja e kërkuar në gjakim Jetojnë bashkë në konak universi

118

100 Vjet Vargje Atdheut

Hamdi ISLAMI U lind mĂŤ 1945 nĂŤ fshatin Gajre tĂŤ TetovĂŤs. ShkollĂŤn Normale e kreu nĂŤ TetovĂŤ. Punoi dy vjet si mĂŤsues nĂŤ fshatin Kamnjan dhe mĂŤ pas vazhdoi studimet pĂŤr muzikĂŤ nĂŤ PrishtinĂŤ. GjashtĂŤ vite mĂŤ pas, po nĂŤ PrishtinĂŤ pa shkĂŤputje nga puna i kreu edhe studimet H ODUWD SsU /HWsUVL H *MXKs 6KTLSH Veprat letrare ÂŚ6KLNLPL NDK PDOL§ ÂŚ*XUsW H .DODVs§ ÂŚ-X ELMWs H QsQDYH§ ÂŚ'\ poema pĂŤr dy MartirĂŤâ€?; “Poema pĂŤr sytĂŤ e çeliktĂŤâ€? dhe ajo me poema satirike “HamshorĂŤt e qytetit timâ€?.

‡ .$17$7$ 3¸5 6+$55,1 ‡ (Me rastin e takimit pĂŤr bashkim kombĂŤtar: Tetova 1 dhe Tetova 2, 2012) (fragment)

Nuk di nga tĂŤ kthehem e tĂŤ shikoj, Nuk di nga tĂŤ kthehem e tĂŤ dĂŤgjoj, Cilit shkĂŤmb t’i afrohem, cilit kep, Te cili shpat ĂŤ ndalem, te cili thep. KĂŤtu midis malesh, sikur midis zjarresh Nga kjo maje, e njĂŤ pllaje, pak matanĂŤ, Duket Pellgu i tetovĂŤs tej e mbanĂŤ Dhe bardhari si damar mbi kraharor Rrjedh e rrjedh vjen pĂŤrreth si kurorĂŤ. Andej malet rreth e qark, larg e larg Krah pĂŤr krahĂŤ si nĂŤ valle kapur varg. Ngado qĂŤ kthehem pak tĂŤ prehem mĂŤ vijnĂŤ zĂŤra E mĂŤ djeg si t’mĂŤ pjek diçka pĂŤrbrĂŤnda. Tek hedh bujku brenĂŤ e farĂŤ nĂŤpĂŤr arĂŤ LĂŤ parmendĂŤ edhe rend mbi ugar.

119

100 Vjet Vargje Atdheut Se nga gryka vijnë ata me krra krra! Sokëllin në qiell ai: o burra përmbi ta! Dhe i merr valë e lumit nëpër shtjellë Shallvaret nga kanë ardhur për t’i shpjerë, Po në gryka porsi pyka, gjarpërinj, Me shu shu nën gjuhë, kokëzinj, Seç i mbiu nga veriu e keqe pjellë Një si llavë ulëritësish në një shpellë. Nga Derë e Vendit, si prej helmit, te Mali i Thatë, Vinin troqe për ta sjellë të zezën natë, Që nga lindja, në horizont, një perde e zezë, I vesh lisat, ahet, pishat me krahnezë. Po andej, nga ajo grykë e Kaçanikut, Vijnë tamtamet si në kudhër të çelikut, Tutje grykës së Radikës, si nga fundi i dheut Vijnë alarmet dhe britmat e Skënderbeut: “qenkan mbushur bjeshkët me borë Qenkan mbushur bjeshkët me borë Qenka mbushur shpati plot o Plot o me malësorë. Qenkan vesh e mbathun Gjith-o, gati me armë në dorë...” Dhe ky zë i thellë, ky bas madhështor Përtej se njëzet shekuj, në të madhin kor, Vjen si oshtimë, si vringëllimë e shpatës Që t’i del në pritë, përballë t’i del natës Nga Grykë e Moraçës, Kotorit e Ulqin, Kala e Tivarit dhe vend i quajtun kufin Vijnë si valë deti Altot e Teutës Baritonë të Agronit nga honi i lahutës Tenorë të Janinës, të Prizrenit tenorë Që nga Manastiri gjer atje në Vlorë! Andej nga presheva dhe malet e Drenicës Vijnë dhe sopranot e Shote Azem Galicës...

120

100 Vjet Vargje Atdheut

Fazli VELIU U lind nĂŤ Kollare tĂŤ KĂŤrçovĂŤs mĂŤ 1945. ShkollĂŤn fillore e kreu nĂŤ vendlindje, tĂŤ mesmen nĂŤ TetovĂŤ, ndĂŤrsa studimet nĂŤ PrishtinĂŤ. Veprimtaria tij patriotike pĂŤr kauzĂŤn kombĂŤtare ra nĂŤ sy tĂŤ policisĂŤ ish-jugosllave qysh nĂŤ vitin 1968 me rastin e shĂŤnimit tĂŤ 500-vjetorit tĂŤ vdekjes sĂŤ Gjergj Kastriotit-SkĂŤnderbeut. Ă‹shtĂŤ njĂŤ prej nismĂŤtarĂŤve tĂŤ bashkimit politik tĂŤ shqiptarĂŤve Qs PsUJLP .LVKWH QMRKMH PH -XVXI *sUYDOOsQ GKH Kadri ZekĂŤn me tĂŤ cilĂŤt punoi pĂŤr themelimin H RUJDQL]DWsV Ts Ps YRQs X QMRK PH HPULQ /35. QGsUVD SDV VKSDOOMHV Vs NXVKWHWXWsV Vs .DoDQLNXW GKH GHNODUDWsV Vs SDYDUsVLVs Ws .RVRYsV X TXDMW /3. Ws cilĂŤn e drejtoi pĂŤr shumĂŤ vite me radhĂŤ. Veprat letrare =s H PDOO PsUJLPL , SsUQGMHNXU Qs 6KNXS T\WHWDU Qs 3HUsQGLP /3. 8d. 1Ms HPEOHPs QMs TsOOLP 8d. QJD EHWHMD Qs EHWHMs

‡ 75,0$7 9'(6,1 1¸ .¸0%¸ ‡ (Zijah Shemsiut, martirit tĂŤ RepublikĂŤs sĂŤ KosovĂŤs)

KĂŤtĂŤ pranverĂŤ njĂŤ zĂŤ u shterr Paq oh, pa gjĂŤmĂŤ NĂŤ Beogradin skĂŤterrĂŤ Vdiq nĂŤ kĂŤmbĂŤ MĂŤsuesi pa ditar I lodhuri mĂŤrgimtar Shpirtvrari proletar ZemĂŤrnganjimtar Si Fazliu* Flamurtar PĂŤrpara xhelatĂŤve heshtje madhĂŤshtore Truplartin e bĂŤjnĂŤ shtatore! BijtĂŤ kĂŤshtu t’i vranĂŤ. KosovĂŤ moj nĂŤnĂŤ. NĂŤ Beograd, Nish, Shkup, PrishtinĂŤ, anĂŤ mĂŤ anĂŤ. TĂŤ ra kĂŤtĂŤ herĂŤ njĂŤ djalĂŤ-lis Me zemrĂŤn tĂŤnde, me tĂŤ bardhin plis Ishte i ri dhe rinia e çonte, * Fazli Grajçeci

Ishte shtathedhur dhe gjaku e gjallÍronte Duarlidhur i paepur BuzÍplasur, i etur: Po vdes si me le PÍr Liri-Atdhe! GjuhÍn po t’ia prisnin i flisnin sytÍ SytÍ po t’ia nxirrnin, i shikonte qenia, Duart po t’ia gjymtonin, shpatullat bÍheshin krah KÍmbÍt po t’ia prisnin, trupi ngrihej prapÍ E vranÍ kÍmbÍt t’i ngurohen Ndjenjat t’i fashiten TÍ mos pÍrtÍriten Dhe pÍrsÍri tÍ gjallÍ e panÍ NÍ krah tÍ popullit NÍ kujtesÍn e shokÍve ngado qÍ janÍ Shembull qÍndrese ShkÍndijÍ pÍr liri Lavdi!

121

100 Vjet Vargje Atdheut +(521-7¸ ( 7$186+¸6 Në këmbë, Pa pushim, Marshim Bijtë e shqipes, Shqipet e Arbërisë Shënojnë themelet e shqiptarisë Kudo, Në Drenicë, Dukagjin e llap, Në Preshevë Ju luftëtarë të lirisë Ia ngritni namin shqiptarisë Mburojë e Sharrit Karadakut, Shkupit Gostivarit Ju bijtë e të parit Këmbët tuaja, Rrethetërthor atdheut Me forcën e anteut Betimin e Skënderbeut

122

Tanusha e Gostivarit Trupin ua pa Si ngriteshit viganë Armiqtë për t’i ndal’ Një komandant Me trima e trimëresha Bëka sfidë shekulli Mbi “luanë”, “luanesha” Komandant Tahiri, qenka S’paska të ndalur në beteja Hyra pranë, Naseri krah Brahimi përballë, Isai si rrufeja Qenkan bijtë e bijat e shqiptarisë Që ia falën gjakun Arbërisë Qenkan stërnipat e Ismail Qemalit Qenkan nipa e mbesa të Sef Koshares, Paskan besën e Tomorrit Korabit e Sharrit Paskan gjakun e pastër të Arbërit Bien kur duhet rënë për atdhe S’paskan vdekur, janë me ne

100 Vjet Vargje Atdheut

Ibrahim VELIU U lind nĂŤ fshatin Gajre tĂŤ TetovĂŤs. ShkollĂŤn fillore e kreu nĂŤ vendlindje, tĂŤ mesmen nĂŤ TetovĂŤ. Fakultetin Filologjik nĂŤ Beograd, kurse magjistroi nĂŤ PrishtinĂŤ. Mbi tre dekada e gjysmĂŤ ishte profesor i *MXKsV GKH L /HWsUVLVs 6KTLSH Qs JMLPQD]LQ H 7HWRYsV ndĂŤrsa mbi njĂŤ dekadĂŤ ligjĂŤroi lĂŤndĂŤn e realizmit shqiptar nĂŤ Universitetin ShtetĂŤror tĂŤ TetovĂŤs. Aktualish ĂŤshtĂŤ nĂŤ pension. .D ERWXDU OLEUDW ¸QGUUD H /XPLW 1DWsQ H PLUs YMHVKWs 6KLUD Qs HN]LO "Resh Etje"; Studimi monografik “Proza e Hivzi Sulejmanitâ€? etj.

‡ 6¸5,6+ , /,*-¸521 '(7,7 ‡ Do tĂŤ ngjitesh gejzerit tĂŤ dritĂŤs SĂŤrish t’i ligjĂŤrosh DETIT PĂŤr Atdheun Kombin GjuhĂŤn Dhe emrat tjerĂŤ konkret Assesi t’u bindesh qortimeve tĂŤ pĂŤrhimĂŤta Dhe kĂŤrcĂŤnimeve haxhuze matanĂŤ grilave Ti gjithnjĂŤ i padĂŤgjueshĂŤm Para ngashĂŤnjimeve tĂŤ balsamosura Dhe llumit bezdisĂŤs tĂŤ meskinĂŤve

‡ 7, 4,(//, , *-$.87 7,0 ‡ Sa herÍ vdekja kaloi kÍtejpari Kafkat gojÍhapur i lÍshuan varret LumenjtÍ nxituan drejt diellit KosovÍ germÍ e parÍ e lindjes Trualli dhe qielli i gjakut tim Me gjithÍ ato qivure Pa njÍ tÍ vdekur

123

100 Vjet Vargje Atdheut 8'+¸721 *-$.8 , $5%¸5,7 Me prapësitë e rrufeve hahet Buna Me vetëtimat ndër vetulla nxiton Drini i Bardhë rrafshit të Dukagjinit Nga Shën Naumi edhe vëllai emnak i tij çan valët me uturimë Në Arbëresh të Zarës Nita e Prenk Vukës qet pushkë në mollë të bajrakut dhe një çurg i gjakut të trazuar udhëton themeleve të Rozafës

124

100 Vjet Vargje Atdheut

Agim VINCA U lind mĂŤ 22 maj 1947 nĂŤ VeleshtĂŤ tĂŤ StrugĂŤs. ShkollĂŤn fillore e kreu nĂŤ vendlindje, ndĂŤrsa tĂŤ mesmen nĂŤ 6WUXJs 6WXGLPHW SsU *MXKs GKH /HWsUVL 6KTLSH L NUHX nĂŤ vitin 1970, nĂŤ Fakultetin Filozofik tĂŤ Universitetit tĂŤ PrishtinĂŤs, ku magjistroi dhe doktoroi. Ă‹shtĂŤ profesor ordinar nĂŤ Fakultetin e FilologjisĂŤ tĂŤ Universitetit tĂŤ 3ULVKWLQsV OLJMsURQ /HWsUVLQs H 6RWPH 6KTLSH -HWRQ GKH SXQRQ Qs 3ULVKWLQs Veprat letrare "Feniksi", (poezi, 1972); "Bregu i mallit", (poezi, 1975); "NĂŤ vend tĂŤ biografisĂŤ", (poezi, 1977); "BuzĂŤdrinas", (poezi, 1981); "Arna dhe ĂŤndrra", (poezi, 1987); "OrĂŤt e poezisĂŤ", (kritikĂŤ letrare, 1990); "Populli i pandalur", (publicistikĂŤ, 1992); "Psalmet e rrĂŤnjĂŤs", (poezi, 2007); "(Po)etika e fjalĂŤs", (publicistikĂŤ, 2010); "Arti i reagimit", (publicistikĂŤ, 2011).

‡ 752.,7-( ‡ Tearca, Tanusha, Tetova TrandshÍm trokasin te porta. NjerÍz, vini dorÍn nÍ zemÍr Zemra fillon tek aorta

‡ *5<.¸ ( .$d$1,.87 0%8/8$5 0( %25¸ ‡ GrykĂŤ e Kaçanikut mbuluar me borĂŤ Lepenci zvarritet si gjarpĂŤr i hollĂŤ. RrugĂŤs patrullojnĂŤ uniforma blu, Me helmetĂŤ nĂŤ sy e helm gjithashtu. ShtĂŤpizat nĂŤ shpat pa fjolla tymi, As borĂŤ e bardhĂŤ s’e fsheh dot krimin. GrykĂŤ e Kaçanikut mbuluar me borĂŤ, Lart bjeshkĂŤs sĂŤ sharrtĂŤ sogjon njĂŤ grykĂŤhollĂŤ.

125

100 Vjet Vargje Atdheut 36$/0 3¸5 -868) *¸59$//¸1 Qiellit të vrugët të Kosovës Me shenjën e shenjtë në krye Fluturon kanjushë e verdhë Fluturon e s’bie!

025$ 558*¸1 3¸5 4$)¸7+$1¸ Mora rrugën për Qafëthanë: Shqipëri –nënë! Shqipni-nanë! Pesëdhjetë vjet pa u parë: Ëndërrbukur, zhgëndërrvrarë! Ec e jakë Jug-Veri: Shqipëri-nënë! Nanë-Shqipni!

126

100 Vjet Vargje Atdheut

Daut GURRA U lind më 15 tetor 1948, në Reçicë të Vogël-Tetovë, në një familje me tradita atdhetare. Në vitet 1952-1956, mbaroi me rezultate të shkëlqyera VKNROOsQ ¦1RUPDOH§ Qs 7HWRYs 4s Qs VKNROOs L shfaqi idetë e tij kundër ideologjisë komuniste dhe hegjemoniste sllave. Vdiq më 16 prill të vitit 1993. Në dy ditët e fundit ishte me vetëdije të humbur me NsWs YHWsGLMH Ts QXN QMLKWH DVNsQG DL WKD IMDOsW H IXQGLW §18. 0¸ /$1¸§ Me thënien e tij të fundit, kujtojmë dëshirën e tij të fortë që e shtronte gjithmonë në bisedat me miqtë për të punuar dhe vepruar në dobi të kombit dhe atë si pikë të parë arsimin e brezave të rinj duke i edukuar në frymën e bashkimit kombëtar ashtu siç e kemi përcjellë brez pas brezi.

7¸ .$0 /8/¸.84( Ku e kam shalën? Ku e kam pushkën? Ta shaloj atin – Malit t’i vërsulem... Ta mbërthej xhamadanin Dhe pushkën kaçake, Të dalë nëpër bjeshkë Plot lule e zambakë. Prej aty të t’sogoj Mëmëdhe, lumturi. Të kam lulëkuqe. Rrofsh, Ti, SHQIPËRI!

127

100 Vjet Vargje Atdheut 3¸5 /,5,1¸ ( $7'+(87 Në vekun e jetës nënë hijerënda thuri rrobat e zeza. Pesë kandilat i ngurosi mbi pesë bedena, pesë kullave ua nxori flakën përmbi. Heshtat çelën trëndafila të nadjes kur dielli agoi dhe vrioni gurgulloi në pesë lugje. Ujë i shenjtë – thonë kalimtarët kur ndalën ta shuajnë etjen e katër stinëve. Kullave u shkrepën pesë yje, kështjellat filluan të tunden kur nënë i fali pesë hasi në pesë stroke; ua fali pesë betejave nga një dëshmor... PËR LIRINË E ATDHEUT

128

100 Vjet Vargje Atdheut

Nuri KOLECI , OLQGXU Ps YLWLQ Qs IVKDWLQ NXILWDU 6ROORNLT Qs afërsi të Dibrës. Shkollën fillore në Dibër ndërsa të mesmen (normalen) në Gostivar. Studimet e larta në Prishtinë në Fakultetin Filozofik-dega e Gjuhës GKH H /HWsUVLVs )UsQJH 0EL WUL GHNDGD sVKWs PDUUs me edukimin e breznive të reja në shkollat fillore në Dibër si dhe në gjimnazin e saj. Deri më tani ka botuar: “Mos i rrëno ëndrrat”; “Rrjeta e hijeve”; “Hijet besnike”; “Shëtitje në muzg”; Është autor i dy monografive: “Nga zezona në jehonë”; “Ah... kufiri”. Gjatë vitit 2010 Akademia e Shkencave dhe Arteve Shqiptaro-Amerikane e pranon anëtar nderi të saj.

'< $1¸7 ( %27¸6 Prej Bllacës Deri në Bllatë Toka Loti Vdekja Trimëria Mikpritja Krenaria Janë shqiptare

Prej Bllacës Deri në Bllatë Ligji Epshi Egërsia Dëbimi Spektakli Çmenduria Janë sllave

Dhe këtu Në një gotë Në këtë botë Përzien Këngët kreshnike shqiptare Me rok-koncertet barbare Dhe kjo botë do të ishte e kotë Sikur vetëm sllavë të kishte në këtë botë.

129

100 Vjet Vargje Atdheut ('+( d.$ '8+(7 7¸ 1$ 0$55,1 Na i morën Trojet Kishat Fustanellat Ritet Kulturën Historinë Të gjitha na i gllabëruan Me veten i mishëruan (Sa shumë paskemi për të tjerët...!) Kalorës Shkencëtarë Nobelistë Humanitarë Mbretër Aristokraci Trima legjendarë Bujari Botës i dhuruam Aspak s’u krenuam (sa të pasur qenkemi ne të mjerët...!)

130

100 Vjet Vargje Atdheut

Murtezan ARIFI U shfaq nĂŤ letrat shqipe, qĂŤ herĂŤt duke i mbjellĂŤ poezitĂŤ e tij nĂŤpĂŤr revistat dhe gazetat e hapĂŤsirĂŤs sonĂŤ, por, nĂŤ fillim tĂŤ viteve tĂŤ nĂŤntĂŤdhjeta do tĂŤ jetĂŤ edhe mĂŤ aktiv veçmas nĂŤ fushĂŤn e poezisĂŤ dhe, si dĂŤshmi kohe arriti qĂŤ mĂŤ 1997 poezitĂŤ e tij t’i bashkoj Qs QMs OLEsU PH WLWXOO /8/(7 ( $&$55,7 GKH Ps Qs OLEULQ 6<5, , =(05¸6 Ts GsVKPRMQs VH SRHWL NLVKWH pamje dhe formĂŤ tĂŤ opusit lirik dhe ishte i lidhur ngushtĂŤ me rrĂŤnjĂŤt e gjakut – kombit. E veçanta e poetit ĂŤshtĂŤ se: po qĂŤ se lexohet poezia nĂŤ tĂŤrĂŤsi dhe me syrin e kritikĂŤs, atĂŤherĂŤ lirshĂŤm mund tĂŤ thuhet se: poeti apo mĂŤ mirĂŤ thĂŤnĂŤ ngulmĂŤsija e tij nĂŤ kĂŤrkim kombĂŤtares, nĂŤ fushĂŤn historike, dhe tĂŤ kohĂŤs, arriti tĂŤ kurorĂŤzohet me qĂŤllimin e kĂŤrkuar nĂŤ kuptim tĂŤ sistemit dhe tĂŤ menduarit dhe tĂŤ realizuarit tĂŤ poezisĂŤ

‡ %$5.$ <-25( ‡ Ajo barkÍ me vesÍ yjesh!... AtÍ plak tÍ urtÍ mban i bukuri Hy. Dragonjt me flatra tÍ bardha luajnÍ me vetÍtima Ti vjen nÍ ÍndrrÍn time nÍ ato maja nga lundron barka yjore MarigonÍ.

131

100 Vjet Vargje Atdheut '(59(1',* Kjo derë e madhe. Kudo dragonj Ja kuçedra E shtrirë për dhe. Shtojzovallet kërcejnë me lule erëmbla. Mbi lëkurën e kuçedrës Së mbushur me kashtë Përmjerrin kalamajt e ëndrrave *Krahinë në mes të tetovës e Shkupit e banuar me shqiptarë.

1¸ 72.¸1 ( /8/(9( 7¸ *-$.87 Ora e lidhur me zinxhir E copa mitesh Të shkelura kudo... Atje një valle e bardhë. Ja, vragët e Prometeut kullojnë lule gjaku nga copa mitesh mbijnë ato lule kuq e zi.

132

100 Vjet Vargje Atdheut

Kalosh ÇELIKU U lind mĂŤ 13 shkurt 1951 nĂŤ fshatin CĂŤrvicĂŤ tĂŤ KĂŤrçovĂŤs. ShkollĂŤn fillore e kreu nĂŤ vendlindje. ShkollĂŤn e mesme normale nĂŤ Shkup, ndĂŤrsa studimet H *MXKsV GKH /HWsUVLVs 6KTLSH Qs 8QLYHUVLWHWLQ H PrishtinĂŤs (KosovĂŤ). Çeliku shkruan poezi e prozĂŤ pĂŤr fĂŤmijĂŤ e tĂŤ rritur. Veprat letrare =RJX HUGKL PH QMs NsQJs YMHUVKD O /HSXUL PH SXVKNs WUHJLPH O ShtĂŤpiza e xixĂŤllonjave-tregime (1984), Ferexhja e zezĂŤ-dramĂŤ (1985), Arusha pa bisht-tregime (l986), Dielli zbret malevĂŤ-novelĂŤ (l986), Varrimi i sorraveroman (1988), Vite me borĂŤ-roman (l990), Trumbetat e Tellallit-satira (l992), ,P]RW OHKLQ THQWs GUDPD 7ULPL VKLKHW Qs YHSsU SRHPs O dRKXQL trima shaloni lapsin–rrĂŤfenja (1994), Ehu-poezi (2008), Atdheu burrĂŤ pa Gruapoezi (pĂŤrzgjedhje, 2010) etj.

‡ 3527(67¸ 1¸ 6+7¸3,1¸ 38%/,.( ‡ Imzot, mĂŤ diferencuan neokomunistĂŤt dashuri qĂŤ bĂŤjnĂŤ me Ebu Xhehlin e pĂŤrhapin SIDĂ‹N nĂŤ ShtĂŤpinĂŤ Publike. PĂŤrditĂŤ dezinfektohem nga Virusi verĂŤ tĂŤ kuqe pi te Pazari Grave ballĂŤ pĂŤr ballĂŤ Ebu Xhehlit me ferexhe imam nĂŤ mesin e kryehoxhallarĂŤve. QĂŤ, ngrenĂŤ dolli, dehen me lĂŤngje Shejtanin e vrasin me eshtra. E heqin vallen mĂŤ shpallin tĂŤ marrĂŤ Ngase: e shava dje Pushtetin e shaj sot, do ta shaj nesĂŤr! Pasmesnate, kthehem nĂŤ shtĂŤpi RrospitĂŤ e Ebu Xhehlit me ferxhe dorĂŤ mĂŤ dorĂŤ mĂŤ hedhin mbi çatia pak para agimit mĂŤ dhunojnĂŤ mes librave...

133

100 Vjet Vargje Atdheut 4,5,5, , 6+¸1 0¸5,6¸ Vdiqa në Voskopojë. U zgjova në Xhenet Pleq. Plaka dhe lule vjollce. U thash: Dërgomëni në Xhenem! Nuse të reja dhe Cuca. Zjarr Verë dua! Verë. Jo, më thanë është haram. Atëherë më ktheni në Xhenemin e vërtetë Vera kur rrjedhë nën Rrap lumë. Dhe, më kthyen. U ringjalla te Lumi. Unë jam qiriri i Shën Mërisë Virgjër E pi lotin e saj me shtamba nën Rrap…

*58$-$ %(61,.( I dëbova armiqtë rreth Meje. Edhe Miken Vetëm poezinë nuk mund ta përzë. Nuk ik. Është grua besnike. E do burrin...

134

100 Vjet Vargje Atdheut

Ejup AJDINI U lind mĂŤ 14. 02. 1954 nĂŤ ShipkovicĂŤ tĂŤ TetovĂŤs. ShkollĂŤn fillore e kreu nĂŤ vendlindje. Gjimnazin nĂŤ 7HWRYs NXUVH )DNXOWHWLQ SsU /HWsUVL GKH *MXKs 6KTLSH nĂŤ PrishtinĂŤ, mĂŤ 1979. 6WXGLPHW SDVXQLYHUVLWDUH L NUHX Qs ,QVWLWXWLQ H *MXKsV GKH /HWsUVLVs $NDGHPLD H 6KNHQFDYH GKH H $UWHYH tĂŤ TiranĂŤs. MĂŤ 17.04.1997 mbrojti me sukses tĂŤ shkĂŤlqyeshĂŤm tezĂŤn e disertacionit me temĂŤ:“Tradita NXOWXURUH GKH OHWsUVLD H HNVNRPXQLNXDU VKTLSWDUH Qs LVKÂĽ5HSXEOLNsQ -XJRVOODYH tĂŤ MaqedonisĂŤâ€?, ku edhe mori gradĂŤn shkencore Doktor i Shkencave Filologjike. /LJMsURQ Qs 8QLYHUVLWHWLQ 6KWHWsURU Ws 7HWRYsV Botoi pĂŤrmbledhjet poetike: DritĂŤzat nĂŤ natĂŤ, TiranĂŤ 1993, Tempulli i mĂŤkateve,TetovĂŤ 1995, NjĂŤ verĂŤ fola me hĂŤnĂŤn, TetovĂŤ 2006, Misteret e shpirtit KDLNX 7HWRYs 0s QGULoRL GKH ERWRL GUDPsQ /DOs %DMUDPL Ws Sadudin GjurĂŤs, kurse nga veprat shkencore botoi: Ekskomuniki, kulturor dhe letrar te shqiptarĂŤt e MaqedonisĂŤ, TetovĂŤ 1999, Shkrimi akademik, TetovĂŤ 2008, Rrjedhave tĂŤ letĂŤrsisĂŤ shqipe, TetovĂŤ 2011, etj.

‡ $+ $7'+( ‡ DashurinÍ ty ta falÍm, Atdhe Posi vajza dashnorit besnik, Dashuri mÍ tÍ madhe s’kemi NÍ kÍ tokÍ e nÍ kÍtÍ qiell. Ah, atdhe, atdhe, atdhe! NjÍ lum Índrrash kemi ende pÍrpara... Ndoshta nÍ oqeanin e qetÍ do tÍ takohemi, Ku do t’i ndajmÍ veprat nga pÍrrallat!

‡ 75, 558*¸7 ( %27¸6 ‡ NĂŤ rrugĂŤn e parĂŤ ecin Zbukuruesit, NĂŤ rrugĂŤn e dytĂŤ vrapojnĂŤ ShkatĂŤruesit, NĂŤ rrugĂŤn e tretĂŤ mendohen TĂŤ marrĂŤt,Ruana zot, kush do tĂŤ fitojĂŤ, Po s’fituan tĂŤ parĂŤt?

135

100 Vjet Vargje Atdheut 6©.$ -(7¸ 3$ 4(17¸ Nëse do të bëhesh i pasur ushqeje një qen Nëse do të bëhesh prijës ruaje një qen Në donë të flesh i qetë lakmoje një qen Nëse donë mbrojtje e siguri përkëdhele një qen Nëse të ka kapluar stresi afroje një qen Se ai s’lejon të të hanë qentë

.$=$1, miqtë e mi të dashur mua ata më thoshin të tjerët hanë ashuren e ti ruan kazanin Dikur këto fjalë Si vëreja dot Një kazan i madh Sot më zien në kokë

136

-8 Ju burrat e botës krekoseni e krekoseni për një imazh të ri pa ngritur kokën të shikoni anë e mbanë sa vdesin nga uria e ju kur të pini një gotë verë çojeni një gotë ujë në Afrikë kur të ngiheni mirë çojeni një bukë në Etiopi kur të ndërtoni shtëpi çojeni një mermer në Kosovë atje është gjaku i freskët mbushur me dëshmorë Kur të dehesh nga luksi mos u ç’deh kurrë luksi yt është sarkazëm dhe gërvisht çdo gurë Ç’kuptim kanë takravatet tuaja kur njerëzit vdesin nga uria kur njerëzit vuajnë nga barbarët-nga robëria.

100 Vjet Vargje Atdheut

Daim ILJAZI U lind më vitin 1954, në fshatin Zhelinë-Tetovë dhe diplomoi në Universitetin e Zagrebit-Arkeologji dhe Gjuhë Frënge në vitin 1979. Më se dy dekada punoi profesor në shkolla të mesme Qs 7HWRYs 'DLP ,OMD]L sVKWs GLSORPDW L NDUULHUsV Ka punua konsull i Maqedonisë në Bern-Zvicër dhe këshilltar i Ambasadës të Maqedonisë në Paris. Pjesëmarrës i shumë festivaleve poetike në disa vende të Evropës. Veprat letrare -Soditje të zjarrta-2004 -Marrëzi ballkanike, 2010 etj.

6$ 7¸ '8$ (9523¸ Më linde, më le pa busull, Më hodhe shpesh Në kontejner kundrinash Sa të dua Evropë Më bëre, më linde Më the se je nëna ime, Shpesh më mashtrove, Të dua Evropë. Valsi yt me yjet, Pa mua nuk është i plotë Fjala ime është e shenjtë, Prapë të dua Evropë.

137

100 Vjet Vargje Atdheut ‡ 6$ 7¸ '8$ ‡ ShĂŤtita shumĂŤ fshatra e qytete, NĂŤ Ballkan e nĂŤ EvropĂŤ Edhe kĂŤshtu si je, TĂŤ dua mĂŤ shumĂŤ, TetovĂŤ.

‡ /$0780,5¸ 65(%5(1,&¸ 5(d$. 98.29$5 ‡ Atje larg nĂŤ Ballkan, nĂŤ SrebrenicĂŤ e Vukovar Kutija e PandorĂŤs tymon, lulet nuk lulĂŤzojnĂŤ, Bari nuk rritet, toka dridhet nĂŤ Reçak. Atje larg nĂŤ Ballkan, plagĂŤt kullojnĂŤ gjak, JetĂŤ pa shpresĂŤ nĂŤ mes tymit e flakĂŤs, TĂŤ vdekurit shajnĂŤ krajl e gjeneral, Varrezat masive, kryefjalĂŤ e lajmeve botĂŤrore. KĂŤto vende pa gjurmĂŤ, pa pranverĂŤ, TĂŤ veshura me errĂŤsirĂŤ mortore, Flamuri i zi, dekor nĂŤ çdo shtĂŤpi, O marrĂŤzi shekullore.

138

100 Vjet Vargje Atdheut

Puntorie MUÇA-ZIBA U lind nĂŤ StrugĂŤ nĂŤ vitin 1954. ShkollĂŤn fillore e kreu nĂŤ VeleshtĂŤ, tĂŤ mesmen nĂŤ StrugĂŤ, kurse AkademinĂŤ 3HGDJRJMLNH GHJD *MXKs GKH /HWsUVL VKTLSH Qs Shkup. Punon mĂŤsuese letĂŤrsie nĂŤ Shkup. Ka botua: “Rruga e mjellmĂŤsâ€?; “Sodisin yjetâ€?; “Kukuâ€?; “Rapsodi udhĂŤtarĂŤshâ€?; “Suita e lĂŤnduarâ€?; “Suita imeâ€?; “VjeshtĂŤ totemeshâ€? roman etj.

‡ 758$//, ,0 ‡ (KosovÍs)

ShkelÍ me kÍmbÍ merimange shputa ime , ngadalÍ e me naze se kÍtu ÍshtÍ Kosova pa re tÍ shpupurishura, me faqen e fildishtÍ qÍ s’la pa lÍbyrur sy zogu e njeriu. (Kosova ime) Ky truall me dy - tri fusha e me dy - tre male kÍndej, me dy- tre lumenj e dy dete andej, me dy -tre qytete e dy - tre fshatra kÍndej, me dy- tri Índrra e dy- tre vaje andej, me dy - tre qiej, e dy- tre diej kÍndej. Ec ngadalÍ shputa ime, nÍ kÍtÍ tokÍ tÍ butÍ e tÍ bardhÍ ku babai im i thinjur mund tÍ ngarkon shtatÍ mi e njÍqind e ca milion qerre me eshtra, si qerre me kashtÍ.

139

100 Vjet Vargje Atdheut Në varret e këtij trualli, aty ku engjëjt regëtijnë, jam nisur unë me tim bir që të vdesim e të rrojmë. (Kujdes!) Ngado që do shkelësh shputa ime hap sytë mirë se po trand skelete njerëzish që vdiqën në kohën drurit në natën e ndezjes së zjarreve, në neolit e paleolit në stinën e korrozionit, kur sapo evoluuan gjymtyrët: sy e zemër krah e këmbë, bashkë me boshtin kurrizor. Kujdes shputa ime prej elefanti me origjinë fisnikësh, kujdes ngado që shkel se do ograisesh. Shkele me këmbë shpendi këtë truall hir është i brishtë e ka m’nerë, se këputet në an, ky vend heronjsh që vdiqën e rrojnë me zemra të vogla e të mëdha që ju kërcejnë tak, e tak, e tak, për pranverën e sivjetme.

140

100 Vjet Vargje Atdheut

Iljaz OSMANI U lind në Shipkovicë në vitin 1954. Shkollimin fillestar dhe atë të mesëm, i kreu në vendlindje dhe Tetovë, Akademinë Pedagogjike në Shkup, ndërsa )DNXOWHWLQ )LORORJMLN .DWHGUsQ H *MXKsV GKH /HWsUVLVs Shqiptare), e kreu në Universitetin e Prishtinës. Veprat letrare §/XOMD H IDWLW ”Hapi sytë”, 2000; “Fytyra e pasqyrës”, 2004; “Kafazi i përhitur”, 2007; “Dollia e dhembjes”, 2009. Autori redakton revistën për art,kulturë dhe çështje shoqërore “Vlera”.

*85, , =(05¸6 I vështron majat e lisave si mballohen brigjeve të diellit me zemër lëshuar për toke, me krahët e haresë së penduar dhe përputhet me rreze mbi buzët e kaltërsisë. Shtegtimi i dritës mbëlton gjemba gjaku Zana me banim te Guri i Zemrës trastën e udhës e hedh në shpinë, diademën e haresë e fsheh në sy dhe niset nga Ura e Shëndetit. Për të pangopurit e gjymtë s’do të ndiejë dhe uron që të ndrijë lëndina e shtruar me malbrezat e përmallimit!

141

100 Vjet Vargje Atdheut 752.8 , .$/,7 Në muzgjet e meditimeve të thinjura, drurët rrjepin vezullimë imazhesh. Trokitjet në mbretërinë e agut bëhen gojë marramendëse mbi klithet murrizore. Shkrrapi i gjethishtes së shtigjeve e mban pengun e turpit në sheshtinë duke ia ledhatuar vetullat pirgut të vetmisë. Ninulla triviale belbëzonte melodinë me buzët e shqepura të gënjeshtrës, troku i kalit çapiste ligësinë me thumba të përgjakur.

5,3¸5.8-7,0 Fatamorgana përpëlitëse e ujëvarave mban mbi supe ndërgjegjen e kërrusur të brigjeve Delta thith nektarin mendimeve, nën hijen e shkrepave të ëndrrës Rëra bëhet platformë e forte urbane fton sytë e përgjumur të blerimit pa i përmbushur ditët e dritës Yjet i kapsallisin sytë Me vezullimë të kuqërremtë E Mira rendë me krahët e kujtesës Mbi pëlhurën e shkrehur të shikimit Dhe rrudhat e gurgullimës numëron Përmes ëndrrës me buzëqeshje të blertë…!

142

100 Vjet Vargje Atdheut

Fadil BEKTESHI U lind nĂŤ fshatin Muhoc tĂŤ komunĂŤs sĂŤ Bujanocit nĂŤ .RVRYsQ /LQGRUH Qs YLWLQ )DPLOMD H WLM Qs YLWLQ 1960 u shpĂŤrngul nga ky fshat dhe u vendos nĂŤ fshatin /ORSDW Ws NRPXQsV Vs .XPDQRYsV Qs 0DTHGRQL 6KNROOsQ ILOORUH H NUHX Qs /ORSDW GKH .XPDQRYs Ws mesmen nĂŤ KumanovĂŤ ndĂŤrsa Fakultetin filologjik, dega pĂŤr letĂŤrsi shqipe e kreu nĂŤ PrishtinĂŤ. UdhĂŤhoqi vite me radhĂŤ Klubin e ShkrimtarĂŤve Shqiptar tĂŤ .XPDQRYsV 3R DW\ WKHPHORL 0DQLIHVWLPLQ .XOWXURU ÂŚ-HKRQD H .DUDGDNXW§ u morr me botimin e librave si dhe themeloi e redaktoi revistĂŤn pĂŤr fĂŤmijĂŤ “Doruntinaâ€?. 9GLT Qs IVKDWLQ /ORSDWs Qs YLWLQ Veprat letrare "Baloni", 1981; "UdhĂŤtimet nĂŤpĂŤr skĂŤterrĂŤ", 1993; "Na ishte njĂŤherĂŤ njĂŤ gjeneral", 1995; "Filxhani i dashurisĂŤ", 1995.

‡ 32 1$ , .7+(-1¸ $=,/$17¸7 ‡ 1. Ju qĂŤ ikĂŤt ia mbathĂŤt AzilantĂŤ Nga Atdheu Ju qĂŤ ikĂŤt ia mbathĂŤt AzilantĂŤ Nga Dashuria Ju qĂŤ ikĂŤt ia mbathĂŤt AzilantĂŤ Nga Bukuria Ju qĂŤ ikĂŤt ia mbathĂŤt AzilantĂŤ Ç’ju lulĂŤzoka n’ballĂŤ ShĂŤmtia!... MĂŤrgatĂŤ qyqesh N’tepsi mĂŤshire Ă‹ndĂŤrruat t’ju gatuhet Liria!

143

100 Vjet Vargje Atdheut 2. Ju që ikët Ia mbathët Ilegal Me Mafi Nëpër Det N’Itali Malkufijve Mbi Çeki Me t’Greqisë T’Serbisë hafi Turistiket Agjenci... Nga Tokë e huaj Rraus Azilantë Ç’po ju përzënë me prapëtira... E lumja bashkë Italia, Gjermania! E mjera ndarëKosova, Shqipëria! 3. Nga ç’ju pa Ekzodoadë, e ndeju nga afria Azem Shkrelit bre iu ngri Gjaku!... N’Rugovë e Mirditë piskamë dhe Krenaria Azem Shkrelit – o i plasi Zemra! Edhe n’përtejvarr, O Azem, Me kushtrimin tënd Poezia!

144

100 Vjet Vargje Atdheut

Remzi SALIHU U lind mĂŤ vitin 1955 nĂŤ Gajre tĂŤ TetovĂŤs. ShkollĂŤn fillore dhe tĂŤ mesmen e kreu nĂŤ TetovĂŤ, kurse )DNXOWHWLQ )LOR]RILN 'HJD H /HWsUVLVs GKH *MXKsV Shqipe nĂŤ PrishtinĂŤ. Pos poezisĂŤ shkruan edhe kritikĂŤ dhe pĂŤrkthen nga gjuha gjermane. Ka pĂŤrkthyer poezi prej Erih Fridit, Paul Celanit, Roze Auslanderit, H. M. Ecenzbergerit, Folfgang Behlerit, Ulla Hanit, Myhael Krygerit si dhe studimin "Mjeshtria e interpretimit" nga Emil Shteigeri, etj. NĂŤ konkursin letrar ,,Goranova prolet,, qĂŤ mbahej nĂŤ Zagreb, fitoi me librin )OXWXULPL L ODUJsW Ws FLOLQ VKSsUEOLP H ERWRL 5LOLQGMD /LEULQ H G\Ws 6KHVKL i shtrigave,, e botoi mĂŤ 1992, librin e tretĂŤ ,,GjurmĂŤ malli,, 1993,.Ka punuar disa vite nĂŤ arsim. NjĂŤ kohĂŤ tĂŤ gjatĂŤ ka vepruar dhe punuar jashtĂŤ vendit, nĂŤ ZvicĂŤr. Tani jeton si krijues i lirĂŤ.

‡ 55¸1-¸7 ‡ pesha ime shtrihet nĂŤ rrĂŤnjĂŤt e pemĂŤs me fryte tĂŤ kafshuara nga dielli nĂŤ duart e mia trungu shpĂŤrndanĂŤ degĂŤ tyjet bĂŤjnĂŤ dritĂŤ ngazĂŤlluese nĂŤpĂŤr rrudha balli nĂŤpĂŤr diskursin e fjalĂŤve mjegullat lĂŤndojnĂŤ metaforat e thyera nĂŤ asht fryti mĂŤ bie nga dora shkĂŤlqimi i tĂŤrheq hijet dhe thellĂŤ nĂŤ mua varen rrĂŤnjĂŤt e gjakut

145

100 Vjet Vargje Atdheut 1¸1$7 ( '¸6+025¸9( Lumenj lotësh dhimbjet e nënave në buzët e tyre harta të mavijosura klithjesh të dënuara me mall pritjesh për pranverat e vonuara

Nënat e dëshmorëve janë udhëtime të anuluara të jetës thika të mprehta mallëngjimesh që presin shpresën e ëndrrave me brengat e tyre të mëdha Luftojnë për çdo ditë në vete me mendimet e plagosura në kohë mbeten të vetmuara me lirinë e burgosur në shpirt Nënat janë perla të arta të popullit që ujisin atdheun me yje E mos i gënjeni nënat e Dëshmorëve se kanë plagët e dhimbjes si dëshmi

146

100 Vjet Vargje Atdheut

Ferit RAMADANI U lind mĂŤ 6 qershor 1956 nĂŤ fshatin qĂŤ populli e quan /ODJ QGsUVD DGPLQLVWUDWD 7UDSoLQ 'ROO Ws .sUoRYsV MĂŤ 1982 u diplomua nĂŤ Fakulteti Ekonomik tĂŤ PrishtinĂŤs ku vijoi edhe studimet pasuniversitare nĂŤ degĂŤn "Politika e zhvillimit ekonomik". Vdiq mĂŤ 25 nĂŤntor 2010. Veprat letrare "PĂŤr sa legjenda flet historia", 1992; "NesĂŤr mund ta kuptoni heshtjen", 2001; 3LUJX L GKHPEMHV URPDQ 3LUJX L GKHPEMHV ,, URPDQ

‡ 0%5(7, 3$',6+$+ 785)8//,1 1 7854, ‡ Mbreti padishah turfullin n'Turqi: -NÍ VlorÍ ArnautÍt, shpallÍn PavarÍsi!

MirÍpo thyhet keq e ngjitet nÍ tel, pÍrpara shqiponjÍs– shqiptarÍve rebelÍ!

Ai stĂŤrnipi i Gjergjit i SkĂŤnderbeut tĂŤ parĂŤ, qĂŤ nĂŤ KrujĂŤ shporri mbretĂŤr, pashallarĂŤ!

HĂŤnĂŤ e ngrĂŤnĂŤ e turkut SĂŤrbosllavi kryq, ngriten pĂŤrbindĂŤshat: -Shqipes i bĂŤjnĂŤ gjyq!

SĂŤrish nĂŤ VlorĂŤ po shfaq prapĂŤsi, Gjergj' i dytĂŤ Qemali, po ajo ShqipĂŤri! Po! Ajo ShqipĂŤri i dyti nĂŤntor! Turret Anadolli ta shtypĂŤ nĂŤ VlorĂŤ!

Ta shporrin nga trojet ku ishte Iliria, sfinja nga Karpatet, karadomuz Azia! NĂŤ Stamboll tĂŤ TurqisĂŤ mbreti padishah, oshtin nga inati por, ShqipĂŤri mĂŤ s'ka!

147

100 Vjet Vargje Atdheut Në Beligrad të Sërbit Pashiqi shejtan nis orditë gjaksore për në Durrës, Tiranë...! Përjetojnë skëterrën në Ankarë gratë, harbohen shkinat sërbe kopila të kenë dhuratë! T'i drejtojnë në shtigje: Kosova - Sërbosllavi ! Është model i Vukëve i Çubrillëve të zi! Lëshohen Pollogut thik Pellagonisë, Kara Maçula Makësh, Grekomanë - Çamërisë! Të gjithë për krrokama nga Shqipja pijnë gjak për vezë gjarpërinjsh kërkojnë konak! Ngritet e Pavarur Zonja Shqipëri! Ec shekujve përpara Nëntorëve të ri! Është jehonë ndër shtigje kushtrim për liri, plas shtriga osmane cof kurva sërbi...!

148

100 Vjet Vargje Atdheut

Rexhep BAJRAMI U lind më vitin 1956, në fshatin Çelik të Karadakut të Gjilanit. Shkollën fillore e kreu në fshatin Pidiq të Karadakut të Gjilanit dhe në Hasanbeg të Shkupit. Gjimnazin, Akademinë Pedagogjike dhe Fakultetin )LORORJMLN 'HJD *MXKs GKH /HWsUVL 6KTLSH L NUHX Qs Shkup. Veprat letrare "Nata tek unë të harroi", poezi (1998), "Kur të kthehesh merre diellin", poezi (2003) "Thashë: është Hënë", poezi (2009).

$5%¸5,$ E kur zhytem në mendime Pse po vuan kjo zemra ime? Dhe, dielli do të na bëjë dritë Arbëria forcon kufijtë. Nga një trup na i ndryshuan ngjyrat Amputim na i bënë gjymtyrët. Arbëria kurrë nuk ndalet Si feniksi ajo ngjallet. Gjymtyrët do t’i bashkojmë Edhe plagët do t’i shërojmë. Krahë plagosur mbetëm Arbëreshët larg na u tretën…

149

100 Vjet Vargje Atdheut 627 Kur historia përmirëson gabimet e veta këtu në Ballkan kolonës së gjatë të kremtave i bashkangjitem edhe unë pritjes së trimit që po kthehet në lapidar kur barbarët të venin prita Ai kur kaloi këndej tha: Po shkoj ta ndihmoj Evropën do të kthehem një ditë. Dhe, ja sot të presim me lule Të paqim për jetë o Gjergj Në kryeqytetin e Dardanisë…

.2629¸ Kënga e Gërvallave Krisma e Jasharave me lotët e gëzimit do të bashkohen nesër për Ditën që erdhi Kosovë...

150

100 Vjet Vargje Atdheut

Ekrem AJRULI 1 shkurt 1957

Ç’rĂŤndĂŤsi ka ku dhe kur u lind, me rĂŤndĂŤsi ĂŤshtĂŤ se ku shkeli- çfarĂŤ gjurmĂŤsh la. GjysmĂŤ shekulli frymon nĂŤ njĂŤ hapĂŤsirĂŤ qĂŤ vetĂŤquhet “OazĂŤ e Paqesâ€?, dhe ka madhĂŤsinĂŤ e njĂŤ klinike neuropsikiatrike nĂŤ KinĂŤ. PĂŤr tĂŤ ikur nĂŤ liri ende nuk ka vendosur, e pengojnĂŤ kufomat e gjalla. Veprat letrare 0DUVKL L 'HPRQsYH 5URIWs H TRIWs /ROHVWDQL .XU 4HVK 'RNWRU 9DOXWD 3DORSDWULRWsW

‡ -8 ‡ mÍ quani si tÍ doni ateist me e pafe s’mÍ bÍhet vonÍ aspak unÍ kam - ATDHE nderoj njerÍzisht kryq hÍnÍ e yll mbi tÍ gjithÍ e dua - SHQIPTARINË ajo mÍ ngroh si DIELL Ju t’rrejshmet kambana-minare qÍ shurdhoni-shponi tokÍn-qiellin Ikni ikni nÍ Tartar Mos e zini diellin Aullimat qÍ vijnÍ nga Moska-Bagdadi Athina apo Vatikani janÍ zÍra mafiozÍsh janÍ shurrÍ shejtani

151

100 Vjet Vargje Atdheut $5 0,4 Dik Martit dhe miqve të tij

Në shekuj mbetët egërsira T’mbrujtur me vese lakmitarësh Vallë kujt u duhen sot organet tuaja-organe barbarësh Për krime ndaj fqinjëve keni pri me etër e gjyshër bota mirë e njeh gjakun tuaj të prishur kot kërkoni rrënjët në lumenjtë dhe të miat male Sibiri është atdheu juaj Kjo është TOKË SHQIPTARE

(5¸ $5%¸5,( unë nuk njoh lider as ngjyra partie tokës time të shenjtë dua t’i vijë erë arbërie nuk më hyjnë në punë biznes e kontingjente atdheu im i shtrenjtë vlen sa pesë kontinente s’më ngazëllojnë aspak kostum e kollare zemrën ma bën mal bardhësi e qeleshes shqiptare.

152

100 Vjet Vargje Atdheut

Shazim MEHMETI Është i lindur më vitin 1958, në Balindoll të Gostivarit. Ka të botuara tetë përmbledhje me poezi dhe tre përmbledhje me tregime.

0%, .$5$'$. (Karadakut dhe komandant Telit)

Hëna nëna loton Gjak lulesh mbi Karadak Hëna nëna ngrin! Drithëron Drithëron Për dashnorët shpirtndezur Të Çupkës Liri Që me dritë hëne E bekim nëne E përjetësojnë Udhëtimin e tyre Mbi tel E mbi magji!

Mbi tel Sheh telin që gjakon Përmbi teh lirie! Telin që merr plagë E s’vdes E s’bie Netë Shqipërie Mbi karadake lotgjak! Hëna nëna loton! Teli qesh jeton Mbi Karadak! Mbi Karadak! Mbi Karadak!...

153

100 Vjet Vargje Atdheut %,/$/ ;+$)(5, Oh, Bilal Në qafë na kishte rënë greku! Plagët e njoma gjak kullonin! Gjak të zi kullonin Mushkëritë e Çamërisë! Dhitë kullotnin Mbi mendët e Shqipërisë! S’kish mbetur një copë vend Për njeriun në këto anë! Të vranë, Bilal Të vranë!... Por deshti Zoti Dhe Zoti deshti mileti! Dhe Ti Sarandë puthe Në buzë deti! Me këmbët n’ujë Tani ti rron: Ca flet me yje Ca flet me Jon!

154

100 Vjet Vargje Atdheut

Fadil CURRI U lind nĂŤ DĂŤrmjak tĂŤ Hanit tĂŤ Elezit (KosovĂŤ) nĂŤ vitin 6KNROOLPLQ ILOORU JMLPQD]LQ ÂŚ=HI /XVK 0DUNX§ )DNXOWHWLQ )LORORJMLN GHJD *MXKs 6KTLSH H /HWsUVL L kreu nĂŤ Shkup. Fadil Curri, i njohur ndryshe si ,,Homeri’’ i trevĂŤs sĂŤ Karadakut tĂŤ Shkupit, jo vetĂŤm qĂŤ historiografisĂŤ shqiptare i solli visare tĂŤ çmueshme nga fusha historike, duke filluar me librin: “A(h) fati(h) ynĂŤ nĂŤ peshojĂŤâ€?; “KohĂŤ qorreâ€?; “KronikĂŤ pĂŤr njĂŤ dashuriâ€?; librin e tij tĂŤ tetĂŤ ia kushtoi Klubit tĂŤ Mundjes “Sharriâ€? nĂŤ Han tĂŤ Elezit.

‡ 627 1¸ .$/$1¸ ( 6+.83,7 ‡ Sot nĂŤ KalanĂŤ e Shkupit poltika e humbi emrin krejt Kur vegjĂŤlia zgjimthi doli ta mbrojĂŤ historinĂŤ e vet. E vĂŤrteta e maskuar nga mburoja e soldateskĂŤs barbare U çjerr si e kĂŤrkoi vet nga britmat e pinjollĂŤve iliroshqiptare. Sot nĂŤ KalanĂŤ e Shkupit kopshtet e lulet u bĂŤnĂŤ shkretĂŤtirĂŤ me gjemba Epokave e figurave tĂŤ historisĂŤ deshĂŤn t’ ua ndĂŤrrojnĂŤ data, vepra e emra. Dashurive tĂŤ vĂŤrteta idilike u thonin se quhen urrejtje tĂŤ rreme mitike Hitin e nipit plagjiator nĂŤ festival e lenin pas baladĂŤs me vlera jetike. Sot nĂŤ KalanĂŤ e Shkupit Justinianin deshĂŤn ta bĂŤjnĂŤ mĂŤ tĂŤ ri se Karposhi PjetĂŤr Bogdanin nxĂŤnĂŤs pĂŤrsĂŤritĂŤs nĂŤ shkollĂŤn pa licencĂŤ nga Kolishevski.

155

100 Vjet Vargje Atdheut Siparit kuvendor Emin Bej Kumbara i lanë vend pas balloxhakut Koce, E kryepolices Jankullovska i dhanë shpërblimin e nobelistes Nënë Tereze. Sot në Kalanë e Shkupit në mesditë purgatore u ndeshën gënjeshtra dhe historia Justiniani, Bogdani, Prishtina, Kumbara, Bageri, Curri, Gonxhja u zgjuan nga përjetësia. Të mbrohet Iliria, Dardania, Vilajeti i Kosovës, Skupi, kalaja dhe e vërteta Të shpëtohet identiteti, qëndresa, shenjtëria, gjaku, arti, ardhmëria dhe jeta. Sot në Kalanë e Shkupit poezia e dashurisë u shndërrua në festival pendraku Vardarit të epokave nga gjuha e rreme iu ndal fryma, iu step gjuha, iu mpi gjaku. Ndergejgjja shqiptare e fjetur në kolltuqe letargjie u përmend nga zëri i vegjëlisë “Shpëtonie Kalanë, se e shpëtoni veten, tri kohët shqipe te emrit e historisë. Nëse dorëzohet (pu)shteti aktual e historik, nëse dorëzohet pavdekësia, kalaja, gjuha, gjaku, historia, koka e toka behen mitikë identitetin tonë do ta përfshijë hataja”.

.¸0%¸.2.$ -$6+7¸ -25*$1,7 Jam brengë që u këndoj miteve syhapur Jam ti që në mua kërkon hisen e së bukurës në shëmti Jam ecje që hapëron në rrugën pa shteg Jam kohë që historinë e ka gjeografi qorre

156

Jam k(a)osmos me mileniume që majëmalet rrokullisen nëpër thellësitë e Atlantidës Jam këmbëkokë e mpirë shtati jashtë jorganit mbetën Tivari, ...Filati

100 Vjet Vargje Atdheut

Fatmire LUMANI U lind më vitin 1960 në Ohër. Shkollën fillore e kreu në vendlindje; Gjimnazin në Strugë; Fakultetin -XULGLN Qs 8QLYHUVLWHWLQ H 3ULVKWLQHV 3URYLPLQ H -XULVSUXGHQFsV QH 6KNXS 0DJMLVWURL GKH GRNWRURL në Universitetin e Tiranës në Fakultetin e Drejtesise ne drejtimin: E Drejta Publike; Eshtë autore e tre librave shkencore profesionale si dhe 14 publikimeve shkencore të lëmisë juridike. Ne sferen e letërsisë ka botuar pesë romane, tri drama; tre permbledhje me poezi, një permbledhje me këngë popullore; dhe një antologji.

.86+ 9'(6 1( .¸0%¸ 6¸5,6+ 0%(7(7 *-$//¸ (Adem Jasharit)

Në prag të kullës, n'rrënjë lashtësie nga dejtë mugullon si bulëz lulegjak kur t'kafshuan ëndrrën, u bëre himn lirie se në vend të zemrës të rreh një bajrak. Mbi vetull të stisën ditët pranverore bozhurët ngjyrë alle, bozhurët purpur vegimet e bardha, vegimet madhështore për shqiptari n'parzmë të digjen nur. Ti nuk je feniks, nuk ngrihesh nga hiri por nga gofi yt që përpëlitet n'shtigje të lind populli të ngre nga gjiri n'ballë të Atdheut, flamur mbi pyrgje. Hyre krushk i parë, n'valle gordiane hyre kryelartë, kryetrim Adem rrapëllyen grykat, ortekët me rragame kur për dasëm t'kuqe, klithe si zgalem. Nga plaga e kohës, shpirti t'hidhet n'sulm rilind zemereshtër, ushton si stuhi me këngë lirie turravrap si plumb mbi hordhitë e stepeve mbjell lemeri.

157

100 Vjet Vargje Atdheut Njëqind jetë t'i kishe, njëqind do t'i falje bëhesh hetakomb në festën për liri nga një grusht dheu, tokë kosovare shpërthen nga çdo grimcë, bjeshkë rritesh Ti. Me rrezet e stinëve ngjitesh në zenit se yjet e Drenicës të derdhen mbi ballë muzgjet e përgjakur t'japin jetë e shpirt kush vdes në këmbë, sërisht mbetet gjallë.

$1.7+, , )/$085,7 Heu burra të dheut, heu pa më thoni more ç'ne unë në fund të arkës i harruar nëpër stinë i paluar si qefin?! Trupin e copëtuar kthetrat ligjore ma thumbojnë shkabën ma çjerin myshqe me ndukin mola me zhvasin sytë po m'i nxjerrin. Pa, më thoni more ç'ne i gjallë i balsamosur gjysëm i varrosur?! Ndonëse i shtrirë në sarkofag ëndrrën e kam të lirë mbi flatra shpresash mbi kulla guri fërfëlloj lirisht vallëzoj si valëdrini tundem shqiptarisht.

158

E ia marr këngës me iso një me çifteli në ball më mban nj'ai trim që digjet për liri. Dhe ndër flakërime ndizem, bëhem prush pastaj marr përçart pastaj bie n'kllapi: -Pse moj dora ime nuk shtrëngohesh grusht?! Seç më flet kjo zemër nga gjiri i hapur varr ma ngre dheu përpjetë trupin tim të ndarë. As në ferr as në parajsë gjykohem në pugator pres në ankth të dëgjoj një vendim legal që këtej të dal: -Në emër të popullit Bashkim Kombetar.

100 Vjet Vargje Atdheut

Eroll VELIJA U lind më vitin 1959 në Tetovë. Studimet për Fakultetin Pedagogjik të (mësuesis) i kreu në Shkup. -HWRQ Qs 7HWRYs 0H OHWsUVL ILOORL Ws PHUUHM T\VK VL nxënës i shkollës fillore. Shkruan për të rritur dhe fëmijë, poezi dhe prozë. Botoi nëntë vepra. “Rrugët e Fatit”, poezi 1995; “Kush e zgjoi Pranverën”, fabula-1995 (ribotuar1996); “Çudirat Nën vezullimin e Yjeve”, fabula 1996; “Fluturat në pafundësi fluturojnë”, tregime 1996; “Përrallëzat e netëve të gjata”, fabula 1997, Prishtinë; “Kur Sendet përmbysin heshtjen”, fabula 1999; “Njeriu dhe bota që s’flet”, fabula 2000; “Dashuria e hidhur”, poezi 2002; Publicistik: “Kodi enigmatik i universit” "Shkenca dhe Kur’ani", 2009; dhe “Rendi i ri botëror”, 2011.

',7$ ( 1(6¸50( Derdhet gota e territ mbrëmje lemeritëse pejsazh i vrazhdë si morti veç plaskomës se zezë e të ftohtë në një skaj kujtimi njeriu i lirë rringjallet në pranga u lind aty që t'i dashurojë njerëzit ai rri i menduar zemërvrarë trupin plot dhembje e plagë mblodhi ndjenjat nga brendia e zemrës sprovoi disfatat përbuzjet ekzekutimet përjetoi tortura makabe trupi përpëlitet nga dhembja këputet e mbin në gjakun e dallgëzuar u gjakos dhe asnjëherë nuk u mposhtë demonët e harbuar u sulën si langonj me sytë e lëbyrë të skuqur nga pagjumësia shikonin me llahtari nga amfiteatri i përqeshjeve me kamxhik të përgjakur ku buroi flaka e mallkimit hapnin rrugën e tyre të vdekjes

159

100 Vjet Vargje Atdheut yjet që kredhen në qiell të shtangura mërdhezin lëshohen të ngrohen në gjakun e fatprerëve nga zgavrat e syve të mijëra e mijëra kufomave të rënë në heshtje kërkojnë dritë pak dritë derisa bota syhapur dremit ëndërron të nesërmen e ndritur duke na braktisur në shekullin e padrejtësisë ku njerëzit që vuajnë më kot kërkojnë dorën shpëtimtare jemi nga shteti i braktisur në gjeografinë e shkapërderdhur.

(/(*-, 1-(5¸=25( fol o poet i thinjur i zhuritur ku të bëjë një orë gjumë ankthet çmallen me një pikë loti prek ballin e zhubravitur shikimin e verbër e kam kredhur rrugëtimeve nëpër dhembje pa gjurmë në paskajshmërinë e botës

besom o poet plagëve të mbyllura sërish gjaku i dëlirë pikon mbi penën e brishtë fantazma tinëzisht sorrollatet somnabull oborreve të shtruar me eshtra të përhimtë engjujt rrënkojnë me lemeri kufomat pllakosin heshtjen në fundnate s'ndalet vala e hidhur njerëzit me buzëqeshje te lëmekur mos u dorëzo o poet pa mëdyshje do ta njohin veten kujdes snajperistët e etshëm për gjak në varret e rrëhimura të llahtarisur shikojnë prerazi njollat a thua do të jetë kështjella e fundit lanë mureve qumshtore që pandërprerë mbi të kaluarën dhe t'ardhmen sjellin kujtesën e shekullit të vrazhdë nëse s'ka shteg tjetër o poet pra, fol o poet fryma zhuritëse e barotit iriton mushkërit e njerëzve të sfiduar përmendore tempujsh qëndrese kurrë se braktisëm pragun

160

100 Vjet Vargje Atdheut

Lulzim HAZIRI Është lindur në Gostivar . Është autor i disa librave të poezisë: “ Kënga lind në vetmi”(poezi), “Kur dyert hapen me zile” (poezi), “Dalja nga Safari”(poezi), “Bardhë e zi”(ese), “Rokenrolli shqiptarë”(ese), etj. Ka botuar edhe disa tregime. Aktualisht punon në fushën e mbrojtjes së drejtave të njeriut. Poezitë i ka të përkthyera në disa gjuhë si anglisht, frengjisht dhe maqedonisht.

1¸ %$55,.$'$ Na la Barrikadave Me pagjumësinë e Makondasve Mbështetur ëndrrat në njëri-tjetrin si lumë Sedra e postit e rëndoi E dogji malli për gjumë qengji Në kolltuk kundrejt televizorit Mbështjellë me batanijen e fajit Me rruazat e gruas si tespihe ne dorë Dhe sy të varur-Sypërmbys Në barrikada posta vjen me vonesë Pijet nuk servohen në gota gjegjëse kristali Shtyp të ilustruar s'ka as esspreso Lajmet i bie era të censuruara Si reporter lufte në TV Na la Me sëmundjen e pritjes në barrikada Kishte shpirt të lehtë romantik Lidhte kravata të mëndafshta rreth qafe Epshi për gruan nimfomane e mbuloi E thirrte shtrati e përvëlonte shtati i saj

161

100 Vjet Vargje Atdheut Fisnike e kish s'ka fjalë Besnike me fjalë Na la të përgjumur e të përhumbur Për erën e kafesë së mëngjesit Në barrikada s'ka festival Mbi gjak të ngjizur rrëshqitet atje Shtëpinë e sheh fatamorganë Mallin e fëmijëve e ruan në xhep në kuletë E vdekja të flenë nën helmetë Na la Të nxirë në fytyrë nga tymi i shpresës Që digjej si gomë kamioni në rrugë Dëshironte në det të merrte ngjyrë bakri Pa u skuqur e rrezitur lumenjve më parë Syçelë shikonte ëndrra kashmiri Se ish i sëmurë i operuar disa herë Dru i transplantuar me mjeshtëri Në kryet e strucit kishte sytë e deles Zemrën e kish të lepurit Bishtin e hardhucës Tamam shëmti mitologjike

162

100 Vjet Vargje Atdheut

Rami KAMBERI U lindi mÍ vitin 1960 nÍ fshatin Gajre tÍ TetovÍs. ShkollÍn fillore dhe tÍ mesme i kreu nÍ TetovÍ. Studimet deridiplomike dhe pasdiplomike i ndoqi nÍ 3ULVKWLQs Qs )DNXOWHWLQ H )LORORJMLVs ¤ 'HJD H /HWsUVLVs dhe GjuhÍs Shqipe. Shkruan poezi e prozÍ dhe, merret me kritikÍ letrare, publicistikÍ dhe historiografi. -HWRQ GKH YHSURQ Qs 7HWRYs Veprat letrare "Sy Sharri e KosovÍ"; "A plaket liria"; "A kanÍ orÍ varret"; "PikÍpamje"; ,NRQD H .XVKWULPLW Ws /LULVs HWM

‡ '8$ 7¸ -(72- ‡ NĂŤse nuk jam mĂŤ zgjoni nga gjumi i vdekjes nuk i ka hije gjumi lirisĂŤ AtĂŤ ditĂŤ kur vjen ajo Dua tĂŤ jem zgjuar Edhe i vdekur nĂŤse jam MĂŤ nxirrni gurĂŤ kufiri TĂŤ bĂŤhet tokĂŤ me shenja Kur tĂŤ vijĂŤ liria Kur tĂŤ bashkohet ShqipĂŤria

163

100 Vjet Vargje Atdheut 3¸5 7$ .8378$5 6+4,3¸5,1¸ Mësoje gjeografinë e varreve për ta kuptuar Shqipërinë mësoje gjuhën e durimit për ta kuptuar Shqipërinë mësoje udhën e lirisë për ta kuptuar Shqipërinë

9$55(7 )/$6,1 A kanë orë varret Se po u vonuam mund të zhbëhet kufiri pas a dot kemi baltë e dhe tokë e atdhe a kanë orë varret

3¸5 7< 72.¸ $5%¸525( Për ty tokë arbërore Betohem në Zot e flamur, besa- besë Ashtin do ta bëjë penë, gjakun ngjyrë, lëkurën fletore Nuk lejoj dot, të mbetesh pike e pesë.

164

100 Vjet Vargje Atdheut

Nazmi BEQIRI U lind më 6 gusht 1960 në katundin Kroni të Kumanovës. Shkollën fillore e kreu në vendlindje dhe në Sllupçan, të mesmen në Kumanovë. Studimet për letërsi dhe gjuhë shqipe i ka kryer në Fakultetin e Filologjisë në Prishtinë, kurse ato pasuniversiteti, në fushën e letërsisë në Universitetin e Tiranës. Deri më tani, ka botuar këto vepra: "Popullit tim", 2002 (poezi); "Krisma e heshtur", 2005; "Këngët e kaçakëve në Malësinë e Karadakut", (studim) 2006; "Drama shqipe në Maqedoni nga fillet e saj deri më sot",2009; "Kroni i kreshtave tona", (monografi), 2010; "Uji dhe dheu nuk digjen", (publicistikë) 2011; "Rrënjët e kullës", (dramë) 2011.

3238//, ,0 Stuhisë i dola me gjoks përballë hënën e kapa për fyti Mos ma ndrysho fytyrën pa kohë i thashë diellit me dhëmbë grusht ia ngjesha territ me veshë i thashë s’je mbret lundroj në ujë për të shkrirë borën e akullt por, zogjtë që i këndojnë lirisë edhe pse u përleshe me tajfun e tornado sypatrembur kalova këtë udhëtim dhe ndërtova rrugën e gjatë të lirisë 1999 deri në amshim.

165

100 Vjet Vargje Atdheut 7¸ 55(7+2, +,'5$ Të rrethoi si hije si fytyrë fëmije si hell dashurie për çlirim të fëmijës nga kasaphanja Këtë ta bëri burri në kuvendin e Globit për pritje të mirë Të fajësojnë për afshmadhe të largohen djelmëria nuk e dijnë se je me barrë! ti “vet” pa djem me burrin e dehur në dhomë, ku s’then qafën që të vishesh mbyll sytë, nuhat erë të rëndë të rakisë e të hedhit të djegur, nuk po e din kush po t’i lëmon vithet pranë Burrit! Qëndro, mëmë je lëvruar me vetëtima që lëshon maja e Krujës, me erëra të Janinës me shkëndija stralli të Boletinit, me aromë baroti që shpërtheu në Vraninë me jehonën e Malësisë së Madhe me mbarsën në çerdhen e shqipes në Prizren Për ta prishur frytin që po lind duhet t’ia teprojnë kësaj lavre hudumët e botës Fryti që po lind do të jetë drangua! Hidra s’mund ta mbajë lidhur Atë që vjell zjarr.

166

Prill, 92

100 Vjet Vargje Atdheut

Radije HOXHA "DIJA" E lindur në Shkup. Shkollën fillore dhe të mesme (të mjekësisë, dega infermiere) i kreu në Shkup. Studioi mjekësinë në Universitetin e Prishtinës. Ka diplomuar për Mjekësi Tradicionale Kineze, dega Akupresurë dhe Tui-na masazh “Belladona bimed”, në Shkup. Aktualisht jeton në Prishtinë, punon gazetare dhe moderatore e programeve të kulturës, në Radio Televizionin e Kosovës- Radio Kosova. Veprat letrare “Zoti më do natën”, 1995; “Unë bëhem Ajo”, (poezi) botuar në vitin 1997; “Mosdija”, botuar në vitin 2000; “Gjeniu pleqnon çmendinë time”, në vitin 2005; Haiku - poezi është në dorëshkrim.

d0,0, , '$6+85,6¸ Dashuria jonë doli në treg të shitet për pesë para E kërkuan shkencëtarët, gjyqtarët, barbarët... Kishte shume blerës, aq shumë sa u pendova: Pse nuk ja ngrita çmimin qe ne fillim?

167

100 Vjet Vargje Atdheut 18. ( 3¸5)81'29( 6+.5,0,1 ( 9(70,6( (poetit boshnjak Admiral Mahiq)

Me korin e atyre që e penguan ujin të depërtojë në këpucët tua, këmbët sajuan një rekuiem në A-dur, për të gjitha pishat në forme trekëndëshi... që lidhin lotët me imazhet e fundit, në peronat ku koten dashuritë e humbura. Martohu me një vetmi tjetër miku im! Në Deja vu-të boshnjake pushojnë shikimet e përhumbura të Mitrovicës, Sahara e Ajshes nga Maroko në Drenicë. Kaçubat e manaferrave rimojnë me qepallat e vajzave që fshihen nga dielli i vitit 1999. Martohu me një vetmi tjetër miku im! Ti thua: Paramendoji puthjet që këmbehen si të burgosurit... Sa shumë të burgosur kemi për të këmbyer, miku im, sa fjalë të pathëna të dashurisë kemi për të liruar... Ky Rekuiem në A-dur, që nuk përkthehet në anglisht, ia bën: Pssst, botës në gjoksin tënd dhe përkund foshnjën që futet në parajsë, bashkë me një dorëshkrim të zbehur. Martohu me një vetmi tjetër miku im, Shkelja syrin mësyshit!

168

100 Vjet Vargje Atdheut

Sulejman MEHAZI U lind mÍ vitin 1962 nÍ TetovÍ, ku edhe jeton. ShkollÍn fillore dhe gjimnazin i kreu nÍ TetovÍ. Ka kryer Fakultetin Filologjik, dega e GjuhÍs Shqipe GKH /HWsUVLVs Qs 6KNXS 3UHM YLWLW H GHUL Qs YLWLQ 1999, ka punuar nÍ fshatin SellcÍ tÍ TetovÍs, arsimtar i gjuhÍs dhe letÍrsisÍ shqipe. MÍ vitin 2011 mori WLWXOOLQ PDJMLVWsU L OHWsUVLVs VKTLSH /DVJXVK 3RUDGHFL pÍr poezinÍ) Prej vitit 1999 e deri mÍ sot, punon SURIHVRU L JMXKsV VKTLSH GKH OHWsUVLVs Qs 4HQGUsQ 6KNROORUH §0RVKD 3LMDGHŠŠQs TetovÍ. Po ashtu, njÍ kohÍ ka qenÍ edhe anÍtar nÍ Teatrin e DramÍs dhe Baletit tÍ TetovÍs. Veprat letrare "Dhembje dashurie", 1994; "Dashurova vajzÍn-o", 2002; "Rruga drejt greminÍs", (dramÍ) 2004.

‡ 3238//,7 ‡ Popull, Ti ke jetuar para tĂŤ gjithĂŤve jeton tash do tĂŤ jetosh gjer nĂŤ amshim Ti je mĂŤsues qĂŤ mĂŤson, dashuron dhe fal Ti na ngushĂŤllon nĂŤ pikĂŤllime Ti je çerdhe e secilĂŤs zemĂŤr tĂŤ coptuar. Popull‌! Ti je shok i varfanjakĂŤve, borxhlinjve‌ Ti je shtĂŤpi, unĂŤ banori Yt Ti je urdhĂŤrues, unĂŤ shĂŤrbĂŤtori Yt Ti je Ai qĂŤ ndihmon, UnĂŤ jam ai qĂŤ me mall tĂŤ lutem Ti je ai qĂŤ fal unĂŤ jam ai qĂŤ gaboj Ti di çdo gjĂŤ dashuron tĂŤ gjithĂŤ. Popull‌! Ti je i dashur prandaj dhe unĂŤ kĂŤrkoj njohjen e dashurisĂŤ tĂŤnde Popull‌!

169

100 Vjet Vargje Atdheut /87-( O Zot, lësho dhembje në zemrën time, zjarr në sytë e mi, sëmurje në trupin tim, thinja në flokët e mia, turbullim në gjakun tim, dhe, kockat m`i dobëso. Por o Zot të lutem! rritja forcën, jepja forcën, bëre të fortë POPULLIN tim Ti, më i forti i të fortëve O i Madhërishmi Zot!

.¸5.2- ',(//,1 Si shqiponjë fluturoj drejt kaltërsisë së qiellit i zbehur i lodhur i rraskapitur në fytyrë në trup në shpirt kërkoj diellin e tokës sime!

170

100 Vjet Vargje Atdheut

Shaip EMĂ‹RLLAHU U lind mĂŤ 13 prill 1962 nĂŤ Trebosh, TetovĂŤ. Fakultetin )LORORJMLN 'HJsQ *MXKs GKH /HWsUVL 6KTLSH H PEDURL nĂŤ Universitetin e PrishtinĂŤs. Magjistroi nĂŤ letĂŤrsi nĂŤ Universitetin e TiranĂŤs, nĂŤ temĂŤn “Struktura e poezisĂŤ sĂŤ Azem Shkrelitâ€?. Ndjek studimet pĂŤr doktoraturĂŤ nĂŤ 46$ ¸VKWs PsVLPGKsQsV Qs 8QLYHUVLWHWLQ 6KWHWsURU Ws TetovĂŤs. Botoi vĂŤllimet me poezi “PagĂŤzimi i viteveâ€?, 1994, “Projekti i thyerâ€?, 1997, “Vdekja e paktĂŤâ€?, 2001. MĂŤ vitin 2001, “Akademia Orient - Oksidentâ€? nĂŤ Bukuresht ia botoi nĂŤ gjuhĂŤn shqipe dhe rumune vĂŤllimin me poezi “Vdekja e paktĂŤ / Putina moarteâ€? 3sUNWKHX / 7RSoLX 1s YLWLQ 3(1 L NURDW GKH 6KRTDWD H 6KNULPWDUsYH KroatĂŤ ia botojnĂŤ vĂŤllimin dygjuhĂŤsh kroatisht/shqip me titull “Poeziâ€? (PĂŤrktheu M. Vikers). NĂŤ vitin 2004, Sh.B “Feniksâ€? nga Shkupi ia botoi nĂŤ gjuhĂŤn maqedone librin me poezi tĂŤ zgjedhura “Dvorski sonâ€? (PĂŤrktheu A. Selmani). Cikle poetike tĂŤ tij janĂŤ botuar edhe nĂŤ gjuhĂŤn frĂŤnge, angleze, hebraike, spanjolle, arabe, rumune, turke, polake, çeke, kroate, maqedonase etj. Poezia e tij ĂŤshtĂŤ pĂŤrfshirĂŤ nĂŤ disa antologji ndĂŤrkombĂŤtare. Ă‹shtĂŤ themelues dhe drejtor i Festivalit NdĂŤrkombĂŤtar tĂŤ PoezisĂŤ ‘DitĂŤt e Naimit’.

‡ 0$5$721$ 6+4,37$5( ‡ TiranÍn mÍ parÍ se maratonisti spartan AthinÍn do ta shkeli atÍ ditÍ kur lajmin e rÍnies sÍ MesjetÍs sÍ ngelur do ta shpie vdekjen maratone do ta sfidojÍ etja e madhe pÍr tÍ soditur kurorÍn aq tÍ pritur tek lÍshohet pas mbi visin tim sa vjen e provokohet nÍ kÍtÍ krah Maratona shqiptare

171

100 Vjet Vargje Atdheut 0$-$7

8'+$ ( '5(1,&¸6

Jusuf e Bardhosh Gërvallës dhe Kadri Zekës

viktimave të Masakrës së Drenicës

gjithmonë kur jetës vendos t’i japësh vertikalen tënde i bie udhës së Drenicës

majat asnjëherë nëpër dritaret e gjykimeve tona nuk na shfaqen me qafë të zgjatur

ecja

Kërçovë, 17 janar

është lapidare Arbëria preket edhe pas vdekjes Tetovë, 7.III.1998

1-¸ ',7¸ një ditë do ta përqafojë Tetovën syhalë e qeshura e shkulit të barkut fytyrat e perënduara do ta thonë një të kaluar që i ka bërë të njohin veten që i ka shtyrë të pyesin pse vetëm shpezët ta kalojnë kufirin e dy Dibrat në një kurt të mos flasin mes vedi kur Tetovës t’i bien brinjtë nga të qeshurat Shkupit, Vardari a do t’ia përcjellë apo do t’i ngrijë buzëqeshja në cep të buzës e ndiej ardhjen e ditës së talljeve të këtyreve viseve ’91 nga qeshja Dibër, 1991

172

100 Vjet Vargje Atdheut

Burhanedin XHEMAILI U lindi mÍ 28.02.1962 nÍ fsh. Rramanli. ShkollÍn e mesme e kreu nÍ KumanovÍ, ndÍrsa Fakultetin )LORORJMLN 'HJD Œ*MXKs GKH /HWsUVL 6KTLSH§ Qs 6KNXS .D SXQXDU SURIHVRU L *MXKsV GKH /HWsUVLVs 6KTLSH Qs ShkollÍn e Mesme Ekonomike nÍ KumanovÍ. NdÍrsa WDQL sVKWs SUDQXDU VL .sVKLOOWDU Qs 4HYHUL GKH SULWHW tÍ transferohet nÍ MinistrinÍ e KulturÍs. Ka kryer GHW\UsQ H .U\HUHGDNWRULW Ws 5HYLVWsV SsU /HWsUVL² 6KNHQFs GKH .XOWXUs '25817,1$ 7DQL sVKWs .U\HWDU L .OXELW Ws 6KNULPWDUsYH Œ-HKRQD H .DUDGDNXW§ Qs .XPDQRYs² GKH DQsWDU L /LGKMHV Vs 6KNULPWDUsYH Qs Maqedoni. Veprat letrare "Drita e vonuar", poezi 1993; "FrikÍ nga liria", tregime 1994; "Portrete tÍ djegura", dramÍ 1999; "Tingujt e jetÍs", tregime 2001; "Kambanat e lirisÍ", poezi 2003; "Magjia moderne", tregime dhe novela 2005; "Rruga e ndjenjave", roman 2006; "NÍ fund tÍ tunelit", tregime 2011.

‡ 085(7 ‡ Duke medituar nĂŤ gjendje mĂŤrzie brenda meje u zgjua kujtimi i largĂŤt te prishja e murit tĂŤ Berlinit qĂŤ e shikoja nga televizioni zviceran, dhe seç m’u kujtua qukapikthi i larmĂŤ qĂŤ çukiste murin e trashĂŤ qĂŤ po derdhej nga tĂŤ rĂŤnat e shiut tĂŤ kaltĂŤr‌ Ă‹ndĂŤrr e zgjuar brenda syve, mĂŤ tha zĂŤri i brendshĂŤm, e unĂŤ shikoja matanĂŤ lumit bukurinĂŤ e rrallĂŤ tĂŤ dasmorĂŤve qĂŤ vallĂŤzonin vallen e dritĂŤs‌

173

100 Vjet Vargje Atdheut 558*¸7 Të kuptosh saktë kalimin e kohës dhe ritmin e jetës nëpër vazhdën e ngecjeve, nuk do të thotë se përfundoi rrugëtimi në fund të tunelit, kur drita e gjithësisë kërkon të ecim me dinamizëm të tepruar shtigjeve të gjata në horizont, duke i shkurtuar rrugët që na afrojnë, aty, ku lind dielli, me dritën e dijes, dhe tingujt e këngës në pambarim...

174

100 Vjet Vargje Atdheut

Adem ABDULLAHU U lind mĂŤ 10.09.1964, nĂŤ ShipkovicĂŤ tĂŤ TetovĂŤs, R. e MaqedonisĂŤ. Punon mĂŤsues nĂŤ vendlindje. Ka mbaruar AkademinĂŤ Pedagogjike nĂŤ Shkup, Fakultetin Pedagogjik nĂŤ Shkup magjistroi nĂŤ USHT, programi studimor Pedagogji. Shkruan poezi dhe prozĂŤ. Ka filluar tĂŤ botojĂŤ qĂŤ nga viti 1985 Veprat letrare "Ecja vertikale", poezi, 1993. "Aradha e shkronjave", poemĂŤ pĂŤr fĂŤmijĂŤ, 1994, e ribotuar disa herĂŤ. "Deti dhe kulla", skica, tregime e pĂŤrralla, 1996. /RWsW H OXOHYH SRH]L "Kati i tretĂŤ", tregime pĂŤr tĂŤ rritur, 1999. "Bukuria pĂŤr dhembje", prozĂŤ, 1999. "TĂŤ tretĂŤ", pjesĂŤ skenike pĂŤr fĂŤmijĂŤ, 2002. "TokĂŤ e dashuri", poezi pĂŤr tĂŤ rritur, 2003 TetovĂŤ, ĂŤshtĂŤ libri i nĂŤntĂŤ i autorit. "Breg liqeni", 2005, TetovĂŤ.

‡ 72.¸6 6¸ 6+4,3(6 ‡ Si trokĂŤllimĂŤn e pulsit tĂŤ zemrĂŤs QĂŤ mĂŤ galdon e thumbon si vemĂŤz Ndjej ritmin e rritĂŤs sĂŤ saj Ndjej nektarin e lules nĂŤ maj TĂŤ plotĂŤ ushqim kĂŤtĂŤ tokĂŤ unĂŤ kam S’gjendet kund-nĂŤ asnjĂŤ anĂŤ E kam mĂŤmĂŤ shpirt e dritĂŤ Çerdhe ku dhe jam rritĂŤ BukuritĂŤ e saj bleroshe LumenjtĂŤ, liqenet, kullosat gjelbĂŤroshe Luginat, dhiaret, gurĂŤ e guraleca... Mbi tĂŤ cilĂŤt lodrova, u rrita, eca As me vlerĂŤn mĂŤ tĂŤ çmuar PĂŤrjetĂŤ s’e kisha ndĂŤrruar Do tĂŤ ecĂŤ me dritĂŤ tĂŤ hĂŤnĂŤs PĂŤr tokĂŤn e shqipes, tokĂŤn e mĂŤmĂŤs.

175

100 Vjet Vargje Atdheut '2 +(6+7,1 4<4(7 Toka jote u ujit me gjakun, djersën e bijve të dashur, ashtu si shumëherë gjatë historisë Mbi Ty fluturuan shpendët e hekurt të dhunës misionarët një pas një… “Për paqe e dialog!” Fëmijët t’u linden në luftë në m,ale, u pagëzuan: Alban e Albana…! Liridon e Liridona…! Por dhe vdiqën në mëshirën e pamëshirë të hënës së gushtit! Kosovë! Kosovë! Kosovë! Do heshtin qyqet Kobndjellëse!

176

100 Vjet Vargje Atdheut

Isuf SHERIFI U lindur më 17 shtator 1967. Ka studiuar në Fakultetin Filozofik në Prishtinë. Ka qenë i burgosur politik. Në vitin 1992 ka botuar përmbledhjen me poezi "Plisi", ndërsa në vitin 1996 "Ndarjen nuk e nënshkruaj". ,VXI 6KHULIL MHWRQ Qs 6W *DOOHQ Ws =YLFUsV Veprat letrare "Plisi", 1992 "Ndarjen nuk e nënshkruaj", 1996 "Udha e kripës", 2002 "Hyrje për në agim", 2003 "Tej harrimit", 2004 "Hije mbi tokë", 2004 "Vështrim nga dritarja e hapur", 2005.

95$6-$ ( 75$'+7,6¸ Me pak misër Libohove, Me pak zëra foshnjash të porsalindura, Me pak kothere të bukës së përgjakur, Me pak mallkime nënash, Me pak amanete dëshmorësh, Me pak opingë dhe qiell të grisurShqipërie; Pak barot dhe pak metal, Ia shtoi AvniaGjëmë lëshoi Arbëria. Mëngjeset e kontinenteve shpinin Drejt hotelit “Kontinental” Të shihnin kush bëri çudinë.

177

100 Vjet Vargje Atdheut 1'$5-(1 18. ( 1¸16+.58$- Ndarjen nuk e nënshkruaj! Ndarjen nuk e pranoj! Botën fantastike të Arbërisë sime, E shprishin gogolët fqinjë të planetit tim. Llogaritni në mua, Si në yllin e parë të mëngjesit, Që i pari nënshkruan dritën, Rrugën për në tokë diellit ia tregon. Llogaritni në mua, Si në yllin e parë të mbrëmjes, Që i pari nënshkruan luftën kundër territ, Natën gjer në theqafje me dritë e shpon. Botës sime arbërore me skalpel e magjira Satanait i copëtohen rropullitë. Por unë ndarjen nuk e pranoj, Ndarjen nuk e nënshkruaj.

6.¸1'(5%(8 Me përkrenare mbi kokë Ah! Me përkrenare krenarie, Mbete diell Shqipërie. Mbi të gjitha kohërat tona, Imazh dhembjeje, krenarie.

178

100 Vjet Vargje Atdheut

Salajdin SALIHU U lind nĂŤ vitin 1970 nĂŤ SllatinĂŤ tĂŤ TetovĂŤs. Ka kryer )DNXOWHWLQ )LORORJMLN GHJD *MXKs GKH /HWsUVL 6KTLSH dhe ka magjistruar nĂŤ Universitetin e PrishtinĂŤs. /LJMsURQ Qs )DNXOWHWLQ )LORORJMLN Qs 8QLYHUVLHWLQ ShtetĂŤror tĂŤ TetovĂŤs. Veprat letrare "Vdes pas gjĂŤrave tĂŤ imĂŤta", (poezi dhe tregime), 1996 "Panteoni i utopisĂŤ", (ese), 1997 "Nata e parĂŤ e pushtimit", (poezi dhe tregime), 1998 "Edhe ne dĂŤshmojmĂŤ", (koautor) – (publicistikĂŤ), 1999 "GĂŤnjeshtĂŤr e sinqertĂŤ", (pĂŤrzgjedhje - poezi), 2004 "NatĂŤ e blertĂŤ vetmie", (pĂŤrzgjedhje, shqip -maqedonisht), 2006 "Digresione", 2008 "Gazetaria", Njohuri tĂŤ pĂŤrgjithshme (bashkautor), USHT, 2009 "VonĂŤ pĂŤr gjĂŤra tĂŤ turpshme", 2009 (nĂŤ process botimi). .D SsUNWK\HU ,]HW 6DUDMOLT ÂŚ3sUPEOHGKMD VDUDMHYDVH H OXIWsV§ PoezitĂŤ e tij janĂŤ pĂŤrfshirĂŤ nĂŤ disa antologji dhe panorama poetike, janĂŤ pĂŤrkthyer nĂŤ gjuhĂŤn angleze, maqedonase, sllovene, greke, frĂŤnge, gjermane, turke etj.

‡ %(7(-$ ( .2629¸6 ‡ (Ismail KadaresĂŤ)

u kthye evropa nÍ azi si njÍ aja sofijÍ nÍ betejÍn qÍ ende s’ka pÍrfunduar... ballkanasit po vriten sÍrish pÍr humbjen *** i hap dritaret dita ka nis tÍ ftohet vjeshtÍ e vonÍ zverdh mendime ngrin Índrra e lirisÍ

nÍ gjirin e rozafÍs qeliza malinje metastazon vdekja nÍ qenien e saj s’do tÍ kthehet as nÍ kÍtÍ stinÍ ngjyrÍ frike ajo s’do tÍ kthehet kurrÍ mÍ mbyll dritaret brenda bÍn dimÍr‌

as ajo s’ÍshtÍ nÍ dhomÍ... ikur prej vitesh nÍ njÍ vend tÍ largÍt ku vazhdimisht bÍn dimÍr nÍ njerÍz Índrrat vdesin nÍ acar

179

100 Vjet Vargje Atdheut 8'+¸7,0 0( 12/,1 (Sipas një letre të Nolit dërguar Th.Tashkos)

Tundet anija me nge hepohet anohet lundron Pas nesh mbetet Napoli Kollitet si një plak Vezufi Vashat ngrejnë shamitë lart në qiell Më pas fshijnë lotët që shkëlqejnë si diamante Psherëtimë e dhembje të parrëfyer me penë Zëra të mbytur klithje: -Mos na harroni! -Mirupafshin Napoli e bukura Itali! Larg është Toka e Premtuar E bukur Si një vashë që çel gjitha dyert e ëndrrave Lakuriqe fluide e paprekur nga mëkati... Bën mot i vrenjtur e lodhur është dita E mbështjellë me tis bezdie Ca hapa matanë Noli shfleton Niçen Si shkretëtirë e kaltër shtrihet para nesh deti I heshtur si një njeri i vuajtur I mbushur me fshehtësi Pas nesh mbetet atdheu i bukur i çiltër Si një vashë që pret t'i falim së paku nga një buzëqeshje Kristal i çiltër dashurie. Kamarierët sillen si të hutuar Gjellë të pakripur pa shije na serojnë Dhe ca pemë të freskëta të shijshme të ëmbla Noli bisedon me të gjithë udhëtarët Me gjuhën e ëndrrës Gjuhën e harruar të zotrave pagan Italianë anglezë gjermanë amerikanë Na tallin kur u themi se jemi shqiptar Re hidhërimi mbështjellin fytyrën e poetit Që ngre duart nga qielli Thellë humbet shikimi i tij: "E shikon si na shajnë o perëndi?! Dhe në u shurdhove gjer në fron do të arrijmë Do të të lëkundim, do të të zgjojmë Të na dëgjosh!" Tundet anija me nge Hepohet anohet lundron Lart e shoh dhe tani gjeniu i anijes si valon

180

100 Vjet Vargje Atdheut

Zejnepe A. REXHEPI U lind mĂŤ1973 nĂŤ TetovĂŤ. Studimet e larta i kreu nĂŤ Shkup, nĂŤ Fakultetin Filologjik. DhjetĂŤ vjet punoi si profesoreshĂŤ nĂŤ gjimnazin e TetovĂŤs. MĂŤ pas, nga viti 2007 ĂŤshtĂŤ OLJMsUXHVH Qs 'HSDUWDPHQWLQ H *MXKsV GKH /HWsUVLVs Shqipe, pranĂŤ Universitetit ShtetĂŤror tĂŤ TetovĂŤs. Pasioni pĂŤr poezinĂŤ, ĂŤshtĂŤ imazh shpirtĂŤror i saj. -HWRQ Qs 7HWRYs Veprat letrare "Peng loti", 1998, "Ă‹ndĂŤrr shtegtuese", 2000, "UjĂŤvara e syrit", 2007, ¸QGsUU VKWHJWXHVH ERWLPL ,, "Figura e gruas nĂŤ veprĂŤn e Sterjo Spasses", 2009, "NĂŤn pushtetin e Erosit", 2011, "Gruaja te Migjeni dhe Floberi", 2011.

‡ *-850¸ ‡ BukĂŤn e bardhĂŤ dhe verĂŤn e kuqe, kaherĂŤ i patĂŤm shtruar nĂŤ sofĂŤr edhe kur krushqit bĂŤnin jehonĂŤ dasme e trimat ngrinin flamuj lirie, nĂŤ dasma e nĂŤ vaje, nĂŤ krismĂŤn pĂŤrshĂŤndetĂŤse pĂŤr lindjen e trashĂŤgimtarit tĂŤ kullĂŤs, kur derdheshin gjaqet pĂŤr fjalĂŤ dashurish atĂŤherĂŤ dhe sot, po edhe sot, kemi gjak tĂŤ bekuar perĂŤndish

181

100 Vjet Vargje Atdheut 3$5$-6¸ $ ¸1'¸55 Me luleborën e Pollogut, aguliçen e Sharrit, manxuranë Çame, lulëkuqen e Kosovës… Një kopsht i tërë luledashurish apo arenë e përgjakur padrejtësish! Mbetesh vargu që nuk ndrydhet, për t’ia behur n’parajsë a n’ëndërr!

35$19(5¸ ( 6+, Ah, thua të heshtim më?! Pas shiut vërshues të Tiranës, fjalët tretën në mugëtirë. Tirana deshi paqe e miqësi kur shiu shplau ’97 gjurmët e së djeshmes, dhembja e loti mbeti po aty. Po, a të heshtnim më?! kur rrëmbeu shiu i Prishtinës, me ’99 plagët e pashëruara ndër mote. Ia bënë me sy pranverës, dielli të zërë vend pas rrebeshit të shiut, e malli të kthehet në zjarr të pashuar. Si të heshtim më, kur pranvera akoma sjell shi?! Në Kodrën e Diellit mbi Tetovë, rritet malli për një grusht dhe të lagur, ku do të mbinin 2001 shpresa dashurie për jetë jetërash, s’do të rrënkonte shqiptaria E do të vinte vera prapë te dera!

182

100 Vjet Vargje Atdheut

Fatmir LIMANI U lind në vitin 1973 në Kërçovë, në një familje me traditë bujare e atdhetare, ku mbaroi shkollimin fillor dhe dy vitet e para të shkollimit të mesëm, pasi e larguan me akuzë se shpërndante afishe me përmbajtjen “Duam shkollë shqip”. Studimet i vazhdoi në USHT. Për aktivitetin e njohur mëmëdhetarë u burgos nga policia sllavo-maqedonase, duke qenë në burg po kjo polici ia vret mizorisht babain, Beqirin dhe ia burgos tre vëllezërit, që i liron më vonë. Fatmiri vuajti nëpër kazamatet sllavomaqedonase disa vite burg. Tani jeton me familjen në Kërçovë. Veprat letrare "Rruga për te shpirti i popullit", 2000; "Nga burgu në burg", 2003.

'2 *-$. Kjo tokë..., ndarë copë më copë do akoma gjak trimash Ushtimë që do të kënaq çdo lodër për krisma! Lindjen e një gjakutë pa tretur, të shpërblyer me kushtrim për liri e bashkim kombëtar.

183

100 Vjet Vargje Atdheut 558*$ 3¸5 7( 6+3,57, , 3238//,7 Eh, sa djers’ e gjak..., u dashka për t’u derdhur? Sa rrugë e mundimshme sakrifikuese..., është rruga për te burimi i shpirtit të popullit ....................................................... Sa lezetshëm të mirëpret Dhe çmon flijueshmërinë. I ngrohti i dashuri, Shpirt-populli im. .................................................... Sakrifikoni, flijoheni e gjakoseni Për t’u futur në të zgjedhurit E zemrës, gjigante të popullit. Të fitojmë diellin e lirisë së vërtetë jo si ky pisi i tanishëm që na skuq e stërplak me dhunti. Ky është identiteti i diellit të burgut Që rrezet i rrjedhin curril gjaku Nga kafshime të robëruarish Pa mëshirë e shpirt....

184

100 Vjet Vargje Atdheut

Lindita AHMETI U lind mĂŤ 1973, nĂŤ Prizren. Ka studiuar filologjinĂŤ klasike nĂŤ Fakultetin filozofik tĂŤ Universitetit ShĂŤn Kirili e Metodi nĂŤ Shkup. Vjershat e saj janĂŤ botuar nĂŤ faqet e revistave letrare nĂŤ gjuhĂŤn shqipe nĂŤ Maqedoni, ShqipĂŤri dhe KosovĂŤ. Ă‹shtĂŤ pĂŤrfaqĂŤsuar nĂŤ shumĂŤ antologji nĂŤ gjuhĂŤn shqipe, maqedonase, nĂŤ gjuhĂŤt ballkanike dhe nĂŤ disa vende nĂŤ EvropĂŤ. NĂŤ gjuhĂŤn shqipe ka botuar pesĂŤ pĂŤrmbledhje. Prej tyre katĂŤr janĂŤ pĂŤrkthyer nĂŤ gjuhĂŤn maqedonase, e njĂŤ nĂŤ bullgarisht. NĂŤ vitin 1993 e mori çmimin pĂŤr librin mĂŤ tĂŤ mirĂŤ tĂŤ botuar nĂŤ gjuhĂŤn shqipe nĂŤ Maqedoni pĂŤr pĂŤrmbledhjen “Mjedra dhe bluzâ€?. ¸VKWs ILWXHVH H oPLPLW 4LULX L 1DLPLW SsU YMHUVKsQ Ps Ws PLUs Ws FLOLQ H QGDQ Festivali poetik DitĂŤt e Naimit nĂŤ TetovĂŤ.

‡ 3/8+85 <-(6+ 0%, 7,5$1¸ ‡ o zot i madh kuaj tĂŤ bardhĂŤ e tĂŤrheqin bĂŤrrucin e zi plumb tĂŤ natĂŤs unĂŤ nĂŤ karriken e gurtĂŤ tĂŤ ftohtĂŤ zbulohem e rrĂŤgjuar o zot e di unĂŤ ti ma hap ditĂŤn ditĂŤn e madhe me malin e blertĂŤ para syve tĂŤ mi tĂŤ lodhur e maje lisi e ke nxjerrĂŤ krahun madhĂŤshtor tĂŤ zogut tĂŤ mĂŤ shpĂŤrlajĂŤ nĂŤ vezullimĂŤn e kuqĂŤrremtĂŤ qĂŤ lĂŤshon ti ma çel pamĂŤninĂŤ me lulet e verĂŤs

185

100 Vjet Vargje Atdheut me lulet e ditës tjetër me pluhurin e yjeve që bie mbi frashër mbi tiranë ti ma fal o perëndi këtë ditë ta ngre tempullin më të madh prej fjalëve të buta me titullin e ëmbël të dua Shqipëri

/8/-$ $/%$ kur heliosi e derdh me grusht gëzimin në qiellin e zymtë dhe mbi fshatrat e përgjumura e kur zana e mujit bëhet gati t'ia lajë sytë omerit të ri me vesë luleshqerre këtu te ne ku është çarë arka e shpresës këtu në ultësirë skaj një kaçube përfund një këpuce të vjetër të rëndë të fëlliqur të vetshkyer nga inati i fundit të vet e të grisur nga thonjtë e mi e shoqëruar nga rrezja e zbehtë e dritës së ftohtë bashkë me thneglat e vyeshme me bletët me fluturat krahëshkruara nis ta ngrejë kokën e bardhë

186

si me turp por me krenari lulja alba e cila ndonëse nën ferrë e nxjerr mbi botë bardhësinë po pse nën ferrë lulja e bardhë e liqenit nën ferrë atëherë ia jep gazit mbi kullën time heliosi e më zgjon përballë meje s'ka kaçuba as ferrë as këpucë duken vetëm liqenet e lurës si stoli prej safiri e mbi ta me miljona lule alba si barkat e afërditës së bukur prej nga loz e përgjon erosi me tufën plot shigjeta në shpinë që i hedh bashkë me buzëqeshjen e tij merr arbëri e bardhë vetëm dashuri

100 Vjet Vargje Atdheut

Delvina KĂ‹RLUKU U lind nĂŤ DibĂŤr mĂŤ 1985, ku kreu shkollĂŤn fillore dhe tĂŤ mesmen. Diplomoi nĂŤ Fakultetin e Administrimit tĂŤ %L]QHVLW 8(-/ 0HUUHW HGKH PH YHSULPWDUL VKRTsURUH duke qenĂŤ edhe kryetare (aktuale) e ShoqatĂŤs pĂŤr 6KNHQFs $UW GKH .XOWXUs ÂŚ-RVLI %DJHUL§ Veprat letrare "Muza", "Altar", "GjurmĂŤ", "Varg vese".

‡ .2629$ ‡ Rrezja e parĂŤ e Diellit, ka emrin KosovĂŤ Rrezja e fundit e HĂŤnĂŤs, ka emrin KosovĂŤ Fjala e parĂŤ e foshnjĂŤs ĂŤshtĂŤ KosovĂŤ Fjala e fundit e gjyshit ĂŤshtĂŤ KosovĂŤ KosovĂŤ ĂŤshtĂŤ FushĂŤ Kosova KosovĂŤ ĂŤshtĂŤ Mal Drenica KosovĂŤ ĂŤshtĂŤ GrykĂŤ Kaçaniku “Kosova ĂŤshtĂŤ gjaku im qĂŤ nuk faletâ€? KosovĂŤ ĂŤshtĂŤ gjaku ynĂŤ qĂŤ nuk blihet KosovĂŤ ĂŤshtĂŤ gjaku qĂŤ nuk shitet Kosova ĂŤshtĂŤ Atje Kosova ĂŤshtĂŤ KĂŤtu Zgjate dorĂŤn dhe fute nĂŤ gji.

187

100 Vjet Vargje Atdheut 3¸5 7< $7'+( Unë s’ta dhashë jetën. Më fal! Unë të dhashë pjesë të jetës sime. Kënaqu! Ti më more më përkëdhele (në lëndina) m’i pe sytë plot zjarr e mall për Ti dhe sa herë që të shkelja Atdheu im më shtohej dashuria dhe vdekjen e kërkoja përherë aty... Po, sonte vdekja po më tremb, sepse gjatë jetës time, s’dhashë gjithëçka për Ti Atdhe... Ç’po ndodh vallë!? Ç’më dhe që të dua kaq shumë, që të luftoj plagët e dhembjes, (sonte) për të të dhënë Ti jetën time...

188

Atdheu s’më dha bukë që të rritem. S’më dha ujë etjen ta shuaj. Më dha ajër jete që ta dua përjetë... O Atdhe, Ti më jep forcë, për të jetuar, për të mbijetuar, për të qenë, për të ekzistuar, dje, sot, mot për mot... Rrofsh në jetë të jetëve, Ti që më dhe forcë, më dhe jetë, për të çuar fjalë-dhënien time deri në fund. Më dhe jetë, më jep jetë Për Ty do të tretem. Për Ty do të vdes, Atdhe. Që dheu yt mbi mua të më duket mjaltë... Kjo është toka ime e ëmbël, Atdheu im quhet Shqipëri!

LUGINA E PRESHEVËS

100 Vjet Vargje Atdheut

Qerim ARIFI 8 OLQG Qs 3UHVKHYs .RVRYs /LQGRUH Qs YLWLQ Shkollimin fillor e kreu nĂŤ PreshevĂŤ, kurse shkollĂŤn normale dhe Fakultetin Filozofik, drejtimin e gjuhĂŤs angleze nĂŤ Universitetin e PrishtinĂŤs. Vdiq nĂŤ PrishtinĂŤ nĂŤ vitin 1990.

‡ 5(.8,(0 3¸5 .$/$1¸ ‡ Vashat syharlisura shpesh vizatojnĂŤ NĂŤ lojĂŤn e tyre tĂŤ dashurisĂŤ tĂŤ puthin me mall Zemrat plotĂŤ butĂŤsi Me mileniume qĂŤndron ashtu si pĂŤrbindĂŤsh nga dheu Edhe pse trupin pjesĂŤrisht tĂŤ copĂŤzuar Deri nĂŤ ditĂŤt e sotme u bĂŤre ballĂŤ shumĂŤ stuhive Tash nĂŤ qetĂŤsi jetĂŤn e jeton nĂŤ kujtime Se çfarĂŤ ngjarje pĂŤrjetove , atĂŤ vetĂŤm ti e di LihnidĂŤ -vashat syharalisura shpesh tĂŤ vizatojnĂŤ Mua mĂŤ solle me urnĂŤn ngjyrĂŤ tulipani Po kjo ishte pa V-nĂŤ, çka dhe ku qesh unĂŤ?

191

100 Vjet Vargje Atdheut %$/$'¸ 3¸5 1-¸ -(7¸ (Migjenit) Plepi ndër stinë kotet plotë dhembje Për barishtet e njoma e të venitura para kohës Shelnjet e paluara në rezginatën e dhimbës trishtuese Ende mbi kashtën e blozuar të kasolleve ndihen ca këmbanare Ato janë të drejta Vetëm ato bijnë në barkun e zbrazët e qiellit të unët Andej ka dritat e ditës ikin me nxitim Por ata zogj të mjerë që nuk janë mësuar të shohin Nuk jetojnë, vdesin.

192

100 Vjet Vargje Atdheut

Mexhid (Abedin) MEHMETI U lind mĂŤ vitin 1948 nĂŤ ZhunicĂŤ tĂŤ PreshevĂŤs. KatĂŤr klasĂŤ tĂŤ fillores i kreu nĂŤ vendlindje, tetĂŤvjeçaren dhe gjimnazin nĂŤ PreshevĂŤ, kurse fakultetin filozofik, degĂŤn e gjuhĂŤs dhe tĂŤ letĂŤrsisĂŤ shqipe, nĂŤ Universitetin e KosovĂŤs nĂŤ PrishtinĂŤ. Veprat letrare ÂŚ.OLWKMH H SsUPDOOLP§ SRH]L ÂŚ/XPMD§ WUHJLPH ÂŚ)U\PsPDUUMH§ (1984); “Peizazh i ngrirĂŤâ€?, (1994); “Mon-strumiadaâ€?, katĂŤr drama, (1998); “Preshevaâ€?, poemĂŤ, (1998); “Rikthim dhembjejeâ€?, poezi, (1998); “Puthja YUDVWDUH§ WUHJLPH ÂŚ+LMD H NRUELW§ QRYHOD /XPL L EDUGKs ÂŚ3LNs nĂŤ zemĂŤrâ€?, poezi (2005; “ShtatĂŤ ditĂŤ pas vdekjesâ€?, roman, (2006; “Pallati me yjeâ€?, poemĂŤ pĂŤr fĂŤmijĂŤ, (2006); “Furtunaâ€?, roman (2007).

‡ .52, , ,'5,= 6()(5,7 ‡ I le nam Karadakut Me Emrin tÍnd Karadaku i gurtÍ U mblodh e u shtrydh TÍ tÍ falÍ njÍ Krua PÍr atÍ EmÍr 1993

193

100 Vjet Vargje Atdheut 6, 7©,$ %¸-0¸ +,6725,6¸ Ktheva në Krujë Në Fronin Tënd Sy më sy u shikuam - Ç’t’i bëjmë Historisë Pyeta gjakun në mur Të vëmë ku duhet një gur Në Kasollen tonë dikur Bëre një sy gjumë Bukë hëngre e ujë pive Stërgjyshit tim Besën ia dhe Atë natë të errët e të vonë Nën një flamur Të lindim e të vdesim gjithmonë Të shikoj në sy E marr përgjigje Nga heshtja jote Krujë, më 31 janar 1993

6, $55,7( 1¸ 9/25¸ Kushedi Durmish Presherva Si arrite në Vlorë Me Isën apo vetëm More Udhë Krahë të Ismailit Shtylla nën Flamur 1993

194

100 Vjet Vargje Atdheut

Arsim HALILI U lind më vitin 1976 në Dobrosin, Komuna e Bujanocit. Me profesion është arsimtar në shkollën fillore “Sami Frashëri” në Dobrosin dhe gazetar në revistën javore “Perspektiva” si dhe anëtar i redaksisë së revistës mujore për fëmijë “Diellori”. Veprat letrare "Heshtje e shprishur", poezi, 2009 "Ndal! stacion i dashurisë", poezi, 2010

$&$5, , )81',7 (Kosovës)

Sa vdekje mposhten Merimanga thur fate Dielli tinëzisht futet birucave Brejtësit thithin gjakun Centimetrat e Cz-ve ngushtojnë kockat Koordinatat e trupit tkurren Sa herë dehen kasnecët Mos kalo rrugën nëpër tunel Maurët e Karpateve Sollën arkeologji latifondesh Urithët janë vet ata. Flamur a dëgjon Redoni të pret Vertikalisht mbi male Bajlozi metmorfizohet në gur Acari i fundit Pret edhe këtë baladë Kënga e shekullit

195

100 Vjet Vargje Atdheut 3¸56¸5, $32.$/,36 Kullat në legjenda Tretin portrete të hijezuara Simetri dhembjesh skuq dheun Gërshetë lidhen ëndrrat Muret lagen me ofshamën kohës Vragë në fytyrë dy mijë vjet bartë Sa herë rrëshqet dheu Në oborr dynden eshtrat Kulla shtroni sofra Rrotullohet mollë e ndaluar Mos kafshoni mëkatin Plaku me thinjat e tij Shënon odiseun biblik Ti ngrihu e falë Apokalips vjen hipur në kalë Në cilën fushë kalërohet Me heshtjen e qelqtë Në cilat male përgjërohet Plaku Ante Heu… Anton po mirë të rrika Xhaketa antiplumb Ai e di në cilën udhë Krushqit ngadhënjejnë Marshimin nuk e ndal Hartat e bio-etnisë Kullojnë djersë gjaku Heu Anton kthehu … kthehu Sa herë klith erë morti

196

MALI I ZI

100 Vjet Vargje Atdheut

Ibrahim BERIJASHI Ă‹shtĂŤ i lindur nĂŤ Ostros (KrajĂŤ), mĂŤ 1948. Aty e ka kryer shkollĂŤn fillore, Normalen nĂŤ Ferizaj, ndĂŤrsa 6+/3 Qs *MDNRYs .XUVH *MXKsQ H /HWsUVLQs 6KTLSH H ka studiuar nĂŤ Fakultetin Filozofik tĂŤ PrishtinĂŤs. Me letĂŤrsi ka nisur tĂŤ merret qĂŤ nĂŤ bankat e shkollĂŤs sĂŤ mesme. Ka bashkĂŤpunuar me tĂŤ gjitha gazetat e revistat nĂŤ gjuhĂŤn shqipe nĂŤ: Titograd (PodgoricĂŤ), PrishtinĂŤ, 6KNXS 8OTLQ -HWD H UH )MDOD -HKRQD 3LRQLHUL )DWRVL )DWL =DQD HWM .D ERWXDU NsWR YHSUDW /XOH SUHM JXUL SRH]L SsU Ws UULWXU ( WHM PDOsVL H GHW SRH]L SsU Ws UULWXU 9HORUHW H EDUGKD YMHUVKD SsU IsPLMs /XQGUD H KXPEXU WUHJLPH SsU IsPLMs )ORoND H /LTHQLW WUHJLPH SsU IsPLMs 2UsW H vetmisĂŤ", (poezi pĂŤr tĂŤ rritur); Ă‹shtĂŤ koautor i antologjisĂŤ "Dritaren lere hapur". Poezia dhe proza e Berjashit ĂŤshtĂŤ e pĂŤrfaqĂŤsuar nĂŤ tekstet shkollore nĂŤ gjuhĂŤn shqipe nĂŤ Malin e Zi.

‡ $7'+(8 ‡ Tuj vrapue mbas lodrave tĂŤ andrrave, nĂŤ nji çast deliriumi, tĂŤ braktis edhe prek ftoftĂŤ gjakun edhe mishin tand, pas shtatĂŤ bjeshkĂŤve e oqeaneve, ik pĂŤr tĂŤ kĂŤrkue dritĂŤ metrove tĂŤ pluhnosuna... ATDHE Me paska marrĂŤ malli shumĂŤ pĂŤr ty, kĂŤtĂŤ e shijova sot pĂŤr ditĂŤlindje: Me mungonte dora e ngrohtĂŤ e nanes , aroma e bukĂŤs valĂŤ edhe zani i kanarinĂŤs, lumi Buna ka hy nĂŤ zemrĂŤn time... seç mĂŤ ka rrembye malli pĂŤr ShkodrĂŤn, t`i tham se unĂŤ jam ai nga Kraja. -Si nuk mĂŤ njeh, o Atdheu i im! -Prit, tĂŤ lutem nji minutĂŤ: Hape fb,merre me atĂŤ dorĂŤn tande kĂŤtĂŤ zjarrin e shpirtit tim pĂŤr ty, edhe shijo nostalgjinĂŤ e DoruntinĂŤs, me murĂŤzo nĂŤ Rozafat...

199

100 Vjet Vargje Atdheut /(7¸5 1,3,7 I paska shkrue gjyshi letër nipit. Adresa: mërgimtar në New York. Trup e frymë: shqiptar. Zemra, e ndame dysh: Herë rreh për bukë kranjane, Here dridhet për pizza italiane. Nipçe, gjyshi, sa plak Del në dritare, bobobo, Dallendyshes, i lutem shumë: -Ja këtë gështenjë mollëkuq aromë malli, Thash, të shijosh ambëlsinën e kësaj toke. O, nipash, po nisem kërrusur, ngadalë, Te Ura e Bunës me gjen, tuj prit ardhjen tande. -Sa qenkam mbytë n`nostalgji, Por edhe shpresa më përtërin: -Ky lum nuk shterret deri n`amshim. Nipçe, e ruej, k`tu nën l`kurë nji ninullë, Edhe Arbneshi, edhe Taraboshi, Lulet, aromë e nektar rrisin për ty, o trim! Tash, nipash, po dredh nji duhan, Derisa t`m`përqafosh, Unë, nipçe nuk ngopem nikotinë.

200

100 Vjet Vargje Atdheut

Haxhi SHABANI U lind mĂŤ 1963 nĂŤ AnĂŤ tĂŤ Malit-Ulqin. ShkollĂŤn fillore dhe tĂŤ mesme e kreu nĂŤ Ulqin. Fakultetin )LOR]RILN 'HJsQ H *MXKsV GKH /HWsUVLVs 6KTLSH H NUHX nĂŤ PrishtinĂŤ, mĂŤ 1987. GjatĂŤ studimeve pĂŤr sukses tĂŤ shkĂŤlqyeshĂŤm shpallet “Student i Dallurâ€?. Me krijimtari letrare filloi tĂŤ merret qysh nĂŤ shkollĂŤ tĂŤ mesme, gjatĂŤ fillimit tĂŤ viteve tetĂŤdhjeta, duke botuar fillimisht poezi nĂŤ revistĂŤn “Kohaâ€? qĂŤ botohej nĂŤ Titograd (PodgoricĂŤ). NĂŤ studime nĂŤ PrishtinĂŤ botoi poezi nĂŤ revistat: “ZĂŤri i rinisĂŤâ€?, “Bota jonĂŤâ€?, “Fjalaâ€? etj. NĂŤ takimin ndĂŤrkombĂŤtar letrar “DitĂŤt e Naimitâ€? qĂŤ organizohet nĂŤ TetovĂŤ, nĂŤ vitin 2001 pĂŤr poezinĂŤ “Amerika mĂŤ merr Ps Ws PLUs§ VKSsUEOHKHW PH oPLPLQ H SDUs ÂŚ4LULX L 1DLPLW§ Punon e jeton nĂŤ Ulqin. NĂŤ fushĂŤ tĂŤ krijimtarisĂŤ letrare botoi dy pĂŤrmbledhje me poezi: “TĂŤ kĂŤrkojâ€? (1987) “NatĂŤ e portokalltĂŤâ€? (1998).

‡ -$0 $, 4¸ 18. -$0 ‡ (Te krojet e Ali PashĂŤ GucisĂŤ)

Te krojet. VetÍm ujÍ buron e turfullon Nga qielli e toka Shi i valÍ pÍrvÍlon nga qielli I avulltÍ krejt jam NÍ tokÍ ujÍ krejt borÍ buron nga toka BuzÍt e dhÍmbÍt mÍ ngrijnÍ Nga koka filloj tÍ shpÍrbehem NÍ grimca tÍ grimcuara Uji i turbullt i merr grimcat e grimcuara Ato futen dikund e tresin dikund Jam ai qÍ nuk jam E s’do tÍ bÍhem kurrÍ ai qÍ isha. S’duket asgjÍkundi as hija e Ali PashÍs S’ndjehet aspak as aroma e grave tÍ tij. Te krojet... VetÍm ujÍ buron Nga qielli e toka As nÍ grimca mÍ nuk jam Jam ai qÍ nuk jam.

201

100 Vjet Vargje Atdheut 6+,.,0(7 .5(1$5(

.86+7(6$

Katundi im. Ai s’ka pasur tundje. Ka sa e sa vjet që i ka vetëm 13 shtëpi. Sa kanë shkuar nga ai aq edhe kanë ardhur në këtë botë.

Për emër të kësaj toke, për emër të këtij deti si ta pagëzoj këtë foshnjë njeri a perëndi? Në Ulkinin e ullinjve, Ju sa herë pyetet vetën. Dhe derisa librave lidhët fijet e këputura arkivave zbërthyet formula pagëzimesh si në ëndërr ju çonte fjalë Buena lehtë ju pëshpëriste Ai është Zoti im. E deti ditën për diell ngrihej e tërbohej Në Mol të Madh Në Mol të Vogël Duke dënesur, ju thoshte Ky është Zoti im.

Unë shikoj mbi kokën time sesi malet shkërmoqen Vetëm mjegull e vesë e hollë mbesin nga to. Vërej natën sesi nën këmbët e mia lundrojnë lumi, liqeni, deti. Sesi ulet hëna dhe yjet e flejnë gjumi qingji nëpër sipërfaqet e tyre. Unë pikas sesi ditëve të zhegta Të zhveshur fare zhyten e lahen në to vetë dielli dhe tërë kupa e qiellit pa pasur aspak turp. Katundi im A ja vlen të jetohet Për shikimet krenare?

202

Në emër të argumentit, Të fjalës rrënjë Ripagëzoj rilindjen tonë Të madhërishmin, të shenjtin Zotin e ujërave e të detit Zotin e të gjithë shqiptarëve Hyjin tonë Bind

ÇAMËRI

100 Vjet Vargje Atdheut

Bilal XHAFERRI U lind mĂŤ 1936 nĂŤ fshatin Ninat tĂŤ krahinĂŤs sĂŤ .RQLVSROLW 1s ILOOLP Ws YLWLW EDEDL L WLM ;KDIHUU Ferik Hoxha (Mustaqja) u arrestua dhe u ekzekutua pa gjyq. NĂŤ moshĂŤn 12-vjeçare Bilali largohet nga fshati i lindjes dhe shkon nĂŤ SarandĂŤ ku punon si korrier. MĂŤ vonĂŤ kryen njĂŤ shkollĂŤ pĂŤr teknikgjeometĂŤr. Ende tĂŤ vogĂŤl, Bilalin e gjen rrugĂŤve tĂŤ 7LUDQsV 'XUUsVLW .UXMsV /DoLW 0DOVsLYH Ws 6KNRGUsV 0s LX ERWXD YsOOLPL PH WUHJLPH Âł1MHUs] Ws 5LQM ¤ 7RNs H /DVKWsÂŚ QGsUVD Ps LX ERWXD SRU QXN GROL Qs TDUNXOOLP YsOOLPL SRHWLN Âł/LULVKWD H NXTHÂŚ 1s YLWHW 67-68 pĂŤrfundoi pjesĂŤn e parĂŤ tĂŤ romanit „Krasta Kraus“. Thueht se mbas operacionit tĂŤ njĂŤ tumori nĂŤ vitin 1986 tĂŤ ketĂŤ vdekur. Thuhet VH GRUD NRPXQLVWH H ND JRGLWXU GHUL DWMH 'HUL NXU GR Ws WKXKHW" 'HUL NXU" /H Ws shpresojmĂŤ nĂŤ ndriçimin e kĂŤsaj enigme...

‡ %$/$'¸ d$0( ‡ Ylberi, si njĂŤ pĂŤrshĂŤndetje e pĂŤrlotur lamtumirĂŤ, u zhduk matanĂŤ largĂŤsive, mbi kreshtat e flakĂŤve, nĂŤpĂŤr shi... MatanĂŤ largĂŤsive u zhduk e pĂŤrflakur ÇamĂŤria dhe tĂŤ gjitha rrugĂŤt tona shpien nĂŤ veri. UlĂŤrin era e Mesdheut mbi trojet e lashta epirote, mbi tĂŤ shtrenjtat troje tona stĂŤrgjyshore. NĂŤ kullotat e braktisura kullosin rrufetĂŤ. Ullishtat e pavjelura gjĂŤmojnĂŤ si dallgĂŤ nĂŤpĂŤr bregore. Dhe kudo toka çame, mbuluar nga retĂŤ, rĂŤnkon e mbytur nĂŤ gjak e lot, e mbetur shkretĂŤ, pa zot.

205

100 Vjet Vargje Atdheut Na e tregojnë drejtimin plumbat, që vërshëllejnë në errësirë. Na e ndriçojnë rrugët flakët, që gjithë tokën kanë përpirë Pas shpinave tona përplas tufani dyert e shkallmuara të shtëpive dhe rrugët zgjaten e zgjaten si veri. Ne, popull muhazhir, ecim nëpër shi... Lamtumirë, Çamëri!

.2629$ Me ndarje dhe nënndarje gjeografike Me ndarje dhe nënndarje historike Kosova Që nga ujërat e kulluara të Ohrit Deri në errësirën e minierave të Mitrovicës Që nga brigjet e kaltra të Ulqinit Deri në Qelekullën e në fushën e Nishit Kosova Fushë e begatshme me fruta e grunore Që bie erë e pranverës e tëra lule molle Kosova me male kreshnike Male të zhveshur me pisha e bredhishte Që e rrahin qiellin me krahë shqipesh Që e dehin diellin me aromë rrëshire Që e ndezin qiellin me zbardhëllimë dëbore Kosova Krahinë shqiptare që në fillim të saj Tokë e Manastirit E Prizerenit E Plavës dhe e Gucisë Tokë e legjendave legjendare të Gjergj Elez Alisë Kosova Legjendë e mbetur në rrugëkryq të historisë Kosova Gjithnjë ashtu si gjithnjë Me dhëmbë të shtërnguar e me shpirt ndër dhëmbë Kosova Ku shqiptarët flasin një gjuhë dhe degjojnë dy gjuhë Kosova gjithnjë ashtu.

206

100 Vjet Vargje Atdheut

Namik Ibrahim SELMANI U lind mĂŤ 18 nĂŤntor 1950 nĂŤ fshatin Ninat tĂŤ rrethit tĂŤ SarandĂŤs. Ka mbaruar shkollĂŤn e mesme SHGDJRJMLNH ÂŚ/XLJM *XUDNXTL§ Ps Qs T\WHWLQ e Elbasanit dhe mĂŤ tej ka mbaruar studimet e larta nĂŤ Fakultetin e HistorisĂŤ dhe FilologjisĂŤ, nĂŤ degĂŤn *MXKs /HWsUVL 6KTLSH SUDQs 8QLYHUVLWHWLW Ws 7LUDQsV Ka punuar mbi 35 vjet si mĂŤsues i gjuhĂŤs e letĂŤrsisĂŤ shqipe nĂŤ disa shkolla tĂŤ mesme, kryesisht nĂŤ rrethin e Beratit. Aktualisht ĂŤshtĂŤ mĂŤsues i gjuhĂŤs e letĂŤrsisĂŤ VKTLSH Qs VKNROOsQ H PHVPH SHGDJRJMLNH ÂŚ.ULVWR ,VDN§ Qs T\WHWLQ H %HUDWLW 1DPLN 6HOPDQL sVKWs DQsWDU NU\HVLH Qs 2-4 6KRTDWD .XOWXURUH %LODO ;KDIHUUL dhe zĂŤvendĂŤskryeredaktor i revistĂŤs “Krahu i shqiponjĂŤsâ€?. Veprat letrare “Vatra e mallitâ€?, poezi-2000; “ZĂŤrat e brigjeve tĂŤ miaâ€?, poezi- 2003; “Dallandyshet e ÇamĂŤrisĂŤâ€?, proza-2004; “Kroi i kĂŤngĂŤs çameâ€?, poezi- 2005; “Trokitje nĂŤ DodonĂŤâ€?, proza- 2006; “Fari çamâ€?, poezi- 2006; “Shpirti çamâ€?-2007.

‡ =¸5, , .20$1'$17,7 ‡ Adem Jasharit

ZÍbajrak, Adem Jashari, mos ma mbyll atÍ systÍrralli! FutmÍ mes OdÍs sÍ UrtisÍ si mbi sup tÍ çiftelisÍ! Zgjo agimin mbi DrenicÍ! Vadit pemÍn e lirisÍ! Hallall gjaku i Jasharajve hallall kullat, gurÍt, varret!

KapuçbardhĂŤ, o mal i Sharrit puthi sytĂŤ e Komandantit! TrokĂŤllijnĂŤ me trok nĂŤ kohĂŤra ÇamĂŤria dhe Kosova. VĂŤnĂŤ veshin te ugari tĂŤ dĂŤgjojnĂŤ si zgjohet bari. NĂŤ bedena kullash t’larta plumbat ngjajnĂŤ si dekorata.

Hallall djemtÍ qÍ rrit Lokja si burimi qÍ s’shteroka . Si fidanÍ tÍ marrÍ prej lisit si lulÍkuqja dalÍ prej plisit. Kur mes kÍngÍsh zgjohet agu sytÍ na bÍhen det bajraku.

Nata fshihet thellĂŤ lugine Ndritka dielli mes Drenice. BacĂŤ, qĂŤ zgjohesh mes nĂŤntorĂŤve I pafjetur i pret motet.

207

100 Vjet Vargje Atdheut Filizblertë në sup të këngës pa ia tharë filizat ëndrrës. Ëndërr jote po puth kulla për t’u bërë e lehtë rruga. Të mos thinjen këngët, bari, mbi tupan të lodërtarit. Te ky varr si kullë me lule kënga si shqiponjë të ulet O piskamë shqiptarie lul’e bukur mes Prishtine! Veç kur dielli ta lshojë udhën veç kur dora mos prekë bukën do harrojmë lirinë e vatrës Amanetin-mal të Bacës Ta dëgjojnë pesëdhjetë martirë shtrirë në djep të pavdekësisë Krah për krah me Bacë Urtinë krushq e dhëndërr për lirinë.

208

Vetëtimat të largohen. Nëpër hone të humbohen . Se vjen pranë Adem Jashari, plagëhapë si gaca zjarri. Vrik fëmijët bëhen burra, bjeshka nxjerr me qindra gurra. Dasma zgjon vallet e këngët gjunjët ulen tek të rënët. Hap njat kullë, Adem Jashari sokëllij nga lapidari! Të mos thahet palcë e lules shteg pas shtegu, udhë pas udhe! Të mos trembet kurrë qepalla mos na humbë, urtia, fjala! Përmbi baltën e Kosovës Ta përqafë lumnia tokën! Pasha varrin që t’mban brenda ! Pasha fjalën që mban BESA! Zot i madh na dhëntë bekimin të ringjallim tok Bashkimin!

ARBËRESHËT

100 Vjet Vargje Atdheut

Zef SEREMBE U lind mĂŤ 1884 nĂŤ Strigari, KozencĂŤ. Me prejardhje fshatare dhe e varfĂŤr. MĂŤsoi nĂŤ kolegjin ShĂŤn Adriano (mĂŤsues e pati De RadĂŤn) dhe pasi qĂŤ i ati i Serembes ishte pjesĂŤmarrĂŤs i lĂŤvizjes kundĂŤr dinastisĂŤ sĂŤ BurbonĂŤve pas rrĂŤzimit tĂŤ saj, i ati i Serembes dĂŤnohet me vdekje nĂŤ mungesĂŤ dhe pĂŤr rrjedhojĂŤ edhe Serembe detyrohet ta ndĂŤrpresĂŤ shkollimin. Vdiq mĂŤ 1901 nĂŤ San Paolo tĂŤ Brazilit. Veprat letrare “PĂŤr lirinĂŤ e VenetisĂŤâ€? 1860 –poezia e parĂŤ ku shfaq pĂŤrcaktimet ideologjike me atĂŤ se krahason Garibaldin me Skenderbeun. “Poezia italiane dhe kĂŤnkĂŤ origjinale tĂŤ pĂŤrkthyeraâ€? 1883. “Ushtari i kthyerâ€? 1893 – botoi baladĂŤn nĂŤ italisht. 1894–i shkruan De RadĂŤs pĂŤr njĂŤ vepĂŤr prej 400 faqesh qĂŤ flet pĂŤr historinĂŤ e ShqipĂŤrisĂŤ. ,,Zotitâ€?, poezi 1897 – botoi nĂŤ Buenos Ajres. 3sU YGHNMHQ H 3MHWsU ,UMDQLW§ YMHUVKs

‡ )/$085, 6+4,37$5 ‡ S`i shihet n`horizont i dlirÍ shkÍlqimi Dhe as nuk i fal ngjyrat pÍr fitore MÍ nuk shartohet mbi lavdin njerÍzore Porsi njÍ shenjÍ drite apo mjerimi. I grisur ra dhe s`e pÍrfill njeri, Dhe gjindja e Arbrit, e ndershme e krenare mori mÍrgimin dhe as ndalet fare nÍ njÍ breg mikpritÍs n`siguri. N`mÍshirÍ tÍ fatit pÍrherÍ duke ndeshur Intruga diplomatÍsh, n`hidhÍrim

Ç`do shpresĂŤ e ç`do premtim ngadalĂŤ i tretet Dhe koha kalon, rend fluturim. Nga gjithshka na premtuan asgjĂŤ s`mbetet. MĂŤ keq na shkelin se sa truall`n e zhveshur.

211

100 Vjet Vargje Atdheut 958// Zogjtë e bukur këndojnë me hare Po zemra do më plas mua në gji Por i mërguar qaje jetën në këtë dhe Mërzitem ne katund, mërzitem ne vetmi.. Tërë shkëlqimi, me hapet para vedit Që më zgjon trut e mia në mendime shumë Ah! ç’mu doq zemra mua të shkretit Aq sa pushojë vetëm, kur bie në gjumë Arbëria matan detit, ne na kujton Se ne të huaj jemi në këtë dhe Eh! sa vjet shkuan, e zemra nuk harron Që nga Turku mbetem pa mëmëdhe Hakmarrja na jep shpresë e na ndriçon Seç po fryn erë e akullt me za Se ç’ka qenë arbëreshi sot po harron E si vjen turp aspak të rri e të fle

212

100 Vjet Vargje Atdheut

Shime DESHPALI U lindi nĂŤ ArbĂŤnesh tĂŤ ZarĂŤs nĂŤ Kroaci, mĂŤ 16 shkurt tĂŤ vitit 1897. ShkollĂŤn fillore edhe ShkollĂŤn normale L NUHX Qs =DUs ,VKWH DUVLPWDU L PX]LNsV XGKsKHTsV L korit e dirigjent i orkestrĂŤs edhe zhvilloi njĂŤ aktivitet tĂŤ gjerĂŤ nĂŤ kĂŤtĂŤ fushĂŤ jo vetĂŤm nĂŤ vendlindje, nĂŤ ArbĂŤnesh, por edhe nĂŤ ZarĂŤ, ku kaloi pjesĂŤn mĂŤ tĂŤ madhe tĂŤ jetĂŤs. Edhe tĂŤ tre fĂŤmijĂŤt e tij, Pali, dirigjent, Valteri, violonçelist, dhe Maja, violoniste, u bĂŤnĂŤ artistĂŤ tĂŤ shquar tĂŤ artit tĂŤ muzikĂŤs dhe shumĂŤ tĂŤ njohur jo vetĂŤm nĂŤ Kroaci, KosovĂŤ, ShqipĂŤri e Maqedoni, por edhe nĂŤ botĂŤn e jashtme e diasporĂŤ. Shime Deshpali shkruante nĂŤ prozĂŤ, por edhe nĂŤ poezi nĂŤ dialektin karakteristik tĂŤ ArbĂŤneshĂŤve tĂŤ ZarĂŤs. E vetmja pĂŤrmbledhje me poezi “E vĂŤrtetaâ€? – 1972. ArbĂŤreshĂŤt nuk mund ta harrojnĂŤ kĂŤtĂŤ erudit qĂŤ u interesua pĂŤr ata. Tanatosi erdhi hajnisht nĂŤpĂŤr vargje e nota muzikore tĂŤ pentagramit, duke u pĂŤrvjedhur pĂŤr ta ndarĂŤ nga jeta Shime Deshpalin, mĂŤ vitin 1981.

‡ 026 0¸ 7+82- ‡ Mos mĂŤ thuoj se je arbĂŤnesh nĂŤ mos balla me nderje nuk tĂŤ rrezaton, nĂŤ mos syni guximisht nuk tĂŤ vekton, nĂŤ mos zembra parzmat me mburrje nuk t’i gjanon! KĂŤto virtyt’ nĂŤ mos i ke ti s’di kush je as çfarĂŤ trimbash tĂŤ lavduoshĂŤm stĂŤrgjyshĂŤt i ke. Mos mĂŤ thuoj se je arbĂŤnesh ne se gjuhĂŤn jonĂŤ pas dore e lĂŤshon e me tĂŤ huoj pispillohe e krenon, sepse pĂŤr tingĂŤllim tĂŤ ambĂŤl ty gjuhĂŤs jonĂŤ vesh s’ke.

Dhe jo vetÍm arbÍnesh por as njer nuk je! Njeri tÍ huojt e nderon e tÍ vetit e lavdon. Mos mÍ thuoj se je arbÍnesh nÍ se tÍ madhit e tÍ pasunit kryeulun e buzÍqeshje si rob i lajkato’e e tÍ shkretin tÍ vorfÍnin e pÍrqeshÍn dhe as pak nuk turpno’e Mos mÍ thuaj se je arbÍnesh pó, sepse arbÍneshi asofarÍ ves tÍ keq nuk e kó. Ti trimb as njer nuk je, largou prej nesh tjetÍr dalje s’ke! Ti arbÍnesh p’e turpnon, lÍndon, e stÍrgjysht tonÍ -ofendon!

213

100 Vjet Vargje Atdheut 9,=,21 Oda teme tu’shkundë prej gjumit më zgjoi e deti tue buçitë më tërhoqi në dritare të shkoj… Retë si lugët kanë vrapua me furi, qiellim mbyllë e përnzi. Era tërbuoshëm ko ulurua, vajtua, fishkëllua… Tallacat me erë tu’rrokë tmershëm kanë buçitë, rrënkua, gurdullua. Si anijet në luftë ngrehë, sjellë mbështjellë dhe egërsisht shkumbë të bardhë hjedhë. Shkumba m’o dukë[6] si velat të anisë të detarëve të Teutës q’po luftojnë e prej anmikut Detin Adriatik mbrojnë.

214

Vektimet më janë dukë si shkëllximet të thikës e shpatës, krismet të rrëfesë, të stuhisë si klithme fitoreje të ilirëve ushtrisë… Stuhia u qetësoi, kopak u këthiell qielli e në det të luhatun derdhi rreze dielli… Mua m’o dukë se po luhatën me ar e rrëgjant e Teutës veshja dhe shkëllximi në det se është buzëqeshja e Teutës burrneshës të Adriatikut mbretneshës. Atëherë më shkoi ndërmend se është ky det vend ku ilirët me shekuj kanë bo luftë me anije dhe gjakun të tyne me këtë det përzie…

100 Vjet Vargje Atdheut

Vorea UJKO U lind nÍ fshatin Frasnita, Frascineto, Kalabri tÍ ,WDOLVs Ps ND VKNULPH NX WKXKHW VH ND OLQGXU edhe mÍ 1931); vdiq nÍ njÍ aksidenti automobilistik mÍ 26 janar 1989. 9RUHD 8MNR sVKWs SRHW VKTLSWDU QJD ,WDOLD 3sUQGU\VKH ÍshtÍ pseudonimi i Domeniko Beliçit. Vorea, pos qÍ ka qÍnÍ prift ai ka studiuar edhe pÍr letÍrsi dhe si i tillÍ ka punuar mÍsues i letÍrsisÍ nÍ Firmo. Ai, ashtu si edhe poetÍt e rinj arbÍreshÍ, bÍjnÍ pÍrpjekje qÍ, pos kultivimit tÍ gjuhÍs sÍ tyre shqipe, qÍ e kanÍ ruajt brez pas brezi, e qÍ paraqet njÍ brumÍ tÍ mirÍ studimi tÍ gjuhÍtarÍve, t'i afrohen gjuhÍs sÍ sotme shqipe. Kjo mundÍsi tashmÍ ÍshtÍ mundÍsuar, sepse ekziston liria e lÍvizjes, por edhe kanÍ qasje nÍ programe tÍ ndryshme tÍ medieve elektronike, por edhe tÍ gazetave. NÍ krijimtarinÍ e Ujkos vihet re ndjenja e fortÍ e lidhjes sÍ tij me kulturÍn dhe paraardhÍsit. Krijimet e Ujkos janÍ publikuar nÍ antologji dhe publikime nÍ ,WDOL 6KTLSsUL GKH .RVRYs

‡ 020(17 $5%(5(6+ ‡ E dua kumbonaren bizantine nÍ mes tÍ qiellit tÍ kaltÍrt qÍ pingultaz zbret nÍ shpirtin tonÍ ndÍrsa mbrÍmja merr ngjyrÍ manushaqje dhe vajza e Índrrave bisedon kokulur nÍ pragun e derÍs. KÍshtu pÍrgjumshÍm e vetmitar mÍ vijnÍ parasysh lÍvizjet e fÍmijnisÍ dhe fytyra fatkeqe e GarantinÍs. Dhe arrin nga largÍsia e hijevet troku i kalit tÍ Konstantinit qÍ qaset me shpatulla vdekje. Dhe njÍ jehonÍ arbÍreshe depÍrton ajrin e zemrÍn e ngjitet pÍrpjetÍ si mister me flatrat e veta tÍ lehta e rrok kacavarset e murit, rrok heshtjeb, rrok gjakun tim.

215

100 Vjet Vargje Atdheut 8/4,1, E zgjedhur në vështrim të parë e stolisur për mua për një mbrëmje vallzimi Nata jote një ditë dita jote një jetë! E jeta ime rrumbullake shtrihet mbi aventurën e valëve duke harruar gryka ankthi të përhapura ndaj meje Nëpër rrugët e tua unë gjeta rrugët e mia e shkova posi ëndërr në shkëlqimet e ditës në hije të mbrëmjes Dëgjova këngë të fjetura që më çelën buzën dhe drodha valle me hapa fëmijnie në një amfiteatër të pakufishëm përballë horizonteve të papritura Por ti je nuse apo motër? Shtëpi ku unë mora frymë tek ti do të kthehem që ta shuaj etjen e shpresave ta fuqizoj ndiesinë e vëllezërve

%85,0, Duke ndjekur gjurmët e stërgjyshëve kam ecur pesëqind vjet me këngë arbëreshe në buzë e sot ua gjej burimin dhe i lisave, i erërave i fshatarëve, i punëtorëve un jam vëlla. E shenjtë kjo tokë, i shenjtë ky qiell e nga të gjithë unë ndihem i mbrojtur dhe juve jua fal këngën time.

216

100 Vjet Vargje Atdheut

Kate XUKARO ( OLQGXU Ps Qs dLIW .DODEUL ,WDOL ¸VKWs SRHWHVKs VKTLSWDUH QJD GLDVSRUD H LWDOLVs Vs -XJXW Kryesisht merret me krijimtari poetike dhe studime nĂŤ fushĂŤn e folklorit. Ka botuar vĂŤllimin poetik "Gabim". Ă‹shtĂŤ pĂŤrfshirĂŤ nĂŤpĂŤr shumĂŤ panorama GKH DQWRORJML SRHWLNH -HWRQ GKH SXQRQ Qs 5RPs Veprat letrare 5UsQMs H IRUWs 'HJs H EOHUWs =sPUD H GKHX 4XR YDGLV 6KTLSsUL 1993; Maja e çelur, 1994 etj.

‡ .2629,6 ‡ Me trĂť vete sekulvet1 prap Nd’mes t’ktire maleve e nga gĂťr ĂŞ kujtim pagjillijtur2 i eronjvet t’mitevet t’vjetir çÍ t’fanarosen3 ndir hjĂŤt4 e shegvet t’egra e t’lisevet t’moçim ç’Î njohtin.5 Kta sheshe jehojin zhĂťrm luftash tĂŤ moçme, nga thrrĂŽ e kĂŤtij dheu kâ çÍ t’rrĂŤfianj legjenda o t’virteta ku moti kufirit6 i buar. E njĂŤjta thirrje mbuloi gjith kta sekul, i njĂŤjti vajtim. 1 2 3 4 5 6

shekujve i pajetuar shfaqen hijet njohĂŤn kufijtĂŤ

217

100 Vjet Vargje Atdheut *-$.8 , 6©'-$7+76 u isha kûr tatrat e jôn1 pirzijatin2 gjakun e s’djathts. E Besa u madhsua mbi motin Me gjakun e bilvet. Kta male, kto gola3, Rrugova, Si malet e jôn, T’egir e t’dashur. Jehona ësht e njëjta. E vallet. Ngrëhet Ymeri ka4 varri E duhen e pir dashrîn vdesin Omeri e Merima. Fati i ndrishim ndrroi mret E gjellis5 së njëjt. Po trëmbsia6 t’mos t’njihesh Loset7 ndir fjalit e rrëfimeve t’vjetër. E vllau me motrin e ndâr Njo8, njihem, e puthen, e klajin9.

1 2 3 4 5 6 7 8 9

218

etërit tanë përzien grykë nga jetës frika shkrihet ja qajnë

627 nën pamendin1 e ehjur harepsen argomat2 e zeza. Ê e begat istorie buka e tire bilve guximi. E mua m’njohtin krikomelet3 si m’pânë e lulediallrat m’foltin.4 T’mi vllezir m’prisjin5 me trasin6 e vën.7

1 2 3 4 5 6 7

parmendën ugarët misrat folën pritnin tryezën e shtruar

100 Vjet Vargje Atdheut

Zef KAKOCA Zef Kakoca (Giuseppe Cacozza, Pino pĂŤr miqtĂŤ) u lind nĂŤ ShĂŤn MitĂŤr (San Demetrio Corone), nĂŤ provincĂŤn e KozenxĂŤs, mĂŤ 27 shtator 1957, atje kreu shkollĂŤn tetĂŤvjeçare e mĂŤ pas shkollĂŤn e mesme, liceun klasik nĂŤ atĂŤ institucion tĂŤ famshĂŤm dhe historibĂŤrĂŤs pĂŤr arbĂŤreshĂŤt qĂŤ ĂŤshtĂŤ Kolegji i ShĂŤn Adrianit, ku studoi e pastaj dha mĂŤsim i madhi De Rada. Pra, bashkĂŤ me qumĂŤshtin e nĂŤnĂŤs, poeti ynĂŤ thithi po atĂŤ atmosferĂŤ kulturore qĂŤ ushqeu breza intelektualĂŤsh arbĂŤreshĂŤ dhe, duke patur njĂŤ ndjeshmĂŤri tĂŤ veçantĂŤ, kjo ndikoi thellĂŤ nĂŤ formimin e tij, duke e bĂŤrĂŤ tĂŤ gjurmonte qĂŤ nĂŤ fĂŤmijĂŤri rrĂŤnjĂŤt mĂŤ tĂŤ thella tĂŤ kulturĂŤs gojore, qĂŤ me kalimin e viteve pasuroi nĂŤ njĂŤrĂŤn anĂŤ me themele tĂŤ forta teorike, nĂŤ anĂŤn tjetĂŤr, çka ndodh mĂŤ pak shpesh se sa mund tĂŤ mendohet, me thellimin e kulturĂŤs sĂŤ shkruar, arbĂŤreshe e shqiptare. PĂŤr ta plotĂŤsuar portretin e KakocĂŤs shrimtar, duhet ĂŤt shtojmĂŤ se ai shkroi e botoi mĂŤ se tregim e deri edhe njĂŤ “komedi satirico-muzikoreâ€?, sikurse ai vetĂŤ e cilĂŤson, me titull “Skanderbufiâ€? e njĂŤ seri satirike vizatimore mbi gjendjen kulturore tĂŤ arbĂŤreshve. Ai ĂŤshtĂŤ gjithashtu autor i teksteve tĂŤ recitalit teatralo-muzikore ÂŤDe Rada e MilosaoÂť, i frymĂŤzuar nga “KĂŤngĂŤt e Milosaosâ€? tĂŤ jeronim me Da RadĂŤs dhe i shfaqur me sukses nĂŤ shumĂŤ katunde arbĂŤreshe e qytete italiane, ma kuadrin e aktiviteteve tĂŤ organizuara me rstin e njĂŤqindvjetorit tĂŤ Poetit tĂŤ madh, ndĂŤrsa, bashkĂŤ me ekipin e tij, po pĂŤrgatitet edhe sivjet tĂŤ nis turin e madh tĂŤ spektaklit ÂŤBashkĂŤ pĂŤr ArbĂŤrinĂŤ (2004)Âť. 1JD SsUPEOHGKMD ÂŚ-HPL QMs NXOWXUs Ts QsQJ PXQG Ws YGHV§ (i muzikuar nga Batista Sposato, ky vjersh fitoi Festivalin e KĂŤngĂŤs ArbĂŤreshe nĂŤ vitin 1985).

219

100 Vjet Vargje Atdheut -(0, 1-¸ .8/785¸ &¸ 1*¸ 0¸1'1 9'(6 Na jemi burri i lodhur pa lot e pa hare jemi balta te balta, jemi i treti dhe2 Na jemi trim’ i mbitur çë rri e vete praptë jemi nana3 çë lireu deren haptë Na jemi gruaja çë pret, pjaku çë dridhet jemi djali çë shllon4 dhëmbet te qaramidhet5 E mirremi për dora se jemi vëllezer e motra jemi një kulturë çë ngë mënd vdes. Na jemi aresha çë pret veren sa të zgjohet jemi nusja çë ngë sheh heren të martohet Na jemi djali te barku çë ngë di pse lehet jemi burri i humbur çë çon6 forcen të dehet Na jemi i treti dhe çë ngë mënd vdes jemi ajri, suval’e dejtit, jemi lumi arbëresh E mirremi për dora se jemi vëllezer e motra jemi një kulturë çë ngë mënd vdes. Na jemi ata që fjasen me zëmren te dora jemi dielli ndë verë, ndë dimer jemi bora Na jemi pesqind vjet historje e kale7 ndër duar jemi shpia e bënë me djers e tue kënduar Na jerni buka te tryeza, lulja te muri jemi fara që lulëzon edhe te guri E mirremi për dora se jemi vëllezer e motra jemi një kulturë çë ngë mënd vdes.

1 2 3 4 5 6 7

220

mund të këtu dhe në të gjitha rastet e tjera fjala “dhe” ka kuptimin “botë” nëna hedh tjegullat gjen kallo

100 Vjet Vargje Atdheut

Mikelanxhelo La LUNA (Po, tamam HĂŤna) u lind nĂŤ vitin 1967 nĂŤ ShĂŤn MitĂŤr (San Demetrio Korone, nĂŤ provincĂŤn e KozencĂŤs) djep i njohur i kulturĂŤs arbĂŤreshe, pĂŤr shkak tĂŤ pranisĂŤ sĂŤ Kolegjit tĂŤ famshĂŤm tĂŤ ShĂŤn Adrianit, ku Qs NDWHGUsQ H SDUs Ws JMXKsV VKTLSH Qs ,WDOL PsVLPLQ H GKD L PDGKL -HURQLP 3DVL X GLSORPXD SsU JMXKs e letĂŤrsi klasike nĂŤ Universitetin e KalabrisĂŤ, me njĂŤ tezĂŤ qĂŤ jo rastĂŤsisht kishte pĂŤr temĂŤ Milosao-n e De RadĂŤs, ai u transferua nĂŤ SHBA pĂŤr studime. De Rada ĂŤshtĂŤ boshti i veprimtarisĂŤ NsUNLPRUH Ws /D /XQDV L FLOL Qs YLWLQ WKHPHORL QMs 4HQGsU 1GsUNRPEsWDUH SsU 6WXGLPH 'HUDGLDQH GKH Qs YLWLQ 'H 5DGD ,WDOLDQ ,QVWLWXW LQ 4s QJD YLWL 2003 ĂŤshtĂŤ profesor i gjuhĂŤs dhe letĂŤrsisĂŤ italiane nĂŤ Universitetin e Rod Ajlandit. Ai ĂŤshtĂŤ gjithashtu autor studimesh tĂŤ ndryshme pĂŤr De RadĂŤn, ndĂŤr tĂŤ tjera, botoi letĂŤrkĂŤmbimin midis De RadĂŤs e Nikolo Tomazeos, ndĂŤrsa, si krijues, pos pĂŤrmbledhjes sĂŤ pĂŤrmendur, nuk ka botime tĂŤ tjera.

‡ +¸1=$1 ‡ vĂŤlezravet kosovar

HÍnza vete Nd’mes t’iljzve E duk2 se qan, e nguqur me qagha3 ka dheu lordu4 me gjak. Prill 1999 1 2 3 4

hĂŤna duket plagĂŤ i ndyrĂŤ

221

100 Vjet Vargje Atdheut 1-©32(7 , 6+.5(7 Ndihem si nj’poet i shkret Ç’do t’shkrunj gjë të ri E ç’di se fjaljet ç’thot Jan vetim pika ljot Për kët kultur Ç’ësht e vdes.

9-(56+( $5%5(6+ Nga Vjershe Arbresh, Rossano, 1999

Nëng e di Ç’ësht Ki vjersh arbresh Ç’m’del Si gjak Ka zëmra, e ësht kshtu i bukur e i vërtet si amuri1 ç’ësht të ljuljet2 nd’ver… Ka t’jet Shpirti andiku3 T’pjeqvet ton Ç’për sekulj Këndun4 Vjershe arbresh. 1 2

3 4

222

dashuri autori përdor grafemën “lj” për lëngoren e palatalizuar të shumicës së të folmeve arbëreshe, ndërsa grafemën “l” për “ll”-në e shqipes i moçëm kënduan. E folmja e autorit e mbyll në “u” diftongun “ua”

100 Vjet Vargje Atdheut

Mario BELLIZZI 8 OLQG Ps Qs 6KsQ 9DVLO ,WDOL SRHW VKTLSWDU paraardhÍsit e tÍ cilit kishin emigruar para 5 VKHNXMVK Qs ,WDOLQs H -XJXW 1s Ws JMLWKD SsUSMHNMHW DL ndÍrton veten nÍ kuptimin arkaik dhe modern, duke e sfiduar kÍshtu globalizmin qÍ shfaqet si fantazmÍ e frikshme. Kjo dÍshmohet edhe me anÍ tÍ gjuhÍs sÍ tij specifike, e cila vjen nga lashtÍsia si pÍrplasje me modernen, si kundÍrvÍnie kohÍsh dhe epokash, por edhe si identitet i pastÍr. Ky ÍshtÍ synimi i kÍtij poeti i cili para lexuesit shfaqet me njÍ detyrÍ tÍ rÍndÍ, pÍr tÍ vÍrtetuar se ÍshtÍ pjesÍ e paprekshme e universit njerÍzor, pÍr t'ia dhÍnÍ vetÍm njÍ kuptim ekzistencÍs sÍ tij personale dhe kolektive - se vetÍm duke u dalluar mund tÍ bashkohet, vetÍm duke qenÍ i vetmuar mund tÍ integrohet, vetÍm me veçoritÍ e tij autentike mund ta pasurojÍ tÍrÍsinÍ, pÍrndryshe e varfÍron atÍ. Poezia e tij ÍshtÍ thirrje jashtÍzakonisht e arsyeshme, krenari e vÍrtetÍ personale.

‡ 7(. +$3(7¸ 75¸1'$),/, $7-( 0$ .$ ¸1'$ 7¸ -(0 ‡ (N. FrashĂŤri) Sod Leka me kalin nevon tĂŤ shkoj nĂŤ njĂŤ zyrĂŤ, E pastaj tek jetra zyrĂŤ, ende do tĂŤ kthehet prapĂŤ Sepse njeriu-burokratikus-ushtarak tĂŤ AmbasatĂŤs Thot se dokumenti nuk ka vulĂŤn tĂŤ Perandorit. Po kali do kashtĂŤ, modhull dhe elb, Barin tĂŤ gjelbur qĂŤ bihet andej ndĂŤr fushat, mbi kodrat Kali po edhe Leka kanĂŤ njĂŤ ide fikse I thon rojes qĂŤ me helmetĂŤ kartja Rri i ngurt pĂŤrpara diellit: Tek hapetĂŤ trĂŤndafili, atje ma ka ĂŤnda tĂŤ jem! E tha Naimi, Ai mĂŤ ka çelur kokĂŤn. Si zjarr nĂŤ kallamet. Perandori atĂŤherĂŤ mallkon gjithĂŤ trĂŤndafilet nĂŤ SenatĂŤ, SenatorĂŤt, kalin dhe barin, bimat, bukurizĂŤt tĂŤ majit. Leka do ...

223

100 Vjet Vargje Atdheut Dhelperia e Fuqisë do të gjëj një rrugë shpëtimi Bile një korridor Për Lekën dhe për kalin besnik. Po po. Do të shkojën ka një shteg Një korridor i numëruar. Nga njera anë dhe nga ana tjetër Statuja mermeri me cigare në buzë dhe këmba ngryq. Në thellësin e zemëres Do t'i hapijën një supermarket Të mjerit Lekë. Brinjët e tyj do të jenë rafta Këto ka menduar Fuqia për Lekën. Sod mo shumë se dje është një ide revolucionare Të dëshirosh të gjëndesh atje ku lulëzon trëndafili. Me gjithë se sod është VJESHTI të vitit 2005 Dhe jemi në Tetovë Gjësendi është i zymtë Cellularët transmetojën mbraztin nga memeca. Grat rrin plot edukim Pa folur në një Pazar Tue qëndisur flutura argjëndi. Hajde zotra zonja dhe buler Shkomi atje ku lulëzon trëndafili.

224

100 Vjet Vargje Atdheut

Republika Poetike Shqiptare /LEUL “100 Vjet Vargje ATDHEUTâ€?, qĂŤ po sheh dritĂŤ nĂŤ vigjilje tĂŤ shĂŤnimit e tĂŤ kujtimit tĂŤ 100-vjetorit tĂŤ shtetit aktual ShqipĂŤri. Kjo ShqipĂŤri londineze nuk pati fatin tĂŤ jetĂŤ e plotĂŤ, por e copĂŤtuar dhe mĂŤ shumĂŤ se gjysma e saj e rirobĂŤruar dhe e pushtuar nga fqinjĂŤt e tyre grabitqarĂŤ. SĂŤ kĂŤndejmi, pjesa jugore e trojeve shqiptare, ÇamĂŤria, u aneksua QJD *UHTLD 3MHVD VKTLSWDUH H .RVRYsV QJD LVK -XJRVOODYLD PĂŤrkundĂŤr kĂŤsaj plage tĂŤ re risunduese, ishte njĂŤ fat se pas kohĂŤs sĂŤ SkĂŤnderbeut, ShqipĂŤria u bĂŤ dhe u pranua shtet i njohur ndĂŤrkombĂŤtarisht, me shpresĂŤ se njĂŤ ditĂŤ rrjedha e historisĂŤ do tĂŤ jetĂŤ nĂŤ tĂŤ mirĂŤ tĂŤ shqiptarĂŤve. NdonĂŤse territoret shqiptare gjeografikisht e administrativisht u copĂŤtuan, libri qĂŤ keni nĂŤ duar nuk e ka kĂŤtĂŤ fat. NĂŤ tĂŤ shkrimtarĂŤt poetĂŤ shqiptarĂŤ janĂŤ nĂŤ njĂŤ sofĂŤr, tok me amĂŤn ShqipĂŤri. Vargjet e kulluara mirĂŤ, me brumĂŤ e frymĂŤzimisht atdhetar, kĂŤtu i kĂŤngĂŤtojnĂŤ poetĂŤt nga ShqipĂŤria aktuale, ata shqiptarĂŤ nga Kosova, 0DTHGRQLD dDPsULD 0DOL L =L /XJLQD H 3UHVKHYsV QJD NRORQLWs VKTLSWDUH Ws ,WDOLVs GKH QJD PsUJDWD ¸VKWs QMs VSHNWsU XQLILNXHV OHWUDU qĂŤ frymon shqip, qĂŤ porosit nĂŤ kĂŤtĂŤ gjuhĂŤ e trimĂŤron shpresĂŤdhĂŤnshĂŤm po kĂŤshtu. /LEUL “100 Vjet Vargje ATDHEUTâ€? qĂŤ keni nĂŤ duar, i ngjan njĂŤ republike letrare me gjuhĂŤ tĂŤ zgjedhur tĂŤ shpirtit liridashĂŤs shqiptar. Fadil Curri

225

100 Vjet Vargje Atdheut

Përmbajtja Pashko VASA..................................................... 11 1DLP )5$6+¸5, )LOLS 6+,52.$ 1GUH 0-('$ $QGRQ = d$-83, *MHUJM ),6+7$ $OHNVDQGsU 6 '5(129$ $6'5(1, )DQ 6WLOLDQ 12/, 5LVWR 6,/,4, $OL $6//$1, +DIs] $/, .25d$ /D]DU 6RWLU *86+2 6HMIXOOD 0$/¸6+29$ 0LWUXVK .87(/, 0LOORVK *MHUJM 1LNROOD 0,*-(1, $UVKL 3,3$ )DWRV $5$3, 'ULWsUR $*2//, +DY]L 1(/$ ,VPDLO .$'$5( -RUJR %//$&, 'DODQ /8=$- ;KHYDKLU 63$+,8 9LOVRQ %//26+0, *HQFL /(.$ %DUGK\O /21'2

227

100 Vjet Vargje Atdheut (VDG 0(.8/, 6DW 1RNVKLTL 0DUWLQ &$0$- 'LQ 0(+0(7, (QYHU *-(54(.8 %HVLP %2.6+, /DWLI %(5,6+$ $]HP 6+.5(/, $OL 32'5,0-$ -XVXI *¸59$//$ %HTLU 086/,8 )ORUD %529,1$ 6DELOH .(d0(=, %$6+$ 6DELW ,'5,=, Agim Ramadani KATANA..................................... 93 -HWRQ .(/0(1', Rexhep VOKA....................................................... 99 -RVLI %$*(5, $QMH]s *RQ[KH %2-$;+,8 6DGXGLQ *-85$ 1H[KDW 3867,1$ 0XUDW ,6$.8 $EG\OD]LV ,6/$0, 0XVWDID /$d, Halit BASHA........................................................ 115 5DPDGDQ 6,1$1, +DPGL ,6/$0, )D]OL 9(/,8 ,EUDKLP 9(/,8 $JLP 9,1&$ Daut GURRA....................................................... 127 1XUL .2/(&, 0XUWH]DQ $5,), .DORVK d(/,.8 (MXS $-',1, 'DLP ,/-$=, 3XQWRULH 08d$ =,%$ ,OMD] 260$1, )DGLO %(.7(6+,

228

100 Vjet Vargje Atdheut 5HP]L 6$/,+8 )HULW 5$0$'$1, 5H[KHS %$-5$0, (NUHP $-58/, 6KD]LP 0(+0(7, )DGLO &855, )DWPLUH /80$1, (UROO 9(/,-$ /XO]LP +$=,5, 5DPL .$0%(5, 1D]PL %(4,5, 5DGLMH +2;+$ ',-$ 6XOHMPDQ 0(+$=, 6KDLS (0¸5//$+8 %XUKDQHGLQ ;+(0$,/, $GHP $%'8//$+8 ,VXI 6+(5,), 6DODMGLQ 6$/,+8 =HMQHSH $ 5(;+(3, )DWPLU /,0$1, /LQGLWD $+0(7, 'HOYLQD .¸5/8.8 4HULP $5,), 0H[KLG $EHGLQ 0(+0(7, $UVLP +$/,/, ,EUDKLP %(5,-$6+, +D[KL 6+$%$1, %LODO ;+$)(55, 1DPLN ,EUDKLP 6(/0$1, Zef SEREMBE..................................................... 211 6KLPH '(6+3$/, 9RUHD 8-.2 .DWH ;8.$52 ZEF KAKOCA..................................................... 219 0LNHODQ[KHOR /D /81$ 0DULR %(//,==,

229

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.