FysioPraxis oktober 2015 by KNGF FysioPraxis

VA K B L A D VO O R D E F Y S I O T H E R A P E U T

FYSIOPRAXIS JAARGANG 24 • NUMMER 8 • OKTOBER 2015

DOSSIER

PROFIEL

OPINIE

Nijmeegse Vragenlijst

Hoogleraar Cindy Veenhof

Doorgeslagen meetcultuur

Aanstormend talent Jaco den Dekker Afstudeerprijs

Lifelong learning Cursusaanbod

Exlusief bij

Manuele Vaardigheden: Bovenste en Onderste Lichaamskwadrant Refreshercursus (en meer) voor Manueel Therapeuten

â&#x20AC;&#x2DC;Extended Scopeâ&#x20AC;&#x2122;

Kinderorthopedie voor Fysiotherapeuten

Het grootste aanbod in bij- en nascholing

www.somt.nl | 033 456 0737

Anderhalvelijns Fysiotherapie: Gericht Verwijzen

INHOUD

REDACTIONEEL

Kwaliteit door imitatie

25 5 Agenda/Op de cover 6 Van de voorzitter 6 KNGF-kort 9 Kort nieuws 11 KNGF vraagt uw mening 12 KNGF-service 14 Ingezonden 15 Dossier Nijmeegse Vragenlijst 25 Promotie 26 Achter het nieuws 31 Opinie 34 Wetenschap – Jaco den Dekker Afstudeerprijs 37 Wetenschap – summary 39 Specialistenkatern

Gezonde jonge kinderen leren door kijken, nadoen en uitproberen. Er wordt geen tienstappenplan gegeven om te leren lopen. Door vallen en opstaan komt een kind erachter dat een bepaalde beweging niet (optimaal) werkt en dat het blijkbaar anders moet. Door het bekijken en nadoen van personen in de omgeving leert het kind wat efficiënt is voor het lopen. Een interessante bevinding is dat recreatieve tennissers een lichte stijging laten zien in hun tenniscapaciteiten na het kijken van de Wimbledon-uitzendingen. Bij het kijken naar deze beelden worden spiegelneuronen geactiveerd, en vuren neuronen alsof de recreatieve speler zelf op Wimbledon staat. Een spiegelneuron is een neuron dat niet alleen vuurt als je zelf een handeling uitvoert, maar ook als je iemand anders een handeling ziet uitvoeren. Zo ga je gapen als je iemand anders ziet gapen. Julius Yego leerde zelfs speerwerpen door enkel YouTube-filmpjes te bestuderen. Hij komt op dit onderdeel uit voor Kenia tijdens de Olympische Spelen in Rio de Janeiro. Als fysiotherapeut, docent of werkgever heb je grote invloed op de mindset van je patiënten, cursisten en collega’s. Ook bij hen zijn spiegelneuronen actief. Zelfs in een competitieve context blijkt dat tegenstanders elkaar onbewust gaan imiteren, ook als de uitkomsten hierdoor achteruitgaan.* Hoe zou dit imitatieproces bij Erben Wennemars gegaan zijn? Hoe gaan de genomineerden voor de Jaco den Dekker Afstudeerprijs hiermee om, wie imiteren zij? Tijdens de Dag van de Fysiotherapeut op 6 november a.s. laat Margriet Sitskoorn u ervaren welke krachten uw gedrag en dat van uw cliënten sturen. Zij is naast Erben en de afstudeerprijskandidaten een van de vele sprekers tijdens deze dag. In dit nummer stellen de afstudeerprijskandidaten zich alvast aan u voor en geven ze een voorproefje van hun lezing. Namens de redactie, Caroline Speksnijder *Naber et al. PNAS, 2013

Meer info vindt u op www.fysionet.nl

FysioPraxis is het officiële tijdschrift van het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF) en verschijnt 10 keer per jaar.

REDACTIEADRES

KNGF Postbus 248 3800 AE Amersfoort E: info@miekevandalen.nl

EINDREDACTIE

Mieke van Dalen E: info@miekevandalen.nl M: 06 502 43 735

REDACTIE

Adri Apeldoorn Saskia Bon (hoofdredacteur) Karin Haks Lidwien van Loon (specialistenkatern) François Maissan Caroline Speksnijder

ADVERTENTIES

Bureau Van Vliet B.V. advertentietarieven op aanvraag Frank Oudman E: f.oudman@bureauvanvliet.com Remco Wijnhout E: r.wijnhout@bureauvanvliet.com T: 023 571 47 45 I: www.bureauvanvliet.com

ABONNEMENTEN NIET-KNGF LEDEN

Een particulier abonnement kost per jaar € 106 en buitenlandse abonnees betalen € 45 voor een digitale versie (prijswijzigingen voorbehouden). Abonnementen kunnen op ieder moment starten en u betaalt aan het begin van het jaar voor het aankomend jaar. Beëindiging kan op elk moment, met inachtneming van één maand opzegtermijn. Er volgt een verrekening naar rato

REACTIES KUNT U MAILEN NAAR FYSIOPRAXIS@KNGF.NL

en teveel betaald abonnementsgeld wordt gecrediteerd.

doeleinden vragen we een passende vergoeding.

ABONNEMENTEN / ADRESWIJZIGINGEN

BLADCONCEPT

KNGF, Postbus 248, 3800 AE Amersfoort T: 033 467 29 00 E: ledenadministratie@kngf.nl

VERANTWOORDELIJKHEID

De redactie beslist over de samenstelling van FysioPraxis. De auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de door hen geschreven artikelen en het KNGF voor het verenigingsnieuws.

AUTEURSRECHT

Onnink Grafische Communicatie BV

VORMGEVING

Aad Koeleman, X-Media Solutions

DRUKWERK

Senefelder Misset B.V.

FOTO OMSLAG Wiep van Apeldoorn ISSN

0927- 5983

FysioPraxis | oktober 2015

www.medica-tradefair.com

Evidence Based Practice MSc/Drs

16 – 19 NOVEMBER 2015 DÜSSELDORF GERMANY

WORLD FORUM FOR MEDICINE BE PART OF IT!

Tweejarige universitaire deeltijd masteropleiding tot klinisch epidemioloog (medisch wetenschappelijk onderzoeker) voor medici, paramedici, verpleegkundigen en verloskundigen

Bridging healthcare and science ■

2015-09-10 MEDICA 2015_Niederlande_MEDICA 2015_90 x 268 +3mm_Fysiopraxis_4c_4535

ys w da to o h s y New Monday! m fro hursda T ion trat s i g e ne r red! Onli is requi

START 15E ACADEMISCH JAAR SEPTEMBER 2016

■

■ ■

een eersteklas carrièrestap als startpunt naar een hoog wetenschappelijk niveau modern en actueel onderwijs met een multidisciplinaire benadering (inter)nationaal gerespecteerd en NVAO-geaccrediteerd locatie Faculteit der Geneeskunde - AMC

Voor contact, voorlichtingsdata, informatie en aanmelding:

www.amc.nl/masterebp

Ter overname aangeboden:

Maatschapsdeel in fysiotherapie praktijk in Middelburg

• indicatie jaaromzet: Euro 50.000,-• overnamedatum: in overleg/ evt per direct • gedeeltelijke financiering van de overnamesom is bespreekbaar • in de maatschap zijn drie fysiotherapeuten werkzaam Voor nadere informatie: j.goettsch@kpnmail.nl

www.PsychFysio.nl Modulen 2015-2016

Nieuws en cursussen voor fysiotherapeuten

Fairwise bv Verlengde Tolweg 2a _ 2517 JV Den Haag Tel. 070-3501100 _ Fax 070-3584061 info@fairwise.nl _ www.fairwise.nl

P Motorisch trainen bij musculo- - 4 dagen wo 9/12, do 10/12, skeletale pijn – EXT vr 11/12, za 12/12. P Gezondheidspsychologie - 5 dagen di 12/1, 26/1, 16/2, voor de fysiotherapeut. 8/3, 22/3 (2016) P Pijn en stressmanagement techn. - 3 dagen di 5/1, 19/1, 2/2. P Dansante fysiotherapie - 8 dagen start 22/4. Opleidingen@PsychFysio.nl • 06-21867046 Nieuwegein • www.psychfysio.nl

AGENDA EN MEER

OP DE COVER

Oktober 2015

13 november

27 oktober

Cursus Blessurepreventieve hardlooptechniek, Amersfoort

• Bootcamp Bedrijfsplan, Amersfoort • Lezing Pols/Hand: Kan er iets aan de hand zijn?, Zwolle

28 oktober • Bootcamp Bedrijfsplan, Amersfoort • Lezing Voorstekruisbandrevalidatie; de praktijk, Haarlem • Workshop Taakgerichte behandeling bij kinderen met DCD, Apeldoorn

30 oktober Workshop Starten met Echografie, Heerenveen

November 3 november • Lezing Zicht op de schouder: weke delen in de knel, Alkmaar • Workshop Persoonlijke strategie deel 1, Groningen

4 november • Lezing De voet doet ertoe: domein van de fysiotherapeut!, Heerenveen

5 november • KNGF Lezing Richtlijn Beroerte, Heerenveen • Lezing Neurorevalidatie in de eerste lijn, Haarlem • Lezing Fysiotherapie bij hoofdpijn, Rotterdam

16 november Workshop Persoonlijke strategie deel 1, Rotterdam

17 november • Lezing Neurologie: Tussen de oren, Amersfoort • Lezing Pols/Hand: Kan er iets aan de hand zijn?, Venlo • Workshop Persoonlijke strategie deel 2, Arnhem

18 november • Lezing Voorstekruisbandrevalidatie, Wassenaar • Taakgerichte behandeling bij kinderen met DCD, Alkmaar

19 november • Een bio- en psychosociale benadering bij lagerugpijn – een duet, Breda • Lezing Fysiotherapie bij hoofdpijn, Vught • Lezing De Voet doet ertoe: het domein van de fysiotherapeut, Eindhoven • Workshop Persoonlijke strategie deel 2, Putten

19 + 20 november Cursus Startende praktijkhouders, Baarn

6 november

23 november

• Dag van de Fysiotherapeut 2015, Congres KNGF, Utrecht • Workshop Social media in de zorg, Groningen

Workshop Starten met echografie, NT-e Trainingscentrum Amersfoort

10 november • Bootcamp Bedrijfsplan, Amersfoort • Lezing De voet doet ertoe; een andere kijk op voeten en schoenen, Alkmaar

11 november Presentatie Tijdig starten met stoppen, Amsterdam

24 november Lezing Zicht op de schouder: weke delen in de knel, Bergen op Zoom

Floortje Engels Wie bent u? Ik ben Floortje Engels, kinderfysiotherapeut bij Fyzie in Amersfoort en bij de Tuimelaar, een praktijk voor kinderfysiotherapie in Utrecht. Waar is de foto gemaakt? In de praktijk van Fyzie in Amersfoort Vathorst, tijdens de peutergymles met kinderen van 2 tot 4 jaar die ondersteuning nodig hebben bij hun motorische ontwikkeling. Ik lees in FysioPraxis vooral… …de kindgerelateerde artikelen. Meestal blader ik door de FysioPraxis en zoek ik uit wat ik interessant vind. Dat zijn natuurlijk vaak de artikelen die over kinderen gaan, maar artikelen over volwassenen lees ik ook wel. Ik ben trots op… …het feit dat ik afgelopen augustus mijn masteropleiding kinderfysiotherapie heb afgerond en dat ik deze studie van drie jaar heb gecombineerd met werk en topsport. Ik heb altijd op hoog niveau hockey gespeeld als keepster, waarvan acht jaar in het Nederlandse team.

26 november • Lezing De voet doet ertoe; een andere kijk op voeten en schoenen, Urmond • Lezing E-health binnen de fysiotherapie, Zwolle

12 november

Ik heb gekozen voor kinderfysiotherapie omdat… …dat uitdagend en inspirerend is qua diepgang en problematiek. Elk kind is anders en heeft andere aandachtspunten. Het geeft mij veel energie om met kinderen te werken.

Lezing Fysiotherapie bij hoofdpijn, Heerenveen Informatie, inschrijven en meer scholingen, congressen, lezingen en trainingen: - www.fysionet.nl – agenda & MijnFysioNet-Scholing voor het totale scholingsaanbod - www.fysionetwerken.nl – kalender

FysioPraxis | oktober 2015

VAN DE VOORZITTER Op weg naar de Dag van de Fysiotherapeut De voorbereidingen voor de Dag van de Fysiotherapeut zijn in volle gang. De invulling van het congres is er één om trots op te zijn: een sterk en inhoudelijk programma vol met interessante workshops, lezingen, presentaties en bijzondere gastsprekers. Wij waarderen het zeer dat de minister van VWS, Edith Schippers, een van onze gastsprekers zal zijn. En extra feestelijk is dat de NVFK op dezelfde dag en op dezelfde locatie haar najaarscongres houdt én haar 30-jarig bestaan viert. De Dag van de Fysiotherapeut is er één waar het om u draait. En om het programma nog specialer te maken, zetten we zoals bekend dit jaar één fysiotherapeut een klein beetje extra in het zonnetje. In augustus hebben we leden opgeroepen om (collega-)fysiotherapeuten te nomineren van wie zij vinden dat deze het verdienen om eens extra in de schijnwerpers te staan. Omdat ze altijd klaarstaan voor collega’s of nét een stapje verdergaan in de zorg voor cliënten. Of omdat ze gewaardeerd worden vanwege hun grote vakkennis, innovatieve ideeën of scherpe ondernemersgeest en op die manier van (extra) toegevoegde waarde zijn voor het vak fysiotherapie. Wij hebben veel bijzondere nominaties binnengekregen. Een deskundige jury heeft hieruit uiteindelijk drie kanshebbers geselecteerd: Martine Rooth, Carla Mastenbroek en Jelle Heisen. Ik ben bij deze drie bevlogen en innovatieve fysiotherapeuten op werkbezoek geweest, een impressie daarvan kunt u zien op www.dvdf.nl/fysioinbeeld U was aan zet om de definitieve winnaar van de Fysio in Beeld te bepalen via een online poll. Ik vind Fysio in Beeld een ontzettend leuk initiatief en ben verheugd over de honderden leden die hun stem hebben uitgebracht op hun favoriete kanshebber. Inmiddels is de poll gesloten en hebben we een ‘winnaar’. Deze wordt op 6 november, tijdens de Dag van de Fysiotherapeut, bekendgemaakt en extra in het zonnetje gezet. Tijdens de Dag van de Fysiotherapeut zal ik u in mijn openingsrede uiteraard bijpraten over de laatste ontwikkelingen binnen en buiten het KNGF. Het hele KNGF-bestuur is aanwezig om hierover met u van gedachten te wisselen. Tot ziens op 6 november! Guusje ter Horst Voorzitter KNGF terhorst@kngf.nl

FysioPraxis | oktober 2015

KNGF-KORT STANDPUNT KNGF-BESTUUR

NETWERKEN

Binnen de fysiotherapie ontwikkelen zich in toenemende mate verschillende soorten netwerken. Het doel van de samenwerking tussen de netwerkleden verschilt. De meeste verbanden richten zich op het verbeteren van het vakinhoudelijk handelen. Andere organiseren voordelen van gezamenlijke dienstverlening op het gebied van inkoop, marketing en communicatie. Het is bekend dat zorgverzekeraars op eigen gronden samenwerken met netwerken. Het bestuur vindt dat vakinhoudelijke netwerken open moeten zijn en transparant georganiseerd. Ze zouden hun deskundigheid en ervaringen moeten delen. Een vakinhoudelijk netwerk moet geen commerciële activiteit zijn en moet niet leiden tot selectieve inkoop. Het KNGF streeft ernaar de kwaliteit van het fysiotherapeutisch handelen voortdurend te verbeteren, te borgen en voor iedereen inzichtelijk te maken. De keuzevrijheid van de patiënt moet zorgvuldig gerespecteerd worden. De patiënt moet op basis van heldere informatie in combinatie met eigen overwegingen een fysiotherapeut kunnen kiezen Lees op pag. 11 in de rubriek ‘KNGF vraagt uw mening’ drie reacties op de stelling ‘Netwerkvorming is goed voor fysiotherapeuten’.

NIEUWE RICHTLIJN FYSIOTHERAPEUTISCHE DOSSIERVOERING Alle zorgverzekeraars erkennen onze nieuwe Richtlijn Fysiotherapeutische Dossiervoering die per 1 januari 2016 van toepassing is. Eind vorige week gaf CZ al aan de overeenkomst alsnog aan te passen. Menzis en DFZ accepteren nu ook de nieuwe richtlijn. Dit resultaat hebben we behaald dankzij de vele overleggen die we met alle zorgverzekeraars hebben gevoerd. Hierbij hebben we vastgehouden aan ons principe dat kwaliteit van de beroepsgroep is en het KNGF als beroepsvereniging de richtlijnen vaststelt. In het kader van MKIB is de Richtlijn Verslaglegging herzien en omgedoopt tot Richtlijn Fysiotherapeutische Dossiervoering. De Richtlijn Fysiotherapeutische Dossiervoering vermindert de administratieve belasting, ondersteunt het klinisch redeneren en bevordert de kwaliteit van het patiëntendossier. De nieuwe richtlijn bevat aanzienlijk minder invulvelden. In 2015 moet nog gewerkt worden met de Richtlijn Verslaglegging 2011. Per 1 januari 2016 is de nieuwe Richtlijn Fysiotherapeutische Dossiervoering voor alle fysiotherapeuten van toepassing. Wij hebben de EPD-leveranciers hierover regelmatig gesproken zodat zij in staat zijn hun systemen tijdig aan te passen. In het laatste kwartaal van dit jaar kunt u door middel van scholing (e-learning) kennismaken met de nieuwe Richtlijn Fysiotherapeutische Dossiervoering. Zodra de e-learningmodule beschikbaar is, laten wij u dit weten.

HET ROER GAAT OM Op 5 oktober werd het rapport ‘Het roer gaat om’ gepresenteerd door LHV/ NHG/VPH aan minister Schippers en ZN-voorzitter Rouvoet. Hierin staan voorstellen om de bureaucratie in de huisartsenzorg te verminderen en de relatie tussen huisartsen en zorgverzekeraars te verbeteren. Het rapport is het antwoord op het actiecomité ‘Het roer moet om’, ondersteund door 8.000 huisartsen. Alle afspraken uit het rapport over niet-specifieke huisartsenzaken gelden ook voor fysiothera-

peuten. ZN-voorzitter Rouvoet bevestigde dit in de media. De situatie van fysiotherapeuten is op veel punten vergelijkbaar met die van de huisartsen. Zo zijn ook wij van mening dat voor patiënten met een chronische aandoening niet steeds een machtiging verkregen hoeft te worden. Guusje ter Horst pleitte er daarom in juni al voor om bij de start van het overleg tussen de huisartsen, zorgverzekeraars en VWS over huisartsenzorg ook fysiotherapeutische zorg direct mee te nemen. Zowel VWS als ZN hebben dat erkend. Wij gaan nu met VWS en ZN vervolgafspraken maken over

vermindering van de bureaucratie en verbetering van de relatie met zorgverzekeraars en fysiotherapeuten. In het voorjaar van 2015 mondde de al langer aanwezige spanning in de relaties in de huisartsenzorg uit in een publieke roep om verandering. Dit leidde tot oprichting van genoemd actiecomité, dat een manifest opstelde en bijval kreeg van huisartsen en anderen, waaronder patiëntenorganisaties Ineen en de NPCF.

GEZOCHT: TWEE LEDEN ACCREDITATIECOMMISSIE De accreditatiecommissie is op zoek naar twee nieuwe commissieleden: 1. een commissielid met kennis en expertise op het gebied van onderwijs en onderwijsorganisatie; 2. een commissielid met kennis en expertise van het beroepsprofiel Algemeen Fysiotherapeut.

Taken De accreditatiecommissie behandelt aanvragen van partijen die scholingsactiviteiten voor fysiotherapeuten aanbieden. Bij positieve beoordeling door de accreditatiecommissie ontvangen fysiotherapeuten die deelnemen aan de betreffende scholing, accreditatiepunten. Deze punten dienen voor (her)registratie in het Centraal Kwaliteitsregister. De commissie is onafhankelijk in het beoordelen van scholingsactiviteiten. Daarom is het van belang dat de anonimiteit van de commissieleden te allen tijde gewaarborgd blijft. De tijdsinvestering is gemiddeld 8 uur per week.

Samenstelling commissie De commissie is als volgt samengesteld: • twee deskundigen op het terrein van onderwijs en onderwijsorganisatie; • één of twee deskundigen voor het register Algemeen Fysiotherapeut;

• één deskundige per Specialisatie (deelregister); • van bovenstaande personen treedt er één op als voorzitter van de commissie; • secretariële ondersteuning en ambtelijk secretaris (KNGF).

Uitnodiging • Bent u deskundig op het terrein van onderwijs en onderwijsorganisatie of heeft u juist veel kennis van het beroepsprofiel Algemeen Fysiotherapeut? • Kunt u het beroepsveld overzien en kent u de ontwikkelingen op uw expertise? • Bent u oplossingsgericht, accuraat en communicatief vaardig in woord en geschrift? • Bent u lid van het KNGF en minimaal 8 uren per week werkzaam als fysiotherapeut? Dan nodigen wij u uit om te reageren op deze vacature door uw brief en cv per e-mail te richten aan dhr. Sjoerd Olthof, ambtelijk secretaris accreditatiecommissie: olthof@kngf.nl. De reactietermijn sluit op 17 november 2015.

Meer informatie: www.fysionet.nl onder vakgebied>CKR. Of neem contact op met Sjoerd Olthof, 033 - 467 29 93, olthof@kngf.nl.

FysioPraxis | oktober 2015

U kent Chemodol, de hypo-allergene afwasbare massage-olie. Maar Chemodis heeft meer massage-oliĂŤn. Zoals Chemotherm, een massageemulsie met milde en verantwoorde warmtewerking. Het zuiver plantaardige Olivine, zonder conserveermiddelen en emulgatoren. Chemovine, speciaal voor de sterk behaarde huid.

Over de rug

van Chemodol. En, speciaal voor de overgevoelige huid, Chemoderm met natuurlijke werkstoffen en de ongeparfumeerde Baselin Emulsion met biologische eigenschappen. Uw leveranciers kunnen u er alles over vertellen. Of bel voor meer informatie: 0800-chemodis (0800-24 36 63 47). www.chemodis.nl

CHEMODIS

Dat ligt voor de hand

Chemodis B.V. Para-medische Farmacie Postbus 9160 NL-1800 GD Alkmaar Tel. +31 (0)72 - 520 50 83 Fax +31 (0)72 - 512 82 14

OVERIG KORT NIEUWS

KORT NIEUWS OPNAME INTENSIVE CARE LEIDT TOT LANGDURIGE KLACHTEN

‘NAZORG IC-PATIËNTEN SCHIET TEKORT’ Mensen die langer dan twee dagen op de intensive care hebben gelegen, ondervinden daar jaren later nog problemen van. Medisch specialisten in het ziekenhuis, huisartsen en arboartsen zijn daarvan onvoldoende op de hoogte, stelt Marike van der Schaaf, lector Revalidatie acute zorg (Hogeschool van Amsterdam) en onderzoeker (Academisch Medisch Centrum). Zij pleit voor betere nazorg voor ic-patiënten. Een verblijf op de intensive care heeft grote gevolgen voor de patiënt; van de patiënten die langer dan twee dagen op een ic zijn behandeld, ondervindt een meerderheid een jaar later nog lichamelijke klachten. Maar ook psychische klachten, zoals vergeetachtigheid, depressie en post-traumatische stress-stoornis. Deze klachten leiden tot grote beperkingen in het uitvoeren van dagelijkse activiteiten zoals lopen, en tot problemen bij de terugkeer naar werk. Toch is nazorg voor deze groep nu nog lang niet vanzelfsprekend, zegt HvA-lector Marike van der Schaaf, die onderzoek doet naar het herstel en de revalidatie van intensive

care-patiënten. Zo past het niet binnen reguliere behandellijnen dat een ic-patiënt na ontslag nog spreekt met een paramedicus, verpleegkundige of arts van de ic. Van der Schaaf: “Veel voormalige ic-patiënten en hun families voelen zich niet herkend en erkend in de problematiek. Het is daarom erg belangrijk dat er meer aandacht en erkenning komt voor deze complexe problemen.”

Post-intensive-care-syndroom In 2012 is de term post-intensive-care-syndroom geïntroduceerd om de restverschijnselen te omschrijven die vaak voorkomen bij ex-ic-patiënten. Dit was een belangrijke doorbraak, legt Van der Schaaf uit: “Vanaf dat moment is er wereldwijd consensus over ontstaan dat er meer aandacht moet worden geschonken aan de problemen ten gevolge van een ic-opname.” Desondanks blijft de kennis over de gevolgen van een icopname nog achter bij (para)medici, patiënten en hun families. De fysieke gevolgen van een ic-opname zijn misschien wel bekend. Een ic-patiënt verliest na twee weken bedliggen al zo’n 20% spiermassa. Maar de levensbedreigende situatie en de noodza-

Marike van der Schaaf, lector Revalidatie acute zorg Fotograaf: Bram Budel

kelijke ic-behandeling leiden vaak tot klachten die niet direct zichtbaar zijn. Zo ervaart een groot aantal patiënten geheugen- en concentratieproblemen of heeft last van emotionele instabiliteit, angst, depressie en slapeloosheid. Ook kampt een aanzienlijk deel van de patiënten met een post-traumatische stress-stoornis na een ic-opname. Ruim de helft van de patiënten die langer dan twee dagen op de ic beademd zijn geweest, werkt een jaar na ontslag uit het ziekenhuis nog niet volledig. Marike van der Schaaf: “De lichamelijke klachten worden over het algemeen wel erkend. Maar als je voortdurend last hebt van nachtmerries, flashbacks, somberheid en prikkelbaarheid, dan denk je dat je gek wordt. Dat is niet het eerste dat mensen bespreken. Die factoren blijven vaak nog onderbelicht.”

Meer aandacht voor kwetsbare patiënten Internationaal gezien is nog weinig aandacht voor de nazorg na een ic-opname. Nederland loopt op dit moment wereldwijd voorop met onderzoek naar en begeleiding van deze patiënten. Op de afdeling revalidatie van het Academisch Medisch Centrum bestaat een post-ic-poli, waar voormalige intensive care-patiënten gemonitord worden en informatie krijgen over het herstelproces na een ic-opname. “Het voordeel van onze post-ic-poli op de afdeling revalidatie is dat er een multidisciplinair behandelteam van revalidatieartsen, fysiotherapeuten, ergotherapeuten en psychologen beschikbaar is als dat nodig is. De waardering van de patiënten en hun families voor deze nazorg is enorm’’, aldus Van der Schaaf. Onder haar begeleiding werken docenten en studenten onder andere mee aan het ontwikkelen van een fysiotherapie-interventie voor ic-patiënten. Van der Schaaf betrekt de studenten van de HvA-opleidingen Fysiotherapie, Ergotherapie en Verpleegkunde bewust bij deze groep patiënten in het ziekenhuis, om de kennislacune op te vullen. Bron: Hogeschool van Amsterdam Zie ook het abstract van Kwakman, Wieferink, Sommers, Engelbert en Van der Schaaf op pag. 34 (Jaco den Dekker Afstudeerprijs). FysioPraxis | oktober 2015

Overig Kort nieuws

Onderzoek VUmc: zonder tuin HOGER risico op obesitas

Tuin belangrijk voor peuters Kinderen van 3-5 jaar die geen toegang hebben tot een tuin of groene omgeving, met laagopgeleide ouders, lopen een verhoogd risico op obesitas op 7-jarige leeftijd. Dit blijkt uit een onderzoek dat is uitgevoerd door Annemarie Schalkwijk, promovenda en huisarts in opleiding, en collega’s van VUmc. Dit onderzoek is gedaan onder 6.467 kinderen uit Engeland. Het doel was om te kijken naar de relatie tussen omgevingskenmerken van peuters (3-5 jaar) en overgewicht of obesitas op 7-jarige leeftijd. De onderzoekers van VUmc hebben hiervoor data van de zogenoemde Millenium Cohortstudie nader geanalyseerd. Belangrijkste conclusie is dat als peuters uit laagopgeleide gezinnen geen

toegang hebben tot een tuin, ze 38% meer kans hebben (ten opzichte van laagopgeleide gezinnen met tuin) op overgewicht of obesitas op 7-jarige leeftijd. Een kind met overgewicht of obesitas heeft een vergroot risico om een te zware/obese volwassene te worden. Overgewicht of obe-

sitas in de jeugd kan een belangrijke factor zijn bij het ontwikkelen van type 2-diabetes later in het leven. Dit onderzoek is in september gepresenteerd tijdens de European Association for the Study of Diabetes (EASD) in Stockholm. Bron: VUMC

onregelmatige werktijden

Fittere piloten Adviezen over licht, slapen, voeding en beweging leiden tot verbetering van fitheid en slaapkwaliteit en tot gezond gedrag van piloten. Dat heeft Alwin van Drongelen aangetoond in zijn onderzoek naar de gezondheidseffecten van wisselende werktijden en tijdzoneoverschrijdingen. In de luchtvaartsector heeft een groot deel van het personeel te maken met wisselende werktijden en tijdzoneoverschrijdingen. Door verstoring van de biologische klok en het slaap-waakritme kunnen deze werktijden tot slaapgebrek en vermoeidheid

7 weetjes over pijn 1. Pijn is een van de belangrijkste factoren die invloed hebben op de kwaliteit van leven; de incidentie ervan is hoger dan wordt aangenomen. 2. Pijn wordt niet altijd spontaan gemeld door patiënten; er moet vaker naar worden gevraagd. 3. Het niet meten van pijn is een van de belangrijkste redenen voor inadequate pijnbehandeling. 4. Pijn moet meer routinematig gemeten en geregistreerd worden in zowel de eerste als tweede lijn. Dit kan op eenvoudige wijze en duurt niet lang. 5. Zelfrapportage verdient de voorkeur en hiervoor kan een visueel-analoge schaal (VAS) of een ‘numeric rating scale’ (NRS) gebruikt worden. Ook bij patiënten met een lichte cognitieve beperking is gebruik van een VAS of NRS mogelijk. 6. Er zijn diverse eenvoudige en betrouwbare observationele schalen voor patiënten die niet goed kunnen rapporteren, zoals cognitief beperkte oudere patiënten of jonge kinderen. 7. Bij chronische pijn kan laagdrempelig een multidimensionale schaal gebruikt worden om de kans op een succesvolle pijnbehandeling te vergroten.

leiden. Van Drongelen deed onderzoek naar de gezondheidseffecten van wisselende werktijden en ontwikkelde een interventieprogramma dat als doel had de fitheid en gezondheid van piloten te bevorderen. In het eerste deel van het onderzoek werd geen duidelijke relatie gevonden tussen verschillende typen roosters, vluchten en arbeidsverzuim. De uitkomsten lieten zien dat de relatie tussen wisselende werktijden en verzuim afhangt van de kenmerken van de onderzochte populatie. MORE Energy Het interventieprogramma, bestaande uit een mobiele applicatie (MORE Energy) met advies op maat op het gebied van licht, slapen, voeding en beweging, leidde echter wel tot een significante verbetering in fitheid, slaapkwaliteit en gezond gedrag van de deelnemende piloten. Aangezien in Europa meer dan 20% van de werkenden te maken heeft met onregelmatige werktijden, kunnen deze resultaten ook voor bedrijven uit andere sectoren van groot belang zijn. Het onderzoek maakte deel uit van een samenwerking tussen KLM, KLM Health Services en de afdeling sociale geneeskunde VUmc. Er werd gebruikgemaakt van een database met gegevens van KLM en KLM Health Services. Aan de evaluatie van het interventieprogramma deden 502 piloten mee. Meer weten over het onderzoek? Kijk op: http://dare.ubvu.vu.nl/handle/1871/53288.

Bron: Nederland Tijdschrift voor Geneeskunde (www.ntvg.nl).

FysioPraxis | oktober 2015

Bron: VU Amsterdam

K N G F v r a a g t u w m e n i ng

Lees op pagina 6 het standpunt van het KNGF over netwerken. Tekst: Frank van Geffen

“ Netwerkvorming is goed voor fysiotherapeuten” “Mijn primaire reactie op de stelling is: ja. Inhoudelijke ontwikkelingen ontstaan onder andere in netwerken. Mensen vinden en ontwikkelen elkaar daar. Netwerkvorming is goed voor de fysiotherapeut en om de lokale samenwerking beter te laten verlopen. Het is goed om met elkaar afspraken te maken waardoor er meer eenduidigheid ontstaat in bijvoorbeeld behandelmethoden en wat betreft organisatorische aspecten. Fysiotherapeuten vinden elkaar gemakkelijker en de drempels zijn lager om elkaar om hulp te vragen. Er ontstaat daardoor een betere communicatie tussen fysiotherapeuten onderling en met andere disciplines. Gevolg is dat verwijzers daardoor de netwerken goed weten te vinden, wat leidt tot een vastere verwijsstroom. De keerzijde is, dat netwerkvorming kan leiden tot – onterechte – uitsluiting van collega’s die niet zijn aangesloten. We dreigen zo langzamerhand te verzuipen in de klachtspecifieke netwerken: schouder, rug, claudicatio, heup e.d.

De werkdruk en de hoeveelheid verplichtingen buiten je reguliere werkzaamheden nemen door netwerkvorming toe. Je moet dus keuzes maken, je specialiseren. Maar daar zijn de beroepsinhoudelijke verenigingen toch al voor? Daarbovenop komen dus die klachtspecifieke netwerken. Is dit model wel toekomstbestendig?”

Paul Weltevreden (38) is directeur van FITclinic in Enschede e.o., master manueel therapeut/fysiotherapeut en voorzitter van RGF Twente en IJsselzoom.

“Ik ben het met deze stelling eens en wil hem eerst graag specificeren: netwerkvorming is goed voor de professie fysiotherapie.

Fysiotherapie kan niet zonder vakinhoudelijke netwerken die ons vak profileren en positioneren. Denk aan het maken van afspraken over onderzoek en behandelen, evalueren en verslaglegging maar ook samenwerken met andere stakeholders en om ketenzorg te faciliteren. Voor fysiotherapeuten zelf ligt dit mogelijk genuanceerder, veel fysiotherapeuten participeren in een netwerk, maar de meeste fysiotherapeuten doen dat niet. Leden van vakinhoudelijke netwerken moeten investeren om te voldoen aan criteria om lid te kunnen worden. Zo krijgen ze betere competenties, ze werken samen, hanteren dezelfde modellen en kennen andere professionals. Dat kan ertoe leiden dat patiënten met een specifieke klacht daar eerder terechtkomen of daarnaar verwezen worden. Daar zit een mogelijke discrepantie omdat niet iedereen gelijk lid van een netwerk kan worden. Wie niet aangesloten is bij een netwerk, kan wel gebruikmaken van de expertise van een collega die dat wel is. Zo kun je de balans bewaren tussen fysiotherapeuten die wel en die niet aangesloten zijn bij een netwerk. De professie wordt er beter van.”

Gerard Koel (60) is fysiotherapeut, docent Fysiotherapie aan de Saxion hogeschool en bestuurslid van Schoudernetwerk Nederland.

“In onze praktijk zijn we aangesloten bij diverse netwerken. Dat is niet voor niets, dus ik onderschrijf de stelling. Door netwerkvorming kun je je beter profileren en de kwaliteit van je werk verbeteren.

In netwerken functioneer je in grotere samenwerkingsverbanden met veel verschillende disciplines. Je weet veel van elkaar. In een netwerk stel ik mezelf kwetsbaar op; ik erken dat mijn werk anders en beter kan. Vanaf het begin ben ik betrokken bij ParkinsonNet, heb ik daar cursussen gevolgd en ontdekt dat ik de Parkinsonrichtlijnen beter ben gaan toepassen en anders ben gaan werken. Ik zie veel meer Parkinsonpatiënten en bouw meer expertise op. Die netwerken moet je natuurlijk wel onderhouden en dat kost extra tijd. Je volgt bijeenkomsten, gaat naar een jaarcongres en verdiept je in literatuur. En dat levert op. Een voordeel van netwerken is dat je daarmee een partij van belang vormt in gesprekken met bijvoorbeeld overheden of zorgverzekeraars. Maar je bent ook zichtbaarder voor de cliënt die daardoor weet waar optimale zorg geboden wordt. Zorg die, zo blijkt, ook effectiever is qua inhoud en qua kosten.”

Ewald Overbeek (54) is fysiotherapeut en manueel therapeut methode Marsman, praktijkhouder in een gezondheidscentrum, aangesloten bij ParkinsonNet. FysioPraxis | oktober 2015

KNGF-service

Stel uw eigen dagprogramma samen

KNGF-congres 6 november De Fabrique Utrecht

Kijk ook op www.dvdf.nl.

GOUDEN PARTNERS]

Verzekeringen l Hypotheken l Pensioenen

FysioPraxis | oktober 2015

• Chapeau 6 november 2015 De Fabrique Utrecht www.dvdf.nl #dvdf

Countdown

Op naar een sterk vakcongres Nog 14 dagen en dan is het zover: het KNGF-congres in Utrecht. Een dag vol vakinhoud, wetenschap en innovatie. Met vakmensen die u in 40 sessies en workshops bijpraten over de laatste ontwikkelingen op uw vakgebied. Met daaraan toegevoegd inspirerende keynote-sprekers. Daarnaast presenteren op de beursvloer ruim 70 leveranciers hun producten en diensten.

Met minister Schippers over haar visie op fysiotherapie

De Dag van de Fysiotherapeut: úw vak, úw dag Een gloednieuwe dag, in het leven geroepen omdat de fysiotherapeut een eigen dag meer dan verdient. Met dit jaar: het KNGF-congres, de toekenning van de Jaco den Dekker Afstudeerprijs, het NVFK-congres en de uitreiking van Fysio in Beeld voor díe fysiotherapeut die een (extra) dikke pluim verdient. Vanaf nu jaarlijks op de eerste vrijdag van november.

KNGF ontmoetingsplein Het KNGF ontmoetingsplein is hét ontmoetingpunt van het congres. Praat na met keynote-sprekers Margriet Sitskoorn en Erik van Venetië. Onze bestuursleden spreken u er graag en ook de beroepsinhoudelijke verenigingen staan voor u klaar. KNGF-experts beantwoorden al uw vragen over: onderhandeling met zorgverzekeraars, bedrijfsvoering en kosten-baten in uw praktijkvoering, de richtlijn dossiervoering, EPD en ICT, de consumentencampagne, lobbywerk, herregistratie en het CKR, werknemersadvies en ondernemerschap en netwerkvorming.

ZILVEREN PARTNERS

FYSIOMANAGER Meer tijd voor zorg r rg FysioPraxis | oktober 2015

ingezonden

Met grote verbazing heb ik het artikel van Van Huis e.a. gelezen. Ten eerste vind ik het ronduit vreemd dat een artikel van dit niveau door maar liefst vier mensen gepubliceerd wordt (van wie er ook nog twee MSc en één PhD). In deze publicatie mis ik ook de ‘Push brace’ van Nettie Koekebakker. Deze spalk sluit uitermate goed aan op het trainen van de musculatuur van de duim, wat totaal niet het geval is bij de spalk van Van Huis e.a. Daarnaast vind ik het bijzonder ongepast om het logo van de praktijk in de bovenhoek van de foto’s te plaatsen. Dit artikel heeft meer weg van reclame voor Handtherapie Nederland en het verkrijgen van veel punten voor het register. Jammer dat dit op deze manier gepubliceerd is.

Reactie auteurs: Ons artikel over duimbasisartrose is geschreven voor algemeen fysiotherapeuten (de lezers van FysioPraxis), zonder specifieke achtergrondkennis van de hand. Mogelijk geeft het artikel u geen nieuwe informatie omdat u (als handtherapeut) al een grote mate van achtergrondkennis heeft over het CMC1-gewricht. Uitleg over het feit dat de Push brace niet wordt besproken in het artikel, geven wij graag. Het hoofdonderwerp van het artikel (zoals ook de titel aangeeft) is de biomechanica van de duim. In het artikel hebben wij voor fysiotherapeuten de biomechanica van de duim en de rol bij artrose duidelijk willen maken. Zonder het bespreken van de spalk/bracemogelijkheden is een artikel over duimbasisartrose echter niet compleet. Daarover zijn we het eens. Wij hebben er echter voor gekozen om in het artikel niet uitgebreid in te gaan op alle verschillende spalk/brace-mogelijkheden. Zeker ook omdat er nog geen wetenschappelijke consensus is met betrekking tot het spalkgebruik bij CMC1-artrose. We refereren dan ook aan de recent gepubliceerde review van Spaans et al. (Conservative treatment of thumb base osteoarthritis – a systematic review) waaruit blijkt dat er veel verschillende orthesemogelijkheden bestaan. Met de zin: “Afhankelijk van de mate van pijn, inflammatie en stabiliteit kan hierbij gekozen worden tussen zachte en meer rigide orthesen en tussen het intermitterend of continue dragen ervan (figuur 5)” (pag. 12) geven wij aan dat er meerdere mogelijkheden zijn voor spalken bracegebruik. Nergens beweren wij dat de spalk in figuur 5 de enige optie is. Onder de afbeelding staat ook duidelijk dat het een voorbeeld van een spalk is bij CMC1-artrose. Natuurlijk past de Push brace ook in de behandeling van duimbasisartrose. We zijn het met u eens dat de Push brace goed aansluit bij het activeren van de musculatuur. Maar naar onze mening is de Push brace niet optimaal voor elke patiënt met CMC1-artrose. Zeker bij verder gevorderde artrose heeft de patiënt vaak voordeel van meer ondersteuning bij het CMC1-gewricht. Ook andere spalken, braces en eventueel neopreenmogelijkheden kunnen worden ingezet bij de behandeling. De bespreking hiervan viel echter buiten het kader van dit artikel.

Sylvia Pellekooren, handtherapeut LLZ

Namens de auteurs van het artikel, Yara van Kooij, hand(fysio)therapeut en fysiotherapiewetenschapper

Duimbasisartrose Reactie op artikel ‘Duimbasisartrose: biomechanica als basis voor therapie’, Karin Schoneveld, Rob van Huis, Arenda te Velde en Yara van Kooij, FysioPraxis juni 2015 (pag. 10-12).

Advertentie

Behandeling en Evaluatie van het Looppatroon

Ervaar de C-Mill op Dag Van De Fysio. Stand 97

www.MotekforceLink.com

FysioPraxis | oktober 2015

C-Mill therapie: · Obstakel en Stabiliteit-training in een veilige omgeving · Videoanalyse en Loopparameters t.b.v. evaluatie · Functionele en gerichte training versnelt het revalidatie proces · ‘Serious Gaming’ vergroot therapie trouw · Draagt bij aan objectieve besluitvorming in de praktijk

DOSSIER

www.shutterstock.com

Nijmeegse Vragenlijst

Al dertig jaar wordt de Nijmeegse Vragenlijst (NVL) als screeningsinstrument gebruikt om patiënten op te sporen met hyperventilatieklachten. Inmiddels is de diagnose ‘hyperventilatiesyndroom’ verdwenen. Toch wordt de NVL nog veel gebruikt, in binnen- en buitenland. Auteurs laten in het eerste deel van dit dossier zien waar de NVL goed voor ingezet kan worden. In het tweede deel wordt de klinische >> toepasbaarheid van de NVL beschreven. FysioPraxis | oktober 2015

DOSSIER

Screeningsinstrument Nijmeegse Vragenlijst

Disfunctionele ademhaling Vertaald uit het Engels: The Nijmegen Questionnaire and dysfunctional breathing. ERJ Open Res 2015;1:000012015.

Tekst: Jan van Dixhoorn en Hans Folgering

De Nijmeegse Vragenlijst (NVL) werd meer dan 30 jaar geleden geïntroduceerd als een screeningsinstrument om patiënten op te sporen met hyperventilatieklachten die zouden kunnen profiteren van ademregulatie door middel van capnografische feedback.1 Het werd gevalideerd tegen de Hyperventilatie Provocatie Test,2 in de toenmalige vooronderstelling dat hypocapnie causaal gerelateerd was aan de klachten. In latere studies bleek de correlatie tussen NVL-scores en kooldioxidespanning zeer variabel. De diagnose hyperventilatiesyndroom (HVS) werd in twijfel getrokken en verdween langzamerhand. Toch is de NVL in gebruik gebleven en we hebben zelfs een recente toename gemerkt van studies met de NVL in klinische geneeskunde, en verzoeken voor toestemming de NVL te gebruiken in nieuwe studies. We willen hier graag formeel verklaren dat de NVL niet auteursrechtelijk

Figuur 1. NVL-scores 50

30 Mean NQ

van Dixhoorn 1985

Folgering 1983

HVS NONHVS Scores (gemiddelde ±SD) bij personen met het hyperventilatiesyndroom (HVS) en zonder het hyperventilatiesyndroom (non-HVS) in twee validatiestudies.2,4 Mean NQ = gemiddelde score op de NVL. FysioPraxis | oktober 2015

is beschermd en gratis te gebruiken is. De vragenlijst is vertaald of zal vertaald worden, voor zover we weten, in het Grieks, Farsi, Fins, Noors, Zweeds, Spaans, Filipijns en Chinees. De geldigheid van de NVL is vaak een punt van discussie en we willen graag een paar opmerkingen maken over deze kwestie.3

De geldigheid en cut-off-score van de NVL We hebben de datasets van onze oorspronkelijke validatiestudies teruggehaald en hebben de gemiddelde scores op de NVL bij personen met HVS en non-HVS berekend.2,4 In de eerste validatiestudie2 werden 263 proefpersonen opgenomen. Ze waren allemaal patiënten van een psychiatrische of inwendige-geneeskundepolikliniek of een longfunctielaboratorium. Patiënten die hun belangrijkste klachten herkenden na vrijwillige hyperventilatie (HVS), werden vergeleken met patiënten die dit niet herkenden (non-HVS). In de tweede validatiestudie4 werd een groep van klinisch gediagnosticeerde hyperventilanten vergeleken met normale controles. Figuur 1 toont dat HVS in beide studies even sterk scoorde op de NVL, maar dat de controles patiënten waren in de eerste studie (NVL-score 19,5±10,5) en normale proefpersonen in de tweede (NVL-score 11,9±5,5). Het afkappunt voor een optimale differentiatie bleek een somscore van >22 in de eerste studie. In de tweede studie berekenden we percentages correcte indeling voor verschillende waarden van de somscore. We vergeleken mogelijke afkappunten en vonden percentages correct geclassificeerd bij >17 (90,6%), >18 (94%) en >19 (92,6%). Een score van >18 onderscheidt dus het beste patiënten met hyperventilatie van personen zonder hyperventilatie. Het blijkt inderdaad dat deze klachten “geen deel uitmaken van veel voorkomende kleine klachten in het normale leven”.4 In geen van beide studies is geprobeerd om hyperventilatieklachten te differentiëren van een angststoornis of van andere stressgerelateerde of angstgerelateerde problemen, en dit is evenmin in latere studies gebeurd. Daarom is een hoge NVL-score geen indicator van een specifiek syndroom. Beide studies bieden in feite bewijs dat een verhoogde NVL-score ‘abnormaal’ is. De NVL is daarom een valide screeningsinstrument om patiënten te detecteren in verschillende medische specialismen voor wie de klachten niet (volledig) te wijten zijn aan een medische abnormaliteit. Het detecteert ‘transdiagnostische’

www.shutterstock.com

en waarschijnlijk niet-medische abnormaliteit. De meeste studies in de klinische geneeskunde, zoals longziekte, allergologie of KNO-geneeskunde, maken inderdaad gebruik van de NVL om patiënten te detecteren bij wie iets anders dan de medische toestand een oorzaak kan zijn van de klachten en bij wie de medische behandeling dan ook moet worden heroverwogen. Zo gebruikten Hanna et al.5 de NVL als een screeningstest bij patiënten met een verstopte neus in een KNO-kliniek. Van 118 patiënten bleken 28 een verhoogde score te hebben. In 12 van deze 28 patiënten werd de oorspronkelijke diagnose heroverwogen. De auteurs vinden het belangrijkste voordeel “dat de patiënt een onnodige en nutteloze procedure wordt bespaard en dat het algehele succes van de operatie wordt verbeterd door een betere selectie van patiënten”. Dit komt overeen met een belangrijke motivatie in het eerste validatieverslag, dat “het van groot belang is dat de behandelaar in een zeer vroeg stadium van het diagnostisch proces op het juiste spoor wordt gebracht”.2 De geldigheid en cut-off-score van de NVL om ‘abnormaliteit’ op te sporen, is afhankelijk van een vergelijking met normale waarden in dezelfde omgeving en cultuur waarin de vragenlijst wordt gebruikt. De normaalwaarden gevonden in verschillende studies bij Engelse, Belgische en Nederlandse personen6-8 zijn: 10-12±7. Daarentegen scoren normale Chinese proefpersonen veel lager: 4,7±4,6.7

Subjectieve en objectieve criteria van disfunctionele ademhaling Van welke afwijking de NVL de aard zou meten, is een onderwerp van discussie. Inspectie van de 16 items van de NVL geeft aan dat de somscore is gerelateerd aan stress, ademhaling en angst. Zij overlappen met symptomen van paniekstoornis, maar slechts een subgroep van patiënten met hoge scores op de NVL zijn daadwerkelijk gediagnosticeerd met een paniekstoornis.7 Veel patiënten met astma hebben een verhoogde NVL-score9,10

Het is wenselijk om ten minste twee soorten criteria te gebruiken, subjectieve en objectieve, om disfunctioneel ademen te beoordelen. De NVL weerspiegelt voornamelijk de subjectieve, psychische dimensie van de ademhaling en de reactie van de ademhaling op stress en die hangt samen met een slechte astmacontrole.9,11 Een verstoorde adembeweging blijkt ook gerelateerd aan de NVL-score.12 De relatie met hypocapnie is variabel en vaak te zwak om te stellen dat de NVL-score een maat is van over-ademen.9,13 Daarom geven wij de voorkeur aan een beschrijving van de NVL als een maat voor ‘functionele ademklachten’. Het woord ‘adem’ verwijst naar ventilatie, kortademigheid en adembeweging; het woord ‘functionele’ verwijst naar de relatie met stress en angst. In het baanbrekende artikel van Thomas et al.10 werd de term ‘dysfunctional breathing’ gebruikt in plaats van hyperventilatie. Dit introduceerde het concept dat de ademhaling functioneel kan worden verstoord, ook zonder hypocapnie. Het bredere concept van de disfunctionele ademhaling is waarschijnlijk een reden voor de toenemende populariteit bij onderzoekers, maar tegelijkertijd roept het de vraag op naar de definitie en meting ervan.14,15 Het is belangrijk te beseffen dat ademhaling verschillende globale functies heeft, die elk disfunctioneel kunnen worden.13,16 Ten eerste heeft de ademhaling de functie van luchtvervoer en diffusie (longfunctie). Ten tweede dient het proces van expansie en contractie van de romp niet alleen als ‘luchtpomp’, maar heeft het ook een belangrijke functie in houding en beweging (biomechanische functie).17 Ten derde is de persoonlijke ervaring van de ademhaling een belangrijke factor in de ‘sense of self’ (psychische functie).18,19 Alle drie de functies kunnen dyspnoe veroorzaken en zijn gevoelig voor stress. Het gebrek aan duidelijkheid van disfunctioneel ademen is dus realistisch gezien de multidimensionaliteit van de ademhaling. Meervoudige beoordeling is daarom vereist. In de klinische evaluatie van de aanwezigheid van disfunctionele ademhaling wordt nogal eens afgegaan op de NVL, maar objectieve criteria, afgeleid van de somatische functies van ademhaling, spelen ook een belangrijke rol.9,20 Het is wenselijk om ten minste twee soorten criteria te gebruiken, subjectieve en objectieve, om disfunctioneel ademen te beoordelen. De NVL weerspiegelt voorname-

FysioPraxis | oktober 2015

DOSSIER

Foto: Wiep van Apeldoorn

lijk de subjectieve, psychische dimensie van de ademhaling en de reactie van de ademhaling op stress.

Normalisatie na ademregulatie De oorspronkelijke bedoeling van de NVL was een instrument te construeren om patiënten te identificeren die zouden profiteren van ademregulatie. Er zijn vele vormen van ademregulatie en er is momenteel geen evidentie voor een bepaalde aanpak. Het vereist echter waarschijnlijk nogal intensieve educatie en training om een abnormaal patroon om te buigen en het juiste ‘gebruik’ van het lichaam te verbeteren. Holloway en West21 hebben bijvoorbeeld patiënten met astma in vijf individuele sessies een meer ontspannen houding en ademhaling aangeleerd. Na afloop bleken de NVL-scores geheel genormaliseerd te zijn tot een gemiddelde waarde van 12. De implicatie hiervan is tweeledig. Ten eerste hoeven patiënten met astma gemiddeld geen hoge scores op de NVL te hebben. Astma op zich is niet voldoende voor een verhoogde score. Anderzijds zal de score normaliseren tot ongeveer 12, wanneer ademregulatie het probleem dat de hoge score veroorzaakte, kan oplossen. In andere onderzoeken van individuele ademregulatie bij patiënten zonder comorbiditeit werd ook normalisering van NVL-scores na behandeling vastgesteld.12,22 Daarentegen hebben FysioPraxis | oktober 2015

eenvoudige ademinstructies van zelfhulphandleidingen geen enkel effect.23 Evaluatie van behandeling door de NVL is bruikbaar in klinische beslissingen op individueel niveau. Personen van wie de scores verhoogd of in het hoognormale bereik blijven na adequate behandeling met ademregulatie, verdienen nadere aandacht om te zoeken naar de reden voor het ontbreken van normalisatie. Er zou een verborgen longfunctieverstoring kunnen zijn, aanhoudende angstige cognities, aanhoudende stress in het leven of een andere reden, die op een andere wijze moet worden aangepakt dan via ademregulatie. Han et al.24 onderzochten bijvoorbeeld 92 patiënten met verdenking van hyperventilatieklachten zonder comorbiditeit. De patiënten ontvingen ademregulatie en vertoonden daarna een gemiddeld significante afname in NVL-scores, die echter niet normaliseerde. Gestratificeerd naar de mate van subjectieve verbetering van de hoofdklacht rapporteerde echter slechts een derde sterke verbetering van de klachten, en de NVL-scores normaliseerden tot 9,4. Voor de anderen hielp de ademregulatie een beetje of helemaal niet en hun NVL-scores bleven verhoogd. Het is daarom aan te raden om het behandelresultaat niet alleen te beoordelen voor een groep als gemiddelde vermindering van de NVL-score, maar ook veranderingen in de score te stratificeren naar de individuele verbetering van de hoofd-

klacht. In klinische studies die de NVL gebruiken als een onderzoekshulpmiddel voor disfunctionele ademhaling, wordt dit slechts zelden gedaan.25

Conclusie Gezien de multidimensionaliteit van de ademhaling is een enkelvoudig criterium voor het vaststellen van disfunctionele ademhaling onvoldoende: meervoudige beoordeling is aan te bevelen. Dit omvat longfunctieparameters als kooldioxidespanning, adembeweging-parameters en subjectieve variabelen. De NVL is nuttig om subjectieve gewaarwordingen te kwantificeren en op normaliteit te beoordelen.

Referenties

1. Doorn PV, Folgering HTM, Colla P. Control of the end-tidal PCO2 in the hyperventilation syndrome: effects of biofeedback and breathing instructions compared. Bull Eur Physiopathol Respir 1982;18:829-836. 2. Doorn PV, Colla P, Folgering HTM. Een vragenlijst voor hyperventilatieklachten. De Psycholoog 1983;18:573-577. 3. Goyal V, Sly PD. How children with asthma breathe: have we been overlooking a problem? Eur Respir J 2013;41:1008-1009. 4. van Dixhoorn J, Duivenvoorden HJ. Efficacy of Nijmegen Questionnaire in recognition of the hyperventilation syndrome. J Psychosom Res 1985;292:199-206. 5. Hanna BC, Woodman P, Adair R. Assessing the role of chronic hyperventilation in patients with nasal congestion: our experience in 118 patients. Clin Otolaryngol 2012;37:155-158. 6. Thomas M, McKinley RK, Freeman E, Foy C, Price D. The prevalence of dysfunctional breathing in adults in the community with and without asthma. Prim Care Respir J 2005;14:78-2.

Nijmeegse Vragenlijst voor functionele ademklachten (NVL)

Datum:……………

Hieronder vindt u een aantal klachten die mogelijk op u van toepassing zijn in de afgelopen weken. Wilt u telkens een van de opstaande streepjes achter de klacht omcirkelen?

Zelden

Nooit

Soms

Vaak