Tradycyjna ceramika budowlana na rynku XXI wieku

Tradycyjna ceramika budowlana – ilu z nas pamięta dziś o jej zaletach? Kto dziś w ogóle rozważa możliwość jej wykorzystania w swoich inwestycjach? Czy na rynku dostępni są wykonawcy, którzy potrafią ją poprawnie stosować?

O realiach funkcjonowania producentów tradycyjnych ceramicznych materiałów budowlanych na rynku zdominowanym przez wielkie firmy produkcyjne z zachodnim rodowodem, z Andrzejem Rejem, Prezesem Krajowego Zrzeszenia Producentów Materiałów Budowlanych CERBUD, w imieniu Fachowca Lubelskiego rozmawia Elżbieta Amborska.

Elżbieta Amborska: Krajowe Zrzeszenie Producentów Materiałów Budowlanych CERBUD powstało 20 lat temu. To jedna z nielicznych inicjatyw integrowania producentów na rynku materiałów budowlanych, która zakończyła się sukcesem. Czy trudno było przekonać firmy na co dzień konkurujące ze sobą do współpracy w takiej formie?

Andrzej Rej: Krajowe Zrzeszenie Producentów Materiałów Budowanych CERBUD z siedzibą w Zaklikowie, jako ogólnopolska organizacja zrzeszająca małych producentów tradycyjnej ceramiki budowlanej, powstało z inicjatywy środowiska. To sami producenci czuli potrzebę stworzenia organizacji, która skutecznie zawalczyłaby o sprawy dla nich ważne. Wtedy, na przełomie XX i XXI w., głównym motywem dążenia do integracji działań były niesprawiedliwe przepisy ustawy o podatkach i opłatach lokalnych. Dla cegielni zaczęły one stanowić przysłowiową „kulę u nogi”. Jednak mimo świadomości wśród przedstawicieli branży co do konieczności zmian, przekonanie poszczególnych przedsiębiorców na co dzień konkurujących ze sobą, że odniosą korzyści z powołania Zrzeszenia, nie było łatwe. Udało się to dzięki postawie zdeterminowanych właścicieli zakładów o szerokich horyzontach myślowych, których działania wspierał ambitny społecznik [którym był i jest obecny Prezes Zrzeszenia – przyp. red.].

Płytki ścienne z tradycyjnej ceramiki budowlanej to hit ostatnich kilku lat. Fot. Cegielnia Hoffmanowska

EA: Jaki był efekt ich działań?

AR: W przeciągu 1,5 roku Zrzeszenie doprowadziło do oczekiwanych przez branżę zmian we wspomnianej ustawie. Przy okazji okazało się, że była to kwestia ważna nie tylko dla producentów ceramiki budowlanej. Ten sukces przekonał wielu przedstawicieli naszego środowiska do idei Zrzeszenia jako wspólnej organizacji. Wielu zachęcił też do zostania jego członkiem. Nie ma co ukrywać, że ich motywacją często była chęć uzyskania konkretnej pomocy w indywidualnych sprawach. Nie zawsze okazywało się to możliwe. Jednak dwie dekady działalności Zrzeszenia dowiodły, że jego powołanie było słuszną decyzją. Oceniając efekty naszej pracy, warto podkreślić, że w wyniku aktywności Zrzeszenia branża małych producentów ceramiki budowanej odniosła korzyści szacowane wynikiem netto na poziomie co najmniej 11 mln zł. Mam tu na myśli korzyści z rozwiązań uzyskanych wskutek naszych działań pomniejszone o pełen koszt działalności.

EA: Mimo Waszych wysiłków liczba cegielni w Polsce znacznie zmalała...

AR: Niestety, mimo naszych starań minione dwie dekady nie były okresem sprzyjającym rozwojowi tradycyjnej czerwonej ceramiki budowlanej. Z mapy kraju zniknęło bezpowrotnie ponad 60% cegielni, co przekłada się na ponad 200 zakładów zatrudniających co najmniej 5000 osób. W 2021 r. w całym kraju wyroby produkowało jedynie około 50 cegielni spośród wszystkich jeszcze istniejących. Powody likwidacji są wielorakie, ale główny powód jest jeden – brak potencjału ekonomicznego do skutecznego rywalizowania o rynek z producentami nowych rozwiązań. Często te nowe rozwiązania są gorsze od tradycyjnych, ale dla inwestora jednostkowo tańsze. Postrzegane są też jako „na czasie”. I – co także nie jest bez znaczenia – po nowe rozwiązania chętniej sięgają wykonawcy robót budowlanych. EA: Skoro mowa o tym, co się dzieje teraz, zapytam o coś, co może nie dla wszystkich jest oczywiste. W jakim stopniu tradycyjna ceramika budowlana, którą produkują cegielnie, spełnia aktualne wymagania techniczne? Pytam przede wszystkim w kontekście ścian wewnętrznych i zewnętrznych. AR: Wszystkie standardowe wyroby ceramiki budowlanej oferowane na rynku objęte są normami wyrobów i w związku z tym muszą spełniać określone wymagania techniczne. Dotyczy to zarówno cegieł budowlanych, jak i pustaków ściennych, stropowych, wentylacyjnych, a nawet rurek drenarskich ceramicznych. Poza tym każdy producent wyrobów budowlanych – niezależnie czy jest dużym producentem, czy małą cegielnią – musi spełniać określone wymagania związane z kontrolowaniem procesu produkcji oraz dbaniem o jakość wytwarzanych wyrobów. Nawet mała cegielnia prowadzi zatem nadzór i kontrolę produkcji, posiada w tym zakresie opracowane procedury, wykonuje okresowe badania deklarowanych parametrów wyrobów. Podlega także kontrolom ze strony instytucji i organów sprawujących nadzór nad rynkiem budowlanym oraz nad wyrobami na nim oferowanymi. Pod tym względem nie ma więc dzisiaj znaczenia, czy konsument kupuje i stosuje do budowy domu wyrób z dużej fabryki, czy z małej cegielni.

EA: Warto w tym momencie wspomnieć, że cegielnie należące do Zrzeszenia oferują nie tylko tradycyjną cegłę pełną, ale także szereg innych produktów, takich jak choćby okładziny elewacyjne i ścienne czy pustaki ścienne i stropowe.

AR: To prawda. Małe cegielnie są obecnie wszechstronne i w znakomitej większości produkują szeroką gamę wyrobów. To już nie tylko cegły budowlane, z którymi powszechnie kojarzy się cegielnie, a które to cegły stają się powoli wyrobami „jedynie” uzupełniającymi oferowany asortyment. Małe cegielnie często produkują także pustaki ścienne szczelinowe, pustaki stropowe czy pustaki wentylacyjne. W ofercie wielu z nich są coraz modniejsze płytki ceramiczne do elewacji, wytwarzane najczęściej poprzez odcinanie lica z cegieł ceramicznych, wszelkiego rodzaju kształtki ceramiczne, a także płytki ceramiczne posadzkowe. Oferta małych cegielni to również wyroby szkliwione i angobowane oraz dachówki ceramiczne, choć w tym ostatnim przypadku jest to asortyment, który produkują tylko najlepsi z małych producentów.

Szeroką gamę wyrobów wypalanych z glin ceramicznych coraz częściej zaczynają uzupełniać w ofercie małych cegielni wyroby do budownictwa naturalnego. Wysuszone cegły z surowej gliny (tzw. Adobe), płyty gliniane stanowiące doskonały i ekologiczny zamiennik dla płyt R‐G, w pełni ekologiczne i posiadające doskonałe właściwości tynki gliniane z glin naturalnych.

EA: Jak zatem zdefiniować ceramikę budowlaną wytwarzaną w systemie przez niektórych nazywanym rzemieślniczym?

AR: To co musimy wyraźnie podkreślić to fakt, że dzisiejsza mała ceramika budowlana z całą pewnością nie stanowi produkcji rzemieślniczej. Procesy produkcji we współczesnych cegielniach są mocno zmechanizowane i uprzemysłowione. Biorąc to pod uwagę oraz uwzględniając znaczny zakres wytwarzanych wyrobów, a także skalę produkcji (kilka tysięcy ton wyrobów rocznie!), nie można ich określać mianem wytwórców rzemieślniczych. Są to w pełni przemysłowe zakłady i przemysłowi wytwórcy ceramiki budowlanej. Nasze Zrzeszenie też nie jest izbą rzemieślniczą ani cechem rzemiosła, a stowarzyszeniem przedsiębiorców, producentów ceramiki budowlanej. Ponadto musimy pamiętać, że jednym z podstawowych wymogów rzemieślnictwa jest posiadanie „papierów” mistrzowskich oraz osobiste wykonywanie danego rzemiosła przez jego wytwórcę. Większość właścicieli cegielni tymczasem jest praktykami bez stosownego udokumentowania posiadanej wiedzy. Produkcja cegły obecnie z wielu względów nie odbywa się osobiście ich „rękoma” i własnym fizycznym zaangażowaniem. Dlatego też nawet ręczna produkcja ceramicznych wyrobów budowlanych, która – jako ewenement na skalę nie tylko krajową – jest wciąż kultywowana w Kraśniku i okolicach, wymyka się definiowaniu jako rzemiosło. Dzisiaj mała ceramika budowlana to dobrze zorganizowany, sprawy, wszechstronny przemysł, działający na lokalnych rynkach.

Przemysł, który dzięki swojej elastyczności sprawnie reaguje na potrzeby klienta i sprawnie zaopatruje zarówno lokalny, jak i globalny rynek.

EA: Czym ceramika tradycyjna powstająca w cegielniach różni się od ceramiki budowlanej produkowanej w wielkich zakładach? Co jest jej największą zaletą?

AR: Ceramika budowlana spełnia zarówno warunki inwestycyjne, jak i środowiskowe oraz technologiczne i ekonomiczne. Inwestycyjne – bo jest trwała, wykonana z tworzywa nie zagrażającego zdrowiu człowieka. Środowiskowe – bo jest materiałem wytworzonym z naturalnych minerałów podlegających recyclingowi. Technologiczne – bo nie wywiera negatywnego wpływu na środowisko. Ekonomiczne – bo gwarantuje niskie „globalne” koszty eksploatacyjne. Wyroby ceramiczne gwarantują mocną konstrukcję, to znaczy, że ściany, stropy i inne elementy budowlane posiadają zdolność przeniesienia wszystkich obciążeń i oddziaływań, jakie mogą występować w czasie użytkowania. Wytrzymałość na ściskanie większości wyrobów ceramicznych jest bardzo wysoka i wynosi od 15 do 30 MPa, a w przypadku wyrobów klinkierowych od 35 do 60 MPa. Mało kto o tym wie, że wyroby ceramiczne z czasem zwiększają swoją wytrzymałość mechaniczną na ściskanie, co jest charakterystyczne wyłącznie dla tego rodzaju materiału budowlanego.

Na podstawie badań laboratoryjnych wykazano, że wchłanianie wody przez wyroby ceramiczne nieklinkierowe wynosi od 8 do 15%. Dla porównania, absorpcja wody w wyrobach typu gazowo‐krzemianowych sięga nawet 25%. Oznacza to, że ceramika posiada zdolność do odparowania nadmiaru wody przenikającej do niej z wnętrz pomieszczeń użytkowych lub z innych źródeł. Zmniejsza się zatem ryzyko zawilgocenia wskutek kondensacji pary wodnej wewnątrz murów, a mury zawilgocone szybko się osuszają. Tylko wyroby ceramiczne akumulują ciepło w budynku. Przewodność cieplna pustaków ceramicznych λ wynosi od 0,17 do 0,28 W/mK. A to z kolei oznacza, że zimą budynek będzie oddawał bardzo mało ciepła na zewnątrz, a latem będzie utrzymywał optymalną temperaturę wewnątrz. Dom wykonany z pustaków ceramicznych może być zatem nawet dwa razy cieplejszy od wykonanego z innych materiałów.

Tradycyjna ceramika budowlana to doskonały materiał dla osób poszukujących nietuzinkowych rozwiązań, takich jak nawierzchnie z cegły. Fot. Cerabud

EA: Gdzie najczęściej stosowana jest obecnie ceramika budowlana?

AR: Nie ma jednego dominującego obszaru zastosowania ceramiki produkowanej przez małych producentów. Oczywiście elewacje budynków to znany i dość spory obszar zastosowania cegieł ceramicznych oraz płytek ceramicznych elewacyjnych. Wszak od wieków cegła kojarzy się każdemu z murami i nie da się ukryć, że w takim zastosowaniu prezentuje się gustownie i dodaje szyku oraz prestiżu budynkowi. W ostatnich kilku latach widać zwiększające się zainteresowanie zastosowaniem cegły na elewacjach w inwestycjach deweloperskich oraz w projektach instytucjonalnych. Ludzie dzisiaj płacą coraz większe pieniądze za mieszkania i zaczynają coraz bardziej zwracać uwagę na otoczenie, w jakim będą mieszkali, na materiały, jakie zostały zastosowane do budowy ich domu czy też mieszkania. Coraz częściej producenci obserwują także zainteresowanie zastosowaniem cegieł i pozostałych materiałów ceramicznych, głównie płytek, w aranżacjach wnętrz. Nic poza drewnem tak doskonale nie sprawdza się we wnętrzu jak cegła ceramiczna. Cieszy, że coraz więcej osób zaczyna dostrzegać różnicę pomiędzy prawdziwą ceramiczną cegłą lub płytką ceramiczną wykonaną z cegły, a wyrobami je imitującymi. Kolejny obszar to oczywiście szeroko rozumiana mała architektura. Są to ogrodzenia wykonane z cegieł ceramicznych lub klinkierowych, mała architektura w postaci przepierzeń na terenie posesji, rabatek ogrodowych, grilli, elementów altan, miejsc wypoczynku, pergol. Cegły odpowiednio mocno wypalone, a także odpowiednio wykonane płytki posadzkowe ceramiczne stosuje się do wykonywania pieszych traktów i ciągów komunikacyjnych na terenie posesji oraz tarasów. Nie sposób nie wspomnieć o renowacji obiektów zabytkowych jako jednym z istotniejszych obszarów zastosowania tradycyjnej ceramiki budowlanej. Począwszy od ogromnych cegieł gotyckich, po niewielkie kształtki ceramiczne. Co roku wytwarzane przez kilku do kilkunastu producentów wyroby stosowane są przy renowacji kilkudziesięciu zabytkowych obiektów. Jest to ogromny wkład branży małych producentów ceramiki budowlanej w europejskie dziedzictwo kulturowe, bo należy wspomnieć, że polskie wyroby ceramiczne znajdują zastosowanie przy renowacji zabytków nie tylko w Polsce, ale także w wielu innych krajach.

EA: Jak przedstawia się system dystrybucji tradycyjnej ceramiki budowlanej na Lubelszczyźnie?

AR: Każdy z producentów tworzy własny system dystrybucji. Opiera się on na sięgającej częstokroć kilkudziesięciu lat tradycji danej cegielni, licznym gronie użytkowników oraz wykonawców stosujących jej wyroby. Jego elementem jest także – co jest znakiem dzisiejszych czasów – Internet, który użytkownicy traktują jako źródło reklamy i wiedzy. Nie bez znaczenia jest także dobrze znany w Polsce system reklamy szeptanej. W przypadku małych producentów wytwarzających bardzo dobre jakościowo wyroby jest to jedno z istotniejszych źródeł pozyskiwania nowych klientów. Bądź co bądź, dla przeciętnego Polaka nikt nie jest takim autorytetem, jak dobry znajomy, zaufany sąsiad czy bliski członek rodziny.

EA: Jeżeli będę chciała kupić wyroby z ceramiki tradycyjnej, to znajdę je w jakimś markecie albo składzie budowlanym?

AR: Oficjalne sieci składów budowlanych i pośredników w sprzedaży materiałów budowlanych oczywiście także mają swoje miejsce i znaczenie w dystrybucji cegieł ceramicznych. Rola współpracy z nimi w przypadku większości małych cegielni jednak zmalała i koncentruje się głównie na bardziej typowych wyrobach. Najwięksi z małych producentów posiadają własnych przedstawicieli handlowych oraz zawarte umowy handlowe z popularnymi sieciami sprzedaży detalicznej. Ich wyroby można zatem spotkać w popularnych marketach budowanych. Wyrobów nietypowych produkowanych w małych cegielniach jednak Pani tam nie znajdzie.

EA: W przypadku stosunkowo niewielkiego zapotrzebowania na materiał, na przykład do budowy grilla z piecem, istotne są koszty transportu. Jak inwestor może znaleźć najbliższą cegielnię należącą do Zrzeszenia?

AR: Wszystkie cegielnie należące do Zrzeszenia znajdują się na naszej stronie internetowej www.cerbud.org.pl. Dostępne są tam wszelkie informacje o danym zakładzie, włącznie z łatwym dostępem do jego domowej strony internetowej, informacje o jego lokalizacji, produkowanym asortymencie oraz wszystkie dane umożliwiające nawiązanie bezpośredniego kontaktu z danym zakładem.

EA: Dziękuję za rozmowę.

Pełna treść wywiadu na stronie fachowiec.ihz.pl

Andrzej Rej

Krajowe Zrzeszenie Producentów Materiałów Budowlanych CERBUD

Powstało w 2001 r. W pierwszym okresie istnienia należało do niego 34 cegielnie, pod koniec 2001 r. było ich już 100, obecnie liczy 20 członków. Dynamiczna zmiana liczebności członków Zrzeszenia doskonale odzwierciedla to, co się stało z branżą w okresie transformacji gospodarczej. Na skutek wprowadzenia w życie niekorzystnych zmian prawnych, otwarcia polskiego rynku dla wielkich firm produkcyjnych zza granicy i napływu nowych technologii budowlanych ponad 60% działających na początku XXI w. cegielni zamknęło swoją działalność. W liczbach bezwzględnych to 200 zakładów, które zatrudniało co najmniej 5 tys. osób. Aktualnie małych cegielni jest około 130. Jedynie w około 50 z nich produkuje się tradycyjną ceramikę budowlaną.