Entre'acte by Koninklijke Schouwburg

Uitgave van de Stichting Vrienden van de Koninklijke Schouwburg en het Nationale Toneel

€3,95

€ 3,95

De Prooi Kilian Wawoe (ex-ABN AMRO) over de macht en onmacht van bankiers

6 Nieuws

Midzomernachtdroom wegens succes terug 6 Nieuws

Jeroen Spitzenberger (NT) in film Süskind 10 Achter de Schermen

Een toneelstuk met boventiteling 14 Vrienden

FEBRuari 2012 NR. 17

Bezu inig hebb ingen gevo e lgen n de Vr v iend oor en Kijk o p pag ina 1 2

Entr’acte | 1

Nieuwe toneelreizen naar Leiden en Aalsmeer

scène

De Geit, of Wie is Sylvia? Wegens groot succes opnieuw te zien. Een klassieker van Albee (Who’s afraid of Virginia Woolf?) en een regelrechte hit van het Onafhankelijk Toneel. De vijftigjarige Martin is geslaagd architect, gelukkig getrouwd en... verliefd op een geit?! Zijn vrouw, zoon en beste vriend zijn verbijsterd. Een absurde situatie. Wat begint als een well-made comedy, loopt uit op een schrijnende tragedie. Bert Luppes en Ria Eimers laten de illusie van een geslaagd leven hard uiteenspatten. Acteur Bert Luppes heeft voor zijn rol als architect Martin de Louis d’Or 2009 gewonnen, de belangrijkste toneelprijs voor de beste mannelijke hoofdrol. En de jury van het Nederlands Theater Festival bestempelde De Geit, of Wie is Sylvia? tot één van de tien hoogtepunten van theaterseizoen 2008/2009.

De Geit, of Wie is Sylvia? donderdag 23 februari, 20:15 uur, de Grote Zaal Koninklijke Schouwburg. Gratis inleiding om 19.30 uur.

Entr’acte

intro

Welkom Zelden dringt het historische belang van gebeurtenissen direct door. Wist Shakespeare dat zijn Midzomernachtdroom ook in 2011 in Nederland nog een groot succes zou zijn? Waarschijnlijk niet. De gevolgen van de bezuinigingen op cultuursubsidies krijgen op een zeker moment ook een plek in de geschiedenis. Luiden ze een periode in van culturele armoede of ‘kaalslag’ zoals veel kunstenaars vrezen? Of juist van nieuwe ondernemerszin en een steviger band met het publiek en liefhebbers? Hoe het ook zij: de bezuinigingen zullen ook veel veranderen aan de manier waarop wij als Vrienden invulling geven aan onze rol. Voorzitter Roderick Wijsmuller legt in deze Entr’acte op pagina 11 alvast uit wat de komende tijd kan worden verwacht van deze veranderingen. De meeste daarvan worden pas in de loop van de komende maanden duidelijk, maar het is belangrijk om u te realiseren dat u meer dan ooit een rol kunt spelen in het vormgeven van de geschiedenis van de toekomst. Ook de bankiers die rond 2008 de ergste financiële crisis sinds de jaren ’30 veroorzaakten zullen niet meteen hebben doorgehad wat ze veroorzaakten. Maar het feit dat het Nationale Toneel in maart op landelijke tournee gaat met het het toneelstuk De Prooi, dat gaat over de mentaliteit van bankiers tijdens het uiteenvallen van de bank ABN AMRO, laat wel zien dat de geschiedenis uiteindelijk iedereen inhaalt. Ex-ABN AMRO-manager Kilian Wawoe laat in deze Entre’acte op pagina 4 zijn licht schijnen over dat historisch roekeloze gedrag van zijn oud-collega’s en betoogt dat hun gedrag van alle tijden is. Roekeloosheid zit nou eenmaal in de mens. De veroorzakers hebben niet altijd door wat de historische implicaties van hun gedrag zijn. Maar als die implicaties eenmaal duidelijk worden, is het te laat om er nog iets aan te doen. Lichtpuntje daarbij is dat juist uit die roekeloosheid vaak de mooiste verhalen komen. En mooie toneelstukken. Het feit dat mensen het historisch belang van hun daden niet inzien zorgt dus waarschijnlijk ook nog jaren voor mooi toneel. Met hartelijke groet namens het bestuur, Wouter van Noort Hoofdredacteur Entr’acte

colofon Entr’acte is een uitgave van de Stichting Vrienden Koninklijke Schouwburg en Nationale Toneel. De stichting is geregistreerd onder KvK-nummer 27243827. Donateurs van de Vriendenstichting ontvangen de nieuwsbrief drie maal per jaar. Redactie Marjolein de Boo, Daphne Browne, Eeke Crabbendam, Phylicia Kaldenhoven, Marjolein Kalkers, Remco van Rijn, Priscilla Vaas, Roderick Wijsmuller. Eindredactie Wouter van Noort Ontwerp en Opmaak www.koola.nl, Amsterdam Drukwerk JP Offset, Duiven Internet www.vriendenksnt.nl E-mail info@vriendenksnt.nl Vriendenadministratie SP Abonneeservice t.a.v. Vrienden KSNT Postbus 105 2400 AC Alphen aan den Rijn T. 0172- 47 60 85 / F. 0172- 65 33 07

Bestuur Roderick Wijsmuller voorzitter vriendenwerving Marjolein Kalkers secretaris coördinatie vrijwilligers Anouk van Eekelen Maurits de Nerée tot Babberich penningmeester

Entr’acte | 3

wat er speelt

Door: Wouter van Noort, Economisch journalist Elsevier

Ex-ABN’er Kilian Wawoe over de macht en de onmacht van bankiers

‘Het verhaal van De Prooi zal altijd actueel blijven’ Het was in 2007 dat de Nederlandse ABN AMRO-bank werd overgenomen. Een consortium van Spaanse, Britse en Belgische banken kocht het trotse bedrijf dat terugging tot 1765. Al tijdens het overname-proces, en al helemaal erna werd duidelijk dat er door het bestuur van ABN AMRO zeer dubieuze beslissingen waren genomen, en dat vooral zijzelf beter werden van de overname. Het boek De Prooi van onderzoeksjournalist Jeroen Smit deed in 2008 veel stof opwaaien over de mentaliteit, de macht en de onmacht van bankiers. In maart gaat in de Koninklijke Schouwburg het toneelstuk De Prooi in première, gebaseerd op het boek van Smit. Entr’acte sprak voor deze gelegenheid met ex-ABN AMRO-medewerker Kilian Wawoe, die de overnamestrijd van binnenuit meemaakte. Wat is bijna vijf jaar na dato nog de actualiteitswaarde van toneel over ABN AMRO? ‘Het verhaal is helaas nog altijd zeer actueel. Eigenlijk beginnen we nu pas echt de gevolgen te merken van de dingen die er toen zijn misgegaan. De bezuinigingen die er nu moeten worden doorgevoerd zijn een rechtstreeks gevolg van wat er mis ging met de mentaliteit van bankiers. Het boek De Prooi van Jeroen Smit waar het toneelstuk op is gebaseerd gaat vooral over macht – ook wel over geld maar vooral over macht. Het verhaal gaat erover hoe mensen in de bancaire wereld constant grotere risico’s namen om het spel te winnen. Ik werkte destijds bij ABN en het was toen echt zo dat we in de top-5 van de wereld wilden meedoen. We wilden meespelen in de Champions League, en om dat te bereiken werden gigantische risico’s genomen. Het kromme was dat die risico’s feitelijk niet waren voor de mensen die ze namen. Zij plukten er wel de vruchten van, maar als het mis ging, zou de samenleving opdraaien voor het

Entr’acte

risico, en niet zij zelf. De raad van bestuur van ABN heeft bij elkaar in die jaren zo’n tientallen miljoenen euro’s verdiend aan de verkoop van de bank. De Nederlandse belastingbetaler daarentegen zag een zeer belangrijk bedrijf verloren gaan voor Nederland en heeft uiteindelijk zelfs bijna 20 miljard euro moeten betalen om de bank te redden. En dan hebben we het nog niet eens over de kosten voor de samenleving die de economische neergang door de bankencrisis met zich meebrengt.’ Is er veel veranderd in de bankensector sinds de zeepbel barstte in 2008? ‘Helaas niet. De banken zijn erg onwelwillend om fundamentele veranderingen door te voeren. Nog altijd keren zij bonussen uit op een manier die dezelfde uitwerking kan hebben als de bonussen vóór de crisis. De bankiers die plukken nog steeds de vruchten als het goed gaat, terwijl zij niet voor de kosten opdraaien. Ik ben zelf onderdeel geweest van de bonuscultuur, en heb mede bepaald wie ze uitbetaald kreeg. Ik heb met eigen ogen gezien hoe het met bonussen werkt. De groep die ik de hoogste bonussen gaf, gingen ook het vaakst over het randje met fraude. Ondanks de crisis werken er nog steeds veel mensen met zo’n mentaliteit bij bepaalde banken. Veel bankiers zijn geprogrammeerd om geld te verdienen. En dat is ook niet raar: sommige banken zijn nog steeds op zoek naar cowboys, dan krijgen ze ook cowboys. Het is de banken tot nu toe niet gelukt om daarin een shift te maken. Ondanks alle wetten, commissies en onderzoeken zijn we er nog lang niet uit hoe we de bankensector zó moeten inrichten dat er meer op de lange termijn wordt gedacht, en meer aan het belang van de samenleving in plaats van de aandeelhouder.’

CMA) rmès (Unit © Carli He

De Prooi-regisseur Johan Doesburg zei vorige maand in een interview met NRC Handelsblad dat hij begrijpt dat mensen boos zijn op de bankiers. Is dat een goede manier om het verhaal te vertellen? Nou, die woede is natuurlijk erg begrijpelijk. Maar op een gegeven moment moeten we ook weer vooruit gaan kijken naar de toekomst. Dan moeten we bedenken hoe het wél moet. Maar als maar genoeg mensen zijn doordrongen van de oorzaken van het probleem, neemt de kans toe dat er ook wat gaat veranderen. Toneel is er ook om de mensen te prikkelen.

‘Veruit de meeste bankiers waren helemaal niet bezig met politiek of de maatschappij’

Wie is Kilian Wawoe? Hij werkte tot 2010 tien jaar als lang personeelsmanager bij de ABN AMRObank. Wawoe maakte de piekjaren van de bankensector van binnenuit mee, en besliste mee over de toekenning en de hoogte van bonussen. Na de bankencrisis in 2008 verliet hij ABN AMRO uit onvrede met de bonuscultuur en de weerstand tegen volgens hem noodzakelijke veranderingen. Wawoe schreef in 2010 het boek Bonus, waarvoor hij onderzoek deed naar de werking van bonussen en constateerde dat de prikkels die er van de bonussen uitgaan vaak onjuist zijn. In het boek pleit hij voor een afschaffing van de bonussen zoals ze nu in de bankenwereld nog altijd worden verstrekt. Tegenwoordig werkt Wawoe als interim HR-manager voor diverse bedrijven en houdt hij regelmatig lezingen over bonussen in de bancaire wereld. CV Dr. Kilian Wawoe 1972 Geboren in Nijmegen 1992 Sociale- en organisatiepsychologie, Universiteit Utrecht 1999 - 2010 Diverse HR-functies binnen ABN AMRO 2010 Promotie VU Amsterdam Heden Interim HR-manager, docent VU, spreker

De Amerikaanse film Margin Call uit 2011 met hoofdrolspeler Kevin Spacey gaat ook over de mentaliteit van bankiers. In die film worden bankiers niet per se afgeschilderd als immorele mensen, mensen die slecht willen doen, maar meer als amorele mensen: het kwam gewoon niet in ze op dat het verkeerd was wat ze deden. Is dat iets dat ook geldt voor de Nederlandse bankensector? Ja, dat denk ik wel. Veruit de meeste bankiers waren helemaal niet bezig met politiek of de maatschappij. Het is bijvoorbeeld ook helemaal niet zo dat de meeste bankiers heel rechts zijn. Het was in de jaren voor de crisis gewoon bijna nooit nodig om na te denken over het belang van een bank voor de samenleving. De vraag wat een bank eigenlijk is en wat het maatschappelijke nut van een gezonde financiële sector is, werd simpelweg nooit gesteld. En als je hem wel stelde, kreeg je vreemde blikken. Winst werd er toch wel gemaakt en bonussen werden toch wel uitbetaald. Stellen dat bankiers slechte mensen zijn, is een grove versimpeling van de werkelijkheid. Ze werkten in een omgeving waar alleen aan de aandeelhouder werd gedacht, en niet aan de samenleving als geheel. Zou zoiets als de val van ABN AMRO of de bankencrisis van 2008 nog een keer kunnen gebeuren? ‘Ja, het verhaal van De Prooi zal altijd actueel blijven. Al sinds de Griekse tragedies zijn er dit soort verhalen over de blinde zucht naar macht en naar geld. Dat zit blijkbaar heel diep in mensen. Die ingebakken ambitie zorgt ervoor dat er heel veel mooie dingen gebeuren. Dat de welvaart groeit, dat we in Nederland mooie grote bedrijven hebben die nuttig zijn voor de maatschappij. De zucht naar macht zorgt ervoor dat Philips niet een lampenfabriekje in Eindhoven is gebleven, en dat Albert Heijn nu in meer steden zit dan Zaandam. Maar het kan mensen ook heel erg de verkeerde kant op sturen. En dat zal wel altijd zo blijven.’ De Prooi Vanaf 6 maart landelijke tournee. 6 t/m 10 maart, 26 t/m 29 maart, 16 t/m 16 april en 6 t/m 9 juni. Grote Zaal Koninklijke Schouwburg.

Entr’acte | 5

nieuws

Door: Marjolein de Boo (NT), Priscilla Vaas (NT), en Daphne Browne (KS)

Midzomernachtdroom genomineerd voor Toneel Publieksprijs Toneelminnend Nederland heeft haar stem laten horen. Zij heeft de voorstelling Midzomernachtdroom van het Nationale Toneel beloond met een nominatie voor de Toneel Publieksprijs 2012. Met deze nominatie maakt de productie kans om de meest favoriete publieksvoorstelling van seizoen 2011-2012 te worden. De winnaar wordt zondag 9 september 2012 bekend gemaakt tijdens het Gala van het Nederlands Theater in de Stadsschouwburg te Amsterdam. Midzomernachtdroom is een groot succes in heel Nederland. Daarom komt Midzomernachtdroom terug in de theaters vanaf augustus. U kunt nu al kaarten bestellen voor de reprise voorstellingen. Midzomernachtdroom - di 4, do 6 en vr 7 september, 20.15 uur Grote Zaal Koninklijke Schouwburg

Jeroen Spitzenberger in film Süskind

Anniek Pheifer over Heifer Nederland Anniek Pheifer zet zich sinds 2010 in als ambassadrice voor Heifer Nederland. Deze stichting helpt mensen in ontwikkelingslanden bij het opbouwen van een zelfstandig bestaan door het geven van dieren en training. Bijna een miljard

Entr’acte

Jeroen Spitzenberger, vast NT acteur, speelt de titelrol Walter Süskind in de bioscoopfilm Süskind van regisseur Rudolf van den Berg (Tirza). In het door de nazi’s bezette Amsterdam (1942) besluit de joodse Walter Süskind handjeklap met de SS te spelen. Het is een levensgevaarlijk katen muisspel, waarmee hij honderden kinderen van transport naar de concentratiekampen weet te redden. Jeroen speelt o.a. ook in de films Tony Tien en De Overloper. Natuurlijk is Jeroen ook te zien bij het Nationale Toneel. Vanaf maart speelt hij in de voorstelling De Prooi, geïnspireerd op het succesvolle boek van Jeroen Smit, over de ondergang van ABN AMRO.

mensen ter wereld zijn ondervoed. Het grootste gedeelte van hen woont in Afrika, veelal op het platteland. Landbouw is vaak hun enige manier om een beter bestaan op te bouwen. Heifer vindt honger onacceptabel en leidt gezinnen in Afrika op en geeft ze koeien, geiten of kippen waarmee ze de basis kunnen leggen voor een succesvolle boerderij. Met behulp van de Heifer methode hebben al duizenden gezinnen een gezonder en beter leven kunnen opbouwen. Anniek: “Ik voel me zeer

aangesproken door de directe en structurele hulp die Heifer biedt. Heifer geeft boeren en boerinnen een steuntje in de rug, maar daarna doen ze het zelf.” Heifer Nederland - Meer informatie over de stichting en donaties: www.heifer.nl

nieuws

Extra voorstelling Daar Werd Wat Groots Verricht

Wegens groot succes er is op zaterdag 11 februari een extra voorstelling van Daar Werd Wat Groots Verricht van cabaretier Diederik van Vleuten bijgeboekt! In twee uur schildert van Vleuten op een unieke manier het leven van zijn oud-oom Jan van Vleuten, die geboren werd in NederlandsIndië en er in 1930 naar terugkeerde. Jan was ooggetuige van de val het Nederlands imperium in Azië. Hij deed ervan verslag in zijn memoires en op basis daarvan maakte van Vleuten de meest aangrijpende voorstelling die er momenteel op de Nederlandse planken te zien is. Daar Werd Wat Groots Verricht za 11 februari, 20.15 uur en op zo 19 februari, 14.00 uur Grote Zaal Koninklijke Schouwburg

Mark Rietman in Gijsbrecht van Amstel

De internationaal vermaarde regisseur Franz Wittenbrink heeft op 14 november jl. in Wenen de Nestroy-Theaterpreis voor zijn productie Eh wurscht ontvangen. Wittenbrink maakt in het voorjaar bij het Nationale Toneel de voorstelling Koninginnenacht met o.a. Frans van Deursen, Loes Haverkort, Anniek Pheifer en Stefan de Walle. Een bitterzoete liederenavond over Nederlands bekendste nacht. Koninginnenacht - za 24 t/m do 29 maart & do 26 april Grote Zaal Koninklijke Schouwburg

Vast ensemble lid van het Nationale Toneel, Mark Rietman, vertolkt de rol van Gijsbrecht in de voorstelling Gijsbrecht van Amstel. Vast NT-acteur Jaap Spijkers regisseert deze klassieker. Het toneelstuk werd ruim 350 jaar ieder jaar gespeeld voor uitverkochte zalen. En ruim honderd jaar werd ieder nieuw jaar met de Gijsbrecht in de Stadsschouwburg Amsterdam ingeluid. De Gijsbrecht (1639) speelt in de Middeleeuwen en gaat over de ondergang van Amsterdam. De stad wordt geplunderd, platgebrand en van de aardbodem weggevaagd. En dat gebeurt na een belegering van een jaar. Alles wat heilig is wordt kapotgemaakt. Nonnen worden verkracht, de bisschop op het altaar afgeslacht. Gijsbrecht van Amstel wordt geproduceerd door Het Toneel Speelt. Gijsbrecht van Amstel – di 7 en wo 8 februari, 20.15 uur Koninklijke Schouwburg

Koninginnenacht

Nieuwe Oscar komt uit Eind februari zal alweer de derde OSCAR verschijnen. Het magazine van de Koninklijke Schouwburg vol interessante artikelen, leuke nieuwtjes en natuurlijk het complete programmaoverzicht van de Koninklijke Schouwburg en het Nationale Toneel. Wilt u zich abonneren op de nieuwe OSCAR? Ga naar www.ks.nl op u aan te melden.

Entr’acte | 7

toneelverdieping

Door: Remco van Rijn, dramaturg Nationale Toneel

HOE LAURA MIJ LEERDE NIET UNIEK TE ZIJN

Uiteindelijk won de nieuwsgierigheid het. Dus trok ik drie jaar geleden naar de Toneelschuur in Haarlem. De opkomst viel tegen: zestien bezoekers. Tegenover hen stond slechts een enkele stoel. Daarop zat Laura. Zestien man in Haarlem zwepen acteurs over het algemeen niet op tot de ultieme voorstelling. Laura bleek echter de uitzondering die de regel bevestigt. Ze sprak gepassioneerd. Alsof ze elk van ons een beetje verliefd op haar wilde maken, zodat we een volgende keer allemaal tien vrienden zouden meenemen. Ze vertelde hoe zij als theatermaker een hit was geworden in Amsterdam. Hoe zij dat benauwende biotoopje in de grachtengordel had verruild voor het Nationale Toneel. Hoe zij geen voorstelling had willen maken, maar een voorstel voor een betere wereld. En hoe dat na reizen door Thailand, Spanje, Jeruzalem en Groningen, maar vooral ook door haar eigen innerlijk, deze tekst was geworden: Iemand moet het doen. Een beetje verliefd In iets meer dan een uur was ik verkocht. Een beetje verliefd. Ik ging Laura’s voorstellingen volgen, op zoek naar haar geheim. Waarom raakt zij zoveel mensen? Ja, ze is grappig, eigenzinnig en slim. En charmant en ontwapenend. Dat ze soms wat prekerig is, vergeef je haar daarom snel. Is het omdat ze een stem weet te geven aan haar generatie, die ook de mijne is? Ongetwijfeld, maar haar geheim is groter dan dat. Want met haar voorstellingen raakt zij mensen van alle leeftijden. Kaarten open Laura vertelt op het podium ongekend eerlijk, in zorgvuldig gekozen woorden, over haar moeizame zoektocht hoe goed te leven. Zoals alle vooruitgang gaat dat proces steeds met twee stappen naar voren en één terug (misschien dat ze daarom zo graag haar oude stukken speelt?). Ze legt haar kaarten open: dit zijn mijn verlangens, mijn fascinaties, mijn angsten, mijn daden. En terwijl je kijkt en luistert, gebeurt het wonder.

Entr’acte

Ik was er laat bij. Al een tijdje gonsde haar naam in mijn vriendenkring. “Ze is grappig”, zei een vriendin. “Ze is eigenzinnig”, vertelde de barman van het theatercafé. “En ongelooflijk slim”, vulde een acteur aan. Het was duidelijk, ik moest naar Laura van Dolron. Maar ik moet bekennen: als iedereen iets goed vindt, daalt mijn interesse. U kent dat vast. Alsof een gemeenschappelijk kwaliteitsstempel afdoet aan je eigen, unieke vermogen om te bepalen wat je mooi en waardevol vindt.

Plotseling ontdek je hoezeer Laura’s zoektocht ook de jouwe is. Of je nu dertig, vijftig of zeventig bent. Laura laat zien dat wij als mensen meer op elkaar lijken dan wijzelf of sommige marketeers en politici ons willen doen geloven. Het hyperpersoonlijke blijkt universeel. Daarom past Laura ook zo goed bij het Nationale Toneel. Vanuit haar radicaal eigen perspectief als dwalende dertiger buigt ze zich over dezelfde vragen als de grote toneelschrijvers, van Aeschylos tot Enda Walsh. Mooi en waardevol Inmiddels ben ik fan van Laura en maak ik reclame voor haar, zoals mijn vrienden dat eerder deden. Maar misschien vertrouwt u liever op uw eigen, unieke vermogen om te bepalen wat u mooi en waardevol vindt? Als Laura gelijk heeft, lijkt u meer op mij dan u denkt. En op die vijftien andere bezoekers in de Toneelschuur. Een paar weken geleden speelde zij daar Wat nodig is. De zaal zat bomvol.

Laura van Dolron, artist-in-residence van het NT, maakt dit seizoen bij het Nationale Toneel een voorstelling met Ariane Schluter genaamd Ariane Schluter speelt Alleen voor jullie. Aan het eind van het seizoen speelt zij een reprise van Iemand moet het doen.

Voor de kinderen

Door: Daphne Browne

De jaarlijkse familievoorstelling van het Ro Theater is altijd een verrassend theatraal feest. Na Lang en Gelukkig, Snorro en Moord in de Kerststal komt het gezelschap nu met Woest Water (voor kinderen vanaf 6 jaar). Een spannend verhaal over een avontuurlijke zeereis, maar ook een verhaal over volwassen worden, loslaten en thuiskomen. Hoofdrolspeler in dit avontuur is de achtjarige jongen Sil, gespeeld door Gijs Naber (De Heineken Ontvoering).

Wat maakt Woest Water zo bijzonder? ‘Het is net als andere familievoorstellingen altijd een groot plezier om voor zowel de de allerjongsten in de familie als voor de allergrootsten een voorstelling te kunnen spelen, waar men dan met z’n allen van geniet. Een voorstelling waar je na afloop met het hele gezin over kan praten, want er zit

voor iedereen wat in. Zo ook Woest Water. Het stuk is spannend, stoer en ondeugend voor de kleintjes en vertederend en liefdevol voor de grote mensjes.’

Hoe is het om als volwassene een kind te spelen? ‘Niets is leuker dan lekker rond te rennen, met een grote naïeve blik in de wereld

3 vragen aan…. Gijs Naber

te staan en te denken: “Ik kan de wereld aan.” Lekker stoer doen, en als het te eng wordt weer te kunnen schuilen achter moeders rok. De uitdaging is om niet te kinderachtig te worden, maar ook niet te sterk. Ik denk dat Sil een stoer kwetsbaar ventje is.’

Gaan we je vaker terugzien in familievoorstellingen? De familievoorstellingen zijn een traditie bij het Ro Theater en het is daarom een voorrecht om te kunnen spelen bij een gezelschap waar je via Alize Zandwijk, Brecht, Shakespeare, Dea

Loher, Jetse Batelaan, in de fantasiewereld terecht komt van Niek Kortekaas en Pieter Kramer en vice versa. Dit is nu na Lang en Gelukkig en Snorro, voor mij de derde familievoorstelling. Volgend jaar de vierde, “Woef Side Story”.

Kom met uw (klein-)kinderen naar Woest Water op vrijdag 24 & zaterdag 25 februari om 19.00 uur of op zondag 26 februari om 14.00 uur. Voorafgaand aan en na afloop van de voorstellingen kunt u gezellig pannenkoeken komen eten in onze KS Pannenkoekenbar.

Voor de allerjongsten…

Nijntje de musical Iedereen kent Nijntje Pluis! Het beroemdste konijntje van het land is de lieveling van vele kinderen en volwassenen. Net als tien jaar geleden is deze voorstelling een feest van herkenning voor liefhebbers van de verhalen van Dick Bruna. De herkenbare stijl, die uitblinkt in de kunst van het weglaten, komt op het podium van de Grote Zaal van De Koninklijke Schouwburg absoluut tot zijn recht. Kom (met uw kleinkinderen) naar De Koninklijke Schouwburg en ontmoet Nijntje, Nina en Aagje in levende lijve! En geniet van een prachtige musical met teksten van Ivo de Wijs en muziek van Joop Stokkermans. Voor kinderen vanaf 3 jaar. Dinsdag 1 t/m donderdag 3 mei, 14.00 & 16.00 uur in de Grote Zaal

Entr’acte | 9

achter de schermen

Door: Phylicia Kaldenhoven

Vertaler en boventitelaar Mike Sens over boventiteling in het theater.

Hoe werkt boventiteling? M

et het toenemende aantal internationale voorstellingen in de Koninklijke Schouwburg, doet ook een nieuw fenomeen zijn intrede: boventiteling. Die techniek in een theater tijdens een voorstelling is vergelijkbaar met de ondertiteling bij een film. Boventiteling wordt gebruikt om een gesproken of gezongen tekst via een monitor of lichtkrant weer te geven, al dan niet vertaald. In de KS verzorgt Mike Sens de boventiteling van de meeste internationale stukken. Sens verdiept zich in de voorstelling die hij gaat behandelen, voor hij start. Dit doet hij op verschillende manieren. Zo probeert hij de voorstelling, als dit mogelijk is, altijd direct te zien. Wanneer dat niet mogelijk is, vraagt hij om een dvd. Daarnaast spreekt hij met de schrijver, ‘als die nog leeft’, en met de regisseur om te voelen hoe hij tegenover de boventiteling van zijn productie staat. Mike Sens schrijft en vertaalt dialogen voor toneel en film in het Frans, Engels en Nederlands, met zijn bureau MWT zorgt hij

Entr’acte

tevens voor de promotie van door hem vertaalde schrijvers. Hij werkt als boventitelaar voor regisseurs als Robert Wilson, Claude Régy, Peter Brook, Jérôme Savary, Declan Donnellan en Piotr Fomenko. Hij begon zijn carrière als vertaler en boventitelaar in de Koninklijke Schouwburg. Sens zegt wel enkele maanden te ‘puzzelen’ voordat de gehele tekst bruikbaar is. De grootste misvatting van een boventiteling is dat men deze term verwart met vertalen en een klassieke tekst van een voorstelling in een vertaalmachine gestopt wordt. Volgens Sens bestaat de kunst van het boventitelen in het bewerken van een bestaande of nieuwe vertaling ten opzichte van de ruimtelijke positie van de boventiteling. Ook moet een boventitelaar de capaciteit om de vertaling ritmisch te verkorten, zonder te kort te doen aan de poëzie en humor van een tekst. ‘En dat is gewoon monnikenwerk’. Hij vindt wel dat het mogelijk is om alles om te zetten in het Nederlands, hij beseft de schoonheid van de Nederlandse taal steeds beter naarmate hij langer

in het buitenland woont – hij woont nu in Frankrijk. Het komt voor dat een tekst erg lang is en snel wordt uitgesproken. Het is daarom niet altijd mogelijk om de gehele tekst letterlijk te projecteren als geschreven boventiteling. Op dat moment moet de kern van de vertaling eruit gefilterd worden. Live boventitelen vereist een grote concentratie. Een boventitelaar heeft gemiddeld 700 cues (momenten waarop hij moet reageren) per voorstelling. Deze hoge mate van concentratie zorgt bij Sens voor veel adrenaline. Het perfect in de vingers hebben van het computersysteem waarmee de boventitels geprojecteerd worden is belangrijk, zodat er ingegrepen kan worden wanneer een acteur bijvoorbeeld enkele regels overslaat, of er ander onvoorziene gebeurtenissen plaatsvinden: ‘We hebben natuurlijk te maken met levende wezens, de acteurs, en iedere avond is de voorstelling weer anders, dat is uiteindelijk de kracht van het toneel’. Gemengde reacties over boventiteling zullen er altijd zijn, maar

Sens vindt dat het, net als bij puur vertalen, onmogelijk is om perfectie te bereiken. De weg naar perfectie vindt hij het belangrijkst. Nederlandse toeschouwers hebben volgens Sens wel een ‘getraind oog’, omdat in Nederland alles op televisie ondertiteld wordt. Dit in tegenstelling tot Fransen en Duitsers, die het moeten doen met nasynchronisatie. Het betekent overigens niet dat er geen esthetische voorwaarden zitten aan de boventiteling. Er wordt rekening gehouden met het toneelbeeld, zodat de boventiteling een meer ‘organische’ uitstraling krijgt en niet uit de toon valt. Het getrainde oog wil tenslotte ook wat.

Ook een voorstelling met boventiteling ervaren? Kom naar Tartuffe, het meesterwerk van Molière door Thèâtre Vidy Lausanne. 14 - 15 maart: Frans gesproken, Nederlandse boventiteling. Grote zaal.

Entr’acte | 11

Vrienden

Door: Roderick Wijsmuller

Bezuinigingen hebben gevolgen voor rol Vrienden

Vriendenstichting wordt motor van fondsenwerving Door de bezuinigingen in de cultuursector is het aannemelijk dat de meeste culturele instellingen hun eigen functioneren onder de loep nemen. Maatregelen zullen worden genomen om kosten te besparen, zodat de bezuinigingen opgevangen kunnen worden. Anderzijds zullen instellingen na gaan denken over het aanboren van alternatieve geldstromen. Ook De Koninklijke Schouwburg (KS) en het Nationale Toneel (NT) bevinden zich in een dergelijk proces. Welke rol kan de Vriendenvereniging spelen in deze tijden? Ambities De maatregelen van het huidige kabinet in de cultuursector zijn u wellicht niet ongemerkt voorbij gegaan. De btw-verhoging van de kaartjes is sinds enkele maanden ingevoerd en ook de bezuinigingen op subsidies krijgen steeds meer hun beslag. Het NT en de KS willen –ondanks een mogelijke teruggang in gemeente- en/of rijksoverheidsubsidies- ook in de toekomst hun ambities blijven realiseren. Onlangs zijn de beleidsplannen bij de gemeente Den Haag ingediend. In de afzonderlijke plannen hebben KS, NT en Theater aan het Spui de intentie uitgesproken intensiever samen te gaan werken. Niet alleen om kosten te besparen, maar ook om door deze intensie-

Entr’acte

vere samenwerking het niveau van de dienstverlening voor de bezoekers te verbeteren. Tevens zijn er gezamenlijk ambities neergelegd, zoals bijvoorbeeld het ontwikkelen van verschillende educatieprogramma’s met als doelstelling om maar liefst 25.000 Haagse scholieren per seizoen in aanraking te laten komen met toneel. Talentontwikkeling van jonge regisseurs, acteurs en andere toneelprofessionals krijgt ruim baan en het NT wil eigen jeugdtheater gaan produceren onder de vlag NT Stella en mogelijk deze voorstellingen gezamenlijk met de KS en TahS programmeren in hun theaters. Juist hiervoor zijn extra financiële middelen nodig zodat de benodigde investeringen gerealiseerd kunnen worden. Geefwet De KS en het NT slaan derhalve de handen ineen om de komende jaren op zoek te gaan naar andere inkomstenstromen. Gezamenlijk hebben zij een sponsoring & fondsenwervings-strategie ontwikkeld. Daarbij richten zij zich op het verkrijgen van donaties via het bedrijfsleven (sponsoring), donaties via particulieren (giften) en er wordt een (groter) beroep gedaan op de vermogensfondsen. Gelukkige bijkomstigheid is dat afgelopen december de zogeheten Geefwet is aangenomen, zodat de pijn van de bezuinigingen wat verzacht wordt. Particulieren worden daarmee gestimuleerd om te doneren aan culturele

instellingen. Niet iets wat automatisch in de geefcultuur van de Nederlanders zit. Van oudsher doneren Nederlanders royaal aan charitatieve doelen, maar schenkingen aan de culturele sector blijven hier ver bij achter. De Geefwet moet hierin verandering gaan brengen. Particulieren kunnen nu 125% van het geschonken bedrag opgeven aan de belasting, waarmee een aantrekkelijke aftrekpost wordt gecreëerd. Via deze constructie is de feitelijke bijdrage ongeveer 65% is van het geefbedrag (uitgaande van de hoogte belastingschaal). Een interessante mogelijkheid om guller te geven dan u wellicht netto van plan was zonder Geefwet. Toekomst Vrienden Anticiperend op de komst van de Geefwet is er intensief overleg geweest tussen de directies van de KS, NT en het bestuur van de Vriendenstichting. Gezamenlijk is besloten te onderzoeken of de Stichting een belangrijke rol kan krijgen bij de werving van giften van particulieren. Zoals in onze statuten staat verwoord, beogen wij de KS en NT zowel moreel als financieel te ondersteunen. Deze aangepaste rol is ons dus eigenlijk al op het lijf geschreven. Tegelijkertijd zal gekeken worden naar het huidige aanbod voor de Vrienden, en komt meer de nadruk te liggen op de financiële ondersteuning. Uiteraard hebben de Vrienden

‘Uiteraard hebben de Vrienden altijd een streepje voor, maar toch worden bepaalde privileges heroverwogen’ altijd een streepje voor – denk aan het kunnen reserveren als eerste van de beste plaatsen – maar toch worden bepaalde privileges heroverwogen. Om verschillende vormen van financiële steun mogelijk te maken, zal er een getrapt systeem komen waarbij er verschillende lagen zijn ter financiële ondersteuning van KS en NT. Het lidmaatschap van deze zogenaamde ‘Kringen’ variëren in de bijbehorende bijdrage tussen € 500,- met een uitloop naar € 5.000,- per seizoen. In de komende maanden werken we samen verder aan het plan, waarbij wij aan u, de Vrienden, de nieuwe opzet willen presenteren op een een speciale bijeenkomst, nog vóór de Voorjaarsbijeenkomst van eind april. Het bestuur hoopt met deze wijziging haar rol als morele én financiële steun voor de Haagse theaterinstellingen Koninklijke Schouwburg en Nationale Toneel te kunnen waarmaken.

Voor vragen of suggesties kunt u altijd contact opnemen met Roderick Wijsmuller, voorzitter van de Vrienden, via roderick.wijsmuller@ marqit.nl.

Entr’acte | 13

vrienden

Door: Eeke Crabbendam en Marjolein Kalkers

De Vriend

‘Meer bezoekers onder de Vrienden zouden Ambassadeur moeten worden’ Geerte Hage, sinds lang een Vriend en sinds kort Ambassadeur namens de Vrienden:

Wanneer bent u Vriend geworden? Sinds het moment dat je Vriend kon worden, ben ik Vriend geworden van de Koninklijke Schouwburg en het Nationale Toneel. Het zal waarschijnlijk zo’n 15 jaar zijn. Ik ben een trouwe bezoeker die jaarlijks zeker 15 voorstellingen bezoekt.

U bent sinds kort ook ambassadeur van de Vrienden, wat houdt het ambassadeurschap voor u in? ‘Mensen enthousiast maken wat KS en NT allemaal te bieden heeft. Dit deed ik overigens ook al vóór mijn Ambassadeurschap, “hoort, zegt het voort” om het zo eens te zeggen. Ik begrijp er niets van dat er mensen zijn die nog nooit in de Schouwburg zijn geweest, ook al woont men in Den Haag. Het gebouw alleen al is prachtig. En tegenwoordig biedt de Schouwburg meer dan toneel alleen, zoals zang en cabaret en heel soms ballet. We zijn nog maar met 5 ambassadeurs en meer bezoekers onder de Vrienden zouden Ambassadeur moeten worden. De Vrienden weten zich wel een weg te vinden in de KS en het gebouw van het NT, maar, maar we hebben zo veel mogelijk Ambassadeurs nodig om zo veel mogelijk nieuwe Vrienden te kunnen maken.” In deze cultureel zware tijden moeten KS en NT ondersteund worden. Dat lijkt me een taak voor de Vrienden, want wie wil er nu niet in moeilijke tijden op zijn Vrienden kunnen steunen?’ Wat vindt u zo mooi aan toneel? Als ik een boek lees, visualiseer ik zelf het verhaal. Toneel vertelt het verhaal met plaatjes en geeft me de ruimte er zelf iets mee te doen. Ik geniet van mooi geformuleerde teksten en nagenoeg alle acteurs hebben mooie stemmen. Die mooie stemmen voegen

veel aan het verhaal toe. Als je ziet wat een decor toevoegt en wat acteurs met de teksten kunnen doen, wordt het verhaal een andere beleving. Neem bijvoorbeeld de Midzomernachtdroom, dat stuk zou iedereen moeten zien. Een geweldig decor, een spektakel en een prachtige eigentijdse uitvoering door de acteurs. Het is leuk dat het wordt georganiseerd. Zelf durf ik niet rechtstreeks in contact te treden met de acteurs na de voorstelling en ik kan me zó voorstellen dat zij liever willen borrelen met hun eigen vrienden of collega’s. Via Facebook is de drempel voor mij waarschijnlijk lager en zó zou ik acteurs wel willen kunnen volgen. Voor mij is dat een prettiger manier, want iets meer op afstand. Daarbij stel ik mijzelf overigens de vraag: is het mijn plaats commentaar op acteurs te geven? Heeft u een mooie anekdote rondom een toneelvoorstelling? Die heb ik wel, maar die is niet van mij persoonlijk….haha. Maar zelf wacht ik nog altijd op het brandscherm dat nog een keer naar beneden gaat. Dit scherm zou behouden zijn na de verbouwing van de KS, als ik het goed begrepen heb. Op het brandscherm staat een prachtige tekst: “Elke die hier zit, bedenke dit: is onraad daar, dreigt soms gevaar, gauw ’t pand verlaat: gij staat op straat!” Een gevleugelde tekst die ik regelmatig gebruik.

MEITHEATERREIS 2012 WORDT HILARISCH! Het is nog ver weg, maar dit seizoen sluiten wij graag af met een ‘vrolijke’ reis, met hopelijk veel plezier, veel natuur en veel zon. Drie facetten die wij goed kunnen gebruiken in deze zware economische tijden. Let op: dit is de enige aankondiging die er komt van deze reis, omdat er pas in mei een nieuwe Entr’acte verschijnt. De meireis zal plaats vinden op zaterdag 12 mei 2012. 14

Entr’acte

Avondprogramma Mama Tandoori, theatervoorstelling naar de gelijknamige bestseller, in het Crown Theater te Aalsmeer. Mama Tandoori is een hilarisch portret van een onalledaags Indiaas-Hollands gezin. Aan het hoofd troont een Indiase moeder die nooit teveel betaalt, omdat ze zweert bij het motto ‘gratis is goed’; die leeft met een deegroller in de hand, zodat ze altijd krijgt wat zij denkt dat juist is. Als haar zoon als schrijver besluit aan een boek te beginnen waarin hij de familie humorvol maar meedogenloos fileert, is het huis te klein. Regie: Daniël Samkalden, Spel: o.a. Jacqueline Blom

vrienden

Voorjaarsreis 2012 naar unieke tentoonstelling in Gouda Na het daverende succes van de Najaarsreis 2011 willen we de Vrienden opnieuw iets niet onthouden. Met de tentoonstelling ‘Schetsen van Schoonheid’, door Koningin Beatrix geopend op 22 november jl., doet zich een kans voor, waarschijnlijk de laatste, om de zestiende-eeuwse ontwerptekeningen voor de 72 wereldberoemde gebrandschilderde ramen van de SintJanskerk in Gouda te zien. Deze eeuwenoude ‘cartons’ zijn zo kwetsbaar dat ze nauwelijks meer licht verdragen. Begin april 2012 zullen ze voorgoed in een kluis verdwijnen. De voorjaarsreis zal plaats vinden op zaterdag 31 maart 2012.

Avondprogramma Vliegen met één vleugel, theatervoorstelling van Fred Delfgaauw in het Lak Theater te Leiden. Delfgaauw is een befaamd theatermaker. Deze keer gaat hij de diepte in, op zoek naar de grootsheid van de kleine waarheid. Meesterverteller Fred Delfgaauw samen met pianovirtuoos Bert van den Brink. De samenwerking is zowel voor Delfgaauw als Van den Brink een nieuwe ervaring. Zij improviseren er op los waardoor een theatrale versmelting ontstaat van taal en muziek. Samen tillen zij u op één vleugel door een wonderlijke wereld vol schitterende teksten en waarachtige personages. ‘Een onvergetelijk theaterpareltje’, volgens de pers. ‘Als het even kan brengen we de mensen zo in vervoering, dat ze er thuis achterkomen dat ze bij het verlaten van het theater hun jas vergeten zijn’, aldus Delfgaauw.

Middagprogramma ‘Schetsen van Schoonheid’, tentoonstelling te Gouda Het MuseumgoudA presenteert een selectie van de mooiste ontwerptekeningen voor de befaamde ‘Goudse Glazen’, de gebrandschilderde ramen van de naastgelegen Sint-Janskerk, UNESCO-monument uit 1552. De tekeningen van de beroemde glasschilder Dirck Crabeth (ca 1510-1572), zijn de afgelopen zeven jaar gerestaureerd en nu eenmalig, samen met de ramen in de kerk, te bewonderen. De schetsen zijn kunstwerken op zich, die behoren tot de keur van de Nederlandse Renaissance.

GEGEVENS THEATERREIS Datum: zaterdag 31 maart 2012 Vertrek: 14.15 uur vanaf busplatform Centraal Station Den Haag (boven), busmaatschappij Pasteur Thuiskomst: ca. 22.45 uur Kosten: Eur 79,- ( bus, koffie en lekkers, museum entree, diner incl. 2 drankjes en koffie, toegangskaart voorstelling), gaarne z.s.m. overmaken op rekeningnummer 91.01.206 t.n.v. Stichting Vrienden Koninklijke Schouwburg en het Nationale Toneel. Houdt rekening met een langere verwerkingstijd van uw opdracht als u niet internetbankiert! Museumkaart etc: meenemen Keuze vis/vlees/vegetarisch: graag 1 keuze maken en aangeven op betalingsopdracht Let wel: Schrijft u zo spoedig mogelijk in, uw betaling is uw inschrijving. U ontvangt vlak vóór de reis een bewijs van deelname. Voor dringende vragen kunt u contact opnemen met 06 537 587 70 (tussen 18.00 en 19.00 uur)

Middagprogramma

GEGEVENS THEATERREIS

Historische Tuin Aalsmeer ‘Aalsmeer’, een naam die onverbrekelijk verbonden is met bloemen en planten. Maar hoe komt dat eigenlijk? De ‘Historische Tuin’, een oase van rust in de Randstad, voert ons terug in de tijd en laat ons zien hoe vroeger alles in zijn werk ging. We zien een uitgebreide collectie historische, soms jeugdsentiment oproepende bloemen. In het veilinggebouw vindt een ouderwetse veilingsessie plaats met gebruik van de originele ‘Jugendstil’ veilingklok uit 1930. ‘Bij afslag’ kunnen we een bos bloemen of planten kopen. We worden dus zelf actief op de veiling!

Datum: zaterdag 12 mei 2012 Vertrek: 13.45 uur vanaf busplatform Centraal Station Den Haag( boven), busmaatschappij Pasteur Thuiskomst: ca. 22.30 uur Kosten: Eur 83,- ( bus, koffie en lekkers, museum entree, buffet-diner incl. 2 drankjes en koffie, toegangskaart voorstelling). Gaarne z.s.m. overmaken op rekeningnummer 91.01.206 t.n.v. Stichting Vrienden Koninklijke Schouwburg en het Nationale Toneel. Houdt rekening met een langere verwerkingstijd van uw opdracht als u niet internetbankiert! Museumkaart etc: meenemen Let wel: Schrijft u zo spoedig mogelijk in ( vóór 5 april 2012),

Let wel: Schrijft u zo spoedig mogelijk in ( vóór 5 april 2012), uw betaling is uw inschrijving. U ontvangt vlak vóór de reis een bewijs van deelname. Voor dringende vragen kunt u contact opnemen met 06 537 587 70 (tussen 18.00 en 19.00 uur) Entr’acte | 15

te doen

Door: Priscilla Vaas en Daphne Browne

Ontmoet de cast van Jaloezie op woensdag 11 april Drie vrouwen vechten om één man. Zij, zijn echtgenote, zijn minnares en zijn aankomend minnares, wonen in hetzelfde appartementencomplex, slechts van elkaar gescheiden door enkele etages. Verteerd door jaloezie gaan de dames elkaar verbaal te lijf, maar niet in persoonlijke confrontaties. Via e-mail spuwen ze hun woedes en frustraties, nu eens grimmig, dan weer triomfantelijk of wanhopig. Zo ontstaat een wonderlijk soort vriendschap. Met toneelcoryfee Anne-Wil Blankers als echtgenote, Theo d ‘Or winnares Anneke Blok als goedgebekte minnares en de veelbelovende Hannah Hoekstra als minnares in spé. Regie is in handen van Mette Bouhuijs (Liefdesbrieven, De pianist en De gelukkige huisvrouw). Speciaal voor de Vrienden organiseert De Koninklijke Schouwburg een speciale meet & Greet met de cast van Jaloezie op woensdag 11 april. Aanmelden? mail naar kassa@ks.nl o.v.v. Vrienden Meet & Greet Jaloezie. Van: Esther Vilar Regie: Mette Bouhuijs Met: Anne-Wil Blankers, Anneke Blok en Hannah Hoekstra

Waar: Grote Zaal Koninklijke Schouwburg Wanneer: vr 3 & za 4 februari – 20:15

- liedjes van Jules De Corte

Drie cabaretiers kijken naar onze samenleving, onze omgangsvormen en de politieke verhoudingen in ons land. Een voorstelling met humor, ontroerende ontboezemingen en confronterende dialogen en doorspekt met de mooie liedjes van Jules de Corte. Met: Met Dick Cohen, Daphne Groot en Rick Sessink Waar: Grote Zaal Koninklijke Schouwburg Wanneer: ma 13 februari 20:15

Première: zo 5 februari – 14:00, ma 6 februari – 20:15 ook nog te zien in april en mei

Belangrijk beursnieuws van het Nationale Toneel Op woensdag 28 maart organiseert het Nationale Toneel een nieuwe de Club C avond. CLUB C is er voor iedereen vanaf 25 jaar die wil genieten van een complete avond uit. In maart brengt het toneelgezelschap De Prooi, een voorstelling geïnspireerd op de bestseller van Jeroen Smit over de val van de bank. Sophie Kassies, die het boek van Jeroen Smit bewerkte tot een toneelscript, zal een boekje open doen over de wereld vol hebzucht, macht en honger naar meer. Ondertussen kun je genieten van een ‘crisisdiner’: patat en champagne! Uiteraard bezoek je aansluitend de voorstelling De Prooi in de Koninklijke Schouwburg. Let op! Zorg dat je de aandelen voor deze voorstelling goed investeert, voor je het weet is deze portefeuille uitverkocht. Club C avond bij De Prooi - Woensdag 28 maart www.nationaletoneel.nl/clubc

Internationale Opera Producties

Die lustige Witwe Het originele equivalent van hitmusicals als Les Misérables, The Phantom of the Opera en Miss Saigon. Regisseur Marc Krone plaatst

Entr’acte

het verhaal van deze opera in de moderne uitgaansscène waarin de iPhone-generatie verworden is tot een karikatuur van zichzelf.

Van: Franz Lehár Regie: Marc Krone Met: Victor Léon en Leo Stein Waar: Grote Zaal Koninklijke Schouwburg Wanneer: di 21 februari – 20:15 Gratis inleiding om 19.30 uur