Buildinggreen #27

ΔΟΜΗΣΗ - ΕΝΕΡΓΕΙΑ - ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

• Νέο Δημαρχείο Λευκωσίας • Βραβεία Μεσογειακής Αρχιτεκτονικής (ΜΕΑ) • Περιβαλλοντικές δηλώσεις και κατασκευαστικά υλικά • Συμμετοχή και πράσινο γειτονιάς • Οι βασικές αρχές του βιοκλιματικού σχεδιασμού

ΚΡΗΤΗΣ 13, 142 31 Ν. ΙΩΝΙΑ

Κωδ. Εντύπου: 018115

IΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2014 | Τεύχος 27

Υψηλές θερμομονωτικές αποδόσεις Χαμηλό κόστος

. .. ς ή ω ζ υ ο ρ Εφ’ ό Διογκωμένη Πολυστερίνη (EPS) Άριστη θερμομόνωση • Αναπνέον υλικό Διάρκεια εφ’όρου ζωής Πολλαπλή χρηστικότητα • Εύκολη εγκατάσταση Οικονομικό • Εύχρηστο και ευέλικτο υλικό Ανθεκτικό στην υγρασία Ανακυκλώσιμο • Φιλικό στο περιβάλλον

ΜΟΝΩΣΗ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ ΑΒΕΕ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΜΟΝΩΤΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ & ΕΙΔΩΝ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑΣ ΑΠΟ ΔΙΟΓΚΩΜΕΝΗ ΠΟΛΥΣΤΕΡΙΝΗ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ - ΓΡΑΦΕΙΑ 70Ο ΧΛΜ. ΑΘΗΝΩΝ - ΛΑΜΙΑΣ Τ. 22620 89840, 89850-1, F. 22620 89852, email: info@monosisyskevasia.gr www.monosisyskevasia.gr

ΜΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΔΙΟΓΚΩΜΕΝΗΣ ΠΟΛΥΣΤΕΡΙΝΗΣ

Τα προϊόντα είναι πιστοποιημένα κατά CE

INDEX

ΔΟΜΗΣΗ - ΕΝΕΡΓΕΙΑ - ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

News ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ 18. Αναβάθμιση για τα κτίρια της Ευρώπης 27. Η Μόνωση Συσκευασία ΑΒΕΕ στο προσκήνιο των εξελίξεων 33. Schneider Electric: Δυναμικό «παρών» στην ελληνική αγορά ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ 6. Νέο Δημαρχείο Λευκωσίας 30. Αισθητική και ενεργειακή αναβάθμιση πρόσοψης κτιρίου γραφείων 38. Συμμετοχή και πράσινο γειτονιάς ΕCO-NEA 37. Τοπικές δράσεις ενεργειακής αναβάθμισης

Review ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ 14. Βραβεία Μεσογειακής Αρχιτεκτονικής (ΜΕΑ) 20. Πρότυπο Passive House 22. Περιβαλλοντικές Δηλώσεις και Κατασκευαστικά Υλικά 44. Οι βασικές αρχές του βιοκλιματικού σχεδιασμού (μέρος 3)

Τα ενυπόγραφα κείμενα είναι προσφορά των συντακτών τους, των οποίων και τις απόψεις εκφράζουν. Κείμενα και φωτογραφίες δεν επιστρέφονται. Η διεύθυνση των εκδόσεων Shape Communication ΕΠΕ τεχνικές εκδόσεις, διατηρεί το δικαίωμα να τα αναδημοσιεύει σε χρόνο που κρίνει σκόπιμο, εφ’ όσον ανταποκρίνονται στις ανάγκες ενημέρωσης των αναγνωστών μας. H διεύθυνση και οι συνεργάτες καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για την επαλήθευσή τους, δεν φέρουν ευθύνη για την ακρίβεια των τεχνικών και λοιπών χαρακτηριστικών των μηχανημάτων και ειδών που παρουσιάζονται σε κείμενα ή πίνακες της έκδοσης. Οι κ.κ. κατασκευαστές και οι αντιπρόσωποί τους παρακαλούνται για τον έλεγχο και τη διόρθωση τυχόν λαθών για την ορθή ενημέρωση των σχετικών στοιχείων.

BuildingGreen magazine is published quarterly in Greece,

by Shape Communication LTD P.O. Box 53 100 GR - 142 10 ATHENS GREECE No part of this edition may be reprinted without prior written permission of the copyright owners. Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση, ανατύπωση και αναπαραγωγή των περιεχομένων του BuildingGreen (κείμενα, θεματολογία, κ.λπ.) χωρίς να έχει προηγουμένως δοθεί η έγγραφη άδεια του εκδότη. Κάθε παραβίαση της παραπάνω απαγόρευσης διώκεται με βάση το νόμο περί πνευματικών δικαιωμάτων. ΜΕΛΟΣ

IFAI

ISSN 1790-9961

ΦΩΤΙΣΜΟΣ 42. Φωτισμός με LED και ενεργειακή απόδοση

GREEN

ΛΟΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

GREEN

ΔΟΜΗΣΗ - ΕΝΕΡΓΕΙΑ - ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

• Νέο Δημαρχείο Λευκωσίας • Βραβεία Μεσογειακής Αρχιτεκτονικής (ΜΕΑ) • Περιβαλλοντικές δηλώσεις και κατασκευαστικά υλικά • Συμμετοχή και πράσινο γειτονιάς • Οι βασικές αρχές του βιοκλιματικού σχεδιασμού

ΕΚΔΟΤΗΣ Θ. Σηφοστρατουδάκη

nical Seminars

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Γιάννης Γ. Σηφοστρατουδάκης

ή Αναβάθμιση

ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Ιωάννης Τζαμτζής

ΚΉ

ΥΠΕΥΘΥΝOΣ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ Γιάννης Μπαρμπαγεωργόπουλος ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ Σουζάνα Κόκοτζη

Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα και εγγραφείτε ηλεκτρονικά εξασφαλίζοντας δωρεάν την κάρτα εισόδου σας.

CREATIVE ASSOCIATE SHAPE STUDIO

WWW.BUILDINGGREENEXPO.GR

ΑΙΓΙΔΑ: ΚΡΗΤΗΣ 13, 142 31 Ν. ΙΩΝΙΑ

Κωδ. Εντύπου: 018115

IΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2014 | Τεύχος 27

27

EDITORIAL Το πρώτο τρίμηνο του 2014 έφερε αρκετές αλλαγές και σημαντικές εξελίξεις στους τομείς της πράσινης δόμησης και της ενέργειας. Οι Ευρωπαϊκές διαβουλεύσεις συνεχίζουν να μαίνονται, με κύριο ζήτημα τους ενεργειακούς στόχους για το 2020 και, όπως είναι φυσικό, η δόμηση έχει έρθει για τα καλά στο προσκήνιο. Εντυπωσιακές δράσεις έχουν λάβει χώρα σε αρκετές περιοχές της Ευρώπης για την ενεργειακή αναβάθμιση των κτιριακών υποδομών τους, όμως, την ίδια στιγμή η χώρα μας έρχεται αντιμέτωπη για άλλη μια φορά με το φλέγον ζήτημα της αναθεώρησης του ΚΕΝΑΚ, καθώς περαιτέρω καθυστερήσεις μπορούν να έχουν σημαντικό αντίκτυπο. Η Ευρωπαϊκή Οδηγία Αναδιατύπωσης για την Ενεργειακή Απόδοση Κτιρίων 31/2010/ΕΕ θα έπρεπε κανονικά να είχε ήδη μπει σε εφαρμογή, προκειμένου να δημιουργηθεί μία νέα αναθεωρημένη μορφή του ΚΕΝΑΚ. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν έχει συμβεί, γεγονός που οδήγησε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αποστείλει επιστολή στην Ελλάδα και ορισμένες άλλες χώρες υπενθυμίζοντας το «χρέος» αυτό, ώστε να επισπεύσουν τις διαδικασίες και να γνωρίσουν τους κινδύνους που υπάρχουν εφόσον κάτι τέτοιο δε συμβεί. Βέβαια, πλέον έχουν κάνει την εμφάνισή τους και ιδιωτικές πρωτοβουλίες για την προώθηση του ζητήματος, όπως η επιστημονική επιτροπή που συγκροτήθηκε σε εκδήλωση του INZEB με σκοπό την εκπόνηση μελέτης για την εν λόγω αναθεώρηση και την μετέπειτα παράδοσή της στο ΥΠΕΚΑ. Παράλληλα, ένα νέο ευρωπαϊκό πρόγραμμα, το Renovate Europe, έρχεται να μεριμνήσει για τα ήδη υπάρχοντα κτίρια και η συνέντευξη του διευθυντή του, Adrian Joyce, που περιλαμβάνεται στο τεύχος αυτό, είναι άκρως ενδιαφέρουσα. Πέρα από αυτήν, το τεύχος περιλαμβάνει όλες τις τελευταίες εξελίξεις του κλάδου, με εξειδικευμένα άρθρα, αλλά και παρουσιάσεις σημαντικών εταιρειών του χώρου. Και φυσικά, με τον απόηχο των MEA2013 να είναι ακόμη αισθητός, δε θα μπορούσε να λείπει ένα σχόλιο-παρουσίαση από την επιμελήτρια του διαγωνισμού, Αγνή Κουβελά. Ευχόμαστε να αξιοποιήσετε τα εργαλεία και την ενημέρωση που σας παρέχει το περιοδικό Building Green με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και να κάνετε ένα δυναμικό ξεκίνημα στη νέα επιχειρηματική χρονιά, με συνέπεια και αισιοδοξία. Από τον επιμελητή έκδοσης

DTP Αθανασία Βαβαρίνου Γεωργία Αγγελίδου ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Βασίλης Φατούρος ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Σουζάνα Κόκοτζη ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ SHAPE COMMUNICATION ΕΠΕ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ Νίκος Σκονδρέας, Μαρία Μπογιατζίδου, Σουζάνα Κόκοτζη ΝΟΜΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ Β. Μπαλάσης, τηλ.: 210 52 24 217 ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΟ ΤΕΥΧΟΣ: 15€ (συν έξοδα αποστολής) ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ: 50€ ΕΤΗΣΙΑ ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΣΥΝΔΡΟΜΗ: Ελλάδα 30€, Εκτός Ελλάδας 70€ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Κρήτης 13, 142 31 Ν. Ιωνία, Αθήνα Τηλ.: 210 27 23 628, 210 27 18 583 Fax: 210 27 98 487 info@shape.com.gr www.shape.com.gr

MEDI TERRANEAN SUSTAI NABLE ARCHI TECTURE Internat i onaDes l ig n Compet i t i on

Save the date Call for entrieS: april 2015

www.mea-awardS.gr

The MEA2015 is a new international design competition for buildings completed over the last five years in the Mediterranean zone.

This competition is an opportunity to showcase innovative sustainable design projects realized in an area where climate and economic conditions are akin. Its goal is to the enhance exchange of ideas on environmentally conscious design, enriching the ecological sustainability approach. It also aims at highlighting projects that follow the principles of sustainability in architecture mainly through environmentally responsive passive design solutions.

Implementation of natural systems and mild technologies is more welcome than high performance applications, also important but inexpedient to apply in locations devoid of a strong industrial base, as are most of the Mediterranean ones. Mostly welcome are projects that deal with regional sources, enhancing the individual identity of regions and promoting diversity, immediately linked to the spirit of ecology. Original and seminal projects are requested, which improve life standards and have low impact on the environment, both ecological and cultural.

MEA2015 honors the most innovative and creative design solutions in the following categories: civic / urban / residential / healthcare / cultural / leisure / commercial design.

Organized by:

Νέο Δημαρχείο Λευκωσίας Dickon Irwin Μαργαρίτα Κρητιώτη irwinkritioti.architecture αρχιτέκτονες Φλουρέντζος Φλουρέντζου Estia SA - Parc Scientifique EPFL - Lausanne ενεργειακός μηχανικός

Το Νέο Δημαρχείο Λευκωσίας αποτελείται από μια σειρά από οκτώ υφιστάμενα και νέα κτίρια στην καρδιά της παλιάς πόλης. Το πρώτο κτίριο του έργου, το οικονομικό τμήμα, αποπερατώθηκε και είναι σε χρήση από το 2011, ενώ 4 κτίρια είναι υπό ανέγερση.

6 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Η πράσινη αισθητική είναι η ψυχή του κτιρίου και ο αειφόρος σχεδιασμός, το σύγχρονό του πνεύμα. Το νέο δημαρχείο Λευκωσίας δεν είναι απλά ένα κτίριο που έχει να επιδείξει πολλές αρχές πράσινου σχεδιασμού. Είναι το πρώτο έργο στην Κύπρο όπου εφαρμόστηκαν όλες οι αρχές βιοκλιματικού σχεδιασμού που απαιτούνται για να μπορεί να θεωρηθεί το κτίριο παθητικό, δηλαδή, να προσφέρει άριστες συνθήκες άνεσης και ένα υγιές εσωτερικό περιβάλλον, καταναλώνοντας λιγότερο από 30 κιλοβατώρες ηλεκτρισμού για κάθε τετραγωνικό μέτρο, αντί για 150 με 400 που καταναλώνουν τα συμβατικά κτίρια. Ένα παθητικό κτίριο δεν είναι μια συνηθισμένη οικοδομή. Αν το πρώτο κτίριο του νέου δημαρχείου, που έχει ήδη αποπερατωθεί, σχεδιαζόταν με τις αρχές που ξέραμε μέχρι σήμερα, θα χρειαζόταν 700 με 1000 m2 φωτοβολταϊκών για να τροφοδοτηθεί με ενέργεια, ενώ η στέγη του μπορεί να χωρέσει μόνο 150 με 200 m2. Η νέα οικοδομή, που κτίστηκε με βάση τις σύγχρονες κατασκευαστικές αρχές, χρειάζεται μόνο 100 m2 για να καλύψει τις ενεργειακές της ανάγκες αποκλειστικά από φωτοβολταϊκά. Το βιοκλιματικό κέλυφος του κτιρίου δεν είναι μόνο μια αισθητική σύνθεση που προσπαθεί να ενταχθεί στο περιβάλλον της παλιάς πόλης, αλλά ισοδυναμεί με 600-900 m2 φωτοβολταϊκών που δεν χρειάζεται να εγκατασταθούν. Οι ειδικοί ονόμασαν αυτόν τον τύπο κτιρίου παθητικό διότι δεν κινείται κανένας μηχανισμός για να παραχθεί η απαραίτητη ενέργεια, το ίδιο το κτίριο μπορεί να την αντλήσει από τα φυσικά στοιχεία που το περιβάλλουν στο κέντρο της Λευκωσίας. Σχεδόν όλη τη ζέστη για τη θέρμανση τον χειμώνα την προσφέρει ο ήλιος. Το κέλυφος είναι θερμομονωμένο με 10 εκατοστά πετροβάμβακα (U value < 0.35 W/m2K) και κουφώματα ψηλών προδιαγραφών (U value < 1.2 W/m2K), προκειμένου να μην χάνεται η ενέργεια. Επιπλέον, το ένα τρίτο της ψύξης για το καλοκαίρι το προσφέρει το κλίμα της Λευκωσίας με τη δροσιά του νυχτερινού αερισμού, ενώ το 80% του φωτισμού βασίζεται στο φυσικό φως. Παράλληλα, η τροφοδοσία του κτιρίου με καθαρό αέρα γίνεται απολύτως φυσικά, χάρη στη θερμοδυναμική κίνηση του εξωτερικού αέρα. Το κτίριο σεβεται τις αρχές της αειφόρας ανάπτυξης στο σύνολο τους: οικολογική υπευθυνότητα - κοινωνική ζωτικότητα - οικονομική βιωσιμότητα. Η κοινωνική διάσταση του κτιρίου ξεκινά από το σεβασμό της πολιτιστικής αξίας της πόλης μέσα στην οποία εντάσσεται. Δεν κτίζεται ένα τεράστιο μέγαρο που θέλει να επιδείξει την ισχύ των δημοτικών αρχών προς τους δημότες, αλλά μια σειρά από μικρές οικοδομές που συνθέτουν μια μικρή οικογειτονιά, η οποία συνάδει με την κλίμακα της παλιάς πόλης. Ο περιβάλλων χώρος είναι ανοικτός για το κοινό και οι εσωτερικές αυλές δημιουργούν ζωντανά σημεία συνάντησης μεταξύ των ανθρώπων, χώρους για εκδηλώσεις, για περιδιάβαση και ξεκούραση. Για τη χωροθέτηση του Νέου Δημαρχείου Λευκωσίας επιλέχθηκε η υποβαθμισμένη καρδιά της ιστορικής πόλης, που παραμένει μοιρασμένη απο το 1964. Στόχος είναι, να επανέλθει η ζωή και να αναζωογόνηθεί το

1

7

2

4

8 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

3

Εικ. 2 Η αξιοποίηση της στέγης σαν εξωτερικό πολλαπλής χρήσης χώρο μπορεί να εξοικονομήσει τόσο ενσωματωμένη ενέργεια όσο και ενέργεια για τον κλιματισμό Εικ. 3 Ο καλυμένος, ημιηπαίθριος χώρος εισόδου και κυκλοφορίας. Η παρουσία φυσικών υλικών δίνει το χρώμα και την υφή. Κάθε επιπλέον επίστρωση στα υλικά επιβαρύνει το περιβαλλοντικό αποτύπωμα του κτιρίου. Εικ. 4 Τομή του κτιριακού συμπλέγματος σε σχέση με τα αρχαιολογικά ευρήματα. Τα αρχαιολογικά ευρήματα επιβάλλουν διαφορετική δομική λογική για το κάθε κτίριο του συμπλέγματος.

κέντρο της πρωτεύουσας. Η «ατυχία» να πέσει το κτίριο πάνω σε αρχαιολογικά ευρήματα, παρόλο που καθυστέρησε το έργο για χρόνια, μετατράπηκε σε σημαντική ευκαιρία που δείχνει ότι είναι δυνατόν να αναδυθεί μια σύγχρονη γειτονιά πάνω και δίπλα από τα αρχαία, χωρίς να πειραχτεί ούτε μια πέτρα με αρχαιολογική αξία. Αυτό εξάλλου είναι που καθιστά την πόλη μοναδική και προσθέτει αξία και ψυχή στο κτίριο και τη γειτονιά. Το κτίριο είναι ένα εργαλείο του Δήμου για να μπορέσει να προσφέρει σύγχρονη και αποτελεσματική εξυπηρέτηση προς τους δημότες. Αποτελεί τον χώρο εργασίας για εκατοντάδες ανθρώπους, γι’αυτό και πριν προχωρήσει ο σχεδιασμός, δόθηκε ένα ερωτηματολόγιο σε όλους τους εργαζομένους του δήμου που είχε ως αποτέλεσμα να ενταχθούν οι προτιμήσεις τους στις προδιαγραφές των τεχνικών λύσεων. Από το ερωτηματολόγιο αυτό έγινε εμφανές

ότι πάνω από 70% των εργαζομένων προτιμά την φυσική άνεση παρά τον πλήρη κλιματισμό, τα φωτεινά γραφεία, την ησυχία και τη δυνατότητα συγκέντρωσης στη δουλειά, καθώς και χώρους για να μπορεί να απολαύσει έναν καφέ ή ένα γεύμα. Στο νέο κτίριο πληρούνται φυσικά όλες οι προδιαγραφές για τα άτομα με αναπηρία, καθώς ένα πράσινο κτίριο έχει πρώτο ρόλο να εξυπηρετεί τους ανθρώπους. Ένα σημαντικό στοιχείο είναι ότι τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν είναι φιλικά όχι μόνο προς το περιβάλλον, αλλά και προς τον άνθρωπο, καθώς στο κτίριο δεν υπάρχουν κόλλες, συνθετικά υλικά, μοκέτες, συνθετικές μπογιές και βερνίκια ή άλλα βλαβερά χημικά. Η αισθητική βασίζεται κυρίως στη φυσική υφή των υλικών. Η σύνθεση της κατασκευής αυτής πραγματοποιήθηκε με διάφορα υλικά, ανάμεσα στα οποία το μπετόν για το φέροντα οργανισμό, ο πετροβάμβακας για τη θερμομόνωση, το ξύλο και οι γυψοσανίδες για τα κουφώματα και τους εσωτερικούς τοίχους, το γυαλί και ελάχιστο μέταλο, ενώ για το κέλυφος έχει επιλεγεί το κεραμικό χάρη στην ιστορική του σημασία, καθώς είναι το υλικό που βρέθηκε σε όλες σχεδόν τις στρώσεις αρχαίας πόλης που ανάδειξαν οι ανασκαφές, και η ανθεκτικότητα σε συνδυασμό με τη μεγάλη διάρκεια ζωής του μειώνουν την ποσότητα γκρίζας ενέργειας που θα καταναλωθεί στο σύνολο της ζωής του κτιρίου. Όσο για τα χρώματα, για τους εσωτερικούς τοίχους τα «εισηγήθηκαν» κομμάτια κεραμικών που βρέθηκαν στον αρχαιολογικό χώρο, ενώ το χρώμα του εξωτερικού κελύφους προήλθε από την αρχή της φυσικής που λέει ότι μια λευκή επιφάνεια δεν υπερθερμαίνεται από την ηλιακή ακτινοβολία. Η θερμική μάζα του κτιρίου είναι εμφανής. Τα ταβάνια είναι κατασκευασμένα από σοβατισμένο μπετόν και τα πατώματα από ένα εμφανές κονίαμα ανυδρίτη (CaSO4) χωρίς υπερυψωμένα δάπεδα και ψευδοροφές που καλύπτουν τη θερμική μάζα. Η κάθε όψη έχει τη βιοκλιματική της λογική, που ελέγχθηκε με προσομοίωση της δυναμικής θερμικής συμπεριφοράς του χώρου. Δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην αποφυγή ανοιγμάτων σε ανατολή και δύση όπου είναι δύσκολη η ηλιακή προφύλαξη. Στο νότο, το βάθος της όψης είναι αρκετό για να προσφέρει πλήρη σκίαση, ενώ στο βορρά (15° βορειοανατολικά) χρειάστηκαν μόνιμα πλευρικά σκίαστρα για να αποφευχθούν οι «συνέπειες» δύο ωρών πρωινού ήλιου κατά τον Ιούνιο και τον Ιούλιο. Το κόστος οικοδομής του έργου είναι μέσα στα πλαίσια του τυπικού κόστους γραφειακών κτιρίων, όμως τα έξοδα συντήρησης και λειτουργίας θα είναι κατά πολύ χαμηλότερα. Ένα παθητικό κτίριο είναι τεχνικά λιτό και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να

9

Εικ. 5 Χρήση απλών υλικών, χωρίς επιστρώσεις, βαφές, σιλικόνες. Οι γυάλινες έγχρωμες πόρτες δίνουν ξεχωριστή ταυτότητα σε κάθε γραφειακό χώρο και συγχρόνως φωτίζουν τον εσωτερικό διάδρομο. Εικ. 6 Οι εξωτερικοί χώροι μεταλλάσσονται σε δημόσιους, ημιδημόσιους, ιδιωτικούς. Εδώ το πέρασμα διαμέσου των ισογείων χώρων του κτιρίου, με την πόρτα στο βάθος κλειστή λειτουργεί απλά σαν εσωτερικό καλυμμένο χωλ. Σε περιόδους μεγάλης κοσμοσυρροής, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν επιπλέον χώρος αναμονής. Με την πόρτα ανοικτή, λειτουργεί σαν πέρασμα που ενώνει δύο παράλληλους δρόμους στην παλιά πόλη.

5

10 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

χρειάζεται πολύ λιγότερη συντήρηση, με σημαντικό ατού τον φυσικό αερισμό που δεν έχει κόστη λειτουργίας και συντήρησης. Αξίζει να σημειωθεί το γεγονός ότι αν το κτίριο ήταν συμβατικό, θα κόστιζε στον Δήμο γύρω στις 24.000€ το χρόνο σε ενέργεια για τη θέρμανση και τον κλιματισμό, σε αντίθεση με το νέο παθητικό κτίριο, το οποίο κοστίζει μόλις 3.600€. Ρωτήθηκαν οι αρχιτέκτονες πως μπορεί ένα πράσινο κτίριο που είναι συμβολικό και πρωτοποριακό να μην έχει ούτε ένα τετραγωνικό μέτρο φωτοβολταϊκών. Στο κτίριο της δεύτερης φάσης θα υπάρχουν, όμως στο πρώτο κτίριο είναι αλήθεια ότι δεν θα συμβαίνει κάτι τέτοιο. Όπως εξηγήσαμε, η όψη του κτιρίου μπορεί να μην φαίνεται σαν ηλιακός συλλέκτης, όμως στην πράξη συλλέγει θερμότητα, ψύξη και φωτισμό ισοδύναμο με εκατοντάδες τετραγωνικά μέτρα φωτοβολταϊκά. Θα μπορούσε να καλυφθεί και η ταράτσα του κτιρίου με ηλιακούς συλλέκτες και να γίνει κτίριο μηδενικής κατανάλωσης. Βρέθηκε ακόμη πιο οικολογική χρήση: 9 μήνες από τους 12 ο άνθρωπος στην Κύπρο μπορεί να ζήσει έξω υπό σκιά. Δημιουργήθηκε λοιπόν μια πράσινη και σκιασμένη ταράτσα, που εκτός του ότι αλλάζει το μικρόκλιμα του κτιρίου και της περιοχής το καλοκαίρι και πρασινίζει τον δημόσιο χώρο και την πόλη, προσφέρει ευχάριστο υπαίθριο εξωτερικό χώρο άριστης ποιότητας για τα διαλείμματα του προσωπικού και για την οργάνωση πρόχειρων συσκέψεων. Η πολλαπλή εκμετάλλευση του εξωτερικού χώρου, είναι οικονομία χρημάτων, όσο και γκρίζας ενέργειας, λόγω της μη οικοδόμησης πολλών κλειστών χώρων. Επομένως, η ενεργειακή οικονομία της πράσινης ταράτσας του κτιρίου είναι κατά πολύ μεγαλύτερη από τις 25.000 κιλοβατώρες το χρόνο που θα μπορούσε να παράξει μια εγκατάσταση φωτοβολταϊκών. Εξωτερικοί σκεπαστοί χώροι χωρίς ψύξη, θέρμανση και τεχνητό φωτισμό τη μέρα είναι επίσης τα κλιμακοστάσια και ορισμένοι χώροι αναμονής του κοινού. Αυτοί οι χώροι, είναι το το 30% της συνολικής χρήσιμης επιφάνειας του κτιρίου. Ο περιορισμός της έννοιας του πράσινου κτιρίου στους φωτοβολταϊκούς ηλιακούς συλλέκτες και στις ανανεώσιμες πηγές ενεργείας είναι πολύ απλοϊκή προσέγγιση και μπορεί μάλιστα να οδηγήσει σε λανθασμένες επιλογές που είναι εναντίον της ουσιαστικής προστασίας του περιβάλλοντος. Βασικοί «όροι» για ένα παθητικό κτίριο είναι πρώτα η μείωση των ενεργειακών αναγκών, μετά η παθητική συλλογή της διαθέσιμης ενέργειας από το άμεσο περιβάλλον του κτιρίου και τέλος η χρήση μηχανικών συστημάτων για να συμπληρώνουν ό,τι δεν είναι δυνατόν να εξοικονομηθεί.

6

11

7

Εικ. 7 Η βόρεια όψη με 15° απόκλιση ανατολικά χρειάστηκε επιπλέον σκίαση που απωθεί 3 ώρες πρωινό ήλιο το καλοκαίρι. Για να λειτουργήσει ένα παθητικό κτίριο χρειάζεται πλήρης σκίαση. Εικ. 8 Η ένταξη του κτιρίου στον δημόσιο χώρο και στην παλιά πόλη. Εικ. 9 Tομή της αίθουσας πολλαπλής χρήσης (υπό ανέγερση) στο κέντρο της γειτονιάς.

12 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

9

Σχόλιο του αρχιτέκτονα

8

Το συγκεκριμένο κτίριο δεν έχει μηχανοστάσιο. Χάρη στην τεχνική του λιτότητα, για μηχανολογικές εγκαταστάσεις έχει μόνο 4 κλιματιστικά από 4.5 kW ηλεκτρικής ενέργειας το καθένα, ένα ηλιακό θερμοσίφωνα, ένα ντεπόζιτο νερού και μία καμινάδα φυσικού αερισμού.

Λίστα από 15 μέτρα που λήφθηκαν στον πράσινο σχεδιασμό του νέου δημαρχείου • 10 εκατοστά θερμομονωτικός πετροβάμβακας στη στέγη και τις όψεις • Σωστή γεωμετρία και διάταξη των ανοιγμάτων • Σωστή παθητική σκίαση των υαλοπινάκων • Επιλογή υαλοπινάκων με αργό και χαμηλό συντελεστή εκπομπής • Νυχτερινός αερισμός το καλοκαίρι • Φυσικός αερισμός σχεδιασμένος να ανταποκρίνεται επαρκώς σε όλες τις εποχές • Εγκατάσταση ανεμιστήρων οροφής • Εγκατάσταση κλιματιστικών VRV υψηλής απόδοσης (COP 4.5-5.5) • Επιλογή φωτεινών χρωμάτων σε τοίχους και ταβάνι για αποδοτικό φυσικό φωτισμό • Μεγιστοποίηση της διαπερατότητας φωτός των υαλοπινάκων • Μείωση των θερμικών γεφυρών • Εξαίρεση των κλιμακοστασίων και των κοινόχρηστων χώρων από το κλειστό κέλυφος • Χρήση φωτιστικών ψηλής απόδοσης • Χρήση αυτόματου ηλεκτρικού διακόπτη και αυτόματης διαχείρισης του φωτισμού.

• Χρήση υλικών φιλικών προς το περιβάλλον με χαμηλή ενσωματωμένη ενέργεια.

Ο σχεδιασμός του κτιρίου βασίστηκε σε τρεις στόχους: 1. Να ενταχθεί στον ιστορικό ιστό και τον παραδοσιακό χαρακτήρα της εντός των τειχών πόλης μέσω μίας κατά τα άλλα σύγχρονης αρχιτεκτονικής, με σεβασμό της πολιτιστικής αξίας της πόλης μέσα στην οποία εντάσσεται 2. Να ανατρέψει τον συνηθισμένο τύπο δημοσίων κτιρίων και να επιχειρήσει να δημιουργήσει ένα πρωτοποριακό τύπο δημοσίου κτιρίου ανοικτό και φιλικό τόσο προς τους δημότες όσο και προς τους εργαζόμενους σε αυτό.

3. Να έχει υψηλή ενεργειακή απόδοση σύμφωνα με τα αυστηρά πρότυπα του Ελβετικού Minergie Label ως το πρώτο τέτοιο κτίριο στην ευρύτερη περιοχή. Το έργο χωροθετείται στην εντός των τειχών πόλη σε μία περιοχή με ιστορική σημασία, καθώς έχει κατοικηθεί από την εποχή του χαλκού, και επιχειρεί μια σύγχρονη αρχιτεκτονική η οποία σχετίζεται με την παραδοσιακή όσον αφορά στη χρήση ημιυπαίθριων χώρων σε σχέση με εσωτερικούς χώρους, τη δημιουργία μιας άμεσης σύνδεσης του μέσα με το έξω, τη γνησιότητα των υλικών, και να ενισχύσει τον αστικό ιστό προσθέτοντας ακόμη μια χωρική σύνδεση. Η ένταξη του κτιρίου στον ιστορικό ιστό και η παραδοσιακή αρχιτεκτονική είναι αλληλένδετα με την κοινωνική διάσταση του κτιρίου. Ο δημόσιος χώρος εισέρχεται στο κτίριο τόσο οριζόντια στο επίπεδο του δρόμου όσο και κατακόρυφα διαμέσου του κτιρίου μέχρι και την οροφή. Η αρχιτεκτονική του είναι επίκαιρη, αλλά συγχρόνως εναρμονίζεται με την αρχιτεκτονική των γειτονικών παραδοσιακών οικοδομών με ένα λιτό τρόπο, μέσω της κλίμακας, της διαστασιολόγησης και διάταξης των ανοιγμάτων και της επιλογής υλικών όπως κεραμικών επενδύσεων και ξύλου. Όταν η ανέγερση του έργου σταμάτησε μόλις λίγες εβδομάδες μετά την έναρξη το 2002 λόγω ανεύρεσης αρχαιοτήτων για πολλούς δεν ήταν έκπληξη. Ακολούθησε μία περίοδος 6 χρόνων κατά την διάρκεια των οποίων το τμήμα αρχαιοτήτων εκτέλεσε ανασκαφές σε σχεδόν όλο το τεμάχιο. Οι έρευνες δεν ανέδειξαν ένα σημαντικό οικοδόμημα, αλλά αριθμό ερείπιων διαφόρων εποχών, τα οποία αποφασίστηκε μετά από μακρές συζητήσεις να διατηρηθούν και να συνυπάρξουν με το νέο Δημαρχείο. Διερευνήθηκαν διάφορες αρχιτεκτονικές λύσεις οι οποίες συμπεριλάμβαναν στατικές προτάσεις που δεν επηρέαζαν τα ευρήματα και συγχρόνως διατηρούσαν τη συμπλήρωση του αστικού ιστού ως την αρχική αρχιτεκτονική σύλληψη και η τελική πρόταση αποτελείται από ένα αριθμό νέων και υφιστάμενων κτιρίων, τα οποία συσχετίζονται με ένα περιμετρικό πεζόδρομο γύρω από τις αρχαιότητες. Η χρήση γεφυρών στο επίπεδο του πρώτου ορόφου προσφέρει συνοχή και λειτουργικότητα στο κτιριολογικό πρόγραμμα, ενώ την ίδια στιγμή η διαμπερότητα μεταξύ των κτιρίων προσφέρει συνδέσεις και ελεύθερη διακίνηση σε άμεση σχέση με τον αστικό ιστό. Ο επισκέπτης μπορεί να διακινηθεί δια μέσου του χώρου του Δημαρχείου χωρίς να εισέλθει στους εσωτερικούς χώρους και μεταξύ των κτιρίων δημιουργούνται ανοικτοί δημόσιοι χώροι που θα μπορούν να φιλοξενήσουν εκδηλώσεις.

13

Βραβεία Μεσογειακής Αρχιτεκτονικής (ΜΕΑ)

Aγνή Κουβελά Aρχιτέκτων Επιμελήτρια Διαγωνισμού

«Η ιστορία δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια διαρκής αναζήτηση των περασμένων χρόνων στο όνομα προβλημάτων και περιεργειών - ή ακόμη και ανησυχιών και αγωνιών - του παρόντος καιρού που μας περιβάλλει και μας πολιορκεί. Η Μεσόγειος αποδεικνύει τα παραπάνω περισσότερο από κάθε άλλο ανθρώπινο περιβάλλον: αφηγείται αδιάκοπα την ίδια της την ιστορία, αναγεννιέται συνέχεια από τον ίδιο της τον εαυτό. Από ευχαρίστηση ίσως, αλλά και από ανάγκη εξίσου. Το ότι κάποτε υπήρξε, είναι η προϋπόθεση για να υπάρχει.» (F. Braudel, «Η Μεσόγειος»). Προφίλ Τα Βραβεία Μεσογειακής Αρχιτεκτονικής (ΜΕΑ) είναι ένας νέος Διεθνής Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός, ο οποίος αφορά σε κτίρια που ολοκληρώθηκαν κατά τη διάρκεια των τελευταίων πέντε ετών στη ζώνη της Μεσογείου. Ο Διαγωνισμός αποτελεί πεδίο ανάδειξης σύγχρονων δημιουργικών σχεδιαστικών προτάσεων υλοποιημένων στη Μεσογειακή λεκάνη, όπου επικρατούν παρόμοιες κλιματολογικές και οικονομικές συνθήκες. Στόχος είναι η προβολή έργων που ακολουθούν τις αρχές της βιωσιμότητας στην αρχιτεκτονική, κυρίως μέσω προτάσεων παθητικού περιβαλλοντικού σχεδιασμού. Η εφαρμογή συστημάτων φιλικών προς το περιβάλλον και ήπιων τεχνολογιών είναι πολύ πιο αποδεκτή από εφαρμογές υψηλής απόδοσης, που είναι εξίσου σημαντικές αλλά η υλοποίησή τους κρίνεται ασύμφορη σε χώρες που δε διαθέτουν κατάλληλη βιομηχανική βάση, όπως οι περισσότερες από αυτές της Μεσογείου. Ευπρόσδεκτα είναι έργα που αντλούν από τους τοπικούς πόρους, αναδεικνύοντας την ιδιαίτερη τοπική ταυτότητα και ενισχύουν την ποικιλομορφία, άμεσα συνδεδεμένη με το πνεύμα της οικολογίας. Κύριο μέλημα του Διαγωνισμού είναι η προβολή πρωτότυπων και δημιουργικών λύσεων, που βελτιώνουν τις συνθήκες διαβίωσης με το μικρότερο δυνατό αντίκτυπο στο περιβάλλον, τόσο το οικολογικό όσο και το πολιτισμικό. Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται η ανταλλαγή ιδεών για την περιβαλλοντική συνείδηση στο σχεδιασμό, ενώ εμπλουτίζεται η οικολογική προσέγγιση βιωσιμότητας. Ο διαγωνισμός καλύπτει όλα τα κτίρια που έχουν κατασκευαστεί στη μεσογειακή ζώνη και εμπίπτουν στις ακόλουθες κατηγορίες: Αστικός σχεδιασμός, Πολεοδομικός σχεδιασμός, Κατοικία, Υγεία, Πολιτισμός, Αναψυχή, Εμπορικές χρήσεις.

Γιατί Μεσογειακότητα; Τι κοινό έχουν οι χώρες της Μεσογείου μεταξύ τους; Ποια είναι τα ενοποιητικά τους στοιχεία μέσα στη διαφορετικότητά τους;

14 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Εικ. 1,2,3 UPI Kid University in Gandía Parque Ausνas March, Gandía. Valencia Álvaro Oliver, Álvaro Rábano, Lucía Guadalajara, Αngel Camacho, Laura Pacheco

1

-0,15m

- 1,00m

07 06

08

-0,15m

05 16

15 3,

09

D3

00

01 ENTRANCE

01 ENTRANCE

02 CAFETERIA

02 CAFETERIA 04

03 OFFICE

03 OFFICE

10 11

04 BABY ROOM

-0,85m

04 BABY ROOM

05 READING ROOM

05 READING ROOM 14

06 COMPUTER ROOM

06 COMPUTER ROOM

07 PHOTOGRAPHY

07 PHOTOGRAPHY

08 PAINTING AND DRAWING

08 PAINTING AND DR

03

09 DRESSING ROOM 10 DANCING

09 DRESSING ROOM

-1,20m

12

10 DANCING

11 THEATRE

11 THEATRE

12 MUSIC ROOM

12 MUSIC ROOM

13 REST ROOM

13 REST ROOM

02

14 OPEN AIR THEATRE

2

Για να χαρακτηρίσουν τη Μεσόγειο οι Horden και Purcell (The Corrupting Sea) χρησιμοποιούν ένα συνδυασμό τριών στοιχείων: την έντονη διάσπαση και ποικιλία των τοπίων της («μικρο-περιοχές»), την αστάθεια και το απρόβλεπτο του κλίματός της, που απαιτεί στρατηγικές για την αντιμετώπιση μόνιμου κινδύνου, και την αξιοσημείωτη παράδοση αλληλεξάρτησης και επικοινωνίας που έγινε δυνατή όχι μόνο από τη θάλασσα, αλλά και από τη διαμόρφωση των τοπίων της. Σε πρόσφατο άρθρο του με τίτλο «Τι συνέβη στη Μεσόγειο του Braudel μετά τον Braudel?» ο ιστορικός Αντώνης Λιάκος αναφέρει: «η Μπροντελιανή Μεσόγειος και η ευρεία αποδοχή της έγινε ένα πολιτισμικό γεγονός. Προίκισε αυτή τη θάλασσα με ένα αναγνωρίσιμο πολιτισμικό τόπο, όπου ο γεωγραφικός όρος συνδέθηκε με την αίσθηση της χρονικότητας». Παρομοιάζει τη Μεσόγειο με ένα εργαστήριο όπου «κατασκευάζεται» η ιστορία σε σύνδεση με την τοπικότητα. Ένα εργα-

15 SAND PIT 16 SWIMMING BASIN

στήριο από τα αρχαιότερα και πιο επιμελή. «Σήμερα», συνεχίζει ο Λιάκος, «ο τουρισμός έχει δημιουργήσει μια νέα πραγματικότητα, μια τρομερή δυναμική, που έχει μεταμορφώσει τη Μεσόγειο και έχει βάλει τέλος στην «ακινησία» που της αποδίδεται. Η σύγχρονη λατρεία του σώματος έχει ασφαλώς συμβάλει στο μετασχηματισμό του χώρου και του χρόνου, προσθέτοντας μια νέα κοινή ταυτότητα.» Βλέπουμε, λοιπόν, ότι η έννοια της Μεσογειακότητας συνδέθηκε με μια άλλη έννοια που έγινε αντικείμενο θεωρητικών αναζητήσεων στη βιβλιογραφία - την τοπικότητα. Το θέμα της Μεσογειακότητας στη μοντέρνα αρχιτεκτονική και το θεμιτό του δανεισμού μορφών για το σχεδιασμό συγκροτημάτων όπως το Weissenhof, προκάλεσαν θυελλώδεις συζητήσεις. Για το Le Corbusier, το ταξίδι της Ανατολής συνέβαλε περισσότερο από όλα τα ταξίδια του στο ξεκαθάρισμα των ιδεών για την πορεία της αρχιτεκτονικής του (1911), διαπιστώνει ο

14 OPEN AIR THEATRE

13 01 -0,15m

-0,30m

-0,85m

3

καθ. Τουρνικιώτης. Οι σύνεδροι του CIAM το 1933, βρήκαν πολλές αναλογίες στις αρχές του μοντέρνου κινήματος με τη λαϊκή αρχιτεκτονική των Κυκλάδων. Σήμερα, η κοινή παραδοσιακή μας κληρονομιά, ή ότι έχει απομείνει από αυτή, έχει ακόμη να μας διδάξει πολλά, ιδιαίτερα με την αξιοθαύμαστη προσαρμογή των ανώνυμων κτισμάτων στο φυσικό περιβάλλον και το κλίμα.

Επιπλέον Στόχοι Εκτός από τη δηλωμένη έμφαση στη βιώσιμη αρχιτεκτονική, ο διαγωνισμός επιδιώκει να σαλπάρει μακριά από τα κυρίαρχα ρεύματα της εποχής μας, ώστε να τραβήξει την προσοχή προς τη δυναμική της περιφέρειας – μακριά από το άνισο κυνήγι ένταξης σε ένα παγκόσμιο αφήγημα, προς την αργή, ήπια διαδικασία αλληλεπίδρασης με το φυσικό οικοσύστημα, η οποία ταυτόχρονα επιδιώκει την καινοτομία, το μετασχηματισμό, την τοπικότητα.

15

GROUND FLOOR 0

5

15 SAND PIT 10

16 SWIMMING BASIN

UPI Kid Un

Βλέπουμε το διαγωνισμό ως μια αντίρροπη κίνηση προς το κυνήγι του μεγάλου, του πομπώδους, του ατοπικού. Είναι ενδιαφέρον ότι ο Rem Koolhaas, επιμελητής της Biennale αρχιτεκτονικής 2014 με τίτλο Fundamentals (τα θεμελιώδη) προτείνει μια αναδρομή στα τελευταία 100 χρόνια, που θα οδηγήσει σε μια νέα κατανόηση του πλούτου του θεμελιώδους ρεπερτορίου της αρχιτεκτονικής, που έχει εξαντληθεί σήμερα. «Το 1914», γράφει, «είχε νόημα να μιλάμε για κινέζικη, για ελβετική ή για ινδική αρχιτεκτονική. Εκατό χρόνια αργότερα με πολέμους, με εθνικά και διεθνή αρχιτεκτονικά κινήματα, τεχνολογική ανάπτυξη κλπ, οι αρχιτεκτονικές που κάποτε ήταν συγκεκριμένες και τοπικές έγιναν εναλλάξιμες και παγκόσμιες. Η εθνική ταυτότητα φάνηκε σαν να θυσιάστηκε στο μοντέρνο.»

Η βιωσιμότητα περιορίζει τη δημιουργικότητα; Κάτι τέτοιο υποστηρίζεται από μερικούς, ωστόσο, η πραγματικότητα τούς διαψεύδει. Τα τελευταία χρόνια σημειώθηκε μια ενθαρρυντική αύξηση του αριθμού των βιοκλιματικών κτιρίων. Ορισμένα από τα πιο επιτυχή σε παγκόσμια κλίμακα έχουν βασιστεί σε περιβαλλοντικές αρχές, γεγονός που δείχνει ότι η βιωσιμότητα δεν εμποδίζει την αισθητική, τη φαντασία ή την πρωτοτυπία ενώ δίνει ώθηση στους αρχιτέκτονες για χρήση των ελάχιστων πόρων. Η εφαρμογή οικολογικής στρατηγικής δρα ως γεννήτρια και πηγή έμπνευσης της καλής αρχιτεκτονικής.

4

Θα σταθώ σε δυο-τρία από τα βραβευμένα έργα για να ενισχύσω τον ισχυρισμό αυτό: • Στο νηπιαγωγείο της Gandía, οι τοίχοι και η στέγη έχουν επενδυθεί με λευκά γραμμικά κεραμικά στοιχεία, υλικό που χαρακτηρίζει την τοπική παραδοσιακή αρχιτεκτονική, είναι κατάλληλο για το ήπιο κλίμα της περιοχής, δεν απαιτεί συντήρηση και φέρει φυσιολογικά την πατίνα του χρόνου.

5 Εικ. 4,5,6 26 Βioclimatic Social Houses Calle Hermanas de la Caridad Umbrete, Seville, Spain Gabriel Verd Gallego in colaboration with Simone Solinas

6

16 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

• Στην κοινωνική κατοικία στο Umbrete, ευρηματική είναι χρήση της τυπικής κατοικίας της Ανδαλουσίας ως μονάδας που πολλαπλασιάζεται για να σχηματίσει ένα συγκρότημα κατοικιών. Η διαδοχή κενών και πλήρων δημιουργεί εσωτερικές αυλές που εξασφαλίζουν νότιο προσανατολισμό και διαμπερή αερισμό στους κύριους χώρους. Γίνεται, επίσης, χρήση τοπικών υλικών, γνωστών στους ντόπιους κτίστες και παθητικών συστημάτων μόνο, λόγω του ιδιαίτερα χαμηλού κόστους κατασκευής.

• Η ανακαίνιση του παλιού Σταθμού Benalϊa και εισαγωγή της Casa Mediterraneo, ενός ιδρύματος αφιερωμένου στην ανάδειξη της κοινής ταυτότητας των οικισμών της Μεσογείου, συνιστά ευρηματικό παράδειγμα χειρισμού της παράδοσης. Το παλιό υπόστεγο του σταθμού, απαλλαγμένο από στείρους περιορισμούς κανονιστικών διατάξεων, χρωματίζεται μπλε. Το πολιτιστικό αγαθό διατηρείται, ενώ αποφεύγονται νοσταλγικοί συμβιβασμοί. Σαράντα ένα (41) σχέδια κατατέθηκαν συνολικά στο Διαγωνισμό. Τα είκοσι εννέα (29) έργα που προκρίθηκαν, καταδεικνύουν καλή εκτίμηση των στόχων του διαγωνισμού. Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι, παρά την ποικιλία προέλευσης και αντιμετώπισης, οι δεκατρείς (13) βραβευμένες προτάσεις είναι πολύ περισσότερο από ενεργειακά αποδοτικές. Οι μεμονωμένοι αρχιτέκτονες και οι ομάδες που συμμετείχαν προέρχονται από την Ελλάδα, την Ισπανία, την Ιταλία, την Πορτογαλία, τη Γαλλία, την Τουρκία και τη Σλοβενία. Ο πρώτος κύκλος των βραβείων (ΜΕΑ2013) έχει πλέον ολοκληρωθεί. Είναι νωρίς ακόμη για να εξάγουμε συμπεράσματα του τύπου πόσο διαδεδομένη είναι η βιοκλιματική αρχιτεκτονική σε κάθε χώρα, σε ποιό βαθμό συμμετέχει ο δημόσιος τομέας, ή ποιές στρατηγικές ακολουθούνται. Ο χρόνος θα το δείξει, καθώς θα προστίθενται νέες συμμετοχές με κάθε νέα προκήρυξη. Μια από τις πιο σημαντικές πλευρές των Βραβείων Μεσογειακής Αρχιτεκτονικής είναι η ηλεκτρονική βιβλιοθήκη, που, καθώς κτίζεται, θα αποτελεί πολύτιμο εργαλείο έρευνας. Ένα πλαίσιο για μελέτες περιπτώσεων, που θα εμπλουτίζεται με νέες κάθε δύο χρόνια. Πιστεύουμε ότι το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα αξίζει τον κόπο. Σημαντικό από μόνο του είναι το γεγονός ότι επιβραβεύεται η βιοκλιματική αρχιτεκτονική. Η διαδικασία και μόνο της υποβολής φακέλου υποψηφιότητας, παρακινεί το συμμετέχοντα να επανεξετάσει το έργο του κάτω από αυτό το πρίσμα. Νέοι αρχιτέκτονες συμμετέχουν και δοκιμάζονται στα βαθειά νερά, έξω από το οικείο πεδίο των χωρών καταγωγής τους. Τα βραβευμένα έργα μπορούν να αποτελέσουν πολύτιμη πηγή πληροφοριών για κάθε μελετητή που ασχολείται με το θέμα. Τελειώνω με μια επισήμανση: προφανώς, η ανθρωπιστική διάσταση της βιωσιμότητας εκτείνεται πολύ πέρα από τις ακτές της Μεσογείου.

7

8

9 Εικ. 7,8,9 Refurbishment of the old Benalϊa Station and insertion of Casa Mediterraneo Headquarters Alicante, Spain Manuel Ocaña del Valle

17

Αναβάθμιση για τα κτίρια της Ευρώπης Ένα νέο project έρχεται να «ανακαινίσει» την Ευρώπη δίνοντας λύση στο ζήτημα της ενεργειακής κατανάλωσης, καθώς και πολλαπλά άλλα οφέλη.

Adrian Joyce Γενικός Γραμματέας στο EuroACE

Τα ποσοστά της ενεργειακής κατανάλωσης των κτιρίων απασχολούν ολόκληρη την Ευρώπη, μαζί και την χώρα μας φυσικά που διαθέτει σημαντική κτιριακή υποδομή χωρίς ενεργειακή πρόβλεψη. Εάν, παράλληλα, λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι σταδιακά οριστικοποιείται η ευρωπαϊκή πολιτική για την ενέργεια μέχρι το 2020, γίνεται ξεκάθαρο ότι οι δράσεις πρέπει να είναι άμεσες και να φέρουν αποτελέσματα το γρηγορότερο δυνατό. Και μπορεί το μέλλον να φαίνεται λαμπρό για τα νεόδμητα κτίρια, τα οποία από το 2021 κι έπειτα θα πρέπει να φτάσουν σχεδόν την μηδενική κατανάλωση, η πρόβλεψη για τα ήδη υπάρχοντα είναι μηδαμινή. Γι’αυτό πρόσφατα ξεκίνησε την λειτουργία της η Ευρωπαϊκή εκστρατεία «Renovate Europe», η οποία επέλεξε το Ινστιτούτο Κτιρίων Μηδενικής Κατανάλωσης - ΙΝΖΕΒ.

ORG ως το Εθνικό Σημείο Στήριξης της εκστρατείας, με σκοπό να ενημερώσει αλλά και να προσφέρει βιώσιμες εναλλακτικές σε ότι αφορά την ενεργειακή αναβάθμιση – ανακαίνιση των κτιρίων. Ο διευθυντής της, Adrian Joyce, μιλάει για τους στόχους και τα οφέλη που μπορούν να προκύψουν από την επιτυχία του προγράμματος αυτού.

Τι είναι η εκστρατεία Renovate Europe; Η εκστρατεία αυτή ξεκίνησε to 2011 με πρωτοβουλία της European Alliance of Companies for Energy Efficiency in

18 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Buildings (EuroACE). Το έναυσμα για το ξεκίνημά της ήταν το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή οδηγία για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων που εκδόθηκε το 2010 δεν περιείχε αρκετά υψηλές φιλοδοξίες για τα ήδη υπάρχοντα κτίρια της Ευρώπης. Η εκστρατεία έχει ως στόχο την μείωση της κατανάλωσης ενέργειας στα κτίρια αυτά κατά 80% μέχρι το 2050 σε σχέση με τα επίπεδα του 2005. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, ο ρυθμός αναβάθμισης των κτιρίων στην Ευρώπη πρέπει να αυξηθεί από 1.2% στο 3% ετησίως μέχρι το 2020. Οι 23 εταιρείες και οργανισμοί, οι οποίες κατασκευάζουν, διανέμουν και εγκαθιστούν προϊόντα και υπηρεσίες εξοικονόμησης ενέργειας και συνεργάζονται στα πλαίσια της εκστρατείας διαδραματίζουν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο χρηματοδοτώντας την, βοηθώντας στο επικοινωνιακό κομμάτι, διαδίδοντας τα βασικά μηνύματα και ευαισθητοποιώντας την κοινή γνώμη γύρω από τα ζητήματα και την σημασία της ενεργειακής αναβάθμισης. Ορισμένοι συνεργάτες μας λειτουργούν ως «πολλαπλασιαστές» της εκστρατείας, όπως για παράδειγμα ο μη-κερδοσκοπικός οργανισμός Energy-Cities που μεταδίδει τα μηνύματα αυτά μέσω του δικτύου του Συμφώνου των Δημάρχων(Covenant of Mayors), το οποίο περιλαμβάνει 5.000-6.000 πόλεις.

Για ποιον λόγο πιστεύετε ότι οι επενδύσεις στην ενεργειακά αποδοτική ανακαίνιση είναι μειωμένες, όταν

A campaign to triple deep renovation rates for buildings

έρευνες, όπως αυτή της Copenhagen Economics, παρουσιάζουν τόσο σημαντικά οικονομικά επιχειρήματα υπέρ της; Υπάρχουν αρκετοί λόγοι γι’αυτήν την υποτίμηση, όπως αν μη τι άλλο ο ανταγωνισμός για χρηματοδότηση από άλλους τομείς. Οι αποδόσεις των επενδύσεων στον τομέα της εξοικονόμησης ενέργειας σπάνια κάνουν αντιληπτά τα οφέλη στην ολότητά τους – την αυξημένη άνεση, την μείωση των προβλημάτων υγείας, το μειωμένο κόστος για τις εθνικές υπηρεσίες υγείας και τα μειωμένα έξοδα για καύσιμα και εισαγόμενη ενέργεια. Επιπλέον, η αποτελεσματική αντιμετώπιση και κατανόηση της δομής του κατασκευαστικού κλάδου μπορεί να είναι δύσκολη για τους φορείς που χαράσσουν τις πολιτικές. Είναι ιδιαίτερα κατακερματισμένος και αποτελείται όχι μόνο από μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, αλλά και από εκατομμύρια πολύ μικρές. Η πραγματοποίηση αλλαγών στο συγκεκριμένο εργατικό δυναμικό παρουσιάζει εξαιρετικές προκλήσεις, καθώς απαιτεί να απευθυνθούμε σε εκατομμύρια φορείς. Μικρές ομάδες εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού υπάρχουν σε ολόκληρη την Ευρώπη, όμως, απαιτείται μία γενικότερη ενδυνάμωση των δεξιοτήτων στον τομέα του σχεδιασμού και της κατασκευής κτιρίων χαμηλής ενέργειας, για αρχιτέκτονες, μηχανικούς, πολεοδομικές αρχές, σχεδιαστές και εργαζόμενους στις κατασκευές.

Τα επερχόμενα διαρθρωτικά κεφάλαια της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρουσιάζουν μία τεράστια ευκαιρία για την αναβάθμιση στα κράτη-μέλη. Πώς μπορούν να αξιοποιηθούν για να τονώσουν την αγορά; Η επόμενη περίοδος χρηματοδότησης ει-

σάγει πραγματικές καινοτομίες στους τομείς της βιωσιμότητας και της εξοικονόμησης ενέργειας. Τα κράτη-μέλη είναι υποχρεωμένα να δαπανήσουν ένα ελάχιστο ποσό στην εξοικονόμηση ενέργειας, με το όριο αυτή τη φορά να είναι κατώτατο και όχι ανώτατο όπως σε προηγούμενες περιόδους. Ο προϋπολογισμός για την επόμενη επταετή περίοδο χρηματοδότησης ανέρχεται στα 23 δισεκατομμύρια ευρώ και οι προτεραιότητες για τις επενδύσεις συγκλίνουν με τους Ευρωπαϊκούς στόχους για το 2020. Αποδεκτό είναι τόσο το δημόσιο όσο και το ιδιωτικό απόθεμα, γεγονός που δίνει μία σημαντική ευκαιρία για τον σχεδιασμό ολοκληρωμένων προγραμμάτων αναβάθμισης σε μεγάλη κλίμακα, ώστε να αντιμετωπιστεί το κτιριακό απόθεμα με χαμηλή απόδοση. Η ευθύνη για τον σχεδιασμό Επιχειρησιακών Προγραμμάτων επικεντρωμένων στην ανακαίνιση των κτιρίων, που θα «ξεκλειδώσουν» τις τεράστιες οικονομικές ευκαιρίες για δημόσια και ιδιωτική χρηματοδότηση, βαραίνει τις Διαχειριστικές Αρχές.

Από τους στόχους στο στάδιο της εφαρμογής, μπορεί ένας ειδικός στις μετασκευές να παίξει ρόλο στον συντονισμό της ανακαίνισης για τους ιδιοκτήτες ή τον σχεδιασμό σταδιακής ανακαίνισης για κτίσματα; Παρόλο που η εκστρατεία καλεί για βαθιά ανακαίνιση του κτιριακού αποθέματος σε επίπεδο κατασκευής, υπάρχει περιθώριο για ανακαινίσεις σε ένα ή περισσότερα στάδια που καταφέρνουν να επιτύχουν σημαντικές μειώσεις στην κατανάλωση ενέργειας. Υπάρχει μεγάλος σχεδιασμός για Υπηρεσίες Μίας Στάσης που θα παρέχουν αντιληπτές, ανεξάρτητες και έμπιστες συμβουλές σε ιδιοκτήτες και κατοίκους κτιρίων ως ένα πρώτο βήμα προς την ανακαίνιση, με αποτέλεσμα να απαλείφεται η ταλαιπωρία της διαχείρισης του project μόλις ένας πελάτης αποφασίσει να πραγματοποιήσει τις εργασίες. Στην πλήρη λειτουργία τους αυτές οι Υπηρεσίες θα είναι σε θέση να μεσολαβήσουν για την χρηματοδότηση και θα έχουν όλες τις απαιτούμενες ικανότητες και την εμπειρογνωμοσύνη για την ανακαίνιση με στόχο την χαμηλή ενεργειακή κατανάλωση, καθώς θα είναι στελεχωμένες με πιστοποιημένο και διαπιστευμένο προσωπικό. Αυτό παρέχει μία ευκαιρία για την ανάπτυξη ενός επαγγέλματος που θα μπορεί να συμβουλεύει σφαιρικά ιδιοκτήτες κτιρίων και να αναλαμβάνει την διαχείριση, την διαπραγμάτευση και τον συντονισμό των εργασιών.

Και τι έχετε να πείτε για το γεγονός ότι πλησιάζει η προθεσμία για τις στρατηγικές ανακαίνισης; Δυστυχώς, αρκετά από τα κράτη-μέλη θα αντιληφθούν τις δυνατότητες πολύ αργά και θα επισπεύσουν τις στρατηγικές τους, με αποτέλεσμα να χάσουν πολλές καλές ευκαιρίες. Ο σχεδιασμός και η εφαρμογή ενός αποτελεσματικού πλάνου για την βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης απαιτεί λεπτομερή γνώση του κτιριακού αποθέματος, η οποία δεν υπάρχει σε όλα τα κράτη-μέλη. Η σχετική Ευρωπαϊκή Οδηγία υποχρεώνει τα κράτη-μέλη να παράξουν αυτές τις στρατηγικές. Η προθεσμία γι’αυτές έχει οριστεί στις 30 Απριλίου του 2014 και είναι πολύ κοντά πια. Τα κράτη-μέλη θα πρέπει να αξιολογήσουν το κτιριακό του απόθεμα με βάση την τυπολογία, την ηλικία, την τρέχουσα ενεργειακή απόδοση και τις δυνατότητες εξοικονόμησης ενέργειας, προκειμένου να διευκολυνθεί η στόχευση των αποθεμάτων. Πηγή: http://www.buildup.eu

19

Πρότυπο Passive House Ciarán O’Leary, MEng BEng MiPHa Πολιτικός Μηχανικός Πιστοποιημένος Σχεδιαστής Παθητικών Κτιρίων Plus Energy LAB www.plusenergylab.com

Το πρότυπο του παθητικού κτιρίου (Passive House) θεωρείται από τα πιο πετυχημένα κατασκευαστικά πρότυπα σε ότι αφορά την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων. Με περισσότερα από 50.000 παθητικά κτίρια μέχρι στιγμής, ξεπερνά κάθε άλλο κατασκευαστικό πρότυπο που στοχεύει στην εξοικονόμηση ενέργειας. Ο λόγος είναι απλός, το πρότυπο Passive House προτείνει πρακτικές και επιτεύξιμες λύσεις για την κατασκευή ενεργειακά αποδοτικών κτιρίων. Επίσης, ενώ άλλα κατασκευαστικά πρότυπα προτείνουν ιδιαίτερα ακριβές λύσεις, το Passive House δεν το κάνει. Σε ότι αφορά τα κόστη και τις τιμές είναι σημαντικό να λαμβάνουμε υπόψη το αρχικό κεφάλαιο κατασκευής καθώς και τα μελλοντικά λειτουργικά έξοδα των κτιρίων ειδικά με την οικονομική κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα. Κατά την διαδικασία κατασκευής ενός κτιρίου, θα πρέπει να υπολογίζονται εκτός από το κόστος κατασκευής και τα κόστη για τη ψύξη και θέρμανση του κτιρίου. Το αρχικό κατασκευαστικό κόστος για ένα κτίριο Passive House ποικίλει και τα ακριβή δεδομένα για την Ελλάδα δεν είναι ακόμη διαθέσιμα καθώς ελάχιστα κτίρια έχουν κατασκευαστεί ακολουθώντας το πρότυπο αυτό. Σύμφωνα με διαθέσιμα δεδομένα όμως από άλλες χώρες της Ευρώπης, το επιπλέον κόστος για την κατασκευή ενός Passive House κυμαίνεται μεταξύ 2% - 8%, με έναν Μ.Ο. 6.5%. Το συμπέρασμα λοιπόν είναι πως η κατασκευή ενός κτιρίου σύμφωνα με το πρότυπο Passive House, σε σύγκριση με την κατασκευή ενός συμβατικού κτιρίου, διαφέρει σε ποσοστό 6.5%. Τα κόστη για την ψύξη και τη θέρμανση ενός παθητικού κτιρίου σε σχέση με τα κόστη ενός συμβατικού είναι μειωμένα σε ποσοστό 93% σε ότι αφορά την Ελλάδα. Έτσι το επιπλέον κόστος της κατασκευής “αποπληρώνεται” σε μία περίοδο 5-10 έτη.

Ποιες είναι οι δυσκολίες στην κατασκευή ενός παθητικού σπιτιού στην Ελλάδα; 1. Η επίτευξη της αεροστεγανότητας Η πιο σημαντική δυσκολία σε ότι αφορά το πρότυπο Passive House στην Ελλάδα αφορά στην έννοια της αεροστεγανότητας του κτιρίου. Όχι μόνο επειδή υπάρχουν τεχνικές δυσκολίες στην επίτευξη των πολύ αυστηρών απαιτήσεων σε ότι αφορά την αεροστεγανότητα, απαιτήσεις που ορίζονται από το πρότυπο Passive House, αλλά και λόγω της έλλειψης κατανόησης στην Ελληνική αγορά της έννοιας της αεροστεγανότητας τόσο από τους επαγγελματίες όσο και από τους ιδιώτες. Μία λανθασμένη και πολύ διαδεδομένη προσέγγιση είναι πως τα κτίρια θα πρέπει να “αναπνέουν”. Μία προσέγγιση που πολλές φορές έχει αποδειχθεί πως είναι λανθασμένη. Ένα κατακόρυφο στοιχείο του φέροντα οργανισμού ή πλήρωσης, από οπλισμένο σκυρόδεμα ή οπτοπλινθόλιθους, δεν καθίσταται πιο τρωτό επειδή δεν διέρχεται κάποια ποσότητα αέρα διαμέσου του. Αντιθέτως, η διαπνοή των στοιχείων μπορεί να οδηγήσει στην συγκέντρωση υγρασίας από τον ατμοσφαιρικό αέρα, αυξάνοντας την πιθανότητα συμπύκνωσής της, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει μακροπρόθεσμα στην αλλοίωση των δομικών τους χαρακτηριστικών. Επιπρόσθετα, είναι επιστημονικά αποδεκτό ότι

20 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Υπό σχεδιασμό δύο κατοικίες στον Άλιμο Αττικής. Η κατασκευή τους θα γίνει σύμφωνα με το πρότυπο Passive House. Αρχιτέκτονας Μηχανικός: Δημήτρης Χατζόπουλος

στρώση ασβεστοκονιάματος μεγαλύτερη των δεκαεννέα χιλιοστών λογίζεται ως αεροστεγής, ως εκ τούτου μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η πλειονότητα των κτιρίων στην Ελλάδα, δεν έχει διαπνέοντες τοίχους έτσι και αλλιώς. Λέγοντας αεροστεγανότητα, εννοούμε την εξάλειψη μεταφοράς – κίνησης του αέρα από έξω προς το εσωτερικό του κτιρίου ή από το εσωτερικό του κτιρίου προς τα έξω. Ένα απλό παράδειγμα είναι η έλλειψη κενού στην κύρια είσοδο του κτιρίου η παρουσία του οποίου επιτρέπει την ελεύθερη κίνηση του εξωτερικού κρύου αέρα στο εσωτερικό του κτιρίου κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Σε ένα κτίριο Passive House ελέγχουμε μηχανικά σχεδόν όλο τον αέρα που εισέρχεται ή εξέρχεται από το κτίριο. Η επίτευξη της αεροστεγανότητας σε ένα κτίριο κατά τις απαιτήσεις του Passive House δεν είναι εύκολη διαδικασία και αυτός είναι και ο λόγος όπου κτίρια που ενώ σχεδιάστηκαν σύμφωνα με το Passive House Standard αποτυγχάνουν να πιστοποιηθούν. Ασβεστοκονίαμα με πάχος 19mm ή και περισσότερο θεωρείται πως παρέχει αεροστεγανότητα, η ερώτηση όμως που προκύπτει είναι που εντοπίζονται οι υπόλοιπες διαρροές. Η απάντηση είναι πως εντοπίζονται σε όλες σχεδόν τις ενώσεις του κτιρίου. Για παράδειγμα, το σημείο μεταξύ των κουφωμάτων και του τοίχου είναι ένα τέτοιο σημείο. Μια μέθοδος επίλυσης για το συγκεκριμένο πρόβλημα είναι η εφαρμογή ταινιών αεροστεγανότητας. Οι ταινίες αυτές είναι μια τυπική πρακτική σε όλες τις κατασκευές σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες και οι οποίες έχουν σχεδιαστεί και κατασκευαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε ο κύκλος

ζωής τους να είναι μεγαλύτερος και από αυτόν των κουφωμάτων. Άλλα σημεία στα οποία μπορούν να εμφανιστούν απώλειες είναι τα σημεία εγκατάστασης παροχών κοινωφελών δικτύων, όπως σημεία εισόδου στο κτίριο καλωδίων, σωληνώσεων και αποχετεύσεων και άλλων εξωτερικών εγκαταστάσεων όπως ρολά ασφαλείας κ.α. . Εκ πρώτης όψης το σύνολο των απωλειών από αυτά τα σημεία μπορεί να μην μας φαίνεται μεγάλο, καθώς οι οπές που δημιουργούν είναι αρκετά περιορισμένες ώστε να μπορούμε να τις εποπτεύσουμε. Αλλά άμα αναλογιστούμε ένα παράδειγμα μιας τυπικής Ελληνικής κατοικίας, έχει υπολογιστεί ότι από τέτοιες οπές διαφεύγει το σύνολο του όγκου του εσωτερικού αέρα κάθε 10 λεπτά. Αυτό σημαίνει ότι κάθε 10 λεπτά ο αέρας ο οποίος θερμάνθηκε ή ψύχθηκε για την επίτευξη ενός άνετου περιβάλλοντος διαβίωσης χάνεται και αντικαθιστάται από νέο ο οποίος φέρει την θερμοκρασία του εξωτερικού περιβάλλοντος και χρειάζεται να τον ξανά θερμάνουμε ή ψύξουμε. Για ένα κτίριο των προδιαγραφών του Passive House, η μη ελέγξιμη αλλαγή αέρα συμβαίνει κάθε 1 ώρα και 40 λεπτά. Η ανανέωση του αέρα γίνετε ελεγχόμενα διαμέσου αυτοματοποιημένου συστήματος το οποίο χορηγεί τον κατάλληλο όγκο αέρα στην κατάλληλη θερμοκρασία έχοντας πρώτα διασφαλίσει την ποιότητά του.

2. Η έλλειψη τεχνογνωσίας Άλλο ένα βασικό εμπόδιο είναι η έλλειψη τεχνογνωσίας, ειδικά σε ότι αφορά τη σωστή εφαρμογή διαφόρων δομικών στοιχείων που απαιτούνται για την κατασκευή ενός κτιρίου Passive House. Είναι αποδεκτό πως δεν υπάρχει ακόμη η τεχνογνωσία σε ότι αφορά τη σωστή εφαρμογή θερμομόνωσης ή σε ότι αφορά τα Η/Μ όπως δεν υπάρχει ακόμη η γνώση σε ότι αφορά το σχεδιασμό ενός Passive House από την επιστημονική κοινότητα. Στην Ελλάδα υπάρχουν μόνο 5 πιστοποιημένοι σχεδιαστές Passive House όταν σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες ο αριθμός είναι πάνω από 100.

Το μέλλον του Παθητικού Κτιρίου Παρά την ύφεση στον τομέα της κατασκευής λόγω της οικονομικής κατάστασης που βιώνει η Ελλάδα το μέλλον του προτύπου Passive House προβλέπεται εξαιρετικό, όχι μόνο επειδή είναι το πλέον ανερχόμενο κατασκευαστικό πρότυπο σε ότι αφορά την ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων αλλά κυρίως γιατί είναι το μόνο που ανταποκρίνεται στους όρους που έχει θέσει η Ε.Ε. Με βάση την Ευρωπαϊκή νομοθεσία όλα τα Δημόσια κτίρια από το 2018 θα πρέπει να είναι σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης ενώ για ιδιωτικά κτίρια θα πρέπει να πληρούν αυτές τις προδιαγραφές από το 2021. Εκτός όμως από τις επιταγές της Ε.Ε. η εφαρμογή του προτύπου Passive House επιφέρει οικονομικά οφέλη κυρίως στους τελικούς καταναλωτές/ιδιοκτήτες κτιρίων. Με μειωμένους λογαριασμούς σε ότι αφορά την ψύξη και τη θέρμανση σε ποσοστό μεγαλύτερο του 90% σε σχέση με ένα συμβατικό, η ερώτηση που προκύπτει είναι γιατί κάποιος να μην κατασκευάσει το κτίριο του ακολουθώντας το πρότυπο αυτό;

21

Περιβαλλοντικές δηλώσεις και κατασκευαστικά υλικά Παν. Παναγιωτακόπουλος, Ph.D. Διευθύνων Σύμβουλος, Close The Loop, BREEAM International New Construction Assessor

“Για την αξιολόγηση της βιώσιμης χρήσης φυσικών πόρων και των επιπτώσεων των δομικών κατασκευών στο περιβάλλον θα πρέπει να χρησιμοποιούνται Περιβαλλοντικές Δηλώσεις Προϊόντων εφόσον διατίθενται” (Environmental Product Declarations should be used when available). [Κανονισμός (ΕΕ) 305/2011].

1. Η Αυξανόμενη Πίεση Είναι γεγονός ότι το «πράσινο» και η «βιωσιμότητα» πουλάνε, διεθνώς, σε όλους τους τομείς. Στον τομέα της κατασκευαστικής βιομηχανίας και των κτιριακών εγκαταστάσεων, η ζήτηση για βιώσιμα κτίρια (sustainable buildings) και βιώσιμες κατασκευές (sustainable construction) εξελίσσεται ταχύτατα. Η ασάφεια ως προς τι πραγματικά είναι, και πώς ελέγχεται η βιωσιμότητα, αυξάνει τον πειρασμό, σε κατασκευαστές και παραγωγούς δομικών στοιχείων, να προσφεύγουν σε ατεκμηρίωτους ισχυρισμούς, ιδιαίτερα όταν απευθύνονται σε τελικούς καταναλωτές που δεν έχουν την ευχέρεια ελέγχου. Ακόμα κι αν οι ισχυρισμοί αυτοί είναι, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, ειλικρινείς, η «πράσινη εξαπάτηση» (greenwash) παραμένει είτε με ακούσια «πράσινα μικρο-ψεματάκια» (π.χ. προσθέτοντας στη διαφήμιση τη φράση «φιλικό προς το περιβάλλον» όταν στην πραγματικότητα τίποτα δεν έχει αλλάξει), είτε με κραυγαλέες αναλήθειες και επίκληση «μετρήσεων» χωρίς επαλήθευση. Ζητούμενο: Ενίσχυση της ζήτησης για βιώσιμες κατασκευές και εξάλειψη της παραπλάνησης. Πώς μπορεί να γίνει αυτό σε μια παγκόσμια αγορά, δεδομένης της ελεύθερης διακίνησης προϊόντων, υπηρεσιών, παραγωγών, χρηστών και καταναλωτών; Η επικρατούσα απάντηση είναι: Με ελέγχους και πιστοποιήσεις από διεθνώς αναγνωρισμένους φορείς. Οι όποιοι ισχυρισμοί για αειφορική (ή πράσινη, ή βιώσιμη) συμπεριφορά μιας κατασκευής ή ενός δομικού υλικού θα πρέπει να τεκμηριώνονται με συγκεκριμένες νομοθετημένες διαδικασίες παγκόσμιας αποδοχής. Αυτό αφορά άμεσα τις Ελληνικές επιχειρήσεις του κατασκευαστικού τομέα που προσβλέπουν σε προσέλκυση πελατών για, • εξαγωγές «προϊόντων του τομέα των δομικών κατασκευών» (ορίζονται ως τα υλικά, τα στοιχεία, τα εξαρτήματα κ.λπ. που παράγονται και διατίθενται με σκοπό την ενσωμάτωσή του στα δομικά έργα), ή • διάθεση κτιριακών εγκαταστάσεων σε επενδυτές που προτιμούν βιώσιμα κτίρια. Οι επιχειρήσεις αυτές δεν μπορούν να αδιαφορούν για τη στροφή προς τη βιωσιμότητα, τους σχετικούς κοινοτικούς κανονισμούς και την αναμενόμενη «αναβάθμισή» τους σε υποχρεωτικούς. Ούτε για τυχόν εθνικούς κανονισμούς που έχει θεσπίσει η χώρα-στόχος για τα προϊόντα τους.

22 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

-απελευθέρωσης επικινδύνων ουσιών σε πόσιμο νερό, -πλημμελούς διάθεσης αποβλήτων, καυσαερίων και λυμάτων […].

• Θα πρέπει να έχουν καλή ενεργειακή συμπεριφορά […], • Θα πρέπει να διασφαλίζεται η επαναχρησιμοποίηση ή η δυνατότητα ανακύκλωσης των κατασκευών, των υλικών και των μερών μετά την κατεδάφιση [… ] • Θα πρέπει να διασφαλίζεται η χρήση περιβαλλοντικά συμβατών πρώτων υλών και δευτερογενών υλικών». Οι εξελίξεις αυτές σημαίνουν αυξημένη πίεση για Πιστοποίηση των Πράσινων Επιδόσεων, τόσο των εγκαταστάσεων, ως σύνολο, όσο και των επιμέρους στοιχείων τους. Κάθε πιστοποίηση δηλώνεται δημόσια μέσω αντίστοιχου σήματος (label). Τα σήματα που υποδηλώνουν πιστοποίηση ως προς κάποια περιβαλλοντική πτυχή αναφέρονται ως Οικοσήματα (Ecolabels).

3. Η Σημασία των Ecolabels

2. Η Νομοθεσία εξελίσσεται Ο Κανονισμός (ΕΕ) 305/2011 θεσπίζει «εναρμονισμένους όρους (harmonized standards) εμπορίας του τομέα των δομικών κατασκευών». Πέραν των προφανών όρων για διασφάλιση ποιότητας, ασφάλειας και υγείας, ο Κανονισμός τονίζει ότι «οι κατασκευές πρέπει να σχεδιάζονται, να εκτελούνται και να χρησιμοποιούνται κατά τρόπο που να μην […] προκαλείται ζημία στο περιβάλλον σε ολόκληρο τον κύκλο ζωής τους». Επίσης, για την «εύρυθμη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς» , τα προϊόντα διατίθενται και κυκλοφορούν μόνον αν είναι «κατάλληλα για την χρήση που προορίζονται», δηλαδή αν πληρούν τεχνικές προδιαγραφές αντίστοιχες της χρήσης, γεγονός που τεκμαίρεται από τη σήμανση “CE”. Κάθε κατασκευαστικό προϊόν συνοδεύεται από Δήλωση Επίδοσης (Declaration of Performance) αναφορικά με συγκεκριμένα εναρμονισμένα στάνταρντ. Η Δήλωση είναι υποχρεωτική όταν υπάρχουν εναρμονισμένα ευρωπαϊκά πρότυπα για τα προϊόντα καθώς και ευρωπαϊκή τεχνική αξιολόγηση. Συντάσσεται, ελέγχεται και πιστοποιείται βάσει κανόνων. Μεταξύ άλλων απαιτήσεων, η Δήλωση «θα πρέπει να συνοδεύεται από πληροφορίες […] ώστε να βελτιωθούν οι δυνατότητες για αειφόρους κατασκευές και να διευκολυνθεί η ανάπτυξη προϊόντων φιλικών προς το περιβάλλον». Πιο συγκεκριμένα, στον Κανονισμό ορίζεται ότι: • «Οι δομικές κατασκευές δεν πρέπει να έχουν υπερβολικά μεγάλη επίπτωση (impact) στην ποιότητα του περιβάλλοντος ή στο κλίμα, καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής τους, […] των φάσεων της κατασκευής, της χρήσης και της κατεδάφισης, ιδίως λόγω των εξής: -έκλυσης τοξικών αερίων, -εκπομπών επικίνδυνων ουσιών, σωματιδίων […] και ακτινοβολιών, […]

Τι κάνει ένα οικοσήμα; Επιβεβαιώνει ότι το πιστοποιούμενο προϊόν, υπηρεσία, εγκατάσταση ή επιχείρηση έχει τα συγκεκριμένα πράσινα «προσόντα» που αντιστοιχούν στο οικοσήμα. Ότι, δηλαδή, ικανοποιεί κάποια συγκεκριμένα στάνταρντ (νόρμες, πρότυπα). Η επιβεβαίωση γίνεται από ανεξάρτητο φορέα (third party validation). Το οικοσήμα λειτουργεί ως δημόσια Περιβαλλοντική Δήλωση του παραγωγού ότι οι ισχυρισμοί του για την περιβαλλοντική επίδοση του προϊόντος του είναι ειλικρινείς και επιβεβαιωμένοι. Όπως λέει και ο Steve Ashkin, πρόεδρος του Ashkin Group1, «οι πιστοποιήσεις προσφέρουν στον υποψήφιο αγοραστή, που δεν διαθέτει ειδικές τεχνικές γνώσεις σε κάποιο συγκεκριμένο τομέα, κάποια διασφάλιση ότι το προϊόν έχει πράγματι ελεγχθεί. Οι πράσινες πιστοποιήσεις του διασφαλίζουν ότι το προϊόν πράγματι ικανοποιεί τις προβλεπόμενες περιβαλλοντικές νόρμες». Σήμερα, η Αγορά κατακλύζεται από δεκάδες σήματα και σύμβολα για πράσινα προϊόντα, πράσινα κτίρια, πράσινες πιστοποιήσεις, οικοσήματα2. Το πρόβλημα της επιλογής κατάλληλου οικοσήματος είναι υπαρκτό. Η Close the Loop εκπονεί εκτενή ερευνητική μελέτη3 που στοχεύει στην απάντηση δύο ερωτημάτων που θέτει κάθε Ελληνική επιχείρηση με εξαγωγικό προσανατολισμό: (1) Ποιο οικοσήμα είναι το πλέον κατάλληλο για το προϊόν μου, δεδομένης της αναπτυξιακής μου στρατηγικής; (2) Σε περίπτωση που το κατάλληλο οικοσήμα προϋποθέτει οργανωτική δομή και επάρκεια που δεν διαθέτω, πώς θα προσαρμοστώ με το ελάχιστο κόστος; Πολλοί, πλέον, αναγνωρίζουν το ISO και το σήμα CE. Πληθαίνουν όμως και αυτοί που κατανοούν και εκτιμούν σήματα όπως το EPD, το BREEAM, ή το LEED και προνοούν διαισθανόμενοι τα επερχόμενα. Το

23

«είναι καλό να το έχεις» του σήμερα, οσονούπω γίνεται «υποχρεωτικό» κατά νόμο. Άλλωστε, αναζητώντας ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στις εξαγωγές, οι Έλληνες παραγωγοί δεν έχουν περιθώρια αναμονής. Η πρόκληση αναδύεται σήμερα, αύριο θα προλάβουν άλλοι. Η υιοθέτηση οικοσημάτων τείνει επίσης να μειώσει την πράσινη εξαπάτηση και τους ψευδείς ισχυρισμούς. Σε αυτό συμβάλουν καθοριστικά και οι επανειλημμένες δικαστικές αποφάσεις, διεθνώς, που επιβάλλουν εξαιρετικά υψηλά πρόστιμα για παραπλάνηση καταναλωτών. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου το δικαστήριο υποχρέωσε τον παραγωγό να ενημερώσει καθέναν από τους καταναλωτές που είχαν αγοράσει το προϊόν ότι οι «πράσινοι» ισχυρισμοί ήταν αναληθείς. Αντί αυτού, ο παραγωγός προτίμησε να διακόψει την παραγωγή του προϊόντος και να πληρώσει ένα υπέρογκο πρόστιμο. Η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου (Federal Trade Commission) των ΗΠΑ έχει δημοσιεύσει Οδηγίες Περιβαλλοντικής Διαφήμισης με κανόνες που πρέπει να ακολουθούνται και κυρίως με φράσεις και κλισέ προς αποφυγή. Στην Ελλάδα, ο Νέος Αγορανομικός Κώδικας, απαγορεύει τη χρήση του όρου «οικολογικό προϊόν» χωρίς επίσημη πιστοποίηση, τιμωρώντας τους παραβάτες με πρόστιμα, ακολουθώντας την αντίστοιχη Ευρωπαϊκή Νομοθεσία.

4. Τα οικοσήματα BREEAM ή LEED Το BREEAM4 και το LEED5, είναι διεθνώς αναγνωρισμένα συστήματα (το πρώτο Βρετανικό, το δεύτερο Αμερικανικό) που πιστοποιούν το βαθμό επίδοσης μιας εγκατάστασης ως προς τη βιωσιμότητα. Εκατοντάδες χιλιάδες κτίρια έχουν πιστοποιηθεί κατά BREEAM ή LEED σε πάνω από 50 χώρες. (Το πρώτο κτίριο στην Ελλάδα που έλαβε την πιστοποίηση BREEAM είναι το Greenstore Stamata, ιδιοκτησίας της ΑΒ Βασιλόπουλος ΑΕ). Τα συστήματα αυτά αναφέρονται στην όλη εγκατάσταση, ως ενιαίο σύστημα, και αποτελούν εργαλείο αναγνώρισης, από την αγορά, της περιβαλλοντικής επίδοσης της εγκατάστασης. Συμβάλλουν επίσης στην ενημέρωση ιδιοκτητών, χρηστών, αρχιτεκτόνων, μηχανικών και διαχειριστών εγκαταστάσεων ως προς τα πλεονεκτήματα των βιώσιμων κατασκευών. Στην αξιολόγηση της περιβαλλοντικής επίδοσης, το BREEAM ή το LEED εξετάζουν συγκεκριμένα κριτήρια και περιβαλλοντικές πτυχές, όπως π.χ. κατανάλωση ενέργειας, κατανάλωση νερού, χρήση γης, υγιεινή και ευεξία, εκπομπές ρύπων, διαχείριση αποβλήτων, κλπ. Η αξιολόγηση γίνεται βάσει συγκεκριμένων διαφανών κανόνων και συστήματος βαθμολόγησης. Μέσω της βαθμολογίας των επιμέρους κριτηρίων, υποδεικνύονται μέθοδοι βελτίωσης της επίδοσης της εγκατάστασης.

24 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Η επιλογή των δομικών στοιχείων που θα χρησιμοποιηθούν στο κτίριο ή την εγκατάσταση προφανώς επηρεάζει την περιβαλλοντική επίδοση. Η αξιολόγηση της επίδοσης και ο έλεγχος των επιπτώσεων αφορούν σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής τόσο της κατασκευής όσο και των προϊόντων που χρησιμοποιούνται: Απόκτηση πρώτων υλών και ενέργειας, μετασχηματισμό τους σε δομικά στοιχεία, μεταφορά στους χώρους χρήσης, κατασκευή – συντήρηση –χρήση - λειτουργία της εγκατάστασης, διαχείριση παραγόμενων αποβλήτων και αποβλήτων κατεδάφισης.

5. Επιλογή Οικοσήματος Κατασκευαστικών Προϊόντων Μια βασική υπόδειξη των ΒRΕΕΑΜ και LEED είναι η προτίμηση υλικών και εξαρτημάτων που διαθέτουν πράσινη πιστοποίηση. Αυτό έχει εξαιρετική σημασία για Έλληνες παραγωγούς κατασκευαστικών προϊόντων που εξάγουν σε χώρες όπου οι εγκαταστάσεις πιστοποιούνται κατά ΒΡΕΕΑΜ ή LEED. Και είναι αυτοί που πρέπει να κατανοήσουν όχι μόνο το τι είναι, αλλά και το τι δεν είναι οι πράσινες πιστοποιήσεις και τα οικοσήματα. Ένα οικοσήμα ή πιστοποίηση δεν αποτελεί σφραγίδα γενικής αποδοχής του προϊόντος, όπως εσφαλμένα θεωρούν πολλοί. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, είναι απλώς μια βεβαίωση συμμόρφωσης προς νόρμες και απαιτήσεις που έχει θέσει ο συγκεκριμένος φορέας πιστοποίησης. Το κάθε οικοσήμα έχει τις δικές του πράσινες νόρμες. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι νόρμες αυτές: 1. Δεν αναφέρονται στην ποιότητα του προϊόντος (π.χ. πιστοποίηση κατά ISO9001 ή 14001 αφορά τις διαδικασίες, όχι το ίδιο το προϊόν).

2. Δεν το πιστοποιούν ως «πλήρως» πράσινο. Π.χ. ένα προϊόν μπορεί να έχει οικοσήμα που πιστοποιεί χαμηλές εκπομπές αέριων ρύπων στη φάση της παραγωγής, αλλά οι μη πιστοποιούμενες εκπομπές στη φάση εξασφάλισης πρώτων υλών και ενέργειας για την παραγωγή, ή στη φάση της χρήσης του στο κτίριο, να είναι υψηλές. Επίσης, η επιβάρυνση σε αέριους ρύπους να είναι ελάχιστη, αλλά σε τοξικά απόβλητα σημαντική.

3. Δεν αναφέρονται στη συμβολή του στη βιωσιμότητα της όλης εγκατάστασης. Π.χ. ένα προϊόν μπορεί να έχει πιστοποιηθεί ως περιέχον υψηλό ποσοστό ανακυκλωμένων υλικών, αλλά η χρήσιμη ζωή του να είναι μόλις το Ό εκείνης ενός εναλλακτικού, πράγμα που σημαίνει ότι, μακροπρόθεσμα, οι αρνητικές επιπτώσεις του δεύτερου είναι μικρότερες στο βαθμό που απαιτούνται λιγότεροι πόροι για συνεχή κάλυψη της ζήτησης. Είναι προφανές ότι ο Υπεύθυνος της Εγκατάστασης ή του κτιρίου χρειάζεται καθοδήγηση για να επιλέξει. Δύο είναι τα κλειδιά: 1. Αντιστοίχηση των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών (στάνταρντς) που τον ενδιαφέρουν ως προς την επίδοση όλης της εγκατάστασης, με τα χαρακτηριστικά που πιστοποιεί το οικοσήμα του προϊόντος (δηλαδή, έλεγχος αν η πιστοποίηση που διαθέτει το προϊόν βελτιώνει την επίδοση του κτιρίου).

2. Έλεγχος της αξιοπιστίας των φορέων πιστοποίησης και, κατ’ επέκταση, των οικοσημάτων. Αντιστοίχηση περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών: Τα οικοσήματα προϊόντων μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ανάλογα με 1. τις περιβαλλοντικές πτυχές που καλύπτονται και 2. τις φάσεις του κύκλου ζωής του προϊόντος στις οποίες αναφέρονται. Υπάρχουν μονοδιάστατα οικοσήματα (αναφέρονται σε μια μόνο περιβαλλοντική πτυχή, π.χ. μόνο εκπομπές αερίων, ή μόνο κατανάλωση ενέργειας) και πολυδιάστατα (π.χ. το

οικοσήμα EPD -ΕΝ15804 για κατασκευαστικά προϊόντα αναφέρεται σε 24 περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά) . Υπάρχουν επίσης οικοσήματα που, πέραν των περιβαλλοντικών πτυχών, αναφέρονται σε νόρμες επίδοσης. Για παράδειγμα, έχει σημασία πόσα τετραγωνικά μέτρα ανά κιλό καλύπτει ένα στεγανωτικό υλικό. Έλεγχος αξιοπιστίας των φορέων πιστοποίησης: Παρά τις διαφορές μεταξύ των πάμπολλων οικοσημάτων ως προς το περιεχόμενο και τις διαδικασίες πιστοποίησης που οι αντίστοιχοι φορείς υιοθετούν, υπάρχουν τρείς βασικές ιδιότητες ή κριτήρια που θα πρέπει να ελέγχει ο Υπεύθυνος της Εγκατάστασης αναφορικά με το πώς οι φορείς πιστοποίησης διαμορφώνουν τα δικά τους στάνταρντ (τα δικά τους κριτήρια ή νόρμες) για το οικοσήμα του προϊόντος: • Διαφάνεια: Τα ίδια τα στάνταρντ του οικοσήματος, αλλά και η όλη διαδικασία ανάπτυξής-τους, πρέπει να είναι ανοικτά και διαφανή. Οι περισσότεροι φορείς πιστοποίησης αναρτούν τις σχετικές πληροφορίες στον ιστότοπό-τους. Το κλειδί είναι να μπορεί ο αγοραστής των προϊόντων να ενημερωθεί, χωρίς ιδιαίτερο κόπο, τι ακριβώς πιστοποιεί το οικοσήμα και με ποιο σκεπτικό.

•Αντικειμενικότητα: Τα κριτήρια του οικοσήματος πρέπει να είναι αντικειμενικά και γενικής αποδοχής, με ισχυρή θεμελίωση στις επιστήμες του περιβάλλοντος. Ελέγχεται αν, κατά τη διαδικασία ανάπτυξης του οικοσήματος, υπήρχε η δυνατότητα εποικοδομητικής παρέμβασης από ειδήμονες των σχετικών κλάδων της κατασκευαστικής βιομηχανίας (αρχιτέκτονες, περιβαλλοντολόγους, μηχανικούς, φυσικούς, διαχειριστές κτιριακών εγκαταστάσεων), ακόμα και εκπροσώπων των παραγωγών. Σε κάθε περίπτωση, βέβαια, η τελική πιστοποίηση θα πρέπει να γίνεται από ένα πραγματικά ουδέτερο φορέα (thirdparty organization) χωρίς δεσμεύσεις ή κρυφές επιδιώξεις. Δεδομένου ότι πολλοί φορείς πιστοποίησης είναι ιδιωτικοί οργανισμοί που στηρίζονται σε εξωτερική χρηματοδότηση για τη λειτουργία τους, θα πρέπει να διασφαλίζεται ότι, κατά τη διάρκεια διαμόρφωσης των κριτηρίων του οικοσήματος, ο φορέας δεν είχε λάβει χρηματοδότηση από τον παραγωγό του πιστοποιούμενου προϊόντος ή από ανταγωνιστές του.

• Αυστηρότητα: Τα κριτήρια του οικοσήματος πρέπει να είναι αρκετά αυστηρά ώστε μόνο ένα περιορισμένο ποσοστό των προϊόντων της συγκεκριμένης κατηγορίας να επιτυγχάνει την πιστοποίηση. Επανερχόμαστε στο βασικό ερώτημα του Υπεύθυνου της Εγκατάστασης: Ποιο σήμα να επιλέξω για τα κατασκευαστικά προϊόντα που θα χρησιμοποιήσω; Ο Κανονισμός (ΕΕ) 305/2011 περιέχει συγκεκριμένη υπόδειξη: “Για την αξιολόγηση της βιώσιμης χρήσης φυσικών πόρων και των επιπτώσεων των δομικών κατασκευών στο περιβάλλον θα πρέπει να χρησιμοποιούνται Περιβαλλοντικές Δηλώσεις Προϊόντων εφόσον διατίθενται” (Environmental Product Declarations should be used when available). [Κανονισμός (ΕΕ) 305/2011].

6. Τι ακριβώς είναι η Περιβαλλοντική Δήλωση Προϊόντος ή EPD? H Περιβαλλοντική Δήλωση Προϊόντος (ΠΔΠ) ή EPD (Εnvironmental Product Declaration)6, αναφέρεται σε ένα σύστημα Οικολογικής Σήμανσης το οποίο παρουσιάζει τα περιβαλλοντικά δεδομένα ενός προϊόντος σύμφωνα με προκαθορισμένες κατηγορίες παραμέτρων, ακολουθώντας το διεθνές πρότυπο ISO 14025. Κάθε κατηγορία προϊόντων έχει το δικό της πλαίσιο κανόνων (και αρίθμηση) για το σήμα EPD. Π.χ. το σήμα EPD -ΕΝ15804 αναφέρεται στα κατασκευαστικά προϊόντα.

Στόχος ενός σήματος EPD είναι η παροχή αξιόπιστων και επαληθευμένων πληροφοριών για την κάλυψη των επικοινωνιακών αναγκών για ένα προϊόν, καθώς και η παροχή μιας πλατφόρμας για τη δίκαιη σύγκριση προϊόντων και υπηρεσιών ως προς την περιβαλλοντική τους επίδοση. Πέραν τούτου, ως φορέας πιστοποίησης, το σύστημα EPD προσφέρει αξιοπιστία καλύπτοντας πλήρως τις ιδιότητες της διαφάνειας, της αντικειμενικότητας και της αυστηρότητας που αναφέρθηκαν παραπάνω. Οι δηλώσεις EPD παρέχουν πληροφορία με αντικειμενικό, έγκυρο, επαληθεύσιμο και ακριβή τρόπο καθώς βασίζονται στη μεθοδολογία της Ανάλυσης Κύκλου Ζωής. Η πρακτική αυτή επηρεάζει ολόκληρη την εφοδιαστική αλυσίδα δημιουργώντας διαδοχικές πιέσεις ανάντη, σε προμηθευτές, για πιστοποίηση της δικής τους παραγωγικής διαδικασίας. Χρησιμοποιούνται διεθνώς στις διαδικασίες προμηθειών, τόσο του δημόσιου όσο και ιδιωτικού τομέα, ως αποδεικτικά στοιχεία για τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά των διαφόρων υλικών και υπηρεσιών. Η ποσοτικοποιημένη, δομημένη και ομογενοποιημένη πληροφορία που παρέχει το σύστημα EPD επιτρέπουν στην επιχείρηση/οργανισμό να εστιάσει καλύτερα σε τομείς όπως ο οικολογικός σχεδιασμός και η οικο-καινοτομία για τη βελτίωση των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών των προϊόντων και υπηρεσιών που προσφέρουν. Γιατί είναι σημαντικό για τον Κατασκευαστικό Κλάδο; Σε επίπεδο Ε.Ε., αλλά και παγκοσμίως, ο κατασκευαστικός κλάδος και οι παραγωγοί δομικών υλικών έχουν ξεκινήσει δυναμικά να πιστοποιούν τα προϊόντα τους σύμφωνα με το σύστημα EPD, το οποίο αποτελεί την πιο επιστημονικά έγκυρη και αναγνωρίσιμη σήμανση. Κίνητρο αποτελεί ο Κανονισμός (ΕΕ) 305/2011 για τα Κατασκευαστικά Υλικά για τη δημοσιοποίηση των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών των υλικών. Βάσει των κανονισμών του BREEAM και LEED, η χρήση προϊόντων πιστοποιημένων με ΕPD βελτιώνει τη βαθμολογία της εγκατάστασης. Εκτός αυτού, η διαφάνεια που χαρακτηρίζει το σύστημα EPD επιτρέπει πλήρη ενημέρωση τόσο των καταναλωτών (B2C) όσο και των συνεργαζόμενων επιχειρήσεων B2B. Στη Γερμανία, με πρωτοβουλία παραγωγών και βιομήχανων κατασκευαστικών προϊόντων που αποφάσισαν να ανταποκριθούν στην κοινωνική πίεση για αυξημένη βιωσιμότητα στον κατασκευαστικό τομέα, δημιουργήθηκε το Ινστιτούτο Κατασκευών και Περιβάλλοντος (Institut Bauden und Umwelt e.V., IBU)7. Το IBU συνεργάζεται με τον Διεθνή Οργανισμό International EPD System για πιστοποίηση κατασκευαστικών προϊόντων και για Περιβαλλοντικές Δηλώσεις Προϊόντων (ΕPD). Η Close the Loop είναι συνεργαζόμενος φορέας με το IBU.

25

7. Η Διαδικασία Πιστοποίησης με EPD Η διαδικασία ανάπτυξης ενός EPD και η πιστοποίηση του περιλαμβάνει τα εξής βήματα: 1. Ανάλυση Κύκλου Ζωής Το πρώτο βήμα για η εκπόνηση μιας Μελέτης Ανάλυσης Κύκλου Ζωής (Life Cycle Assessment - LCA) για το επιλεγμένο προϊόν. Με την Ανάλυση Κύκλου Ζωής έχουμε μια συνολική εικόνα των επιπτώσεων που απορρέουν από μία ή περισσότερες φάσεις του κύκλου ζωής. Στην εικόνα φαίνεται ένας τυπικός κύκλος ζωής προϊόντος. Η εκπόνηση της μελέτης ακολουθεί συγκεκριμένες Οδηγίες Κατηγορίας Προϊόντος (Product Category Rules-PCR). Η Πιστοποίηση EPD είναι πολύ σημαντική ακριβώς επειδή στηρίζεται σε συγκεκριμένες Οδηγίες που πρέπει να πληρούν όλες οι Αναλύσεις Κύκλου Ζωής μιας κατηγορίας προϊόντος. Με αυτό τον τρόπο διασφαλίζεται η διαφάνεια αλλά και επιστημονική εγκυρότητα των πιστοποιήσεων.

2. Δημιουργία Περιβαλλοντικής Δήλωσης Προϊόντος Το επόμενο βήμα είναι η δημιουργία της Περιβαλλοντικής Δήλωσης του επιλεγμένου προϊόντος. Το περιεχόμενο της Περιβαλλοντικής Δήλωσης καθορίζεται επίσης από τις Οδηγίες Κατηγορίας Προϊόντος και περιλαμβάνει: • Πληροφορίες σχετικά με την εταιρεία και το προϊόν • Τεχνική περιγραφή της παραγωγής του προϊόντος • Τα αποτελέσματα των υπολογισμών της Ανάλυσης Κύκλου Ζωής • Άλλες συμπληρωματικές περιβαλλοντικές πληροφορίες • Πληροφορίες σχετικά με την πιστοποίηση (βήματα 3 και 4 παρακάτω).

Παράδειγμα Περιβαλλοντικής Δήλωσης και Πίνακα Αποτελεσμάτων

Climate change:

390kg CO 2 eq/tonnes

ENVIRONMENTAL PERFORMANCE DECLARATION* Declared unit; 1 tonne of average reinforcement product in Filand

Unit/tonne

Upstream processes

Transports to the core process

Core process

Total

1 Climate clange

kg CO2 eq.

330

46

11

390

2 Acidification

kg SO2 eq.

1.0

0.49

0.011

1.5

3 Eutrophication

kg PO23xeq.

0.16

kg CFC-11 eq.

1.6 +10

5.3 + 10

1.4 + 10

2.1 + 10+5

kg C2H4 eq.

0.13

0.06

7.3 + 10+4

0.19

Impact category result

4 Stratospheric ozone depletion 5 Ground level photochemical ozone (including impact from NO2)

0.11 +5

0.001 +5

0.27 +8

Site specific impact category result Inventory result, energy resource consumption Electricity use by the core process

MJ

Electricity use by the steel process

MJ

*

158 2420

EPDs from different programmes may not be comparable

Electricity usage in the processes Core process Upstream processes (steel works)

Electricity mix for the steel works

6% 0,2% Wind 0,2% Hydro Power 99,8%

94%

99,8%

3. Εξωτερικός Έλεγχος Η Μελέτη Ανάλυσης Κύκλου Ζωής καθώς και η Περιβαλλοντική Δήλωση του Προϊόντος ελέγχονται από εξωτερικό επαληθευτή (third-party verifier). Ο έλεγχος εστιάζει στην πιστή εφαρμογή των Οδηγιών της Κατηγορίας Προϊόντος, στην επιστημονική αρτιότητα της Ανάλυσης Κύκλου Ζωής και (προαιρετικά) στον δειγματοληπτικό έλεγχο των δεδομένων που την υποστηρίζουν. Εφόσον εκπληρούνται όλες οι προϋποθέσεις, ο επαληθευτής συντάσσει μια Δήλωση Επαλήθευσης (Verification Statement).

26 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

4. Πιστοποίηση Με την παραλαβή της Δήλωσης Επαλήθευσης, ο Φορέας Πιστοποίησης (International EPD System ή IBU) πιστοποιεί την Περιβαλλοντική Δήλωση για (συνήθως) 3 χρόνια και παρέχει στην εταιρεία το δικαίωμα να την κοινοποιεί και να κάνει χρήση του σχετικού λογοτύπου.

5. Επικοινωνία Η εταιρεία μπορεί να χρησιμοποιήσει την Περιβαλλοντική Δήλωση με διάφορους τρόπους προκειμένου να ενημερώσει τα ενδιαφερόμενα μέρη της για τις περιβαλλοντικές επιδόσεις του προϊόντος της, με την προϋπόθεση ότι τηρούνται οι σχετικές προδιαγραφές του Φορέα Πιστοποίησης. Για παράδειγμα υπάρχει η δυνατότητα της χρήσης του ειδικού λογοτύπου, καθώς και επιλεγμένων πληροφοριών από την Περιβαλλοντική Δήλωση (π.χ. Ανθρακικό Αποτύπωμα): • στο προϊόν και τη συσκευασία του, • σε διαφημίσεις, • στο επικοινωνιακό υλικό της εταιρείας.

8. Ένα Τελικό Σχόλιο Όταν: • ο κατασκευαστικός κλάδος της χώρας μας βρίσκεται σε μακρά ύφεση, • το παραγωγικό δυναμικό (υποδομές και προσωπικό) κατασκευαστικών προϊόντων και υλικών στη χώρα μας διαθέτει ακόμα και παρά την κρίση δυνατότητες ανάκαμψης • αυξάνει σταθερά, διεθνώς, η ζήτηση για προϊόντα πιστοποιημένα ως προς την περιβαλλοντική επίδοση, • αναμένεται στο εγγύς μέλλον να καταστεί υποχρεωτική η περιβαλλοντική σήμανση των κατασκευαστικών προϊόντων, ο • Κανονισμός (ΕΕ) 305/2011 υποδεικνύει το EPD, τι αναμένεται να κάνει, σήμερα, ο Έλληνας παραγωγός κατασκευαστικών προϊόντων και δομικών στοιχείων που προσβλέπει στις εξαγωγές; Που θα αναζητήσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα; Η Close the Loop προσφέρει στους πελάτες της από τον κατασκευαστικό τομέα τις εξής υπηρεσίες: • Πιστοποίηση κατασκευαστικών υλικών, με την έκδοση μιας Περιβαλλοντικής Δήλωσης Προϊόντος (EPD) για την κάλυψη των απαιτήσεων του BREEAM, καθώς και άλλων πιστοποιήσεων κτηρίων όπως το LEED. • Αξιολόγηση και υποστήριξη της πιστοποίησης νέων κτηρίων σύμφωνα με το BREEAM International New Construction (NC) scheme. Περισσότερες πληροφορίες στο www. closetheloop.gr

http://ashkingroup.com/ www.ecolabelindex.com 3 www.closetheloop.gr/edss 4 www.breeam.org 5 www.usgbc.org/leed 6 www.environdec.com 7 http://construction-environment.com/ 1 2

H Μόνωση Συσκευασία ΑΒΕΕ στο προσκήνιο των εξελίξεων

Στρουσίδης Ηλίας Υπεύθυνος Marketing και Δημοσίων Σχέσεων

Η μόνωση αποτελεί ένα από τα ζητήματα που τραβούν ολοένα και περισσότερο το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης, ειδικά με την προθεσμία των ενεργειακών στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης να πλησιάζει, καθώς καθίσταται απαραίτητη η εξεύρεση λύσεων στον τομέα της εξοικονόμησης ενέργειας. Η Μόνωση Συσκευασία ΑΒΕΕ αποτελεί εδώ και χρόνια μία από τις κορυφαίες εταιρείες του κλάδου, με καινοτομίες και σημαντικές συνεργασίες που την κάνουν πάντα να πρωτοστατεί, γι'αυτό και είναι «ειδικός» στο ζήτημα αυτό.

1. Η εταιρία σας ξεκίνησε την λειτουργία της το 1997 και έχει ήδη διαγράψει σημαντική πορεία στον χώρο. Θα μπορούσατε να μας παρουσιάσετε τη δράση της μέχρι σήμερα;

Εικ. 1 Εξωτερική μόνωση

Η ΜΟΝΩΣΗ-ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ ΑΒΕΕ αποτελεί ένα εξαιρετικά σημαντικό εγχείρημά μας το οποίο μας αποζημίωσε σημαντικά με την πάροδο του χρόνου. Ξεκίνησε τη λειτουργία της το 1997 ως βιομηχανία θερμομονωτικών υλικών και υλικών συσκευασίας από διογκωμένη πολυστερίνη, και έτσι λειτουργεί ως σήμερα έχοντας καθιερωθεί στον χώρο. Αρχικά η εταιρία στεγαζόταν σε ενοικιαζόμενα κτίρια έως και το 2001, χρονιά που αποτελεί ορόσημο για εμάς, καθώς μετακόμισε σε δικές της καινούριες και υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις στο 70ο χλμ Ε.Ο. Αθηνών-Λαμίας. Για τις εγκαταστάσεις αυτές και τη μεγάλη τεχνογνωσία της εταιρίας μας, η Γερμανική εταιρία BASF ανέθεσε από το 2003 στη ΜΟΝΩΣΗ-ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ ΑΒΕΕ την παραγωγή του γραφιτούχου θερμομονωτικού υλικού NEOPOR για πρώτη φορά στην Ελλάδα, γεγονός που αποτέλεσε σημαντική επιβράβευση του έργου μας.

1

Επίσης, παράγουμε προϊόντα συσκευασίας από διογκωμένη πολυστερίνη για διάφορες εφαρμογές, όπως είναι η μεταφορά ψαριών ή φαρμάκων, η ζαχαροπλαστική, αλλά και ειδικές κατασκευές όπως κίονες, κινούμενα σχέδια από ειδικά κοπτικά ακριβείας. Τα τελευταία χρόνια η εταιρία μας δραστηριοποιείται κυρίως στον τομέα της ενεργειακής αναβάθμισης των κτιρίων και των συστημάτων εξωτερικής θερμομόνωσης, προμηθεύοντας τις μεγαλύτερες εταιρίες με τέτοιου είδους συστήματα.

27

2. Με λίγα λόγια, ποια είναι η φιλοσοφία της εταιρίας σας; Βασικός μας στόχος είναι η δημιουργία ιδιαίτερων και ποιοτικών εφαρμογών που καλύπτουν με το παραπάνω τις προσδοκίες των πελατών μας. Η γενικότερη φιλοσοφία της εταιρίας είναι πελατοκεντρική. Φροντίζουμε ώστε τα προϊόντα που παράγουμε, καθώς και οι υπηρεσίες που προσφέρουμε, όπως η τεχνική εξυπηρέτηση για τα προϊόντα, να είναι εστιασμένες καθαρά στις ανάγκες των πελατών μας. Δεν αποσκοπούμε απλά στην παράδοση ενός προϊόντος, αλλά στην εξατομικευμένη εξυπηρέτηση με βάση τις απαιτήσεις του εκάστοτε πελάτη και τη χρήση για την οποία προορίζονται τα προϊόντα μας. Με αυτόν τον τρόπο, οι λύσεις της εταιρίας σχεδιάζονται και εφαρμόζονται μοναδικά, ώστε να ικανοποιήσουν τις προσδοκίες των πελατών μας, πάντα με ιδιαίτερη έμφαση στο υψηλό ποιοτικό αποτέλεσμα.

3. Πείτε μας λίγα λόγια για τα δικά σας προϊόντα μόνωσης και για τις εφαρμογές τους. Είμαστε αρκετά ικανοποιημένοι από το γεγονός ότι έχουμε καταφέρει στην πολυετή μας πορεία να τροφοδοτούμε την ελληνική αγορά με αναγνωρισμένα ποιοτικά προϊόντα, εξελίσσοντάς τα συνεχώς με βάση τις νέες τεχνολογίες. Παράγουμε λευκά και γραφιτούχα θερμομονωτικά από διογκωμένη πολυστερίνη για όλες τις εφαρμογές μόνωσης. Τα θερμομονωτικά EPS που προορίζονται για συστήματα εξωτερικής θερμομόνωσης χρειάζονται προβλεπόμενο χρόνο ωρίμανσης σε αντίθεση με τα άλλα προϊόντα. Επίσης, στην παραγωγή μας εντάσσονται θερμομονωτικές πλάκες για θερμομόνωση δωμάτων, οι οποίες είναι ειδικά σχεδιασμένες για την καλύτερη εφαρμογή, τόσο για ταράτσες όσο και για κεραμοσκεπές. Τέλος, ένα κομμάτι της παραγωγής μας εστιάζεται στην παραγωγή γεωαφρού διογκωμένης πολυστερίνης που προορίζεται για σεισμική μόνωση.

4. Από την εμπειρία σας, κατά πόσο έχει γίνει αντιληπτή η αξία της σωστής μόνωσης στη σημερινή Ελλάδα; Γενικότερα η αναγκαιότητα για την εφαρμογή λύσεων εξοικονόμησης ενέργειας έχει ξεκινήσει να μπαίνει για τα καλά στη «συνείδηση» των Ελλήνων. Με τις σχετικές συζητήσεις που πραγματοποιούνται τα τελευταία χρόνια σε ευρωπαϊκό επίπεδο και όχι μόνο, ο κόσμος έχει αρχίσει να αντιλαμβάνεται πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η εξοικονόμηση ενέργειας σε ένα κτίσμα για την οικολογία, αλλά και σε ποιο βαθμό μπορεί να τους βοηθήσει και οικονομικά. Η αξία της μόνωσης ειδικότερα έχει γίνει

28 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

2

αντιληπτή στο ευρύτερο καταναλωτικό κοινό, στα πλαίσια αυτής της ενημέρωσης, καθώς πλέον έχουν γίνει γνωστά τα πολλαπλά οφέλη της. Επιπλέον, με την αύξηση της τιμής του πετρελαίου, το κοινό στράφηκε περισσότερο στη θερμομόνωση των κατοικιών με στόχο την εξοικονόμηση πόρων. Αξίζει να σημειωθεί το γεγονός ότι κάθε χρόνο το αγοραστικό κοινό παρουσιάζεται πολύ πιο ενημερωμένο για την αποτελεσματικότητα της θερμομόνωσης, κάτι που είναι σίγουρα πολύ ενθαρρυντικό και για τη μελλοντική πορεία του κλάδου.

5. Είστε μέλος του Πανελλήνιου Συνδέσμου Διογκωμένης Πολυστερίνης. Με ποιο τρόπο συμμετέχετε στις δράσεις του; Είμαστε μέλη του Συνδέσμου από το πρώτο έτος λειτουργίας μας, καθώς είμαστε και μέλη του Δ.Σ. του και φροντίζουμε να συμμετέχουμε ενεργά στις δράσεις που οργανώνει. Στόχος μας στα πλαίσια αυτής της συνεργασίας είναι να βρούμε τρόπους για την ευρύτερη διάδοση της διογκωμένης πολυστερίνης στης Ελλάδα, ως ένα από τα κορυφαία θερμομονωτικά υλικά. Παράλληλα, προσπαθούμε να βοηθήσουμε οικονομικά και τεχνικά για την εύρυθμη λειτουργία του Συνδέσμου, καθώς είναι οργανισμός ζωτικής σημασίας για τη συνολική βιωσιμότητα του κλάδου μας.

6. Σ’ αυτήν την πολυετή πορεία σας έχετε συνεργαστεί με σημαντικές εταιρίες της χώρας. Έχετε κάποιον σχεδιασμό για την επέκτασή σας στο εξωτερικό με ανάλογες συνεργασίες; Οι συνεργασίες με εταιρίες του εξωτερικού είναι ένας τομέας που είναι φυσικό να ενδιαφέρει κάθε επιχείρηση που θέτει υψηλούς στόχους. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να οδηγήσει στην διάδοση των προϊόντων και των υπηρεσιών μας σε ένα σημαντικό αγοραστικό κοινό και, επομένως, να βοηθήσει στην εξάπλωση των δράσεών μας. Μέχρι τώρα, όμως, τέτοιες συνεργασίες δεν έχουν προκύψει, λόγω του υψηλού μεταφορικού κόστους των προϊόντων μας. Συνεπώς, εάν δεν ξεπεραστεί το συγκεκριμένο εμπόδιο, δυστυχώς δεν θεωρούμε ότι μπορεί να υπάρξει τέτοιου είδους εξαγωγική δραστηριότητα στο άμεσο μέλλον.

3

7. Θα μπορούσατε να μας πείτε λίγα λόγια για τις πιστοποιήσεις που έχουν λάβει τα προϊόντα σας; Το κομμάτι των πιστοποιήσεων είναι εξαιρετικά σημαντικό για εμάς, καθώς αποτελούν χειροπιαστή αναγνώριση της δουλειάς μας, ενώ λειτουργούν και ως τεκμήρια για όποιον θέλει να γνωρίσει με βάση ποια πρότυπα δρούμε και παράγουμε. Αυτή τη στιγμή διαθέτουμε στο ενεργητικό μας αρκετές πιστοποιήσεις, τόσο για τη λειτουργία όσο και για τα προϊόντα μας. Ο γερμανικός φορέας πιστοποίησης DQS αποτελεί έναν από τους πλέον καταξιωμένους του χώρου και προσφέρει αξιολογήσεις και πιστοποιήσεις που αποτελούν εχέγγυο για τη λειτουργία και τις διεργασίες κάθε επιχείρησης. Από τον συγκεκριμένο φορέα έχουμε λάβει πιστοποιήσεις κατά ISO-9001 και κατά CE. Όσο για τα προϊόντα μας, διαθέτουν οικολογικό πιστοποιητικό από τον ευρωπαϊκό σύνδεσμο EUMEPS, ο οποίος αποσκοπεί στην προώθηση της διογκωμένης πολυστερίνης, μέσω της προβολής των πλεονεκτημάτων της.

Εικ. 2 Neopor Εικ. 3 Πανοραμική φωτογραφία εργοστασιακής μονάδας

8. Αυτή τη στιγμή ποιους τομείς τροφοδοτείτε με τα προϊόντα σας; Η ποικιλία των προϊόντων που παράγουμε μας επιτρέπει να συνεργαζόμαστε με ένα ευρύ δίκτυο σημαντικών εταιρειών από διάφορους κλάδους. Στο παρελθόν έχουμε προμηθεύσει ορισμένες από τις μεγαλύτερες κατασκευαστικές εταιρείες της χώρας, καθώς είμαστε σε θέση να τροφοδοτούμε με τα προϊόντα μας όλες τις εφαρμογές θερμομόνωσης με EPS. Παράλληλα, τα προϊόντα μας που αφορούν στον τομέα της συσκευασίας έχουν αξιοποιηθεί σε συνεργασίες μας με φαρμακευτικές εταιρίες, ιχθυοτροφεία, εταιρίες με είδη ζαχαροπλαστικής και με προϊόντα συσκευασίας και άλλες.

9. Ποια είναι τα σχέδιά σας για το 2014; Οι εποχές παραμένουν μεν δύσκολες για όλους τους επαγγελματίες και ο κατασκευαστικός κλάδος έχει δεχθεί εξίσου σημαντικό πλήγμα, όμως, εξακολουθούμε να κοιτάμε το μέλλον με αισιοδοξία και διάθεση για δημιουργία και επέκταση των δραστηριοτήτων μας. Τα σχέδια μας για το 2014 είναι να αυξήσουμε το μερίδιο της αγοράς μας συνολικά και, συγχρόνως, να μεγιστοποιήσουμε τους παράγοντες βιωσιμότητας της εταιρίας, κάτι που είναι και το βασικότερο σήμερα και θα μας βοηθήσει να αναπτύξουμε νέους τρόπους λειτουργίας συμβαδίζοντας με την εποχή και τις απαιτήσεις της.

29

Αισθητική και ενεργειακή αναβάθμιση πρόσοψης κτιρίου γραφείων Π. Μακρίδης & Συνεργάτες PM+A www.pmakridis.com

30 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

H ενεργειακή αναβάθμιση στα κτίρια είναι ένα φλέγον ζήτημα και τα παραδείγματα τέτοιου είδους δραστηριοτήτων ολοένα και πληθαίνουν. Μία τέτοια πρωτοποριακή εφαρμογή είναι το παρακάτω έργο, που αναγνωρίστηκε και στα Βραβεία Αρχιτετκονικής 2013.

3.13

1.4

0.46

1.27

0.41 9.47

1.27

0.35 0.3

1.83

3.22 3.21 1.38

3.21

Δh=2.59m 0.66 0.09

3.29

ΔΕΗ Δh=3.22m 3.14

+0.0 0.56

3.21

3.18

4.57 12.27

7.81

5.93

0.52

3.28

0.52

5.72

6.45

6.24

Δh=4.64m

3.35

+0.00

+0.245 11

4

10 9 8 7

ΛΤ8

6 5

3.14

4 3 2 1

0.86

ΚΑΤΟΨΗ ΙΣΟΓΕΙΟΥ _ ΚΛΙΜΑΚΑ 1:50 1.57 0.6

5.32

ΛΤ4

1.57

ΛΤ7

0.6

3.14

0.6

5.11

0.6

15.97

B

A

ΕΙΣΟΔΟΣ

0.14 0.53 0.23

ΚΑΤΟΨΗ ΤΥΠΙΚΟΥ ΟΡΟΦΟΥ_ ΚΛΙΜΑΚΑ 1:50

1

0.68

1

0.4 0.18 ΛΤ1

0.15 2.39 1

2.39

1.09

4.93

0.93

0.8

ΛΤ6

1.09

3.1

0.15 2.23

ΛΤ2

2.23

0.8

ΛΤ5

4.61

1

16.24

ΕΠΕΝΔΥΣΗ ΤΣΙΜΕΝΤΟΣΑΝΙΔΑΣ

1

ΣΥΡΟΜΕΝΑ ΣΚΙΑΣΤΡΑ ΜΕ ΠΕΡΣΙΔΕΣ ΜΠΑΜΠΟΥ

ΕΠΕΝΔΥΣΗ ΤΣΙΜΕΝΤΟΣΑΝΙΔΑΣ

2

ΣΤΑΘΕΡΑ ΣΚΙΑΣΤΡΑ ΜΕ ΠΕΡΣΙΔΕΣ ΜΠΑΜΠΟΥ

B

3

4

ΣΥΡΟΜΕΝΑ ΣΚΙΑΣΤΡΑ ΜΕ ΠΕΡΣΙΔΕΣ ΜΠΑΜΠΟΥ

A

5

6

7

1.1 Γενικά Η μελέτη είχε ως αντικείμενο την ενεργειακή και αισθητική αναβάθμιση της πρόσοψης κτιρίου, που βρίσκεται στην οδό Πολυτεχνείου 31, στη Θεσσαλονίκη. Η ανέγερση του κτιρίου πραγματοποιήθηκε τη δεκαετία του 1980.

Tο οικόπεδο, έκτασης 508m2, είναι πολυγωνικό, έχει πρόσοψη με νοτιοδυτικό προσανατολισμό στην οδό Πολυτεχνείου ενώ οι υπόλοιπες πλευρές συνορεύουν με άλλα οικόπεδα. Το κτίριο είναι οκταώροφο με τους δύο τελευταίους ορόφους σε εσοχή, ενώ το ισόγειο βρίσκεται σε υποχώρηση, διαμορφώνοντας στοά κατά μήκος της πρόσοψης που συμπεριλαμβάνει και την κεντρική είσοδο. Οι χρήσεις που στεγάζονται στο κτίριο είναι κατά κύριο λόγο γραφεία στους ορόφους και καταστήματα στο ισόγειο. Η αρχική πρόσοψη έφερε υαλοπετάσματα σε όλα τα επίπεδα, πλην του ισογείου και των δύο εσοχών, του 7ου και 8ου ορόφου. Το μεγαλύτερο τμήμα του υαλοπετά-

σματος ήταν σταθερό, εκτός από ορισμένα ανοιγοανακλινόμενα τμήματα. Η παλαιότητα και η φθορά του υαλοπετάσματος της πρόσοψης αλλά και η δυσμενείς συνθήκες στους εσωτερικούς χώρους λόγω υπερθέρμανσης, κατά την διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών, έκαναν επιτακτική την ανάγκη αποκατάστασης της πρόσοψης, αφενός για λόγους ασφάλειας και αφετέρου για λόγους εξοικονόμησης ενέργειας.

1.2 Περιγραφή προτινόμενης επέμβασης Η αρχιτεκτονική προσέγγιση βασίστηκε σε δύο κυρίαρχους άξονες: - στην δημιουργία ενός πιο περίκλειστου κελύφους για τον περιορισμό των ενεργειακών απωλειών και - στην δημιουργία μια σύγχρονης μορφολογικής πρότασης που βασίζεται στην ανάδειξη της συμμετρίας και της λιτής γεωμετρίας του φέροντος οργανισμού. Κεντρική ιδέα των μελετητών ήταν η δημιουργία μιας μεταβλητής επιδερμίδας στο κτίριο, που θα τροποποιείται ανάλογα με τις ανάγκες των χώρων και των χρηστών. Η εξαιρετική θέα προς το λιμάνι, ο δυσμενής δυτικός προσανατολισμός και ειδικές ανάγκες για φυσικό φωτισμό στους γραφειακούς χώρους αποτέλεσαν τις βασικές παραμέτρους που έπρεπε να ληφθούν υπόψη στο σχεδιασμό και να κατευθύνουν την τελική επίλυση. Στην νέα πρόταση η πρόσοψη αποκτά ένα νέο κέλυφος - επιδερμίδα, σε απόσταση 40cm από τα δομικά στοιχεία του κτιρίου, δημιουργώντας ένα σύστημα καννάβου με ισοδύναμα οριζόντια και κατακόρυφα στοιχεία που διαμορφώνουν τα ανοίγματα. Το νέο κέλυφος δημιουργεί ικανό βάθος στα ανοίγματα αφενός για να δημιουργήσει ένα ενδιαφέρον παιχνίδι σκιάσεων και αφετέρου για να πλαισιωθούν κατάλληλα τα συρόμενα νέα συστήματα σκίασης των ανοιγμάτων.

31

Βασική επιλογή των μελετητών ήταν η διατήρηση του μεγάλου ύψους των ανοιγμάτων για την εξασφάλιση του μέγιστου δυνατού φυσικού φωτισμού στους εσωτερικούς χώρους των γραφείων αλλά και της απρόσκοπτης θέας προς το λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Για την ηλιοπροστασία των μεγάλων ανοιγμάτων επιλέχθηκε η λύση των συρόμενων περσιδωτών πανέλων από κορμούς μπαμπού που εξασφαλίζουν την απαραίτητη σκίαση από τον δυσμενή δυτικό προσανατολισμό και δίνουν την δυνατότητα της εύκολης μετακίνησής τους ανάλογα με τις ανάγκες των χρηστών. Οι τυχαίες αλλαγές των θέσεων των σκιάστρων δημιουργεί μια συνεχώς μεταβαλλόμενη όψη, που πέρα από το σκηνογραφικό της χαρακτήρα αποτελεί και ιδανική συνθήκη για την βέλτιστη αξιοποίηση των κλιματικών συνθηκών. Το νέο κέλυφος της πρόσοψης κατασκευάζεται από μεταλλικό σκελετό και επένδυση τσιμεντοσανίδας με γκρι χρωματισμό. Ενδιάμεσα τοποθετείται ικανό στρώμα θερμομόνωσης και υγρομόνωσης για την βέλτιστη προστασία του κτιρίου. Δημιουργούνται τρεις κατακόρυφες στήλες εσοχών, στα ανοίγματα των οποίων τοποθετούνται σε υποχώρηση νέα διπλά θερμομονωτικά κουφώματα. Οι εσοχές στον κεντρικό άξονα της πρόσοψης, φέρουν

32 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

σταθερά σκίαστρα, ενώ στις υπόλοιπες εσοχές τα σκίαστρα είναι επάλληλα συρόμενα, αναρτημένα από την οροφή. Τα σκίαστρα κατασκευάζονται από πλαισιωτές κατασκευές αλουμινίου με περσίδες από μπαμπού διατομής 55-65mm. Οι περσίδες των μπαμπού είναι τοποθετημένες ανά ικανά διαστήματα, ώστε να μην διακόπτουν την σχέση του εσωτερικού με το εξωτερικό χώρο αλλά και την απρόσκοπτη θέα προς προς τη θάλασσα. Στο επίπεδο του ισογείου, ακολουθείται η ίδια λογική αντιμετώπισης των χώρων. Η οροφή της στοάς επενδύεται με τσιμεντοσανίδα χρώματος γκρι, και η μεσαία στήλη των δοκίδων μπαμπού εισάγεται στην οροφή της στοάς, σηματοδοτώντας την είσοδο του κτιρίου. Με στοιχεία μπαμπού επενδύονται και κατακόρυφες επιφάνειες στο χώρο της εισόδου ενσωματώνοντας επιμήκη φωτιστικά στοιχεία μεταξύ των περσίδων από μπαμπού. Η χρήση του μπαμπού και στους εσωτερικούς χώρους στοχεύει στην ενιαία προσέγγιση της πρόσοψης και της εισόδου και τη φυσική συνέχεια εσωτερικού και εξωτερικού χώρου. Η επιλογή των χρωμάτων και των υλικών έγινε με γνώμονα την ήπια ένταξη του κτιρίου στον περιβάλλοντα αστικό ιστό, την ανάδειξη του οικολογικού του χαρακτήρα και τις μειωμένες ανάγκες συντήρησης.

Schneider Electric: Δυναμικό «παρών» στην ελληνική αγορά

Γιάννηs Μπακόπουλοs Διευθυντήs Εργοστασίου της Schneider Electric Ελλάδος

Όταν μία από τις πλέον αναγνωρισμένες εταιρίες στον κλάδο της διαχείρισης ενέργειας επιλέγει να «επενδύσει» στην ελληνική αγορά και να φέρει τις καινοτομίες της σε πρώτο πλάνο στη χώρα μας, είναι ένα εξαιρετικά θετικό νέο τόσο σε ενεργειακό όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Η Schneider Electric με την μακροχρόνια πείρα της δεν παύει να εντυπωσιάζει με τα πρωτοποριακά προϊόντα που δημιουργεί, όπως είναι οι μετασχηματιστές μέσης τάσης με υψηλή αποδοτικότητα, και ανοίγει συνεχώς νέους δρόμους για τους καταναλωτές.

Εικ. 1 Η μονάδα παραγωγής μετασχηματιστών διανομής ηλεκτρικής ενέργειας της Schneider Electric στα Οινόφυτα

1

33

2

1. Η εταιρία σας αποτελεί μία από τις πλέον αναγνωρίσιμες του χώρου. Θα μπορούσατε να μας παρουσιάσετε τη δράση της μέχρι σήμερα; Η Schneider Electric δραστηριοποιείται στην Ελλάδα περισσότερα από 45 χρόνια και σήμερα απασχολεί 300 εργαζόμενους σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Οινόφυτα. Έχει δύο βασικές δραστηριότητες, τη βιομηχανική και την εμπορική. Η εμπορική δραστηριότητα περιλαμβάνει γραφεία πωλήσεων σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη καθώς και κέντρο διανομής προϊόντων στα Οινόφυτα. Δραστηριοποιείται σε πέντε βασικούς εμπορικούς τομείς-αγορές για την προώθηση των αντίστοιχων λύσεων και προϊόντων και συγκεκριμένα στους τομείς της Ενέργειας & των Υποδομών, της Βιομηχανίας, των Data Centers & Δικτύων, του Κτιρίου & της Κατοικίας. Η βιομηχανική δραστηριότητα αποτελείται από το εργοστάσιο στα Οινόφυτα Βοιωτίας (πρώην εργοστάσιο της ΕΛΒΗΜ), μία από τις μεγαλύτερες μονάδες παραγωγής

34 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

μετασχηματιστών διανομής ηλεκτρικής ενέργειας της Schneider Electric παγκοσμίως, με εξαγωγική δραστηριότητα σε περισσότερες από 30 χώρες. Σήμερα στην Ελλάδα, τουλάχιστον ένας στους δύο εγκατεστημένους μετασχηματιστές διανομής είναι Schneider Electric, ενώ έχουν εγκατασταθεί περισσότεροι από 140.000 μετασχηματιστές στο δίκτυο διανομής όλης της χώρας. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να αναφέρουμε ότι το εργοστάσιο διαθέτει εξελιγμένο τμήμα Έρευνας και Ανάπτυξης που με την μακρόχρονη εμπειρία του στο χώρο δημιουργεί κατάλληλες προϋποθέσεις για τεχνολογικές καινοτομίες και διαρκή τεχνική αναβάθμιση αλλά και υποστήριξη των προϊόντων.

2. Με μία σύντομη περιγραφή, ποιά είναι η φιλοσοφία της εταιρίας σας; Η Schneider Electric είναι ένας παγκόσμιος ειδικός στη διαχείριση της ενέργειας. Με δραστηριότητα σε περισσότερες από 100

χώρες, 24 δις πωλήσεις και περισσότερους από 150.000 εργαζόμενους, η Schneider Electric προσφέρει λύσεις, προϊόντα και υπηρεσίες για ασφαλή, αποτελεσματική και πράσινη διαχείριση της ηλεκτρικής ενέργειας. Εδώ και 175 χρόνια η εταιρία φροντίζει να συνδυάζει τις παραδοσιακές της δραστηριότητες, στη μέση και χαμηλή τάση, στο βιομηχανικό αυτοματισμό και έλεγχο, στις υπηρεσίες, με τις νέες δραστηριότητες όπως αυτές προκύπτουν από τις εξελίξεις των αγορών της τεχνολογίας καθώς και τις ανάγκες των καταναλωτών. Η ηλεκτρική ενέργεια αποτελεί κομμάτι της καθημερινής μας ζωής. Ο κόσμος αλλάζει και η ενέργεια γίνεται όλο και πιο σημαντική για την καθημερινή μας ζωή. Η ενέργεια της γης είναι πεπερασμένη, ωστόσο δεν είναι πεπερασμένη η ικανότητά μας να δημιουργούμε καινοτόμες λύσεις για την έξυπνη διαχείρισή της. Η Schneider Electric έχει αποφασίσει να αντιμετωπίσει αυτήν την πρόκληση και έχει δεσμευτεί να βοηθήσει ανθρώπους, σε ολόκληρο τον κόσμο, να αξιοποιήσουν στο μέγιστο την ενέργεια που διαθέτουν. Επίσης, έχουμε επιλέξει να είμαστε αισιόδοξοι στον τομέα της ενέργειας και οραματιζόμαστε ένα μέλλον, στο οποίο θα μπορούμε να αξιοποιήσουμε όλες τις δυνατότητες μειώνοντας ταυτόχρονα τις υπερβολές και να πετυχαίνουμε περισσότερα χρησιμοποιώντας λιγότερους φυσικούς πόρους.

3. Ανάμεσα στα καινοτόμα προϊόντα σας είναι οι μετασχηματιστές μέσης τάσης με υψηλή αποδοτικότητα. Πείτε μας λίγα λόγια γι αυτά (χαρακτηριστικά, οφέλη, εφαρμογές). Για να αποκτήσουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα για τα οφέλη από τη χρήση μετασχηματιστών υψηλής αποδοτικότητας, ας δούμε πρώτα από πού πηγάζουν τα οφέλη αυτά. Σε οποιοδήποτε δίκτυο και εάν βρίσκεται εγκατεστημένος ένας μετασχηματιστής π.χ. στο δίκτυο μιας εταιρίας ηλεκτρισμού, στο πάρκο ενός παραγωγού ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, στον υποσταθμό μιας βιομηχανίας ή ενός κτιρίου κ.λπ., για να συντηρήσει το ηλεκτρομαγνητικό του πεδίο ενεργό, καταναλώνει τις λεγόμενες απώλειες κενού φορτίου (ή αλλιώς σιδήρου) για 24 ώρες το 24ωρο, επί 365 ημέρες το χρόνο, ανεξάρτητα εάν τροφοδοτεί κάποιο φορτίο ή όχι. Με δεδομένο ότι ένας μετασχηματιστής υψηλής αποδοτικότητας, όπως ο μετασχηματιστής αμόρφου σιδήρου που παράγεται στο εργοστάσιό μας, έχει έως και 70% χαμηλότερες απώλειες κενού φορτίου (σε σύγκριση με έναν κλασσικό μετασχηματι-

στή ηλεκτρικού χάλυβα), καταλαβαίνουμε ότι η εξοικονόμηση στην κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας είναι εξαιρετικά σημαντική. Ειδικότερα, στην περίπτωση των διασυνδεδεμένων στο δίκτυο πάρκων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, το αρχικό κόστος εγκατάστασης ενός μετασχηματιστή τεχνολογίας αμόρφου σιδήρου μπορεί να αποσβεστεί σε διάστημα τριών –τεσσάρων ετών. Τα οφέλη είναι ακόμη μεγαλύτερα για τις εταιρίες ηλεκτρισμού, εφόσον περιορίζεται σημαντικά και το περιβαλλοντικό κόστος (χαμηλότερες απώλειες ίσον χαμηλότερη κατανάλωση και συνεπώς λιγότερες εκπομπές CO2). Αξίζει να αναφέρουμε ότι σύμφωνα με πρόσφατους υπολογισμούς, εάν όλες οι ευρωπαϊκές εταιρίες ηλεκτρισμού αλλάξουν τους μετασχηματιστές που υπάρχουν στα δίκτυά τους με νέους μετασχηματιστές μειωμένης ενεργειακής κατανάλωσης, τότε η ενέργεια που θα εξοικονομηθεί θα είναι της τάξεως της ενέργειας που καταναλώνει μια χώρα στο μέγεθος της Ρουμανίας! Σήμερα οι μετασχηματιστές διανομής με άμορφο πυρήνα, εμφανίζουν αυξανόμενη ζήτηση στις αγορές της Ασίας, των Η.Π.Α. καθώς και της Ευρώπης. Η προσφορά της Schneider Electric περιλαμβάνει μια μεγάλη γκάμα προϊόντων, με ονομαστική ισχύ από 50 έως και 2.500kVA, πολύ ανταγωνιστικού κόστους, ικανή να καλύψει όλες τις αυστηρές απαιτήσεις που απαιτούν τα σχετικά πρότυπα αλλά και εκείνες μεγάλων ευρωπαϊκών εταιρειών παροχής ηλεκτρισμού όπως η Γαλλική EDF.

Εικ. 2 Στην Ελλάδα ένας στους δύο εγκατεστημένους μετασχηματιστές διανομής είναι Schneider Electric. Εικ. 3 Μετασχηματιστής αμόρφου σιδήρου χαμηλών απωλειών - μία καινοτομία σχεδιασμένη από Έλληνες μηχανικούς.

3

35

4 Εικ. 4 Συμβολή στην εθνική οικονομία με εξαγωγές σε περισσότερες από 30 χώρες.

4. Έχετε επιλέξει να πραγματοποιείτε τις διαδικασίες παραγωγής και ανάπτυξης των προϊόντων αυτών στην Ελλάδα. Τι σας οδήγησε σε αυτή την επιλογή; Η επιλογή μας αυτή έγινε, κατά βάση, για δύο κυρίως λόγους. O πρώτος και σημαντικότερος, οι άνθρωποί μας! Μια ταλαντούχα ομάδα Ελλήνων μηχανικών με εμπειρία, πάθος και δημιουργικότητα. Το Τμήμα Έρευνας και Ανάπτυξης του εργοστασίου μας απαρτίζεται από μηχανικούς με εξαιρετική επιστημονική κατάρτιση και τεχνογνωσία όχι μόνο στο αντικείμενο της μελέτης και του σχεδιασμού του προϊόντος αλλά και των διαδικασιών παραγωγής. Αρκετά από τα μέλη της επιστημονικής μας ομάδας διαθέτουν εμπειρία άνω των 20 ετών, έχοντας διακριθεί και βραβευθεί από τη μητρική εταιρία (βραβείο Εdison Expert) για το καινοτόμο έργο και την εφευρετικότητά τους. Αξίζει επίσης να αναφέρουμε ότι η ομάδα μας συμμετείχε - και εξακολουθεί να συμμετέχει - σε αρκετά ερευνητικά προγράμματα σε συνεργασία με τα ελληνικά πανεπιστήμια, ενώ διατηρεί στενές επαφές και με τις ερευνητικές ομάδες των άλλων εργοστάσιων του ομίλου, στοχεύοντας στην ανταλλαγή γνώσεων, στη χρήση πρωτοποριακών υλικών και βέλτιστων πρακτικών. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι η τεχνολογία παραγωγής του συγκεκριμένου προϊόντος ταιριάζει απόλυτα με τις παραγωγικές διαδικασίες του εργοστασίου μας, διασφαλίζοντας την κατασκευή ενός προϊόντος τεχνικά και ποιοτικά άρτιου.

36 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

5. Ποια είναι τα οφέλη αυτής της ενέργειας και ποιες οι προκλήσεις που αντιμετωπίζετε; Πάνω από όλα, θεωρούμε τιμή για μας και για τη χώρα μας να αναγνωρίζεται το έργο μας σε διεθνή κλίμακα. Τα οφέλη που απορρέουν είναι πολλαπλά, τόσο για το εργοστάσιό μας όσο και για την ελληνική οικονομία. Αναγνωρίζοντας τις δυνατότητές μας αυτές, ο όμιλος της Schneider Electric συνεχίζει να επενδύει σημαντικά κεφάλαια, τόσο για τη βελτίωση των εγκαταστάσεών μας, όσο και για την ενίσχυση της παραγωγικής μας βάσης. Αλλά το σημαντικότερο όλων είναι ότι μας δίδεται η δυνατότητα πρόσβασης σε διεθνείς αγορές για περαιτέρω ανάπτυξη των πωλήσεών μας σε παγκόσμιο επίπεδο. Όπως καταλαβαίνετε αυτό γεννά εξαιρετικές προοπτικές ανάπτυξης για τη μονάδα μας, προς όφελος της εταιρίας μας, των εργαζομένων μας και της Εθνικής Οικονομίας. Ως επακόλουθο, η ανάπτυξη και εξάπλωση των εξαγωγών μας, σε ολοένα και περισσότερες χώρες, μας φέρνει αντιμέτωπους με τον σκληρό πυρήνα του διεθνούς ανταγωνισμού. Για εμάς, το γεγονός αυτό αποτελεί όχι τόσο πρόκληση, όσο μοναδική ευκαιρία, διότι λειτουργεί ως μέγα κίνητρο για να συνεχίσουμε να αναπτύσσουμε τους ανθρώπους μας, να καινοτομούμε σχεδιαστικά, και να εφαρμόζουμε “state of the art” παραγωγικές διαδικασίες για την συνεχή μείωση του κόστους ενόσω η ποιότητά μας διατηρείται σταθερά αρίστη.

ECO-ΝΕΑ

Τοπικές δράσεις ενεργειακής αναβάθμισης Το τελευταίο χρονικό διάστημα έχουν αφιερωθεί αρκετές ευρωπαϊκές διαβουλεύσεις στα ενεργειακά ζητήματα και έχουν ήδη δοθεί οδηγίες στις αρμόδιες αρχές ώστε να ακολουθήσουν τις κατάλληλες διαδικασίες για να υπάρξει ένα ενεργειακά βιώσιμο μέλλον. Στα πλαίσια αυτά έχουν δημιουργηθεί και αρκετοί σύνδεσμοι, όπως το Σύμφωνο των Δημάρχων, στο οποίο συμμετέχουν τοπικές αρχές με σκοπό να προωθήσουν την πράσινη ανάπτυξη. Οι δράσεις τους έχουν ως πρωταρχικό γνώμονα την ευρύτερη χρήση εναλλακτικών πρακτικών που θα οδηγήσουν στη βιωσιμότητα, αλλά και στη μείωση του κόστους για την ενέργεια και όσο πλησιάζει η προθεσμία για τους ενεργειακούς στόχους της ΕΕ, τόσο στρέφονται προς την κατεύθυνση της ενεργειακής αναβάθμισης των κτιρίων. Με βάση τελευταίες έρευνες τα κτίρια που χρησιμοποιούνται ως κατοικίες ευθύνονται για το ένα τρίτο των συνολικών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στις χώρες που συμμετέχουν στο Σύμφωνο. Έτσι, σε διάφορες πόλεις έχουν αρχίσει να γίνονται σημαντικά «πράσινα» βήματα τα οποία λειτουργούν ως παράδειγμα για το τι μπορεί να γίνει με ουσιαστικές και οργανωμένες δράσεις. Η μικρή πόλη Beckerich στο Λου ξεμβούργο δείχνει το δρόμο για την ενεργειακή αυτονομία μέσω του κατασκευαστικού κλάδου. Έχοντας ήδη αξιοποιήσει την αιολική και την ηλιακή ενέργεια, αλλά και τη βιομάζα για να καλύψει της ανάγκες της, το γενικότερο σχέδιό της δίνει έμφαση στην εξοικονόμηση. Ο δήμος προσφέρει ενεργειακές επιθεωρήσεις, επιδοτήσεις, άτοκα δάνεια σε άτομα με χαμηλό εισόδημα, παρέχοντας κίνητρα για τους ιδιώτες, ενώ φροντίζει να μετασκευάζει και τα δημοτικά κτίρια. Είναι εξαιρετικά σημαντικό και ενδεικτικό το γεγονός ότι το 2004 το Υπουργείο Γεωργίας εξ ημισείας με ένα δάνειο κάλυψε το ποσό των επενδύσεων στον τομέα, που έφτασαν τα 5 εκατομμύρια ευρώ, ενώ και 19 ιδιώτες αγρότες πρόσφεραν 4.000 ευρώ έκαστος, με αποτέλεσμα σήμερα η πόλη να παράγει αρκετή «πράσινη» ενέργεια ώστε να καλύπτει το 90% των αναγκών της για ηλεκτρισμό και το 30% για θέρμανση. Όσο για την πόλη Ghent του Βελγίου, οι ιθύνοντες έχουν φροντίσει να δίνουν δωρεάν συμβουλές στους ενδιαφερόμενους για την ενεργειακή αναβάθμι-

ση των κτιρίων, η οποία υπολογίζουν ότι θα μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα κατά 26%. Το γραφείο που έχει δημιουργηθεί με τον συμβουλευτικό αυτό σκοπό είναι το REGent, το οποίο εστιάζει κυρίως σε νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα και προσφέρει αρχικά έναν πλήρη έλεγχο του κτίσματος με σκοπό να ανακαλύψει από ποια σημεία του μπορεί να προκύψει εξοικονόμηση ενέργειας. Στη συνέχεια, εφόσον ο ιδιοκτήτης επιθυμεί να αλλάξει την επίπλωση του χώρου, το REGent προτείνει τις πιο βιώσιμες και οικονομικές λύσεις, ενώ παρέχει τη δυνατότητα λήψης δανείου με επιτόκιο 2% προκειμένου να καλύψει τις δαπάνες για τα έργα που θα οδηγήσουν σε χαμηλότερη ενεργειακή κατανάλωση. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι κατάφερε στο διάστημα 2009-2012 να πραγματοποιήσει 5.313 ελέγχους σε κτίσματα, με μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης της τάξεως του 8%-10% σε κάθε ένα από αυτά. Το κομμάτι της «πράσινης» κοινωνικής στέγασης έχει σημαντική επιτυχία σε δύο πόλεις διαφορετικών χωρών. Στη Βιέννη της Αυστρίας περίπου το 85% των νέων κατασκευών είναι μέρος project κοινωνικής στέγασης και έτσι πληρούν τις προϋποθέσεις που χρειάζονται ώστε να διαγωνιστούν για επιδοτήσεις που στοχεύουν στην προώθηση καινοτόμων αρχιτεκτονικών τεχνικών και την προστασία του περιβάλλοντος. Από το 2007 τόσο οι διατάξεις όσο και οι επιδοτήσεις γι’αυτόν τον σκοπό έχουν αυξηθεί σημαντικά, με αποτέλεσμα οι νεόδμητες κατοικίες να έχουν κατά κανόνα πολύ χαμηλή ενεργειακή κατανάλωση και ολοένα και περισσότερες να φτάνουν να γίνονται παθητικές κατοικίες, καθώς φαίνεται ότι το 2010 το 20% με 30% των νέων σπιτιών κατασκευάστηκαν με τις αρχές των παθητικών κτιρίων. Και η Modena στην Ιταλία έχει στραφεί προς αυτήν την κατεύθυνση, καθώς με την υποστήριξη του Ιδρύματος Cassa di Risparmio di Modena, κατάφερε να αναπτύξει ένα φιλόδοξο πρόγραμμα, για την εξοικονόμηση και την τοπική παραγωγή ενέργειας σε κτίρια που φιλοξενούν αθλητικές και κοινωνικές εκδηλώσεις. Έτσι ξεκίνησε το έργο και από τον Νοέμβριο του 2010 μέχρι τον Δεκέμβριο του 2012 πραγματοποιήθηκαν ενεργειακές επιθεωρήσεις και εγκαταστάσεις φωτοβολταϊκών συστημάτων ή άλλες ενεργειακές μετασκευές σε

περίπου 10 αθλητικά και ψυχαγωγικά συγκροτήματα, με συνολική επένδυση που έχει φτάσει τα 2.6 εκατομμύρια ευρώ. Ένα από τα ενεργειακά προγράμματα που σημειώνει δεκαετίες δράσεων είναι αυτό του Μονάχου στη Γερμανία, το οποίο ξεκίνησε το 1989 με σκοπό να προωθήσει την εξοικονόμηση ενέργειας σε ιδιωτικά και εμπορικά κτίσματα. Κάθε χρόνο οι αρχές της πόλης συγκεντρώνουν από 13.8 εκατομμύρια σε ένα κεφάλαιο που αξιοποιείται σε επιδοτήσεις για θερμομόνωση, θέρμανση και άλλες εφαρμογές. Οι επιδοτήσεις κυμαίνονται από 500 έως 50.000 ευρώ, ενώ σε ιδιαίτερες περιπτώσεις κατασκευών μεγάλης κλίμακας φτάνουν ακόμη και το 1 εκατομμύριο και υπολογίζεται ότι από το ξεκίνημα του προγράμματος έχει προληφθεί η εκπομπή περίπου 700.000 τόνων διοξειδίου του άνθρακα. Παρόμοια τακτική ακολουθούν και στο Cascais της Πορτογαλίας, όπου οι πολίτες δέχονται τεχνική και οικονομική βοήθεια από τους ιθύνοντες για να βελτιώσουν την ενεργειακή απόδοση. Αρχικά οι τεχνικές μελέτες είναι αυτές που εντοπίζουν τα σημεία και τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, ενώ η δημόσια πρωτοβουλία «Caηa Watts» προσφέρει στους ιδιοκτήτες ενεργειακές επιθεωρήσεις που κοστίζουν 25 ευρώ, με περαιτέρω εκπτώσεις ανάλογα με το εισόδημα, αντί του κανονικού ποσού που ανέρχεται στα 350 ευρώ. Οι πόλεις αυτές δίνουν μερικές μόνο από τις ιδέες για δράσεις οι οποίες μπορούν να εφαρμοστούν σε ολόκληρη την Ευρώπη και αποτελούν παραδείγματα προς μίμηση, προτείνοντας εναλλακτικούς τρόπους λειτουργίας που μειώνουν το ενεργειακό και οικονομικό κόστος, ενώ ταυτόχρονα διαφυλάσσουντο μέλλον και το περιβάλλον. Πηγή: www.buildup.eu

37

Συμμετοχή και πράσινο γειτονιάς Γεωργία Γκουμοπούλου Αρχιτέκτονας - Πολεοδόμος ΕΜΠ Υπ. Διδάκτορας ΕΜΠ ggoumopoulou@arch.ntua.gr Βενετία Ματαλιωτάκη MSc Αρχιτέκτων τοπίου (Ing) Greenspire Landscape Architecture venetia.mataliotaki@gmail.com

Στην ιστορία και εξέλιξη του πολεοδομικού σχεδιασμού έχει αποδειχθεί πως η ύπαρξη και πολυπλοκότητα των κοινωνικών προβλημάτων αποτελεί κινητήριο μοχλό για την αναμόρφωση των μεθοδολογικών εργαλείων και την εισαγωγή νέων προσεγγίσεων σχεδιασμού του χώρου. Σήμερα περισσότερο από ποτέ γίνεται κατανοητή η σημασία και η αξία της συμμετοχής των πολιτών στη βιώσιμη ανάπτυξη των πόλεων μιας και οι σύγχρονες μορφές άστεων έχουν ανάγκη όχι μόνο από οικονομική και περιβαλλοντική αειφορική διαχείριση αλλά και εξίσου κοινωνικά αποδεκτή.

Εικ. 1 Συμμετοχή κατοίκων όλων των ηλικιών στη διαμόρφωση του πάρκου της γειτονιάς τους. Πάρκο Ναυαρίνου, Εξάρχεια. Κυριακάτικες δράσεις για παιδιά (24/10/2010). Πηγή: http://parkingparko.blogspot.gr/2010_10_01_ archive.html

38 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

1

Εικ. 2 Ένας σχολικός κήπος δημοτικού σχολείου με καλλωπιστικά κυρίως φυτά σε φυτοδοχεία, Manhattan - The Neighborhood School, Νέα Υόρκη.

2

Πηγή: http://www.growtolearn.org/view/ SchoolGardenersGallery

Μία ενεργή κοινωνία πολιτών που έχει το δικαίωμα να συμμετέχει στο σχεδιασμό του αστικού χώρου και της καθημερινότητάς της είναι ικανή να δημιουργήσει καλύτερα βιώσιμες πόλεις. Το αποτέλεσμα αυτής της συμμετοχικής διαδικασίας, είτε πρόκειται για ένα μικρό πάρκο γειτονιάς, είτε για μία σχολική αυλή, καλύπτει ιδανικότερα τις ανάγκες των χρηστών του και μέσω της συμμετοχής μπορεί να μεταλλάσσεται, να είναι πιο ευέλικτο και να ανταποκρίνεται σε νέες κοινωνικοοικονομικές και πολιτισμικές συνθήκες αφού πάντα θα αποτελεί παράγωγο αυτής της δυναμικής αλληλοεπίδρασης και σχέσης χρήστη – χώρου. Σύμφωνα άλλωστε με ειδικούς στο σχεδιασμό του χώρου ο πιο έξυπνος τρόπος για να αξιολογήσεις έναν σχεδιασμό ως επιτυχημένο είναι να παρατηρήσεις την επιρροή και αποτέλεσμα που έχει στους χρήστες του. (Hester, 1974) Τα πάρκα τσέπης και οι σχολικοί κήποι είναι χώροι αστικού πρασίνου που έχουν άμεση σχέση με την κλίμακα της γειτονιάς και αποτελούν δύο σημαντικά πεδία εφαρμογής εργαλείων συμμετοχικού σχεδιασμού. Έχουν τη δυνατότητα να λειτουργούν ως ζωντανοί κοινωνικοί χώροι και ως σημαντικά δημόσιοι και ημιδημόσιοι «Τρίτοι Τόποι» συμβάλλοντας στη «γεφύρωση του χάσματος μεταξύ της δημόσιας και ιδιωτικής σφαίρας» (Currie, 2011). Συχνά δημιουργούνται ή επανασχεδιάζονται, διαμορφώνονται και συντηρούνται από τους ίδιους τους χρήστες τους. Παράλληλα συνεισφέρουν στη διεύρυνση και ενοποίηση του δικτύου πρασίνου στην πόλη, ενδυναμώνουν τις φυσικές διεργασίες και την ανάπτυξη οικοσυστημάτων μέσα σε αυτό, συντελούν στη βελτίωση του μικροκλίματος της γειτονιάς και γενικότερα αναβαθμίζουν το αστικό περιβάλλον.

(Kuo et al., 1998). Η μεθοδολογία και μορφή των συμμετοχικών διαδικασιών σχεδιασμού και διαχείρισης ενός πάρκου τσέπης ποικίλλουν και διαμορφώνονται από διάφορους παράγοντες όπως το θεσμικό πλαίσιο, το βαθμό συλλογικής συνείδησης, την πρακτική εφαρμογή της κοινωνικής εμπλοκής, κ.ά. Τα τελευταία χρόνια πυκνώνουν αρκετά τα παραδείγματα προγραμμάτων που λειτουργούν με πρωτοβουλίες κατοίκων. Τα ευρωπαϊκά και διεθνή παραδείγματα έχουν να δείξουν περισσότερα οργανωμένα συστήματα ανάπτυξης και διαχείρισης πάρκων τσέπης που και με τη χρήση νέων τεχνολογιών αναπτύσσουν καλύτερες πλατφόρμες επικοινωνίας, πληροφορίας και δικτύωσης των πολιτών. Μέσα από διαδικασίες διαφανείς και απόλυτα ισότιμες επιχειρείται η συμμετοχή όλων τόσο στη λήψη αποφάσεων όσο και στην εφαρμογή τους για το σχεδιασμό και διαχείριση των μικρών αυτών πάρκων. Αξιοσημείωτη είναι η προσπάθεια αξιοποίησης κι ενεργοποίησης ελεύθερων χώρων και αστικών κενών στο Λονδίνο μέσω συμμετοχικών διαδικασιών. Στην ουσία πρόκειται για ένα μεγάλο χρηματοδοτικό πρόγραμμα του δήμου της πόλης με σκοπό την αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος μέσα από τη συμμετοχή διαφόρων φορέων. Ενδιαφερόμενες ομάδες πολιτών, καλλιτεχνικές ομάδες, επιχειρηματικές ομάδες, τοπικοί φορείς, καλούνται να προτείνουν και να δώσουν λύσεις για τη γειτονιά τους. Ο δήμος θα βραβεύσει και χρηματοδοτήσει επιλεγμένες προτάσεις- συνολικά 100 που θα αφορούν διάφορα σημεία της πόλης.2 Το σημαντικό σε αυτή την πρωτοβουλία είναι ο τρόπος που έχει οργανωθεί. Μέσω

Τα «πάρκα τσέπης» Η έννοια της «μικροκλίμακας» αποτελεί το κύριο και διαφοροποιό στοιχείο των «πάρκων τσέπης» από τους υπόλοιπους ελεύθερους χώρους πρασίνου. Τόσο η δημιουργία τους όσο και η διαχείρισή τους ερμηνεύονται μέσα από το μικρό μέγεθος, την εγγύτητα, την αμεσότητα, τη συμμετοχή. Συνήθως αποτελούν παράγωγα ανάκτησης «αστικών κενών» της πόλης ενδιάμεσοι τόποι λανθάνοντος δυναμικού που ενεργοποιούνται με την ένταξή τους σε ένα δυναμικό δίκτυο πρασίνων χώρων και κοινωνικών δράσεων. Η μικρή κλίμακα αυτών των χώρων τα καθιστά ικανά για ανάπτυξη και διαχείριση από τους ίδιους τους κατοίκους της γειτονιάς μιας και οι απαιτήσεις σχεδιασμού, κατασκευής, οργάνωσης, κόστους και διαχείρισης δεν είναι αυτές ενός μεγάλου αστικού πάρκου. Παράλληλα η δυνατότητα για άμεση συμμετοχή και εμπλοκή βοηθά στην κοινωνικοποίηση των κατοίκων-χρηστών, προσφέρει κίνητρα για δημιουργία μιας κοινής ταυτότητας της τοπικής κοινωνίας, αποτελεί ένα εργαλείο εκπαίδευσης ενεργών πολιτών, συμβάλει στην ασφάλεια της γειτονιάς και συντελεί στη διαδικασία εκδημοκρατισμού της παραγωγής χώρου (bottom – up design).1 Πολλές μελέτες - ιδιαίτερα από εργαστήρια αμερικανικών πανεπιστημίων- τεκμηριώνουν την άμεση επενέργεια που έχουν οι μικροί και εύκολα προσεγγίσιμοι πράσινοι χώροι στη ζωή των κατοίκων, όπως ότι όσο περισσότεροι είναι οι χώροι πρασίνου στις γειτονιές του κέντρου της πόλης, τόσο περισσότερο αυτοί χρησιμοποιούνται από τους κατοίκους ή ότι οι σχέσεις των κατοίκων ενδυναμώνονται ακόμα και από την απλή παρουσία βλάστησης.

39

3α

3β

3γ

3δ

Εικ. 3α, 3β, 3γ, 3δ Η περιβαλλοντική ομάδα των μαθητων του 3ου Γυμνασίου Γαλατσίου με τη καθοδήγηση εκπαιδευτικών σχεδίασε, διαμόρφωσε και υλοποίησε στον προαύλιο χώρο του σχολείου έναν σχολικό κήπο στα πλαίσια Προγράμματος Περιβαλλοντικής Αγωγής εγκεκριμένου από την Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Α΄ Αθήνας για το έτος 2012-2013. Στην περιβαλλοντική ομάδα συμμετέχουν μαθητές από όλες τις τάξεις του 3ου Γυμνασίου. Πηγή: http://3gym-galats.att.sch.gr/2013Kipos.html

4α

κοινών διαδικτυακών τόπων μπορούν να επικοινωνούν όλοι κι όλες που ενδιαφέρονται είτε ατομικά είτε συλλογικά να συνεισφέρουν στη δημιουργία ενός πάρκου τσέπης με διάφορους τρόπους συμμετέχοντας σε «κοινή χρηματοδότηση» (crownfunding)3, προτείνοντας ιδέες, ασκώντας κριτική στις υπάρχουσες προτάσεις, βοηθώντας πρακτικά στην κατασκευή του πάρκου αλλά και στη συντήρησή του. Στην ελληνική πραγματικότητα η συμμετοχική διαδικασία στη διαχείριση του αστικού πρασίνου προκύπτει κυρίως από την αυθόρμητη πρωτοβουλία των πολιτών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το πάρκο Ναυαρίνου στα Εξάρχεια ένας αστικός χώρος που διεκδίκησαν οι κάτοικοι της γειτονιάς και γενικότερα η τοπική κοινωνία, μετατρέποντας έναν παλαιό χώρο στάθμευσης σε πάρκο με παιδότοπο. Ο χώρος αυτός σχεδιάστηκε από τους κατοίκους και χρήστες, οι οποίοι έχουν αναλάβει τη διαχείρισή του με μέσα και κανόνες που οι ίδιοι καθορίζουν.

Οι σχολικοί κήποι

4β

Εικ. 4α 4β Εικόνα 1: The Edible Bus Stop, Lambeth, London. Το πρώτο «πάρκο τσέπης» που ολοκληρώθηκε μέσω του προγράμματος London Pocket Parks. Εγκαινιάστηκε στις 18/05/2013 και αφορά την ανάκτηση ενός αστικού κενού – αποτέλεσμα βομβαρδισμού του Β’ παγκοσμίου πολέμου- και τη μετατροπή του σε λαχανόκηπο με τη συμμετοχή κατοίκων και μη κερδοσκοπικών εταιρειών. Πηγή 4α: http://www.theediblebusstop.org/wpcontent/uploads/2012/07/Early_Days_051.jpg Πηγή 4β: http://www.theediblebusstop.org/wpcontent/uploads/2012/07/EBS-1813.jpg

40 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Ο σχολικός κήπος είναι ένα ακόμη πεδίο συμμετοχικών διεργασιών μιας ειδικότερης κοινωνικής ομάδας - της μαθητικής κυρίως κοινότητας ενός σχολείου. Συνήθως περιλαμβάνεται στα όρια του αύλειου χώρου και αποσκοπεί στην εκπαίδευση και στην εξοικείωση των μαθητών με την καλλιέργεια, την οικολογία και το φυσικό στοιχείο ενώ συμβάλλει στην ανάπτυξη της έννοιας της συμμετοχής από την μικρή ηλικία. Ένας σχολικός κήπος σχεδιάζεται, διαμορφώνεται και συντηρείται από ομάδες μαθητών υπό την καθοδήγηση και βοήθεια των εκπαιδευτικών και κηδεμόνων. Προσφέρει δε ένα ευρύ πεδίο κοινωνικών, ψυχαγωγικών κι εκπαιδευτικών δράσεων για τα παιδιά. Η δημιουργία ενός σχολικού κήπου αποτελεί ένα εργαλείο αστείρευτης δημιουργικότητας για τα παιδιά καλλιεργώντας σημαντικές δεξιότητες του χαρακτήρα τους όπως η συνεργασία, η αυτοπεποίθηση-αυτοκατανόηση, η αρχηγική ικανότητα, η λήψη αποφάσεων, ο εθελοντισμός. (Robinson et al., 2005) Παράλληλα, η ενασχόληση με τη γη και το φυσικό στοιχείο έχει ευεργετικές συνέπειες για τους μαθητές κυρίως εκείνων που κατοικούν σε αστικά κέντρα. (Λιαράκου κ.ά., 1999) Το εκάστοτε σχολείο μπορεί να διαθέσει ένα τμήμα του αύλειου χώρου για τη διαμόρφωση ενός παραγωγικού κήπου-λαχανόκηπου, ενός κήπου σε φυτοδοχεία αν πρόκειται για χώρο με μόνο σκληρές επιφάνειες, ενός κήπου – καθιστικού χώρου, ενός κήπου συνεύρεσης και δρώμενων. Η διαφορετικότητα των πόρων του κάθε σχολείου τόσο σε ανθρώπινο δυναμικό όσο και σε χωροθετικές συνθήκες επιβάλλουν έναν αυθόρμητο σχεδιασμό που δεν υπόκειται σε μορφολογικά πρότυπα με αποτέλεσμα κάθε σχολικός κήπος να είναι μοναδικός. Παράλληλα με την προσφορά στο χαρακτήρα του παιδιού, η αξιοποίηση των σχολικών ελεύθερων χώρων ως νησίδων πρασίνου συνεισφέρει στο δίκτυο πρασίνου της πόλης και στην αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος. Η διαμόρφωση σχολικών κήπων έχει διάφορες μορφές και τρόπους οργάνωσης. Οι μαθητές αναλαμβάνουν τη διαμόρφωση, συντήρηση και προώθηση του κήπου τους είτε μέσα

στον σχολικό αύλειο χώρο είτε σε χώρο εκτός αυτού. Ο λαχανόκηπος αποτελεί τη συνηθέστερη μορφή ενός σχολικού κήπου και προσφέρει τη δυνατότητα στα παιδιά για άμεση επαφή με τα φυσικά στοιχεία και μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα της πρωτογενούς παραγωγής. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια που η έννοια της αστικής καλλιέργειας διαδίδεται με γρήγορους ρυθμούς, αποδεικνύεται ότι η συμμετοχή σε διαδικασίες όπως η καλλιέργεια της γης, η συγκομιδή, η συντήρηση και η μεταποίηση των παραγόμενων προϊόντων από κήπους που τα ίδια τα παιδιά διαχειρίζονται, βοηθά στη διαμόρφωση μιας βαθύτερης οικολογικής συνείδησης. Μια πολύ οργανωμένη δράση για την κηπουρική στα σχολεία καλύπτει η “Campaign for School Gardening”, που αναπτύσσεται σε σχολεία της Βρετανίας και οργανώνει η Royal Horticultural Society. Στις μαθητικές κοινότητες όσων σχολείων συμμετέχουν σε αυτή τη δράση-εκστρατεία παρέχονται κίνητρα κι ένα πλαίσιο οδηγιών και εργαλείων για τη δημιουργία και συντήρηση κυρίως λαχανόκηπων στις σχολικές αυλές τους. Ενδεικτικά κάποια από τα προτεινόμενα εργαλεία αφορούν το εκπαιδευτικό υλικό που διανέμεται μέσω ιστοσελίδας, εκτεταμένο πρόγραμμα εντατικών παρακολουθήσεων, σύστημα επιβραβεύσεων επιπέδων προόδου και χρηματοδότηση από χορηγούς.4 Στα ελληνικά δεδομένα η έννοια του σχολικού κήπου υπήρχε ήδη από το 1915 «για λόγους ηθικοπλαστικούς», (Παπαδοπούλου κ.ά.,2008) θεσμοθετήθηκε το 1920 και αναβιώνει τη δεκαετία του 1960 με την έννοια της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. (Σωτηροπούλου, 2010) Στις μέρες μας τόσο σε μεγάλες όσο και σε μικρές ελληνικές πόλεις, σε αστικό και σε εξωαστικό περιβάλλον, υπάρχουν αρκετά σχολεία που συμμετέχουν σε εκπαιδευτικά προγράμματα και διαδικασίες δημιουργίας και συντήρησης σχολικών κήπων. Είτε οργανωμένα, μέσα από θεσμοθετημένες προσπάθειες φορέων, είτε μεμονωμένα, μέσα από πρωτοβουλίες και συνεργασίες εκπαιδευτικών με τους μαθητές και γονείς τους, ολοένα και περισσότερες σχολικές αυλές αποκτούν κήπους – κυρίως παραγωγικούς (λαχανόκηπους) - διασφαλίζοντας τα θετικά οφέλη των φυσικών διεργασιών τόσο στο επίπεδο της μικροκλίμακας του σχολείου όσο και στο επίπεδο της μακροκλίμακας του περιβάλλοντος αστικού τοπίου.

Τα προαναφερθέντα παραδείγματα σίγουρα δεν είναι τα μόνα˙ αντιπροσωπεύουν όμως τις σύγχρονες αντιλήψεις σχεδιασμού και τα ολοένα πιο ευρέως αποδεκτά μεθοδολογικά εργαλεία στις συμμετοχικές διαδικασίες σχεδιασμού. Αποδεικνύουν ότι η αλλαγή προς μια βιώσιμη πόλη επιτυγχάνεται καλύτερα με τη συμμετοχή των πολιτών της και είναι δυνατή παρά την πειθαρχική ή θεσμική αδράνεια, τα πολιτικά ή οικονομικά εμπόδια. Τα πάρκα τσέπης και οι σχολικοί κήποι αποτελούν ένα δυναμικό πεδίο δράσης και έκφρασης της σημερινής πραγματικότητας. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, η ταχύτητα, η αμεσότητα και η διεύρυνση των μέσων και τρόπων επικοινωνίας δημιουργεί ένα νέο πλαίσιο στο οποίο οι πολίτες ενημερώνονται και συμμετέχουν σε ιδέες και δράσεις που τους αφορούν. Παράλληλα, η αναγκαιότητα για βελτίωση των συνθηκών της ζωής μέσα στην πόλη γίνεται μέρος της συνείδησης των πολιτών και το ερώτημα της καθηγήτριας Άννης Βρηχέα «Ποιος προγραμματίζει, ποιος οργανώνει, ποιος καθορίζει την καθημερινή μας ζωή μέσα στο αστικό περιβάλλον;» μοιάζει πιο επίκαιρο από ποτέ. (Βρηχέα, 1993:13)

Βιβλιογραφία 1. Currie M. (2011), “Uncovering the foundational elements of the design of small urban spaces”, Interdisciplinary Themes Journal 3.1, σσ. 96-120.

2. Hester JR.R. (1974), “Community design”, στο Simon Swaffield (επιμ) (2002), Theory on landscape architecture, A reader, Philadelphia: University of Pennsylvania Press, σσ. 49-56.

3. Robinson C.W., Zajicek J.M., (2005), “Growing minds: The effects of a One-year School Garden Program on six Constructs of Life Skills of Elementary School Children”, HortTechnology,vol.15 no3, σσ. 453-457.

4. Βρηχέα Α., Λωράν Κ., (επιμ.) (1993), Συμμετοχικός σχεδιασμός Θεωρητικές διερευνήσεις - Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών - Μεθοδολογικές προσεγγίσεις, Αθήνα: ΤΕΕ.

Διαδίκτυο 1. Kuo, F.E., Sullivan, W.C., Coley, R.L., & Brunson, L. (1998), “Fertile ground for community: Inner-city neighborhood common spaces”, American Journal of Community Psychology, 26(6), σσ. 823-851, <http://lhhl.illinois.edu/communities.htm>, τελευταία επίσκεψη: 17/03/2014.

2. Λιαράκου Γ. (επιμ.) (1999), Πρασινίζοντας Τις Αυλές των Σχολείων. Πιλοτικό Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για το Δημοτικό, WWF-ΟΣΚ, <http://www.wwf.gr/images/pdfs/pe/prasinizontasavles.pdf>, τελευταία επίσκεψη: 17/03/2014.

3. Παπαδοπούλου Μ, Τανταλίδης Δ., Κατσιάς Κ., Μήτσκου-Χειρουλή Ε., Προκοπίδης Γ., (2008), «Κάθε σχολείο ένας κήπος», Εκπαιδευτικό Υλικό Προγράμματος, Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Κιλκίς, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, <http://www.kpekilkis.gr/index.php/ekpaideftikoyliko.html>, τελευταία επίσκεψη: 12/03/2014.

4. Σωτηροπούλου Δ.-Ε.,(2010), «Σχολικός Κήπος Ένα από τα Εργαλεία Υλοποίησης των Στόχων του Αειφόρου Σχολείου», Εισήγηση στο 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε.: Περιβαλλοντική Εκπαίδευση "Το Σταυροδρόμι της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη”, Ιωάννινα,<http://kpe-kastor.kas.sch.gr/ peekpe/proceedings/synedria_8_did_prot/Sotiropoulou.pdf>,τελευταία επίσκεψη: 22/02/2014

Aναφορές «Με το να συμπεριληφθούν οι “εμπλεκόμενοι φορείς” (stakeholders) πιο άμεσα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, η “συμμετοχικότητα” ενισχύει τη δημοκρατία» (Ανδρεάτου Α. (2007), Συστήματα διαχείρισης βιώσιμης ανάπτυξης, Διδακτορική Διατριβή, ΕΜΠ, σ. 17)

1

2

Pocket Parks Prospectus, <https://www.london.gov.uk/priorities/environment/greening-london/improving-londons-parks-green-spaces/pocket-parks>

3

http://spacehive.com/initiatives/London

4

http://apps.rhs.org.uk/schoolgardening/teachershome/default.aspa

41

Φωτισμός με LED και ενεργειακή απόδοση Όσο η εξοικονόμηση ενέργειας έρχεται στην επιφάνεια της ευρωπαϊκής επικαιρότητας, γίνονται ακόμη περισσότερο επιθυμητές τεχνολογίες που έχουν τη δυνατότητα να βοηθήσουν σημαντικά προς αυτήν την κατεύθυνση. Η εξέλιξη στον τομέα του φωτισμού είναι αξιοσημείωτη και η τεχνολογία LED έχει αρχίσει να εξαπλώνεται, επομένως είναι καλό να γνωρίσει η κοινή γνώμη τη λειτουργία τους σε συνδυασμό με τα πολλαπλά οφέλη που προσφέρουν.

Πηγή: http://led-lighting-ontario.com/cut-businessstoronto-hydro-bill-led-lights/

42 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Εάν ληφθούν υπόψη οι ώρες που γίνεται χρήση ηλεκτρικού ρεύματος για τις ανάγκες φωτισμού των κτισμάτων παγκοσμίως και σε καθημερινή βάση, γίνεται αντιληπτό το μέγεθος της κατάστασης που πρέπει να αντιμετωπισθεί. Και, φυσικά, πέρα από την ενεργειακή κατανάλωση υπάρχει και η οικονομική πλευρά του ζητήματος, αφού υπολογίζεται ότι σε μία οικία περίπου το 25% του μέσου προϋπολογισμού για την ενεργειακή κατανάλωση αποδίδεται μόνο στον φωτισμό. Όπως έχει αποδειχθεί η μέχρι τώρα χρήση των κοινών λαμπτήρων όχι μόνο δεν βελτιώνει την κατάσταση, αλλά την επιτείνει και αυτό οφείλεται τόσο στην ισχύ(watt) όσο και στον χρόνο λειτουργίας τους. Γι’αυτόν τον λόγο έχουν έρθει στο φως νέες τεχνολογίες οι οποίες εξελίσσονται συνεχώς με θεαματικά ενεργειακά αποτελέσματα, μειώνοντας την κατανάλωση ενώ αυξάνουν και τον χρόνο ζωής του λαμπτήρα. Και μπορεί ένα σημαντικό σημείο για τους καταναλωτές να είναι το σχετικά υψηλό κόστος των λαμπτήρων νέα τεχνολογίας, όμως είναι κάτι μηδαμινό μπροστά στην απόσβεση που κάνουν σε όλα τα επίπεδα. Οι λαμπτήρες που έχουν αρχίσει να κερδίζουν έδαφος και φέρνουν την «επανάσταση» στον φωτισμό είναι οι LED, που είναι ιδανικοί για πολλές εφαρμογές και έχουν πολύπλευρα πλεονεκτήματα. Μία πρόσφατη έρευνα καταδεικνύει ότι η Σουηδία, η Αυστρία και η Πορτογαλία είναι οι τρεις πρώτες χώρες όσον αφορά στην χρήση λαμπτήρων LED, με τον μέσο όρο των καταναλωτών που επιλέγουν να αγοράζουν συχνά ή πάντα τέτοιους λαμπτήρες να φτάνει το 32% στην Ευρώπη γενικότερα. Βέβαια, η χώρα μας μπορεί να μην συμπεριλήφθηκε στην έρευνα αυτή, όμως σταδιακά οι Έλληνες καταναλωτές αρχίζουν να αναζητούν βιώσιμες ενεργειακές λύσεις και ο φωτισμός δεν μπορεί παρά να πάρει σειρά. Η διαφορά στην κατανάλωση ενέργειας ανάμεσα σε έναν κοινό λαμπτήρα και τους LED είναι εξαιρετικά μεγάλη και βασίζεται καθαρά στον τρόπο λειτουργίας τους. Οι κοινοί λαμπτήρες πυράκτωσης καταναλώνουν αρκετή ενέργεια, η οποία απαιτείται για τη συνεχή θέρμανση του μεταλλικού νήματος που περιέχει και το οποίο έπειτα «παράγει» το φως. Αντίθετα με αυτήν τη λειτουργία, οι λαμπτήρες LED αποτελούνται από μικρούς ημιαγωγούς διαχωρισμένους από έναν μικρό θόλο, ο οποίος βοηθά στην προστασία του φωτός που εκπέμπεται, καθώς το βοηθά να εστιαστεί σε μία συγκεκριμένη περιοχή. Παράλληλα, η παραγωγή φωτός στους λαμπτήρες αυτούς είναι μία «κρύα» διαδικασία, δηλαδή δεν απαιτεί να αναπτυχθεί υψηλή θερμότητα για να παραχθεί φως κι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα ηλεκτρόνια διεγείρονται στον ημιαγωγό όταν παράγεται ηλεκτρικό ρεύμα και το φως είναι μια παρενέργεια της διέγερσης αυτής που παράγει φωτόνια, τα οποία στη συνέχεια εμφανίζονται στο ορατό φάσμα φωτός. Η ιδιαίτερη αυτή λειτουργία τους εμφανίζει αρκετά πλεονεκτήματα τα οποία έχουν πολλαπλές εκφάνσεις. Μεγαλύτερος χρόνος ζωής Στη λειτουργία τους αυτή οφείλεται και η μεγαλύτερη διάρκεια ζωής των LED. Οι κοινοί λαμπτήρες πρέπει να διατηρούν υψηλή θερμοκρασία για μεγάλα χρονικά διαστήματα, ώστε το νήμα να είναι σε θέση να παράγει σταθερά φως, γεγονός που, όπως είναι ευνόητο, μπορεί να καταστρέψει το νήμα μετά από πολλές ώρες χρήσης. Οι λαμπτήρες LED με τη διαδικασία λειτουργίας τους που δεν απαιτεί υψηλές θερμοκρασίες, δεν διατρέχουν αυτόν τον κίνδυνο στον ίδιο βαθμό, με αποτέλεσμα να διαρκούν αρκετό χρόνο περισσότερο από τους κοινούς πυράκτωσης. Ανθεκτικότητα Παράλληλα με τον αυξημένο χρόνο ζωής, οι λαμπτήρες LED φαίνεται ότι είναι πολύ πιο ανθεκτικοί από τους συμβατικούς. Είναι

γνωστή η υψηλή ευαισθησία του νήματος των λαμπτήρων πυράκτωσης, το οποίο μπορεί να καταστραφεί εάν ο λαμπτήρας δεχτεί ένα χτύπημα, ενώ το γυαλί είναι εξίσου εύθραυστο και παρουσιάζει κίνδυνο για τον λαμπτήρα. Αντίθετα, οι LED που δεν διαθέτουν νήμα αποφεύγουν τους σχετικούς κινδύνους, ενώ η ισχυρή συμπαγής κατασκευή τους παρέχει προστασία απέναντι σε χτυπήματα. «Κρύα» Παραγωγή Φωτός Είναι γεγονός ότι κάποια από τη θερμότητα που αναπτύσσεται στο εσωτερικό ενός λαμπτήρα πυράκτωσης μεταφέρεται πάντα και στον χώρο που φωτίζει, αυξάνοντας κατά περίπτωση την κατανάλωση ενέργειας για κλιματισμό του χώρου κατά τους θερινούς μήνες. Αυτή η ανεπιθύμητη «παρενέργεια» δεν υπάρχει με τους λαμπτήρες LED, χάρη στην πλήρως διαφορετική λειτουργία τους. Χωρίς Υδράργυρο Έχουν λάβει χώρα αρκετές εκστρατείες μέχρι σήμερα με σκοπό να αφυπνίσουν την κοινή γνώμη για την ανακύκλωση των λαμπτήρων και όχι αδικαιολόγητα. Οι επιστήμονες κρούουν των κώδωνα του κινδύνου και τονίζουν ότι η απλή απόρριψη των λαμπτήρων μπορεί να είναι καταστροφική για το περιβάλλον, καθώς τυχόν σπάσιμό τους μπορεί να απελευθερώσει υδράργυρο στο περιβάλλον. Στην κατασκευή των λαμπτήρων LED, όμως, δε χρησιμοποιείται υδράργυρος και έτσι μειώνεται σημαντικά ο περιβαλλοντικός κίνδυνος. Μικρότερη Κατανάλωση Οι λαμπτήρες LED καταναλώνουν μόλις 2-17 watt ηλεκτρισμού, εξοικονομώντας σημαντικά ποσοστά ενέργειας σε όλη τη διάρκεια ζωής τους, σε αντίθεση με άλλες λύσεις φωτισμού, που μπορεί να φαίνονται συμφέρουσες, όμως μακροπρόθεσμα είναι πιο ενεργοβόρες. Εξοικονόμηση Χρημάτων Μπορεί το κόστος αγοράς των λαμπτήρων LED να φαίνεται αρκετά υψηλό, αλλά σε βάθος χρόνου φαίνεται ότι αποτελεί μία από τις καλύτερες λύσεις από οικονομικής άποψης. Όσο κι αν εκ πρώτης όψεως μία κοινή και οικονομική λάμπα φαίνεται ιδανική, έχει αποδειχθεί πλέον ότι μετά από λίγο καιρό χρήσης λαμπτήρων LED όχι μόνο εξισορροπείται το κόστος αγοράς τους, αλλά παρέχουν και εξοικονόμηση ενέργειας με θετικά αποτελέσματα και για τα οικονομικά των καταναλωτών. Οι επιλογές στους λαμπτήρες LED ποικίλλουν και καλύπτουν όλες τις ανάγκες. Φυσικά, πριν την αγορά πρέπει να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι λόγω της μικρότερης ισχύος τους, ίσως χρειάζονται περισσότεροι από ένας ώστε να καλύψουν τον ίδιο χώρο με έναν συμβατικό λαμπτήρα. Εξίσου σημαντικό είναι το ότι διατίθενται σε ποικιλία χρωμάτων ανάλογα με την κατασκευή τους και δίνουν τη δυνατότητα επιλογής ανάμεσα σε ψυχρό και θερμό φως, ώστε να συμβαδίζουν με το μέγεθος και τη χρήση του χώρου. Οι λαμπτήρες LED αποδεικνύουν σταδιακά την αξία τους και κατακτούν σημαντική θέση στις προτιμήσεις των Ευρωπαίων καταναλωτών, οι οποίοι έχουν αρχίσει να ενημερώνονται και να αντιλαμβάνονται τα πολλαπλά οφέλη που έχουν να τους προσφέρουν. Μένει τώρα και το ελληνικό κοινό να συμβαδίσει με τις «επιταγές» της νέας τεχνολογίας και να ενσωματώσει στην καθημερινότητά του λύσεις που εξοικονομούν ενέργεια και χρήματα, ενώ παράλληλα απομειώνουν τον κίνδυνο για το περιβάλλον. ΠΗΓΕΣ: 1. http://eartheasy.com, 2. www.energysavingtrust.org.uk, 3. http://deov.gr

43

Οι βασικές αρχές του βιοκλιματικού σχεδιασμού (μέρος 3) Αντώνης Γαβαλάς Αρχιτέκτων Μηχανικός Α.Π.Θ. Ενεργειακός Σύμβουλος ΜΑ ΑΑ

Τα επόμενα υποκεφάλαια είναι άμεσα συνυφασμένα με την ποιότητα ζωής των χρηστών μιας κατασκευής. Η εξέλιξη των μηχανολογικών συστημάτων μπορεί να αναπληρώσει το κενό του ανεπαρκούς σχεδιασμού, δίνοντας ικανοποιητικά αποτελέσματα όσον αφορά τον τεχνητό φωτισμό και τον κλιματισμό του, χωρίς όμως να μπορεί να φτάσει την άνεσης ενός χώρου που φωτίζεται και δροσίζεται επαρκώς με φυσικό τρόπο. Φυσικός φωτισμός Η εξασφάλιση του επαρκούς φυσικού φωτισμού και ελέγχου της ποσότητάς του ώστε να υπάρχει επάρκεια και ομαλή κατανομή του μέσα στους χώρους είναι ιδιαίτερα σημαντική για τρείς κυρίως λόγους. Αφενός αποτελεί σημαντικό κριτήριο επίτευξης ποιότητας διαβίωσης για οποιαδήποτε κατηγορία χρήσης χώρου καθότι ο ελεγχόμενος φυσικός φωτισμός είναι πάντοτε πιο ευχάριστος συγκρινόμενος με τον τεχνητό, αφετέρου η όσο το δυνατόν μείωση χρήσης του τεχνητού, συντελεί στην -έστω και μικρή- μείωση της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας του κτιρίου άρα και το κόστος διατήρησής του σε συνδυασμό με την τρίτη παράμετρο που είναι η μείωση των εσωτερικών θερμικών κερδών, ειδικά εάν δεν χρησιμοποιούνται λαμπτήρες οικονομίας. Η μονάδα μέτρησης της ποσότητας του φωτός που έρχεται σε επαφή με μια επιφάνεια για να απορροφηθεί ή να ανακλαστεί είναι το Lux (Lx) ενώ η ποσότητα του φωτός που αποδεσμεύεται από ένα σώμα προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση είναι το Candella (Cd) που πρωτοδιατυπώθηκε το 1948 και καθορίσθηκε ως ορισμός το 1967. Η επάρκεια του φυσικού φωτισμού εξετάζεται συνήθως ελέγχοντας την έντασή του στο ύψος της επιφάνειας εργασίας (80-100 εκατοστά από το δάπε-

44 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

δο) και πάντοτε σε συσχετισμό με τα ελάχιστα επίπεδα προτεινόμενου φωτισμού αναλόγως χρήσης. Για παράδειγμα αποθήκες και βοηθητικοί χώροι καλύπτονται με 100 έως 150 Lux, κύριοι χώροι κατοικίας αντίστοιχα με 200 έως 300 Lux, χρήσεις όπως εργαστήρια, γραφεία, βιβλιοθήκες χρειάζονται ιδανικά 500 Lux ενώ για χώρους εργασίας υψηλής ακρίβειας όπως χειρουργεία απαιτούνται 1000 Lux. Επίσης είθισται να χρησιμοποιείται η μέγιστη βαθμίδα φωτισμού σε χώρους έκθεσης και προβολής προϊόντων. Μια άλλη μέθοδος ποιοτικής μέτρησης του φωτός είναι ο παράγοντας φυσικού φωτισμού (daylight factor) που εκφράζει το λόγο της έντασης φωτισμού σε ένα σημείο του χώρου προς την ένταση φωτισμού στον εξωτερικό χώρο. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι μια βασική αρχή ελέγχου της επάρκειας του φυσικού φωτός σε χώρους κατοικίας είναι για την μικρότερη μέρα του έτους, την 21η Δεκεμβρίου, η επίτευξη μέσου παράγοντα φυσικού φωτισμού ενός ενιαίου χώρου μεγαλύτερου ή ίσου του 2% για νεφοσκεπή ουρανό. Ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει την ποσότητα και ποιότητα του φωτός είναι το γεωγραφικό ύψος της τοποθεσίας. Οι εξωτερικές συνθήκες φωτεινότητας μειώνονται σημαντικά όσο υψηλότερα στο βόρειο ημισφαίριο βρίσκεται

το κτίσμα, ή αντίστοιχα όσο χαμηλότερα στο νότιο. Η φωτεινότητα του εξωτερικού περιβάλλοντος και του ουράνιου θόλου στο Λονδίνο είναι σημαντικά χαμηλότερη από την αντίστοιχη της Αθήνας. Εξίσου νευραλγικό ρόλο διαδραματίζει ο προσανατολισμός των ανοιγμάτων. Αυτά που βρίσκονται στο βορρά δέχονται μόνο έμμεσο φωτισμό άρα και πιο σταθερό σε ένταση αλλα και ευκολότερα ελεγχόμενο. Τα νότια, ανατολικά και δυτικά κουφώματα δέχονται άμεσο και έμμεσο φωτισμό που ποικίλλει σε ένταση και διάρκεια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα μικρά ανοίγματα στις παραδοσιακές κατοικίες των Κυκλάδων, που δεν οφειλόταν σε κατασκευαστική επιλογή αλλα στο ότι η φωτεινότητα του ουρανού, η εκτεταμένη ετήσια ηλιοφάνεια και το κυρίαρχο λευκό του περιβάλλοντος πολεοδομικού ιστού, παρείχαν στο εσωτερικό επαρκή φωτισμό (Εικόνα 2). Το μέγεθος και η θέση των ανοιγμάτων, που εξαρτάται από την αναλογία επιφάνειας ανοιγμάτων προς επιφάνεια τοίχου που θα επιλέξει ο μελετητής, είναι σχετιζόμενα με τις υπόλοιπες παραμέτρους. Σε αυτό το σημείο ο μελετητής καλείται να ισορροπήσει στη λήψη των αποφάσεών του τρείς βιοκλιματικούς και τρείς αρχιτεκτονικούς παράγοντες. Το ιδανικό μέγεθος και θέση των κουφωμάτων για το

1

2 Εικ. 1 Τα ανοίγματα οροφής παρέχουν ικανοποιητική ποσότητα ομοιόμορφου φωτισμού που επαρκούν για την κάλυψη των αναγκών του κτιρίου γραφείων ακόμα και σε νεφοσκεπή ημέρα. Κτίριο γραφείων της εταιρείας Matalon s.a., Μελετητική - Αλέξανδρος Τομπάζης. (2006). Εικ. 2 Φωτογραφία από το εσωτερικό του νέου στεγάστρου του αρχαιολογικού χώρου της Θήρας. Αρχείο Νίκου Φιντικάκη (2005).

45

θερμικό ισοζύγιο απωλειών και κερδών του κελύφους, τη διαπερατότητα του τζαμιού που επηρεάζει τον παθητικό ηλιασμό και την δυνατότητα σκίασης, την ποσότητα του επιθυμητού φυσικού φωτισμού στο χώρο αλλα ταυτόχρονα την ανάγκη για ιδιωτικότητα, θέα, την εξωτερική αισθητική και τις αναλογίες του κτίσματος. Η τεχνολογία στις μέρες μας έχει προχωρήσει σε σημείο που υπάρχουν ιδανικοί συνδυασμοί παραμέτρων για κάθε κατηγορία κτίσματος αναλόγως των αναγκών του σε ψύξη και θέρμανση. Μπορεί για παράδειγμα να χρησιμοποιηθεί για κτίριο γραφείων με θέσεις εργασίας κοντά στην πρόσοψη που έχει ανάγκη κυρίως από ψύξη λόγω αυξημένων εσωτερικών φορτίων, υαλοπίνακας με χαμηλό δείκτη θερμοδιαπερατότητας (Uvalue), χαμηλό συντελεστή ηλιακού θερμικού κέρδους g (solar heat gain coefficient) και υψηλό συντελεστή φωτοδιαπερατότητας (VT). Ανοίγματα με υψηλότερο πρέκι δίνουν βέλτιστους συντελεστές φωτισμού καθότι επιτρέπουν βαθύτερη διείσδυση την άμεσης και έμ-

4

46 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

3

μεσης ακτινοβολίας στο χώρο και θέαση των φωτεινότερων τμημάτων του ουράνιου θόλου από μεγαλύτερο τμήμα του χώρου. Είναι χαρακτηριστικό ότι η φωτεινότητα στο ζενίθ του ουρανού είναι σχεδόν τρείς φορές υψηλότερη από την αντίστοιχη του ορίζοντα, εξ’ ου και η εξαιρετική διάχυση φωτός που προσφέρουν σε ένα χώρο τα ανοίγματα οροφής. Ακόμα ένας παράγοντας που επηρεάζει την ποσότητα του φωτός είναι οι σκιάσεις, εξωτερικές και εσωτερικές, σταθερές ή κινητές, ακόμα και οι προερχόμενες από φυσικά στοιχεία όπως δέντρα ή το γεωγραφικό ανάγλυφο. Από την χωροθέτηση και τον προσανατολισμό του κτιρίου στο οικόπεδο πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν η πιθανή παρεμπόδιση από υπάρχοντα εμπόδια. Σε ορισμένες χώρες αποτελεί τμήμα των μελετών για την έκδοση οικοδομικής άδειας η ανάλυση του ποσοστού μείωσης φυσικού φωτισμού στις γειτονικές ιδιοκτησίες λόγω της ανέγερσης του νέου κτίσματος. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η ανακλαστικότητα των εξωτερικών επιφανειών πλησίον

του κτιρίου αλλα και των εσωτερικών. Οι οροφές, οι περιμετρικοί τοίχοι και το δάπεδο μπορούν να απορροφήσουν την ακτινοβολία ή να την ανακλάσουν επιτρέποντας ομοιόμορφη κατανομή στο χώρο και υψηλότερο παράγοντα φυσικού φωτισμού. Εκτός αυτού οι πιο ανοιχτόχρωμες επιφάνειες δημιουργούν την εντύπωση πιο φωτεινού περιβάλλοντος. Ένα συχνά εμφανιζόμενο φαινόμενο είναι η θάμβωση. Πρόκειται για παρεμπόδιση στην καθαρότητα της όρασης και ενόχληση στο χρήστη λόγω ανομοιόμορφης κατανομής και υπερβολικής αντίθεσης του φυσικού φωτισμού στο χώρο. Παρατηρείται σε σημεία με πρόσβαση στο νότο οπου υπάρχει άμεση προσπίπτουσα ηλιακή ακτινοβολία σε συνδυασμό με σκοτεινά σημεία του χώρου. Η θάμβωση λύνεται με χρήση συστημάτων σκίασης η ανάκλασης του φωτός στην οροφή. Σε χρήσεις όπως σχολεία, βιβλιοθήκες και γραφεία, που τα επίπεδα φωτισμού είναι σημαντικότατα για την εύρυθμη λειτουργία του χώρου αλλα η άμεση ηλιακή ακτινοβολία είναι ανεπιθύμητη,

τα ράφια ανάκλασης στο υψηλότερο σημείο του κάθε ορόφου παρέχουν ταυτόχρονα σκίαση αλλα και ανάκλαση με πρόσβαση του φωτός στο βάθος του χώρου (Εικόνες 3,4). Σαν γενική αρχή, χώροι που τείνουν προς τις αναλογίες τετραγώνου έχουν καλύτερη κατανομή φωτισμού σε σχέση με επιμήκεις, όπως επίσης η ομοιόμορφη κατανομή των ανοιγμάτων στην πρόσοψη ενός κτιρίου συντελεί στην καλύτερη κάλυψη των αναγκών του στο εσωτερικό. Υπάρχουν στο εμπόριο προγράμματα υπολογισμού όπως για παράδειγμα το Radiance του Lawrence Berkeley National Laboratory (Εικόνα 5). Που ξεκίνησε την εξέλιξή του το 1985, που προσφέρουν μια πολύ ακριβή προεκτίμηση των επιπέδων φυσικού φωτισμού σε ένα υπο μελέτη χώρο και μπορούν να συνδράμουν στην βελτιστοποίηση του σχεδιασμού από τα πρώτα κιόλας στάδια.

Φυσικός αερισμός Ένας ευχάριστος και οικονομικός τρόπος δροσισμού ενός χώρου γίνεται μέσω του

5α

5β

Εικ. 3 Σκίτσο που δείχνει τον τρόπο λειτουργίας ενός ανακλαστήρα οροφής. Εικ. 4 Πρόσοψη κτιρίου με εξωτερικούς ανακλαστήρες οροφής που εμποδίζουν την ανεπιθύμητη άμεση ηλιακή ακτινοβολία και διαχέουν το φώς μέχρι το βάθος του χώρου. http://www.greenedu.com. Εικ. 5α,β Εξομοίωση φυσικού φωτισμού κτιρίου διαμερισμάτων στο Λονδίνο με χρήση του Ecotect ως πλατφόρμα και φωτομετρικού το Radiance. Architectural Association, (2003).

47

Αειθαλή δέντρα

Φυλλοβόλα δέντρα

Χειμερινός άνεμος

Διοχέτευση καλοκαιρινής αύρας

Διοχέτευση ανέμων σε διάφορες κατευθύνσεις

Χειμερινός άνεμος Θερινός άνεμος

Διοχέτευση χειμερινών και θερινών ανέμων με την ίδια κατεύθυνση

Θερινός άνεμος

φυσικού αερισμού. Η θερμότητα που το καλοκαίρι συσσωρεύεται μέσα στο κτίριο, είτε λόγω εξωτερικών κλιματολογικών συνθηκών, είτε λόγω των εσωτερικών θερμικών κερδών, απομακρύνεται με φυσικό τρόπο προς το εξωτερικό περιβάλλον με συστήματα και τεχνικές φυσικού αερισμού συντελώντας στην καλύτερη ποιότητα ζωής των χρηστών αλλα και την μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης σε σημαντικό βαθμό. Ταυτόχρονα, βελτιώνεται η αίσθηση της υψηλότερης από τα όρια θερμικής άνεσης εσωτερικής θερμοκρασίας, καθότι αυξάνει την ταχύτητα ψύξης του σώματος μέσω της εξάτμισης του ιδρώτα και την ανταλλαγή θερμότητας με το περιβάλλον. Είναι χαρακτηριστικό ότι με τη χρήση ενός ανεμιστήρα οροφής, που ουσιαστικά μετακινεί την ήδη υπάρχουσα στο χώρο αέρια μάζα, επεκτείνεται η ζώνη θερμικής άνεσης κατά 3 CO από τους 26 CO στους 29 CO. Σαν εφαλτήριος για την ορθή χρήση του φυσικού αερισμού είναι η ενδελεχής μελέτη του μικροκλίματος όσον αφορά την ισχύ αλλά και την κατεύθυνση των τοπικών ανέμων όπως και την παρουσία άλλων κτιρίων, βλάστησης ή ακόμα και περιφράξεων που μπορεί να επηρεάζει την

6 5h

25-30% h

h 1/8 h 2h

4 1/4h

1.5m

h 1/2 h 3 3/4h

h

40%

h

h

h

2h

h

3h

2h

3h

h

60%

h

h 4h

h 2h

h

Οι πλήρεις φράκτες δημιουργούν στροβιλισμούς ενώ οι διάτρητοι φράκτες, π.χ. ο συνδυασμός θάμνων και δέντρων, αυξάνουν τη ζώνη ηρεμίας

48 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

h

Επίδραση ανεμοφράκτη ανάλογα με τη μορφή του και το πάχος του

1.5m

Ικανότητα μείωσης της διείσδυσης του ανέμου ανεμοφρακτών διαφόρων τύπων σε διάταξη έναντι των επικρατούντων ανέμων

κίνηση τους προς και από το κτίριο. Αρχικά ο μελετητής οφείλει να αποφασίσει τη χωροθέτηση του κτιρίου σε σημείο που να διευκολύνεται η πρόσβαση των επικρατούντων ανέμων στην κατασκευή εάν είναι επιθυμητός ο φυσικός δροσισμός (Εικόνα 6). Σε δεύτερο στάδιο με τη μελέτη του ψυχρομετρικού διαγράμματος, καλείται να καθορίσει τη χρονική περίοδο εφαρμογής κατά τη διάρκεια του έτους του φυσικού αερισμού, αποκλείοντας τον σε περιόδους με πολύ χαμηλές εξωτερικές θερμοκρασίες και σε μέρες με εξαιρετικά υψηλές κατά το θέρος. Λόγω του εύκρατου μεσογειακού κλίματος, τα κτίρια στη χώρα μας μπορούν να βρίσκονται για μεγάλο ποσοστό του έτους σε κατάσταση ελεύθερης λειτουργίας (Free running) που έχει να κάνει με τον έλεγχο των εσωτερικών συνθηκών με φυσικά μόνο μέσα χωρίς μηχανική υποβοήθηση. Αυτό γίνεται με τον έλεγχο του σκιασμού και παθητικού ηλιασμού αλλα σε πολύ μεγάλο βαθμό με τον φυσικό αερισμό. Ειδικότερα στη χώρα μας, με το εκτεταμένο παραθαλάσσιο μέτωπο, μπορεί να γίνει εκμετάλλευση της απόγειας και επίγειας αύρας όπως επίσης και των ψυχρών ανέμων από τους ορεινούς όγκους. Οι δι-

αφορετικές κατηγορίες αερισμού ενός χώρου είναι οι παρακάτω: • Ο μονόπλευρος αερισμός με ένα άνοιγμα. Στην περίπτωση αυτή ο αέρας του περιβάλλοντος που πρέπει να βρίσκεται σε χαμηλότερη θερμοκρασία από αυτή του χώρου, εισέρχεται στο χώρο από το χαμηλότερο τμήμα του ανοίγματος, απορροφά τα θερμικά κέρδη και εξέρχεται από το υψηλότερο τμήμα. Σε περίπτωση ύπαρξης μικρού ανοίγματος, ο χώρος γίνεται υπερπιεστικός, ο θερμότερος αέρας αδυνατεί να εξέλθει από το κούφωμα και διοχετεύεται στους παράπλευρους χώρους από χαραμάδες, αρμούς και εσωτερικά ανοίγματα. Αντιστοίχως στον μονόπλευρο αερισμό με δύο ανοίγματα, η κίνηση του αέρα διευκολύνεται και το πλάτος του χώρου μπορεί να επεκταθεί.

• Ο διαμπερής αερισμός, σαφώς πιο αποτελεσματικός από τον μονόπλευρο, οπου χρησιμοποιούνται ανοίγματα σε αντίθετες όψεις εκμεταλλευόμενα την κατεύθυνση των επικρατούντων ανέμων. Η πρόσπτωση του ανέμου στο κτίριο δημιουργεί διαφορά πίεσης μεταξύ προσήνεμης και υπήνεμης πλευράς και κατά συνέπεια προκαλείται διαμπερής αερισμός λόγω διαφοράς πίεσης. Έχει αποδειχθεί ότι ο διαμπε-

ρής αερισμός λειτουργεί καλύτερα όταν τα αντιδιαμετρικά ανοίγματα είναι διαγώνια τοποθετημένα και έχουν διαφορά ύψους.

• Ο εφελκυστικός αερισμός ο οποίος προκαλείται λόγω του φαινομένου της καμινάδας. Όταν η αέρια μάζα θερμανθεί, διαστέλλεται, μειώνεται η πυκνότητά του, κινείται ανοδικά και βρίσκοντας σημείο εξόδου, σε χαμηλότερη στάθμη ψυχρότερος αέρας έρχεται να αναπληρώσει το κενό του δημιουργώντας ένα συνεχές ρεύμα. Αυτό το φαινόμενο μπορεί να επιτευχθέι ακόμα και με ένα επαρκούς επιφάνειας άνοιγμα στην υψηλότερη στάθμη μια κατασκευής κάτω από την τελευταία πλάκα, εναλλακτικά οι πλέον αποτελεσματικές λύσεις είναι οι καμινάδες αερισμού. Εξαιρετικά παραδείγματα αυτού του είδους φυσικού δροσισμού συναντώνται στη μέση ανατολή και αρκετά διαδεδομένα στο Ιράν από τον 17ο αιώνα με τα λεγόμενα Μπαντγκίρ (Badgir) (Εικόνα 7), που λειτουργούσαν είτε ως σημεία εκτόνωσης του θερμού αέρα ευρισκόμενου στο εσωτερικό ή σαν ανεμοσυλλέκτες όταν βρισκόταν στην προσήνεμη πλευρά κατευθύνοντας λόγω διαφοράς πίεσης τον ψυχρότερο αέρα στο εσωτερικό. Μια σύγχρονη μεταφορά αυτής της κατασκευ-

7 Εικ. 6 Σχέδια που αφορούν το πώς διαμορφώνει το υπάρχον περιβάλλον την πρόσβαση του ανέμου σε μια κατασκευή. Βιβλιογραφία αρ.3. Εικ. 7 Ένα χαρακτηριστικό Badgir από την περιοχή του Ιράν και σκίτσα με τυπολογικές διαφοροποιήσεις.

49

ής είναι η ηλιακή καμινάδα, οπου η μία πλευρά των τοιχωμάτων της καλύπτεται από απορροφητικό υλικό χωρίς μόνωση ή μαύρο γυαλί που θερμαίνουν τον ανερχόμενο αέρα και εντείνουν τον ελκυσμό. Άλλος ένας τρόπος υποβοήθησης είναι η τοποθέτηση ενός ανεμιστήρα εκροής στο ανώτερο σημείο της καμινάδας. Ακόμα μια ενδιαφέρουσα εφαρμογή με ελαφριά μηχανική υποστήριξη είναι το λεγόμενο Passive Downdraught Evaporative Cooling ή αλλιώς PDEC (Εικόνα 8). Ο αέρας που εισέρχεται στην κορυφή της καμινάδας, ψεκάζεται με μικροσταγόνες νερού καθ ύψος της καθόδου του, ψυχόμενος συνεχιζόμενα και εν τέλει εισερχόμενος στο χώρο στο χαμηλότερο σημείο της καμινάδας σε σημαντικά χαμηλότερη θερμοκρασία απ ότι εισήλθε.

• Ο νυκτερινός αερισμός είναι η διαδικασία κατά την οποία τα κουφώματα έχουν τοποθετηθεί κατά προτίμηση κοντά σε εκτεθειμένα δομικά στοιχεία του κελύφους με μεγάλη θερμοχωρητικότητα, όπως η πλάκες οπλισμένου σκυροδέματος και εκμεταλλευόμενοι τις χαμηλότερες εξωτερικές θερμοκρασίες που επικρατούν κατά τη διάρκεια της νύχτας, ο χώρος ψύχεται με φυσικό τρόπο απάγοντας τμήμα της αποθηκευμένης θερμότητας στην καταβόθρα του ουρανού. Αυτή η τεχνική απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό των ανοιγμάτων που να μη διακυβεύει την ασφάλεια των χρη-

8

50 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

στών η την πρόσβαση ανεπιθύμητων στο χώρο και έχει να κάνει με τον τρόπο και το ποσοστό ανοίγματός τους αλλα κυρίως με την εγκατάσταση του ενδεδειγμένου συστήματος ασφαλείας. Ο νυχτερινός αερισμός μπορεί να συνδυαστεί ιδανικά με εφαρμογή υλικών αλλαγής φάσης (Phase Changing Materials - PCM). Τα εν λόγω υλικά όταν θερμαίνονται αλλάζουν από στερεή σε υγρή μορφή, απορροφώντας την πλεονάζουσα θερμότητα. Αντίστοιχα με τη συνδρομή της ψυχρότερης νυκτερινής αέριας μάζας, ψύχονται και επανέρχονται στην αρχική στερεή μορφή τους όντας σε θέση να επαναλάβουν τον κύκλο τους την επόμενη ημέρα.

• Οι γεωεναλλάκτες. Το έδαφος έχει την ιδιότητα σε όσο μεγαλύτερο βάθος βρίσκεται κανείς, να παρουσιάζει ηπιότερη διακύμανση της θερμοκρασίας του κατά τη διάρκεια του χρόνου, μέχρι που κάτω από τα 3 μέτρα βάθος, η διακύμανση είναι σχεδόν μηδενική προσεγγίζοντας τη μέση ετήσια θερμοκρασία ενός τόπου. Εκμεταλλευόμενοι κατά συνέπεια, το ότι το υπέδαφος είναι θερμότερο από τον εξωτερικό αέρα κατά το χειμώνα και ψυχρότερο κατά το καλοκαίρι, προκαλώντας βεβιασμένη είσοδο του αέρα με χρήση ανεμιστήρα σε μια σωλήνα συνήθως από PVC που θάβεται στη γη σε βάθος κατά προτίμηση από 1 έως 1,5 μέτρο και για μήκος όσο απαιτείται, ο αέρας που εισρέει

ανταλλάζει θερμότητα με το έδαφος και εισέρχεται απευθείας στο χώρο ή σε κάποιο μηχάνημα ψύξης - θέρμανσης με ιδανικότερη τελική θερμοκρασία (Εικόνα 9). Αυτή η μέθοδος παρότι είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική απαιτεί ένα σεβαστό μέγεθος οικοπέδου και έχει κόστος που όμως αποσβαίνεται σε σύντομο χρονικό διάστημα από την εκκίνηση της χρήσης του. Η ενδεδειγμένη μέθοδος δροσισμού για το κάθε κτίριο αποφασίζεται από τα μέσα της διαδικασίας σχεδιασμού και επανεξετάζεται κατά τη διάρκεια της κατασκευής προκειμένου να τελειοποιηθούν τα σημεία εισόδου και εξόδου, ο τρόπος ανοίγματος των κουφωμάτων και το ποσοστό τους σε σχέση με την επιθυμητή ποσότητα και ταχύτητα αέρα στο εσωτερικό σε σχέση πάντοτε με την κατηγορία χρήσης του κελύφους (για παράδειγμα χώροι γραφείων απαιτούν ελεγχόμενη ταχύτητα ανέμου για να μην προκαλείται ενόχληση στους χρήστες) αλλα και οι τρόποι ελέγχου, χειροκίνητοι ή αυτοματοποιημένοι. Στην περίπτωση του οικιακού τομέα προτιμώνται οι χειροκίνητες λειτουργίες λόγω της μείωσης του κόστους, αλλα σε μεγάλα κτίρια μπορεί να εγκατασταθεί ένα σύστημα BMS που με αισθητήρες εσωτερικής, εξωτερικής θερμοκρασίας αλλα και κατεύθυνσης και ταχύτητας του ανέμου, ρυθμίζει πότε και σε τι βαθμό θα χρησιμοποιείται ο φυσικός αερισμός.

Ground to air heat exchanger Fresh air filter box +28o C

+16o C

Ground

+10o C

Operating principle of the air/heat exchanger in Summer

Ground to air heat exchanger Fresh air filter box -5o C

+4o C

Ground

9

+10o C

Operating principle of the air/heat exchanger in Winter

Εικ. 8 Σύστημα PDEC που έχει εφαρμοσθεί στο Jacob Blaustein Institute for Desert Research at Sede-Boqer στην έρημο της Negev στο Ισραήλ. Εικ. 9 Κατά τη διάρκεια των γενικών εκσκαφών ενός κτιρίου, θάβονται υπογείως σωλήνες PVC που χρησιμοποιούνται ως εναλλάκτες θερμότητας. Αρχείο της εταιρείας Rehau με το σύστημα Awadukt.

Βιβλιογραφία 1. Goulding J. R, Lewis J. O., Steemers T, C. (Επιμ.), "Energy in Architecture, The European Passive Solar Handbook", Commission of the European Communities, 1994. Ελληνική έκδοση: "Ενέργεια στην Αρχιτεκτονική. Το Ευρωπαϊκό εγχειρίδιο για τα Παθητικά ηλιακά κτήρια", μεταφρ. Ε. Τσίγκας, Μαλλιάρης Παιδεία για την Ευρωπαϊκή Ένωση, 1996.

2. M. Santamouris and D. Asimakopoulos (eds) "Passive cooling of buildings", James + James Publishers, (Sciences Publishers) Ltd, London 1996.

3. R. Colombo, A. Landabaso, A. Sevilla, "Εγχειρίδιο σχεδιασμού. Παθητική αρχιτεκτονική για την περιοχή της μεσογείου". Κοινό κέντρο ερευνών Ευρωπαϊκής επιτροπής. Ινστιτούτο μηχανικής συστημάτων και πληροφορικής. Βρυξέλλες, 1995.

4. Παπαδόπουλος Μιχάλης, Αξαρλή Κλειώ. "Ενεργειακός σχεδιασμός και παθητικά ηλιακά συστήματα κτιρίων". Εκδοτικός οίκος Αδελφών Κυριακίδη. Θεσσαλονίκη, 1982.

5. Givoni, B., "Passive and low energy cooling of buildings", Van Nostrand Reinhold, New York, 1994.

51

Ημερολόγιο εκθέσεων

Απρίλιος 01-04 | MOSBUILD | Εμπορική Έκθεση για τη Δόμηση και τον Εσωτερικό χώρο. Μόσχα, Ρωσία | http://www.mosbuild.com

Μάιος 07-09 | SOLAREXPO | Διεθνής Έκθεση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και Πράσινης Δόμησης. Μιλάνο, Ιταλία | http://www.solarexpo.com 20-22 | LUMIBAT | Διεθνής Έκθεση φωτισμού. Λυόν, Γαλλία | http://www.capurba.com/lumibat/ 21-25 | ΑΝΚΟΜΑΚ | Έκθεση δόμησης, κατασκευών, υλικών και τεχνολογίας. Κωνσταντινούπολη, Τουρκία | http://www.ankomak.com/

Ιούνιος 02-05 | ELIADEN | Εμπορική Έκθεση ηλεκτρολογικού υλικού και μηχανικής. Lillestrøm, Νορβηγία | http://www.eliaden.no/ 03-05 | POWER-GEN EUROPE | Διεθνής συνάντηση παρόχων και διαχειριστών ενέργειας. Κολωνία, Γερμανία | http://www.powergeneurope.com/index.html

03-05 | GEOSUMMIT | Διεθνής Έκθεση και συνέδριο γεωπληροφόρησης. Βέρνη, Ελβετία | http://www.geosummit.ch 04-06 | INTERSOLAR EUROPE | Διεθνής Έκθεση για την ηλιακή ενέργεια και τον τεχνολογικό εξοπλισμό. Μόναχο, Γερμανία | http://www.intersolar.de/en/intersolar-europe.html

10-12 | REVAC | Διεθνής Έκθεση Ψύξης, θέρμανσης, αερισμού. Kuala Lumpur, Μαλαισία | http://revac.org 12-14 | REW | Διεθνής Έκθεση ανακύκλωσης, τεχνολογιών περιβάλλοντος και διαχείρισης απορριμάτων. Κωνσταντινούπολη, Τουρκία | http://www.rewistanbul.com/ 17-19 | PCIM ASIA | Διεθνής Έκθεση για την ενέργεια, τους αυτοματισμούς, τις ΑΠΕ και τη διαχείριση ενέργειας. Σανγκάη, Κίνα | http://www.mesago.de/en/PCC/home.htm 18-19 | ENERGY TRADING CENTRAL & EASTERN EUROPE | Διεθνής συνάντηση διακινητών ενέργειας. Βουδαπέστη, Ουγγαρία | http://www.energytradingcsee.com/

23-26 | EU BC&E | Διεθνής εμπορική έκθεση και συνέδριο βιομάζας. Αμβούργο, Γερμανία

52 ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΚΘΕΣΕΩΝ

50 ΧΡΟΝΙΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΚΛΑΔΩΝ

Η R+T είναι η υπ‘ αριθμόν 1 έκθεση παγκοσμίως. Είναι συνάντηση βιομηχανικών κλάδων, βαρόμετρο κλάδων και πλατφόρμα καινοτομιών. Η καρδιά των βιομηχανικών κλάδων κτυπά στον ρυθμό αυτής της κορυφαίας παγκόσμιας έκθεσης. Νέα προϊόντα κατασκευάζονται ειδικά με αφορμή την έκθεση R+T και παρουσιάζονται σε αυτή στο παγκόσμιο κοινό. Προωθεί δυναμικά τις οικονομικές δραστηριότητες κατέχοντας ηγετική θέση στην παγκόσμια αγορά. Πάνω απ‘ όλα όμως είναι μία μοναδική ιστορία επιτυχιών. Γιορτάστε μαζί μας τα 50 χρόνια από την ίδρυση της R+T!

BUILDING GREEN ΔΟΜΗΣΗ - ΕΝΕΡΓΕΙΑ - ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΔΟΜΗΣΗ - ΕΝΕΡΓΕΙΑ - ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

BUILDING GREEN Expo - Conference - Technical Seminars 7η Διεθνής Έκθεση

Ανακαίνιση και Ενεργειακή Αναβάθμιση 3-5 ΟΚΤΩΒΡIΟΥ 2014 M.E.C. EXPO CENTER, ΑΤΤΙΚΉ

r TF XBold r Bold: αραίωση 50 ld

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΚΕΛΥΦΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΟΜΗΣΗΣ - ΠΑΘΗΤΙΚΟ ΚΤΙΡΙΟ ΚΑΘΑΡΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΔΟΜΗΣΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΘΕΡΜΑΝΣΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΣΜΟΣ - ΕΞΑΕΡΙΣΜΟΣ ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΣΚΙΑΣΗ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΝΕΡΟΥ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΟΙΚΙΑΚΑ ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΪΚΑ

ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ: SHAPE EXPO MANAGEMENT ΚΡΗΤΗΣ 13, 142 31, Ν. ΙΩΝΙΑ, ΑΘΗΝΑ, Τ. 2102723628, 2102718583, F. 2102798487

Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα και εγγραφείτε ηλεκτρονικά εξασφαλίζοντας δωρεάν την κάρτα εισόδου σας.

WWW.BUILDINGGREENEXPO.GR

ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΙΔΑ: