Buildinggreen #12

8115

ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 | Τεύχος 12

BuildingGreen ΔΟΜΗΣΗ - ΕΝΕΡΓΕΙΑ - ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009

12

• Το αρχιτεκτονικό έργο του Πάνου Κουλέρμου • Ενεργειακή αναβάθμιση υφιστάμενων κτιρίων • Η ανάκτηση του υποβαθμισμένου αστικού / περιαστικού τοπίου • Τραπεζικά προϊόντα για “πράσινες” επενδύσεις

BuildingGreen ΔΟΜΗΣΗ - ΕΝΕΡΓΕΙΑ - ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

INDEX News ΠΑΝΕΛ 6. “Πράσινα” προϊόντα και υπηρεσίες ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΑΓΟΡΑΣ 12. Τραπεζικά προϊόντα για “πράσινες” επενδύσεις ECO-NEA 16. Συνάντηση φορέων δομικών υλικών 17. Σε εξέλιξη το “Εξοικονόμηση κατ’οίκων” 18. Αργά αξιολογούνται οι αιτήσεις για φ/β επενδύσεις 19. 4ο Παγκόσμιο Φόρουμ Ρυθμιστικών Θεμάτων Ενέργειας 20. Η αιολική ενέργεια ηγέτιδα του τομέα ενέργειας της ΕΕ 21. Ανεμογεννήτρια στον Άη Στράτη 72. Ημερολόγιο εκθέσεων ΠΡΑΣΙΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ 22. Φωτοβολταϊκά νέας γενιάς 23. Αναπτύσσεται η βιομηχανία ηλιοθερμικών συστημάτων 24. Η κρίση χτυπά τη βιομηχανία ανακύκλωσης 25. Γιγάντια φωτοβολταϊκά στη Σαχάρα 26. Παρελθόν οι λάμπες πυράκτωσης 27. Δημιούργησαν διαφανές αλουμίνιο ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 28. Τρία νέα προγράμματα του “Επιχειρώ 2009” ΈΡΕΥΝΑ 30. Η ποιότητα της κατοικίας σε έρευνα της ΕΣΥΕ 32. Αύξηση του ετήσιου δείκτη τιμών χρωμάτων και βερνικιών 34. Άνοδος εγχώριας παραγωγής έτοιμου σκυροδέματος

Review ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 36. Θερμική βόμβα το Λεκανοπέδιο Αθηνών

ISSN 1790-9961

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ 38. Το αρχιτεκτονικό έργο του Πάνου Κουλέρμου Τα ενυπόγραφα κείμενα είναι προσφορά των συντακτών τους, των οποίων και τις απόψεις εκφράζουν. Κείμενα και φωτογραφίες δεν επιστρέφονται. Η διεύθυνση των εκδόσεων Κορμός τεχνικές εκδόσεις, διατηρεί το δικαίωμα να τα αναδημοσιεύει σε χρόνο που κρίνει σκόπιμο, εφ’ όσον ανταποκρίνονται στις ανάγκες ενημέρωσης των αναγνωστών μας. H διεύθυνση και οι συνεργάτες καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για την επαλήθευσή τους, δεν φέρουν ευθύνη για την ακρίβεια των τεχνικών και λοιπών χαρακτηριστικών των μηχανημάτων και ειδών που παρουσιάζονται σε κείμενα ή πίνακες της έκδοσης. Οι κ.κ. κατασκευαστές και οι αντιπρόσωποί τους παρακαλούνται για τον έλεγχο και τη διόρθωση τυχόν λαθών για την ορθή ενημέρωση των σχετικών στοιχείων.

BuildingGreen magazine is published quarterly in Greece,

by Kormos Technical Editions - Expo Management.

P.O. Box 53 100 GR - 142 10 ATHENS GREECE No part of this edition may be reprinted without prior written permission of the copyright owners. Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση, ανατύπωση και αναπαραγωγή των περιεχομένων του BuildingGreen (κείμενα, θεματολογία, κ.λπ.) χωρίς να έχει προηγουμένως δοθεί η έγγραφη άδεια του εκδότη. Κάθε παραβίαση της παραπάνω απαγόρευσης διώκεται με βάση το νόμο περί πνευματικών δικαιωμάτων. ΜΕΛΟΣ IFAI

ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ 42. Βιοκλιματική οικεία από ξύλο και τσιμέντο με ίνες κυτταρίνης 44. R128, ένα κτίριο απολύτως βιώσιμο και ανακυκλώσιμο!

46. Ενεργειακή αναβάθμιση υφιστάμενων κτιρίων: Πρόκληση και ευκαιρία 51. Ανέμη πέραν του ορατού ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΠΙΟΥ 56. Αρχαιολογικό Πάρκο Τύμβου Μαραθωνομάχων 61. Το υποβαθμισμένο αστικό και περιαστικό τοπίο και η ανάκτησή του ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 64. Κτιριακός τομέας: Υποτιμημένο πρόβλημα, τεράστιες ευκαιρίες ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ 68. Επιλογή τοποθεσίας εγκατάστασης φωτοβολταϊκών συστημάτων

ΕΚΔΟΤΗΣ Θ. Σηφοστρατουδάκη ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Γιάννης Γ. Σηφοστρατουδάκης ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ Δημήτρης Σταμούλης ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ Αγαθή Σακκά ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Ελένη Παπαλουκά

12

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ Βασιλική Πιτταρά ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ Σουζάνα Κόκοτζη

EDITORIAL Το περιβάλλον, οι επιπτώσεις από τις κλιματικές αλλαγές και η λεγόμενη πράσινη ανάπτυξη βρέθηκαν στο επίκεντρο της αντιπαράθεσης το προηγούμενο διάστημα, κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου. Σχεδόν από όλους τους μεγάλους πολιτικούς σχηματισμούς που συμμετείχαν στις εκλογές κατατέθηκαν σχέδια και προτάσεις που υπόσχονταν ότι θα κινηθούν προς την κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης. Αυτό το γεγονός αντανακλά το αυξημένο ενδιαφέρον της κοινωνίας για το μέλλον της, αλλά και τη βούληση των πολιτικών εκπροσώπων μας να κινηθούν προς μια οικονομία που θα μειώνει την εκπομπή άνθρακα, θα εξοικονομεί ενέργεια και θα προωθεί τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, θα δημιουργεί τις βάσεις για μια αύξηση των θέσεων απασχόλησης στον ενεργειακό τομέα. Ειδικότερα, η νέα κυβέρνηση που προέκυψε από τις 4 Οκτώβρη, έχει εκφράσει τη βούλησή της να κινηθεί σε ορισμένες σαφείς βασικές κατευθύνσεις, τις οποίες προτίθεται να αποτυπώνει και στο Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο, για τα επόμενα 15 χρόνια και να διατρέχουν τις χωρικές, παραγωγικές και τομεακές κατευθύνσεις της χώρας. Σε ό,τι αφορά την ενέργεια, θα πρέπει να εξεταστούν οι ενεργειακές υποδομές και τα δίκτυα σε σχέση με τις επιπτώσεις

ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΤΕΥΧΟΥΣ Νικ. Κούκουζας, Ελ. Πισκιτζής, Μαρ. Καρτέρης, Ιφιγ. Θεοδωροπούλου, Μαν. Ηλιάκης, Δημ. Δαμίγος, Ιωαν. Παπαϊωάννου

από τις κλιματικές αλλαγές. Όσον αφορά τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, στόχος είναι να επεκταθούν παντού με εξαίρεση μόνο τις περιοχές όπου απαγορεύεται να χτιστεί οτιδήποτε για να προστατευτεί το περιβάλλον. Ειδικό βάρος αναμένεται να δοθεί στην προστασία του ανθρωπογενούς αστικού περιβάλλοντος και στην προστασία και ανάδειξη του αρχιτεκτονικού αποθέματος, αλλά και τη διαχείριση και προστασία των ελεύθερων και κοινόχρηστων χώρων. Οι προσδοκίες από τους φορείς της αγοράς αλλά και τους απλούς πολίτες είναι πολλές. Ωστόσο μένει να φανεί στη ζωή εάν θα γίνουν πράξη οι υποσχέσεις και θα ξεπεραστούν γραφειοκρατικά εμπόδια και αγκυλώσεις, όπως για παράδειγμα, στο “μέτωπο” των ΑΠΕ, όπου πρόσφατα η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας ανακοίνωσε ότι έως το τέλος Σεπτεμβρίου ακόμα δεν είχε ολοκληρωθεί η αξιολόγηση των αιτήσεων εξαίρεσης από την υποχρέωση λήψης άδειας παραγωγής για Φωτοβολταϊκούς (Φ/Β) σταθμούς, ενώ για τις αιτήσεις για χορήγηση άδειας παραγωγής σε Φ/Β σταθμούς, αυτή την περίοδο εξετάζονται οι αιτήσεις του κύκλου του Αυγούστου του ...2007, έχοντας ολοκληρώσει την αξιολόγηση μόλις του 58% του συνόλου των αιτήσεων που υποβλήθηκαν.

CREATIVE ASSOCIATE SHAPE COMMUNICATION DTP Βασιλική Συροπούλου ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Δημήτρης Μιχαλάκος ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΙ Μεγακλής Γαντζίας ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Σουζάνα Κόκοτζη ΕΚΤΥΠΩΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ ALTA GRAFICO ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ - ΕΝΘΕΣΗ PROFILM PACK A.E. ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ Kormos Technical Editions - Expo Management ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ Νίκος Σκονδρέας, Μαρία Μπογιατζίδου, Σουζάνα Κόκοτζη ΝΟΜΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ Β. Μπαλάσης, τηλ.: 210 52 24 217 ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΟ ΤΕΥΧΟΣ: 15€ ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ: 50€ ΕΤΗΣΙΑ ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΣΥΝΔΡΟΜΗ Ελλάδα 30€, Εκτός Ελλάδας 70€ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Κρήτης 13, 142 31 Ν. Ιωνία, Αθήνα Τηλ.: 210 27 23 628, 210 27 18 583 Fax: 210 27 98 487 email:Info@kormos.gr www.kormos.gr www.buildinggreen.gr

ΕΠΤΑ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ - ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ

Καινοτόμο πρόγραμμα ενεργειακής πιστοποίησης κτιρίων Η εταιρεία ΕΠΤΑ Σύμβουλοι - Μελετητές Περιβαλλοντικών Έργων ξεκινά σε συνεργασία με φορείς από το εξωτερικό την υλοποίηση καινοτόμου προγράμματος με στόχο την προώθηση της εφαρμογής της ενεργειακής πιστοποίησης των κτιρίων. Το έργο “Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την Ενεργειακή Πιστοποίηση των Κτιρίων”, με διακριτικό τίτλο ENFORCE, έχει ως βασικό αντικείμενο την παροχή πληροφόρησης τόσο στους ιδιοκτήτες των ακινήτων όσο και στους επαγγελματίες που εμπλέκονται στην ενεργειακή πιστοποίηση (μηχανικοί, κατασκευαστές, μελετητές κ.α.) σε θέματα που άπτονται της Οδηγίας 2002/91 για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων εν αναμονή και της ψήφισης του Κανονισμού Ενεργειακής Απόδοσης των Κτιρίων και του Προεδρικού Διατάγματος (ΠΔ) για την θεσμοθέτηση του Σώματος των Ενεργειακών Επιθεωρητών. Οι δράσεις περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τη διενέργεια σεμιναρίων για Ενεργειακούς Επιθεωρητές αλλά και τη δημιουργία τηλεφωνικού κέντρου και σχετικής ιστοσελίδας (web portal) για την παροχή πληροφοριών προς τους ιδιοκτήτες και τους ενοικιαστές των ακινήτων σχετικά με θέματα κατανάλωσης ενέργειας, κατανόησης της χρήσης και της χρησιμότητας του ενεργειακού πιστοποιητικού, τις ενεργειακές επιθεωρήσεις κ.α. Δικαιούχος του έργου είναι η Ιταλική Ένωση Καταναλωτών ADICONSUM που αριθμεί περίπου 70.000 μέλη, της οποίας το Τμήμα Ενεργειακών και Περιβαλλοντικών Υποθέσεων διεξάγει εκτενείς ενημερωτικές εκστρατείες σε όλη την Ιταλία για θέματα εξοικονόμησης και ορθολογικής χρήσης ενέργειας. Στο σχήμα συμμετέχουν επίσης φορείς από Ιταλία, Ισπανία και Σλοβενία που δραστηριοποιούνται στον τομέα της ενέργειας, ενώ στην Ελλάδα η ΕΠΤΑ για το έργο θα συνεργαστεί και με το Κέντρο Ανανεώ-

σιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας (ΚΑΠΕ) και την Πανελλήνια Ομοσπονδία Ιδιοκτητών Ακινήτων (ΠΟΜΙΔΑ). Το έργο ENFORCE συγχρηματοδοτείται από τη Γενική Διεύθυνση Ενέργειας και Μεταφορών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η ΕΠΤΑ (www. epta.gr) ιδρύθηκε το 1995 και κατάφερε σε σύντομο χρονικό διάστημα να συγκαταλέγεται στις κορυφαίες εταιρίες συμβούλων, στον τομέα της προστασίας του Περιβάλλοντος. Η τεχνογνωσία και το υψηλό επίπεδο συνεχούς εκπαίδευσης του προσωπικού, διασφαλίζουν την παροχή υπηρεσιών και λύσεων υψηλής ποιότητας σε τομείς όπως: Περιβαλλοντική πολιτική, διαχείριση στερεών αποβλήτων, υδάτινων πόρων και υγρών αποβλήτων, ενέργεια και προστασία κλίματος, αειφόρος αστική και περιφερειακή ανάπτυξη, φυσικό περιβάλλον - περιβαλλοντική διαχείριση στη βιομηχανία.

Υπηρεσίες

PHILIPS

30% εξοικονόμηση ενέργειας με Occuswitch Το Occuswitch της Philips είναι ένας ανιχνευτής παρουσίας -με ενσωματωμένο διακόπτη- και διατίθεται σε δύο εκδόσεις, τη βασική και την προηγμένη. Ο ανιχνευτής δίνει εντολή να σβήσουν τα φωτιστικά, όταν ο χώρος που ελέγχει είναι κενός και να ανάψουν ξανά, εφόσον επισκεφθεί κάποιος τον χώρο. Έτσι, με απλό αλλά αποτελεσματικό τρόπο, μειώνει την κατανάλωση ενέργειας κατά ένα τρίτο. Επιπλέον, όταν ο φωτισμός είναι επαρκής -κατά τη διάρκεια μιας ηλιόλουστης μέρας- δίνει εντολή να μην ανάψουν τα φώτα. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται μέχρι 45% εξοικονόμηση ενέργειας. Χρησιμοποιώντας την προηγμένη έκδοση μπορούν να συνδεθούν μεταξύ τους 10 μονάδες, ώστε να ελέγχεται μεγαλύτερος χώρος π.χ. μεγάλη επιφάνεια “ανοικτών” γραφείων. Είναι συμβατό με κάθε τύπο φωτιστικού και λαμπτήρα, τοποθετείται εύκολα και γρήγορα

στην οροφή - επιφανειακά ή χωνευτά - και αποτελεί μια έξυπνη λύση για γραφεία, σχολεία, νοσοκομεία και δευτερεύοντες χώρους, όπως τουαλέτες, διαδρόμους, αποθηκευτικούς χώρους.

Συστήματα Tεχνητού Φωτισμού

ΤΡAΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

Eπιβράβευση περιβαλλοντικής συμπεριφοράς: Διαγωνισμός προσωπικού στην ανακύκλωση υλικών Στο πλαίσιο του Προγράμματος GREEN banking4Life, διεξήχθη διαγωνισμός Ανακύκλωσης Υλικών “Η Πράσινη Συμπεριφορά κερδίζει!”. Σκοπός ήταν να επιβραβευθεί η καλύτερη περιβαλλοντική επίδοση σε σχέση με την ανακύκλωση μπαταριών, χαρτιού και μελανοδοχείων/toners. Ο διαγωνισμός εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πρόγραμμα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του ανθρώπινου δυναμικού της Τράπεζας Πειραιώς σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος. Σε δύο εκδηλώσεις που έγιναν στην Αθήνα και στη ΘεσσαΥπηρεσίες

6 ΠΑΝΕΛ

λονίκη για την παρουσίαση των αποτελεσμάτων του Προγράμματος LIFE, ανακοινώθηκαν και οι νικητές των διαγωνισμών ανακύκλωσης. Ο κ. Βρ. Ζάβρας, Αναπληρωτής Γεν. Δ/ντής, παρουσίασε τα συνολικά αποτελέσματα της ανακύκλωσης στην Τράπεζα Πειραιώς τον τελευταίο χρόνο, αναλύοντας τα περιβαλλοντικά αλλά και τα οικονομικά οφέλη. Η απονομή ειδικού επαίνου στους νικητές έγινε στην Αθήνα από την κα. Σ. Στάϊκου, Πρόεδρο του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς και Υπεύθυνη του Τομέα Εταιρικής Κοινωνικής

Ευθύνης της Τράπεζας Πειραιώς, ενώ στη Θεσσαλονίκη η απονομή έγινε από τον κ. Χ. Αντωνιάδη, Αναπληρωτή Δ/ντα Σύμβουλο. Εκτός από τους επαίνους, οι νικητές παρέλαβαν δώρα, ανάλογα της επίδοσής τους στο διαγωνισμό, όπως οικοτουριστικά ταξίδια, ποδήλατα, λάμπες εξοικονόμησης ενέργειας, i-pods ή flash USB. Η προσπάθεια από όλους τους εργαζόμενους στην Τράπεζα ήταν εντυπωσιακή και τα αποτελέσματα ιδιαίτερα ελπιδοφόρα, σηματοδοτώντας το τι μπορεί να επιτευχθεί όταν υπάρχει συλλογική δράση.

STOHELLAS

StoCryl V 100 και StoPlex W: Υλικό προστασίας προσόψεων και εμποτιστικό αστάρι στο μέγαρο ΟΤΕ Ολοκληρώθηκε η αποκατάσταση των όψεων του Διοικητικού Μεγάρου του ΟΤΕ στο Μαρούσι με τη βαφή του με το κορυφαίο υλικό προστασίας προσόψεων και ειδικότερα επιφανειών σκυροδέματος, το StoCryl V 100. Στο μεγάλο και δύσκολο αυτό έργο, με τις ιδιαίτερα υψηλές απαιτήσεις εξαιτίας του μεγάλου ύψους και των έντονων περιβαλλοντικών επιδράσεων που υφίστανται οι εξωτερικές του επιφάνειες, επιλέχθηκε το κορυφαίο σύστημα βαφής της StoCretec, θυγατρικής της Sto AG, που εξειδικεύεται στην παραγωγή υλικών για προστασία και συντήρηση επιφανειών σκυροδέματος. Το σύνολο των εργασιών συντήρησης και βαφής έγιναν από την Συντεχνική ΑΤΕ, η οποία εμπιστεύθηκε τα υλικά της Sto για την ολοκλήρωση του πραγματικά δύσκολου αλλά και εντυπωσιακού έργου της. Στις πάνω από 50.000 τ.μ. επιφάνειες σκυροδέματος, το σύστημα βαφής StoCryl V 100 μαζί με το εμποτιστικό αστάρι StoPlex W εξασφαλίζουν άριστη πρόσφυση, τεράστια αντοχή στις καιρικές συνθήκες, αξεπέραστη διάρκεια στον χρόνο και προστασία από τις επιδράσεις του διοξειδίου του άνθρακα. Η διεθνής εμπειρία της Sto AG στην παραγωγή άριστης ποιότητας υλικών και η τεράστια εμπειρία από την συμμετοχή στα μεγαλύτερα έργα σε παγκόσμια κλίμακα αποτελούν την εγγύηση για κάθε έργο υψηλών απαιτήσεων. Η StoHellas βρίσκεται συνεχώς δίπλα στον κατασκευαστή, τον μηχανικό και τον εφαρμοστή για την διασφάλιση της σωστής μελέτης των αναγκών του κάθε έργου, την απρόσκοπτη παροχή υλικών, τεχνικών λύσεων και συμβουλών, με σκοπό πάντοτε την επίτευξη άριστου αποτελέσματος με την μέγιστη αντοχή στον χρόνο. Δομικά Υλικά

ΠΡΑΣΙΝΗ ΣΤΕΓΗ

DIADEM Green Roof Systems: Δημιουργία φυτεμένου δώματος στο κτίριο της ΜΟΔ ΑΕ Η “Πράσινη Στέγη”, χρησιμοποιώντας τα εξειδικευμένα υλικά της DIADEM, δημιούργησε ένα Φυτεμένο Δώμα 220 τ.μ. στον 8ο όροφο του κτιρίου της Μονάδας Οργάνωσης της Διαχείρισης των Αναπτυξιακών Προγραμμάτων του υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών. Το Φυτεμένο Δώμα ανήκει στον Εκτατικό Τύπο πράσινων στεγών DIADEM 150, και συνδυάστηκε με φυτεύσεις σε ξύλινα φυτοδοχεία περιμετρικά του χώρου με σκοπό να αποκρύπτονται ψυκτικά και άλλα μηχανήματα δίνοντας την εικόνα ενός ενιαίου κήπου στην ταράτσα του κτηρίου. Η διαστρωμάτωση που τοποθετήθηκε περιελάμβανε τα εξής: • Αντιρριζική μεμβράνη FLW-800 • Φύλλο προστασίας VLU-300 • Αποστραγγιστικό δίκτυο DIADRAIN-25 • Φύλλο διήθησης VLF-150 Το ειδικό φυτικό υπόστρωμα SEM έχει πάχος 12 εκ. και είναι ειδικά μελετημένο, ώστε να είναι ελαφρύ και ταυτόχρονα κατάλληλο για την ανάπτυξη των φυτών, το σωστό αερισμό των ριζών και τη μη συμπίεσή του. Για το διαχωρισμό του υπόλοιπου χώρου με το ξύλινο δάπεδο (deck) και το φυτικό υπόστρωμα, χρησιμοποιήθηκαν ειδικά προφίλ αλουμινίου KLR-AL 8/12. Ως στηρίγματα του deck, τοποθετήΕταιρεία Mελετών

8 ΠΑΝΕΛ

θηκαν οι βάσεις μεταβλητού ύψους SLH75, οι οποίες εξυπηρετούν στην ασφάλεια της μόνωσης (δεν βιδώνονται στο δάπεδο) αλλά και της άρτιας κατασκευής και δημιουργίας σωστών ρύσεων. Στις φυτεύσεις επιλέχθηκαν φυτά του μεσογειακού μας κλίματος, όπως λεβάντα, λαντάνα έρπουσα, μαντζουράνα, θυμάρι κ.ά., σε συνδυασμό με μία μικρή επιφάνεια χλοοτάπητα, ενώ στα φυτοδοχεία τοποθετήθηκαν διάφοροι θάμνοι ανθεκτικοί στο κλίμα στέγης 8ου ορόφου με πολύ δυνατούς ανέμους και ρύπους αλλά και τις χαμηλές ανάγκες σε άρδευση. Για να μειωθεί ο άνεμος, τοποθετήθηκαν σε ορισμένες από τις πλευρές τις περιμέτρου καφασωτά μπροστά από τα οποία φυτεύτηκαν αναρριχώμενα φυτά, ώστε να απομονώνουν το χώρο από τον προϋπάρχοντα μηχανολογικό εξοπλισμό. Σε κάθε υδρορροή του δώματος τοποθετήθηκαν φρεάτια ελέγχου KSE-15, τα οποία εξυπηρετούν στον άμεσο έλεγχο και συντήρηση της υδρορροής, ενώ στην είσοδο και κατά μήκος των πλευρών του κλιμακοστασίου, τοποθετήθηκαν κανάλια απορροής RNF05 και σχάρες TRS -60, ώστε να συλλέγουν και να προστατεύουν τον τοίχο και την είσοδο από το νερό. Όλα τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν είναι εξειδικευμένα υλικά

της DIADEM για φυτεμένα δώματα και οροφές, ακολουθούν τις προδιαγραφές της FLL και διαθέτουν όλα τα πιστοποιητικά ποιότητας και ασφάλειας. Η πράσινη στέγη κοσμεί το κτήριο της ΜΟΔ ΑΕ, στο οποίο παρέχει ένα καλύτερο μικρόκλιμα, με περισσότερο οξυγόνο, εξοικονόμηση ενέργειας σε ψύξη και θέρμανση, απορρόφηση ρύπων ενώ δίνει την ευκαιρία στους εργαζόμενους να κάνουν το διάλλειμα τους σε ένα ευχάριστο και υγιεινό περιβάλλον.

HELIOSRES

Δύο νέες διασυνδέσεις φωτοβολταϊκών πάρκων Δύο νέες διασυνδέσεις φωτοβολταϊκών πάρκων στο Αγρίνιο και τη Θήβα ανακοίνωσε ότι ολοκληρώθηκαν η εταιρεία Heliosres. Πιο συγκεκριμένα, ολοκληρώθηκε η διασύνδεση φωτοβολταϊκού συστήματος ονομαστικής ισχύος 19,80 kWp στο Καινούργιο Αγρινίου. Το φωτοβολταϊκό σύστημα αναμένεται να παράγει σε ετήσια βάση περίπου 26.000 kWh ηλεκτρικής ενέργειας, αποτρέποντας με αυτόν τον τρόπο την εκπομπή περίπου 22 τόνων διοξειδίου του άνθρακα ετησίως. Ο σχεδιασμός, η προμήθεια και η εγκατάσταση του συστήματος υλοποιήθηκαν εξ ολοκλήρου από την Heliosres Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Το σύστημα αποτελείται από 90 φωτοβολταϊκά πλαίσια της εταιρείας Schüco ισχύος 220 kWp και τρεις μετατροπείς SMC 7000TL της SMA. Για τη στήριξη των πλαισίων επιλέχθηκαν βάσεις στήριξης της εταιρείας Schüco. Το άλλο έργο το οποίο ολοκληρώθηκε από την Heliosres αφορά στη διασύνδεση του φωτοβολταϊκού πάρκου “Ακριβή 1” ονομαστικής ισχύος 99,40 kWp στη Θήβα, για λογαριασμό της εταιρείας “Λουκάς Λαλιώτης και ΣΙΑ Ε.Ε.”. Το φωτοβολταϊκό σύστημα αναμένεται να παράγει σε ετήσια βάση περίπου 165.000 kWh ηλεκτρικής ενέργειας, αποτρέποντας με αυτόν τον τρόπο την εκπομπή περίπου 140 τόνων διοξειδίου του άνθρακα ετησίως. Και σε αυτό το έργο, ο σχεδιασμός, η προμήθεια και η εγκατάσταση του συστήματος υλοποιήθηκαν εξ ολοκλήρου από την Heliosres Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Το σύστημα αποΑνανεώσιμες Πηγές Ενέργειας

Κ&Μ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ

Νέο φωτοβολταϊκό πάρκο στην Άρτα Η Κ&Μ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ολοκλήρωσε ένα ακόμα φωτοβολταϊκό πάρκο και τη σύνδεση του με το ηλεκτρικό δίκτυο. Με την ολοκλήρωση και αυτού του έργου, η συνολική ισχύς των φωτοβολταϊκών πάρκων της Κ&Μ που ήδη βρίσκονται σε λειτουργία έχει ξεπεράσει το 1,5 MW. Το φωτοβολταϊκό πάρκο, που πρόσφατα ολοκληρώθηκε από την εταιρεία, βρίσκεται στην περιοχή Ράχη της Άρτας και έχει ισχύ 97,2 kW. Το πάρκο έχει συνδεθεί με το ηλεκτρικό δίκτυο και έχει ήδη αρχίσει να το τροφοδοτεί με πράσινο ρεύμα, συμβάλλοντας αποφασιστικά στην αύξηση της ενέργειας από ανανεώσιμες και καθαρές πηγές στην Ελλάδα. Η ετήσια λειτουργία του πάρκου θα οδηγήσει στην αποφυγή έκλυσης 115.000 τόνων διοξειδίου του άνθρακα, συμβάλλοντας έτσι στον περιορισμό του φαινομένου του θερμοκηπίου. Η αναμενόμενη ετήσια απόδοση του πάρκου εκτιμάται ότι θα είναι 165.000 kWh. Η κατσκευή του έργου, όπως τονίζει η K&M Ενεργειακή, έγινε με προσοχή στη λεπτομέρεια και με βάση διεθνή πρότυπα ασφαλείας και ενεργειακής απόδοσης. Η χρήση φωτοβολταϊκών στοιχείων υψηλής ποιότητας σε συνδυασμό με τη σωστή επιλογή των αντιστροφέων και του λοιπού εξοπλισμού, εξασφαλίζουν τη σωστή λειτουργία τέτοιων έργων και την αποδοτικότερη δυνατή συνεργασία panel - inverter. Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε μέσα σε έξι εβδομάδες, καθ’ όλη τη διάρκεια των οποίων το πάρκο ήταν πλήρως ασφαλισμένο. Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας

SMA

Φωτοβολταϊκός σταθμός στην Αργολίδα Στις 18 Αυγούστου 2009 συνδέθηκε με το δίκτυο Μέσης Τάσης φωτοβολταϊκός σταθμός συνολικής ισχύος 1,997 ΜWp, ιδιοκτησίας της εταιρείας “Ελληνική Τεχνοδομική Άνεμος ΑΕ”, στο Δήμο Κουτσοποδίου Αργολίδας. Ο φωτοβολταϊκός σταθμός αναμένεται να παράγει σε ετήσια βάση 2,6 GWh ηλεκτρικής ενέργειας, αποτρέποντας την εκπομπή περίπου 2.500 τόνων διοξειδίου του άνθρακα, ετησίως. Ήδη από την ημέρα της σύνδεσής του, ο σταθμός λειτουργεί ως ανεξάρτητη μονάδα παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος και είναι διασυνδεδεμένος με το δίκτυο Μέσης Τάσης της ΔΕΗ. Το σχεδιασμό, την προμήθεια, την υλοποίηση και τη συντήρηση του έργου ανέλαβε η εταιρεία ΒΙΟΣΑΡ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΕ, μέλος του ομίλου ΕΛΛΑΚΤΩΡ. Η κατασκευή του φωτοβολταϊκού συστήματος, ολοκληρώθηκε μέσα σε χρονικό διάστημα τεσσάρων μηνών.Το φωτοβολταϊκό σύστημα αποτελείται από 7.254 φωτοβολταϊκά πλαίσια πολυκρυσταλλικού πυριτίου. Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας

10 ΠΑΝΕΛ

τελείται από 568 φωτοβολταϊκά πλαίσια της εταιρείας Conergy ισχύος 175 Wp και 12 μετατροπείς SMC 8000TL της SMA. Για τη στήριξη των πλαισίων επιλέχθηκαν βάσεις διαξονικής ιχνηλάτησης του ηλίου (Tracker PESOS SF 60 SD) της εταιρείας Pairan elektronik GmbH.

12 ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΑΓΟΡΑΣ

Τραπεζικά προϊόντα για “πράσινες” επενδύσεις Μια νέα γενιά τραπεζικών προϊόντων διαθέτουν πλέον οι περισσότερες τράπεζες στην ελληνική αγορά, επιδιώκοντας να καλύψουν νέες ανάγκες όπως οι επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ή “πράσινες” επισκευές κτιρίων. Τα ποσά που δίδονται ανέρχονται έως και σε 200.000 ευρώ και αφορούν εργασίες όπως προσθήκη ή βελτίωση θερμομόνωσης, αντικατάσταση κουφωμάτων, εγκατάσταση μόνιμων εξωτερικών σκιάστρων ή γεωθερμικού κλιματισμού κ.α.

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΕΛΛΑΔΟΣ ΑΕ

Επισκευαστικό Plus Το πρόγραμμα δανείων “Επισκευαστικό Plus” χορηγείται για κάθε είδους επισκευή, βελτίωση ή αναβάθμιση κατοικίας (κύριας, δευτερεύουσας, εξοχικής), με χαμηλό κόστος δανειοδότησης. Τα κύρια χαρακτηριστικά του δανείου είναι: • H xρηματοδότηση που συνδέεται με τις ανάγκες του κάθε δανειολήπτη για την επισκευή, τη βελτίωση ή ακόμη και

την αναβάθμιση της κατοικίας του.

• Η δυνατότητα επιλογής του επιτοκίου για τα πρώτα έτη του δανείου, κυμαινόμενου 5,45% ή σταθερού για τα τρία πρώτα έτη 5,95%. Σε κάθε λήξη του σταθερού επιτοκίου δίνεται η δυνατότητα να επιλεγεί πάλι σταθερό ή και κυμαινόμενο επιτόκιο ανάλογα με τις επιθυμίες του κάθε δανειολήπτη.

• Η διάρκεια του δανείου έως 40 έτη.

• Η δυνατότητα έναρξης αποπληρωμής του δανείου έως και 24 μήνες μετά την πρώτη εκταμίευση των χρημάτων.

• Η δυνατότητα ολικής ή μερικής αποπληρωμής του κεφαλαίου, χωρίς καμία επιβάρυνση σε περίοδο κυμαινόμενου επιτοκίου, αφού δεν υπάρχει καθυστέρηση στην αποπληρωμή. ΤΡAΠΕΖΑ

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΕΛΛΑΔΟΣ ΑΕ

“ΑΤΕbank Χρηματοδότηση φωτοβολταϊκών συστημάτων” Το δάνειο “ATEbank Χρηματοδότηση Φωτοβολταϊκών Συστημάτων” απευθύνεται σε όλες τις επιχειρήσεις που ενδιαφέρονται να επενδύσουν στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με φωτοβολταϊκά συστήματα. Το δάνειο αυτό προσφέρει αρχικά χρηματοδότηση των επενδυτικών σχεδίων, που περιλαμβάνει μεσοπρόθεσμο δάνειο και στη συνέχεια προεξόφληση της επιχορήγησης που έχει εγκριθεί από την ένταξη

της επένδυσης στον Αναπτυξιακό Νόμο 3299/2004, όπως ισχύει. Παρέχεται μεσοπρόθεσμο δάνειο ανάλογο με το συνολικό ύψος της επένδυσης και της απόφασης υπαγωγής, καθώς και το 100% της εγκεκριμένης επιχορήγησης, όπως καθορίζεται από την απόφαση υπαγωγής της επιχείρησης στον Αναπτυξιακό Νόμο. Το επιτόκιο του “ATEbank Χρηματοδότηση Φωτοβολταϊκών Συστημάτων” είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστικό, με

βάση, είτε το βασικό κυμαινόμενο της τράπεζας είτε το Euribor. Η διάρκεια του μεσοπρόθεσμου δανείου είναι στα 15 έτη, ενώ υπάρχει δυνατότητα περιόδου χάριτος για τη διάρκεια της κατασκευαστικής περιόδου. Η αποπληρωμή γίνεται με τριμηνιαίες ή εξαμηνιαίες τοκοχρεολυτικές δόσεις, ενώ προβλέπεται και η δυνατότητα προεξόφλησης -μερικής ή ολικής- χωρίς πρόσθετες επιβαρύνσεις. ΤΡAΠΕΖΑ

13

ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΑΕ

Στεγαστικό δάνειο ανακαίνισης ακινήτου με εξασφαλίσεις (κυμαινόμενου επιτοκίου) Σκοπός αυτού του στεγαστικού δανείου είναι οι εργασίες ανακαίνισης, επισκευής και βελτίωσης ακινήτου. Το ύψος της χρηματοδότησης μπορεί να φτάσει μέχρι το 100% του προϋπολογισμού του κόστους των έργων, ενώ το ποσό που προσφέρεται είναι από 50.000 - 200.000 €. Η διάρκεια κυμαίνεται από 5 έως 30 έτη, ενώ το επιτόκιο είναι κυμαινόμενο Euribor τριμήνου (επιτόκιο αναφοράς) + περιθώριο 2,70% σταθερό για όλη τη διάρκεια του δανείου. Η περίοδος χάριτος

ανέρχεται σε 12 μήνες, ενώ παρέχεται η δυνατότητα ολικής ή μερικής προεξόφλησης χωρίς επιβάρυνση για τον πελάτη. Οι ασφαλιστικές καλύψεις είναι: • Δωρεάν ασφαλιστικό πρόγραμμα προστασίας πληρωμών δόσεων στην περίπτωση επαγγελματικής δυσκολίας.

• Δυνατότητα ασφαλιστικής κάλυψης δανειολήπτη για την αποπληρωμή του δανείου με πρόσθετο κόστος. Εξασφαλίσεις: • Εγγραφή προσημείωσης ουσίας επί

του χρηματοδοτούμενου ή άλλου ακινήτου ίσης με το 120% του ποσού του δανείου ή, • Εκχώρηση / ενεχυρίαση των λογαριασμών καταθέσεων που τηρούνται στην τράπεζα ή Αμοιβαία Κεφάλαια σταθερού εισοδήματος ή ΟΕΔ και ΕΓΕΔ ή ασφαλιστηρίων συμβολαίων Smile premium σε ποσοστό 110% του ποσού του δανείου. Προαπαιτούμενο δικαιολογητικό: Προϋπολογισμός εργασιών από μηχανικό του πελάτη. ΤΡAΠΕΖΑ

ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΑΕ

Στεγαστικό δάνειο ανακαίνισης ακινήτου με εξασφαλίσεις (σταθερού επιτόκιου) Σκοπός αυτού του στεγαστικού δανείου είναι οι εργασίες ανακαίνισης, επισκευής και βελτίωσης ακινήτου. Το ύψος της χρηματοδότησης μπορεί να φτάσει μέχρι το 100% του προϋπολογισμού του κόστους των έργων, ενώ το ποσό που προσφέρεται είναι από 10.000 200.000€. Η διάρκεια κυμαίνεται από 2 έως 20 έτη, ενώ το επιτόκιο είναι προνομιακό σταθερό επιτόκιο για τα 2 πρώτα έτη 6,40% και στη συνέχεια κυμαινόμενο Euribor τριμήνου (επιτόκιο αναφοράς) + περιθώριο 2,70% σταθερό για όλη τη δι-

άρκεια του δανείου. Η περίοδος χάριτος ανέρχεται σε 12 μήνες. Να σημειωθεί ότι δεν παρέχεται η δυνατότητα ολικής ή μερικής προεξόφλησης υπό προϋποθέσεις. Οι ασφαλιστικές καλύψεις είναι: • Δωρεάν ασφαλιστικό πρόγραμμα προστασίας πληρωμών δόσεων στην περίπτωση επαγγελματικής δυσκολίας.

• Δυνατότητα ασφαλιστικής κάλυψης για την αποπληρωμή του δανείου με πρόσθετο κόστος. Εξασφαλίσεις: • Εγγραφή προσημείωσης ουσίας επί

του χρηματοδοτούμενου ή άλλου ακινήτου ίσης με το 120% του ποσού του δανείου ή • Εκχώρηση / ενεχυρίαση των λογαριασμών καταθέσεων που τηρούνται στην τράπεζα ή Αμοιβαία Κεφάλαια σταθερού εισοδήματος ή ΟΕΔ και ΕΓΕΔ ή ασφαλιστηρίων συμβολαίων Smile premium σε ποσοστό 110% του ποσού του δανείου. Προαπαιτούμενο δικαιολογητικό: Προϋπολογισμός των εργασιών από μηχανικό του πελάτη. ΤΡAΠΕΖΑ

EUROBANK EFG

Οικολογικό δάνειο - φωτοβολταϊκά Η Eurobank στηρίζει τις εναλλακτικές μορφές ενέργειας και φέρνει την οικολογία πιο κοντά στη ζωή όλων μας, συμβάλλοντας στην προστασία του περιβάλλοντος και στην εξοικονόμηση της ενέργειας. Το νέο Οικολογικό Δάνειο - Φωτοβολταϊκά χρηματοδοτεί την αγορά και εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων σε στέ-

14 ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΑΓΟΡΑΣ

γες, με προνομιακούς όρους: • Καλύπτει το 100% του κόστους αγοράς και εγκατάστασης των φωτοβολταϊκών συστημάτων, έτσι ώστε να γίνει έναρξη της επένδυσης χωρίς ίδια κεφάλαια.

• Χορηγείται με χαμηλό κυμαινόμενο επιτόκιο σε ευρώ ή ελβετικό φράγκο και η διάρκεια αποπληρωμής του μπορεί

να φτάσει έως τα 25 έτη.

• Εγκρίνεται χωρίς πρόσθετες γραφειοκρατικές διαδικασίες.

• Δίνει τη δυνατότητα, όποτε χρειαστεί, ρύθμισης της δόσης ανάλογα με τα οικονομικά του πελάτη, μέσα από τις ευελιξίες που παρέχει, δηλαδή μειώση, παραλείψη, αλλά και αυξήση. ΤΡAΠΕΖΑ

ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

Πράσινα Τραπεζικά Προϊόντα για επισκευές κτιρίων Η Τράπεζα Πειραιώς, επιβραβεύει τους πελάτες της που επιλέγουν να αγοράσουν ή να κατασκευάσουν ακίνητο καλύτερης ενεργειακής κατηγορίας από την ελάχιστη που επιβάλει η νέα νομοθεσία για την ενεργειακή αποδοτικότητα των κτιρίων. Επιβραβεύει επίσης και εκείνους που μέσω επισκευών αναβαθμίζουν ενεργειακά τις κατοικίες τους. Τα Πράσινα

Στεγαστικά Δάνεια προσφέρουν τα παρακάτω προνόμια: • Μειωμένα επιτόκια σύμφωνα με την ενεργειακή κατηγορία που θα ανήκει το ακίνητο.

• Δωρεάν έξοδα φακέλου.

• Ευέλικτους όρους και πλήθος προγραμμάτων σύμφωνα με τις ανάγκες του κάθε πελάτη. * Οι επισκευές που έχουν προνομιακή τι-

μολόγηση, αναφέρονται παρακάτω: • Προσθήκη ή βελτίωση θερμομόνωσης.

• Αντικατάσταση κουφωμάτων και υαλοστασίων.

• Αλλαγή καυστήρα / λέβητα.

• Εγκατάσταση ηλιακού θερμοσίφωνα, γεωθερμικού κλιματισμού και μόνιμων εξωτερικών σκιάστρων. ΤΡAΠΕΖΑ

ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

Πράσινα Τραπεζικά Προϊόντα για φωτοβολταϊκούς σταθμούς H Τράπεζα Πειραιώς προσφέρει, εκτός από τα επιχειρηματικά δάνεια για επενδύσεις σε ΑΠΕ και ένα πακέτο χρηματοδότησης για τη δημιουργία φωτοβολταϊκού σταθμού ισχύος μέχρι 20kW σε μικρές επιχειρήσεις και ελεύθερους επαγγελματίες. Η χρηματοδότηση προσφέρεται για φωτοβολταϊκούς σταθμούς που μπο-

ρούν να εγκατασταθούν σε οικόπεδα, αγροτεμάχια και στέγες επαγγελματικών κτιρίων. Με τη χρηματοδότηση αυτή, η Τράπεζα Πειραιώς καλύπτει μέχρι και το 75% των συνολικών δαπανών για τη δημιουργία του φωτοβολταϊκού σταθμού, όπως: • Χωματουργικές εργασίες • Εργασίες περίφραξης

• Αγορά και εγκατάσταση εξοπλισμού Να σημειωθεί ότι οι χρηματοδοτικές λύσεις μπορούν να ενταχθούν στα προγράμματα της Τράπεζας Πειραιώς σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων απολαμβάνοντας πέραν των ανωτέρω την απαλοιφή της εισφοράς του Ν.128/75 (σήμερα 0,6%). ΤΡAΠΕΖΑ

ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

Πράσινα Τραπεζικά Προϊόντα - δάνειο Green Τα δάνεια Green απευθύνονται τόσο σε ιδιώτες ιδιοκτήτες και μη, διαμερισμάτων πολυκατοικιών ή / και κτιριακών συγκροτημάτων που επιθυμούν χρηματοδότηση με τους πιο προνομιακούς όρους της αγοράς, πολύ ανταγωνιστικό επιτόκιο, υψηλό όριο χρηματοδότησης και μεγάλη διάρκεια αποπληρωμής για: Συστήματα Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) • Φωτοβολταϊκά συστήματα.

• Μικρές ανεμογεννήτριες.

• Λέβητες που καίνε βιομάζα (pellets).

• Ηλιακοί θερμοσίφωνες.

•Ηλιακά συστήματα για θέρμανση, ψύξη κτηρίων μέσω συλλεκτών κ.λπ. Μηχανολογικό εξοπλισμό καλύτερης ενεργειακής απόδοσης • Λέβητες - καυστήρες.

• Καυστήρες βιομάζας.

• Γεωθερμικός κλιματισμός.

• Οικοσκευές ενεργειακής κλάσης Α.

• Κλιματιστικά ενεργειακής κλάσης Α ανεμιστήρες οροφής κτλ. Εξοπλισμό βελτίωσης του κτιριακού κελύφους για όλους τους πελάτες που θέλουν να έχουν μια πιο “πράσινη” καθημερινότητα στη ζωή τους!

• Κουφώματα με θερμοδιακοπή.

• Τζάμια low-e, διπλά τζάμια.

• Μονώσεις σκίαστρα, τέντες, περσίδες, ρολά κ.λπ.

• Πράσινη στέγη στο δώμα του κτιρίου. Ακόμα, τα Δάνεια Green προσφέρονται: • Αγορά ποδηλάτου.

• Εγκατάσταση μικρού βιολογικού σταθμού επεξεργασίας λυμάτων.

• Τοποθέτηση συστημάτων επανάχρησης νερού και εκμετάλλευσης / αξιοποίησης βρόχινου νερού. ΤΡAΠΕΖΑ

15

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΦΟΡΕΩΝ ΔΟΜΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ

Αναγκαία μια νέα συλλογική και δυναμική εκπροσώπηση Μια πολύ εποικοδομητική όσο και ενδιαφέρουσα συνάντηση φορέων του κλάδου των δομικών υλικών πραγματοποιήθηκε στις 4 Ιουλίου μετά από κάλεσμα που απηύθυνε το Building Green magazine προς ομοσπονδίες, συνδέσμους και εταιρείες παραγωγής, διάθεσης και εφαρμογών δομικών υλικών. Θέμα της ημερίδας ήταν η συζήτηση γύρω από την ανάγκη δημιουργίας μιας νέας Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εταιρειών Παραγωγής, Διάθεσης και Εφαρμογών Δομικών Υλικών, που να μπορεί να λειτουργεί ως αντιπροσωπευτικό συλλογικό όργανο, με δυνατότητες να προωθεί τα διάφορα θέματα του κλάδου στις αρμόδιες εγχώριες και διεθνείς αρχές. Οι συμμετέχοντες φορείς και επιχειρήσεις του κλάδου ήταν οι εξής: • Ελληνική Ένωση Αλουμινίου.

• Πανελλήνια Ομοσπονδία Βιοτεχνών Εγκαταστατών Συντηρητών (ΠΟΝΕΣΑ).

• Πανελλήνια Ομοσπονδία Εμπόρων & Βιοτεχνών Υαλοπινάκων (ΠΟΕΒΥ).

• Σύνδεσμος Ελληνικών Χημικών Βιομηχανιών (Ένωση Βερνικιών Μελανών).

• Σύνδεσμος Ελλήνων Κατασκευαστών Αλουμινίου (ΣΕΚΑ).

• Πανελλήνιος Σύνδεσμος Παραγωγών Διογκωμένης Πολυστερίνης.

• Πανελλήνιος Σύνδεσμος Εταιρειών Μόνωσης (ΠΣΕΜ).

• Ένωση Ιδιοκτητών Ακινήτων.

• Ελληνικός Σύνδεσμος Ασβέστου.

• Σωματείο Επιχειρήσεων Μαρμάρου Αττικής. Επίσης συμμετείχαν οι εταιρείες Energy - SP, GES Hellas Ε.Π.Ε Ανελκυστήρων, PEIKKO, Ερμής ΑΒΕΕ Αφοί Χατζητζάνου, Sto, SΥNCO Αλουμίνια, Knauf, Viopol

S.A., Polykem, Eurodomica / Αντιπρόεδρος της ευρωπαϊκής ομοσπονδίας κατασκευαστών αλουμινίου FAECF, LLumar, TUV Hellas, SIKA Hellas και DQS Hellas. Ο κλάδος των δομικών υλικών καλύπτει το 25-30% του ακαθάριστου Εθνικού προϊόντος και απασχολεί περισσότερους από 400.000 εργαζόμενους στην παραγωγή, τη διάθεση και τις εφαρμογές. Παρά το γεγονός ότι αποκαλείται “ατμομηχανή” της Ελληνικής Οικονομίας μαζί με τον κλάδο των κατασκευών, σε περιόδους οικονομικής κρίσης, όπως η παρούσα που διανύουμε, αλλά και σε θέματα καθημερινής πρακτικής, παραμελείται επιμελώς από τα αρμόδια όργανα, ενώ αντιθέτως άλλοι κλάδοι με δυναμικές παρεμβάσεις, εξασφαλίζουν αποτελεσματικά μέτρα στήριξης λόγω της Συλλογικής εκπροσώπησής τους. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο και μάλιστα σε χώρες με βαριά βιομηχανία, οι αντίστοιχοι Εθνικοί Οργανισμοί, συμμετέχουν στο Πανευρωπαϊκό Συμβούλιο Παραγωγών Δομικών Υλικών (Council

of European Producers of Materials for Construction / CEPMP - www.cepmc. org), το οποίο παρουσιάζει αξιόλογη δραστηριοποίηση και στηρίζει τα θέματα που αφορούν τη βιωσιμότητα, την ανάπτυξη και την εξέλιξη του κλάδου. Η συζήτηση που έγινε ήταν πλούσια, παρουσιάστηκαν διάφορες ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις, με τους περισσότερους φορείς να δηλώνουν σύμφωνοι με μια τέτοια εξέλιξη. Σύντομα αναμένεται να ανανεωθεί το ραντεβού των φορέων της αγοράς δομικών υλικών, φιλοδοξώντας να δρομολογηθούν τα πρώτα συγκεκριμένα βήματα προς την κατεύθυνση της συγκρότησης του νέου συλλογικού φορέα. Με την ολοκλήρωση της συζήτησης συγκροτήθηκε Συντονιστική Επιτροπή αποτελούμενη από τους κ.κ. Ράϊκο (Ελληνικός Σύνδεσμος Ασβέστου), Παγιάτη (Σύνδεσμο Ελλήνων Κατασκευαστών Αλουμινίου), Πατενιώτη (Πανελλήνιος Σύνδεσμος Παραγωγών Διογκωμένης Πολυστερίνης) και Μάχο (Πανελλήνια Ομοσπονδία Εμπόρων & Βιοτεχνών Υαλοπινάκων).

“ΑΛΛΑΖΩ ΚΛΙΜΑΤΙΣΤΙΚΟ”

Απολογισμός του προγράμματος Η δράση “Αλλάζω ΚΛΙΜΑτιστικό” που ξεκίνησε στις 5 Ιουνίου, με την εγγραφή των καταστημάτων που συμμετείχαν σε αυτή και την παροχή πληροφόρησης προς τους ενδιαφερόμενους και άνοιξε για τους καταναλωτές στις πέντε μέρες αργότερα, ολοκληρώθηκε για τους καταναλωτές στις 22 Αυγούστου, με μεγάλη επιτυχία, με αμείωτο το ενδιαφέρον μέχρι και την τελευταία ημέρα, ξεπερνώντας κάθε προσδοκία ακόμα και των ίδιων των φορέων της αγοράς, με τους οποίους το υπουργείο Ανάπτυξης είχε ευρεία διαβούλευση για το σχεδιασμό

16 ECO-ΝΕΑ

και την υλοποίηση της δράσης. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, που δημοσιοποιήθηκαν στις 22/08/2009: Το ύψος της σχετικής δημόσιας δαπάνης ανήλθε στα 46,9 εκ. ευρώ, ξεπερνώντας κατά πολύ τον αρχικό προϋπολογισμό των 15εκ. ευρώ, ο οποίος αναθεωρήθηκε λόγω της αυξημένης ζήτησης και της μεγάλης ανταπόκρισης των καταναλωτών. Αντικαταστάθηκαν και ανακυκλώθηκαν 141.323 παλαιά κλιματιστικά, υπερτριπλάσια του αρχικού στόχου, που ήταν 45.000. Η εξοικονόμηση ενέργειας εκτιμάται σε 53,26 γιγαβατώρες / έτος, όταν

ο αρχικός στόχος ήταν 16,96 γιγαβατώρες / έτος. Αντίστοιχα η μείωση των εκπομπών CO2 εκτιμάται σε 46,87 χιλιάδες τόνους/έτος, με αρχικό στόχο τους 14,9 χιλιάδες τόνους / έτος. Ο μέσος όρος των πωλήσεων ανά ημέρα ανήλθε σε 2.250. Κατά τις πρώτες μέρες εφαρμογής της δράσης ο ημερήσιος μέσος όρος των πωλήσεων ήταν περίπου 4.000, ενώ κατά τη διάρκεια εφαρμογής του προγράμματος μειώθηκε περίπου στα 1.550. Κατά τις δύο τελευταίες μέρες υλοποίησης της δράσης οι πωλήσεις ανά ημέρα ανήλθαν σε περίπου 3.200.

“ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΚΑΤ’ ΟΙΚΟΝ”

Ιδρύθηκε γραφείο Αρωγής Χρηστών Γραφείο Αρωγής Χρηστών (HELP DESK) για το Πρόγραμμα Ενεργειακής Αναβάθμισης Κατοικιών “Εξοικονόμηση κατ’ οίκον”, λειτουργεί καθημερινά από τις 9π.μ. έως τις 5μ.μ. στο τηλέφωνο 801 11 36 300. Όπως ανακοίνωσε το υπουργείο Ανάπτυξης, υπάρχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον από τους πολίτες για το πρόγραμμα αυτό και το Γραφείο Αρωγής έχει δεχθεί περισσότερες από 3.500 κλήσεις από πολίτες και εταιρείες που ζητούν να ενημερωθούν για τις βασικές αρχές του Προγράμματος (επιλεξιμότητα, διαδικασίες κ.α.) ή διατυπώνουν εξειδικευμένα ερωτήματα. Βασικός στόχος του προγράμματος είναι η ενίσχυση της ενεργειακής αποδοτικότητας των κατοικιών, μέσα από την επιχορήγηση δράσεων που συμβάλουν στην ενεργειακή τους αναβάθμιση. Ο προϋπολογισμός του ανέρχεται στα 400 εκ. ευρώ, καλύπτει και τις 13 περιφέρειες της χώρας, θα χρηματοδοτηθεί από το ΕΣΠΑ 2007-2013 (μέσω των ΠΕΠ και του ΕΠΑΝ ΙΙ) και θα έχει διάρκεια δύο χρόνων. Μαζί με την ιδία συμμετοχή θα κινητοποιηθούν πόροι ύψους 1 δισ. ευρώ, στον τομέα των κατασκευών για την ενίσχυση της βιώσιμης ανάπτυξης.

Ποιους αφορά το πρόγραμμα; Το πρόγραμμα αφορά όλα τα κτίρια κατοικίας που κατασκευάστηκαν πριν το 1980, χρονιά που άρχισαν να ισχύουν οι διατάξεις του νέου κανονισμού θερμομόνωσης. Σε κάποια κτίρια θα υπάρχει οικονομική επιχορήγηση δράσεων, ενώ σε κάποια άλλα θα υπάρξουν φορολογικά κίνητρα ανάλογα με το όριο τιμής ζώνης.

Όριο τιμής ζώνης Όριο τιμής ζώνης καθορίζονται τα 1500 ευρώ ανα τετραγωνικό μέτρο. Τα κτίρια που βρίσκονται κάτω από το όριο, δικαιούνται οικονομική επιδότηση. Για τα κτίρια που βρίσκονται πάνω από το όριο τιμής ζώνης, θα δοθούν φορολογικά κίνητρα με ισοδύναμα αποτελέσματα. Τα κίνητρα θα ανακοινωθούν από το Υπουργείο Οικονομίας πριν την έναρξη του προγράμματος.

Ποιους καλύπτει το πρόγραμμα; Με το όριο τιμής ζώνης των 1500 ευρώ / τ.μ καλύπτεται το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής περιφέρειας και πολύ μεγάλο τμήμα της Αττικής (όλη τη Δυτική Αθήνα, την περιφέρεια του Πειραιά και πολλές ζώνες από άλλους Δήμους της Αττικής). Συνολικά θα χρηματοδοτη-

θούν πάνω από 100.000 νοικοκυριά ή 400.000 πολίτες.

Ποιες είναι οι επιλέξιμες δαπάνες; • Θερμομόνωση στο σύνολο του κελύφους του σπιτιού και ψυχρές βαφές.

• Τοποθέτηση θερμομονωτικών πλαισίων κουφωμάτων και διπλών θερμομονωτικών υαλοπινάκων.

• Aντικατάσταση παλαιού συστήματος καυστήρα / λέβητα με νέο υψηλής απόδοσης ή με σύστημα φυσικού αερίου ή με σύστημα που χρησιμοποιεί ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

• Εγκατάσταση ηλιακών θερμοσιφώνων για παραγωγή ζεστού νερού χρήσης. Αν υλοποιηθούν όλα τα παραπάνω, μπορούμε να φτάσουμε μέχρι και σε 70% εξοικονόμηση ενέργειας. Ο ανώτατος επιλέξιμος προϋπολογισμός δεν θα μπορεί να υπερβαίνει το ποσό των 120.000 ευρώ ανά κτίριο. Το ποσοστό ενίσχυσης ανέρχεται από 30 έως και 50%, ανάλογα με το αν πρόκειται για μονοκατοικία ή πολυκατοικία και το είδος των δράσεων. Όπου επιλέγονται ολοκληρωμένες δράσεις το ποσοστό ανεβαίνει. Επίσης, έχει καταρτιστεί κατάλογος με προδιαγραφές και τιμές των υλικών, προκειμένου να είναι όλα ξεκάθαρα σε όλους.

ΗΜΕΡΙΔΑ

Εξοικονόμηση ενέργειας στον κτιριακό τομέα Το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας (ΚΑΠΕ), στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Έργου “GreenBuilding” διοργάνωσε τον περασμένο Ιούλιο, στην Αθήνα, μια πολύ ενδιαφέρουσα ημερίδα με θέμα τη “βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης στα κτίρια του τριτογενούς τομέα”. Κατά τη

διάρκεια της ημερίδας αναπτύχθηκαν μια σειρά από θεματικές ενότητες, όπως το θεσμικό πλαίσιο σχετικά με την εναρμόνιση των Κοινοτικών Οδηγιών, το ευρωπαϊκό πρόγραμμα GreenBuilding, καθώς και οι δυνατότητες βελτίωσης του σχεδιασμού και μείωσης του ενεργειακού κόστους στα κτίρια του τριτογενούς

τομέα. Την εκδήλωση παρακολούθησαν μηχανικοί, κατασκευαστές, καθώς και αρκετοί εκπρόσωποι και στελέχη ιδιωτικών και δημόσιων φορέων, οι οποίοι δραστηριοποιούνται σε διάφορα θέματα σχεδιασμού και κατασκευής κτιρίων του τριτογενούς τομέα.

και τεχνολογίας στον ελλαδικό χώρο σε ό,τι αφορά στη σύνθεση και χαρακτηρισμό των πορωδών υλικών, στις εφαρμογές καθώς και στη θεωρητική / υπολογιστική μελέτη των υλικών και των αντίστοιχων διεργασιών. Ενδεικτικά αναφέρονται οι ακόλουθες γενικές θεματικές περιοχές, που θα κα-

λύψει το Συμπόσιο: Σύνθεση, Χαρακτηρισμός, Σχεδιασμός με υπολογιστικές τεχνικές, Προσομοίωση υλικών & διεργασιών, Λειτουργική τροποποίηση, Μηχανική των ιστών, Εφαρμογές σε Ενέργεια, Περιβάλλον, Διαχωρισμοί (μεμβράνες, φίλτρα), Κατάλυση και Βιοϊατρικές εφαρμογές.

ΠΟΡΩΔΗ ΥΛΙΚΑ

4ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Το ΙΤΕ/ΕΙΧΗΜΥΘ και το Πανεπιστήμιο Πατρών διοργανώνει το 4ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Πορωδών Υλικών, στις 22-23 Οκτωβρίου, στο Συνεδριακό Κέντρο του Πανεπιστημίου Πατρών. Στόχος του συμποσίου είναι η παρουσίαση των σύγχρονων εξελίξεων και των μελλοντικών προοπτικών της έρευνας

17

ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Με αργούς ρυθμούς οι αξιολογήσεις αιτήσεων

18 ECO-ΝΕΑ

Ισχύς [MW]

Θετική γνώμη ΡΑΕ

Εξετάστηκαν από τη ΡΑΕ και διαβιβάστηκαν για περιβαλλοντική αδειοδότηση

Με αρνητική γνώμη ΡΑΕ

30

16

117

49

391

313

4,10 83,00

30,50

203,50

105,62

771,77

647

Σύνολο αιτήσεων

Με Άδεια Παραγωγής

37

Σε εξέλιξη αξιολόγησης

Με Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων (Ε.Π.Ο.)

Αριθμός

Με Άδεια Εγκατάστασης

Φωτοβολταϊκά (>150 kW) Με άδεια λειτουργίας

Με αργούς ρυθμούς εξελίσσεται η αξιολόγηση των αιτήσεων για μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταϊκούς σταθμούς. Όπως ανακοίνωσε η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, έως το τέλος Σεπτεμβρίου είχε ολοκληρώσει την αξιολόγηση του 82% των αιτήσεων εξαίρεσης από την υποχρέωση λήψης άδειας παραγωγής για Φωτοβολταϊκούς (Φ/Β) σταθμούς. Όσον αφορά στις αιτήσεις για χορήγηση άδειας παραγωγής σε Φ/Β σταθμούς, η ΡΑΕ εξετάζει τις αιτήσεις του κύκλου του Αυγούστου 2007 και έχει ήδη ολοκληρώσει την αξιολόγηση του 58% του συνόλου των αιτήσεων που υποβλήθηκαν. Όσον αφορά την πορεία έγκρισης αιτήσεων για χορήγηση άδειας παραγωγής σε αιολικούς, μικρούς υδροηλεκτρικούς σταθμούς καθώς και σταθμούς βιομάζας, η εικόνα έχει ως εξής: Για Φ/Β σταθμούς Αναφορικά με την πορεία εξέτασης και αδειοδότησης αιτήσεων για χορήγηση άδεια παραγωγής σε Φ/Β σταθμούς (ισχύος μεγαλύτερης από 150kW), στην παρούσα φάση εξετάζονται αιτήσεις του κύκλου του Αυγούστου 2007 και ολοκληρώνεται ο έλεγχος του παραδεκτού αιτημάτων επαναξιολόγησης αιτήσεων στο πλαίσιο των διατάξεων του Άρθρου 32 του ν.3784/2009. Αναλυτικότερα, γνωστοποιούνται τα ακόλουθα στοιχεία: αναφορικά με την εξέταση αιτήσεων για χορήγηση απόφασης εξαίρεσης από τη λήψη άδειας παραγωγής σε μικρούς Φ/Β σταθμούς (ισχύος μέχρι 150kW), επί συνόλου 6.840 αιτήσεων που έχουν υποβληθεί για το σύνολο της Επικράτειας, γνωστοποιούνται τα ακόλουθα στοιχεία: από τις 3.005 αιτήσεις που αφορούν Φ/Β σταθμούς στα Μη Διασυνδεδεμένα Νησιά έχουν εξεταστεί 2.856 και έχουν εκδοθεί 2.770 αποφάσεις εξαίρεσης. Εκκρεμεί η έκδοση των υπολοίπων 149 αποφάσεων καθώς αναμένονται ή εξετάζονται συμπληρωματικά στοιχεία που έχουν ζητηθεί. Για την ηπειρωτική Ελλάδα, επί συνόλου 3.835 αιτήσεων, έχουν εκδοθεί 2.586 αποφάσεις, και αποστέλλονται άμεσα επιπλέον 165. Περαιτέρω, έχουν ήδη ζητηθεί με επιστολή συμπληρωματικά στοιχεία για περίπου 800 από τις λοιπές 1.084 αιτήσεις. Τέλος, αναφορικά με τις λοιπές τεχνολογίες ΑΠΕ παρατίθενται τα ακόλουθα συνοπτικά στοιχεία: Για αιολικούς σταθμούς Έχουν εκδοθεί άδειες παραγωγής ή θετική γνώμη της ΡΑΕ για 527 έργα ισχύος 7.297 MW. Επιπλέον έχουν αξιολογηθεί

1517

506,02 1.452,03 3.038,02

*Συμπεριλαμβάνουν τα έργα με Άδεια Εγκατάστασης, Άδεια Λειτουργίας, Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων, Προκαταρκτική Περιβαλλοντική Εκτίμηση και Αξιολόγηση. **Συμπεριλαμβάνονται 119 αιτήματα για επαναξιολόγηση αιτήσεων ΦΒ σταθμών τα οποία είχαν απορριφθεί λόγω μη τήρησης προθεσμιών δημοσίευσης και γνωστοποίησης.

από τη ΡΑΕ 115 αιτήσεις 3510 ΜW και έχουν διαβιβαστεί στις αρμόδιες για την περιβαλλοντική αδειοδότηση υπηρεσίες για την τήρηση της διαδικασίας Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης (Π.Π.Ε.Α). Στην παρούσα φάση εξετάζονται από τη ΡΑΕ αιτήσεις με πλήρη φάκελο που υποβλήθηκαν στον κύκλο του Απριλίου του 2009. Για διάφορους μικρούς υδροηλεκτρικούς σταθμούς: Έχουν εκδοθεί άδειες παραγωγής ή θετική γνώμη της ΡΑΕ για 301 έργα ισχύος 671,5 MW. Επιπλέον έχουν αξιολογηθεί από τη ΡΑΕ 99 αιτήσεις ισχύος 246,3 MW και έχουν διαβιβαστεί στις αρμόδιες για την περιβαλλοντική αδειοδότη-

ση υπηρεσίες για την τήρηση της διαδικασίας Π.Π.Ε.Α. Στην παρούσα φάση εξετάζονται από τη ΡΑΕ αιτήσεις με πλήρη φάκελο που υποβλήθηκαν στον κύκλο του Ιουνίου του 2009. Για σταθμούς βιομάζας Έχουν εκδοθεί άδειες παραγωγής ή θετική γνώμη της ΡΑΕ για 24 έργα ισχύος 110,3 MW. Επιπλέον έχουν αξιολογηθεί από τη ΡΑΕ 5 αιτήσεις ισχύος 64 MW και έχουν διαβιβαστεί στις αρμόδιες για την περιβαλλοντική αδειοδότηση υπηρεσίες για την τήρηση της διαδικασίας Π.Π.Ε.Α. Στην παρούσα φάση εξετάζονται από τη ΡΑΕ αιτήσεις με πλήρη φάκελο που υποβλήθηκαν στον κύκλο του Αυγούστου του 2009.

4ο ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΦΟΡΟΥΜ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Διοργανώνεται στην Αθήνα από 18 έως 21 Οκτωβρίου Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) σε συνεργασία με το Συμβούλιο των Ευρωπαίων Ρυθμιστών Ενέργειας (CEER) διοργανώνουν το Tέταρτο Παγκόσμιο Φόρουμ Ρυθμιστικών Θεμάτων Ενέργειας (WFER IV) από τις 18 έως τις 21 Οκτωβρίου 2009 στο ξενοδοχείο Athenaeum Intercontinental στην Αθήνα. Το WFER IV υποστηρίζεται από Συντονιστική Επιτροπή στην οποία συμμετέχουν οι πρόεδροι των διεθνών περιφερειακών ενώσεων ρυθμιστών ενέργειας και τελεί υπό την αιγίδα του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας, κ. Κάρολου Παπούλια, και του Ευρωπαίου Επιτρόπου για την Ενέργεια, κ. Andris Piebalgs. Το WFER IV έχει ως αφετηρία τα συμπεράσματα των τριών προηγούμενων διοργανώσεων, στο Μόντρεαλ το 2000 (WFER I), στη Ρώμη το 2003 (WFER ΙΙ), και στην Ουάσιγκτον το 2006 (WFER.ΙΙΙ). Στόχος του Φόρουμ είναι να αποτελέσει πεδίο γόνιμου διαλόγου και ανταλλαγής απόψεων επί όλων των κρίσιμων ζητημάτων, πρόσφατων εξελίξεων και νέων τάσεων στη ρύθμιση της αγοράς ενέργειας. Η

θεματολογία του επικεντρώνεται στα εξής βασικά σημεία.

• Στον ασφαλή και αξιόπιστο εφοδιασμό ενέργειας υπό συνθήκες ανταγωνισμού.

• Στο ρόλο των ρυθμιστών στη διαμόρφωση και επίτευξη των στόχων της ενεργειακής, περιβαλλοντικής, κοινωνικής και οικονομικής πολιτικής.

• Στην προστασία των ευάλωτων καταναλωτών.

• Στη συσχέτιση των ενεργειακών και των οικονομικών αγορών καθώς και σε ζητήματα ανεξαρτησίας, αρμοδιοτήτων, βέλτιστων πρακτικών, συνεργασίας και εκπαίδευσης των ρυθμιστικών αρχών. Τη θεματολογία, και το αναλυτικό πρόγραμμα της διοργάνωσης κατάρτισε Διεθνής Επιτροπή Προγράμματος στην οποία συμμετέχουν ρυθμιστές, εκπρόσωποι της βιομηχανίας ενέργειας και χρηματοπιστωτικών οργανισμών, καθώς και κορυφαίοι ακαδημαϊκοί και εμπειρογνώμονες από όλο τον κόσμο. Η διοργάνωση περιλαμβάνει είκοσι δύο συνόδους ολομέλειας και παράλληλες

θεματικές διασκέψεις με περισσότερους από 120 διακεκριμένους ομιλητές και από τις έξη ηπείρους και έμφαση σε επίκαιρα ρυθμιστικά ζητήματα, κρίσιμα τόσο για τις αναπτυγμένες όσο και για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Περισσότεροι από 1.000 κορυφαίοι εκπρόσωποι της διεθνούς ενεργειακής σκηνής εκτιμάται ότι θα συμμετάσχουν στις εργασίες του WFER IV και θα ανταλλάξουν απόψεις. Στους επιβεβαιωμένους προεδρεύοντες και ομιλητές συγκαταλέγονται: Ο Επίτροπος της ΕΕ για θέματα Ενέργειας (A. Piebalgs), η Επίτροπος της ΕΕ για θέματα Καταναλωτών (M. Kuneva), ο Πρόεδρος του Πανεπιστημίου Bocconi και πρώην Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και Επίτροπος Ανταγωνισμού (M. Monti), ο Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (Π. Σακελλάρης) και οι επικεφαλής των περιφερειακών ρυθμιστικών αρχών ενέργειας, της Ευρώπης (Λόρδος Mogg), της Ανατολικής Ευρώπης (G. Szorenyi), της Ρωσίας (S. Novikov), των ΗΠΑ (F. Butler), και του Καναδά (P. Gurnham).

ΥΠΟΥΡΓΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ

Όροι εγκατάστασης Φ/Β σε δώματα και στέγες κτιρίων Μια ακόμα υπουργική απόφαση που προσδιορίζει τους όρους εγκατάστασης φωτοβολταϊκών συστημάτων, ισχύος μέχρι 10 KW, σε δώματα και στέγες κτιρίων, καθώς και η κοινή υπουργική απόφαση για τα φωτοβολταϊκά στις εκτός σχεδίου περιοχές, είναι πλέον πραγματικότητα. Με τις αποφάσεις αυτές καθορίστηκαν οι κανόνες εγκατάστασης φωτοβολταϊκών συστημάτων, απλοποιώντας τις διαδικασίες, προστατεύοντας την αισθητική των κτιρίων και αυξάνοντας την διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό ισοζύγιο της χώρας. Ειδικότερα, προβλέπονται τα εξής: • Για την εγκατάσταση Φ/Β σε δώματα και στέγες κτιρίων δεν θα απαιτείται οικοδομική άδεια, παρά μόνο έγκριση εργασιών μικρής κλίμακας.

• Για τη σύνδεση των Φ/Β συστημάτων με τη ΔΕΗ απαιτείται η προσκόμιση των θεωρημένων από την πολεοδομία σχεδίων ( τοπογραφικό, κάτοψη δώματος ή στέγης), καθώς και η έγκριση εργασιών μικρής κλίμακας.

• Για τη βέλτιστη οργάνωση και την αισθητική αναβάθμιση των κτιρίων: δεν επιτρέπεται η τοποθέτηση των

φωτοβολταϊκών στοιχείων πάνω από την απόληξη του κλιμακοστασίου, του φρεατίου ανελκυστήρα και οποιασδήποτε άλλης κατασκευής. Η τοποθέτηση φωτοβολταϊκών στοιχείων σε στέγες θα πρέπει να γίνεται εντός του όγκου της στέγης, ακολουθώντας την κλίση τους και να απέχει 0,50 μέτρα από το περίγραμμα αυτής, ώστε να εξασφαλίζεται η αισθητική εικόνα του κτιρίου. Τα φωτοβολταϊκά στοιχεία που τοποθετούνται στο δώμα του κτιρίου θα πρέπει να οριοθετούνται περιμετρικά με στηθαίο συμπαγές μέγιστου ύψους 1,20 μ., για αισθητικούς λόγους και για την προστασία της εγκατάστασης. Η απόσταση από το στηθαίο του δώματος πρέπει να είναι εσωτερικά αυτού 1 μέτρο, για λόγους ασφάλειας. Για τα Φ/Β στις εκτός σχεδίου περιοχές τονίζεται ότι: • Για εγκατάσταση ισχύος μικρότερης των 20 KW δεν ισχύει περιορισμός σχετικά με την αρτιότητα των οικοπέδων και δεν απαιτείται η έκδοση οικοδομικής άδειας αλλά έγκριση εργασιών μικρής κλίμακας.

• Για εγκατάσταση ισχύος από 20 έως 150 KW απαιτούνται άρτια και οικοδο-

μήσιμα γήπεδα και δεν απαιτείται η έκδοση οικοδομικής άδειας.

• Για εγκατάσταση ισχύος από 150 KW και πάνω απαιτούνται άρτια και οικοδομήσιμα γήπεδα και έγκριση εργασιών, η οποία χορηγείται κατόπιν αιτήσεως στην αρμόδια Πολεοδομική Υπηρεσία και θα πρέπει να συνοδεύεται από αρχιτεκτονικά σχέδια, υπεύθυνες δηλώσεις των μελετητών και φορολογικά στοιχεία. Το ΥΠΕΧΩΔΕ διευκρίνισε ότι για την χωροθέτηση Φ/Β συστημάτων, ανεξαρτήτως ισχύος, εφαρμόζονται οι κατευθύνσεις του Ειδικού Πλαισίου για τις ΑΠΕ, σύμφωνα με τις οποίες δεν επιτρέπεται η χωροθέτηση σε περιοχές, οι οποίες είναι χαρακτηρισμένες ως: • Κηρυγμένα διατηρητέα μνημεία της Παγκόσμιας Πολιτισμικής Κληρονομιάς.

• Περιοχές απολύτου προστασίας της φύσης και του τοπίου.

• Πυρήνες των Εθνικών Δρυμών.

• Οικότοποι περιοχών που έχουν ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000.

• Δάση και γεωργικές γαίες υψηλής παραγωγικότητας.

• Περιοχές που υπάγονται σε ειδικό καθεστώς χρήσεων γης.

19

ΑΙΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Ηγέτιδα του τομέα Ενέργειας της ΕΕ Το 2008 στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η αιολική ενέργεια ξεπέρασε σε νέες εγκαταστάσεις όλες τις άλλες πηγές ενέργειας. Το 43% όλων των νέων εγκαταστάσεων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ ήταν έργα αιολικής ενέργειας. Συνολικά στην Ευρώπη το 2008 προστέθηκαν 19.651 MW ηλεκτρικής ισχύος, από τα οποία τα 8.484 MW αιολική ενέργεια, τα 6.932 MW φυσικό αέριο, τα 2.495 MW πετρέλαιο, τα 762 MW κάρβουνο, και τα 473 MW υδροηλεκτρικά. Στο τέλος του 2008, το σύνολο των αιολικών εγκαταστάσεων στην ΕΕ ανέρχεται σε 64.949 MW, και αντιστοιχεί σε αύξηση 15% από το 2007 και ισοδυναμούσε με την καθημερινή εγκατάσταση 20 νέων ανεμογεννητριών. Περίπου 160.000 εργαζόμενοι απασχολούνται άμεσα ή έμμεσα στην αιολική βιομηχανία στα τέλη του 2008, ενώ οι επενδύσεις στην ΕΕ ανήλθαν σε 11 δισ. ευρώ. Η ενέργεια που θα παράγουν σε μια φυσιολογική χρονιά τα 64,949 MW των ανεμογεννητριών στην Ευρώπη καλύπτει το 4.2% της ηλεκτρικής ζήτησης και αποτρέπει την εκπομπή 108 εκατομμυρίων τόνων διοξειδίου του άνθρακα ετησίως, που ισοδυναμεί με την απόσυρση 50 εκατομμυρίων αυτοκινήτων. Σχολιάζοντας αυτά τα δεδομένα, ο Δρ. Ι. Τσιπουρίδης, Πρόεδρος της Ελληνικής Επιστημονικής Ένωσης Αιολικής Ενέργειας - ΕΛΕΤΑΕΝ, σημείωσε τα εξής: “Η αιολική ενέργεια είναι παράδειγμα μια ευφυούς επένδυσης, όπου τα χρήματα των Ευρωπαίων πολιτών συνδράμουν τις δικές τους εθνικές οικονομίες και όχι τις οικονομίες μερικών χωρών που εξάγουν πε-

τρέλαιο. Επενδύοντας στην αιολική ενέργεια, υποστηρίζει κανείς την τεχνολογική ηγεσία της Ευρώπης, προστατεύει το κλίμα, στηρίζει την ασφάλεια ενεργειακής τροφοδοσίας και δημιουργεί εμπορικές ευκαιρίες, αλλά και θέσεις εργασίας”. Η Γερμανία και η Ισπανία εξακολουθούν να μονοπωλούν την κορυφή του ευρωπαϊκού πίνακα αιολικών εγκαταστάσεων. Η Γαλλία, η Ιταλία και η Βρετανία είχαν ικανοποιητική ανάπτυξη ξεπερνώντας τα 3.000 MW. Υπάρχουν 10 κράτη μέλη που ξεπέρασαν τα 1.000 MW, ενώ άλλα 2, η Αυστρία και η Ελλάδα, είναι πολύ κοντά. Εντυπωσιακές μεταξύ των νέων κρατών μελών η Ουγγαρία, που διπλασίασε την εγκατεστημένη ισχύ της, φτάνοντας τα 127 MW, η Βουλγαρία που την τριπλασίασε από τα 57 MW στα 158 MW και η Πολωνία, που σχεδόν τη διπλασίασε στα 472 MW από τα 276 MW. Από τα μη κράτη μέλη εντυπωσιακή ήταν η Τουρκία που τριπλασίασε την εγκατεστημένη ισχύ από 147 MW σε 433 MW. Η Ελλάδα πρόσθεσε 114 MW το 2008, έναντι 125 MW το 2007 και 173 MW το 2006. Η συνεισφορά μας στο παγκόσμιο σύνολο βρίσκεται στο 0,82%, από 0,93% το 2007 και 1,01% το 2006. Τα θαλάσσια αιολικά πάρκα είχαν μια αύξηση 357 MW κατά το 2008, και έφτασαν τα 1,471 MW. Στην παγκόσμια αιολική κατάταξη είχαμε μια σημαντική αλλαγή. Οι ΗΠΑ πέρασαν την Γερμανία, ενώ η Κίνα διπλασίασε την εγκατεστημένη ισχύ της για τέταρτη συνεχόμενη χρονιά, αλλά παρέμεινε στην τέταρτη θέση, με τρίτη την Ισπανία και πέμτπη την Ινδία, ενώ τις

επόμενες πέντε θέσεις κατέχουν η Ιταλία, η Γαλλία, η Βρετανία, η Δανία και η Πορτογαλία, την οποία σημειωτέον, η Ελλάδα ξεπερνούσε μέχρι το 2004. Το 2008 εγκαταστάθηκαν πάνω από 27.000 MW παγκοσμίως, κυρίως στην Β. Αμερική, στην Ευρώπη και στην Ασία. Η παγκόσμια αύξηση ήταν 27 GW ανεβάζοντας την παγκόσμια εγκατεστημένη ισχύ σε 120.8 GW. O Steve Sawyer, Γενικός Γραμματέας του Παγκόσμιου Συμβουλίου Αιολικής Ενέργειας δήλωσε “Τα 120 GW της αιολικής ενέργειας θα παράγουν 260 TWh ηλεκτρικής ενέργειας και θα αποτρέψουν την εκπομπές 158 εκατομμυρίων τόνων CO2 ετησίως”. Η παγκόσμια αιολική αγορά αιολικών εγκαταστάσεων το 2008 ανήλθε σε 36,5 δισ. ευρώ. “Η αιολική ενέργεια είναι πολύ συχνά η πιο ελκυστική επιλογή για νέους σταθμούς παραγωγής, για οικονομικούς λόγους, αλλά και για λόγους βελτίωσης της ενεργειακής ασφάλειας, χωρίς να αναφερθούμε σε περιβαλλοντικά και αναπτυξιακά οφέλη”, δήλωσε ο Πρόεδρος του GWEC, καθηγητής Αρθούρος Ζερβός. “Η αιολική βιομηχανία δημιουργεί και πολλές νέες θέσεις εργασίας: πάνω από 400,000 εργαζόμενοι απασχολούνται στη βιομηχανία και σύντομα θα γίνουν εκατομμύρια”. Στις ΗΠΑ η μεγάλη ανάπτυξη του 2008 αντιστοιχεί σε 50% αύξηση της εγκατεστημένες ισχύος. Τα νέα αιολικά έργα του 2008, καλύπτουν το 42% όλων των νέων σταθμών παραγωγής ενέργειας που κατασκευάστηκαν το 2008, ενώ δημιούργησαν 35.000 νέες θέσεις εργασίας.

ΔΟΜΙΚΑ ΥΛΙΚΑ ΚΛΑΔΟΥ ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΥ

Ενσωμάτωση εναρμονισμένων ευρωπαϊκών προτύπων Δύο νέες Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις των υπουργείων Ανάπτυξης και ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. υπογράφηκαν το περασμένο καλοκαίρι, με τις οποίες ενσωματώνονται εναρμονισμένα ευρωπαϊκά πρότυπα ΕΛΟΤ σε παράθυρα και εξωτερικά συστήματα θυρών για πεζούς χωρίς χαρακτηριστικά πυραντίστασης ή / και διαρροής καπνού, και σε εξώφυλλα και εξωτερικές περσίδες, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 2 παρ.2 του Π.Δ. 334/94 περί “προϊόντων δομικών κατασκευών”. Με τις νέες ΚΥΑ προχωρά η ενσωμάτωση των ευρωπαϊκών προτύπων (σήμανση CE) που αφορούν σε δομικά υλικά

20 ECO-ΝΕΑ

σε ένα σημαντικό κλάδο της μεταποίησης, αυτόν του αλουμινίου και των αλουμινοκατασκευών, συμβάλλοντας σημαντικά στην προστασία των καταναλωτών μέσω της χρήσης εγγυημένων προδιαγραφών. Αρχικά εξετάστηκαν οι παραπάνω δυο κατηγορίες δομικών υλικών- προϊόντων, ενώ μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί η ενσωμάτωση ευρωπαϊκών προτύπων σε όλο τον κλάδο του αλουμινίου. Οι νέες Κ.Υ.Α. περιλαμβάνουν περισσότερα πληροφοριακά στοιχεία, έτσι ώστε να καθίσταται κατανοητές οι απαιτήσεις

που υπάρχουν για τη σήμανση των δομικών υλικών και οι υποχρεώσεις που απορρέουν για όσους τα παράγουν ή εμπορεύονται, αλλά και να επιτυγχάνεται πληρέστερη ενημέρωση των χρηστών των υλικών αυτών. Επιπλέον η νέα δομή των σχετικών Κ.Υ.Α. θα επιτρέψει στις αρμόδιες αρχές εποπτείας της αγοράς την καλύτερη άσκηση των αρμοδιοτήτων τους, καθώς περιλαμβάνει περισσότερες τεχνικές πληροφορίες, που καθορίζουν σημαντικές παραμέτρους του ελέγχου, καθώς και υποχρεωτικό τύπο και περιεχόμενο σήμανσης.

ΚΑΠΕ

Ανεμογεννήτρια στον Άγιο Ευστράτιο Το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας, με χρηματοδότηση από το υπουργείο Ανάπτυξης και σε συνεργασία με την κοινότητα του Αγίου Ευστρατίου, έθεσε σε λειτουργία τον Ιούνιο του 2009 στο ακριτικό νησί του Β. Αιγαίου μια μικρή ανεμογεννήτρια ονομαστικής ισχύος 20 kW. Η ανεμογεννήτρια GEV10 σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε από την Γαλλική εταιρεία VERGNET S.A.. Είναι οριζόντιου άξονα με 2 πτερύγια και ασύγχρονη ηλεκτρική γεννήτρια. Η ενέργεια που παράγεται από την ανεμογεννήτρια τροφοδοτεί το δίκτυο χαμηλής τάσης και κατά τους χειμερινούς μήνες μπορεί να καλύψει περίπου το 10% των αναγκών των κατοίκων σε ηλεκτρική ενέργεια. Αυτή τη στιγμή η μηχανή είναι συνδεμένη στο τοπικό δίκτυο, ενώ αναμένεται η εγκατάσταση μετρητικού συστήματος για την παρακολούθηση της απόδοσης και λειτουργίας της. Στόχος είναι η εξέταση της διείσδυσης των μικρών ανεμογεννητριών στο νη-

σιωτικό μη διασυνδεδεμένο ηλεκτρικό δίκτυο. Το έργο ξεκίνησε το 2005, με την εγκατάσταση 10 μ. μετεωρολογικού ιστού, πριν ο Αγ. Ευστράτιος χαρακτηρισθεί “πράσινο νησί” και με τα νέα δεδομένα η ανεμογεννήτρια των 20 kW θα αποτελέσει μέρος του ευρύτερου σχεδιασμού για το νησί. Επιπρόσθετα, το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας, με χρηματοδότηση της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας, ανέλαβε την εκπόνηση της τεχνοοικονομικής μελέτης σκοπιμότητας προκειμένου να σχεδιαστεί το ενεργειακό σύστημα που θα είναι σε θέση να καλύψει από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας κατά 100% την αιχμή της ζήτησης του νησιού, σε βάθος χρόνου. Για την υλοποίηση της μελέτης θα συνεργαστούν το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ), το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και η ΔΕΗ. Η ολοκλήρωση του έργου θα αναδείξει το νησί του Αγίου Ευστρατίου ως το πρώτο αυτόνομο πράσινο νησί που θα χρησιμοποιεί περιβαλλοντικά φιλικές ενεργειακές τεχνολογίες.

DIADEM Green roof systems

Πράσινη Στέγη

Τυπική Διαστρωμάτωση Βλάστηση

Η "Πράσινη Στέγη" διαθέτει ολοκληρωμένα πιστοποιημένα συστήματα κατασκευής φυτεμένων δωμάτων. Δημιουργήθηκε με τη συνεργασία της APP (DIADEM Green Roof Systems) εταιρίας εξειδικευμένης σε υλικά και τεχνογνωσία φυτεμένων δωμάτων. Όλα τα προϊόντα έχουν την πιστοποίηση CE και είναι σύμφωνα με τις προδιαγραφές της Διεθνούς Ερευνητικής και Αναπτυξιακής Εταιρίας Αρχιτεκτονικής Τοπίου (FLL). Τα εξειδικευμένα προϊόντα της DIADEM διατίθενται σε διάφορους τύπους ανάλογα των απαιτήσεων και των χρήσεων του κάθε χώρου. Περιλαμβάνονται μεμβράνες

υγρομόνωσης, ελέγχου ριζών, διαχωρισμού, ειδικά ελαφρά υποστρώματα, υπόγειο σύστημα άρδευσης, φρεάτια ελέγχου, σχάρες, συστήματα ασφαλείας από πτώση, στηρίγματα φωτοβολταϊκών κ.α.) Έχουν σχεδιαστεί ειδικά ώστε να δημιουργούν την κατάλληλη υποδομή μιας πράσινης στέγης, να εξασφαλίζουν την στεγάνωση και να μην επιβαρύνουν επιπλέον την κατασκευή με μεγάλο φορτίο. Διαθέτουν όλα τα διεθνή και ευρωπαϊκά πιστοποιημένα ποιότητας και έχουν δοκιμαστεί σε πολλές κατασκευές ανά τον κόσμο πρωτοπορώντας στις δυνατότητες εφαρμογής, στην ποιότητα των υλικών 21λύσεις. και στις νέες καινοτόμες

Υπόστρωμα SEM Φίλτρο διήθησης VLF Αποστραγγιστικό δίκτυο DIDRAIN Γεωύφασμα προστασίας VLU Μεμβράνη ελέγχου ριζών FLW Μόνωση δώματος

Το σύστημα της Πράσινης Στέγης παρουσιάζουν μόνο πλεονεκτήματα Τηλ.: 2102515005 - Fax: 2102515010 diadem@otenet.gr - www.prasinistegi.gr

ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ

Προβλήματα απόδοσης για τις οικιακές ανεμογεννήτριες Οι μικρές ανεμογεννήτριες για χρήση σε σπίτια δεν αποδίδουν την ισχύ που υπόσχονται οι κατασκευαστές και σε ορισμένες περιπτώσεις αδυνατούν να τροφοδοτήσουν ακόμα και τα δικά τους ηλεκτρονικά εξαρτήματα, δείχνει έρευνα στο χώρο της Βρετανίας, η οποία παρουσιάστηκε στα διεθνή μέσα ενημέρωσης. Το πρόβλημα οφείλεται στο γεγονός ότι οι περισσότερες οικιακές ανεμογεννήτριες βρίσκονται τοποθετημένες σε ακατάλληλα σημεία, καταλήγει η έκθεση της συμβουλευτικής εταιρείας μηχανικής Encraft. Αντίθετα, οι τουρμπίνες που έχουν εγκατασταθεί σε μεγάλα κτίρια ή σε μεγάλο ύψος φαίνεται να αποδίδουν ικανοποιητικά. Όπως αναμεταδίδει το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων, πολλοί κατασκευαστές ισχυρίζονται ότι η

αιολική ενέργεια μπορεί να καλύψει έως και το 30% των αναγκών ενός νοικοκυριού, ενώ στην πραγματικότητα οι “μίνι” ανεμογεννήτριες προσφέρουν μόλις 214 Whr (βατώρες) ανά ημέρα. Αυτό αντιστοιχεί περίπου 5% της μέσης οικιακής κατανάλωσης, αρκετό για να διατηρήσει τέσσερις λαμπτήρες φθορισμού αναμένους για ένα 24ωρο. “Δυστυχώς, στο μέσο σπίτι με μεσοτοιχία, όπως ισχύει στις περιοχές όπου ζουν οι περισσότεροι άνθρωποι, υπάρχουν εμπόδια όπως κτίρια και δέντρα” δήλωσε στην εφημερίδα Guardian ο Μάθιου Ρόουντς, διευθυντής της Encraft.

H “συντριπτική πλειονότητα” των πελατών δεν είχε ενημερωθεί σωστά πριν από την εγκατάσταση των συστημάτων, υποστηρίζει. Η έρευνα κάλυψε 4 αγροτι-

κές, 10 προαστιακές και 12 αστικές τοποθεσίες για διάστημα ενός χρόνου. Πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό της βρετανικής κυβέρνησης και της Βρετανικής Ένωσης Αιολογικής Ενέργειας, η οποία όμως χαρακτήρισε τα πορίσματα αναξιόπιστα. “Παρόλο που είναι η πρώτη δοκιμή που εξετάζει τις μικρο-ανεμογεννήτριες σε αστικά περιβάλλοντα, τα μικρά μεγέθη των δειγμάτων, οι εξαιρετικά φτωχές παρατηρήσεις και τα αποσπασματικά δεδομένα καθιστούν τη δοκιμή μη αντιπροσωπευτική για τον ευρύτερο τομέα” δήλωσε στην εφημερίδα εκπρόσωπος της Ένωσης. “Οι μικρο-ανεμογεννήτριες σίγουρα δεν είναι αποτελεσματικές παντού, όμως η Βρετανία είναι η πλέον ανεμώδης χώρα στην Ευρώπη.

ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΪΚΑ ΝΕΑΣ ΓΕΝΙΑΣ

Λεπτά και εύκαμπτα φωτοβολταϊκά θα “τυλίγουν” τα κτίρια Αμερικανικό εργαστήριο ανακοίνωσε πρόσφατα ότι ανέπτυξε μια νέα τεχνολογία που επιτρέπει την κατασκευή φωτοβολταϊκών στοιχείων αρκετά εύκαμπτων, ώστε να τυλίγονται σε ρολό, και αρκετά διαφανών, ώστε να τοποθετούνται ακόμα και σε παράθυρα. “Απελευθερώνει επιφάνειες στις προσόψεις κτιρίων ως ευκαιρίες για την παραγωγή ηλιακής ενέργειας” δήλωσε στο Ρόιτερς ο Τζον Ρότζερς, επικεφαλής των ερευνητών στο Πανεπιστήμιο του Ίλινοϊ στο Ουρμπάνα - Σαμπέιν. Όπως και τα συμβατικά φωτοβολταϊκά συστήματα, οι ηλιακοί συλλέκτες που ανέπτυξε ο Ρότζερς βασίζονται στο πυρίτιο. Η διαφορά στη νέα τεχνολογία είναι ότι τα εύθραυστα φύλλα πυριτίου αρχικά κόβονται σε

εξαιρετικά λεπτά κομμάτια τα οποία στη συνέχεια μεταφέρονται πάνω σε μια εύκαμπτη επιφάνεια. Το επίτευγμα παρουσιάζεται στο βρετανικό περιοδικό Nature Materials. Με τις τιμές του πετρελαίου να αυξάνονται συνεχώς και την αγωνία για την κλιματική αλλαγή να μεγαλώνει, η ζήτηση για φωτοβολταϊκά συστήματα έχει αυξηθεί σημαντικά. Ηλιακοί συλλέκτες μικρού πάχους παράγονται ήδη από εταιρείες όπως η ιαπωνική Sharp και η γερμανική Q-Cells, είναι όμως λιγότερο αποδοτικοί από τους συμβατικούς. Τώρα, τα φωτοβολταϊκά γίνονται όχι μόνο λεπτά αλλά και εύκαμπτα. Η ομάδα του Ρότζερς ανέπτυξε μια μέθοδο για την απόσπαση μικροσκοπικών κομματιών από μια πλάκα πυριτίου. Στη

συνέχεια, μια ειδική συσκευή σηκώνει τα κομμάτια “σαν λαστιχένια σφραγίδα” και στη συνέχεια τα μεταφέρει πάνω σε ένα εύκαμπτο φύλλο. Ο Τζόν Ρότζερς σημείωσε ότι η ομάδα του μπορεί να το κάνει αρκετά λεπτό ώστε να τοποθετείται πάνω σε πλαστικό και να τυλίγεται σε ρολό. Αλλά και να το κάνουν σε μορφή γκρι μεμβράνης που θα μπορούσε να προστεθεί σε αρχιτεκτονικό γυαλί, κάτι που εάν όντως επιτευχθεί, αναμένεται να φέρει επανάσταση στα υλικά κατασκευής των προσόψεων μεγάλων κτιρίων. Τα δικαιώματα χρήσης της τεχνολογίας έχουν ήδη παραχωρηθεί στην εταιρεία Semprius, με έδρα τη Βόρειο Καρολίνα, και οι πρώτες εμπορικές εφαρμογές φαίνεται ότι δεν απέχουν πολύ στο μέλλον.

ΓΕΡΜΑΝΙΑ

Ο μεγαλύτερος ηλιακός σταθμός του κόσμου Ένας ηλιακός σταθμός παραγωγής ενέργειας, ο οποίος περιγράφεται από τον όμιλο που τον διαχειρίζεται ως ο μεγαλύτερος στον κόσμο, άρχισε να παράγει ηλεκτρισμό στο χώρο μιας πρώην αεροπορικής βάσης της Ανατολικής Γερμανίας. Το συγκεκριμένο ηλιακό πάρκο εκτείνεται σε επιφάνεια αντίστοιχη με αυτή 200 ποδοσφαιρικών γηπέδων και θα τροφοδοτεί το ενεργειακό δίκτυο

22 ΠΡΑΣΙΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

με 40 μεγαβάτ, όταν τεθεί πλήρως σε λειτουργία, το 2009. Ο σταθμός αυτός κόστισε 130 εκατομμύρια ευρώ και σε πρώτη φάση θα έχει δυναμικότητα 24 MV, σύμφωνα με τον όμιλο Juwi, που έχει αναλάβει τη λειτουργία του σταθμού. Έπειτα από μόλις ένα χρόνο, το Ηλιακό Πάρκο Βαλντπόλεντς, το οποίο βρίσκεται ανατολικά της Λειψίας, θα έχει παραγάγει όλη την ενέργεια που χρειά-

στηκε για την κατασκευή του, σύμφωνα με τον όμιλο Jewi. Πάντως στην άτυπη κούρσα για τον μεγαλύτερο ηλιακό σταθμό του κόσμου, σύντομα θα εισέλθει και η Καλιφόρνια, καθώς έως το έτος 2011 αναμένεται να θέσει σε λειτουργία έναν νέο ηλιακό σταθμό παραγωγής ενέργειας που θα έχει δυναμικότητα 80 μεγαβάτ - τη διπλάσια δηλαδή από αυτής του Βαλντπόλεντς.

ESTIF

Σε ανάπτυξη η ευρωπαϊκή βιομηχανία ηλιοθερμικών συστημάτων Η ευρωπαϊκή βιομηχανία ηλιοθερμικών συστημάτων βρίσκεται σε μια διαρκώς ανοδική τροχιά δημιουργώντας θέσεις εργασίας και οικονομική ανάπτυξη. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία που ανακοίνωσε τον περασμένο Ιούλιο η Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Βιομηχανιών Ηλιοθερμικών Συστημάτων - ESTIF, ο κύκλος εργασιών τη χρονιά που μας πέρασε έφτασε τα 3 δισ. ευρώ, ενώ στη βιομηχανία απασχολούνται πλήρως περίπου 40.000 εργαζόμενοι. Στην Ευρώπη, ο βιομηχανικός αυτός τομέας έχει αναπτύξει σημαντικές τεχνολογικές καινοτομίες και βρίσκεται στην παγκόσμια κορυφή όσον αφορά την τεχνολογική πρωτοπορία σχεδίαση και κατασκευή των νέων συστημάτων θέρμανσης και ψύξης. Τα ηλιοθερμικά συστήματα πλεονεκτούν σε δύο διαφορετικά επίπεδα: μειώνει το κόστος που σχετίζεται με την καύση ορυκτών καυσίμων ή με τη χρήση ηλεκτρισμού για θέρμανση και ψύξη. Και επιπλέον, δημιουργεί θέσεις εργασίας και οικονομική ανάπτυξη στην παραγωγή, εμπορία, και εγκατάσταση των ηλιοθερμικών συστημάτων. “Αντι-

καθιστούμε την εισαγωγή ορυκτών καυσίμων με εγχώριες θέσεις εργασίας”, δήλωσε ο πρόεδρος της ESTIF κ.

Olivier Dr�cke, ο οποίος πρόσθεσε: “Τα ηλιοθερμικά συστήματα χαρακτηρίζονται από μια ισχυρή εγχώρια διάσταση, υποστηρίζουν τις εθνικές οικονομίες και δημιουργούν θέσεις εργασίας που κατά κύριο λόγο αντέχουν στο χρόνο”. Οι ευρωπαϊκές βιομηχανίες ηλιοθερμικών συστημάτων έχουν αναλάβει τα ηνία των τεχνολογικών εξελίξεων στη διεθνή βιομηχανία του κλάδου κατά τα τελευταία 20 χρόνια. Σε καμιά άλλη περιοχή του κόσμου δεν έχει γνωρίσει τέτοια τεχνολογική ανάπτυξη όσο στην Ευρώπη. Οι συλλέκτες αλλά και τα άλλα προϊόντα και εξαρτήματα συνήθως ελέγχονται διεξοδικά βάσει των ευρωπαϊκών προτύπων (EN 12975 για τους συλλέκτες και EN 12976 για τα βιομηχανικά κατασκευασμένα συστήματα). Πολλές μη ευρωπαϊκές χώρες επιδιώκουν να θεσπίσουν παρόμοια με τα ευρωπαϊκά στάνταρτ και ειδικότερα την επιτυχημένη πιστοποίηση Solar Keymark, η οποία διασφαλίζει ότι ένα

προϊόν είναι συμμορφωμένο με τα ΕΝ πρότυπα. “Ήρθε πλέον η ώρα για τους Ευρωπαίους να θεσπίσουν τους απαιτούμενους νόμους και τις κατάλληλες πολιτικές ώστε να δημιουργήσουν εκείνες τις συνθήκες για την ανανεώσιμη ψύξη και θέρμανση, που θα βοηθήσουν στην αξιοποίηση των τεράστιων ενεργειακών δυνατοτήτων και στην εκμετάλλευση των φυσικών πηγών ενέργειας”, κατέληξε ο πρόεδρος της ESTIF, Olivier Dr�cke. Αναπτύσσοντας νέες εφαρμογές όπως είναι τα συστήματα ψύξης και θέρμανσης για μεγάλα κτίρια και βιομηχανικές εγκαταστάσεις, η βιομηχανία ηλιοθερμικών συστημάτων δημιουργεί νέες αγορές και εργάζεται για μια πιο βιώσιμη κοινωνία.

23

ΚΙΝΑ - ΒΡΕΤΑΝΙΑ

Η κρίση χτυπά τη βιομηχανία ανακύκλωσης Σε όλες τις γραμμές παραγωγής και σε όλους τους βιομηχανικούς κλάδους φαίνεται πως “ανακυκλώνεται” η παγκόσμια οικονομική κρίση. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Κίνας, του μεγαλύτερου εισαγωγέα απορριμμάτων παγκοσμίως, η οποία αισθάνεται και από τη σκοπιά της ανακύκλωσης το μέγεθος της κρίσης. Καθώς οι εξαγωγές της Κίνας γνωρίζουν για πρώτη φορά, έπειτα από την χρυσή “Ολυμπιακή εποχή”, πτώση, η βιομηχανία της ανακύκλωσης καταρρέει σταδιακά. Σύμφωνα με μαρτυρίες στελεχών, ακόμη και πριν από δύο μήνες, ολόκληρη η αγορά χαρτιού της δυτικής ακτής των ΗΠΑ κατευθυνόταν στην Κίνα για επεξεργασία και δημιουργία πακέτων και δεμάτων που θα επιστρέφονταν πίσω. Ωστόσο, η μείωση της καταναλωτικής ζήτησης έσπασε αυτόν τον κύκλο. Διάφορα επίσημα δημοσιεύματα κάνουν λόγο για κλείσιμο του 80% των μονάδων ανακύκλωσης και για τις επακόλουθες απολύσεις εκατομμυρίων εργαζομένων. Στην αγορά του σκραπ (χρησιμοποιημένων μετάλλων) οι τιμές έχουν πέσει κατά το ήμισυ ή και περισσότερο, γεγονός που επηρεάζει όλη την αλυσίδα, τα εργοστάσια, τους συλλέκτες ανακυ-

κλώσιμων υλικών ακόμη και τους Κινέζους αγρότες που ενεπλάκησαν στη διαδικασία της ανακύκλωσης. Ακόμη και οι έμποροι που δραστηριοποιούνταν στο Πεκίνο δέχτηκαν ισχυρό πλήγμα. Ενώ αποθήκευαν μεγάλες ποσότητες ανακυκλώσιμων υλικών περιμένοντας τις τιμές που εκτοξεύονταν στα ύψη, είδαν τελικά το εμπόρευμα τους να μένει σε αχρηστία. Ιδιαίτερα την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων όπου η ασφάλεια ήταν άκρως ενισχυμένη, πολλά φορτηγά που κουβαλούσαν ή μετέφεραν ανακυκλώσιμα υλικά απαγορεύονταν να εισέλθουν στην πόλη. Πρόσφατα μάλιστα, μία από τις μεγαλύτερες εταιρείες ανακύκλωσης στον κόσμο, η κινεζική “Nine Dragons Paper”, ανακοίνωσε πρόσφατα τα ετήσια αποτελέσματά της κάνοντας λόγο για οικονομική ανάκαμψη σε ορίζοντα δύο ή τριών ετών. Εκτός από τις κυρίαρχες αγορές των ΗΠΑ και της Κίνας, η οικονομική κρίση έχει πλήξει και την βρετανική βιομηχανία ανακύκλωσης. Ρεπορτάζ του Guardian και του BBC καταγράφουν την “αναμονή” περισσότερων από 100.000 τόνων χαρτιού σε αποθήκες χωρίς να μπορούν να μεταπωληθούν. Οι ιδιωτικές εταιρείες που έχουν συνάψει συμβόλαια με νοικοκυριά αλλά και με δήμους αναγκά-

ζονται να στοιβάζουν σε τεράστιες αποθήκες τα ανακυκλωμένα απορρίμματα χωρίς όμως να μπορούν να τα πουλήσουν. Προσπαθώντας μάλιστα να προλάβουν οποιεσδήποτε αμφιβολίες για την οικονομική βιωσιμότητα της ανακύκλωσης, οι εταιρείες ξεκινούν να ψαλιδίζουν τα κόστη σε μια προσπάθεια να συγκρατήσουν τους πελάτες τους. Ωστόσο, αυτή δεν είναι η πάγια πρακτική της πλειονότητας των εταιρειών. Όταν η τιμή του ανακυκλώσιμου χαρτιού και των χαρτονιών συσκευασίας έχει πέσει μέσα σε έξι εβδομάδες από 70 λίρες/τόνο σε 10 λίρες/τόνο, οι περισσότερες εταιρείες προσπαθούν να αντισταθμίσουν τη “χασούρα” με το να επιβαρύνουν τους πελάτες τους με 20 λίρες/τόνο, έξτρα κόστος αποθήκευσης. Πρόχειρες εκτιμήσεις αναφέρουν ότι το χάρτινο “βουνό” που “ψηλώνει” ολοένα και πιο πολύ κοστίζει στους Βρετανούς φορολογούμενους πολίτες περίπου 2 εκατομμύρια λίρες, ένα ποσό που αναμένεται να διπλασιαστεί εντός των επόμενων τριών μηνών. Σύμφωνα με τον Steve Bell της Recycling UK, “καμία από τις 80 μονάδες χαρτοποιίας στη Βρετανία δεν δέχεται καινούρια αποθέματα, καθώς δεν προβλέπεται ανάκαμψη μέχρι το 2010”.

ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ

Η αναζήτηση στο Διαδίκτυο ...ρυπαίνει Δύο αναζητήσεις στο Google παράγουν διοξείδιο του άνθρακα ίσο με την ποσότητα που απελευθερώνει το βράσιμο μιας κατσαρόλας, σύμφωνα με επιστήμονα του πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Ο αμερικανός φυσικός Άλεξ Βίσνερ πραγματοποίησε έρευνα σχετικά με την περιβαλλοντική επίπτωση του “googling”, της αναζήτησης πληροφοριών στο Ίντερνετ χρησιμοποιώντας τη μηχανή της Google. Σε δήλωση της, η εταιρεία ανέφερε ότι λαμβάνει σοβαρά υπόψη το θέμα, προσθέτοντας ότι “η ενέργεια που απαιτείται για μια αναζήτηση στο Google είναι ελάχιστη”. Πρόσφατη μελέτη στο σύνολο του τεχνολογικού τομέα, υπολογίστηκε ότι η επίπτωση του στο περιβάλλον είναι ίση με αυτή του αεροπορικού κλάδου. Σύμφωνα με την έρευνα του Βίσνερ, μία τυπική αναζήτηση στο Google παράγει επτά γραμμάρια διοξειδίου του άνθρακα. Κάνοντας ακόμη μία αναζήτηση, η ποσότητα δι-

24 ΠΡΑΣΙΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

πλασιάζεται και ισούται με την αντίστοιχη που απελευθερώνεται όταν χρησιμοποιούμε μία κατσαρόλα. Όπως εξηγεί ο επιστήμονας του Χάρβαρντ, οι εκπομπές αυτές προέρχονται από την ηλεκτρική ενέργεια που απαιτείται για τη λειτουργία του υπολογιστή και από την ενέργεια που δαπανούν τα κέντρα δεδομένων της Google σε όλο τον κόσμο. Επιπλέον, κάθε δευτερόλεπτο χρήσης του Διαδικτύου, ένα άτομο παράγει 0,02 γραμμάρια εκπομπών άνθρακα. Βέβαια, η απάντηση της Google έρχεται με τη χρηματοδότηση των “πράσινων” τεχνολογιών εκμεταλλευόμενη την εταιρική δυναμική της για αλλαγή των υφιστάμενων περιβαλλοντικών πολιτικών. Η εταιρεία ανακοίνωσε πρόσφατα ότι σκοπεύει να αποδεσμεύσει τις ΗΠΑ από τον άνθρακα και το πετρέλαιο μέχρι το 2030, μειώνοντας τη χρήση πετρελαίου στα αυτοκίνητα κατά 40%. Κάτι τέτοιο θα κοστίσει τρισεκατομμύρια δολάρια,

η Google ωστόσο πιστεύει ότι τελικά θα έχει θετικά οφέλη στην παγκόσμια οικονομία. Ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας, Έρικ Σμιντ, ανέφερε ότι το ετήσιο κόστος του σχεδίου θα είναι ούτως ή άλλως λιγότερο από τα 700 δισεκατομμύρια δολάρια που θα δοθούν για τη σωτηρία του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ενώ θεωρεί ότι υπάρχουν κοινά σημεία στην ενεργειακή πρόκληση και την πιστωτική κρίση, ενώ έσπευσε να τονίσει ότι η εταιρεία του δεν έχει ακόμη αισθανθεί τις επιπτώσεις της κατάστασης που έχει δημιουργηθεί. Μέσα από το φιλανθρωπικό βραχίονα της εταιρείας, η Google υποστηρίζει πρωτοπόρες εταιρείες στο σχεδιασμό και την ανάπτυξη αιολικής, ηλιακής και γεωθερμικής τεχνολογίας, ελπίζοντας ότι τελικά θα είναι φθηνότερες από τον άνθρακα. Μέσα στο 2008, η αμερικανική εταιρεία έχει ήδη επενδύσει 45 εκατομμύρια δολάρια σε τέτοιου είδους προσπάθειες.

ΠΑΓΟΙ ΑΡΚΤΙΚΗΣ

Λιώνουν με επικίνδυνη ταχύτητα

Νέα στοιχεία για το λιώσιμο των πάγων της Αρκτικής με τη λήξη της τελευταίας εποχής των παγετώνων, πριν από 10.000 χρόνια, υποδεικνύουν ότι η άνοδος της στάθμης των ωκεανών λόγω της παγκόσμιας θέρμανσης θα είναι πολύ ταχύτερη από ό,τι είχε εκτιμηθεί. “Δεν μιλάμε για κάποια μεγάλη καταστροφή,

ωστόσο θα μπορούσαμε να δούμε μια πολύ μεγαλύτερη απόκριση όσον αφορά την κρηπίδα πάγου της Γροιλανδίας στα επόμενα 100 χρόνια” δήλωσε ο Αντερς Κάρλσον, γεωλόγος του Πανεπιστημίου του Ουισκόνσιν στο Μάντισον και επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας. Το αρχείο των μετρήσεων από τις αρχές του 20ού αιώνα δείχνει ότι η στάθμη ανεβαίνει σήμερα κατά 3,3 χιλιοστά το χρόνο. Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), αρμόδιος επιστημονικός φορέας του ΟΗΕ, εκτιμά στην τελευταία του έκθεση ότι η άνοδος έως το τέλος του αιώνα θα κυμανθεί κατά μέσο όρο από 18 έως 59 εκατοστά. Η νέα μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature Geoscience, δείχνει ότι η πρόβλεψη αυτή ίσως υποτιμά την ταχύτητα του φαινομένου. Η τήξη

των πάγων του βόρειου ημισφαιρίου πριν από 10 έως 7 χιλιάδες χρόνια συνέβη με ρυθμό έως και 1,3 εκατοστά το χρόνο. Αν το φαινόμενο επαναληφθεί με την ίδια ταχύτητα, η στάθμη θα μπορούσε να ανέβει έως και σχεδόν ένα μέτρο έως το 2100. Οι ερευνητές πάντως παραδέχονται ότι η αβεβαιότητα για την τύχη της Γροιλανδίας παραμένει. Αφενός, το τέλος της εποχής των παγετώνων δεν προκλήθηκε από το φαινόμενο του θερμοκηπίου, αλλά από περιοδικές μεταβολές στον άξονα περιστροφής της Γης. Αφετέρου, η μελέτη δεν αφορά τη Γροιλανδία, αλλά ολόκληρη την αρχαία κρηπίδα πάγου Λορεντίντ, η οποία στην τελευταία περίοδο των παγετώνων είχε πάχος τρία χιλιόμετρα σκέπαζε μεγάλο τμήμα του βόρειου ημισφαιρίου.

ΣΑΧΑΡΑ

Γιγάντιες θερμοηλεκτρικές εγκαταστάσεις Κοινοπραξία ευρωπαϊκών εταιρειών, κυρίως από τη Γερμανία, ξεκινά ένα φιλόδοξο σχέδιο 400 δισ. ευρώ για την κατασκευή γιγάντιων θερμοηλεκτρικών εγκαταστάσεων στη Σαχάρα και τη Μέση Ανατολή, οι οποίες θα καλύπτουν το 15% των αναγκών της Ευρώπης σε ηλεκτρική ενέργεια το 2050. Το σχέδιο της Βιομηχανικής Πρωτοβουλίας Desertec θα καλύψει συνολική έκταση 9.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων -περίπου όσο η Κρήτη- στη Βόρειο Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Οι εγκαταστάσεις συλλογής της ηλιακής ενέργειας θα καταλαμβάνουν 2.500 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ενώ τα υπόλοιπα αντιστοιχούν στο προηγμένο δίκτυο διανομής. Το 80% της παραγόμενης ενέργειας θα τροφοδοτεί τις χώρες παραγωγής, ενώ το υπόλοιπο θα διανέμεται στην Ευρώπη. H πρωτοβουλία Desertec αναφέρει το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων, εγκαινιάστηκε επίσημα τη Δευτέρα στο Μόναχο με την υπογραφή της συμφωνίας ανάμεσα σε 12 εταιρείες, οι περισσότερες με έδρα τη Γερμανία. Στήριξη στο σχέδιο προσφέρουν επίσης εταιρείες από την Αλγερία και την Ισπανία και αξιωματούχοι της Αιγύπτου και της Ιορδανίας. Την πρωτοβουλία χαιρέτισε επίσης η Greenpeace, η οποία εκτίμησε ότι “το ένα τέταρτο της παγκόσμιας παραγωγής ηλεκτρισμού θα μπορούσε να προέλθει από την ηλιακή ενέρ-

γεια στις ερήμους”. Στη Σαχάρα, η διάρκεια της ηλιοφάνειας φτάνει τις 4.800 ώρες το χρόνο μονάδες ηλιακής ενέργειας που θα καλύπτουν έκταση 90.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων θα μπορούσαν να καλύψουν τις ενεργειακές ανάγκες όλου του κόσμου, όπως εκτιμά ο τομέας ενέργειας μεγάλης γερμανικής εταιρείας η οποία συμμετέχει στο Desertec με ηλιακές και αιολικές τεχνολογίες και συστήματα μεταφοράς ενέργειας. Η πρωτοβουλία δεν βασίζεται στην τεχνολογία των φωτοβολταϊκών συστημάτων, τα οποία μετατρέπουν τη λιακάδα απευθείας σε ηλεκτρισμό. Ο σχεδιασμός βασίζεται σε θερμοηλεκτρικές εγκαταστάσεις, οι οποίες αποτελούνται από συστοιχίες κάτοπτρων που ανακλούν την ακτινοβολία σε μια κεντρική εστία. Από εκεί η θερμότητα μεταφέρεται μέσω σωληνώσεων γεμάτων υγρών μέχρι μια ατμοηλεκτρική γεννήτρια που παράγει ηλεκτρικό ρεύμα. Το σχέδιο προβλέπει επίσης την κατασκευή αιολικών πάρκων αλλά και μονάδων αφαλάτωσης για τις χώρες παραγωγής. Μελέτη που ολοκλήρωσαν από κοινού η Desertec, η Greenpeace και το περιβαλλοντικό ερευνητικό ινστιτούτο του Βούπερταλ εκτιμά ότι το σχέδιο θα δημιουργήσει γύρω στα δύο εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Θα μειώσει επίσης σημαντικά τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, τόσο στην Ευρώπη

όσο και στις χώρες παραγωγής, και θα στηρίξει τις οικονομίες της Βορείου Αφρικής, περιορίζοντας ίσως το κύμα μετανάστευσης από την Ευρώπη. Εμπόδιο στο όλο εγχείρημα θα μπορούσε να αποδειχθεί το τεράστιο κόστος των 400 δισ. ευρώ, αν και η Desertec εκτιμά ότι 10 δισ. ευρώ είναι αρκετά για την πρώτη φάση του σχεδίου. Το κόστος της παραγόμενης ενέργειας θα μπορούσε επίσης να είναι απαγορευτικό για τους φτωχούς πληθυσμούς των χωρών παραγωγής, γι΄αυτό και η Greenpeace ζητά να επιδοτηθεί το κόστος αγοράς. Επιφυλάξεις για την πρωτοβουλία εξέφρασε η γερμανική οικονομική εφημερίδα Handelsblatt, η οποία χαρακτήρισε το σχέδιο “οικο-αποικιοκρατία”.

25

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

Παρελθόν οι λάμπες πυράκτωσης Από την 1η Σεπτεμβρίου 2009 τέθηκε σε ισχύ η απαγόρευση διάθεσης των διαφανών συμβατικών λαμπτήρων πυράκτωσης των 100 Watt, καθώς και οποιωνδήποτε ημιδιαφανών (γαλακτερών-ματ) λαμπτήρων, από τα καταστήματα των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα καταστήματα θα μπορούν να ξεπουλήσουν και μετά την 1/9/09 τα διαθέσιμα αποθέματά τους, αλλά δεν θα μπορούν εφεξής να κάνουν νέες χονδρικές παραγγελίες για τέτοιες λάμπες. Το μέτρο ελήφθη προκειμένου να προωθηθεί η εξοικονόμηση ενέργειας αλλά και χρημάτων με την χρήση νέας τεχνολογίας λαμπτήρων, που επιπλέον, αν και πιο ακριβοί, έχουν οκτώ έως 15 φορές μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Υπολογίζεται ότι με τις νέες λάμπες το μέσο ευρωπαϊκό νοικοκυριό θα εξοικονομεί περίπου 166 ευρώ ετησίως στον λογαριασμό του ηλεκτρικού ρεύματος. Σε ένα χρόνο θα έρθει η σειρά των συμβατικών λαμπών 75 watt να απαγορευτούν, το 2011 θα απαγορευτούν οι λάμπες πυράκτωσης των 60 watt, οι μικρότερες των 40 και 25 watt θα αποσυρθούν το 2012, ενώ μέχρι το Σεπτέμβριο του 2016 όλες ανεξαιρέτως οι λάμπες πυράκτωσης θα έχουν πλέον υποχρεωτικά εξαφανιστεί από τα ράφια των ευρωπαϊκών καταστημάτων. Η σχετική απόφαση είχε ληφθεί πέρυσι το Δεκέμβριο σε κοινοτικό επίπεδο, σύμφωνα με το Γαλλικό Πρακτορείο. Η αντικατάσταση προσδοκάται ότι θα επιτρέψει την εξοικονόμηση στην Ευρώπη μέχρι και του 80% της συνολικής ενέργειας που κατανάλωναν οι παλιές λάμπες, μια εξέλιξη η οποία θα συμ-

βάλει παράλληλα στον περιορισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα και, για αυτό το λόγο, το συγκεκριμένο μέτρο απόσυρσης εντάσσεται στο ευρύτερο πακέτο πρωτοβουλιών της ΕΕ για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Η ΕΕ ελπίζει να εξοικονομεί 40 TWh (τεραβατώρες) κάθε χρόνο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση Καταναλωτών χαιρέτισε την έναρξη “αποκαθήλωσης” των συμβατικών λαμπτήρων από τα ευρωπαϊκά νοικοκυριά, θεωρώντας ότι οι καταναλωτές θα επωφεληθούν και οικονομικά. Από την άλλη όμως, εξέφρασε επιφυλάξεις για το υψηλό επίπεδο υδραργύρου που περιέχουν οι νέες λάμπες και τους πιθανούς κινδύνους για την υγεία. Ανάλογες ανησυχίες για τον υδράργυρο εξέφρασε και η οργάνωση ANEC, που εκπροσωπεί τους ευρωπαίους καταναλωτές σε θέματα προτύπων και προδιαγραφών των προϊόντων. Επεσήμανε ακόμα την ανάγκη να εφαρμοστεί άμεσα ένα σύστημα ανακύκλωσης των παλιών λαμπτήρων που αποσύρονται, καθώς επίσης να μπορούν οι καταναλωτές να επιστρέφουν, χωρίς χρέωση, τις χρησιμοποιημένες συμβατικές λάμπες τους στα καταστήματα από όπου τις αγόρασαν. Από την πλευρά τους, οι επιχειρήσεις λιανικής και χονδρικής πώλησης, μέσω της οργάνωσης Eurocommerce που τις εκπροσωπεί, δήλωσαν προετοιμασμένες για την απόσυρση, αλλά εξέφρασαν κάποιες ανησυχίες μήπως τα καταστήματα ξεμείνουν από στοκ σε λάμπες εξοικονόμησης, για τις οποίες η ζήτηση θα αυξηθεί απότομα. Επίσης εκτίμησαν ότι (ίσως από νοσταλγία!)

ορισμένοι ευρωπαίοι καταναλωτές δημιουργούν αποθέματα από τις υπό απόσυρση λάμπες των 100 watt. Άλλοι καταναλωτές έχουν εκφράσει παράπονα, κατά καιρούς, ότι οι νέας τεχνολογίας λάμπες εξοικονόμησης εκπέμπουν “ψυχρό” φως, δεν έχουν ελκυστικά σχήματα και αργούν να φτάσουν στο μέγιστο της φωτεινότητάς τους. Τόσο όμως η γερμανική εταιρία Osram, όσο και η ολλανδική Philips, οι μεγαλύτεροι ευρωπαίοι παραγωγοί λαμπτήρων, από την πλευρά τους, δήλωσαν ότι η τεχνολογία στις λάμπες εξοικονόμησης ενέργειας έχει βελτιωθεί αισθητά πια σε σχέση με πριν μια δεκαετία, βγάζοντας πλέον “θερμότερο” φως και παρέχοντας μεγαλύτερη ποικιλία σχημάτων, χρωμάτων και διαστάσεων. Σύμφωνα με την ελληνική Greenpeace, οι λάμπες πυράκτωσης βασίζονται σε τεχνολογία του 19ου αιώνα, που ελάχιστα έχει βελτιωθεί μέχρι σήμερα και αποτελούν ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα σπάταλου ενεργειακά προϊόντος, καθώς από την ενέργεια που καταναλώνουν, το 90% γίνεται θερμότητα αντί για φως. Μία μόνο λάμπα πυράκτωσης προκαλεί την έκλυση στην ατμόσφαιρα 150 κιλών διοξειδίου του άνθρακα το χρόνο. Αντίθετα, οι λάμπες εξοικονόμησης ενέργειας καταναλώνουν τέσσερις έως πέντε φορές λιγότερη ενέργεια, μειώνοντας σημαντικά τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα (30 κιλά το χρόνο περίπου ανά λάμπα). Επιπλέον, σύμφωνα με την περιβαλλοντική οργάνωση, εκτιμάται ότι μειώνουν το κόστος ηλεκτρικού ρεύματος κατά 12 ευρώ περίπου το χρόνο ανά λάμπα.

ΗΠΑ

Σε ηλιακό πάνελ μετατρέπεται η άσφαλτος Η αμερικανική εταιρεία “Solar Roadways” σχεδιάζει να μετατρέψει τη θερμότητα που συγκεντρώνεται στους δρόμους σε μια εναλλακτική πηγή ενέργειας για την παραγωγή ηλεκτρισμού αλλά και για τη θέρμανση του νερού, αντικαθιστώντας την άσφαλτο με γυάλινους πίνακες ηλιακών κυττάρων. Το υλικό θα συγκεντρώνει τη θερμότητα στη διάρκεια της ημέρας αλλά και τη νύκτα και θα επιτρέπει στους αυτοκινητόδρομους και στους χώρους στάθμευσης, για παράδειγμα, να είναι ενεργειακά αυτάρκεις. Οι δρόμοι θα μπορούν να καλυφθούν

26 ΠΡΑΣΙΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

με ένα μωσαϊκό από πολλά μικρά φωτάκια, τα οποία θα χρησιμεύουν ως πινακίδες και θα μεταφέρουν προειδοποιητικά μηνύματα στους οδηγούς. Ακόμη οι επιστήμονες σκοπεύουν να ενσωματώσουν ειδικό μηχανισμό, ο οποίος θα θερμαίνει τους δρόμους απαλλάσσοντάς τους από το χιόνι και τον πάγο. Η εταιρεία κέρδισε 100.000 δολάρια από το αμερικανικό υπουργείο Μεταφορών για το σχέδιό της και υπολογίζει ότι, εάν αντικατασταθεί η άσφαλτος όλων των αυτοκινητοδρόμων των ΗΠΑ με ηλιακά πάνελ, θα καλυφθούν τρεις φορές οι

ενεργειακές ανάγκες της χώρας. Κάθε πάνελ (3,5χ3,5m) παράγει 7,6 kWh ενέργειας ημερησίως, ενώ το κόστος του (6.900 δολάρια) καθιστά αδύνατη την εφαρμογή του σε όλο το δίκτυο αυτοκινητοδρόμων, καθώς κάτι τέτοιο θα απαιτούσε δισεκατομμύρια δολάρια. Όμως ακόμη και σε μικρότερη κλίμακα το σχέδιο μπορεί να ωφελήσει σε μεγάλο βαθμό το περιβάλλον, αφού ένας δρόμος τεσσάρων λωρίδων καλυμμένος με ηλιακά πάνελ μπορεί να παράγει ενέργεια για να τροφοδοτήσει 500 σπίτια, σύμφωνα με την εταιρεία.

ΒΡΕΤΑΝΙΑ

Διαφανές αλουμίνιο δημιούργησαν στην Οξφόρδη Μερικές φορές η ζωή μιμείται την τέχνη και η επιστήμη την επιστημονική φαντασία. Μέχρι τώρα το διαφανές αλουμίνιο υπήρχε μόνο στην κινηματογραφική ταινία “Σταρ Τρεκ 4”, όμως μια διεθνής ομάδα επιστημόνων, με επικεφαλής ερευνητές από το Τμήμα Φυσικής του βρετανικού πανεπιστημίου της Οξφόρδης, κατάφεραν να δημιουργήσουν στην πραγματικότητα μια διαφανή μορφή του αλουμινίου. Το πέτυχαν βομβαρδίζοντας το μέταλλο (που δεν ήταν παρά ένα κοινό φύλλο περιτυλίγματος από αλουμίνιο, που χρησιμοποιείται για τη διατήρηση των τροφίμων) με το πιο ισχυρό στον κόσμο λέιζερ ακτίνων Χ. Το νέο υλικό αποτελεί μια “εξωτική” νέα κατάσταση της ύλης, που αναμένεται μελλοντικά να έχει αντίκτυπο τόσο στην αστροφυσική όσο και στην πυρηνική σύντηξη. Η σχετική επιστημονική εργασία, με επικεφαλής τον καθηγητή Τζάστιν Γουόρκ, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Nature Physics”. “Αυτό που δημιουργήσαμε, είναι μια νέα κατάσταση της ύλης, που κανείς δεν είχε δει πριν”, δήλωσε ο Γουόρκ. “Το διαφανές αλουμίνιο δεν είναι παρά

η αρχή. Οι φυσικές ιδιότητες της ύλης που δημιουργήσαμε, είναι σχετικές με τις συνθήκες στο εσωτερικό των μεγάλων πλανητών. Ελπίζουμε ότι, μελετώντας τη νέα ύλη, θα κατανοήσουμε καλύτερα τι συμβαίνει στη διάρκεια της δημιουργίας των μικροσκοπικών άστρων που δημιουργούνται από υψηλής ισχύος ενδορρήξεις (σ.σ. προς τα μέσα καταρρεύσεις των άστρων), μια διαδικασία που κάποτε θα επιτρέψει να χειραγωγήσουμε τη δύναμη της πυρηνικής σύντηξης κι εδώ στη Γη”. Η ανακάλυψη κατέστη εφικτή χάρη στην ανάπτυξη μιας νέας πηγής ακτινοβολίας, που είναι δέκα δισεκατομμύρια φορές πιο φωτεινή από κάθε άλλο σύγχοτρον στον κόσμο και παράγει περίπου 10 εκατ. γιγαβάτ ενέργειας ανά τετραγωνικό εκατοστό. Πρόκειται για το λέιζερ FLASH που βρίσκεται στο Αμβούργο της Γερμανίας και παράγει τρομερά σύντομες δονήσεις ακτίνων Χ, η κάθε μια από τις οποίες είναι πιο ισχυρή από την παραγωγή ενός εργοστασίου ηλεκτρισμού που τροφοδοτεί μια ολόκληρη πόλη. Οι φυσικοί εστίασαν αυτή την τρομερή πηγή ακτινοβολίας σε ένα σημείο κοι-

νού αλουμινίου, διαμέτρου μικρότερης από το ένα εικοστό του πλάτους μιας ανθρώπινης τρίχας, με τελικό αποτέλεσμα το αλουμίνιο να μετατραπεί σε διαφανές. Αυτό συνέβη καθώς η ακτίνα λέιζερ ήταν τόσο ισχυρή, που απομάκρυνε ένα ηλεκτρόνιο από κάθε άτομο αλουμινίου, χωρίς να προλάβει άλλο ηλεκτρόνιο να πάρει τη θέση του, όπως συμβαίνει κανονικά στα στερεά μέταλλα. Τα εναπομείναντα ηλεκτρόνια γύρω από κάθε ιόν διατάχθηκαν με διαφορετικό τρόπο, έτσι που τα φωτόνια της ακτίνας Χ του λέιζερ δεν απορροφήθηκαν πλέον από το νέο υλικό του αλουμινίου (που ήταν εξίσου στερεό και πολύ πιο καυτό), αλλά το διαπέρασαν και έτσι -έστω και πολύ πρόσκαιρα- το αλουμίνιο έγινε διαφανές για τις ακτίνες Χ. Αν και το εντυπωσιακό αποτέλεσμα κράτησε απειροελάχιστα κλάσματα του δευτερολέπτου, δείχνει ότι όντως μια τέτοια εξωτική κατάσταση της ύλης μπορεί να δημιουργηθεί. “Το αποτέλεσμα του πειράματος ήταν τόσο απρόσμενο, όσο αν είχε κανείς μετατρέψει μολύβι σε χρυσάφι με τη βοήθεια του φωτός”, δήλωσε χαρακτηριστικά ο καθηγητής Γουόρκ.

ΝΟΤΙΑ ΚΟΡΕΑ

Οικολογικά ηλεκτρονικά από τη Samsung “Πράσινο” πρόγραμμα 4,3 δισ. δολαρίων ανακοίνωσε ότι θα υλοποιήσει η Samsung. H νοτιοκορεατική Samsung Electronics, η μεγαλύτερη εταιρεία ηλεκτρονικών του κόσμου, ανακοίνωσε σχέδιο κόστους 4,29 δισ. δολαρίων για τη μείωση των εκπομπών άνθρακα από τα εργοστάσιά της και την ανάπτυξη προϊόντων που επιβαρύνουν λιγότερο το περιβάλλον. H εταιρεία “δεσμεύ-

εται να μετατραπεί σε μια πραγματικά πράσινη επιχείρηση που τοποθετεί την οικοδιαχείριση στην καρδιά της λήψης αποφάσεων και της ανάπτυξης” δήλωσε ο αντιπρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος Γιουν-Γου Λι. Η πρωτοβουλία “PlanetFirst” (“πρώτα ο πλανήτης”) αποσκοπεί στη μείωση της εκπομπής αερίων από τα εργοστάσια της εταιρείας κατά 50% και σε μείωση των έμμεσων εκπο-

μπών από όλα τα προϊόντα της κατά 84 εκατ. τόνους έως το 2013. Η ενεργειακή αποδοτικότητα των προϊόντων θα αυξηθεί έτσι ώστε να ξεπερνά κάθε διεθνές περιβαλλοντικό στάνταρτ, υπόσχεται η εταιρεία. Η Samsung Electronics είναι ο μεγαλύτερος κατασκευαστής τσιπ μνήμης και έχει σημαντικό μερίδιο αγοράς και στις επίπεδες τηλεοράσεις και τα κινητά τηλέφωνα.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

Νέο πόρταλ για τα κτίρια Το Build Up (www.buildup.eu) αποτελεί ένα νέο πόρταλ που απευθύνεται στους επαγγελματίες στον κλάδο των κατασκευών, τις τοπικές αρχές και τους ιδιοκτήτες ή και ενοικιαστές ακινήτων, που επιθυμούν να μοιραστούν την εμπειρία τους γύρω από θέματα που αφορούν το πώς μπορεί να περιορίσει

κανείς την κατανάλωση ενέργειας στα κτίρια. Η διαφορετικότητα και η ποικιλομορφία είναι από τα ισχυρά ατού της ΕE και το Build Up φιλοδοξεί να προωθήσει την ανταλλαγή και να επικοινωνήσει τις βέλτιστες πρακτικές, τα κατάλληλα εργαλεία και τις διαθέσιμες τεχνολογίες σε ολόκληρη την Ευρώπη.

27

Τρία νέα προγράμματα του “Επιχειρώ 2009” Τα τρία νέα προγράμματα του “Επιχειρώ 2009”, “Εξελίσσομαι”, “Πρωτοτυπώ” και “Μετοικώ”. Αποσκοπούν, όχι μόνο να στηρίξουν τις επιχειρήσεις σε μια δύσκολη καμπή, αλλά να δώσουν νέα αναπτυξιακή ώθηση στις ελληνικές επιχειρήσεις, με έμφαση στην ανταγωνιστικότητα, την πρωτοτυπία και την καινοτομία”. Το “Εξελίσσομαι” αφορά στην ενίσχυση εκσυγχρονιστικών επιχειρηματικών σχεδίων για μεσαίες επιχειρήσεις. Το “Πρωτοτυπώ” είναι πρόγραμμα για την προώθηση της καινοτομίας και της ανταγωνιστικότητας σε μικρές επιχειρήσεις. Και το “Μετοικώ” αφορά μετεγκατάσταση επιχειρήσεων από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη στην ελληνική περιφέρεια, αλλά αφορά επίσης και ενίσχυση Ελλήνων πολιτών οι οποίοι μένουν στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη και αποφασίζουν να κάνουν καινούριες επιχειρηματικές δραστηριότητες στην περιφέρεια. Ο προϋπολογισμός των τριών προγραμμάτων μαζί είναι 180 εκ. ευρώ, εκ των οποίων τα 90 εκ. ευρώ είναι δημόσια δαπάνη.

“Εξελίσσομαι” Το πρόγραμμα “Εξελίσσομαι” αποτελείται από δυο επιμέρους προγράμματα. Το ένα αφορά στις μεσαίες επιχειρήσεις, και το άλλο τις μικρές επιχειρήσεις. Όσον αφορά τις μεσαίες επιχειρήσεις, το “Εξελίσσομαι” αποσκοπεί στον εκσυγχρονισμό εκείνων των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον τομέα της μεταποίησης για τη δημιουργία καινούριων επιχειρηματικών υποδομών. Γι’ αυτό θα πρέπει να υπάρχουν προηγουμένως ολοκληρωμένα επιχειρηματικά σχέδια. Στόχος είναι οι επιχειρήσεις αυτές να μπορέσουν να ενδυναμώσουν την παρουσία τους στην εγχώρια και φυσικά στη διεθνή αγορά, να ενσωματώσουν την τεχνολογική ή και μη τεχνολογική καινοτομία και να αναπτύξουν νέα και πιστοποιημένα προϊόντα και υπηρεσίες ή και να διαφοροποιήσουν τα υπάρχοντα. Να αποκτήσουν, δηλαδή, με τις νέες επιχειρηματικές τους πρωτοβουλίες, μια προστιθέμενη αξία στη δράση τους. Το πρόγραμμα “Εξελίσσομαι” δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα και ενισχύει τις επιχειρήσεις που θα επιλέξουν ότι “ξέρετε, είμαστε σε ένα επίπεδο ως επιχείρηση, αλλά η ανταγωνιστικότητα μας αυτή τη στιγμή έχει υποχωρήσει, θέλουμε να εισάγουμε μια νέα γραμμή παραγωγής, θέλουμε να διαφοροποιήσουμε το προϊόν μας, να μπορέσουμε να ανταγωνιστούμε καλύτερα στην αγορά”. Το πρόγραμμα αυτό έρχεται ακριβώς να ενισχύσει τη δυνατότητα αυτή. Το πρόγραμμα “Εξελίσσομαι” είναι προϋπολογισμού 100 εκ. ευρώ με 50 εκ. ευρώ δημόσια δαπάνη. Τα έργα τα οποία καλύπτει είναι της τάξεως των 150.000 ευρώ έως και 1,2 εκ. ευρώ. Επομένως, μιλάμε και για μεγάλα έργα τα οποία μπορούν να ενταχθούν στο πρόγραμμα, με ποσοστά επιδότησης 3060%, ανάλογα με τον τόπο υλοποίησης της επένδυσης στην αντίστοιχη λογική του αναπτυξιακού νόμου. Φορέας υλοποίησης θα είναι η Γενική Γραμματεία Βιομηχανίας. Λόγω του ύψους των προτάσεων, θα λειτουργήσει ο γενικός απαλλακτικός κανονισμός, που

28 OIKONOMIA

στην πραγματικότητα είναι ο τρόπος χρηματοδότησης και παρακολούθησης των προγραμμάτων, σε αντιπαράθεση με τον κανονισμό De Minimis, που αφορά τα μικρότερα προγράμματα κάτω των 200.000 ευρώ. Στο πρόγραμμα αυτό μπορούν να ενταχθούν και να αξιοποιήσουν τα οφέλη του μεταποιητικές επιχειρήσεις ή επιχειρήσεις υποστηρικτικές των μεταποιητικών. Σε αυτές, μπορεί να ενταχθεί για παράδειγμα μια εταιρεία η οποία παράγει λογισμικό, software, όταν αυτό το software υποστηρίζει τη μεταποίηση. Σε αυτή τη φάση, το υπουργείο Ανάπτυξης απευθύνεται στις μεσαίες επιχειρήσεις που έχουν ξεκινήσει παραγωγική δραστηριότητα το αργότερο έως 1.1.2005. Όμως, με έναν Οδηγό που θα ακολουθήσει, θα υπάρξει απεύθυνση και στις μικρές επιχειρήσεις. Οι υποψήφιες εταιρείες θα πρέπει ουσιαστικά να έχουν τρεις χρήσεις κλεισμένες και θα έχουν διαφορετικές μεν νομικές μορφές, αλλά θα τηρούν βιβλία Γ’ κατηγορίας. Ο μέσος δε όρος κύκλων των εργασιών της τελευταίας τριετίας που προέρχεται από τη μετοχοποίηση είτε υποστηρικτικές υπηρεσίες όπως αναφέραμε, θα πρέπει να είναι το 50% του προγράμματος. Μέσω του προγράμματος “Εξελίσσομαι”, οι εταιρείες θα μπορούν να χρηματοδοτήσουν κτιριακές εγκαταστάσεις, ειδικές βοηθητικές εγκαταστάσεις, μηχανολογικό εξοπλισμό, προγράμματα Η/Υ, hardware, software, λογισμικό, δαπάνες απόκτησης τεχνολογίας αγοράς know-how, εκπόνησης μελετών, ανάπτυξης συστημάτων διαχείρισης όπως ποιότητας, περιβαλλοντικής διαχείρισης, υγείας και ασφάλειας κ.λπ., δαπάνες συμμετοχής σε εκθέσεις και δαπάνες συμβούλων. Όπως ανακοινώθηκε από τη Γενική Γραμματεία Βιομηχανίας, η έναρξη υποβολής των προτάσεων θα γίνει στις 9/11/2009 και η αξιολόγηση θα αρχίσει στις 11/1/2010, μετά από δυο μήνες. Θα υπάρξει πρώτος και δεύτερος γύρος, προκειμένου να μην σημειωθεί συνωστισμός των υποψήφιων στον πρώτο γύρο.

“Πρωτοτυπώ 2009” Το πρόγραμμα “Πρωτοτυπώ 2009” αφορά τόσο τις υφιστάμενες πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις, όσο και την ίδρυση από φυσικά πρόσωπα νέων πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων. Σε σχέση με τις υφιστάμενες επιχειρήσεις, το πρόγραμμα επιδιώκει την προώθηση της καινοτομίας ως βασικής παραμέτρου για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, διότι γνωρίζουμε πόσο μεγάλη σημασία έχει η καινοτομία σε οικονομίες σαν και την ελληνική, προκειμένου να προωθηθεί η ανταγωνιστικότητα. Επίσης, το πρόγραμμα επιδιώκει τη διαφοροποίηση και αναγέννηση παραδοσιακών κλάδων της οικονομίας μέσα από την εμπορική αξιοποίηση πρωτότυπων και καινοτόμων ιδεών. Σε ό,τι αφορά στην

ίδρυση νέων επιχειρήσεων, το πρόγραμμα αποσκοπεί στην ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας μέσα από την ίδρυση πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων από φυσικά πρόσωπα τα οποία επιδιώκουν να μετατρέψουν μια πρωτότυπη ιδέα σε επιχειρηματική καινοτομία. Όπως είπε χαρακτηριστικά ο κ. Χατζηδάκης, “μας ενδιαφέρει στην πράξη, όχι με λόγια, να επιβραβεύσουμε την επιχειρηματικότητα μέσα από καινοτόμα σχέδια τα οποία θα υποβληθούν στις αρμόδιες Υπηρεσίες”. Το “Πρωτοτυπώ 2009” είναι ένα ιδιαίτερα πρόγραμμα το οποίο στοχεύει στην προώθηση της καινοτομίας στον παραγωγικό ιστό της χώρας ως βασικής παραμέτρου για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, βοηθώντας ουσιαστικά επιχειρήσεις που είτε επιθυμούν να διαφοροποιηθούν από το υφιστάμενο προϊόν τους ή να αναγεννήσουν ένα παραδοσιακό κλάδο της οικονομίας, ή στην εμπορική αξιοποίηση πρωτότυπων ιδεών, καινοτόμων δηλαδή ιδεών και απευθυνόμαστε στις πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις. Ένα εύλογο ερώτημα είναι σε τι διαφέρει αυτό το πρόγραμμα από τα αντίστοιχα προγράμματα, τα spin off και τα spin out της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας. Το πρόγραμμα αυτό, σύμφωνα με το υπουργείο Ανάπτυξης, έρχεται να συμπληρώσει ακριβώς αυτά τα προγράμματα, γιατί απευθύνεται σε μια κατηγορία επιχειρήσεων που δεν καλύπτονται από τα προγράμματα που έχουν ήδη ανακοινωθεί από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας, πολύ μικρές επιχειρήσεις οι οποίες δεν έχουν τη δυνατότητα, δε διαθέτουν Τμήμα Έρευνας και Ανάπτυξης και δεν έχουν το προσωπικό και τη δυνατότητα διασύνδεσης με τα ερευνητικά ιδρύματα της χώρας. Σε αυτές λοιπόν τις μικρές επιχειρήσεις το “Πρωτοτυπώ 2009” λειτουργεί σε μια συμπληρωματική ενέργεια του προγράμματος “Δημιουργία και Υποστήριξη νέων καινοτόμων επιχειρήσεων υψηλής έντασης γνώσης spin off και τα spin out” της ΓΓΕΤ. Το πρόγραμμα έχει σχεδιαστεί να συμπληρώσει ακριβώς το κενό αυτό υποστηρίζοντας σε αυτή την κατεύθυνση μικρές επιχειρήσεις. Ο προϋπολογισμός του προγράμματος για τις υφιστάμενες επιχειρήσεις ανέρχεται σε 24 εκατομμύρια ευρώ, εκ των οποίων τα 12 είναι η δημόσια επιχορήγηση, ενώ επιπλέον 16 εκατ. ευρώ υπολογίζονται για τις νέες επιχειρήσεις από φυσικά πρόσωπα. Ειδικότερα, ο προϋπολογισμός των έργων για τις υφιστάμενες μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις θα ανέρχεται στις 50.000 έως 200.000 ευρώ ενώ για τις νέες επιχειρήσεις στις 30.000 έως 200.000 ευρώ, με ποσοστά χρηματοδότησης 50%. Για νησιά που έχουν πληθυσμό κάτω από 5.000 κατοίκους, το ποσοστό χρηματοδό-

τησης ανέρχεται σε 60%, καθώς επίσης και στις πυρόπληκτες ή σεισμόπληκτες περιοχές. Φορέας υλοποίησης του έργου θα είναι η Γενική Γραμματεία Βιομηχανίας.

“Μετοικώ” Το “Μετοικώ 2009” είναι ένα πρόγραμμα το οποίο έχει σαν σκοπό την ανάπτυξη των τοπικών οικονομιών μέσω της ίδρυσης νέων επιχειρήσεων. Να ενθαρρύνει την κινητικότητα του ανθρώπινου δυναμικού από τα μεγάλα αστικά κέντρα προς την ελληνική περιφέρεια και να βοηθήσει στην αποκέντρωση των επιχειρηματικών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων από τα μεγάλα αστικά κέντρα, ενδυναμώνοντας ουσιαστικά την περιφέρεια. Το πρόγραμμα απευθύνεται επίσης σε δυο κατηγορίες: Σε υφιστάμενες επιχειρήσεις οι οποίες επιθυμούν να μετεγκατασταθούν από το νομό Αττική και το νομό Θεσσαλονίκης στην υπόλοιπη Ελλάδα. Για την ίδρυση των νέων επιχειρήσεων προβλέπεται ένα ποσό της τάξης των 28 εκατ. ευρώ, ενώ για τη μετεγκατάσταση το ποσό ανέρχεται σε 12 εκατ. ευρώ. Δηλαδή, το συνολικό ύψος του προγράμματος θα φτάσει τα 40 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων τα 20 εκατ. ευρώ είναι δημόσια δαπάνη. Ο προϋπολογισμός έργων κυμαίνεται από 30.000 έως 200.000 ευρώ για επιχειρήσεις των κλάδων της μεταποίησης και ανακύκλωσης και περιορισμού της ρύπανσης, 30.000 έως 100.000 για επιχειρήσεις τουρισμού και 20.000 ως 100.000 για εμπορικές επιχειρήσεις και επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών. Φορέας υλοποίησης αυτή τη φορά θα είναι ο ΕΦΕΠΑΕ, είναι η Ένωση των Παλιών Ενδιάμεσων Φορέων ο οποίος έχει γραφεία σε όλη την Ελλάδα και μπορεί να υποστηρίξει κάλλιστα αυτή τη δράση και θα εφαρμοστεί ο κανονισμός De Minimis, καθώς τα ποσά είναι κάτω των 200.000 ευρώ. Ποιες είναι όμως οι επιλέξιμες επιχειρήσεις; Για μετεγκατάσταση υφιστάμενων επιχειρήσεων είναι τα νομικά πρόσωπα τα οποία έχουν επιχειρηματική δραστηριότητα στους νομούς Αττικής και Θεσσαλονίκης και μπορούν να πάνε σε όλη τη χώρα, να μετακινηθούν σε όλη τη χώρα όπως σας ανέφερα πλην των ειδικών περιφερειών όπως είναι τα Κύθηρα, οι Σπέτσες, τα Μέθανα κτλ. που μπορούν κι εκεί να μετακινηθούν. Η ίδρυση νέας επιχείρησης αναφέρεται σε άτομα, πρόσωπα που γεννήθηκαν από το 1954 μέχρι το 1991, διαμένουν μόνιμα στους νομούς Αττικής και Θεσσαλονίκης και δεν ασκούν σήμερα μια επιχειρηματική δραστηριότητα. Οι χρηματοδοτούμενες δαπάνες αφορούν εξοπλισμό και ειδικές εγκαταστάσεις, κτιριακές δαπάνες και διαμόρφωση χώρων καθώς και δαπάνες προβολής, προώθησης, υπηρεσίες συμβούλων και άλλες αντίστοιχες δαπάνες.

29

Η ποιότητα της κατοικίας σε έρευνα της ΕΣΥΕ Πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα προκύπτουν από τα αποτελέσματα της έρευνας που διενήργησε η Εθνική Στατιστική Υπηρεσίας της Ελλάδας με θέμα το εισόδημα και τις συνθήκες διαβίωσης των νοικοκυριών για το 2007, και ειδικότερα την καταλληλότητα της κατοικίας των νοικοκυριών της χώρας, τα οποία προέρχονται από τα στοιχεία της δειγματοληπτικής έρευνας. Η περίοδος αναφοράς εισοδήματος της έρευνας είναι το έτος 2006.

Σύμφωνα με την έρευνα της ΕΣΥΕ, το 21,5 % των νοικοκυριών δήλωσε ότι η κατοικία του δεν είναι ευρύχωρη, δηλαδή έχει στενότητα χώρου. Μη επαρκή ηλεκτρική εγκατάσταση δήλωσε το 5,5% των νοικοκυριών, ενώ µη επαρκή υδραυλική εγκατάσταση το 7,5% των νοικοκυριών. Κεντρική θέρμανση διαθέτει το 71,8% των νοικοκυριών, ενώ το 11,0% των νοικοκυριών δε διαθέτει σταθερό σύστημα θέρμανσης. Κατοικία επαρκώς ζεστή κατά τη διάρκεια του χειμώνα διαθέτει το 82,8% των νοικοκυριών. Ψυκτικό κλιματιστικό σύστημα στην κατοικία διαθέτει το 49,2% των νοικοκυριών και το 31,2% δεν έχει τη δυνατότητα δροσερής κατοικίας κατά τους θερινούς μήνες. Το 18,2% των νοικοκυριών δηλώνει πολύ ικανοποιημένο από την ποιότητα της κατοικίας του, ενώ 12,9% των νοικοκυριών πολύ / αρκετά δυσαρεστηµένο. Μεγάλη δυσκολία πρόσβασης δηλώνουν τα νοικοκυριά σε παντοπωλείο (3,7%), τράπεζα (9,9%), ταχυδρομείο (7,8%), μέσα μεταφοράς (5,1%), υπηρεσίες υγείας (7,2%) και σχολικές μονάδες (1,9%). Το 7,1% των νοικοκυριών άλλαξε κατοικία τα τελευταία δύο χρόνια, κυρίως για λόγους που σχετίζονται µε την κατοικία (38,4%).

Διευκρινίσεις επί των εννοιών Στενότητα χώρου στην κατοικία Καταγράφηκε η άποψη του υπευθύνου του νοικοκυριού, ο οποίος, ωστόσο, έλαβε υπόψη του και τη γνώμη των υπολοίπων µελών του νοικοκυριού σε σχέση µε τη στε-

30 ΈΡΕΥΝΑ

νότητα ή την ευρυχωρία της κατοικίας. Επάρκεια σε ηλεκτρική και υδραυλική εγκατάσταση ”Επαρκείς” θεωρήθηκαν οι εγκαταστάσεις που ικανοποιούν τις ανάγκες του νοικοκυριού. “Aνεπαρκείς” οι εγκαταστάσεις σε κακή κατάσταση, όπου είναι επικίνδυνες ή είναι συχνά εκτός λειτουργίας. Η απάντηση δόθηκε για τις περιπτώσεις που το νερό δεν είναι πόσιμο, υπάρχει χαμηλή πίεση νερού ή χαμηλή τάση ρεύματος, καθώς και για τις κατοικίες σε περιοχές που υπάρχει περιορισμένη παροχή νερού ή ηλεκτρικού ρεύματος. Μικροπροβλήµατα προσωρινά, π.χ. σε πρίζες ή βρύσες, δεν καθιστούν ανεπαρκή την εγκατάσταση. Για εγκαταστάσεις ηλεκτρολογικές ή υδραυλικές που μόνιμα είναι εκτός λειτουργίας, καταχωρίσθηκε η απάντηση “Η κατοικία µου δε διαθέτει εγκατάσταση”. Κατοικία µε σταθερά συστήματα θέρμανσης “Σταθερό σύστημα θέρμανσης” θεωρείται η κεντρική θέρμανση. “Κεντρική θέρμανση” θεωρείται το σύστημα που διαθέτει κάποια κατοικία (ή συγκρότημα κατοικιών) για τη θέρμανση όλων ή των περισσότερων δωματίων (διαμερισμάτων) αυτής, ανεξάρτητα από την πηγή ενέργειας που χρησιμοποιείται, π.χ. ηλεκτρισμός, φυσικό αέριο, πετρέλαιο κ.λπ.. Άλλου είδους σταθερό σύστημα θέρμανσης αποτελούν οι σόμπες µε καπνοδόχο (µπουρί), τα τζάκια, τα aircondition κ.λπ. δεν περιλαμβάνονται τα αερόθερμα, οι ηλεκτρικές θερμάστρες, τα ηλεκτρικά καλοριφέρ και, γενικά, όλα τα κινητά θερμαντικά σώματα. Κατοικία επαρκώς ζεστή κατά τη διάρκεια του χειμώνα Για την απάντηση έχει ληφθεί υπόψη τόσο το σύστημα θέρμανσης της κατοικίας όσο και η υπάρχουσα μόνωση. Η κατοικία μπορεί να είναι ζεστή είτε γιατί διαθέτει επαρκή σταθερά ή και φορητά θερμαντικά σώματα είτε γιατί διαθέτει κάποια θερμαντικά σώματα τα οποία σε συνδυασμό µε την καλή μόνωση κρατούν την κατοικία επαρκώς ζεστή. Κατοικία µε ψυκτικά κλιµατιστικά σώµατα Πρόκειται για κατοικία επαρκώς δροσερή κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Για την απάντηση έχει ληφθεί υπόψη τόσο το ψυκτικό σύστημα της κατοικίας όσο και η υπάρχουσα μόνωση. Υπάρχει, όμως, περίπτωση µία κατοικία να είναι επαρκώς δροσερή κατά τους κα-

λοκαιρινούς μήνες, ακόμη και εάν δε διαθέτει ψυκτικά κλιματιστικά σώματα (aircondition), λόγω της καλής μόνωσης και της περιοχής όπου βρίσκεται. Ικανοποίηση για την κατοικία Καταγράφηκε η αυθόρμητη απάντηση του ερωτώμενου. Για την απάντηση έχει ληφθεί υπόψη και η γενική άποψη που έχει ο ερωτώμενος για την κατοικία, όσον αφορά στο ενοίκιο (εάν πρόκειται για ενοικιασμένη κατοικία), στη στενότητα / άνεση χώρου, στη γειτονιά, στην απόσταση από την εργασία κ.λπ.

Πρόσβαση σε υπηρεσίες Καταγράφηκε ο βαθμός δυσκολίας και, γενικότερα, η ικανοποίηση του ερωτώμενου από την πρόσβαση που έχει, από την κατοικία του, σε διάφορες υπηρεσίες, όπως παντοπωλείο, τράπεζες, μέσα μαζικής μεταφοράς, ιατρούς κ.λπ. Αλλαγή κατοικίας - Κύριος λόγος αλλαγής κατοικίας Το ερώτημα αναφέρεται στα νοικοκυριά που άλλαξαν κατοικία κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων χρόνων και στον κύριο λόγο της αλλαγής αυτής.

31

Αύξηση του ετήσιου δείκτη τιμών χρωμάτων και βερνικιών Η εγχώρια αγορά των χρωμάτων και βερνικιών εξετάζεται σε πρόσφατη μελέτη της Hellastat ΑΕ στην οποία διαπιστώνεται η άμεση εξάρτησή της από τις συνθήκες που επικρατούν στην οικοδομική και κατασκευαστική δραστηριότητα. Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση για χρώματα είναι η πρόθεση των νοικοκυριών για ανακαίνιση των κατοικιών τους, καθώς και οι προοπτικές των κλάδων στους οποίους απευθύνονται (κατασκευή και επισκευή οχημάτων, επιπλοποιία, ναυτιλιακές δραστηριότητες, ξενοδοχεία κ.ά.). Το κόστος για την κατασκευή ενός νέου κτιρίου διαχρονικά αυξάνεται, όπως φαίνεται τόσο από τον γενικό όσο και από τους επιμέρους δείκτες τιμών των δομικών υλικών που καταρτίζει σε μηνιαία βάση η ΕΣΥΕ (Εθνική Στατιστική Υπηρεσία). Συγκεκριμένα, ο μέσος ετήσιος δείκτης τιμών των χρωμάτων το 2008 αυξήθηκε κατά 3,2% έναντι του προηγούμενου έτους (2007) και κατέγραψε σωρευτική άνοδο ίση με 25,9% την περίοδο 2000-2008.

Υποχώρηση παραγωγής Το 2008, η παραγωγική επίδοση του κλάδου παραγωγής χρωμάτων υποχώρησε κατά 5,3% έναντι του προηγούμενου έτους, με τον δείκτη βιομηχανικής παραγωγής της ΕΣΥΕ να διαμορφώνεται στις 128,2 μονάδες το 2008 από 135,4 το 2007. Οι εταιρίες του κλάδου διακινούν πληθώρα προϊόντων, τα οποία διαρκώς εξελίσσουν προκειμένου να ακολουθήσουν τις διακοσμητικές τάσεις, και να ικανοποιήσουν τις σύγχρονες απαιτήσεις αντοχής και ασφάλειας, τους περιβαλλοντικούς περιορισμούς αλλά και τις ανάγκες ενεργειακής αποδοτικότητας. Η διάθεση των προϊόντων της αγοράς χρωμάτων γίνεται κυρίως μέσω των παραδοσιακών χρωματοπωλείων, τα οποία και καταλαμβάνουν το 70-80% της αγοράς.

Ανταγωνισμός επιχειρήσεων Η αγορά των χρωμάτων χαρακτηρίζεται ως ανταγωνιστική, διότι συμμετέχει σε αυτή μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων (μικρών και μεγάλων, κυρίως οικογενειακού χαρακτήρα) που προσφέρει ελαφρώς διαφοροποιημένα προϊόντα. Παράλληλα, οι προωθητικές ενέργειες των εταιρειών έχουν μεγάλη σημασία στην προσέλκυση της πελατείας τους, ενώ τα εμπόδια εισόδου θεωρούνται χαμηλά. Ο κλάδος των χρωμάτων εμφανίζει διαχρονικά σημαντική συγκέντρωση, καθώς οι δέκα μεγαλύτερες εταιρείες δημιουργούν το 90% των εσόδων του. Απειλή για τις εταιρείες του κλάδου χρωμάτων αποτελούν οι υφιστάμενοι ανταγωνιστές και προμηθευτές. Στο πλαίσιο αυτό μπορούν να δραστηριοποιηθούν σε niche markets, ώστε να αποφύγουν τον ανταγωνισμό και να επιλέξουν όσο μπορούν διαφορετικούς προμηθευτές.

Προβλήματα και προοπτικές Σύμφωνα με εκπρόσωπους των επιχειρήσεων του κλάδου με τους οποίους συνεργάστηκε η Hellastat για την εκπόνηση της μελέτης, η έλλειψη εγχώρια παραγόμενων πρώτων υλών, η υψηλή συγκέντρωση, η λειτουργία βιοτεχνιών χωρίς απαραίτητες προϋποθέσεις για την παραγωγή των χρωμάτων, το νέο πλαίσιο λειτουργίας που

32 ΈΡΕΥΝΑ

επιφέρει η εφαρμογή του κανονισμού REACH και η οδηγία VOC, η έλλειψη ρευστότητας των επιχειρήσεων του κλάδου (δεδομένου ότι λειτουργούν κατά βάση με όρους πίστωσης), η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού και η κάμψη της οικοδομικής δραστηριότητας τα τελευταία χρόνια είναι τα σημαντικότερα ζητήματα που τους απασχολούν. Όσον αφορά στις προοπτικές του κλάδου, στη μελέτη της Hellastat αναφέρεται η σημαντική επίδραση της οικοδομικής - κατασκευαστικής δραστηριότητας και των νέων κανονισμών παραγωγής (VOC, REACH και CLP), οι οποίοι έχουν ήδη δημιουργήσει και θα συνεχίσουν να δημιουργούν ανακατατάξεις στην αγορά με συνέπεια την περαιτέρω συγκέντρωση του κλάδου. Ακόμη, σημειώνεται ότι ο σύγχρονος τρόπος ζωής (οικολογική συνείδηση) και οι νέες τάσεις μόδας (τεχνοτροπίες) ευνοούν τη ζήτηση για τις εξειδικευμένες κατηγορίες χρωμάτων (κυρίως των οικολογικών και των διακοσμητικών). Επισημαίνεται ότι, η αγορά θα αναπτυχθεί περισσότερο εφόσον εξαλειφθούν κάποια ζητήματα που αφορούν στην επέκταση της υπάρχουσας εξαγωγικής δραστηριότητας, στην καλύτερη οργάνωση παραγγελιών για πρώτες ύλες, στην περαιτέρω επιμόρφωση και εξειδίκευση του ανθρώπινου δυναμικού κ.ά.

Χρηματοοικονομική ανάλυση του κλάδου Στη μελέτη της Hellastat αναλύονται οι οικονομικές καταστάσεις 57 επιχειρήσεων του κλάδου χρωμάτων. Τα βασικά συμπεράσματα της μελέτης συνοψίζονται στα εξής: • Ο αθροιστικός κύκλος εργασιών το 2008 παρουσίασε κάμψη 2,7% σε σχέση με την προηγούμενη χρήση, και διαμορφώθηκε σε 511,3 εκατ. ευρώ. Οι μεγάλες και οι μεσαίες εταιρείες αύξησαν τις πωλήσεις τους με μέσο ρυθμό 1,7% και 3,2% αντίστοιχα ενώ στην περίπτωση των μικρότερων εταιρειών υποχώρησε κατά 11,3%.

• Κερδοφόρες ήταν 43 εταιρείες του δείγματος το 2008 και 8 ζημιογόνες. Εντός της χρήσης, 1 στις 4 εταιρίες βελτίωσαν τα αποτελέσματά τους έναντι του 2007. Ωστόσο, τα ΚΠΦ των εταιρειών μειώθηκαν με μέσο ρυθμό -15,6%, εντονότερα δηλαδή έναντι της μέσης ελληνικής επιχείρησης (-10,5%).

• Ο κλάδος χαρακτηρίζεται από σχετικά υψηλά περιθώρια κερδοφορίας, τα

οποία όμως υποχώρησαν την περίοδο 08/07. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ο δείκτης των μικτών αποτελεσμάτων σχηματίστηκε στο 28,5%.

• Η κεφαλαιακή μόχλευση των εταιρειών παρέμεινε σχεδόν σταθερή, σε υψηλότερα επίπεδα από τη μέση ελληνική επιχείρηση (1,5:1 έναντι 1,2:1). Με την εξαίρεση των μικρών επιχειρήσεων, οι υπόλοιπες δείχνουν υψηλότερη εξάρτηση σε εξωτερικές πηγές χρηματοδότησης.

• Η αποδοτικότητα των Ιδίων Κεφαλαίων υποχώρησε σημαντικά την περίοδο 08/07 από 13,1% σε 5,8%. Την εντονότερη υποχώρηση κατέγραψαν οι με-

γάλες εταιρείες (από 18,1% σε 11,4%). Παρόλα αυτά, η επίδοση αυτή παραμένει υψηλότερη της μέσης τιμής της ελληνικής οικονομίας (3,9%).

• Οι εταιρείες του κλάδου έχουν υψηλές ανάγκες χρηματοδότησης με κεφάλαιο κίνησης, με τον εμπορικό κύκλο να σχηματίζεται στο εκτεταμένο διάστημα των 161 ημερών για το 2008 (μέση τιμή ελληνικής οικονομίας 50 ημέρες).

• Η γενική ρευστότητα του δείγματος διατηρείται σταθερά στο 1,5 δηλαδή σε αντίστοιχα επίπεδα με τη μέση τιμή της ελληνικής επιχείρησης, επίδοση η οποία μπορούμε να πούμε ότι θεωρείται αρκετά ικανοποιητική.

33

Άνοδος εγχώριας παραγωγής έτοιμου σκυροδέματος Μεγάλη άνοδο παρουσίασε η εγχώρια παραγωγή ετοίμου σκυροδέματος το 2006 (εξαιρουμένου του εργοταξιακού), μετά την ελαφρά μείωση που παρατηρήθηκε το 2005 σε σαχέση με το 2004, σύμφωνα με τη νεότερη έκδοση κλαδικής μελέτης, η οποία κυκλοφόρησε από τον Τομέα Συμβούλων Επιχειρήσεων της ICAP. Η μελέτη της ICAP πραγματεύεται τον κλάδο παραγωγής του ετοίμου σκυροδέματος και εξετάζει τη δομή, την πορεία και τις προοπτικές του. Bαρύτητα δίδεται στον προσδιορισμό του μεγέθους της συγκεκριμένης αγοράς, με ξεχωριστή ανάλυση για τους νομούς Αττικής και Θεσσαλονίκης, καθώς και για το υπόλοιπο της χώρας. Σε όλη τη χώρα εκτιμάται ότι δραστηριοποιούνται 450 εταιρείες παραγωγής έτοιμου σκυροδέματος με 600 μονάδες παραγωγής. Οι περισσότερες επιχειρήσεις είναι μικρού μεγέθους με μία ή δύο το πολύ μονάδες παραγωγής, ενώ ένας γενικότερος διαχωρισμός που ισχύει για τις επιχειρήσεις ετοίμου σκυροδέματος, είναι μεταξύ εκείνων που ανήκουν σε ομίλους οι οποίοι ελέγχονται από τις τσιμεντοβιομηχανίες και εκείνων που λειτουργούν αυτόνομα.

Αύξηση παραγωγής κατά 13% Το 2006, η συνολική παραγωγή παρουσίασε ποσοστιαία αύξηση 13,0% σε σχέση με το 2005. Η μεγαλύτερη παραγωγή σκυροδέματος καταγράφεται στο νομό Αττικής όπου σημειώνεται μέσος ρυθμός μεταβολής 7,7% την περίοδο 1994-2006. Η παραγωγή για το 2006 αυξήθηκε κατά 23% σε σχέση με το 2005, ενώ το μερίδιο του νομού ανέρχεται στο 39,7% για το 2006. Σε μικρότερα επίπεδα κυμαίνεται η παραγωγή σκυροδέματος στο νομό Θεσσαλονίκης, εμφανίζοντας μέσο ετήσιο ρυθμό μεταβολής 4,7% για την περίοδο 1994-2006. Tο μέγεθος παραγωγής έτοιμου σκυροδέματος σημείωσε οριακή αύξηση 0,9% το 2006 σε σχέση με το 2005, ενώ το μερίδιο του νομού ανέρχεται στο 11,0% της συνολικής εγχώριας παραγωγής για το 2006. Ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής της παραγωγής ανήλθε σε 1,8% για την περίοδο 1994-2006. Tο 2006 η παραγωγή ετοίμου σκυροδέματος αυξήθηκε κατά 9,1% με σχέση με το 2005. Η αγορά έτοιμου σκυροδέματος συνδέεται άμεσα με το γενικότερο οικονομικό κλίμα, καθώς η ζήτηση εξαρτάται από την οικοδομική δραστηριότητα, και του ευρύτερου κλάδου των κατασκευών. Σύμφωνα με παράγοντες της αγοράς, η αύξηση της παραγωγής σκυροδέματος αποδίδεται στην άνοδο της ιδιωτικής οικοδομικής δραστηριότητας το 2006. Αυτό είναι αποτέλεσμα της μεγάλης αύξησης νέων οικοδομικών αδειών μέχρι την 31 Δεκεμβρίου 2006, πριν την επιβολή του νέου τρόπου φορολόγησης και την αύξηση των αντικειμενικών αξιών.

Εκτιμήσεις για το 2007 Σύμφωνα με τις ισχύουσες συνθήκες και τάσεις της αγοράς, η εγχώρια ζήτηση σκυροδέματος για το 2007, εκτιμάται ότι θα παρουσιάσει ελαφρά πτώση σε σχέση με το 2006. Ο νομός της Αττικής, θα συνεχίσει να απορροφά τις μεγαλύτερες ποσότητες σκυροδέματος σύμφωνα με παράγοντες της τσιμεντοβιομηχανίας, ενώ όσον αφορά το νομό Θεσσαλονίκης, εκτιμάται ότι στο άμεσο μέλλον θα σημειωθεί άνοδος στη ζήτηση σκυροδέματος, καθώς αναμένεται να δημοπρατηθούν διάφορα μεγάλα δημόσια έργα με κυριότερο αυτών το μετρό. Τέλος, η δημοπράτηση έργων και στην περιφέρεια εκτιμάται ότι θα τονώσει τη ζήτηση σκυροδέματος και σε άλλους νομούς της χώρας. Στα πλαίσια της μελέτης έγινε και χρηματοοικονομική ανάλυση των επι-

34 ΔΟΜΙΚΑ ΥΛΙΚΑ

χειρήσεων του κλάδου βάσει επιλεγμένων αριθμοδεικτών. Επίσης συντάχθηκε ομαδοποιημένος ισολογισμός ξεχωριστά για τις επιχειρήσεις στο νομό Αττικής, Θεσσαλονίκης και στο υπόλοιπο της χώρας. Ο ομαδοποιημένος ισολογισμός των επιχειρήσεων της παραγωγής σκυροδέματος του νομού Αττικής προέκυψε με βάση το δείγμα 28 συνολικά εταιρειών, για τις οποίες υπάρχουν κάποιοι διαθέσιμοι ισολογισμοί των ετών 2006 και 2005.

Οι επιδόσεις των επιχειρήσεων Το σύνολο του ενεργητικού των επιχειρήσεων του δείγματος παρουσιάζει αύξηση κατά 18,6% το 2006 σε σχέση με το 2005, γεγονός που οφείλεται κατά κύριο λόγο στη αύξηση των αντίστοιχων απαιτήσεων. Αύξηση καταγράφουν και τα ίδια κεφάλαια την εξεταζόμενη περίοδο (26,52%). Οι πωλήσεις των εταιρειών του δείγματος σημείωσαν ποσοστιαία αύξηση 28,80% το 2006 σε σχέση με το 2005, ενώ άνοδο παρουσιάζουν και τα κέρδη προ φόρου, τα οποία και αυξήθηκαν κατά 21,20% το 2006 σε σχέση με το 2005. Τέλος, η αποδοτικότητα του ιδίου κεφαλαίου των εταιρειών του δείγματος μειώθηκε σε 12,66% το 2006 από 13,24% αντίστοιχα το 2005. Σύμφωνα με τον ομαδοποιημένο ισολογισμό, από εννιά εταιρείες παραγωγής σκυροδέματος στο νομό Θεσσαλονίκης, για την περίοδο 2005-2006, το σύνολο του ενεργητικού των επιχειρήσεων του δείγματος αυξήθηκε κατά 5,89% το 2006 σε σχέση με το 2005 γεγονός βέβαια που οφείλεται κυρίως στην αύξηση των απαιτήσεων. Αντίθετα, μειωμένα εμφανίζονται τα ίδια κεφάλαια την εξεταζόμενη περίοδο με ποσοστό 5,43%. Οι πωλήσεις των εταιρειών του δείγματος το 2006 σημείωσαν ποσοστιαία αύξηση 12,77% σε σχέση με το 2005, ενώ τα προ φόρου κέρδη αυξήθηκαν κατά 34,66% το 2006 σε σχέση με το 2005. Τέλος η αποδοτικότητα του ιδίου κεφαλαίου των εταιρειών του δείγματος εμφανίζεται αυξημένη το 2006 (4%) σε σχέση με το 2005 (2,81%), ενώ μειωμένο παρουσιάζεται το περιθώριο μικτού κέρδους (2006: 22,37%, 2005: 23,10%). Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάζει ο ομαδοποιημένος ισολογισμός για την περίοδο 2006-2005, από 70 εταιρείες του κλάδου που τροφοδοτούν με σκυρόδεμα τη λοιπή χώρα (εκτός της Αττικής και της Θεσσαλονί-

κης), το σύνολο του ενεργητικού των επιχειρήσεων του δείγματος παρουσιάζει αύξηση κατά 18,31% το 2006 σε σχέση με το 2005, γεγονός που οφείλεται κατά κύριο λόγο στις αυξημένες απαιτήσεις (κατά 22,95%). Οι πωλήσεις των εταιρείων του δείγματος σημείωσαν αύξηση κατά 23,93% το 2006 σε σχέση με το 2005, τα δε αντίστοιχα κέρδη προ φόρου αυξήθηκαν κατά 36% τη συγκεκριμένη περίοδο. Όσον αφορά τους κυριότερους δείκτες οικονομικής δραστηριότητας σημειώνονται τα παρακάτω: Η αποδοτικότητα ιδίου κεφαλαίου των εταιρειών του δείγματος αυξήθηκε το 2006 (10,59%) σε σχέση με το 2005 (8,44%), ενώ η σχέση των ξένων προς τα ίδια κεφάλαια δεν μεταβλήθηκε ιδιαίτερα. Οι δείκτες γενικής αλλά και άμεσης ρευστότητας παρουσίασαν μικρή επιδείνωση το 2006 σε σχέση με το 2005.

Κατανομή εγχώριας παραγωγής για το 2006 39.7%

49.3%

11% Λοιπή Ελλάδα

Αττική

Θεσσαλονίκη

Διαχρονική εξέλιξη της αγοράς έτοιμου σκυροδέματος (1996-2006, 1999=100) 280 260 240 220 200 180 160 140 120 100 1996

1997

1998

Νομός Αττικής

1999

2000

2001

2002

Νομός Θεσσαλονίκης

35

2003

2004

2005

2006

Υπόλοιπο Ελλάδας

Θερμική βόμβα το Λεκανοπέδιο Αθηνών Ένα πλήθος ενδιαφερόντων στοιχείων για τις κλιματικές συνθήκες της Αθήνας συνέλεξε μέσω επίγειων παρατηρήσεων, αεροσκαφών και δορυφόρων το επιστημονικό πρόγραμμα “Θερμόπολις 2009”, που υλοποιήθηκε τον περασμένο Ιούλιο. Ζητούμενο ήταν η βελτίωση των προβλέψεων για τους καύσωνες, καθώς και τις περιβαλλοντικές συνθήκες της πόλης. Δε χρειαζόταν κάποια επιστημονική έρευνα για να μάθουμε ότι η Αθήνα έχει μετατραπεί σε θερμική βόμβα. Είναι άλλωστε κάτι που το βιώνουν κάθε καλοκαίρι τα εκατομμύρια κατοίκων του Λεκανοπεδίου. Όμως τα στοιχεία που προέκυψαν από μία από τις μεγαλύτερες έρευνες που έγινε στη χώρα μας, με τη συνδρομή τουλάχιστον δέκα δορυφόρων και δύο αεροσκαφών, αποκαλύπτει ότι ο τρόπος δόμησης και τα υλικά από τα οποία είναι κατασκευασμένη η πρωτεύουσα εκτοξεύουν τη θερμοκρασία έως και 12o C ψηλότερα σε σύγκριση με περιαστικές περιοχές. Αποδεικνύεται ότι διάφορα είδη μικροσωματιδιακών ρύπων που κατακλύζουν τον ουρανό της πρωτεύουσας επιδρούν ως θερμοκηπικά αέρια, καθώς δεν αφήνουν να διαφύγει προς τα πάνω η θερμότητα που απελευθερώνει η πόλη. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν μία από τις θερμικές κάμερες έστρεψαν προς τον Παρθενώνα, έδειξε ότι η θερμοκρασία των μαρμάρων της Ακρόπολης έφτανε και ξεπερνούσε τους 54o C! Ένας από τους 42 επίγειους σταθμούς μέτρησης που χρησιμοποιήθηκαν στην έρευνα κατέγραφε στην άσφαλτο της οδού Πατησίων θερμοκρασία 66o C. Σε απόσταση δεκάδων χιλιομέτρων μακριά από τη Γη, οι δορυφόροι ΕRS και ΕΝVΙSΑΤ του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος συνεπικουρούμενοι από τον Landsat5 και Calipso της ΝΑSΑ και από το σύμπλεγμα δορυφόρων του Αμερικανικού Οργανισμού Ωκεανών και Ατμόσφαιρας (ΝΟΑΑ) αποτύπωναν τη θερμική εικόνα της Αθήνας. Σύμφωνα με σχετική ανακοίνωση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA), που είχε τη σχετική πρωτοβουλία, οι επιστημονικές παρατηρήσεις εστιάζονται στο φαινόμενο της λεγόμενης “αστικής θερμικής νησίδας”, δηλαδή στις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν σε μια μεγάλη πόλη όπως η Αθήνα (πυκνοκατοικημένη, ανεπάρκεια πρασίνου, στενοί δρόμοι, νέφος κ.λπ.) και οι οποίες μπορεί να ανεβάσουν την θερμοκρασία μέσα στην πόλη ακόμα και δέκα βαθμούς Κελσίου υψηλότερα σε σχέση με τη γύρω ύπαιθρο.

Γιγάντια “παγίδα θερμότητας” Το πυκνοδομημένο αστικό περιβάλλον τείνει να λειτουργεί ως μια γιγάντια “παγίδα” θερμότητας, που απορροφά ζέστη τη μέρα και την απελευθερώνει τη νύχτα, γι’ αυτό τα αθηναϊκά βράδια συχνά είναι πολύ ζεστά, σε συνδυασμό και με τη θερμότητα που εκπέμπει στην ατμόσφαιρα η αυξημένη νυχτερινή λειτουργία των κλιματιστικών. Οι “αστικές θερμικές νησίδες”, σύμφωνα με την ESA, μεταξύ άλλων, σχετίζονται με επί-

36 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

πεδα θνησιμότητας άνω του μέσου όρου, ιδίως μεταξύ των ηλικιωμένων, και με αυξημένο αίσθημα δυσφορίας των πολιτών. Μια ανάλογη επιστημονική πρωτοβουλία -με την ονομασία Desirex 2008- είχε αναληφθεί το καλοκαίρι του 2008 στη Μαδρίτη και φέτος ήταν η σειρά της Αθήνας στο πλαίσιο του προγράμματος “Thermopolis 2009”, ώστε να κατανοηθούν οι πολύπλοκες συνθήκες πρόκλησης μιας “αστικής θερμικής νησίδας” και να αναπτυχθούν πιο αποτελεσματικές μέθοδοι για την προειδοποίηση των πολιτών, αλλά και την μετρίαση του φαινομένου. Ειδικοί από την Ελλάδα αλλά και την Ισπανία συμμετείχαν στην συγκεκριμένη έρευνα, με επικεφαλής τον καθηγητή κ. Σπύρο Ραψομανίκη, του Εργαστηρίου Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Συμμετείχαν οι δήμοι Αθηνών και Αμαρουσίου, η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία και η Γενική Γραμ-

ται την ηλιακή ακτινοβολία στο υπεριώδες και ορατό φάσμα, η οποία συσσωρεύεται στα υλικά από τα οποία είναι κατασκευασμένα τα σπίτια, τα διάφορα κτίρια και οι δρόμοι. Στη συνέχεια, η ακτινοβολία απελευθερώνεται ως θερμότητα στην ατμόσφαιρα όμως η θερμότητα αυτή φαίνεται πως είναι τόσο μεγάλη, με αποτέλεσμα να παρατηρείται τεράστια διαφορά στη θερμοκρασία του αέρα της Αθήνας συγκριτικά με άλλες πόλεις της Αττικής.

ματεία Πολιτικής Προστασίας.

μένα αυτά θα χαρτογραφηθεί η Αθήνα και η κάθε μικρο-περιοχή της θα χαρακτηρισθεί βάσει του ισοζυγίου της ακτινοβολίας και του ισοζυγίου των ενεργειακών ροών. Θα μελετηθεί και το επιφανειακό φαινόμενο της Αστικής Θερμικής Νησίδας (θερμογραφικές απεικονίσεις της Αθήνας από την πολυφασματική κάμερα του αεροσκάφους και τα δορυφορικά δεδομένα), αλλά το αντίστοιχο ατμοσφαιρικό φαινόμενο (γραφικές απεικονίσεις ισόθερμων καμπύλων, από τις επίγειες μετρήσεις).

Πισίνα...η λίμνη του Μαραθώνα Την περίοδο των ερευνών, ο αέρας της πόλης είχε θερμοκρασία 38 βαθμούς Κελσίου, ενώ το μοναδικό ελληνικό ερευνητικό αεροσκάφος που ανήκει στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης που πέταξε πάνω από την Ανατολική Αττική, μέτρησε στη λίμνη του Μαραθώνα θερμοκρασία 26 βαθμών Κελσίου, κάτι που παραπέμπει σε ...πισίνα, παρά σε λίμνη. Μέσα στο αεροσκάφος, τα ειδικά όργανα, που έχει κατασκευάσει μαζί με τους συνεργάτες του, ο επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος καθηγητής Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης κ. Σπύρος Ραψομανίκης έδειχναν ποια ήταν τα σημεία της Αθήνας που απελευθέρωναν τη μεγαλύτερη θερμότητα προς την ατμόσφαιρα. Ο καθηγητής, μιλώντας στον ημερήσιο Τύπο, σημείωσε ότι “μία από τις βασικές διαπιστώσεις που μπορούμε να κάνουμε προτού ξεκινήσουμε την πολύμηνη ανάλυση του τεράστιου όγκου δεδομένων που συγκεντρώσαμε, είναι ότι η Αθήνα με τον τρόπο που είναι δομημένη αλλά και με τα υλικά με τα οποία έχει χτιστεί δε διαφέρει σε τίποτα από ένα καζάνι που βράζει”. Κατά τον κ. Ραψομανίκη, η Αθήνα αποτελεί μια αστική θερμική νησίδα. Δέχε-

Αστική θερμική νησίδα Η ερευνητική εκστρατεία στην Αθήνα συνδύασε τη συλλογή ποιοτικών δεδομένων βάσει γεωγραφικών συντεταγμένων από υπερ-φασματικά όργανα, που θα συλλέγουν δεδομένα από αέρος (με πτήσεις αεροσκαφών), δεδομένα από δορυφόρους και μετρήσεις από όργανα στο έδαφος (από σταθερούς μετεωρολογικούς σταθμούς και κινητούς σταθμούς). Με τα δεδο-

Θερμογραφικές απεικονίσεις και δορυφορικές εικόνες Τα κύρια αναμενόμενα αποτελέσματα του έργου από την ευρεία βάση δεδομένων που θα αποκτηθεί συνοψίζονται αναλυτικά παρακάτω: • Ανάλυση των απαιτούμενων δεδομένων για τη μελλοντική δημιουργία ενός ανιχνευτή υπέρυθρης ακτινοβολίας προσαρμοσμένου σε δορυφόρο με ικανοποιητικό αριθμό διελεύσεων από περιοχές ενδιαφέροντος. Τα δορυφορικά αυτά στοιχεία στοχεύουν στο μέλλον να παρέχουν ικανοποιητική χωρική και χρονική κάλυψη των θερμοκρασιών επιφανείας στις ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις.

• Τελειοποίηση διάφορων αλγορίθμων που να παρέχουν θερμοκρασία επιφάνειας αλλά και αέρα για τις αστικές περιοχές

και τη γειτονική ύπαιθρο με υψηλή χωρική ανάλυση (δηλαδή από 5m έως 90m), έτσι ώστε να είναι εφικτή η χωρική διακύμανση του φαινομένου της Αστικής Θερμικής Νησίδας σε όλες τις μεγαλουπόλεις.

• Ανάλυση όλων των πακέτων δεδομένων που θα προκύψουν από τις μετρήσεις του εδάφους - του αέρος - των δορυφορικών στοιχείων για την ποιοτική εκτίμηση της συνεισφοράς του κάθε είδους μέτρησης στην εκτίμηση του φαινομένου της Αστικής Θερμικής Νησίδας.

• Μελέτη του ενεργειακού ισοζυγίου της μεγαλούπολης για μια πιο αποτελεσματική ενεργειακή πολιτική.

• Διάφορες προβλέψεις επεισοδίων καύσωνα και προτάσεις δράσεων για την αντιμετώπισή τους.

Σενάρια αξιοποίησης Τα στοιχεία που συλλέχθηκαν, θα αναλυθούν από τους επιστήμονες, οι οποίοι

προσδοκούν ότι θα τα αξιοποιήσουν πρακτικά στο μέλλον. Σύμφωνα με την Μαρία Βαρίνου, εκπρόσωπο της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, που ενδιαφέρεται κατ’ εξοχήν για το συγκεκριμένο επιστημονικό πρόγραμμα και τις πιθανές ωφέλειές του, μια πρακτική χρησιμότητα από τις λεπτομερείς καταγραφές της θερμοκρασίας στα διάφορα σημεία της Αθήνας, θα ήταν η τοποθέτηση ασθενοφόρων σε στρατηγικά σημεία της πόλης, στη διάρκεια των κυμάτων καύσωνα, έτσι ώστε να μεταφέρουν πιο γρήγορα στα νοσοκομεία όσους αισθάνονται άσχημα. Πολλές αστικές και ημι-αστικές περιοχές χαρακτηρίζονται από υψηλές θερμοκρασίες σε σχέση με τις γειτονικές τους αγροτικές - υπαίθριες περιοχές. Αυτές οι θερμοκρασιακές διαφορές ορίζονται ως φαινόμενο Αστικής Θερμικής Νησίδας (Urban Heat Island - U.H.I). Η μέση ετήσια θερμοκρασία του αέρα μιας πόλης με 1 εκατομμύριο κατοίκους ή και περισσότερους μπορεί να είναι υψηλότερη κατά 1°C έως 3°C από τη θερμοκρασία μακριά από την πόλη και κατά τη διάρκεια μιας ανέφελης και χωρίς άνεμο νύχτας η διαφορά από τα περίχωρά της μπορεί να φτάσει ακόμη και τους 12°C. Η Αθήνα είναι μια πόλη η οποία ανήκει στην κατηγορία των μεγάλων ευρωπαϊκών πόλεων που βιώνουν πολύ υψηλές θερμοκρασίες.

37

Το αρχιτεκτονικό έργο του Πάνου Κουλέρμου Ελευθέριος Ι. Πισκιτζής Αρχιτέκτων Μηχ. U.W.C., M.Arch, MBA Chartered Architect RIBA, AIA, RIAC, SARA, ALA, AIAA, ASLA. Υπ. Διδάκτωρ ΕΜΠ Μέλος της Διεθνούς Ένωσης Ερευνητών Ενεργειακού Σχεδιασμού - EDRA e-mail:eparchilab@hotmail.com

Στη δεκαετία του ‘60, οι αρχιτέκτονες ήταν σε μια “ενδιάμεση φάση” για τη συνέχεια του Μοντέρνου Κινήματος ανάμεσά τους και ο Πάνος Κουλέρμος, που είχε ένα ισχυρό ρασιοναλιστικό υπόβαθρο ως φοιτητής στο Λονδίνο, αλλά και μεγάλη εμπειρία του ιταλικού ορθολογισμού στη Λομβαρδία.

Ο Πάνος Κουλέρμος είναι εξοικειωμένος με τον τρόπο που οι αρχαίοι Έλληνες ενσωμάτωναν τη μορφή των κτιρίων στο τοπίο. Αλλά και στον συσχετισμό ενός μέρους με την ιστορία και τη γεωγραφία του. Τα σχέδιά του αποτελούν απάντηση στην πολεμική διάθεση του Alberto Sactoris, η οποία ερμηνεύει τον ρασιοναλισμό ως σταθερή δύναμη στην αρχιτεκτονική και παράλληλα ακολουθεί τις παραδοσιακές πορείες του Μεσογειακού Κλασικισμού. Τα κύρια χαρακτηριστικά της μοντέρνας ελληνικής αρχιτεκτονικής όπως απλότητα, σαφήνεια της μάζας και γεωμετρία, εκφράζονται με τον καλύτερο τρόπο στα έργα του Κουλέρμου. Είναι προφανές όταν παρατηρεί κάποιος τα κτιριά του ότι η μορφή, ο χώρος, η διάταξη και επιπλέον η πνευματικότητα αποτελούν μέρος των συνθετικών εργαλείων του. Η ομάδα Χ συνέπεσε με την εκπαίδευσή του, αλλά οι σημαντικότερες επιρροές του ήταν οι Le Corbusier, Giuseppe Terragni και ο ιταλικός ρασιοναλισμός, ο Louis Kahn και τα μαθήματα της ιδέας της τάξης. Τα έργα των Le Corbusier και Giuseppe Terragni είχαν μια μεγάλη επίδραση στον Κουλέρμο, όταν ήταν φοιτητής. Η επιρροή του Le Corbusier είναι σαφής στη διατριβή του για την ελληνική πρεσβεία στο Λονδίνο το 1957, όπου πρότεινε να μετασχηματίσει τον Κλασικό Μοντέρνο γραμμικό τύπο του κτηρίου σε ένα συγκρότημα με την τοποθέτηση ενός κυλίνδρου μεταξύ δύο ευθύγραμμων πύργων. Η επιρροή του συνεχίστηκε στην εργασία του στο Μιλάνο και έπειτα στην Αθήνα το 1965. Τα σχέδιά του για το νοσοκομείο ΠΙΚΠΑ για παιδιά με ειδικές ανάγκες και του αερολιμένα της Αλεξανδρούπολης επηρεάστηκαν στο περιεχόμενό τους από τους Aldo Van Eyck και Shadrach Woods, σε συνδυασμό με την πρόταση του Le Corbusier για το νοσοκομείο στη Βενετία. Ανέλυσε τον Giussepe Terragni, όταν ο καθηγητής του Douglas Stephen τού παρουσίασε μια φωτογραφία του Casa del fascio και εντυπωσιάσθηκε από το μοντέρνο, μεσογειακό πνεύμα του, όπως ο ίδιος ο Κουλέρμος είπε: “Άγγιξε την καρδιά μου, όπως θα έλεγε κι ο Corbu. Αισθάνθηκα μια ισχυρή έλξη από την ομορφιά του κτιρίου...” Η αρχιτεκτονική του Πάνου Κουλέρμου, αν και επηρεάζεται από την καθαρότητα του Le Corbusier και την παράδοση της Μεσογείου, μετατράπηκε ή καλύτερα μετασχηματίστηκε σε κάτι μοναδικό, όταν έλαβε μέρος στα μαθήματα του Louis Kahn. Τον εισάγει στη χρήση του μη ομαλού μέσα σε ένα ομαλό πλαίσιο, τα ακριβή γεωμετρικά ίχνη, την τεκτονική λογική του μνημείου και εφαρμόζει το ίδιο είδος υπέρτατης ολοκλήρωσης με το τοπίο. Αλλά το αποτέλεσμα είναι ουσιαστικό το προϊόν του μοναδικού ταλέντου του να δημιουργεί μοναδικές προτάσεις σχεδίου και μνημειακά χτισμένα περιβάλλοντα. Υπάρχουν πολλοί αρχιτέκτονες που έχουν αποκληθεί οπαδοί

38 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

του Louis Kahn, αλλά δεν υπάρχει κανένας σαν τον Κουλέρμο που να έχει εφαρμόσει τα μαθήματα της ιδέας της τάξης με έναν τόσο μοναδικό τρόπο. “Η μορφή δεν έχει καμία παρουσία. Η ύπαρξή της είναι στο μυαλό μας... η μορφή προηγείται του σχεδίου. Κάθε μορφή συντίθεται μοναδικά. Η μορφή, όταν πραγματοποιείται, δεν ανήκει πια στον καλλιτέχνη. Η μορφή είναι όπως η τάξη” (Louis Kahn, L’Architecture d’Aujourd’hui, αριθ. 142, 1969).

Η ιδέα της τάξης “Η τάξη είναι... Το σχέδιο είναι μορφή που γίνεται τάξη. Η μορφή προκύπτει από ένα σύστημα κατασκευής. Η τάξη είναι δημιουργική δύναμη. Οι συνθέσεις του Μότσαρτ είναι σχέδια. Υπάρχουν ασκήσεις τάξη της διαίσθησης. Το ύφος είναι μια υιοθετημένη τάξη. Η τάξη υποστηρίζει την ολοκλήρωση. Από την τάξη θα παραχθεί η δημιουργική δύναμη, και η δύναμη της αυτοκριτικής θα δώσει μορφή σε αυτό άγνωστο. Και έτσι οι δημιουργίες του Louis Kahn, με την πάροδο του χρόνου, καθώς ο άγνωστος γίνεται εξοικειωμένος, αποκαλύπτοντας την πληρότητα της συμφωνικής σύνθεσής του”. Οι αναφορές πάρθηκαν από το κείμενο της αναμνηστικής σύγκλησης για τον Luis Kahn στο πανεπιστήμιο Pennysylvania, Φιλαδέλφεια, 2 Απριλίου 1974. Ο Πάνος Κουλέρμος μελέτησε την αρχιτεκτονική του Louis Kahn, όχι για να εξετάσει το ύφος και να το λύσει, αλλά μιλώντας για το χώρο, τη διαδικασία της κατασκευής, τις σχέσεις με το πρόγραμμα, πράγματα δηλαδή που μπορεί να δει κανείς στην αρχιτεκτονική του. Βρίσκει σε αυτόν τα πράγματα που συμπαθεί, προκειμένου να εκφραστεί ο ίδιος, αλλά και παράλληλα να ακολουθήσει το αρχιτεκτονικό πρόγραμμα. Υπάρχουν πέντε σταθερές, οι οποίες επαναλαμβάνονται σε όλες τις εργασίες του Kahn.

• Η σύνθεση - η ακεραιότητα του κτιρίου • Ο σεβασμός των υλικών • Η χωρική ενότητα ως βασικό στοιχείο • Η επανάληψη της οικοδόμησης • Οι σχέσεις μεταξύ των διαφορετικών αρχιτεκτονικών στοιχείων. Αυτές οι σταθερές φιλτραρίστηκαν στην εργασία του Κουλέρμου και χρησιμοποιήθηκαν για να καθορίσουν την ομορφιά της μορφής και την ιδέα της τάξης που είχε ο ίδιος είχε υιοθετήσει, μέσω των αξιών της ακεραιότητας, της τελειότητας, της συμμετρίας και της σαφήνειας. Ασχολήθηκε με αυστηρές και ισχυρές μορφές. Το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο, το αρχιτεκτονικό του έργο που εκφράζει τη σταθερότητα και τη συμμετρία των καθαρών μορφών του και τη χρησιμοποίηση της λειτουργικής (functionalistic) αισθητικής, θεωρεί ότι τα μεγάλα δημόσια κτήρια πρέπει να είναι δυναμικά γεωμετρικά, προκειμένου να δηλωθεί η παρουσία τους και να αστικοποιη-

1

θεί η περιβάλλουσα περιοχή. Η τάξη είναι το εργαλείο του, όπως κι ο Kahn θέλει να δημιουργήσει σημεία αναφοράς στα ατίθασα περιβάλλοντα που συνήθως βρίσκονται στις άκρες των ελληνικών πόλεων. Η περιοχή του ερευνητικού κέντρου της Κρήτης βρίσκεται δίπλα στο υπάρχον πανεπιστήμιο του κτιρίου της Κρήτης, ακριβώς έξω από το Ηράκλειο στο δρόμο για την Κνωσσό. Ένα μέρος γεμάτο σπίτια και διαμερίσματα χωρίς καμία μορφή, περιεχόμενο και τάξη. Ο Κουλέρμος επιθυμούσε να δημιουργήσει κάτι ιδιαίτερα γεωμετρικό σε κτιριακούς όρους. Οι περισσότεροι αρχιτέκτονες στην Ελλάδα χτίζουν χωρίς να νοιάζονται για την περιβαλλοντική επίδραση και τις περισσότερες φορές καταστρέφουν το περιβάλλον. Τα σχέδια του Κουλέρμου ενσωματώνουν τη χτισμένη μορφή με τα περίχωρά της, το τοπίο και το πλαίσιο της περιοχής. Οι δυναμικές και ισχυρές ογκομετρικές μορφές του δημιουργούν μια αρμονική αντίθεση μεταξύ του κτιρίου και του περιβάλλοντος. Ακολουθεί τον ελληνικό παραδοσιακό τρόπο δημιουργίας ενός χτισμένου διαστήματος σε συνολική ολοκλήρωση με το τοπίο, η επακόλουθη δύναμη είναι ένα μνημειακό κομμάτι της αρχιτεκτονικής. Όταν κάποιος παρατηρεί το κτίριο από μια απόσταση, βλέπει τη θαυμάσια ογκομετρική μορφή του που επιδεικνύεται ως εικόνα, η οποία εμπλουτίζει την περιοχή. Οι αρχές σχεδίου του Κουλέρμου είναι να εξελιχθεί το κτίριο με τον ίδιο τρόπο όπως μια πόλη. Ο ίδιος τρόπος υιοθετείται από το Louis Kahn στην πρόταση σχεδίου του για το Sher-e-banglanagar National Assembly Hall. Θεώρησε ότι αυτό το πρόγραμμα πρέπει να αντιμετωπιστεί ως οντότητα διαβίωσης που θα έδινε ζωή σε ολόκληρη την περιοχή. Το κύριο πρόγραμμά του το 1964 περιείχε την εθνική συνέλευση, τις δημόσιες εγκαταστάσεις, το πάρκο,

την προεδρική κατοικία και το κεντρικό νοσοκομείο Ayb. Θέλησε να βάλει ολόκληρη την περιοχή σε μια τάξη, όπως έλεγε, θέλησε να κάνει την έναρξη μιας συνεχούς ανάπτυξης και ενός μετασχηματισμού της περιοχής. Θεώρησε ότι ο μελλοντικός σχεδιασμός έπρεπε να είναι στα χέρια των αρχιτεκτόνων του Μπαγκλαντές. Ο μοντερνισμός δεν έχει εστιαστεί χαρακτηριστικά στον αστικό προγραμματισμό με εξαίρεση τους Le Corbusier και Louis Kahn όπως προορίζεται να είναι επίσης ένα ενδιαφέρον για τον ρασιοναλισμό. Στο πρόγραμμα του Κουλέρμου για την Κρήτη που οργανώθηκε όπως μια μικρή πόλη, υπάρχει μια ισχυρή γεωμετρική μορφή, με το βουνό στο βάθος και θέα της θάλασσας. Παρατηρώντας τις εικόνες του κτιρίου της εθνικής συνέλευσης του Louis Kahn’s, βλέπουμε ένα ισοδύναμο θέμα, μια ισχυρή χτισμένη μορφή με σχεδόν φυσικές κυκλικές και τριγωνικές περικοπές στο πλαίσιο της κατασκευής που μοιάζει σαν ένα φρούριο που επιπλέει στην επιφάνεια της λίμνης. Και οι δύο αρχιτέκτονες σέβονται και θαυμάζουν τη φύση δημιουργώντας έναν ποιητικό και ογκομετρικό διάλογο με το τοπίο. Για τον Κουλέρμο, ο χώρος οργανώνεται στο σχέδιο από τη σύνθεση της τοποθέτησης διάφορων αρχιτεκτονικών στοιχείων σε τάξη. Κάθε μέρος της χωρητικής ενότητας είναι μια ανεξάρτητη μονάδα που είναι αυτόνομη στο γενικό σχεδιάγραμμα του σχεδίου. Βλέποντας το σχέδιο του ερευνητικού προγράμματός του για ένα κοινοτικό κέντρο αναψυχής στη Βενετία, προσπαθεί να κάνει μια αρχιτεκτονική σύνδεση με το Βενετικό περιεχόμενο. Το αμφιθέατρο σχεδιάζεται για να είναι στον άξονα με το κανάλι και κάτω από αυτό, τα γήπεδα καλαθοσφαίρισης και το γήπεδο αντισφαίρισης τοποθετούνται σε μια παράλληλη διάταξη για να δημιουργηθεί ένα ευθύγραμμο σχέ-

39

διο. Όταν ο Κ.Frampton σχολίασε αυτό το έργο, είπε πως πρόκειται για ένα ρασιοναλιστικό tour-de-force σε απάντηση στο πρόγραμμα και έχει μια βενετική γεύση για το λόγο ότι η κατασκευή των υπόγειων θαλάμων παραπέμπει σε πλοίο. Η κρίσιμη αξιολόγηση του Frampton μπορεί να ενισχυθεί σε σχέση με το μουσείο τέχνης Kimber του Louis Kahn’s, στο Ford Worth, Τέξας. Η κατά τον Kahn ενσωμάτωση της δομής, του χώρου και του φωτός, επιτυγχάνεται μέσω της απόλυτης αμεσότητας και της σαφήνειας. Οι μονάδες τακτοποιούνται σε μια παράλληλη διάταξη και δημιουργούν μια ατμόσφαιρα ιταλικής αναγέννησης,

κες πυραμίδες και ναούς. Εμπνεύστηκε τη βασική ιδέα του στην ακρόπολη-φρούριο του Kahn με ένα ισχυρό γεωμετρικό σχέδιο που καθορίζεται από τα ανόμοια διαστήματα και μορφές. Τα αρχιτεκτονικά στοιχεία και οι μονάδες, που είναι γνώριμα τόσο στη δουλειά του Κουλέρμου όσο και στου kahn, το αμφιθέατρο, ο περιβάλλων τοίχος, το περίγραμμα, οι κεκλιμένες ράμπες και οι υπόγειοι θάλαμοι. Η ιδέα της τάξης εκφράζεται με τον καλύτερο τρόπο στα προγράμματα για τη συγκρότημα κτιρίων και την νέα πανεπιστημιούπολη του πανεπιστημίου της Κρήτης και των εγκαταστάσεων FORTH. Δημιουργεί μια ταυτότη-

2

όπως οι υπόγειοι θάλαμοι του Κουλέρμου, στο Community Research Centre. Οι υπόγειοι θάλαμοι του Kahn συνδέουν το εξωτερικό διάστημα με το εσωτερικό, δημιουργούν μια ζώνη μετάβασης που προετοιμάζει και προσελκύει τους επισκέπτες. Δύο συμμετρικές πηγές προκαλούν επίσης ένα μεσογειακό συναίσθημα που επίσης προκαλεί και ο Κουλέρμος με το σχέδιο του υπαίθριου αμφιθεάτρου. Και οι δύο αρχιτέκτονες έχουν μια κοινή χωρητική οργάνωση των αρχιτεκτονικών στοιχείων, χρησιμοποιούν την ίδια αρχιτεκτονική γλώσσα, την αυλή, τους υπόγειους θαλάμους, υπάρχει αυτή η έκθεση μεταξύ του εξωτερικού και του εσωτερικού, η αίσθηση της χωρητικής ποιότητας, της εγγύτητας των υλικών, και του κοιτάγματος πίσω στις ρίζες του μεσογειακού Κλασικισμού και της Ιταλικής Αναγέννησης. Το πάθος του Κουλέρμου για την αρχιτεκτονική του Louis Kahn και τα μαθήματα της ιδέας της τάξης εκφράστηκε το 1988, στο πρόγραμμα για τη διάσκεψη και το κοινοτικό κέντρο στο Λα Χόγια στη Καλιφόρνια. Σχεδίασε μια πρόταση για ένα θέμα που πάντα τον συνάρπαζε, επειδή συνδέεται με το ίδρυμα Salk του Kahn. Το αρχιτεκτονικό πρόγραμμά του περιλαμβάνει την κλασική ελληνική αρχιτεκτονική, τις ιταλικές ορεινές πόλεις, τα ελληνικά νησιά και τις μεσοαμερικάνι-

40 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

τα και συγχρόνως μια διαφορά. Σε αντίθεση με το Μινωικό παλάτι που εμφανίζεται τυχαίο, προσπαθεί να βάλει μια τάξη. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, το σχέδιο του παλατιού ήταν το κεντρικό παλάτι και οι μονάδες οικοδόμησης που προγραμματίστηκαν σε μια στρογγυλή διάταξη. Αυτή η στρατηγική προγραμματισμού ήταν πιο πρακτική παρά αισθητική. Η παρατυπία του σχεδίου και η διαφορά των επιπέδων στεγών είναι τα στοιχεία που ο Koulermos μετατρέπει πριν από τη χρήση στο μοναδικό δρόμο του να δημιουργήσει μια αίσθηση της αστικοποίησης. Ο ορισμός “αστική πλατεία” είναι το δημόσιο κτίριο όπου η χωρική οργάνωση που εδρεύει σε αυτό, το δικαστήριο αποκρίνεται σε αυτό και τα παρακείμενα κτήρια το περιβάλλουν. Ο Louis Kahn χρησιμοποίησε επίσης τον όρο “πλατεία”, όταν σχεδίασε τα προαύλια και τους δημόσιους χώρους για τα σύνθετα κτήρια ή σχολεία. Γιατί αντιπροσωπεύει μια θέση της συνεδρίασης, των κοινωνικών δραστηριοτήτων, θέλει να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα της ιταλικής αναγέννησης με έναν παραδοσιακό τρόπο που ο σκοπός του είναι ουσιαστικός και ζωτικής σημασίας στις σύγχρονες ημέρες απομόνωσης και ανθρώπινης αποξένωσης. Όταν οι αρχιτέκτονες εξετάζουν ένα πρόγραμμα προσπαθούν να εξετάσουν όλες τις παρα-

μέτρους, και τους παράγοντες που σχετίζονται με αυτό. Ο χαρακτήρας του κτηρίου και οι κάτοχοι διαδραματίζουν ένα σημαντικό ρόλο στην τελική σύνθεση του κτηρίου. Ο αρχιτέκτονας γίνεται συγγραφέας και προσπαθεί να δημιουργήσει ένα σκηνικό, γίνεται ζωγράφος και προσπαθεί να παράγει ένα θέμα. Αυτή την αρχιτεκτονική διαδικασία επικαλείται ο Κουλέρμος στα περισσότερα από τα έργα του, προσπαθεί να παράγει ένα θέμα που θα είναι σε απόλυτη αρμονία με το πλαίσιο της περιοχής. Στο πρόγραμμά του για ένα νηπιαγωγείο, στο Λος Άντζελες, προσπαθεί να καλύψει τις ανάγκες των μικρών παιδιών με την πρότασή του. Η ιδέα του είναι μια μίνιπόλη που περιβάλλεται από έναν τοίχο, μια χωρική έννοια όπου οι τοίχοι που χρησιμοποιούνται ως ασφαλή εμπόδια για τα μικρά παιδιά. Τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του περιλαμβάνουν από τις κεκλιμένες ράμπες, τις γέφυρες και πύργους. Δημιουργεί μια Μεσαιωνική ατμόσφαιρα. Η έννοια της μίνι-πόλης φιλτραρίστηκε, επαναπροσδιορίστηκε και έγινε “το Μεσαιωνικό κάστρο”, όπου τα παιδιά στον κόσμο φαντασίας τους παίρνουν μυθικούς χαρακτήρες και υιοθετούν πλασματικούς ρόλους, αλλά σε αυτήν την περίπτωση το ρόλο τον υιοθετεί το κτήριο αντί των παιδιών. Πέτυχε μέσω μιας αφηρημένης επεξεργασίας των λογικών στοιχείων της αρχιτεκτονικής παράδοσης. Τα στοιχεία είναι συμβολικά και δυναμικά μάλλον στατικά. Επιπλέον, προσπαθεί να επιδείξει τα προβλήματα, που πολλά σχολεία αντιμετωπίζουν, πολλοί άνθρωποι χαρακτηρίζουν τα σχολεία ως απρόσωπα όργανα χωρίς πλαίσιο, μορφή ή τάξη και κάθε “ξένος” μπορεί να επιτεθεί στα μικρά παιδιά. Προκειμένου να προστατευθούν οι πελάτες του, όπου οι πελάτες είναι τα παιδιά, δημιουργεί ένα αμυντικό σχεδιάγραμμα. Παρατηρώντας το σχέδιό του μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται για μια απλοϊκή σύνθεση, ένας θολωτός ορθογώνιος όγκος και τρεις κύλινδροι που περιβάλλονται από έναν τοίχο. Αυτό το σχέδιο μπορεί επίσης να είναι ένα σχέδιο για ένα κάστρο όπου οι τρεις κύλινδροι μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τις περιοχές εργασίας, ο θολωτός ορθογώνιος όγκος για τις εγκαταστάσεις ύπνου, φαγητού και υποστήριξης και η διάβαση των πεζών στον τοίχο περιμέτρου είναι η ασπίδα με τους φύλακες για να προστατεύσει τους κατόχους του. Το σχέδιο ακολουθεί το πρόγραμμα αλλά μπορεί να είναι ανταλλάξιμο, όπως περιγράφεται ήδη πριν. Από την άλλη, ο Louis Kahn, στο πρόγραμμά του για το κέντρο της Φιλαδέλφειας το 1956, συνέταξε μια πρόταση όπου μεταρρυθμίζει το σχεδιάγραμμα των οδών. Απεικονίζει τις οδούς ως ποταμούς με τους λιμένες και τα κανάλια και τα πάρκα αυτοκινήτων ως αποβάθρες και αποβάθρες. Το πρόγραμμά του

είναι μεταβλητό όπως το σχέδιο του Κουλέρμο, ακολουθεί τις ίδιες αρχές και υιοθετεί τις παρόμοιες σκέψεις αλλά σε μια αστική κλίμακα. Η ιδέα του είναι να δημιουργήσει μια κυκλική πόλη και να εσωκλείσει όλα τα συστήματα μεταφορών και οι αθλητικές τις εγκαταστάσεις στο κέντρο. Οι χώροι στάθμευσης των αυτοκινήτων σχεδιάζονται ως στάδιο, με την κατοικία και τους εργασιακούς χώρους στο εξωτερικό δαχτυλίδι. Δημιουργεί έναν τοίχο περιμέτρου των στρογγυλών πύργων. Τροποποιεί τη φύση των διαδρομών κυκλοφορίας και στάσιμα διαστήματα, αλλάζει το πρόγραμμα. Ο επαναπροσδιορισμός του της κυκλοφορίας και για τους πεζούς και τροχαίας προκαλεί ένα ταξίδι σε έναν προηγούμενο κόσμο. Το θέμα του προήλθε από τους αρχιτέκτονες των μεσαιωνικών γοτθικών καθεδρικών ναών. Δημιουργεί ένα δίκτυο “των οδογεφυρών” για την κυκλοφορία “τις πύλες” για την πρόσβαση στο συγκρότημα. Το “θέμα” αντιπροσωπεύει την ποίηση της αρχιτεκτονικής που έχει τις ρίζες της στη μνήμη, στην τοποθεσία. Όπως ο Kahn, έτσι και ο Κουλέρμος, συνδέει το μέρος με τις επίσημες τυπολογικές αναφορές και αναπτύσσει την αρχιτεκτονική του ως οπτική εντύπωση, μια προσπάθεια να δημιουργηθούν οι μορφές και τα αντικείμενα. Αποτυπωμένες στο μυαλό, συμβολικές και μνημονικές εικόνες χτισμένων μορφών που είστε υπερήφανοι να κοιτάξετε και να θαυμάσετε. Κλασική αρχιτεκτονική σε οποιοδήποτε πλαίσιο και οποιαδήποτε κατεύθυνση που σέβονται την ιστορία και τις συνδέσεις του Κλασικισμού με τον Μοντερνισμό. Παρατηρώντας τα σχέδιά τους και αποτυπωμένες εικόνες του χώρου, της μορφής και της τάξης, βλέπουμε την αρμονία που τα συνδέει. Είναι προφανές ότι είχαν μια βαθιά κατανόηση για το πώς κάθε υλικό πρέπει να αντιμετωπιστεί προκειμένου να γίνει η καλύτερη προσπάθεια. Το σύστημα της κατασκευής που στηρίζεται στην πραγματικότητα και την παράδοση, όχι σε μια ιστορική παράδοση, αλλά στην παράδοση της κατασκευής. Η ενσωμάτωση της κατασκευής και των υλικών με την επακόλουθη ογκομετρική μορφή προέρχεται από το σεβασμό για το πώς μπορεί να γίνει η σύνθεση των υλικών με ένα λογικό και παραδοσιακό τρόπο. Όπως στον Le Corbusier, στον Louis Kahn και τον Πάνο Κουλέρμο, η ιδέα των υλικών και της εργασίας του φωτός με έναν κλασσικό τρόπο. Ένας τρόπος που προέρχεται από τις ελληνικές κλασικές και παραδοσιακές αξίες, όπως π.χ. ο Παρθενώνας. Η σύνθεση του σχεδίου είναι βασισμένη σε μια σειρά αρχιτεκτονικών στοιχείων που ενσωματώνονται το ένα με το άλλο. Στην Κλασσική Μεσόγειο, το φυσικό φως καθόριζε τη φύση του χώρου. Το σχέδιο ήταν ο δείκτης που έδειχνε που υπήρχε ή όχι φως. Ότι χρησιμοποιείτο είχε ένα συγκεκριμένο ρόλο,

ο σκοπός ήταν να μην υπάρχει υπερβολή. Κοιτάζοντας τις εικόνες, μορφές και λεπτομέρειες συνειδητοποιούμε ότι το φως καθορίζει τον όγκο αναπτύσσει τη χωρική οργάνωση και την έκφραση ανύψωσης. Το φως μας βοηθά να δούμε την τάξη. Χωρίς φως, δεν υπάρχει καμία τάξη, χωρίς τάξη δεν υπάρχει αποτελεσματικό φως. Το φως παράγει την επεξεργασία των προσόψεων που είναι διαφοροποιημένες, σύμφωνα με τις κλιματολογικές αντιδράσεις, τον προσανατολισμό και τη θέση. Το επιστημονικό κέντρο του πανεπιστημίου της Κρήτης στο Ηράκλειο, το νηπιαγωγείο στο Λος Αντζελες, το ίδρυμα της έρευνας και τεχνολογίας είναι μερικά από τα καλύτερα παραδείγματα της επεξεργασίας του φωτός του ήλιου από τον Κουλέρμο. Από την άλλη μεριά, το ίδρυμα Salk Kahn στην Καλιφόρνια, το κοινοβούλιο και το νοσοκομείο στο Μπαγκλαντές και σχεδόν όλα τα προγράμματά του έχουν τις βαθιές κοιλότητες και την ποικιλία στα ανοίγματα που χρησιμοποίησαν ως συσκευές για να ελέγξουν το φως. Προκειμένου να συντεθεί μια αρχιτεκτονική σύνθεση απαιτείται να αναλυθούν οι σχέσεις μεταξύ των στοιχείων της χτισμένης μορφής σε σχέση με τον ήλιο, τον αέρα και του τοπίου.

καθαρότητα. Αυτό που μας κάνει να γράψουμε ένα τέτοιο δοκίμιο είναι το κοινό μας πάθος για την ακεραιότητα, τη σαφήνεια μέσω της αρμονίας και την τελειότητα. Μοιραζόμαστε τον ίδιο μεσογειακό ήλιο, την ελληνική ιστορία και τις ιδιωματικές παραδόσεις, θαυμάζουμε τη συμπεριφορά του ήλιου, τις ποιητικές εκφράσεις των μορφών αλλά επιπλέον και την ιδέα της τάξης. Ο Πάνος Κουλέρμος είναι μεταξύ των λίγων ανθρώπων που ενίσχυσαν την ελληνική σύγχρονη αρχιτεκτονική και καθιέρωσαν ένα νέο κεφάλαιο παραμέτρων και προτύπων. Είναι σημαντικότατο για οποιοδήποτε σπουδαστή της αρχιτεκτονικής

Συμπεράσματα Τάξη και όχι ύφος είναι η βασική λέξη που οι Κουλέρμος και Kahn έχουν στο αρχιτεκτονικό λεξιλόγιό τους. Για αυτούς, η αρχιτεκτονική είναι ένα παιχνίδι, ένα πνευματικό παιχνίδι που ψάχνει για την ιδανική μορφή και την τάξη. Αγαπούν τον ήλιο και τα σύννεφα και σέβονται τις σκιές. Αν και ως αρχιτέκτονες παράγουν απλά αρχιτεκτονικά σχέδια, το αποτέλεσμα είναι ποιητικό, επιπλέον γεφυρώνοντας το παρελθόν με το παρόν, αφήνουν ανοικτές τις πύλες για το μέλλον. Η μορφή και η αρχιτεκτονική γεωμετρία είναι μια πόρτα σε μια αποτελεσματική αρχιτεκτονική, και το κλειδί είναι η ιδέα της τάξης. Οι λεπτομέρειες στα κτίριά τους παρουσιάζουν την αγάπη τους για την τελειότητα, την αρμονία και για να υπονοήσουν συνολικά τη σαφήνεια και ενσωμάτωση της πρότασης που διαμορφώνουν. Τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του Πάνου Κουλέρμου προέρχονται από το Μεσογειακό Κλασικισμό και την ιταλική αναγέννηση. Αγαπάει όπως κι ο Kahn, τις κολόνες, τα δοκάρια, τις αποβάθρες, τους τοίχους, τα σκαλοπάτια, τις κεκλιμένες ράμπες, τα παράθυρα, τα μπαλκόνια, τους κυλίνδρους, τους κύβους, τις αψίδες, τις γέφυρες, τα πατώματα, τις οροφές, τους φεγγίτες, τους φωταγωγούς, τις πόρτες και τις εισόδους. Για αυτόν, τα αρχιτεκτονικά στοιχεία είναι τα συστατικά που συνδυάζει για να παράγει την επιθυμητή μορφή. Τα σχέδιά του είναι πάντα προσανατολισμένα προς τα συστήματα φωτός, τάξης και κατασκευής, και αυτά του δίνουν μια υγιή

3 Εικ. 1 To Salk Institute του Luis Kahn. Εικ. 2 Ίδρυμα Έρευνας & Τεχνολογίας, Ηράκλειο. Εικ. 3 Πανεπιστήμιο Κρήτης.

ή αρχιτέκτονα να έχει γνώση αυτού που αυτοί οι δύο μεγάλοι αρχιτέκτονες έκαναν και πώς επηρεάστηκαν από άλλους με τον τρόπο που σκέφτονται και σχεδιάζουν. Προσπαθώντας να γράψουμε τις σκέψεις μας για τον τρόπο που δημιουργούν την αρχιτεκτονική, καταφέραμε να κάνουμε ένα ταξίδι στο παρελθόν, για να μάθουμε πώς να το χρησιμοποιούμε, να το σεβαστούμε και πώς να έχει τη συμβολή μας στην αρχιτεκτονική κοινωνία. Μια αρχιτεκτονική κοινωνία που δεν έχει κανένα όριο, ούτε περιορισμούς αλλά μόνο ονειρεύεται ένα ουτοπικό συναίσθημα για να συνεχίσει ό,τι οι άλλοι άρχισαν. Αισθανόμαστε αρκετά ισχυροί για να το πετύχουμε ή απλά ευτυχείς για να έχουμε μια μικρή συμβολή.

Το παραπάνω κείμενο βασίζεται σε εργασία που εκπονήθηκε από τον αρχιτέκτονα στην Welsh School of Architecture, UK το 2001 και έλαβε το δεύτερο βραβείο σε εθνικό διαγωνισμό δοκιμίων αρχιτεκτονικής. Όλη η μελέτη για το αρχιτεκτονικό έργο και τις επιρροές του Πάνου Κουλέρμου από τον Luis Kahn πρόκειται να κυκλοφορήσει από τις πανεπιστημιακές εκδόσεις του Barkley School of Architecture, California, USA.

*

41

Βιοκλιματική οικεία από ξύλο και τσιμέντο με ίνες κυτταρίνης Με βασικά δομικά υλικά το ακατέργαστο ξύλο από πεύκο και τα μαύρα πάνελ από τσιμέντο με ίνες κυτταρίνης που αποφέρει βέλτιστο όφελος από την ηλιακή ενέργεια, το κτίριο αυτό που σχεδίασε ο αρχιτέκτονας Peter Kuczia, αποτελεί ένα πολύ πετυχημένο παράδειγμα του πώς ένα κτίριο μπορεί να λειτουργεί με τις αρχές της αειφορίας και να σέβεται το φυσικό περιβάλλον. Το αειφόρο αυτό κτίριο έχει προσαρμοστεί ιδανικά, σαν το χαμαιλέοντα, στο περιβάλλον φυσικό τοπίο της λίμνης Laka, στη Νότια Πολωνία. Χρωματιστά ξύλινα σανίδια συνθέτουν την ξύλινη πρόσοψη του οικήματος αντανακλώντας τους τόνους του αγροτικού τοπίου. Διατηρώντας τις σωστές αναλογίες με όλες τις περιβάλλουσες κατασκευές αλλά και με το ευρύτερο φυσικό τοπίο, το κτίριο είναι εξωτερικά συμμετρικό, αν και οι εσωτερικές ζώνες είναι διευθετημένες ασύμμετρα, και με βάση το κριτήριο της λειτουργικότητας. Η μορφή του κτιρίου είναι σχεδιασμένη κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να βελτιστοποιείται η απορροφητικότητα της ηλιακής ενέργειας. Περίπου το 80% του κτιριακού κελύφους έχει προσανατολισμό προς το Νότο. Ο ενιαίος καθιστικός χώρος που βρίσκεται στο ισόγειο περιβάλλεται εξωτερικά με μαύρες πλάκες από ανεπεξέργαστο πεύκο. Η ηλιακή ενέργεια αξιοποιείται στο έπακρο στο κλειστό αύλειο χώρο που περιβάλλεται από υαλοπίνακες. Ηλιακοί συλλέκτες έχουν εγκατασταθεί στην οροφή, ενώ για το μέλλον υπάρχει σχέδιο τοποθέτησης φωτοβολταϊκού συστήματος. Η σκουρόχρωμη πρόσοψη του “μαύρου κουτιού” - μια κατασκευή τριών ορόφων που είναι επενδυμένη με πάνελ ανθρακί απόχρωσης από τσιμέντο με ίνες κυτταρίνης - θερμαίνεται από τον ήλιο, με αποτέλεσμα να μειώνονται οι απώλειες θερμότητας στο περιβάλλον. Η αξιοποίηση των ενεργητικών και παθητικών ηλιακών συστημάτων σε συνδυασμό με τα θερμομονωτικά προϊόντα υψηλών προδιαγραφών που χρησιμοποιήθηκαν δημιουργούν ένα σαφές βιοκλιματικό πλαίσιο λειτουργίας του κτιρίου. Επίσης, σημαντική συνεισφορά στην καλή ενεργειακή συμπεριφορά του κτιρίου έχει η εγκατάσταση εξαερισμού που διαθέτει σύστημα θερμικής ανάκτησης. Το σπίτι καταναλώνει μόνο το 1/10 της μέσης ενέργειας που χρησιμοποιεί μια μονογονεϊκή οικογένεια στην Πολωνία. Ο σχεδιασμός του κτιριακού αυτού πρότζεκτ καθορίστηκε από το διπλό στόχο της επίτευξης χαμηλού κόστους λειτουργίας και της μείωσης της κατασκευαστικής δαπάνης. Όλες οι λεπτομέρειες είναι απλές, αλλά πολύ καλά μελετημένες. Το συγκεκριμένο οίκημα δεν κόστισε περισσότερο από ένα συμβατικό στην Πολωνία. Η εξοικονόμηση σε χρήμα προήλθε κυρίως από την εφαρμογή παραδοσιακών τεχνικών δόμησης, καθώς και από τη χρήση τοπικών υλικών και ανακυκλωμένων δομικών στοιχείων.

42 ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

1

4

2

5

Εικ. 1 Άποψη του “μαύρου κουτιού” του κτιρίου. Εικ. 2 Νότιος προσανατολισμός του κτιρίου. Εικ. 3 Άποψη του εσωτερικού καθιστικού χώρου που είναι σκεπασμένος με υαλοπίνακες. Εικ. 4 Βόρεια πρόσοψη κτιρίου. Εικ. 5 Δυτική πρόσοψη κτιρίου.

Μελετητές του έργου Αρχιτέκτων Peter Kuczia Περιοχή Λίμνη Laka, Πολωνία Επιφάνεια 175 τ.μ. Έτος κατασκευής 2007 Χρήση Οικεία μονογονεϊκής οικογένειας Υλικά Ξύλο, τσιμέντο με ίνες κυτταρίνης

3

43

R128, ένα κτίριο απολύτως βιώσιμο και ανακυκλώσιμο! Ένα ταξίδι στη Βόρεια Υεμένη έδωσε την έμπνευση στη σύζυγο του Γερμανού αρχιτέκτονα Werner Sobek να χτίσει ένα ξεχωριστό κτίριο στη Στουτγάρδη. Στον ψηλότερο όροφο των περίφημων σπιτιών - πύργων, που θυμίζουν αετοφωλιές χτισμένες στις κορυφές βουνών, βρίσκεται το “mafradsch”. Μια πιο “τεχνοκρατική” και σύγχρονη εκδοχή του είναι το R128. Σε αντίθεση με το υπόλοιπα δωμάτια, το mafradsch των πύργων της Β. Υεμένης διαθέτει τεράστια παράθυρα τα οποία επιτρέπουν απεριόριστη θέα στη φύση, αλλά και στον οικισμό. Σε αυτό το ειδυλλιακό περιβάλλον συγκεντρώνονται οι άντρες και συζητούν για τα σημαντικά ζητήματα της ζωής… Η επιθυμία της Ursula Sobek να ζει αυτή και η οικογένειά της μέσα στη φύση, αλλά και δίπλα στην πόλη έγινε πραγματικότητα, το 2000, με την κατασκευή του περίφημου κτιρίου της οδού Roemer 128 ή R128 όπως έγινε διεθνώς γνωστό. Το σπίτι από γυαλί και ατσάλι βρίσκεται σε μια απόκρημνη επικλινή πλαγιά με πανοραμική θέα προς την πόλη της Στουτγάρδης, στη Γερμανία. Αν και το R128 φαίνεται ότι είναι ένα “αποστειρωμένο” και απολύτως διαφανές κτίριο, στην πραγματικότητα είναι ένα σπίτι όπου συνδυάζονται με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο η άνεση και η μυστικότητα για τους ενοίκους του. Είναι ένα απολύτως ανακυκλώσιμο κτίριο, μηδενικών εκπομπών αερίων και αύταρκες ενεργειακά.

Πλήρως ανακυκλώσιμο Το κτίριο, όχι μόνο μπορεί να “διαλυθεί” κυριολεκτικά εις τα εξ ων συνετέθη και να επανασυναρμολογηθεί, χωρίς να επιβαρύνει το περιβάλλον, αλλά και τα υλικά του (γυαλί, ατσάλι, αλουμίνιο και ξύλο) είναι πλήρως ανακυκλώσιμα. Τσιμέντο και κονιάματα δεν χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή του. Εκτός τούτων, δεν εκπέμπει ρύπους στην ατμόσφαιρα και δεν καταναλώνει καθόλου ενέργεια. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι δόθηκε άδεια να κατασκευαστεί σε προστατευόμενη περιοχή φυσικού κάλλους στην πλαγιά ενός λόφου της πόλης. Το συγκεκριμένο κτίριο, πάντως, δεν κινδυνεύει να ανακυκλωθεί, αφού η υπηρεσία προστασίας μνημείων το κήρυξε ήδη διατηρητέο, θεωρώντας το χαρακτηριστικό δείγμα της αρχιτεκτονικής κτιρίων του μέλλοντος. Το σπίτι δεν έχει καμιά εσωτερική πόρτα, διακόπτες, ή εσωτερικούς τοίχους. Όλες οι συσκευές και τα περιμετρικά συστήματα ελέγχονται από αισθητήρες κινήσεων και εντολές φωνής, ενώ τα αλουμινένια πάνελ οροφής κρύβουν τα συστήματα φωτισμού και εξαερισμού. Η ηλεκτρική ενέργεια που χρειάζεται το κτίριο για να λειτουργήσει, αντλείται από τα φωτοβολταϊκά συστήματα που έχουν εγκατασταθεί στην οροφή του R128. Το κτίριο αυτό είναι ένα πειραματικό project που σχεδιάστηκε από τον Werner Sobek, καθηγητή αρχιτεκτονικής μηχανικής στο Πανεπιστήμιο της Στουτγάρδης, ο οποίος είναι επιπλέον επικεφαλής του Ινστιτούτου Ελαφρών Κατασκευών και Θεμελιώδους Σχεδιασμού (ILSCD) στη Στουτγάρδη, καθώς και ιδιοκτήτης και διευθυντής της τεχνικής

44 ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

εταιρείας Werner Sobek Engineering & Design. Το συγκεκριμένο έργο του Sobek το κτίριο, η δομή, το κέλυφος, τα μηχανολογικά, ηλεκτρολογικά και ηλεκτρονικά σχέδια είναι όλα αλληλοεξαρτώμενα. Οι τριπλοί υαλοπίνακες που αποτελούν το κέλυφος του κτιρίου, στον εσωτερικό χώρο που δημιουργούν, είναι πληρωμένοι με αδρανές αέριο αργό. Η αποδοτικότητα αυτών των υαλοπινάκων επιτρέπει στη θερμοκρασία των δωματίων να διατηρείται σε ανεκτά επίπεδα θερμικής άνεσης κατά τη διάρκεια ολόκληρης της χρονιάς. Όλα τα βασικά δομικά υλικά, τα οποία περιλαμβάνουν 20 τόνους γυαλιού, και 12 τόνους ατσαλιού, είναι ανακυκλώσιμα και μηδενικών εκπομπών. Το κτίριο R128 χρειάστηκε μόλις 11 εβδομάδες για να κατασκευαστεί, καθώς αποτελείτο από συναρμολογούμενα τυποποιημένα κομμάτια. Είναι ένα κτίριο κομψό, ελαφρώς πρισματικό. Πρόκειται για μια αρχέτυπη δομή, επικαλυμμένη με μια επίστρωση η οποία δεν είναι ορατή. Το κτίριο έχει κατασκευαστεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να λαμβάνονται υπόψη οι διάφορες παράμετροι του τοπικού κλίματος, αν και στον προσανατολισμό του στο χώρο δεν υιοθετήθηκαν κάποια ανάλογα κριτήρια. Οι διαστάσεις, το σχέδιο, και οι λεπτομέρειες στην δόμηση του R128 δεν προσαρμόστηκαν σε έναν ιδιαίτερο ηλιακό προσανατολισμό.

Θερμομόνωση με ...αργό Το αργό είναι ένας ιδιαίτερα αποδοτικός μονωτής λόγω της πυκνότητας και της μικρής αγωγιμότητας στη θερμότητα. Είναι ένα άοσμο, άχρωμο, άγευστο, μη τοξικό αέριο, έξι φορές πυκνότερο από τον αέρα και χρησιμοποιείται για να αντικαταστήσει τον αέρα μεταξύ των υαλοπινάκων. Με αυτό τον τρόπο, μειώνεται η μεταφορά θερμοκρασίας. Αυτό έχει σημαντική επίδραση στο συντελεστή R-value, η τιμή του οποίου προσδιορίζει το μέγεθος της αντίστασης του υλικού στη ροή της θερμότητας. Ο συντελεστής αυτός είναι το αντίστροφο της θερμοαγωγιμότητας. Εκφράζει την αντίσταση μιας στρώσης υλικού ορισμένου πάχους στη διάδοση της θερμότητας. Μπορεί να υπολογισθεί και από

θερμότητας μακράς διαρκείας, ο οποίος εξασφαλίζει τη θέρμανση του κτιρίου το χειμώνα. Στο εσωτερικό των ξύλινων πατωμάτων έχουν εγκατασταθεί χάλκινοι σωλήνες μέσα από τους οποίους περνάει το νερό για θέρμανση ή ψύξη του κτιρίου. Πρόσθετη θέρμανση δεν χρειάζεται. Στη στέγη του γυάλινου κύβου τοποθετήθηκαν φωτοβολταϊκά πλαίσια και έτσι καλύπτονται εντελώς οι ανάγκες του σπιτιού σε ρεύμα, αφού η ηλιακή ενέργεια μετατρέπεται σε ηλεκτρική. Δεν υπάρχουν πουθενά διακόπτες ή πόμολα. Όλα ανοίγουν, ρυθμίζονται και ελέγχονται στο σπίτι ηλεκτρονικά και αν είναι αναγκαίο εξ αποστάσεως, από οποιοδήποτε σημείο της γης, μέσω του Ιντερνέτ ή από το τηλέφωνο! Η εξώπορτα ανοίγει με αναγνώριση φωνής, η πόρτα της τουαλέτας μόλις “διαβάσει” την παλάμη, οι βρύσες, το ψυγείο και τα παράθυρα ανοίγουν με αισθητήρες, η θερμοκρασία και ο φωτισμός ρυθμίζονται με ένα άγγιγμα σε οθόνες αφής. Οι τέσσερις όροφοι συνδέονται εσωτερικά με μια σκάλα. Τα πατώματα είναι ξύλινα, ενώ χαρακτηριστική είναι η απουσία τοίχων σε όλο το κτίριο, εκτός από τις τουαλέτες. Λιτή είναι και η διακόσμηση με έπιπλα: κίτρινα ράφια στο ισόγειο, ένα κρεβάτι, μια κυλιόμενη μπανιέρα και ένας κύβος με ντουλάπια στον πρώτο, ένας καναπές Le Corbusier, μια κόκκινη βιβλιοθήκη και ένα στερεοφωνικό στο δεύτερο όροφο, μια κουζίνα και ένα τραπέζι στον τρίτο. Απερίσπαστοι οι ένοικοι μπορούν να βλέπουν το φεγγάρι ή να μετρούν τα άστρα ξαπλωμένοι, να βλέπουν τη βροχή γύρω τους ή να πάρουν ένα μπάνιο έχοντας την πόλη κυριολεκτικά στα πόδια τους… Με το R128 δοκιμάζεται στην πράξη μια άλλη άποψη “του κατοικείν”, την τρίτη χιλιετία. Πολλές καινοτομίες πιθανότατα θα υιοθετηθούν στο άμεσο μέλλον, με εξαίρεση ίσως την απόλυτη διαφάνεια που ασφαλώς δεν προσφέρεται για τους πυκνοδομημένους αστικούς χώρους που διαθέτει η χώρα μας.

H ταυτότητα του R128 το πηλίκο d/λ, όπου “d” είναι το πάχος της συγκεκριμένης στρώσης και “λ” ο συντελεστής θερμοαγωγιμότητας του υλικού. Μετριέται σε K• m2/W, όπου “W” τα Watt, “K” ο βαθμός Kelvin. Όσο μεγαλύτερη είναι η τιμή του R-value, τόσο μεγαλύτερη είναι η θερμομόνωση που παρέχει το υλικό. Στην περίπτωση του αργού, και ειδικότερα, με τους τριπλούς υαλοπίνακες, επιτυγχάνεται μια αύξηση του συντελεστή R-value κατά περίπου 58% σε σύγκριση με τους διπλούς. Μία άλλη στρατηγική που συμβάλλει στη μείωση της θερμομόνωσης του γυαλιού, είναι η χρήση υαλοπινάκων χαμηλής εκπομπής (low-e). Οι χαμηλής εκπομπής διπλοί υαλοπίνακες αποτελούνται από δύο κομμάτια γυαλιού εκ των οποίων το ένα γυαλί (το εσωτερικό) περιέχει αόρατη σύνθεση μεταλλικών στοιχείων, την αποκαλούμενη χαμηλής εκπομπής επίστρωση. Ένα λεπτό, αόρατο στρώμα αφήνει να διαχυθεί στο εσωτερικό το φως και η ηλιακή ενέργεια αλλά παράλληλα αποτρέπει την έξοδο της θερμότητας.

Ενεργειακή αυτονομία Η γυάλινη επιφάνεια δεν προσφέρει μόνο άπλετη θέα προς τον έξω κόσμο αλλά και λειτουργεί ως ...απορροφητήρας ηλιακής ενέργειας που τροφοδοτεί έναν αποταμιευτήρα

Κατασκευάστηκε το 2000: • Ύψος κτιρίου 11,20 μέτρα, • Ύψος ορόφων 2,80 μ., • Επιφάνεια 251 τ.μ., • Απόσβεση σε 15 χρόνια, • Διαλύεται, επανασυναρμολογείται, ανακυκλώνεται, • Ενεργειακή αυτάρκεια χωρίς εκπομπή ρύπων στην ατμόσφαιρα, • Ηλεκτρική ενέργεια παραγόμενη από φωτοβολταϊκά, • Εξωτερική επιφάνεια από τριπλούς υαλοπίνακες υψηλής τεχνολογίας, • Απορρόφηση ηλιακής ενέργειας και • Αποθήκευσή της, ώστε το χειμώνα να θερμαίνεται το κτίριο.

45

Ενεργειακή αναβάθμιση υφιστάμενων κτιρίων: Πρόκληση και ευκαιρία Άγις Μ. Παπαδόπουλος Αν. Καθηγητής Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ email:agis@vergina.eng.auth.gr

Τα μέτρα που εξάγγειλε το υπουργείο Ανάπτυξης προς τη σωστή κατεύθυνση αποτελούν την πρώτη προσπάθεια για τη βελτίωση της ενεργειακής συμπεριφοράς του κτιριακού αποθέματος της χώρας, της μεταφοράς της στην εθνική νομοθεσία με τον νόμο 3661/2008 και του υπό έγκριση ΚΕΝΑΚ.

Η συνέπεια που επιδεικνύουμε στο ρόλο του Επιμηθέα είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή, αν εξετάσει κανείς την ενεργειακή πολιτική της χώρας μας, όπως αυτή αντικατοπτρίζεται και στην κατανάλωση ενέργειας για την εξυπηρέτηση των κτιρίων. Για να είναι επιτυχής μία πολιτική παρέμβασης πρέπει να είναι εστιασμένη στα κυριότερα προβλήματα, κι αυτά προκύπτουν ανάγλυφα αν κανείς μελετήσει -τεκμηριωμένα και ποσοτικοποιημένα- τα αίτια της κακής ενεργειακής συμπεριφοράς του ελληνικού κτιριακού αποθέματος, τα οποία μπορούν να συνοψιστούν ως ακολούθως: • Η μεγάλη πλειοψηφία των κτιρίων που κατασκευάστηκαν πριν το 1980, και που αντιπροσωπεύουν περίπου το 68% του συνόλου, δεν είναι θερμομονωμένα, ενώ διαθέτουν και παλιά κουφώματα, με μονούς υαλοπίνακες, χωρίς θερμομόνωση στο πλαίσιο και πολύ κακή αεροστεγανότητα (Θεοδωρίδου κα, 2009).

• Η κατάσταση των συστημάτων θέρμανσης είναι, κατά κανόνα, μέτρια.

• Παρατηρείται συνεχής αύξηση, τόσο σε αριθμό όσο και σε εγκατεστημένη ισχύ, των συστημάτων και συσκευών που καταναλώνουν ηλεκτρική ενέργεια.

• Η ολοένα ισχυρότερη απαίτηση για βελτίωση των συνθηκών θερμικής άνεσης το καλοκαίρι, που σε συνδυασμό με τη μείωση του κόστους των συσκευών, οδήγησε στην εγκατάσταση πάνω από 1.200.000 κλιματιστικών μονάδων μόνο τα τελευταία 10 χρόνια. Είναι επομένως θεμιτό να συνάγει κανείς το συμπέρασμα ότι η θερμική προστασία του κελύφους αποτελεί πρωταρχικό παράγοντα στην επίτευξη μίας ορθολογικής ενεργειακής συμπεριφοράς του κτιρίου, και κατά συνέπεια από εκεί πρέπει να ξεκινούν οι παρεμβάσεις για τη βελτίωση της κατάστασης.

Αναδρομική θερμομόνωση κτιρίων

Η έννοια της αναδρομικής θερμομόνωσης κτιρίων αποτελεί πεδίο ανοιχτής συζήτησης τον τελευταίο καιρό στη χώρα μας. Κι όμως, αν μπει κανείς στον κόπο να διερευνήσει πώς αντιμετωπίστηκε το ζήτημα σε χώρες που υιοθέτησαν, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, ευρείας κλίμακας προγράμματα ενεργειακής αναβάθμισης του κτιριακού τους αποθέματος, τότε τα πράγματα είναι σχετικά απλά, τουλάχιστον επί της αρχής. Υπάρχουν τρεις μεγάλες κατηγορίες παρεμβάσεων στα αστικά κτίρια: • Η αναδρομική θερμομόνωση των κατακόρυφων δομικών στοιχείων, που στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων αντιμετωπίζεται με την εφαρμογή ολοκληρωμένων συστημάτων εξωτερικής θερμομόνωσης.

46 ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

• Η θερμομόνωση του δώματος, που στις πλείστες των περιπτώσεων αντιμετωπίζεται με την εφαρμογή της τεχνικής του αντεστραμμένου δώματος, ενώ η θερμομόνωση της κεραμοσκεπής αντιμετωπίζεται με την τοποθέτηση θερμομόνωσης ανάμεσα στις τεγίδες.

• Η αντικατάσταση των παλιών κουφωμάτων με σύγχρονα, θερμομονωτικά. Οφείλει κανείς, βέβαια, να επισημάνει, ότι ανάλογα με την περίπτωση υπάρχουν κι άλλες λύσεις, όπως η εσωτερική θερμομόνωση των τοιχοποιιών, η κατασκευή ενός νέου, συμβατικού δώματος επί του υφισταμένου, η θερμομόνωση της κεραμοσκεπής από την εσωτερική της πλευρά, η προσθήκη δεύτερου κουφώματος, αντί για την αντικατάσταση του υφισταμένου κ.α. Το εύρος των λύσεων που μπορούν να δοθούν είναι ανάλογο των κατασκευαστικών ιδιαιτεροτήτων που μπορεί κανείς να συναντήσει στα υφιστάμενα κτίρια, δηλαδή, τεράστιο. Συζητώντας, ωστόσο, για τη μεγάλη πλειοψηφία των κτιρίων είναι εύλογο να επικεντρωθούμε στις εφαρμογές που καλύπτουν πάνω από το 80% των κατασκευαστικών αναγκών. Ολοκληρωμένα συστήματα εξωτερικής θερμομόνωσης Ως σύστημα εξωτερικής θερμομόνωσης (ΣΕΘ) ορίζεται ένα σύστημα εξωτερικής θερμομόνωσης στο οποίο η μόνωση δεν διακόπτεται στα σημεία ένωσης των διαφορετικών δομικών στοιχείων. Η λύση αυτή εφαρμόστηκε για πρώτη φορά το 1957 στη Γερμανία, ενώ από τη δεκαετία του 1960 άρχισε να βρίσκει ευρύτερη εφαρμογή στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη, προσφέροντας ιδιαίτερη ευελιξία στην κατασκευή καθώς το θερμομονωτικό υλικό τοποθετείται στην εξωτερική επιφάνεια του κτιρίου, μετά την αποπεράτωση των εργασιών κατασκευής της τοιχοποιίας και αποτελώντας την πλέον αποτελεσματική λύση για την αναδρομική θερμομόνωση υφιστάμενων κτιρίων. Έχει ενδιαφέρον να αναφέρει κανείς, ότι σε μία εκτενή έρευνα που έγινε το 1996 στη Γερμανία, και αφορούσε 21 εφαρμογές εξωτερικής θερμομόνωσης που είχαν συμπληρώσει 20 έτη από την κατασκευή τους, η συντριπτική πλειοψηφία λειτούργησε χωρίς κατασκευαστικά προβλήματα και επιτυγχάνοντας την επιζητούμενη ενεργειακή απόδοση (Gerken, 1997). Στη διεθνή βιβλιογραφία συναντάται με τους όρους External Thermal Insulation Composite Systems (ETICS) ή W�rmed�mmverbundsystem (WDVS). Τα τελευταία χρόνια η λύση των συστημάτων εξωτερικής θερμομόνωσης έχει αρχίσει να γίνεται ευρύτερα γνωστή και στην Ελλάδα, κυρίως με εφαρμογές σε έργα υψηλού κύρους στην Αττική. Ωστόσο, είναι χρήσιμο για την ιστορία να αναφερθεί ότι υπάρχουν εφαρμογές ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 στη Χαλκιδική και στη Θεσσαλονίκη, ενώ το πρώτο μεγάλης κλίμακας

Πίνακας 1. Ιδιότητες θερμομονωτικών υλικών Υλικό

Αφρώδη οργανικά

Ινώδη ανόργανα

Αφρώδη ανόργανα

Διογκωμένη Πολυστερίνη

Εξηλασμένη Πολυστερίνη

Πολυουρεθάνη

Πετροβάμβακας

Ξυλόμαλλο

Foamglass

Θερμική αγωγιμότητα (W/mK)

0,030 0,045

0,030 0,038

0,028 0,040

0,032 0,045

0,070 0,090

0,035 0,040

Πυραντοχή

F-Ε

E

F (PIR Ε)

A1

B1

Α1

Αντοχή σε συμπίεση (kPa)

Μέχρι 250

Μέχρι 500

Μέχρι 500

Μέχρι 250

Μέχρι 500

Μέχρι 700

Υδατοαπορρόφηση

Μέχρι 3%*

Μέχρι 3%

Μέχρι 3%*

Μέχρι 3 kg/m3

Θερμοκρασίες εφαρμογής

-50o C έως 75o C

-50o C έως 75o C

-150o C έως -20o C έως 120o C 1000o C

-50o C έως 300o C

800o C

Αντίσταση στη διάχυση υδρατμων

10 - 20

50 - 80

70 - 100

2-5

700

1-3

Μέχρι 1%

*Ο προσδιορισμός της υδατοαπορρόφησης για τη διογκωμένη πολυστερίνη και την πολυουρεθάνη γίνεται με διαφορετικό πρότυπο απ’ ότι για την εξηλασμένη, οπότε τα μεγέθη δεν είναι άμεσα συγκρίσιμα

έργο με εξωτερική θερμομόνωση ήταν το Ηλιακό Χωριό στη Λυκόβρυση, που ολοκληρώθηκε το 1989 (Παπαδόπουλος Μ. κ.α., 1977, Papadopoulos M. et al, 1986). Η επιτυχία ενός συστήματος εξωτερικής θερμομόνωσης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη συνολική αντιμετώπιση της συνοχής και συμβατότητας των υλικών, των κατασκευαστικών λεπτομερειών και των ειδικών τεμαχίων που απαιτούνται για την κάθε κατασκευή. Ο τρόπος κατασκευής διέπεται από κανόνες και προδιαγραφές που αφορούν στην ποιότητα των υλικών, στους τρόπους εφαρμογής, στις ειδικές λεπτομέρειες και στις ανοχές της κατασκευαστικής μεθόδου. Ως προς τα θερμομονωτικά υλικά, στην εφαρμογή των συστημάτων εξωτερικής θερμομόνωσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν η διογκωμένη πολυστερίνη, η εξηλασμένη πολυστερίνη και ο πετροβάμβακας. Στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη, οι κανονισμοί επιβάλουν μεγάλα εφαρμοζόμενα πάχη, που συχνά υπερβαίνουν τα 20 cm (Αυστρία, Δανία, Σουηδία, περιοχές της Γερμανίας). Παράλληλα, οι χειμώνες είναι παρατεταμένοι, ψυχροί και υγροί, αυξάνοντας την πιθανότητα συμπύκνωσης υδρατμών μέσα στα δομικά στοιχεία. Ο συνδυασμός αυτών των παραμέτρων οδηγεί σε χρήση, κατά κύριο λόγο, της διογκωμένης πολυστερίνης, για λόγους μείωσης του κόστους σε σχέση με την εξηλασμένη πολυστερίνη, του βάρους της κατασκευής σε σχέση με τον πετροβάμβακα, αλλά και για λόγους βελτίωσης της διαπερατότητας σε υδρατμούς του κτιρίου. Πέραν τούτων, η διογκωμένη πολυστερίνη είναι πιο ισότροπο και ελαστικό υλικό, ιδιότητες που είναι ευεργετικές κατά την συμπεριφορά της κατασκευής σε συστολοδιαστολές. Για τα ελληνικά κλιματικά δεδομένα, όπου τα απαιτούμενα πάχη είναι μικρότερα και οι απαιτήσεις σε υδρατμοδιαπνοή του κτιρίου χαμηλότερες, καθώς ο αερισμός του κτιρίου είναι κατά κανόνα επαρκής για την αποφυγή συμπυκνώσεων στα δομικά στοιχεία, μπορούν να χρησιμοποιηθούν εξίσου καλά και τα τρία υλικά. (Papadopoulos A.M. et al, 2007, Papadopoulos A.M. et al 2008). Στην Ελλάδα σήμερα υπάρχουν πιστοποιημένα συστήματα εξωτερικής θερμομόνωσης με χρήση και των τριών υλικών, οπότε οι δυνατότητες επιλογής του μελετητή είναι μεγάλες. Αυτό που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι τα θερμομονωτικά υλικά που χρησιμοποιούνται σε συστήματα θερμομόνωσης δεν αρκεί απλώς να είναι πιστοποιημένα σύμφωνα με τις απαιτήσεις που απορρέουν για τα ίδια υλικά ευρείας εφαρμογής από τα γνωστά πρότυπα ΕΝ, και συγκεκριμένα τα ΕΝ 13162 για τον πετροβάμβακα, ΕΝ 13163 για τη διογκωμένη πολυστερίνη και ΕΝ 13164 για την εξηλασμένη πολυστερίνη. Απαιτείται η πιστοποίηση επιπρόσθετων ιδιοτήτων, όπως

47

Τιμή

Ηχομόνωση

Σχήμα 1. Συγκριτικά χαρακτηριστικά θερμομονωτικών υλικών Πετροβάμβακας

EPS

XPS

Ευκολία κατεργασίας

Αντοχή στη διαβροχή

Μηχανικές Ιδιότητες

Foamglass

Εικ. 1α,β,γ,δ Κτίριο μονοκατοικίας. Εικ. 2 Κτίριο πολυκατοικίας. Πυραντοχή

Διαπνοή

η μηχανική αντοχή σε εφελκυσμό και ερπυσμό και η διαπνοή, αλλά απαιτείται και η συμμόρφωση προς την αυστηρότερη κατηγορία ελέγχου 2+, η οποία επιβάλλει τακτούς και πυκνούς εργαστηριακούς ελέγχους σε μηχανικές ιδιότητες και στην πυραντοχή και απαρέγκλιτη εφαρμογή συστήματος διασφάλισης ποιότητας. Ακόμη, στα συστήματα εξωτερικής θερμομόνωσης δεν αρκεί η υψηλή ποιότητα του θερμομονωτικού υλικού, αλλά είναι καθοριστικό όλα τα στοιχεία του συστήματος να συνεργάζονται μεταξύ τους αρμονικά και σε βάθος χρόνου. Γι’ αυτό και το σύστημα εξωτερικής θερμομόνωσης πρέπει να είναι πιστοποιημένο ως μία ολοκληρωμένη λύση κατά τις απαιτήσεις της Τεχνικής Οδηγίας ETAG 004 του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Τεχνικών Εγκρίσεων (ΕΟΤΑ). Η πιστοποίηση πρέπει να γίνεται από κάποιο για το σκοπό αυτό διαπιστευμένο εργαστήριο και κοινοποιημένο φορέα. Τέλος, εκτός από την απαραίτητη προϋπόθεση για συνολικά πιστοποιημένα συστήματα, οφείλει κανείς να προσέξει τις υψηλές απαιτήσεις κατά την διαδικασία εφαρμογής των συστημάτων, όπου απαιτείται γνώση και προσοχή. Οι παραγωγοί που διαθέτουν στην αγορά πιστοποιημένα συστήματα θερμομόνωσης παρέχουν αναλυτικές τεχνικές οδηγίες για τα συνεργεία. Καθώς, όμως, δεν υπάρχει η επαγγελματική πιστοποίηση των συνεργείων, με τον τρόπο που αυτό συμβαίνει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, μοιραία το βάρος για την εκπαίδευση και τη διασφάλιση της ποιότητας εργασίας του συνεργείου μεταφέρεται στους παραγωγούς (Jubiland 2009, Polykem, 2009, Sto, 2009). Θερμομόνωση δώματος και στέγης Το δώμα αποτελεί το πιο ευπαθές δομικό στοιχείο σε ένα κτίριο. Καταπονείται από την ηλιακή ακτινοβολία, τον άνεμο, τη βροχή και το χιόνι, ενώ παράλληλα καλείται να ανταποκριθεί κατά το βέλτιστο τρόπο σε

48 ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

1α

1β

1γ

1δ

μία σειρά από απαιτήσεις που αφορούν στον περιορισμό των θερμικών απωλειών τη χειμερινή περίοδο, στην ελαχιστοποίηση της θερμικής φόρτισης τη θερινή, στην αποφυγή φαινομένων διύγρανσης και, αναλόγως των προδιαγραφών χρήσης, στην επισκεψιμότητα ή τη βατότητά του. Είναι επομένως κατανοητό, ότι οι κατασκευαστικές λύσεις που εφαρμόζονται στα δώματα οφείλουν να ανταποκρίνονται στις πολλαπλές ανάγκες θερμομόνωσης, ηλιοπροστασίας και στεγάνωσης. Οι λύσεις αυτές οφείλουν παράλληλα να είναι τέτοιας μορφής που να επιτρέπουν τη γρήγορη και τυποποιημένη εφαρμογή τους, προκειμένου να είναι ποιοτικά αποδεκτές και κοστολογικά ανταγωνιστικές. Οι ευρύτερα εφαρμοζόμενες κατασκευαστικές λύσεις είναι σήμερα δύο: το συμβατικό και το αντεστραμμένο δώμα. Το συμβατικό δώμα αποτελεί την παλαιότερη τεχνολογία και εφαρμόζεται ευρύτατα στην Ελλάδα εδώ και δεκαετίες, με απο-

τέλεσμα να είναι γνωστή η συμπεριφορά του, τα σημεία στα οποία πρέπει να δίνεται προσοχή κατά την κατασκευή του καθώς και οι συνηθέστερες αιτίες αστοχίας του. Για την κατασκευή του συμβατικού δώματος μπορούν να χρησιμοποιηθούν εξηλασμένη πολυστερίνη βαρέως τύπου, διογκωμένη πολυστερίνη υψηλής αντοχής σε θλίψη, όπως είναι το ΕPS 200, και πετροβάμβακας υψηλής πυκνότητας (150 kg/m3). Το αντεστραμμένο δώμα αποτελεί μία πιο πρόσφατη λύση για την Ελλάδα, αντίθετα προς την υπόλοιπη Ευρώπη, όπου οι πρώτες εφαρμογές του συναντώνται ήδη το 1966 στη Γερμανία. Κύριο χαρακτηριστικό του αντεστραμμένου δώματος είναι ότι το θερμομονωτικό υλικό τοποθετείται πάνω από τη στεγάνωση και όχι κάτω από αυτήν, όπως συμβαίνει στο συμβατικό δώμα. Το αντεστραμμένο δώμα παρουσιάζει μία σειρά από πλεονεκτήματα που το καθιστούν προφανή επιλογή για εφαρμογή σε υφιστάμενα κτίρια

(Παπαδόπουλος, 1998): • Η στεγάνωση προστατεύεται από την υπεριώδη ακτινοβολία, τις θερμοκρασιακές διακυμάνσεις και τις μηχανικές καταπονήσεις, που τελικά οδηγούν σε αστοχία της διαδικασίας της στεγάνωσης.

• Η τοποθέτηση των θερμομονωτικών πλακών μπορεί να διεξαχθεί ανεξαρτήτως των καιρικών συνθηκών και χωρίς να απαιτηθεί καμία προγενέστερη εργασία.

• Έχει μικρότερο βάρος και δεν αυξάνεται τόσο το ύψος της στάθμης του δώματος.

• Το κόστος κατασκευής και συντήρησης είναι μικρότερο του συμβατικού δώματος. Για τη θερμομόνωση του αντεστραμμένου δώματος ενδεδειγμένο υλικό είναι η εξηλασμένη πολυστερίνη, καθώς είναι το πλέον αδιάβροχο θερμομονωτικό υλικό. Για την τελική επικάλυψη υπάρχουν αρκετές εναλλακτικές λύσεις. Οι συχνότερα χρησιμοποιούμενες είναι αυτές με επικάλυψη της θερμομονωτικής στρώσης με πλάκες πεζοδρομίου ή αυτές όπου το θερμομονωτικό υλικό παράγεται απευθείας με τελική επίστρωση ειδικής τσιμεντοκονίας, οπότε είναι έτοιμο προς τοποθέτηση. Τα τελευταία χρόνια αυξάνεται και στην Ελλάδα ο αριθμός των αντεστραμμένων δωμάτων, που διαμορφώνονται ως κήποι, για λόγους λειτουργικούς, αισθητικούς και περιβαλλοντολογικούς, οδηγώντας στην ειδική λύση του φυτεμένου δώματος. Στην περίπτωση της θερμομόνωσης υφιστάμενης στέγης η θερμομόνωση τοποθετείται κατά κανόνα εξωτερικά, ανάμεσα στις τεγίδες, αφού αφαιρεθούν τα κεραμίδια, τα οποία και στη συνέχεια επανατοποθετούνται. Στην περίπτωση αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθούν εξίσου καλά η διογκωμένη πολυστερίνη, η εξηλασμένη πολυστερίνη και ο πετροβάμβακας, με την έμφαση να δίνεται στην επίτευξη της βέλτιστης θερμομονωτικής απόδοσης, σε σχέση πάντα και με το κόστος της λύσης. Επιλογή θερμομονωτικού υλικού Σε κάθε περίπτωση, τόσο στην εξωτερική θερμομόνωση, όσο και στο δώμα ή στη στέγη, η επιλογή θερμομονωτικού υλικού δεν μπορεί να γίνεται στη βάση γενικόλογων προσεγγίσεων. Τα σύγχρονα θερμομονωτικά υλικά μπορούν να καλύψουν ένα εξαιρετικά ευρύ φάσμα απαιτήσεων, αλλά κανένα υλικό δεν μπορεί να καλύψει όλες τις απαιτήσεις ταυτόχρονα. Όπως φαίνεται από τα παραπάνω στοιχεία στον πίνακα 1, όλα τα υλικά έχουν ένα ευρύ φάσμα ιδιοτήτων, άρα πρέπει να συγκρίνουμε τους συγκεκριμένους τύπους υλικού για κάθε εφαρμογή. Αν το υλικό οφείλει να είναι απολύτως άφλεκτο, τότε η επιλογή είναι πετροβάμβακας ή Foamglass. Αν, όμως, το υλικό οφείλει να είναι άφλεκτο και με υψηλές ιδιότητες μηχανικής αντοχής τότε πρέπει να είναι Foamglass. Αν το υλικό οφείλει να είναι άφλεκτο και υδρατμοδιαπερατό τότε οφείλει να είναι πετροβάμβα-

κας. Αν, όμως, πρέπει να είναι υδρατμοδιαπερατό και με το ελάχιστο λ, τότε πρέπει να είναι διογκωμένη πολυστερίνη (τύπου Neopor). Αν, τέλος, οφείλει να είναι υδρόφοβο και με το ελάχιστο λ, τότε πρέπει να είναι εξηλασμένη πολυστερίνη. Επειδή, όμως, κατά κανόνα δεν ανακύπτουν τόσο ακραίες περιπτώσεις, οφείλουμε να συνεκτιμήσουμε κι άλλες παραμέτρους, όπως είναι η ευκολία κατεργασίας ή η ηχομόνωση, ενώ κανείς βέβαια δεν μπορεί να παραβλέψει την τιμή. Μία ποιοτική απεικόνιση της πολυκριτηριακής προσέγγισης της επιλογής δίνεται στο σχήμα 1. Σε κάθε περίπτωση, ο μελετητής ή και ο κατασκευαστής έχουν πάντα το δικαίωμα να ζητούν από τον παραγωγό να τους επιδείξει, όχι μόνο τις δηλώσεις συμμόρφωσης για το CE, αλλά και τα πιστοποιητικά ελέγχου από τα κοινοποιημένα εργαστήρια στα

βάλλοντας αποφασιστικά στη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας για θέρμανση και για δροσισμό. Τα χαρακτηριστικά αυτά, τα οποία διαθέτουν όλα τα σύγχρονα κουφώματα, έχουν γίνει κατανοητά από τους μελετητές αλλά και το ευρύ κοινό, και γι’ αυτό κουφώματα υψηλής ποιότητας συναντώνται πλέον σε πολλές καινούριες κατασκευές. Στα υφιστάμενα κτίρια η αντικατάσταση των παλιών κουφωμάτων με σύγχρονα, υψηλής ενεργειακής απόδοσης, κατά προτίμηση ανοιγόμενα κουφώματα, με θερμοδιακοπή και διπλό υαλοπίνακα χαμηλού συντελεστή εκπομπής, με συντελεστή θερμικής διαπερατότητας της τάξης των 2 W/m2K, αποτελεί αναπόσπαστο βήμα για την ενεργειακή τους αναβάθμιση. Αυτό προκύπτει ανάγλυφα και από το γεγονός ότι η αντικατάσταση κουφωμάτων είναι, εδώ και περίπου 20 χρό-

2

οποία έγινε ο αρχικός έλεγχος (Initial Type Test) των προϊόντων. Κυρίως, όμως, να ζητήσουν από το τμήμα τεχνικής υποστήριξης που κάθε συνεπής βιομηχανία παραγωγής δομικών υλικών οφείλει να έχει, να προτείνει τεκμηριωμένα λύσεις στα συγκεκριμένα προβλήματα.

Αντικατάσταση κουφωμάτων Ο ρόλος των σύγχρονων, με υψηλές θερμομονωτικές προδιαγραφές, κουφωμάτων στην ποιότητα του κτιρίου είναι καθοριστικός: Διασφαλίζουν τη θερμική άνεση, καθώς επιτυγχάνουν υψηλές επιφανειακές θερμοκρασίες το χειμώνα, αλλά και αποτρέπουν την υπερθέρμανση το καλοκαίρι. Συντελούν καθοριστικά στην ηχομόνωση αλλά και στην αποφυγή θαμβώσεων. Τέλος, μειώνουν στο ελάχιστο τον ακούσιο αερισμό, χάρις στην υψηλή αεροστεγανότητά τους, ενώ επιτρέπουν, χάρις στους μηχανισμούς τους, τον ασφαλή και ελεγχόμενο εκούσιο αερισμό. Κι όλα αυτά συμ-

νια, η πρώτη παρέμβαση που υλοποιούν οι κάτοικοι παλαιότερων κτιρίων. Βεβαίως προϋπόθεση είναι τα κουφώματα να είναι σύμφωνα με τα ισχύοντα πρότυπα, και πιο συγκεκριμένα: • ΕΛΟΤ ΕΝ 14351-1:2006: Παράθυρα και πόρτες -Πρότυπο προϊόντος, χαρακτηριστικά επίδοσης- όπως αναθεωρήθηκε το 2008.

• ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 12567-1:2000: Θερμική απόδοση παραθύρων και θυρών - Μέτρηση συντελεστή θερμικής διαπερατότητας με τη διάταξη προστατευμένου θερμού κιβωτίου.

• ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 10077.01: Θερμική απόδοση παραθύρων, θυρών και εξωφύλλων - Υπολογισμός θερμικής μετάδοσης. Είναι χρήσιμο να επισημανθεί ότι η σήμανση CE για τα παράθυρα και τις εξωτερικές πόρτες θα είναι υποχρεωτική από την 01/02/2010, που σημαίνει πρακτικά άμεσα, ενώ σε ό,τι αφορά τους υαλοπίνακες μόνο, η υποχρέωση σήμανσης ισχύει

49

Γραφική παράσταση 1. Μείωση κατανάλωσης ενέργειας για θέρμανση και ψύξη μονοκατοικίας στις τέσσερις κλιματικές ζώνες της χώρας

από την 01/03/2007. Βεβαίως, όπως και στη θερμομόνωση, είναι κι εδώ καθοριστικό το ζήτημα της διασφάλισης της ποιότητας εργασίας των εφαρμοστών.

250

Οι δυνατότητες εξοικονόμησης ενέργειας και η σκοπιμότητα των παρεμβάσεων kWh/m2

Στο Εργαστήριο Μετάδοσης Θερμότητας και Περιβαλλοντικής Μηχανικής του Τμήματος Μηχανολόγων Μηχανικών του Α.Π.Θ. έγινε η διερεύνηση του δυναμικού εξοικονόμησης ενέργειας σε μη θερμομονωμένα κτίρια, με χρήση ολοκληρωμένων συστημάτων εξωτερικής θερμομόνωσης, θερμομόνωση του δώματος και χρήση υψηλής ποιότητας κουφωμάτων αλουμινίου. Η διερεύνηση αφορούσε τυπικές μονοκατοικίες και πολυκατοικίες, όπως φαίνονται στις εικόνες 1α,β,γ,δ και 2. Μερικά από τα κυριότερα συμπεράσματα μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: • Η επίδραση της αναδρομικής θερμομόνωσης και της αντικατάστασης κουφωμάτων στα θερμαντικά φορτία είναι καθοριστική, ιδίως στη Βόρεια Ελλάδα, οδηγώντας σε μείωση της κατανάλωσης για θέρμανση κατά έως και 54%.

• Η επίδραση των δύο αυτών μέτρων στα ψυκτικά φορτία είναι καθοριστική, περισσότερο στη Νότια Ελλάδα, οδηγώντας σε μείωση της κατανάλωσης για ψύξη κατά έως και 63%.

• Συνολικά, σε ένα τυπικό κτίριο κατοικίας, μπορεί να επιτευχθεί μείωση της κατανάλωσης ενέργειας για θέρμανση και ψύξη από 48% έως 55%, ανάλογα με το κτίριο και την κλιματική ζώνη. Η συνολικά επιτυγχανόμενη μείωση της κατανάλωσης, ανάλογα με το σε ποια κλιματική ζώνη της χώρας βρισκόμαστε, αποτυπώνεται στη γραφική παράσταση 1. Σε ό,τι αφορά την οικονομοτεχνική αξιολόγηση των παρεμβάσεων, πρόκειται για παρεμβάσεις με αρκετά υψηλό αρχικό κόστος, της τάξης των 12.000€ ανά διαμέρισμα στην πολυκατοικία και των 20.000€ στη μονοκατοικία. Είναι, ωστόσο, μία σα-

200 150 100 50 0 ΘΑ ΜΜ Ηράκλειο Ψύξη

ΜΜ

ΘΑ Αθήνα

ΜΜ ΘΑ Θεσσαλονίκη

ΜΜ ΘΑ Καστοριά

Θέρμανση

φώς σκόπιμη επένδυση, η οποία αποσβένεται, ανάλογα με το ρυθμό μεταβολής του κόστους των καυσίμων, σε 5 έως 10 χρόνια ενώ επιτυγχάνει επιτόκια απόδοσης του επενδυομένου κεφαλαίου από 6 έως 16%. Ταυτόχρονα, αποτελεί μία δράση που έχει άμεσο θετικό αντίκτυπο στην αξία ενοικίασης ή πώλησης του ακινήτου, καθώς οι παρεμβάσεις αποτελούν το κύριο βήμα μίας συνολικής ανάπλαση του ακινήτου.

Συμπεράσματα Αν δεχτούμε ότι στόχος μίας φιλόδοξης μεν, ρεαλιστικής δε, πολιτικής αναβάθμισης του κτιριακού αποθέματος είναι η μείωση της κατανάλωσης των προ το 1980 κατασκευασμένων κτιρίων στο μισό, ώστε να είναι συγκρίσιμα με τα σημερινά κτίρια, και θέτοντας ταυτόχρονα ως ζητούμενο την ουσιαστική αναβάθμιση των συνθηκών θερμικής, ακουστικής και οπτικής άνεσης, τότε η αναδρομική θερμομόνωση των τοίχων και της οροφής και η αντικατάσταση των παλαιών κουφωμάτων οδηγεί στην επίτευξη περισσότερο από το 50% του στόχου. Προϋπόθεση για όλα αυτά αποτελεί η τεκμηριωμένη ενεργειακή μελέτη του κτιρίου, η χρήση πιστοποιημένων, σύμφωνα με τα ισχύοντα ευρωπαϊκά και εθνικά πρότυπα, θερμομονωτικών λύσεων και κουφωμάτων, που να φέρουν σήματα συμμόρφωσης (CE) και ποιότητας, αλλά και η εφαρμογή των υλικών από κατάλληλα εκπαιδευμένα συνεργεία. Στο πνεύμα της ολιστικής προσέγγισης, την οποία η διαχείριση του κτιριακού αποθέματος οφείλει να έχει, η αντικατάσταση των κουφωμάτων και η αναδρομική θερμομόνωση των συμπαγών δομικών στοιχείων αποτελούν καθοριστικής σημασίας παρεμβάσεις. Η πρόσφατη κίνηση του Υπουργείου Ανάπτυξης για την ενίσχυση αυτών των παρεμβάσεων αποτελεί μία σωστή πρωτοβουλία. Για την ακρίβεια είναι η πρώτη πρωτοβουλία εξοικονόμησης ενέργειας που να αφορά τον απλό πολίτη, με οφέλη που είναι πολλαπλά: Θα βελτιωθούν οι συνθήκες ζωής και θα μειωθεί η ενεργειακή δαπάνη όσων ζουν στα παλιά κτίρια. Θα περιοριστεί η άσκοπη κατανάλωση ενέργειας και θα μειωθεί η εκπομπή αερίων ρύπων. Τέλος, θα στηριχτεί ένας από τους λίγους παραγωγικούς κλάδους, που δημιουργεί θέσεις εργασίας. Ευχή όλων όσοι δραστηριοποιούμαστε στο χώρο, είναι η υλοποίηση της δράσης να είναι άμεση και χωρίς γραφειοκρατικές τριβές.

Βιβλιογραφία - αναφορές Θεοδωρίδου Ι., Αραβαντινού - Τζέ Π., Παπαδόπουλος Α.Μ., Ανάλυση του ελληνικού κτιριακού αποθέματος και οι προοπτικές εξοικονόμησης ενέργειας, 9ο Εθνικό Συνέδριο για Ηπιες Μορφές Ενέργειας, Πάφος, 26-28.03.09. • Παπαδόπουλος Α. (1998), Αντεστραμμένο δώμα: Η συμπεριφορά της εξηλασμένης πολυστυρόλης στο χρόνο, Τεχνικά Χρονικά, Επιστημονική Έκδοση I, 18, 1, 53-63 • Παπαδόπουλος Μ., Καλλιτσάντσης Αν., Eξωτερική τοιχοποιία και θερμομόνωση - Συγκριτική μελέτη των δυνατών κατασκευαστικών λύσεων με τα σημερινά ελληνικά δεδομένα, Tεχνικά Xρονικά 1/1977, 76-85. • Gerken D., W�rmed�mmverbundsysteme (WDVS) im Wohnungsbau, BAUFORSCHUNG F�R DIE PRAXIS, Band 32, Institut f�r Bauforschung e.V., Hannover, 1997, 225-228 • Papadopoulos M., Axarli K., Tompazis A., Damianidis A. and Kyrimlidis D., Thermal insulation of buildings in the Solar Village III Project in Athens, a case study, Proceedings of the International Symposium on Energy and the Building Envelope, Thessaloniki, April 22-25, 1986, Thessaloniki, Greece, 273-280. • Papadopoulos A. M., Giama E., Environmental performance evaluation of thermal insulation materials and its impact on the building, Building and Environment, Volume 42, Issue 5, (2007), 2178-2187. • Papadopoulos A. M., Oxizidis S., Papathanasiou L., Developing a new library of materials and structural elements for the simulative evaluation of buildings’ energy performance, Building and Environment, 43, 5, (2008), 710-719 • http://www.jubiland.gr/el/sistimata/jubizol.html (Ιούλιος 2009) • http://www.polykem.gr/templates/main/main.php?sid=14 (Ιούλιος 2009) • http://www.stohellas.gr/evo/web/sto/18192_GR-.htm (Ιούλιος 2009)

50 ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Ανέμη πέραν του ορατού Κωστής Σκρουμπέλος Αρχιτέκτων email:info@cskr.gr

Έχει διαπιστωθεί, ότι δεν είναι μόνο η βαριά βιομηχανία και οι ρύποι των μηχανοκίνητων, αλλά και ο κτιριακός - οικιστικός τομέας που συμβάλλει στην ανάπτυξη του φαινομένου αυτού. O κτιριακός τομέας στη χώρα μας ευθύνεται για το ένα τρίτο των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και για το 40% περίπου της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης. Οι εκπομπές αυτές στην Ελλάδα αυξάνονται περίπου κατά 4% ετησίως. Παράλληλα η ενεργειακή κατανάλωση των κτιρίων μεγαλώνει συνεχώς. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει τη βαρύτητα του κτιριακού τομέα στο όλο ενεργειακό ισοζύγιο τη δυνατότητα περιορισμού της σπατάλης της ενέργειας, και τη βελτίωση των ενεργειακών τους επιδόσεων. Η παρουσίαση που ακολουθεί έχει στόχο, μια γενική εξερεύνηση ενός από τα πιο σύνθετα και προβληματικά ζητήματα, τα οποία απασχολούν και θα απασχολήσουν την ανθρωπότητα κατά τον επόμενο αιώνα, που είναι πώς να κατασκευασθούν κτίσματα σε αρμονία με το περιβάλλον και τη φύση. Έχει στόχο να θίξει και να πλησιάσει το θέμα από μια ιδεολογική, φιλοσοφική και αρτιστική σκοπιά. Η παρουσίαση θα προσπαθήσει να δείξει, πώς επιτυγχάνεται με συνέπεια ο συσχετισμός των κτιρίων και του περιβάλλοντος, πως με περισσότερο ή λιγότερο βαθμό επιτυχίας η οικολογική τεχνολογία, ο έλεγχος της ενέργειας, ο προσανατολισμός του κτιρίου, η διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος, η μικρή κατανάλωση, μπορούν να συντεθούν και να μεταλλαχθούν σε αρχιτεκτονική σαν τέχνη και όχι σαν οικολογικό τεχνολογικό αποτέλεσμα. Παραδείγματα που παρουσιάζουν αρχιτεκτονικές βιοκλιματικές μελέτες βασισμένες τόσο στη μελέτη της φύσης για νέες ιδέες αυτάρκειας (βιομιμιτισμό), όσο και στη μελέτη παραδοσιακών στοιχείων, μας οδηγούν σε μια ιδεολογική κατεύθυνση, η οποία μπορεί να εκφραστεί στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό με τα ακόλουθα σενάρια όπως: • Η σχέση της αρχιτεκτονικής με το φυσικό περιβάλλον.

• Η δημιουργία ενός πραγματικού ή ιδεατού μικρόκοσμου σε σχέση με κέλυφος - κήπο.

• Η μελέτη της φύσης για νέες ιδέες αυτάρκειας.

• Τα πιο εξελιγμένα τεχνολογικά επιτεύγματα σε αισθητικά αποδεκτά έργα.

• Η προσδοκία μιας αρμονικής συσχέτισης των προγραμματικών απαιτήσεων του έργου και των ενεργειακών αποτελεσμάτων του.

• Η δυνατότητα να γίνει ορατός ένας μη ορατός χώρος. Το γραφείο μας θέτει με την αρχή του σχεδιασμού ενός θέματος τις ακόλουθες βασικές αρχές αρχιτεκτονικού σχεδιασμού: Λειτουργικές, αισθητικές, κοινωνικές, πολιτιστικές, ενεργειακές. Το σύνολο αυτών των πολυεπίπεδων αναγκών (λειτουργικών, πολιτιστικών, αισθητικών, κοινωνικών και οικολογικών) τοποθετημένο μέσα στο κοινό πλαίσιο των χειροπιαστών (γήπεδο, τόπος, τοπίο γεωγραφική θέση και κλίμα) και πιο αφηρημένων (κοινωνική σύνθεση τεχνολογικό και πολιτιστικό επίπεδο, ιστορική συνέχεια) παραγόντων, που αποτε-

51

Προσέγγιση βιοκλιματικού σχεδιασμού

21 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 21 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 21 ΜΑΡΤΙΟΥ 21 ΙΟΥΝΙΟΥ

Α Χωροθέτηση κτιρίου. Περιβάλλων χώρος

Β Προσανατολισμός κτιρίου. Κίνηση ήλιου

Γ Κεκλιμένο δώμα / στέγη. Ανάκτηση ενέργειας. Φωτοβολταϊκά πανέλα.

Δ Ηλιασμός και ηλιοπροστασία. Μελέτη στοιχείων όψεων - κατόψεων (περισσότερα / μεγαλύτερα ανοίγματα σε Ν,Α,Δ).

Ε Διπλό κέλυφος. Σύστημα σκίασης. Στοιχεία θέρμανσης - δοσισμού. Δενδροφύτευση.

Ζ Συνολικήγεωμετρική προσέγγιση βιοκλιματικού σχεδιασμού.

52 ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

λούν το ζωτικό του περιβάλλον, δίνει αυτή την εν δυνάμει ατομικότητα στο έργο. Οι ενεργειακές αρχές αναλύονται με τις ακόλουθες παραμέτρους βασικών αρχών του βιοκλιματικού σχεδιασμού, αναφέρονται: • Κλιματολογικά δεδομένα, γεωμορφολογικές ιδιαιτερότητες και ανάγλυφο εδάφους.

• Προσανατολισμός, η θέση του οικισμού ή του κτιρίου.

• Μελέτη βιοκλιματικών στοιχείων όψεων - κατόψεων.

• Technical, οικοδομικά υλικά, κατασκευή και εξοπλισμός.

• Υπαίθριοι χώροι, περιβάλλων χώρος κτιρίων και φύτευση.

• Ιδιαιτερότητες και απαιτήσεις project.

• Συνθήκες διαβίωσης κατοίκων και η ποιότητα ζωής. Η επιτυχής λύση ενός πολύπλοκου προβλήματος, όπως είναι το αρχιτεκτονικό, δεν περιορίζεται στην εξάντληση των συνθετικών δυνατοτήτων του δημιουργού, αλλά απλώνεται και σε ένα δεύτερο εξ ίσου σημαντικό τομέα. Η αναλυτική διερεύνηση των στόχων, των δεδομένων και των διατιθέμενων μέσων, είναι αυτή που σε μεγάλο βαθμό, συνήθως υποτιμημένο, καθορίζει τη συνθετική πορεία που θα ακολουθεί.

Η περίπτωση του οικισμού της Aνέμης Η έκταση της Ανέμης βρίσκεται στο βορειοδυτικό όριο του οικισμού της Τερψιθέας νοτιοδυτικά του Δήμου της Λάρισας. Η έκταση ανέρχεται περίπου σε 50 στρέμματα και συνορεύει από τη βόρεια και ανατολική πλευρά με τμήματα του οικισμού (ολοκληρωμένα ή υπό ανάπτυξη), από τη δυτική πλευρά με καλλιεργήσιμη γη και προς το νότο με το σχολείο. Η ιδιομορφία της εν λόγω περιοχής είναι αυτή της γειτνίασής της με τη φύση και η αμεσότητά της με αυτή. Μια φύση η οποία αλλάζει όψη, υφή, οσμές και αναμνήσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Αυτή την εναλλαγή στη διάρκεια του χρόνου, προσπαθούμε να εντάξουμε στο σχεδιασμό μας, έχοντας πάντα υπόψη μας όλα αυτά που ήδη προαναφέραμε. Κλιματολογικά δεδομένα, Γεωμορφολογικές ιδιαιτερότητες, Ανάγλυφο εδάφους Ξεκινώντας τη μελέτη της νέας βιοκλιματικής γειτονιάς της Ανέμης, λαμβάνουμε υπόψη μας τα κλιματολογικά δεδομένα της περιοχής, τις γεωμορφολογικές ιδιαιτερότητες και το ανάγλυφο του εδάφους που στην προκειμένη περίπτωση έχει πληθώρα μικρών εξάρσεων. Τα κλιματολογικά δεδομένα παρουσιάζουν το ενδιαφέρον της ηπειρωτικής Ελλάδας με μεγάλες διακυμάνσεις αλλαγών θερμοκρασίας μέρας -νύχτας και χειμώνα- καλοκαιριού. Επίσης, λάβαμε υπόψη μας και τις κυριότερες κατευθύνσεις του αέρα της ευρύτερης περιοχής καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.

Προσανατολισμός, η θέση του οικισμού ή του κτιρίου Έχοντας σαν βασικά δεδομένα τις αναλύσεις των κλιματολογικών αλλά και των γεωμορφολογικών στοιχείων, μελετήσαμε διάφορους εναλλακτικούς συσχετισμούς για τη συνολική διάταξη - χωροθέτηση του οικισμού, γραμμική διάταξη Ανατολής Δύσης, γραμμική διάταξη Βορρά Νότου, όπου με τα αποτελέσματα των δεδομένων καταλήγουμε στη γραμμική διάταξη Βορρά Νότου και στη λύση της περίοπτης κατοικίας, λόγω της καλύτερης απόδοσης όσον αφορά τους βιοκλιματικούς παράγοντες των κατοικιών. Μελέτη βιοκλιματικών στοιχείων όψεων - κατόψεων Ο βασικός στόχος της μελέτης όλων των βιοκλιματικών παραγόντων, των οποίων τα τεχνολογικά δεδομένα θα παρουσιάσουμε, έχουν σαν σκοπό την ελαχιστοποίηση και βελτίωση των ποσοστών κατανάλωσης καθενός κτίσματος ξεχωριστά και τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης υγιεινής των κατοίκων της Ανέμης.

Technical, Οικοδομικά υλικά, Κατασκευή, Εξοπλισμός Κέλυφος Κτιρίου Εκτιμήσεις για το κέλυφος του κτιρίου ξεκινούν με τον προσανατολισμό του και την τοποθέτηση των ανοιγμάτων σ’αυτό. Για να μεγιστοποιήσουμε την απόδοση ενός κτιρίου του οικισμού, το προσανατολίζουμε από την Ανατολή στη Δύση και τοποθετούμε τα περισσότερα ανοίγματα σε νότιες όψεις. Υλικά μόνωσης Η μόνωση, καθώς και τα θερμομονωτικά υλικά κατέχουν σπουδαίο ρόλο στο βιοκλιματικό σχεδιασμό, καθώς οι επιπτώσεις τους στην ενεργειακή αποδοτικότητα και αποταμίευση είναι ουσιαστικές.

• Αυξημένη θερμομόνωση δαπέδων και τοιχίων προς το έδαφος και γενικότερα προς μη θερμαινόμενους χώρους (5cm).

• Αυξημένη θερμομόνωση κατακόρυφων δομικών στοιχείων (5cm για τα τοιχία και 6cm για τους δρομικούς).

• Υψηλή θερμομόνωση δωμάτων (10cm).

• Tοποθετούμε υαλοστάσια για χαμηλή εκπομπή (δηλαδή Low E) και θερμοδιακοπτόμενα κουφώματα. Διπλό κέλυφος Το Διπλό Κέλυφος, όπου αυτό το χρησιμοποιούμε, αποτελείται από μια εξωτερική πρόσοψη, έναν ενδιάμεσο χώρο και μια εσωτερική όψη. Η εξωτερική όψη παρέχει προστασία από τα διάφορα καιρικά φαινόμενα. Ο ενδιάμεσος χώρος απομονώνει θερμικές επιδράσεις στο εσωτερικό. Φυτεμένο δώμα Φυτεμένες οροφές έχουμε σ’ ένα τμήμα των καταστημάτων, αυτό που στρέφεται προς τον υπόλοιπο οικισμό. Οι φυτεμένες οροφές αποτελούνται από ένα στρώμα βλάστησης, το οποίο αναπτύσσεται σε ει-

δικά διαμορφωμένο επίπεδο. Αποτελούν τεχνική θερμικής προστασίας του κτιρίου κατά τη διάρκεια τόσο του χειμώνα, όσο και του καλοκαιριού. Πέραν των άλλων προσφέρουν επί πλέον επιφάνεια βλάστησης στο ευρύτερο σύνολο της περιοχής. Το φυτεμένο δώμα μπορούμε να πούμε ότι αποτελεί σημαντικό μέσο θερμικής μόνωσης του κτιρίου, λόγω των υλικών από τα οποία αποτελείται (χώμα και αέρας). Ηλιασμός κτιρίου Η ελεγχόμενη διανομή του φυσικού φωτισμού σε ένα κτίριο έχει ιδιαίτερη σημασία τόσο για την ενεργειακή απόδοση όσο και για την ικανοποίηση, παραγωγικότητα και υγεία του χρήστη. Επομένως το θέμα του φυσικού φωτισμού τίθεται και εξετάζεται στα αρχικά μελετητικά στάδια σχεδιασμού καθώς έχει τεράστιες επιπτώσεις στη διαρρύθμιση και διαμόρφωση του κτιρίου. Ανοίγματα οροφής Στο χώρο των καταστημάτων και σε μερικές κατοικίες χρησιμοποιούμε ανοίγματα στην οροφή. Τα ανοίγματα οροφής αποτελούν ειδική κατηγορία συστημάτων φυσικού φωτισμού, καθώς παρουσιάζουν ορισμένα πλεονεκτήματα σε σχέση με τα ανοίγματα στην τοιχοποιία: • Παρέχουν μεγάλη ποσότητα διάχυτου φωτός από τον ουράνιο θόλο.

•Λόγω της θέσης τους, συντελούν στην ομοιόμορφη κατανομή του φυσικού φωτός μέσα στους χώρους. Πλάγιος φωτισμός - Ανοίγματα Ο πλάγιος φωτισμός βασίζεται στα πλάγια ανοίγματα (παράθυρα). Η αναλογία ανοίγματος με το βάθος του χώρου είναι σημαντική για την επίτευξη άνετου και ευχάριστου φυσικού φωτισμού. Ράφια φωτισμού - Aνακλαστήρες (Η ελεγχόμενη ανάκλαση φωτός χρησιμοποιείται για να διανέμεται ομοιόμορφα και βαθύτερα στον εσωτερικό χώρο, το φως της ημέρας. Αυτό επιτυγχάνεται με την τοποθέτηση επίπεδων επιφανειών κυρίως σε πλάγια ανοίγματα με τέτοια κλίση ώστε να αλλάζει προσανατολισμό στο άμεσο φως και να αυξάνει τη διάχυση του.) Ελεγχόμενη σκίαση (Εξώστες) Οι περσίδες μειώνουν αισθητά την αύξηση θερμότητας του χώρου, χωρίς να διακόπτεται το φυσικό φως της ημέρας, ούτε η εξωτερική θέα, ενώ παράλληλα βοηθούν στο φυσικό εξαερισμό. Ελεγχόμενη σκίαση (Ανακλαστικές περσίδες) Είναι κινητά ανακλαστικά στοιχεία, μικρού μεγέθους, που τοποθετούνται στην εσωτερική ή και την εξωτερική επιφάνεια του κουφώματος ή και μεταξύ των διπλών κουφωμάτων. Ως σύστημα φυσικού φωτισμού λειτουργούν, όπως και τα ράφια φωτισμού, εκτρέποντας τις ηλιακές ακτίνες προς την επιθυμητή κατεύθυνση στο χώρο. Οριζόντιες περσίδες τοποθετούνται σε πλάγια ανοίγματα σε νότιες όψεις. Οι κι-

53

νητές περσίδες είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές καθώς επιτρέπουν εύκολα τη ρύθμιση της εισερχόμενης ηλιακής ακτινοβολίας.­ Θέρμανση κτιρίου Ο πιο απλός τρόπος να θερμανθεί ένα κτίριο είναι μέσω ανάκτησης άμεσης ηλιακής ενέργειας (παθητική ηλιακή θέρμανση). Κατά τη διάρκεια εποχών θέρμανσης χειμώνα, ηλιακή ακτινοβολία εισέρχεται από ανοίγματα στραμμένα στο νότο, απορροφάται από κατάλληλα θερμομονωτικά υλικά και θερμαίνει το εσωτερικό. Κατά τη διάρκεια εποχών δροσισμού καλοκαίρι, η ηλιακή ακτινοβολία εμποδίζεται από συστήματα σκίασης καθώς και κατάλληλη δενδροφύτευση. Περιορισμένη (απομονωμένη) ανάκτηση θερμότητας Απομονωμένη ανάκτηση ενέργειας είναι ένα σύστημα παθητικής ηλιακής θέρμανσης που συλλέγει και αποθηκεύει ηλιακή ενέργεια σε ένα χώρο θερμικά απομονωμένο από τους υπόλοιπους χώρους του κτιρίου. Το φαινόμενο θέρμανσης συμβαίνει καθώς η ηλιακή ενέργεια συλλέγεται σε απομονωμένο χώρο και ανακατανέμεται στους υπόλοιπους χώρους του κτιρίου. Διαμπερής φυσικός αερισμός Οι κατοικίες έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να υπάρχει o διαμπερής αερισμός, ο οποίος εξασφαλίζει μία ροή κρύου εξωτερικού αέρα στο χώρο μεταφέροντας το θερμό-

54 ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

τερο αέρα εκτός κτιρίου, με την προϋπόθεση ότι υπάρχει διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού αέρα (minimum 1.7C). Kάποιες κατοικίες έχουν σχεδιαστεί έτσι, ώστε να έχουν πλευρικούς τοίχους προσαρτημένους στα ανοίγματα (ανεμοπτερύγια) και να μπορούν να εκτρέψουν τον άνεμο εσωτερικά στο κτίριο, ενισχύοντας έτσι τη δυνατότητα φυσικού αερισμού. Εξαερισμός κατά τη διάρκεια της νύχτας Οι κατοικίες έχουν σχεδιασθεί έτσι ώστε να υπάρχει o νυχτερινός διαμπερής αερισμός o οποίος είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικός κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου, ιδιαίτερα τις θερμές ημέρες, κατά τις οποίες ο ημερήσιος αερισμός δεν είναι δυνατός. Ο νυχτερινός αερισμός συνεισφέρει και στην αποθήκευση “δροσιάς” στη θερμική μάζα του κτιρίου, σαρώνοντας τις επιφάνειες του κτιρίου με δροσερό αέρα, με αποτέλεσμα τη μειωμένη επιβάρυνσή του κτιρίου κατά την επόμενη μέρα. Παραγωγή ενέργειας - φωτοβολταϊκά Τα φωτοβολταϊκά είναι συστήματα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που μετατρέπουν την ηλιακή ενέργεια απευθείας σε ηλεκτρική. Τα φωτοβολταϊκά τοποθετούνται στις οροφές των κτιρίων των καταστημάτων. Μπορούν να τοποθετηθούν και στις μεμονωμένες κατοικίες, εάν αυτό απαιτηθεί από τους ιδιοκτήτες τους.

Υπαίθριοι χώροι - Περιβάλλων χώρος κτιρίων - Φύτευση Όπως έχει φανεί και στην ανάλυση θέση οικισμού - κτιρίου, η κάθε ξεχωριστή κατοικία περιβάλλεται από το δικό της ιδιόκτητο κήπο. Μ’ αυτόν τον τρόπο το κάθε κτίριο έχει το δικό του άμεσο περιβάλλοντα χώρο και δυνατότητα άμεσης σχέσης του εσωτερικού και του εξωτερικού μέρους του. Η φύτευση στους κήπους αυτούς μπορεί και πρέπει να γίνει με τέτοιο τρόπο, έτσι ώστε πέρα από το να αναδειχθούν τα φυτά της περιοχής, να παίξουν και το ρόλο σκίασης και δροσισμού προς τους εσωτερικούς χώρους των κατοικιών. Η αρχιτεκτονική ως μέσο δημιουργίας χώρου έχει να κάνει με τις αισθήσεις και το χρόνο. Πρέπει να ζεις, να αισθάνεσαι, να έχεις τη μυρωδιά του χώρου, την ανάμνησή του και φυσικά να έχει διάρκεια μέσα στο χρόνο. Η δημιουργία του χώρου έχει να κάνει με τις αισθήσεις μας και με το πώς ο χώρος γίνεται κατανοητός μέσω αυτών. Έχουμε λοιπόν τα ορατά στοιχεία, τα οποία μας ορίζουν το χώρο, αλλά έχουμε και τα μη ορατά, αυτά δηλαδή που γίνονται αντιληπτά από τις υπόλοιπες αισθήσεις και μας προκαλούν την αίσθηση μιας γενικής ευεξίας. Η γειτονιά της Ανέμης, με επίκεντρο τον άνθρωπο και απόλυτο σεβασμό προς το περιβάλλον, δημιουργεί βασικές προϋποθέσεις για μια καθημερινότητα πέραν του ορατού.

Περιοχή πρασίνου

ΦΩΣ ΗΜΕΡΑΣ

Χωροθέτηση κτισμάτων για ανεμοπροστασία και αερισμό

ΒΟΡΡΑΣ

Προσανατολισμός κτιρίου (Βορράς - Νότος πανταχόθεν ελεύθερο) ΒΟ

ΡΡ

ΑΣ

Ενδιάμεση ζώνη φύτευσης

21 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ

21 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 21 ΜΑΡΤΙΟΥ

Κατεύθυνση ανέμων

21 ΙΟΥΝΙΟΥ

Κίνηση του ήλιου

Προσανατολισμός - Χωροθέτηση κτισμάτων - Πολεοδομικός ιστός Γ’ Περίπτωση - Προτεινόμενη κατάσταση

Ταυτότητα έργου Kύριος του έργου OIKIΣTIKEΣ ANAΠTΥΞEIΣ AE Aντικείμενο 120 Kατοικίες, 24000.00 μ2, 30 καταστήματα, 4000.00 μ2, Χώροι στάθμευσης, Πλατείες, Πεζόδρομοι κ.λπ.

Oμάδα αρχιτεκτονικού σχεδιασμού Ανέμης Κωστής Σκρουμπέλος, Φοίβος Σκρουμπέλος, Μάνος Εγγλέζος, Εμμανουέλα Κουτεντάκη, Σοφία Βλαχάκη, Αφροδίτη Δρακονταειδή, Μένια Σιόλα, Μαίρη Κροκίδη Bιοκλιματική μελέτη Ματθαίος Σανταμούρης Στατική μελέτη Ανθή Τσιτσά, Αναστάσιος Μαντέλος Mηχανολογική μελέτη Αχιλλέας Χαΐνης

55

Αρχαιολογικό πάρκο Τύμβου Μαραθωνομάχων Αγνή Κουβελά Αρχιτέκτων Μανώλης Ηλιάκης MA Architecture & Spatial Culture

Η αρχιτεκτονική επέμβαση που πραγματοποίησε η Αγνή Κουβελά μαζί με τους συνεργάτες της στο αρχαιολογικό Πάρκο του Tύμβου Μαραθωνομάχων, είναι ένας πολύ καλός αρχιτεκτονικός χειρισμός με υλικά και ποιότητες που υπάρχουν στο φυσικό τοπίο της περιοχής. Πρόκειται για ένα είδος αποκατάστασης τοπίου όπου η ανθρώπινη φροντίδα χρησιμοποιεί τα εργαλεία της φύσης.

1

Στο αρχαιολογικό πάρκο του Τύμβου Μαραθωνομάχων, μετά την αρχιτεκτονική παρέμβαση της Αγνής Κουβελά, σου δημιουργείται η αρχική εντύπωση ότι πρόκειται για ένα μη ανθρωπογενές τοπίο, στο οποίο υπάρχει μια “αναμόχλευση” στο έδαφος από ένα αόρατο χέρι που χάραξε τέλεια τις γραμμές. Στην πραγματικότητα έχουν γίνει πολύ σημαντικές και θαρραλέες επεμβάσεις. Σαφής, όμως, ανθρωπογενής επέμβαση με αυστηρή γεωμετρία, παρουσία της αρχιτεκτονικής με την “κλασική έννοια”, είναι ο αρχαίος Τύμβος. Οι ελεύθερες καμπύλες της διαμόρφωσης μοιάζουν μ’ ένα είδος γεωλογικής ή αρχαιολογικής τομής σε κατάκλιση. Η ροή που δημιουργούν, λόγω του τρόπου που έχουν χαραχτεί, βοηθούν στην ελεύθερη περιπλάνηση στο χώρο. Πρώτα το βλέμμα αντιλαμβάνεται τις γραμμές και στη συνέχεια ακολουθεί το σώμα με την κίνηση. Αυτή η βιωματική εμπειρία βοηθάει στην καλύτερη αναγνώριση του τοπίου με όλες τις αισθήσεις. Η σύνθεση μπορεί να διαβαστεί μέσα από την ιστορία της περιοχής αλλά και ανεξάρτητα. Η ιστορία όμως συνδέεται με τα χαρακτηριστικά του τόπου. Στην επέμβαση λήφθηκαν υπ’ όψιν τόσο τα ιστορικά συμβάντα όσο και η μορφολογία του τοπίου που καθόρισε

56 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΠΙΟΥ

την έκβαση της μάχης. Η εικόνα του αρχαιολογικού πάρκου από μακριά, θυμίζει τοπίο φιλελλήνων περιηγητών που ανακάλυψαν και κατέγραψαν στις χαλκογραφίες τους έναν σημαντικό τόπο. Θα μπορούσε να είναι ένα άλλο είδος μιας ρομαντικής Αρκαδίας που ζωγραφίστηκε ιδανικά για να εμπνεύσει τις επόμενες γενιές. Ωστόσο, αυτή η εικόνα ανατρέπεται όταν αντιλαμβάνεται κανείς τι έχει συμβεί στη γύρω περιοχή. Η σύγχρονη βαρβαρότητα δυστυχώς είναι χειρότερη από αυτή της επιδρομής των βαρβάρων με τον Ιππία το 490 π.Χ. Ο αρχαιολογικός χώρος περιβάλλεται από κακόγουστες κατοικίες και αυθαίρετες “βίλες”. Το δάσος από κουκουναριές (ένα από τα τρία τελευταία σε αμμοθίνες) έχει περιορισθεί και το έλος, εκεί όπου αφανίσθηκαν τα περσικά στρατεύματα κατά την υποχώρησή τους, μπαζώνεται αυθαίρετα. Η προσπάθεια αποστράγγισης του έλους το 1928 και οι σύγχρονες γεωτρήσεις έχουν ανατρέψει την ισορροπία μεταξύ γλυκού και αλμυρού νερού, που επί

κατασκευάστηκε το 490 π.Χ. στη θέση της μάχης ανάμεσα στους Αθηναίους και τους Πέρσες εισβολείς, καλύπτει τα αποτεφρωμένα λείψανα των 192 πεσόντων Αθηναίων. Σήμερα, λειτουργεί ως παγκόσμιο σύμβολο μνήμης και ιστορικό δίδαγμα. Σε αρχιτεκτονική μελέτη που εκπονήθηκε για το ΥΠΠΟ το έτος 2003, ο αρχαιολογικός χώρο αντιμετωπίστηκε ως τόπος ανάδειξης του συμβολισμού και του νοήματος της ιστορικής τοποθεσίας. Η μελέτη περιλάμβανε τη διαμόρφωση προσπελάσεων και περιβάλλοντος χώρου του Τύμβου και τη δημιουργία εγκαταστάσεων υποδοχής και ενημέρωσης επισκεπτών μέσα στα νέα, διευρυμένα όρια του αρχαιολογικού χώρου.

προς τις αρχές του Χάρτη της Βενετίας και της Σύμβασης της Γρανάδας.

Παθολογία Η φθορά αλλά και εγκατάλειψη, καθώς και διάφορες αυθαίρετες κατασκευές αναγνωρισμένες και από τους αρμόδιους, αμαύρωναν την αρμονία της φύσης και υποβίβαζαν τη συμβολική φόρτιση του τόπου. Οι παντοειδείς πλακοστρώσεις λειτουρ-

Ο Τύμβος των Μαραθωνομάχων αποτελεί μια από τις καταφανείς περιπτώσεις που το μνημείο βρίσκεται σε συνύπαρξη όχι μόνο με το άμεσο αλλά και με το ευρύτερο φυσικό του περιβάλλον. Ιδιαίτερα ευαίσθητα σημεία, θα λέγαμε ότι αποτελούν η μικροκλίμακα, η ισχυρή οριζοντιότητα (έλος, λά-

γούσαν ως γλώσσα παραπλανητική, μεταδίδοντας έννοιες που απόκλιναν από τη συμβολική σημασία του μνημείου και του τόπου που συντελέσθηκε το ιστορικό γεγονός. Το ίδιο συνέβαινε και με το πρώην περίπτερο του ΕΟΤ, που επρόκειτο να ενταχθεί στον κλειστό αρχαιολογικό χώρο. Κτισμένο απέναντι από την είσοδο του παλαιού περιφραγμένου χώρου, σε αντιπαράθεση προς τον Τύμβο, δε διέθετε ιστορικό, αρχαιολογικό, ή αισθητικό ενδιαφέρον. Η α-τοπική δομή και μορφή του έφερνε την παρουσία του στη θέση αυτή αντίθετη

σπη, νερό), η οριογραμμή του ορίζοντα (βουνά), η απώλεια σύνδεσης με τη θάλασσα. Οι προτάσεις της μελέτης αποκατέστησαν την οπτική συνέχεια του φυσικού τοπίου και υπαγόρευσαν τρόπους θέασης και ανάγνωσης της “φυσικής” τοπογραφίας του ιστορικού τόπου που εμπερικλείει και τον Τύμβο, τρόπους σύνδεσης της μορφολογίας του εδάφους (του Τύμβου συμπεριλαμβανομένου) με την ιστορία και τους συμβολισμούς. Διατηρήσαμε τον χαρακτήρα του πεδινού τοπίου εξαίροντας έτσι το μνημείο που επαναλαμβάνει το μητρικό σχήμα του βουνού.

Η κυρίαρχη φύση (;) Στη μελέτη που εκπονήθηκε, εξασφαλιζόταν (όχι χωρίς δυσκολίες αναγνώρισης αυτών των αναγκών από τους αρμοδίους) η κατεδάφιση του τουριστικού περιπτέρου και η σταδιακή εισαγωγή στην επίσκεψη στο χώρο. Μετακινήθηκε, δηλαδή, η είσοδος σε θέση που θα προστάτευε τον Τύμβο από τον αυτοκινητόδρομο και δεν θα εξέθετε τον χώρο στις οχλήσεις του περιβάλλοντος. Με τη διατήρηση του παλαιού ελαιώνα, δεν χρειάστηκε να γίνει αποψίλωση του χώρου από τις αιωνόβιες ελιές.

Στόχοι της μελέτης

2

αιώνες πότιζε το δάσος κουκουναριάς και σχημάτιζε ένα υγροβιότοπο με περισσότερα από 170 είδη πτηνών. Στη νέα διαμόρφωση του νέου Αρχαιολογικού πάρκου, προτείνεται κάτι που αντιστέκεται στην καταστροφή. H Αγνή Κουβελά, πολύ εύστοχα, επισημαίνει:

Σύμβολο μνήμης Στον αρχαιολογικό χώρο του Τύμβου Μαραθώνα και σε έκταση 85.000μ² περίπου, διαμορφώθηκε αρχαιολογικό πάρκο ανάδειξης του συμβολισμού και του νοήματος της ιστορικής τοποθεσίας. Ο τύμβος, που

57

3 Κάτοψη τύμβου - Παθολογία, ΚΛ.: 1/250 Οι θέσεις εναπόθεσης ή απομάκρυνσης επιφανειακού χώματος θα ενισχυθούν πριν τη φύτευση με διάστρωση γαιοϋφάσματος από γιούτα ή κοκκοφοίνικα, που αποτελεί ιδανικό υλικό συγκράτησης γαίων και διαλύεται όταν τα πρανή έχουν πια σταθεροποιηθεί.

Γεωμετρικό πρότυπο Αναπτύξαμε μια τεχνητή γλώσσα που να αποκαθιστά το νόημα του τόπου μέσω “φυσικών” επεμβάσεων, μέσω επαναφοράς της φύσης. Ο χειρισμός είναι γηγενής, ανάλογος με αυτόν που εφαρμόσθηκε κατά την αρχαιότητα για την κατασκευή του τύμβου. Η κωνική μορφή, έξαρμα εδάφους από χώμα και πέτρες και καλυμμένο με αυτοφυή χαμηλή βλάστηση, έχει σχήμα αυστηρά γεωμετρικό. Κατά αναλογία, στη λύση μας δουλέψαμε με το χώμα και τη βλάστηση, απαιτώντας απόλυτη ακρίβεια στις χαράξεις που να φανερώνει ότι η ύφανση είναι έργο ανθρώπινο και όχι της γης και να τονίζει την ιερότητα του τόπου.

Γηγενής χειρισμός Στοχεύσαμε στο να αποδώσουμε κάπως την καθοριστική για τη μάχη γειτνίαση

Περιοχή μέγιστης εναπόθεσης γαιών (από κατακρήμνιση) Περιοχή μέγιστης διάβρωσης εδάφους Περιοχή μέγιστης αλλοίωσης μορφής από κατακρήμνιση γαιών

με τη θάλασσα. Ο χώρος διαιρείται σε ισοϋψείς ζώνες παράλληλες με την ακτογραμμή, ως αποτύπωμα της βαθμιαίας συνάντησης της τοποθεσίας με το νερό, υπενθύμιση της σημασίας της παραλίας όπου αποβιβάστηκαν τα περσικά στρατεύματα. Κάθε ζώνη φυτεύεται με διαφορετικά φυτά, παρόμοια με τα άγρια βρύα και βούρλα του τόπου, διατεταγμένα σε κόμβους ορθογωνικού καννάβου. Οι κορυφές όλων των φυτών φθάνουν στο ίδιο νοητό οριζόντιο επίπεδο. Το οπτικό αποτέλεσμα αυτής της έντονης οριζοντιότητας παραπέμπει στο έλος που κάλυπτε το αρχαίο τοπίο της μάχης, ενώ ο Τύμβος προβάλλει από το οργανωμένο φυσικό περιβάλλον ακόμη πιο εμφατικά. Οι αιωνόβιες ελιές, διατεταγμένες και αυτές σε κάνναβο, παραμένουν ανέπαφες. Την ίδια χάραξη ακολουθούν οι νέες φυτεύσεις ελαιόδεν-

δρων σε κατάλληλες θέσεις. Έτσι, η ανθρώπινη ιστορία αφήνεται να συνυπάρξει με την ιστορία της φύσης. Η πλαστικότητα των κυματοειδών ζωνών και τα εναλλασσόμενα χρώματά τους δίνουν ρυθμό στη διαδρομή. Οι ισχυρές χαράξεις προσδίδουν επιπλέον κλίμακα και προσανατολισμό στο περίκλειστο επίπεδο περιβάλλον. Έτσι, παρά την κυκλική κίνηση γύρω από το μνημείο (σχήματος κωνικού, άρα όμοιου από όλες τις πλευρές), ο επισκέπτης έχει συναίσθηση της εκάστοτε θέσης του. Οπτικές φυγές προσθέτουν το στοιχείο της ανακάλυψης, καθώς σε επιλεγμένες στάσεις ο Τύμβος εμφανίζεται ξαφνικά μέσα από τα ελαιόδενδρα. Η σύνδεση με το ευρύτερο περιβάλλον επιτυγχάνεται στην κύρια στάση επίσκεψης, όπου το μνημείο αποκαλύπτεται με αδιαμεσολάβητο φόντο τον αυχένα των βουνών και “επανατοπο-

Εικ. 1 Ο Τύμβος προβάλλεται αδιαμεσολάβητα στο τοπίο, χώρίς οπτική παρεμπόδιση από σύγχρονες κατασκευές. Εικ 2 Το μονοπάτι τέμνει το νοητό οριζόντιο επίπεδο φυτεύσεων σα ρωγμή εδάφους σε αποξηραμένο έλος. Εικ. 3 Κάτοψη όπου εμφαίνεται η παθολογία του τύμβου και η πρόταση αποκατάστασης. Εικ.

4 Ζώνες φύτευσης παράλληλες με την ακτογραμμή. Εικ. 5 Εγκάρσια τομή στο διάδρομο περιήγησης και τις ζώνες φύτευσης. Εικ. 6 Γενική κάτοψη του χώρου με τις επί μέρους διαμορφώσεις. Εικ. 7 Ο αρχαιολογικός χώρος απαλλαγμένος από τις παλαιότερες επεμβάσεις. Εικ. 8 Σχηματικά διαγράμματα βιοκλιματικών χειρισμών. Εικ. 9 Aπεικόνιση του Τύμβου με τις προτεινόμενες ζώνες φύτευσης.

4

58 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΠΙΟΥ

5

θετείται” μέσα στον ευρύτερο φυσικό του τόπο. Η περιοχή εισόδου γίνεται γραμμική κατά τον άξονα σύνδεσης Αθήνας και πεδίου μάχης. Η γραμμικότητα της κίνησης εισάγει τον επισκέπτη σταθερά, αβίαστα, σχεδόν τελετουργικά στο χώρο. Πεζός, συναντά μία κύρια εισαγωγική στάση: την υπαίθρια θέση πληροφόρησης που έχει πλαστική μακέτα του τοπίου της μάχης.

6

Το νερό ως σύμμαχος Η επίσκεψη συνεχίζεται και γράφει περιμετρικά το χώρο του Τύμβου. Το μονοπάτι περιήγησης ορίζεται από το υλικό του, τον τριμμένο βράχο, και τέμνει το νοητό οριζόντιο επίπεδο φυτεύσεων σα ρωγμή εδάφους σε αποξηραμένο έλος, όπως ήταν ο χώρος της μάχης στο ίδιο σημείο. Το έλος, όπου “βυθίστηκαν” οι βαριά οπλισμένοι Πέρσες πολεμιστές, αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα στη νίκη των Αθηναίων. Κατά την καταδίωξη, έπεσαν σε αυτό και ακολούθησε η σφαγή. Υπολείμματα του αρχαίου έλους διασώζονται και σήμερα.

Μέτρα προστασίας και συντήρησης Ένα όριο από αναρριχητικά φυτά προστατεύει τη γαλήνη αυτού του τόπου περισυλλογής από την όχληση του περιβάλλοντος και τη θέα των αυθαίρετων γύρω κτισμάτων. Στη ζώνη φραγής εντάσσεται το εκδοτήριο εισιτηρίων και το επιμήκες κτίσμα εγκαταστάσεων υγιεινής. Οι κατασκευές αποτελούν οπτικό - ηχητικό φράγμα από το δρόμο και το χώρο στάθμευσης. Ακολουθούν τη διάταξη της πορείας εισόδου και κρύβονται πίσω από γραμμική δενδροφύτευση. Έτσι, αναιρείται ο κτιριακός τους χαρακτήρας, ενώ η προσοχή στρέφεται προς το σύστημα αξιών στο οποίο εντάσσονται και όχι προς τη φυσική τους υπόσταση. Οι μικροί περίκλειστοι όγκοι των κτισμάτων χαράσσονται από κατακόρυφες σχισμές φωτισμού και ένθετες ανοικτές υδρορροές. Ο τύμβος αποκαθίσταται με ελαφριά επιχωμάτωση στα σημεία όπου έχει διαβρωθεί κυρίως

7

59

Επιλογή θέσης χώρου στάθμευσης σε σχέση με επικρατέστερους ανέμους, ήχοι και οσμές απομακρύνονται (Εικόνα 8) Φυσικές και τεχνητές διαμορφώσεις που προστατεύουν

Φυτοφράκτης

Ο αρχαιολογικός χώρος σήμερα

Ετήσιο ροδόγραμμα συχνοτήτων ανέμου

Άλλες φυτεύσεις

Το κτίριο υποδοχής λειτουργεί ως φράγμα οπτικό και ηχητικό Φυσική απομάκρυνση ήχου και οσμών από χώρο στάθμευσης

Μελετητές του έργου Αρχιτέκτων Αγνή Κουβελά - Παναγιωτάτου

από ανθρώπινες επεμβάσεις. Το σχήμα σταθεροποιείται και η φύτευση συμπληρώνεται με πόες ώστε να αποκατασταθεί το φυσικό “χνούδι” της επιφάνειάς του. Δουλεύοντας με το χώμα, φορέα διαρκούς μνήμης της γης, δουλεύουμε με το χρόνο. Κυρίαρχη η φύση, παραμένει σε διαρκή μεταμόρφωση.

Χρονολογία μελέτης 2003

Πολιτικός Μηχανικός Βασίλειος Πλαϊνης

Συνεργάτες αρχιτέκτονες Άντα Παπανακλή, Ιωσήφ Αρμακόλας, Όλγα Βενετσιάνου

Ηλεκτρολόγος - Μηχανολόγος Αναστάσιος Ρουμανάς

Συνεργάτης πολιτικός μηχανικός Ευαγγελία Ράμπου

Η μελέτη υλοποιήθηκε το έτος 2004. Η μεγαλύτερη ανησυχία μας αφορούσε στην ακριβή και πλήρη εφαρμογή της. Η γενική έλλειψη παιδείας και παράδοσης στις επεμβάσεις τοπίων και στους βιοκλιματικούς χειρισμούς φοβούμαστε ότι θα οδηγούσε σε υποτίμηση της ιδιαίτερης σημασίας των προτάσεων. Οι φόβοι μας επαληθεύτηκαν, ευτυχώς, μόνο σε επί μέρους χειρισμούς. Μια αλλαγή θέσης μείωσε τη λειτουργία του βοηθητικού κτίσματος ως ηχητικού φράγματος. Οι όψεις, των βοηθητικών κτισμάτων χρωματίστηκαν με λευκό ακρυλικό χρώμα σε αντίθεση με τον ειδικό σχεδιασμό των τοιχωμάτων τους που επέτρεπε να παραμένουν άβαφες. Το υγρό κλίμα της περιοχής θα λειτουργούσε ευεργετικά στις επιφάνειές τους προσδίδοντας γήινο ύφος στο σκυρόδεμα με την ανάπτυξη μυκήτων και άλλων αποτυπωμάτων του χρόνου. Ως σήμερα, το έργο παραμένει ανολοκλήρωτο ως προς τις φυτεύσεις. Το έργο βραβεύτηκε με το διεθνές βραβείο “Green Good Design”, τον Ιούλιο του 2009. Το 2010 συμπληρώνονται 2500 χρόνια από τη Μάχη του Μαραθώνα που αποτελεί σύμβολο για την ελληνική και παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά. Με αφορμή αυτή την παγκόσμιας σημασίας επέτειο, θεωρούμε σκόπιμο να προβεί η Πολιτεία στις ενέργειες ολοκλήρωσης των διαμορφώσεων στον αρχαιολογικό χώρο.

9

Βιβλιογραφία - αναφορές Greek Architecture Now, Karin Skousbøll, Studio Art Bookshop, 2006 • Θέματα χώρου + τεχνών 36/2005 • Αρχιτεκτονική Τοπίου, κατάλογος συνεδρίου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 2005 • Links www.couvelas.net, www.monumenta.org

60 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΠΙΟΥ

Το υποβαθμισμένο αστικό και περιαστικό τοπίο και η ανάκτησή του Παπαλιούρα Ευδοξία Αρχιτέκτων Μηχανικός (Α.Π.Θ.), Αρχιτέκτων Τοπίου (E.C.A.), Υποψήφια Διδάκτορας (Α.Π.Θ.)

Στις σύγχρονες πόλεις, ο ελεύθερος χώρος απειλείται. Ο πολυδιάστατος χαρακτήρας των δημόσιων χώρων συρρικνώνεται και σταδιακά χάνει την κοινωνική του ταυτότητα. Οι εναπομείναντες “πράσινοι”, ανοικτοί, ελεύθεροι χώροι εγκαταλείπονται στη φθορά του χρόνου και σιγά σιγά απολύουν την ιδιότητά τους ως χώροι ανταλλαγής εμπειριών και συλλογικής επαφής.

“Κρίσιμο στοιχείο για την ποιότητα ζωής, την ποιότητα του περιβάλλοντος, τη ρύπανση είναι να μεγαλώσει, να δυναμώσει το πράσινο” (Φατούρος Δημήτριος). Τα ελληνικά αστικά κέντρα δεν αποτελούν εξαίρεση. Παρουσιάζουν τα ίδια δυσάρεστα φαινόμενα έλλειψης ουσιαστικών πράσινων χώρων και κατακερματισμού του αστικού και περιαστικού τοπίου, σε μεγάλο βαθμό. Η Θεσσαλονίκη είναι μία τυπική περίπτωση ελληνικής πόλης με τα συνηθισμένα προβλήματα υπερδόμησης του αστικού ιστού και σχεδόν ανύπαρκτο οργανωμένο δίκτυο υπαίθριων χώρων. Εντούτοις υπάρχουν τοποθεσίες διασκορπισμένες μέσα στο πλέγμα του αστικού και περιαστικού τοπίου όπου φέρουν ίχνη εγκατάλειψης ή ακατάλληλης χρήσης, όπως αναξιοποίητα πρώην στρατόπεδα, εγκαταλειμμένες βιομηχανικές εγκαταστάσεις, λατομεία, αρχαιολογικοί χώροι, παραλιακές ζώνες, ρέματα. Το περιαστικό τοπίο και ιδιαίτερα οι ορεινοί όγκοι που περιβάλλουν τις πόλεις μας είναι “κακοποιημένοι” και χρήζουν άμεσου οικολογικού, κοινωνικού και αντιληπτικού επαναπροσδιορισμού (Μαίρη Ανανιάδου - Τζημοπούλου). Ο όρος “ανάκτηση” αναφέρεται στην εκ νέου κοινωνική οικειοποίηση των κακοποιημένων τοποθεσιών, στην ανακατασκευή του παραμορφωμένου αστικού / περιαστικού τοπίου, με στόχο την αποδέσμευση της δυναμικής του τόπου, την ανάδειξή του και την απόδοσή του στον άνθρωπο - δράστη, ως χώρο κοινωνικής πρακτικής. Είναι επιτακτική η ανάγκη κατάθεσης ολοκληρωμένης πρότασης χειρισμών για την ανάκτηση του δημόσιου χώρου, γενικά, και της πόλης μας ειδικότερα, αξιοποιώντας υποβαθμισμένες περιοχές για την εξασφάλιση μεγαλύτερου ποσοστού πρασίνου ανά κάτοικο (από 2.73m2 σε 5.35m2). Θα αναφερθούν παραδείγματα ανάκτησης υποβαθμισμένων αστικών και περιαστικών τοποθεσιών, ανενεργών λατομείων, στο εξωτερικό:

61

El Parc de la Creueta del Coll, Βαρκελώνη, Ισπανία, 1992 (Josep Martorell / David Mackay) Το αστικό πάρκο de la Creueta del Coll είναι χωροθετημένο στο κέντρο της γειτονιάς Coll της Βαρκελώνης και αποτελεί το ιστορικό ίχνος ενός παλιού λατομείου (εξόρυξη πέτρας). Οι συνθετικές αρχές περιλαμβάνουν την εύκολη πρόσβαση, τη δημιουργία μίας τεχνητής λίμνης, την τοποθέτηση ενός γιγαντιαίου αιωρούμενου γλυπτού και το σχεδιασμό μίας πλατείας με κυκλικό σχήμα και φοίνικες φυτεμένους βάσει κάνναβου. Νέες φόρμες και χρήσεις εισβάλλουν και ενσωματώνονται στην εσοχή του λατομείου δημιουργώντας έναν προστατευόμενο χώρο για περισυλλογή, περίπατο, απόλαυση και παιχνίδι.

Τουριστικό κτιριακό συγκρότημα και “κήπος” σε εγκαταλειμμένο λατομείο Τεργέστη, κόλπος Sistiana, Ιταλία, 1991-1993 (Desvigne Michel /Dalnoky Christine) 1

2

Η σχεδιαστική πρόταση του αρχιτέκτονα Renzo Piano για την ανάκτηση του εγκαταλειμμένου τοπίου, περιλαμβάνει ένα μεγάλο ξενοδοχειακό συγκρότημα με αποβάθρες για σκάφη αναψυχής. Η περιοχή επέμβασης καλύπτει μία έκταση περίπου 173 στρ., στο βορειοανατολικό σημείο της Αδριατικής Θάλασσας, κοντά στη Σλοβενία. Με σαφείς αναφορές στις λιμνοθάλασσες της Βενετίας και στις αλυκές της Τεργέστης, ο προτεινόμενος “κήπος” αποτελείται από μία σειρά διαδοχικών λεκανών, σε διαφορετικά επίπεδα, οργανωμένων με τέτοιο τρόπο ώστε να επιτρέπουν στα παλιρροιακά κύματα να τις γεμίζουν σταδιακά. Στο κέντρο της προτεινόμενης “σπείρας” των παλιρροιακών δεξαμενών, η τελευταία λεκάνη δέχεται φρέσκο νερό από μία πηγή. Ο ρόλος της είναι διττός. Πρώτον, “ξεπλένει” το δίκτυο των δεξαμενών από τις προσχώσεις της θάλασσας και δεύτερον, κρατάει σε ανεκτά επίπεδα την περιεκτικότητα του νερού σε αλάτι έτσι ώστε να είναι κατάλληλο για τα είδη χλωρίδας, που συναντώνται σε λιμνοθάλασσες.

Πάρκο “Cava Nord”, Μιλάνο, Ιταλία, 1984-2005 (Maurice Cerasi)

3

Το Cava Nord είναι ένα μεγάλο περιαστικό πάρκο, έργο περιβαλλοντικής ανάκτησης ενός ανενεργού λατομείου χαλικιού, κοντά στο Μιλάνο. Η περιοχή επέμβασης καλύπτει μία έκταση περίπου 37 εκταρίων, το ένα τρίτο της οποίας αναδασώθηκε. Στην υπόλοιπη τοποθεσία σχεδιάστηκε ένα σύστημα γειτονικών λιμνών, οι οποίες τροφοδοτούνται από έναν παρακείμενο καταρράκτη. Η πρώτη λίμνη, μικρότερη και βαθύτερη, που χρησιμοποιείται για ψάρεμα, βρίσκεται 30 εκ. ψηλότερα από τη δεύτερη, η οποία προορίζεται για κολύμπι και ιστιοπλοΐα. Η μεγάλη κλίμακα του πάρκου, η μοναδική τοπογραφία της περιοχής λόγω της εξόρυξης του χαλικιού και η ιδιαιτερότητα του εδάφους υποχρεώνουν το μελετητή να υιοθετήσει μία γεωγραφική προσέγγιση σχετικά με τις επιμέρους τοποθεσίες. Τα σημεία στάσης - θέας και οι κατασκευές χωροθετούνται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους, γύρω από τις λίμνες. Απότομα πρανή εναλλάσσονται με λιβάδια ήπιας κλίσης και διαγώνια μονοπάτια συνδέουν τα ψηλά σημεία θέας με τις όχθες των λιμνών. Οι φυτικές μάζες εντόπιων ειδών δημιουργούν εντυπωσιακά αποτελέσματα προοπτικής και έντονες αντιθέσεις φωτός και σκιάς.

Πάρκο “Duisburg - Nord Landscape Park”, Ντούισμπουργκ, Γερμανία, 1991 (Peter Latz)

4

Εικ. 1,2,3 Πάρκο El Parc de la Creueta del Coll, Βαρκελώνη, Ισπανία, 1992. Εικ 4 Πάρκο “Cava Nord”, Μιλάνο, Ιταλία, 1984-2005. Εικ 5 Πάρκο “Duisburg - Nord Landscape Park”, Ντούισμπουργκ, Γερμανία, 1991. Εικ 6,7 Πάρκο “El Parc del Clot”, Βαρκελώνη, Ισπανία, 1992.

62 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΠΙΟΥ

Το Duisburg - Nord Landscape Park είναι ένας πολυδιάστατος χώρος, ο οποίος αντικατοπτρίζει την ιστορική μνήμη της περιοχής. Θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα “μετα-βιομηχανικά” πάρκα, γιατί ενσωματώνει στο σχεδιασμό του μία πρωτοποριακή προσέγγιση και σαφείς οργανωτικές αρχές. Η αειφορία, ως κατευθυντήρια σχεδιαστική άποψη, η ανακύκλωση των υλικών, η ανάδειξη του υποβαθμισμένου υγρού στοιχείου είναι μερικά από τα ισχυρά σημεία της πρότασης. Οι νέες χρήσεις των εγκαταλελειμμένων βιομηχανικών εγκαταστάσεων και του περιβάλλοντα χώρου είναι ήπιας μορφής και περιλαμβάνουν φιλοξενία πολιτιστικών εκδηλώσεων, οργανωμένων και αυθόρμητων, περιπάτους στους διαμορφωμένους κήπους με την αυτοφυή βλάστηση, εκπαιδευτικές διαδρομές με αντικείμενο την ιστορία της βιομηχανίας και τη βοτανική, αναρρίχηση σε υπάρχουσες βιομηχανικές κατασκευές και καταδύσεις στους ειδικά διαμορφωμένους κλιβάνους.

5

6

7

Πάρκο “El Parc del Clot”, Βαρκελώνη, Ισπανία, 1992 Dani Freixes, Vicente Miranda Το πάρκο del Clot βρίσκεται σε μία πρώην βιομηχανική περιοχή, σε προάστιο της πόλης της Βαρκελώνης. Σήμερα, ο ευρύτερος αστικός ιστός αποτελείται κυρίως από κατοικίες. Η τοποθεσία έχει ίχνη σιδηροδρομικών εγκαταστάσεων, οι οποίες ενσωματώθηκαν επιτυχώς στην πρόταση διαμόρφωσης. Η αρχή της επέμβασης είναι η εναπόθεση διαδοχικών χωρικών συστημάτων, καθένα από τα οποία αντιπροσωπεύει μία χρονική περίοδο του χώρου. Τα απομεινάρια της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής του χθες συνυπάρχουν με το έργο τέχνης του σήμερα. Βασικός στόχος είναι η χωρική συνέχεια με το περιβάλλον αστικό πλέγμα των γειτονιών. Τα υλικά πλακόστρωσης του πάρκου διαχέονται στο ευρύτερο περιβάλλον και η περίμετρός του είναι ευέλικτη, αποτελούμενη από φυτικές μάζες.

“Αστικοί μετασχηματισμοί για ένα πάρκο της πόλης - Στρατόπεδο Φαρμάκη”, Δήμος Θεσσαλονίκης, Ελλάδα (Παπαλιούρα Ευδοξία, Διπλωματική Εργασία, Α.Π.Θ., 1998) Το εν λόγω οικόπεδο βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της Θεσσαλονίκης, γι’ αυτό και δεν είναι το πάρκο της πόλης (κεντρικό ή μοναδικό), αλλά ένα πάρκο, ένας από τους λίγους χώρους αναψυχής και πολιτισμού της Θεσσαλονίκης. Βρίσκεται μέσα στον αστικό ιστό και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του. Έχει όμως ορισμένες ιδιαιτερότητες σε σχέση με τα υπόλοιπα ρυμοτομημένα τμήματα της πόλης. Έχει τα χαρακτηριστικά ενός τοπίου, ενός “αστικού χώρου”, μιας τοποθεσίας. Δηλαδή, συγκεκριμένο ιδιόμορφο ανάγλυφο/ έντονη βλάστηση (οικολογικά χαρακτηριστικά), ευέλικτη χρήση / σύστημα επικοινωνίας με τον αστικό ιστό (κοινωνικά χαρακτηριστικά). Συνεπώς, απαιτείται ιδιαίτερος χειρισμός για το συγκεκριμένο αστικό τοπίο, χωρίς όμως να αποκλείεται η εισχώρηση της πόλης μέσα στο πάρκο. Αντιθέτως, προτείνονται χειρονομίες που δείχνουν τη διείσδυση του πάρκου στην πόλη, όπως οι διαμορφώσεις των πεζοδρομίων, οι προτεινόμενες διαβάσεις, τα σημεία ειδικής σήμανσης, οι προσπελάσεις πεζών και η προσβασιμότητα της τοποθεσίας. Οι βασικοί σχεδιαστικοί στόχοι είναι η κεντρικότητα και η εξωστρέφεια. Η κεντρική κυκλική πλατεία, στην καρδιά του ενιαίου οικοπέδου, αποτελεί σημείο αναφοράς και πόλο έλξης των υπαίθριων διαμορφώσεων και των φιλοξενούμενων εκδηλώσεων. Οι προτεινόμενοι κτιριακοί όγκοι διατάσσονται επί της οδού Μοσχονησίων, με τέτοιο τρόπο ούτως ώστε να δημιουργείται ένα ισχυρά οργανωμένο μέτωπο, ένα όριο ανάμεσα στο πάρκο και στον αστικό ιστό. Η ομαλή μετάβαση από την πόλη στην τοποθεσία / τοπίο, γίνεται με τη βοήθεια οπτικών “φυγών” και πραγματικών σχισμών.

Βιβλιογραφία - αναφορές Ανανιάδου - Τζημοπούλου Μαίρη, Ζαχαριάδου - Τσόκου Ν. “Ελεύθεροι χώροι και πράσινο στη Θεσσαλονίκη” Συντονιστική Επιτροπή Επιστημονικών Συλλόγων, Θεσσαλονίκη, 1979 • Αστρεινίδου Πελαγία - Λυμπέρη Σούλα “Η Άγνωστη Πόλη - Διαμορφώσεις δέκα αρχαιολογικών χώρων στη Θεσσαλονίκη” Ενάτη Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Untimely Books, Αθήνα, 1997 • Binney M., Machin F., Powell K. “Bright Future - the re-use of industrial buildings - save Britain’s Heritage” Ward Lock Ltd. Villiers House, London, 1991 • Cerver, Fransisco Asensio “Landscape - Environmental Restoration” Arco Editorial, S.A. • Cullen, Gordon “The Concise Townscape” Architectural Press, London, 1971 • Freijo, Josep “Barcelona 1979 - 2000” Direccion de Servicios Editoriales, Barcelona, 1999 • “Landscape Architecture and Town Planning in the Netherlands 1995-1997” Stichting Jaarboek Landschapsarchitectuur en stedebouw en Vitgeverij THOTH, Bussum, 1998 • Lynch K. “The openness of open space” G. Kepes, Arts of Environment, Aidan Ellis, UK, 1972 • Marot, Sebastien “The Return of the Landscape” Whitney Library of Design, U.S.A., New Year, 1997 • Maver Irene, Grant Simon “FIVE SPACES” - New Urban Landscapes for Glasgow Glasgow, 1999, UK City of Architecture and Design • Montalban Manuel “Barcelona” Barcelona, 1999 • Παπαλιούρα, Ευδοξία “Αστικοί μετασχηματισμοί για ένα πάρκο της πόλης - Στρατόπεδο Φαρμάκη” Διπλωματική Εργασία - Α.Π.Θ., 1998 • Παπαλιούρα, Ευδοξία “Μύλοι Αλλατίνη - Πολυλειτουργικό Αστικό Πάρκο” Διπλωματική Εργασία - Edinburgh College of Art, 2000 • Φατούρος Δημήτριος “Θεσσαλονίκη επιβίωση ή μεγάλη πόλη” Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1993.

63

Κτιριακός τομέας: Υποτιμημένο πρόβλημα, τεράστιες ευκαιρίες Δημήτρης Ιμπραήμ Υπεύθυνος για θέματα ενέργειας Ελληνικό Γραφείο της Greenpeace

Πριν από σχεδόν τέσσερα χρόνια, στις 3/1/2006, η Greenpeace με ανακοίνωσή της κατηγόρησε τον υπουργό ΠΕΧΩΔΕ για εγκληματική αδιαφορία σχετικά με τη μη ενσωμάτωση της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτιρίων. Η προθεσμία της έληγε στις 4/1/2006 και η τότε κυβέρνηση δεν είχε μεριμνήσει για την έγκαιρη ενσωμάτωσή της στο εθνικό δίκαιο. Λίγες ώρα αργότερα έμαθα ότι αν και η εξοικονόμηση ενέργειας είναι το σημαντικότερο όπλο για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και την καταπολέμηση των κλιματικών αλλαγών, το Υπουργείο Περιβάλλοντος ήταν αναρμόδιο για την ενσωμάτωση της επίμαχης Οδηγίας. Την ίδια μέρα το γραφείο τύπου του ΥΠΕΧΩΔΕ εξέδιδε ανακοίνωση - απάντηση στον Τύπο, με την οποία επαναλάμβανε το κώλυμα αναρμοδιότητας και επέρριπτε ευθύνες στο Υπουργείο Ανάπτυξης. Ειρήσθω εν παρόδω, δυστυχώς το ΥΠΕΧΩΔΕ έχει δηλώσει μέχρι σήμερα πολλές φορές αρμόδιο στην περίπτωση των φωτοβολταϊκών στα κτίρια αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες, οι οποίες χαρακτηρίζονται επιεικώς εχθρικές για την πιο καθαρή τεχνολογία στον κόσμο. Σήμερα, σχεδόν τέσσερα χρόνια μετά τη λήξη της προθεσμίας για την ενσωμάτωση της Οδηγίας 2002/91, ελάχιστα έχουν επιτευχθεί στον τομέα της εξοικονόμησης ενέργειας. Οι περί του αντιθέτου ισχυρισμοί που επικαλούνται το επιχείρημα της μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας καταρρίπτονται εύκολα. Η μείωση αυτή έχει επιτευχθεί ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης που έπληξε τη βιομηχανία, καθώς και των ήπιων καιρικών συνθηκών που επικράτησαν στην Ελλάδα και δεν είναι αποτέλεσμα μίας ολοκληρωμένης στρατηγικής για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας στη χώρα. Η Ελλάδα τελικά συμμορφώθηκε με τις επιταγές της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, χάρη σε ένα νομικοτεχνικό εύρημα: στις 19 Μαΐου 2008 ψηφίστηκε ο Ν.3661/08, ο οποίος τυπικά ενσωμάτωνε την Οδηγία στο εθνικό δίκαιο. Επί της ουσίας όμως, ο συγκεκριμένος νόμος στο μεγαλύτερο μέρος του αποτελεί γραμματική επανάληψη του κειμένου της Οδηγίας, χωρίς να διευθετεί το ουσιαστικότερο σημείο της: τον Κανονισμό Ενεργειακής Απόδοσης των Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ), του οποίου την υποχρεωτική έκδοση μετέθεσε χρονικά για το Νοέμβριο του 2008. Σχεδόν 4 χρόνια μετά από τη λήξη της σχετικής προθεσμίας (4 Ιανουαρίου 2006), ο Κανονισμός Ενεργειακής Απόδοσης των Κτιρίων ακόμα δεν έχει εκδοθεί. Το προσχέδιο που τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση (η οποία έληγε στις 31 Δεκεμβρίου 2008, αν και ο Ν.3661 προέβλεπε την υποχρεωτική έκδοση του ΚΕΝΑΚ το Νοέμβριο του 2008), αποτελούσε ένα μέτριο κείμενο, το οποίο βελτίωνε τους παρωχημένους ενεργειακούς συντελεστές μόλις κατά 20%. Εξαιτίας αυτής της αδράνειας, η Ελλάδα συνεχίζει να κατατάσσεται ανάμεσα στα ευρωπαϊκά κράτη με τους χειρότερους συντελεστές, οι οποίοι βρίσκονται σε ισχύ από το 1979 (Πίνακας 1). Νομοτελειακά, ο κτιριακός τομέας στη χώρα μας ευθύνεται για το 37% της

64 ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗ

ενεργειακής κατανάλωσης και το 40% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Αυτό όμως που φανερώνει το μέγεθος της καθυστέρησης είναι το γεγονός ότι, ένα μήνα πριν τη δημοσίευση του προσχεδίου του ΚΕΝΑΚ προς δημόσια διαβούλευση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε ήδη δημοσιεύσει το πρώτο προσχέδιο αναδιατύπωσης της σχετικής κοινοτικής Οδηγίας 2002/91. Το χάσμα ανάμεσα στις ευρωπαϊκές εξελίξεις και την ελληνική πραγματικότητα φαντάζει αγεφύρωτο. Το προσχέδιο αναδιατύπωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προτείνει τη θέσπιση συντελεστών στο επίπεδο που θα μεγιστοποιούν το οικονομικό όφελος από την εξοικονόμηση ενέργειας (cost optimum level). Το Ευρωκοινοβούλιο φτάνει ακόμα πιο μακριά προτείνοντας να ενσωματωθεί στη νέα νομοθεσία στόχος για κτίρια μηδενικών εκπομπών έως το 2019. Στην Ελλάδα όμως φαίνεται ξεκάθαρα ότι απουσιάζει μία δέσμη οικονομικών και κοινωνικών μέτρων που θα ρυθμίζει εγκάρσια το σύνολο των ζητημάτων που εκκρεμούν στον κτιριακό τομέα. Αντίθετα, τους τελευταίους μήνες έχουμε γίνει μάρτυρες σε μία σειρά από μέτρα, κυρίως μέσα από προσωρινές οικονομικές επιδοτήσεις κεφαλαίου, που έχουν ως στόχο τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων. Τα μέτρα αυτά είναι μόνο ένα μικρό μέρος από τις συνολικές προτάσεις του Σχεδίου Δράσης Ενεργειακής Απόδοσης που εκπόνησε το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΚΑΠΕ) και που κατέθεσε η Ελλάδα στην ΕΕ στο πλαίσιο της κοινοτικής οδηγίας 2006/32. Αν και κρύβουν καλές προθέσεις, δεν είναι ικανά να επιφέρουν σημαντικές μειώσεις στην κατανάλωση ενέργειας. Είναι κυρίως ευκαιριακά μέτρα αποσπασματικού χαρακτήρα που θα έπρεπε να συμπληρώνουν, να ενισχύουν και να πλαισιώνουν μία συνολική πολιτική εξοικονόμησης ενέργειας με μακροπρόθεσμους στόχους και όχι να αποτελούν τα ίδια τον πυρήνα της πολιτικής αυτής. Στις επόμενες παραγράφους θα αναπτυχθεί η σχετική επιχειρηματολογία. Η πρόσφατη εξαγγελία για την επιδότηση παρεμβάσεων στα κτίρια με σκοπό την ενεργειακή τους αναβάθμιση, αν τελικά εφαρμοστεί (το μέτρο δεν πρόλαβε να ψηφιστεί από την προηγούμενη Βουλή) είναι ένα μέτρο, το οποίο η αγορά και οι κοινωνικοί φορείς υποδέχτηκαν με θετικά σχόλια. Ωστόσο, το πρόγραμμα επιδότησης έχει διετή ορίζοντα και κρύβει ένα μοναδικό παράδοξο: καθώς αφορά μόνο τα κτίρια που κατασκευάστηκαν πριν το 1980, αυτό σημαίνει ότι τα παλιά κτίρια θα μπορούν να αναβαθμιστούν ενεργειακά με τους πλέον σύγχρονους όρους, την ώρα που τα νεόδμητα -ελλείψει του ΚΕΝΑΚχτίζονται βάσει παρωχημένων προδιαγραφών του 1979! Η παράδοξη αυτή αντίφαση υπερτονίζει την ανάγκη εφαρμογής ενός σύγχρονου Κανονισμού, ο οποίος θα θέτει αυστηρούς όρους κατασκευής κτιρίων χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης. Η Κοινή Υπουργική Απόφαση για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης και την εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια του δημοσίου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα (17 Ιουνίου 2008) αποτέλεσε μία ακόμα κυβερνητική πρωτοβουλία για την μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης. Το μέτρο αν και θετικό, δεν προέβλεπε ουσιώδεις ρυθμίσεις, όπως την υποχρεωτική εγκατάσταση κεντρικών ηλιοθερμικών συστημάτων για την κάλυψη ζεστού νερού χρήσης, την υποχρεωτική εγκατάσταση συστημάτων ΑΠΕ και την υποχρεωτική εφαρμογή θερμομόνωσης. Ακόμα και έτσι όμως η ΚΥΑ παρέμεινε εν πολλοίς ανεφάρμοστη, καθώς ελάχιστα από όσα προβλέπει έχουν υλοποιηθεί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, οι λαμπτήρες πυρακτώσεως, οι οποίοι σύμφωνα με την ΚΥΑ θα έπρεπε να είχαν αντικατασταθεί από λαμπτήρες χαμηλής κατανάλωσης έως το Μάιο του 2009. Το συγκεκριμένο μέτρο υπολογίζεται ότι θα συνέβαλε στην ετήσια μείωση της κατα-

νάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας κατά 298 GWh έως το 2016. Σημειωτέον, ότι η ΚΥΑ αυτή ήρθε να προστεθεί σε μία σειρά από προηγούμενες αποφάσεις (2005-2006) για την εξοικονόμηση ενέργειας και την αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας, οι οποίες παρέμειναν νεκρό γράμμα. Αντίστοιχα, το πρόγραμμα “Εξοικονομώ”, επαφίεται στη διακριτική ευχέρεια όσων Δήμων καταθέτουν σχέδιο εξοικονόμησης ενέργειας προς χρηματοδότηση. Αυτό όμως που απαιτείται είναι μία πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση, όπου κάθε Δήμος υποβάλλει υποχρεωτικά ετήσιο ενεργειακό σχεδιασμό με φιλόδοξους στόχους, οι οποίοι αξιολογούνται σε ετήσια βάση. Βασική προϋπόθεση είναι η σύσταση ενεργειακού γραφείου σε κάθε Δήμο. Το πρόγραμμα “αλλάζω κλιματιστικό” αποτέλεσε το κατ’ εξοχήν αποσπασματικό μέτρο. Αναμφίβολα, η απόσυρση των κλιματιστικών κρίνεται θετικά, πάντα υπό την αυστηρή προϋπόθεση της ασφαλούς ανάκτησης των ψυκτικών των αποσυρθέ-

65

ντων μονάδων. Η επιτυχία άλλωστε ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Το περιβαλλοντικό, ενεργειακό και οικονομικό όφελος όμως από το εν λόγω μέτρο είναι αμελητέο. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του ΥΠΑΝ, αντικαταστάθηκαν 110.402 κλιματιστικά και η ετήσια εξοικονόμηση που επιτεύχθηκε εκτιμάται σε 41,6 GWh ετησίως. Φωτεινή εξαίρεση αποτελεί το πρόγραμμα “φωτοβολταϊκά στις στέγες” το οποίο προβλέπει γενναία οικονομικά κίνητρα και απλοποιημένες διαδικασίες αδειοδότησης για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων σε κτίρια από ιδιώτες και πολύ μικρές επιχειρήσεις. Η επιτυχία του μέτρου φυσικά θα κριθεί εκ του αποτελέσματος, αλλά το πρόγραμμα ήδη διαθέτει βασικό συστατικά που εξασφαλίζουν την επιτυχία του, όπως μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα, συνεργασία με τα συναρμόδια υπουργεία και τη ΔΕΗ, ελκυστικά κίνητρα και απλοποιημένες διαδικασίες. Υπό την προϋπόθεση ότι το εν λόγω μέτρο δε θα εγκλωβιστεί στις πολεοδομικές υπηρεσίες, δεν είναι υπερβολή να πει κανείς ότι το συγκεκριμένο πρόγραμμα είναι από τα πιο ανταγωνιστικά στον κόσμο. Η παραπάνω συνοπτική αξιολόγηση, εξαντλεί τα βήματα που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα για την εξοικονόμηση ενέργειας στον κτιριακό τομέα. Δυστυχώς, η ελληνική πραγματικότητα σήμερα απέχει από το όραμα που εξασφαλίζει το τρίπτυ-

Πίνακας 1 Ισχύοντα κριτήρια Συντελεστής θερμικής διαπερατότητας U (W/m2K) Τοίχος Πόλη

Χώρα

Αθήνα

Ελλάδα

Βιέννη

Οροφή

Δάπεδο

Υψηλός

Χαμηλός

Υψηλός

Χαμηλός

Υψηλός

Χαμηλός

GR

0,70

0,70

0,50

0,50

1,90

1,90

Αυστρία

AT

0,35

0,50

0,20

0,25

0,35

0,40

Λονδίνο

Αγγλία

GB

0,25

0,35

0,13

0,20

0,20

0,25

Βερολίνο

Γερμανία

DE

0,30

0,30

0,20

0,20

0,40

0,40

Δουβλίνο

Ιρλανδία

IE

0,27

0,37

0,16

0,25

0,25

0,37

Ρώμη

Ιταλία

IT

0,50

0,50

0,46

0,46

0,46

0,46

Όσλο

Νορβηγία

NO

0,18

0,22

0,13

0,18

0,15

0,18

Άμστερνταμ

Ολλανδία

NL

0,37

0,37

0,37

0,37

0,37

0,37

Μαδρίτη

Ισπανία

ES

0,66

0,66

0,38

0,38

0,66

0,66

Κοπεγχάγη

Δανία

DK

0,20

0,40

0,15

0,25

0,12

0,30

66 ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗ

χο προστασία του περιβάλλοντος, ενεργειακή ασφάλεια, βιώσιμη ανάπτυξη. Ένα τέτοιο όραμα αποτυπώνεται στην έκθεση της Greenpeace και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας με τίτλο Ενεργειακή Επανάσταση. Σύμφωνα με την έκθεση αυτή, η Ελλάδα μπορεί έως το 2050 να εξοικονομήσει περισσότερο από 12% της τελικής κατανάλωσης ενέργειας σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2005. Απαιτούνται ωστόσο, ριζικές διαρθρωτικές αλλαγές στο ενεργειακό μοντέλο, αλλά και τα καταναλωτικά πρότυπα. Όσον αφορά στον κτιριακό τομέα, προβλέπεται μία σειρά από παρεμβάσεις που μειώνουν δραματικά την ενεργειακή κατανάλωση. Η στροφή σε ένα πράσινο αναπτυξιακό μοντέλο στον ενεργειακό τομέα, εκτός από τα περιβαλλοντικά και ενεργειακά οφέλη, θα συμβάλει και στη δημιουργία χιλιάδων νέων θέσεων εργασίας. Σύμφωνα με έκθεση της Greenpeace με τίτλο “Πράσινη Ανάπτυξη και νέες θέσεις εργασίας”, η εφαρμογή ενός δεκαετούς προγράμματος εξοικονόμησης ενέργειας σε κτίρια μπορεί να διασώσει και να δημιουργήσει έως και 56.000 πράσινες θέσεις εργασίας στον κατασκευαστικό τομέα, ο οποίος σήμερα τελεί υπό κρίση. Ίσως όμως το πιο ενδιαφέρον σημείο στον κατασκευαστικό τομέα είναι οι διέξοδοι και οι νέοι επιχειρηματικοί ορίζοντες που η πράσινη ανάπτυξη ανοίγει στις ενεργειακές εταιρείες. Η παροχή ενεργειακών υπηρεσιών σε δημόσια κτίρια, μεγάλες επιχειρήσεις, αλλά και τον οικιακό τομέα, είναι μία αγορά, η οποία στην Ελλάδα σήμερα βρίσκεται σε εμβρυακό στάδιο και προσφέρει επιχειρηματικές ευκαιρίες. Αν η ΔΕΗ, για παράδειγμα, πρωταγωνιστήσει και κυριαρχήσει σε μία αγορά, η οποία θα γιγαντωθεί στα επόμενα χρόνια, θα αποκομίσει τεράστια οφέλη, καθώς θα πετύχει: Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, ενεργειακή ασφάλεια. Ωστόσο, το μεγαλύτερο κέρδος που θα αποκομίσει η ΔΕΗ είναι η αποκατάσταση του κοινωνικού της χαρακτήρα στις συνειδήσεις των Ελλήνων πολιτών. Η παροχή ενεργειακών υπηρεσιών είναι μία σύγχρονη, περιβαλλοντικά επωφελής και επικερδής οικονομική δραστηριότητα, αλλά επίσης είναι και κοινωνικά δίκαιη. Βελτιώνει σημαντικά την ενεργειακή συμπεριφορά των ενεργοβόρων κτιρίων και αντιμετωπίζει αποτελεσματικά το πρόβλημα της ενεργειακής φτώχειας, το οποίο πλήττει τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα. Για να επιτευχθεί όμως απαιτείται ριζική μεταστροφή της ΔΕΗ και των επιχειρηματικών της σχεδίων. Σε διαφορετική περίπτωση, η ΔΕΗ θα συνεχίζει να προωθεί την κατασκευή λιθανθρακικών μονάδων (μονάδες βάσης) για την κάλυψη των αιχμών κατά τους θερινούς μήνες λόγω της αυξημένης χρήσης κλιματιστικών. Μεγαλύτερη κατανάλωση, αυξημένη χρήση ορυκτών καυσίμων, περισσότερη ρύπανση, υψηλότερα οικονομικά κόστη, με το φαύλο κύκλο να διαιωνίζεται πάντα εις βάρος των πολιτών. Εν κατακλείδι, η χώρα μας οφείλει να αναπτύξει και να εφαρμόσει μία ολοκληρωμένη ενεργειακή και κλιματική πολιτική, θέτοντας μακροχρόνιους και ενδιάμεσους στόχους για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα για την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών. Αυτή η πολιτική θα πρέπει να διασφαλίζει παράλληλα την ενεργειακή επάρκεια της χώρας καθώς και την ανάπτυξη της οικονομίας. Ειδικότερα ενόψει της διεθνούς διάσκεψης για το κλίμα στην Κοπεγχάγη, η χώρα μας απαιτείται να συγκαταλέγεται ανάμεσα στα κράτη που ηγούνται αυτής της προσπάθειας και πρωταγωνιστούν υιοθετώντας προοδευτικά και τολμηρά μέτρα που στοχεύουν στη δραστική μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η εξοικονόμηση ενέργειας,

και ειδικότερα ο κτιριακός τομέας αποτελεί βασικό κομμάτι αυτής της πολιτικής. Πέρα από την εφαρμογή του ΚΕΝΑΚ με αυστηρούς ελάχιστους ενεργειακούς συντελεστές, η Ελλάδα οφείλει να θέσει φιλόδοξους ποσοτικούς στόχους για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας στον κτιριακό τομέα. Η εφαρμογή ενός αυστηρού χρονοδιαγράμματος που θα προβλέπει την υποχρεωτική ενεργειακή αναβάθμιση όλων των παλαιών κτιρίων και την κατασκευή νέων κτιρίων μηδενικών εκπομπών κρίνονται απαραίτητα μέτρα για την επίτευξη των ευρωπαϊκών δεσμεύσεων της χώρας. Η επιστήμη και η τεχνολογία προσφέρουν σήμερα όλες τις λύσεις για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζει ο κτιριακός τομέας. Το αν τελικά αντιμετωπίζονται όμως είναι καθαρά πολιτικό ζήτημα που απαιτεί συνολικό σχεδιασμό, ο οποίος θα καλύπτει την περιβαλλοντική, ενεργειακή και οικονομική του διάσταση. Δυστυχώς όμως μέχρι σήμερα η πολιτική αυτή απουσιάζει, όπως απουσιάζει και η πολιτική βούληση.

67

Επιλογή τοποθεσίας εγκατάστασης φ/β συστημάτων “Οδηγίες για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων σε κτιριακές εγκαταστάσεις” είναι ο τίτλος του εγχειρίδιου του Τμήματος Φωτοβολταϊκών Συστημάτων και Διεσπαρμένης Παραγωγής του ΚΑΠΕ, μετά από σχετικό αίτημα του υπουργείου Ανάπτυξης. Ο οδηγός συντάχθηκε με βάση την τρέχουσα κατάσταση στους τεχνικούς και επιστημονικούς κανόνες. Πρόκειται για ένα εγχειρίδιο οδηγιών για την ασφαλή εγκατάσταση και την αξιόπιστη λειτουργία φωτοβολταϊκών συστημάτων σε κτιριακές εγκαταστάσεις, διασυνδεδεμένες με το κεντρικό ηλεκτρικό δίκτυο Εναλλασσόμενου Ρεύματος. Οι οδηγίες στοχεύουν κυρίως σε θέματα σχεδιασμού και υλοποίησης της ηλεκτρικής εγκατάστασης. Να σημειωθεί ότι στη χώρα μας, όπως και σε άλλες χώρες, δεν υπάρχουν νομοθετημένοι κανονισμοί για την εγκατάσταση κτιριακών φ/β συστημάτων. Κυρίως στόχος των οδηγιών του εγχειριδίου είναι η ενημέρωση των ενδιαφερομένων με σκοπό την υιοθέτηση πρακτικών που θα συμβάλλουν στην κοινή και συλλογική αντιμετώπιση των θεμάτων εγκατάστασης και ασφαλούς λειτουργίας των διασυνδεδεμένων κτιριακών φ/β συστημάτων. Στο παρόν άρθρο, παρουσιάζουμε την ενότητα 4 του εγχειρίδιου που αναφέρεται στην επιλογή της τοποθεσίας εγκατάστασης του φ/β συστήματος. Στα επόμενα τεύχη θα ακολουθήσουν και άλλα θέματα, όπως εγκατάσταση συστήματος, προστασία των κτιριακών φ/β συστημάτων από υπερτάσεις και αντικεραυνική προστασία, και διασύνδεση με δίκτυο.

Προσανατολισμός των φ/β πλαισίων Για να είναι εφικτή η μεγιστοποίηση της ενεργειακής παραγωγικότητας των φ/β πλαισίων, θα πρέπει να επιτυγχάνεται βέλτιστη εκμετάλλευση της προσπίπτουσας ηλιακής ακτινοβολίας. Συγκεκριμένα, εφόσον η πορεία του ήλιου αλλάζει τόσο με την ώρα της ημέρας όσο και με την μέρα του έτους, τεκμαίρεται πως για να παράγει ένα πλαίσιο τη μέγιστη ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας θα πρέπει να είναι σε θέση να περιστρέφεται, ώστε να μπορεί να ακολουθεί την τροχιά του ήλιου και να είναι συνεχώς κάθετο στην κατεύθυνση της ακτινοβολίας. Πρακτικά, η μηχανική πολυπλοκότητα και το κόστος ενός μηχανισμού που θα επέτρεπε την κίνηση των πλαισίων σύμφωνα με τον παραπάνω τρόπο, καθιστά εξαιρετικά δύσκολη και δαπανηρή την εφαρμογή του σε κτιριακά φ/β συστήματα. Έτσι, στην πλειονότητα των κτιριακών φ/β συστημάτων επιλέγεται σταθερός προσανατολισμός των πλαισίων, ώστε να επιτυγχάνεται μέση ετήσια γωνία πρόσπτωσης της ηλιακής ακτινοβολίας όσο το δυνατόν πιο κοντά στις 90ο. Η επίτευξη αυτού του στόχου έγκειται στη σωστή επιλογή της κλίσης και της αζιμούθιας γωνίας του πλαισίου. Η κλίση του πλαισίου εκφράζεται με τη γωνία που σχηματίζεται ανάμεσα στο επίπεδο της επιφάνειας του φ/β πλαισίου και το οριζόντιο επίπεδο, ενώ η αζιμούθια γωνία σχηματίζεται πάνω στο οριζόντιο επίπεδο ανάμεσα στην προβολή της κεκλιμένης πλευράς του πλαισίου και τον τοπικό μεσημβρινό βορρά - νότου (Σχήμα 1). Για το βόρειο ημισφαίριο,

68 ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Ηλιακή ακτινοβολία (kWh/m2) -90 -80 -70 -60 -50 -40 -30 -20 -10 90

10

60

14

50

60 70 80 90

110

0

1200

80

1300

00

13

30 40

90

0 120

70

20

70

1400 1500

00

60

1600

50 00

50 40

15

Κλίση πλαισίων (σε μοίρες)

80

0

40

30 20

30 20

1600

10

10

0

0 -90 -80 -70 -60 -50 -40 - 30

-20 -10

0

10

20 30

40

50

60

70

80 90

Προσανατολισμός πλαισίων (σε μοίρες) Διάγραμμα 1. Επίδραση της τιμής της κλίσης και του προσανατολισμού στην διαθέσιμη ηλιακή ακτινοβολία (kWh/m2/έτος) στο επίπεδο των ηλιακών πλαισίων ενός κτηριακού Φ/Β συστήματος στην Αττική.

Νότος

Ανατολή ίσ

η

νία

Κλ

η βέλτιστη κλίση του φ/β πλαισίου για τη μέγιστη παραγωγή καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους είναι ίση με τη γεωγραφική παράλληλο του τόπου και η αζιμούθια γωνία είναι περίπου 0ο (κατεύθυνση προς νότο). Στο σημείο αυτό, αξίζει να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα η μεγιστοποίηση της συνολικής ετήσιας ηλιακής ακτινοβολίας που προσπίπτει σε επιφάνεια σταθερής κλίσης, επιτυγχάνεται για νότο προσανατολισμό και κλίση περί των 30ο. Δεδομένου ότι στην περίπτωση των κτιριακών φ/β εγκαταστάσεων οι βέλτιστες τιμές κλίσης και προσανατολισμού της φ/β συστοιχίας μπορεί να είναι ανέφικτες (λόγω των περιορισμών που προκύπτουν από τις δεδομένες διαθέσιμες επιφάνειες του κτιρίου), θα πρέπει να γίνει εκτίμηση της ηλιακής ακτινοβολίας στην επιφάνεια στην οποία πρόκειται να εγκατασταθεί η φ/β συστοιχία. Η μείωση της ετήσιας ηλιακής ακτινοβολίας (στην επιφάνεια της φ/β συστοιχίας) συγκριτικά με τη μέγιστη θεωρητική της τιμή (βέλτιστες τιμές κλίσης και προσανατολισμού) συνιστάται να μην υπερβαίνει το 10% προκειμένου να μεγιστοποιούνται τα οικονομικά οφέλη του ανεξάρτητου παραγωγού. Λαμβάνοντας υπόψη τους περιορισμούς που προκύπτουν από τις διαθέσιμες επιφάνειες των κτιρίων, προτιμώνται γενικά επιφάνειες νότιου προσανατολισμού, με απόκλιση έως 70ο από την κατεύθυνση του νότου και

Βορράς

ω ια γ

ούθ

μ Αζι

Δύση

Σχήμα 1. Γραφική απεικόνιση της κλίσης και της αζιμούθιας γωνίας ενός Φ/Β πλαισίου που βρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο.

κλίσης στο εύρος 0ο-50ο. Σημειώνεται ότι η χρήση γωνιών κλίσης άνω των 10ο-15ο διευκολύνει τον αυτοκαθαρισμό των πλαισίων από σωματίδια σκόνης και άλλους ρύπους μέσω της βροχής. Στο διαγράμμα 1 και στον πίνακα 1 παρατίθενται ενδεικτικά η επίδραση της τιμής της κλίσης και του προσανατολισμού στην ηλεκτροπαραγωγική ικανότητα ενός κτιριακού φ/β συστήματος σε απόλυτες τιμές και σε επί τοις εκατό ποσοστά αντίστοιχα. Σε όλες τις περιπτώσεις υποτίθεται ότι δεν υπάρχουν σκιασμοί.

Προβλήματα σκιασμών Ένας άλλος παράγοντας ο οποίος επιδρά καθοριστικά στην ενεργειακή αποδοτικότητα ενός κριτικού φ/β συστήματος είναι η ύπαρξη σκιασμών. Λαμβάνοντας υπόψη ότι σε ένα φ/β πλαίσιο τόσο τα φ/β

στοιχεία (ή μέρος αυτών) όσο και τα φ/β πλαίσια μιας στοιχειοσειράς συνδέονται μεταξύ τους εν σειρά, γίνεται κατανοητό ότι ακόμα και ο σκιασμός ενός μέρους της φ/β συστοιχίας μπορεί να προκαλέσει σημαντική μείωση της παραγόμενης ισχύος συγκριτικά με την αναμενόμενη τιμή αυτής. Αναλυτικότερα, το συνολικό ρεύμα μιας στοιχειοσειράς φ/β πλαισίων καθορίζεται από το μειωμένο ρεύμα του σκιασμένου τμήματος της φ/β συστοιχίας. Βέβαια, στην περίπτωση που ο σκιασμός περιορίσει την τάση του (των) σκιασμένου(-ων) πλαισίου(-ων) αρκετά χαμηλά, ώστε να εισέλθει σε αγωγή η δίοδος παράκαμψης, το πλαίσιο αυτό εξαντλείται της ηλεκτροπαραγωγής. Από μια άλλη οπτική γωνία, μόνιμοι και επαναλαμβανόμενοι τοπικοί σκιασμοί σε ώρες υψηλής ακτινοβολίας δύναται να καταπονήσουν το σκιαζόμενο φ/β πλαίσιο, προκαλώντας την πρόωρη γήρανση αυτού. Συνεπώς, είναι σημαντικό να αποφεύγονται σκιασμοί, έστω και από αντικείμενα μικρού όγκου όπως κολόνες, κεραίες ή ηλεκτρικά καλώδια ή, ακόμη περισσότερο, από δέντρα, παρακείμενα κτίρια κ.α. Η επιλογή της θέσης έδρασης της φ/β συστοιχίας θα πρέπει να γίνεται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται ότι δεν θα υπάρξουν σκιασμοί καθ’ όλο το έτος και ειδικά τις ώρες υψηλής ηλιακής ακτινοβολίας. Εάν στην

69

Πίνακας 1. Επίδραση της τιμής της κλίσης και του προσανατολισμού στην ηλεκτροπαραγωγική ικανότητα ενός κτιριακού Φ/Β συστήματος (σε επί τοις εκατό ποσοστά) Κλίση ως προς το οριζόντιο επίπεδο

Προσανατολισμός Ανατολικός - Δυτικός

85% kWh(max)

90% kWh(max)

50% kWh(max)

Νοτιοανατολικός Δυτικός

95% kWh(max)

90% kWh(max)

60% kWh(max)

kWh(max)

90% kWh(max)

60% kWh(max)

Βορειοανατολικός Δυτικός

95% kWh(max)

90% kWh(max)

30% kWh(max)

Βόρειος

60% kWh(max)

90% kWh(max)

20% kWh(max)

Νότιος

τοποθεσία έδρασης του φ/β εξοπλισμού υπάρχουν μόνιμοι ή επαναλαμβανόμενοι σκιασμοί (π.χ. σκίαση από παρακείμενα κτίρια, κολόνες στηθαίο κ.λπ.) για μεγάλο χρονικό διάστημα γύρω από το ηλιακό μεσημέρι (από 9πμ έως 3μμ), τότε η θέση εγκατάστασης θεωρείται ακατάλληλη. Τέλος, για τη διασφάλιση της μακροχρόνιας απρόσκοπτης λειτουργίας του φ/β συστήματος θα πρέπει να εξετάζεται το ενδεχόμενο εμφάνισης μελλοντικών σκιασμών, λόγω ανοικοδόμησης παρακείμενων κτιρίων. Εν κατακλείδι, μπορούμε να πούμε ότι ο γενικός κανόνας ορθής τοποθεσίας έδρασης του φ/β εξοπλισμού είναι ο ορίζοντας προς νότο να είναι ελεύθερος και χωρίς εμπόδιο. Για τον έλεγχο πιθανών σκιασμών καθ’ όλο το έτος, καλό είναι να χρησιμοποιηθεί ένα διάγραμμα τροχιάς του ήλιου, όπως αυτό που παρατίθεται στο διάγραμμα 2. Στο εν λόγω διάγραμμα σχεδιάζεται η θέση του ήλιου σε γωνιακές συντεταγμένες για γεωγραφικό πλάτος 38ο. Για διαφορετικό πλάτος στην Ελλάδα προκύπτει ελαφρά διαφορετικό διάγραμμα. Ο οριζόντιος άξονας στο διάγραμμα 2 αντιστοιχεί στην αζιμούθια γωνία του ήλιου, δηλαδή τη γωνία που σχηματίζεται πάνω στο οριζόντιο επίπεδο ανάμεσα στην προβολή της κατεύθυνσης του ήλιου και στον τοπικό μεσημβρινό βορρά - νότου (γωνιακή απόσταση του ηλίου από τη διεύθυνση του νότου), ενώ ο κατακόρυφος άξονας αντιστοιχεί στη γωνία του ύψους του ηλίου, δηλαδή ανάμεσα στην κατεύθυνση του ήλιου και της προβολής της στο οριζόντιο επίπεδο.

Στατική μελέτη και υλικά στήριξης Η έδραση των φ/β πλαισίων επί του κτι-

70 ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

ρίου μπορεί να υλοποιηθεί είτε πάνω σε πρόσθετη μεταλλική κατασκευή είτε επί της επιφάνειας του δώματος ή ακόμα και με την ενσωμάτωση των πλαισίων στο δομικό κέλυφος του κτιρίου. Αν και το βάρος της ίδιας της φ/β συστοιχίας και της βάσης στήριξης δεν αναμένεται να επηρεάσει τη στατική αντοχή του κτιρίου, καλό είναι όταν η τοποθέτηση των πλαισίων γίνεται σε στέγαστρα ή σκεπές, να διενεργείται στατικός έλεγχος ή ακόμα και ειδική μελέτη όπου απαιτείται), ώστε να διερευνάται η μηχανική καταπόνηση και η ανεμοπίεση της επιφάνειας έδρασης των πλαισίων. Τα φ/β πλαίσια τοποθετούνται σε ένα σύστημα στήριξης, εξασφαλίζοντας την απρόσκοπτη λειτουργία και την ασφάλεια της εγκατάστασης σε ακραίες συνθήκες ανέμου, χιονόπτωσης, σεισμού και θερμοκρασιακών μεταβολών. Οι ακραίες αυτές συνθήκες, ο συνδυασμός τους, καθώς και οι αντίστοιχοι συντελεστές ασφάλειας, προδιαγράφονται στους Ευρωκώδικες (eurocodes) παράλληλα με επιπρόσθετους ελέγχους, όπως για το σύνολο των δομικών κατασκευών. Για τη στατική επάρκεια του συστήματος στήριξης καθεαυτού, μπορεί να ζητείται αντίστοιχα πιστοποιητικό από τον προμηθευτή. Το σύστημα στήριξης μπορεί να είναι μέρος υαλοπετάσματος, να αποτελεί σύνδεσμο με τους φορείς μίας στέγης ή να αποτελεί ένα αυτοτελές σύστημα τοποθετημένο στο δώμα ή με τρόπο που να δημιουργεί σκίαστρο. Το σύστημα στήριξης μπορεί να είναι είτε μεταλλικό, από αλουμίνιο ή εν θερμώ γαλβανισμένο χάλυβα, είτε από πλαστικό (κυρίως όσον αφορά στην περίπτωση λε-

κανών στήριξης). Στο εμπόριο διατίθεται πληθώρα συστημάτων στήριξης. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να δίνεται προσοχή στη συμβατότητά τους με τα λοιπά στοιχεία του εξοπλισμού και κατ’ επέκταση στην εγκυρότητα των πιστοποιητικών στατικής επάρκειας επί του συνόλου της εγκατάστασης. Θα πρέπει ο τρόπος σύσφιξης των φ/β πλαισίων να είναι σύμφωνος με τις προδιαγραφές του συγκεκριμένου φ/β πλαισίου και επιπλέον, οι διαστάσεις του πλαισίου να είναι αντίστοιχες (ή μικρότερες) με αυτές που έχουν θεωρηθεί στη στατική μελέτη για την έκδοση του πιστοποιητικού επάρκειας. Όσον αφορά στη σύνδεση του συστήματος στήριξης με το κτίριο, και ειδικότερα αναφορικά με σύστημα στήριξης σε δώμα, θα πρέπει να εφαρμόζεται κατάλληλη αγκύρωση. Αυτή γίνεται συνήθως με την προσθήκη φορτίου ή με τη χρήση κοχλιών. Στην πρώτη περίπτωση, θα πρέπει το βάρος που θα τοποθετηθεί να είναι σύμφωνο με τη στατική μελέτη του κτιρίου. Στην περίπτωση χρήσεως κοχλιών, θα πρέπει να μην τραυματίζεται η υφιστάμενη μόνωση. Και στις δύο περιπτώσεις, όπως και στην περίπτωση άλλου συστήματος, παρέχονται οι προδιαγραφές για την αγκύρωση από τον προμηθευτή του συστήματος στήριξης. Ωστόσο, η συμβατότητα με το κτίριο θα πρέπει να ελέγχεται από έναν μηχανικό. Τέλος, ο εγκαταστάτης θα πρέπει να έχει υπόψη του τη διαφοροποίηση των συστημάτων στήριξης και τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα που το διέπουν, συμπεριλαμβανομένων της ευκολίας εγκατάστασης, της αξιοπιστίας κα των λειτουργικών στοιχείων (όπως η δυνατότητα ή όχι φυσικού αερισμού του πλαισίου).

Επιλογή του χώρου έδρασης των ηλεκτρονικών μετατροπέων Ένα από τα ζητήματα που χρήζουν προσοχής κατά το σχεδιασμό ενός κτιριακού φ/β συστήματος είναι η επιλογή του χώρου έδρασης των ηλεκτρονικών μετατροπέων. Συνήθως, οι μετατροπείς των εν λόγω ηλεκτροπαραγωγικών μονάδων τοποθετούνται είτε στο εσωτερικό των κτιρίων που εγκαθίστανται, είτε σε ειδικά διαμορφωμένο κλειστό χώρο ο οποίος μπορεί να βρίσκεται πλησίον του φ/β εξοπλισμού. Μάλιστα, στη δεύτερη περίπτωση μειώνεται σημαντικά το μήκος των ηλεκτρικών αγωγών Σ.Ρ. με άμεσο αποτέλεσμα τον περιορισμό των ηλεκτρικών απωλειών, της πτώσης τάσης, αλλά και του κόστους καλωδίωσης. Βέβαια, υπάρχουν και ηλεκτρονικοί μετατροπείς, οι οποίοι σύμφωνα με τα τεχνικά φυλλάδια του κατασκευαστή, μπορούν να εγκατασταθούν είτε κάτω από τα φ/β πλαίσια, είτε στο μηχανισμό στήριξης αυτών, εφόσον υπάρχει αρκετός χώρος.

Τροχιά του ήλιου (38ο μοίρες) 80

12 a.m.

21η Ιουνίου

70

10 a.m.

60

2 p.m.

50 Ύψος γωνίας

Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο συγκεκριμένος τύπος έδρασης έχει ως αποτέλεσμα την άμεση έκθεση του μετατροπέα σε υψηλές θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών, αλλά σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας, και σε αρκετά χαμηλές κατά τη διάρκεια του χειμώνα, προτείνεται να εφαρμόζεται μόνο στιος περιπτώσεις που το προβλέπει ο κατασκευαστής. Συγκεκριμένα, στο φυλλάδιο του κατασκευαστή θα πρέπει να αναζητηθεί ο δείκτης προστασίας (IP) του μετατροπέα από σωματίδια σκόνης και νερού, καθώς και τα όρια της θερμοκρασίας μέσα στα οποία δεν επηρεάζεται η ασφαλής και απρόσκοπτη λειτουργία του. Σε αντίθετη περίπτωση, η υιοθέτηση του προαναφερθέντος τρόπου έδρασης μπορεί να επιφέρει μείωση του προσδόκιμου της διάρκειας ζωής του μετατροπέα. Επίσης, λαμβάνοντας υπόψη ότι η ψύξη του ηλεκτρονικού μετατροπέα επηρεάζεται σημαντικά από τις κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής στην οποία είναι εγκατεστημένο το φ/β σύστημα (θερμοκρασία περιβάλλοντος, συνθήκες ηλιοφάνειας, υγρασία και άνεμος), γίνεται κατανοητό ότι στις περιπτώσεις που ο μετατροπέας τοποθετείται σε κλειστό χώρο πλησίον του φ/β εξοπλισμού ίσως είναι απαραίτητη η τοποθέτηση μηχανισμού εξαναγκασμένης ψύξης (ανεμιστήρες).

21 Μαρτίου

40

4 p.m.

8 a.m.

30

20

21 Δεκεμβρίου 6 a.m.

6 p.m.

10

0 -120

-90

-60

-30

0 30 Αζιμούθια γωνία

60

90

Διάγραμμα 2. Η τροχιά του ήλιου σε Βόρειο γεωγραφικό πλάτος 38ο μοιρών.

71

Ημερολόγιο εκθέσεων 2009 Οκτώβριος 14 - 18 | EXPOLIGHT | Διεθνής εξειδικευμένη έκθεση για εξοπλισμό φωτισμού. Σόφια, Βουλγαρία | www.bulgarreklama.com 18 - 21 | GLASSEX | Έκθεση για παράθυρα και γυάλινες κατασκευές. Μπέρμινχαμ, Ην. Βασίλειο | www.glassex.com 21 - 24 | GREENTECH | Έκθεση για τη διαχείριση ενέργειας. Ελβετία | www.greentech-expo.ch 24 - 26 | ÉCOBAT MARSEILLE | Έκθεση για το οικολογικό κτίριο, την εξοικονόμηση ενέργειας και τις ανανεώσιμες πηγές. Μασσαλία, Γαλλία | www.salon-ecobat.com 30/10 - 2/11 | ETH ENERGIETAGE HESSEN | Έκθεση για τη βιοενέργεια, την εξοικονόμηση ενέργειας στις κατασκευές και την ανακαίνιση. Γερμανία | www.energietage.com

Νοέμβριος 2 - 7 | BATIMAT FRANCE | Επαγγελματική έκθεση για την κατασκευή. Παρίσι, Γαλλία | www.batimat.com 3 - 6 | HEATING. WATER SUPPLY. CONDITIONING | Διεθνής εξειδικευμένη έκθεση στη θέρμανση, την παροχή νερού και τον κλιματισμό. Κίεβο, Ουκρανία | www.theprimus.com 5 - 8 | RENEX | Έκθεση για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την εξοικονόμηση ενέργειας, τη διαχείριση ύδατος και τεχνολογίες υγρού στοιχείου. Ιστανμπούλ, Τουρκία | www.hmsf.com/renex/eng 10 - 13 | INTERLIGHT | Διεθνής έκθεση για τις τεχνολογίες φωτισμού. Μόσχα, Ρωσία | www.interlight-moscow.com 12 - 15 | ECO ENERGIE | Διεθνής έκθεση για προϊόντα και συσκευές για την παραγωγή οικολογικών υλικών και συστημάτων εξοικονόμησης ενέργειας και θερμότητας. Ρώμη, Ιταλία | www.senaf.it 12 - 15 | TERMOIDRAULICA CLIMA | Έκθεση για τεχνολογίες κλιματισμού και θέρμανσης. Ρώμη, Ιταλία | www.senaf.it 13 - 15 | SALON DE L’HABITAT SAIN & DES ÉNERGIES RENOUVELABLES | Έκθεση για το “υγιές” σπίτι και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Νάντες, Γαλλία | www.salon-habitat-sain.fr 26 - 29 | HAUSBAU + ENERGIE MESSE | Έκθεση για την εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια. Βέρνη, Ελβετία | www.hausbaumesse.ch/de 27 - 30 | ENERGIE & HABITAT | Διεθνής έκθεση για την ενέργεια και το κτίριο. Βέλγιο | www.energie-habitat.be/index.php

Δεκέμβριος 9 - 12 | ENERGAÏA | Διεθνής έκθεση και συνέδριο για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Μονπελλιέ, Γαλλία | www.energaia-expo.com

*Περισσότερες πληροφορίες για τις εκθέσεις στο site: www.buildinggreen.gr

72 ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΚΘΕΣΕΩΝ