เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
โครงการศูนยศึกษาพระพุทธศาสนาประเทศเพื่อนบาน สํานักวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตเชียงใหม พ.ศ.๒๕๕๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เถราภิเษก : พิธยี กยอสมณศักดิพ ์ ระสงฆในลานนา ISBN 978-974-364-940-0 จัดพิมพโดย
โครงการศูนยศึกษาพระพุทธศาสนาประเทศเพื่อนบาน สํานักวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตเชียงใหม วัดสวนดอก ๑๓๙ ตําบลสุเทพ อําเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม ๐-๕๓๒๗-๕๑๔๙
ที่ปรึกษา พระเทพโกศล พระราชปริยัติเมธี พระครูพิพิธสุตาทร พระครูอดุลสีลกิตติ์ พระครูบาอานนท อาทิตฺตธมฺโม ศ.ดร.อุดม รุงเรืองศรี รศ.สมหมาย เปรมจิตต ผศ.ดร.วิโรจน อินทนนท นายศรีเลา เกษพรหม นางไฉไลฤดี ยุวนะศิริ นางภัทรา จันทราทิตย นายคีรินทร หินคง ผศ.เยื้อง ปนเหนงเพชร บรรณาธิการ พระนคร ปรังฤทธิ์ (ปฺาวชิโร) กองบรรณาธิการ พระศุภชัย ชยสุโภ นายอภิชาติ โพธิพฤกษ นางศิริกร ไชยสิทธิ์ นางอรศรี โยนิจ
๒
พระราชเขมากร พระครูโฆสิตปริยัตยาภรณ พระปลัด ดร.เสนห ธมฺมวโร พระมหาสงา ธีรสํวโร พระมหาชัชวาล โชติธมฺโม ผศ.จินตนา มัธยมบุรุษ รศ.(พิเศษ)ถาวร เสารศรีจนั ทร นายปน อะทะเทพ นางรุงทิพย กลาหาญ นางสาวพรรณเพ็ญ เครือไทย นายจิรชาติ สันตะยศ นายวีระ สิริเสรีภาพ นายเกริก อัครชิโนเรศ
นายพรหมพิรยิ ะ จันทนหอม นายภัชรบท ฤทธิ์เต็ม นางสาวดวงเดือน ชัยชนะ นายนพดล ฟูแสง
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
จํานวนพิมพ ๓๐๐ เลม ปที่พิมพ ตุลาคม ๒๕๕๓ พิมพที่
แม็กซพริ้นติ้ง (มรดกลานนา) ๑๔ ถ.ศิริมังคลาจารย ซ.สายน้ําผึ้ง ต.สุเทพ อ.เมือง จ.เชียงใหม ๕๐๒๐๐ Hotline : ๐๘๖-๖๕๔๗๓๗๖ Tel. : ๐๕๓-๒๒๑๐๙๗ E-mail : info@maxx.me
๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
กําหนดการสัมมนาทางวิชาการ เรื่อง “เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา” ณ หองประชุมธรรมปญญาบดี อาคาร มจร. ๑ มจร. วิทยาเขตเชียงใหม วันที่ ๑๕ เดือน กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๓
๔
******************************************************* ๐๘.๓๐-๐๙.๐๐ น. พิธีเปดการสัมมนา โดย พระราชปริยตั เิ มธี รองเจาคณะจังหวัดเชียงใหม กลาวถวายรายงานโดย พระครูโฆสิตปริยตั ยาภรณ รองอธิการบดี มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราช วิทยาลัย วิทยาเขตเชียงใหม ๐๙.๐๐-๑๐.๐๐ น. บรรยายเรื่อง “พระพุทธศาสนาในลานนา” โดย พระมหาสงา ธีรสํวโร มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตเชียงใหม ผ.ศ. ดร. วิโรจน อินทนนท คณะมนุษยศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม ๑๐.๐๐-๑๐.๑๐ น. พักการสัมมนาและดื่มน้ําชากาแฟ ๑๐.๑๐-๑๑.๔๐ น. สัมมนาเรื่อง “เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์ พระสงฆในเชียงตุง และลาว” โดย พระครูบาอานนท ชยมงฺคโล วัดทากระดาษ เชียงใหม พระสงฆชาวเชียงตุง พระมหาชัชวาล โชติธมฺโม วัดราชมณเฑียร เชียงใหม พระสงฆชาวเชียงตุง รศ. สมหมาย เปรมจิตต มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย วิทยาเขตลานนา ผูดําเนินการสัมมนา พระมหาสงา ธีรสํวโร
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
๑๑.๔๐-๑๓.๐๐ น. พักฉันภัตตาหารเพล/รับประทานอาหาร ๑๓.๐๐-๑๔.๓๐ น. สัมมนาเรื่อง “เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์ พระสงฆในลานนา” โดย พระครูอดุลสีลกิติ์ วัดธาตุคํา อําเภอเมืองเชียงใหม อาจารยศรีเลา เกษพรหม สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม ผูดําเนินการสัมมนา ดร.พิสิษฐ โคตรสุโพธิ์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม ๑๔.๓๐-๑๔.๔๐ น. พักการสัมมนาและดื่มน้ําชากาแฟ ๑๔.๔๐-๑๕.๔๕ น. สั ม มนาเรื่ อ ง “เถราภิ เ ษกในมิ ติ ท างสั ง คมและ วัฒนธรรมลานนา” โดย ศ.ดร. นิธิ เอียวศรีวงศ มหาวิทยาลัยเชียงใหม รศ. รัตนาพร เศรษฐกุล มหาวิทยาลัยพายัพ ผูดําเนินการสัมมนา ดร. ภักดีกุล รัตนา มหาวิทยาลัยเชียงใหม ๑๕.๔๕-๑๖.๐๐ น. แลกเปลี่ยนความรู และอภิปรายรวมกันระหวาง วิทยากรกับผูฟง ๑๖.๐๐ น. ปดการสัมมนา โดย พระปลัด ดร.เสนห ธมฺมวโร ผูอํานวยการสํานักวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตเชียงใหม วิทยากรประจําวัน นายคีรินทร หินคง นายพรหมพิริยะ จันทนหอม นายคีรินทร หินคง วิทยากรประจําวัน
๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
คําอนุโมทนา มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตเชียงใหม เปนสถาบันการศึกษาระดับอุดมศึกษาของคณะสงฆจังหวัดเชียงใหม มีภารกิจสําคัญในการสนับสนุนและสงเสริม การศึกษา คนควา วิจัย และ พัฒนาองคความรูท างดานพระพุทธศาสนา เพือ่ นําไปพัฒนาสังคมในทุกๆ ดาน โครงการศูนยศึกษาพระพุทธศาสนาประเทศเพื่อนบาน สํานัก วิชาการ ไดจดั สัมมนาทางวิชาการ เรือ่ ง “เถราภิเษก : พิธยี กยอสมณศักดิ์ พระสงฆในลานนา” เพือ่ เปนการเสริมการเรียนรูเ กีย่ วกับพระพุทธศาสนา ในลานนา ใหเปนทีเ่ ขาใจยิง่ ขึน้ ซึง่ ผูส นใจสามารถนําความรูท ไี่ ดรบั จากการ สัมมนาในครั้งนี้ ไปพัฒนาการศึกษาในเชิงวิชาการไดเปนอยางดี พระครูโฆสิตปริยัตยาภรณ รองอธิการบดี มจร.วิทยาเขตเชียงใหม
๖
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
คําปรารภ โครงการศูนยศกึ ษาพระพุทธศาสนาประเทศเพือ่ น สํานักวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตเชียงใหม จัดใหมกี าร สัมมนาทางวิชาการ เรื่อง “เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆ ในลานนา” ทัง้ นี้ เพือ่ เปดเวทีใหนกั วิชาการ พระนิสติ นักศึกษา และผูส นใจ ทั่วไป ไดศึกษา เรียนรู และแลกเปลี่ยนองคความรูรวมกัน ในอดีตนั้น ราชอาณาจักรลานนา นับเปนดินแดนที่พระพุทธศาสนา มีความเจริญมั่นคงมาอยางยาวนาน อีกทั้ง ยังเปนศูนยกลางการ เผยแผพระพุทธศาสนา ไปยังดินแดนตางๆ ทีอ่ ยูใ กลเคียง เชน เมืองเชียงตุง เขตรัฐฉาน ประเทศสหภาพพมา เมืองเชียงรุง แควนสิบสองพันนา สาธารณรัฐ ประชาชนจีน เมืองลานชาง สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว เปนตน การทีพ่ ระพุทธศาสนา มีความเจริญมัน่ คง ในราชอาณาจักรลานนา เปนผลสืบเนือ่ งมาจากการทีพ่ ระสงฆลา นนา เปนผูท มี่ ศี ลี าจารวัตรทีง่ ดงาม และมีบทบาทในการเผยแผพระพุทธศาสนา จนเปนที่ยอมรับนับถือของ ประชาชนโดยทั่วไป เมือ่ ครัง้ อดีตนัน้ พระสงฆรปู ใด มีศลี าจารวัตรทีง่ ดงาม ประพฤติวตั ร ปฏิบัติชอบตามหลักพระธรรมวินัยแลว ยอมเปนที่เคารพศรัทธา และได รับการยกยอง ทั้งจากฝายราชการบานเมือง และฝายศรัทธาประชาชน ทั่วไป โดยการยกยอ (แตงตั้ง) ใหดํารงตําแหนงสมณศักดิ์ในลําดับตางๆ ตามความเหมาะสม ทั้งสมณศักดิ์ที่ไดรับการยกยอจากประชาชน เชน สวาธุเจา สวาธุเจาหลวง (เจาวัดหรือเจาอาวาส) เจาธุ (ใชเรียกขานเฉพาะ พระภิกษุทเี่ ปนเชือ้ พระวงศเทานัน้ ) ครูบา เปนตน และสมณศักดิท์ ไี่ ดรบั การ ยกยอจากฝายราชการบานเมือง เชน มหาเถระ สวามี สังฆราชา ราชครู สมเด็จ และสมเด็จอัคคราชโมลี หรือ สมเด็จเสฏฐอัคคราชครู (สมเด็จ ราชครู) ซึ่งเปนลําดับสมณศักดิ์สูงสุด ของพระสงฆลานนา ในสมัยนั้น สมณศั ก ดิ์ ที่ ไ ด รั บ การยกยอนี้ บางตํ า แหน ง อาจจะยกยอได เฉพาะพระสงฆ บ างรู ป ที่ มี คุ ณ สมบั ติ พิ เ ศษ หรื อ มี ค วามเกี่ ย วข อ งกั บ ๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
พระมหากษัตริยเทานั้น ไมอาจยกยอพระสงฆทั่วไปได เชน ตําแหนง ราชครูหรือสมเด็จราชครู ซึ่งเปนสมณศักดิ์ที่มีไวสําหรับยกยอเฉพาะ พระสงฆทเี่ ปนเชือ้ พระวงศ หรือมีบทบาทเปนครูบาอาจารยของเชือ้ พระวงศ เปนตน ดังนั้น การยกยอสมณศักดิ์ในแตละระดับชั้นนั้น ยอมขึ้นอยูกับ คุณสมบัติสําคัญของพระสงฆรูปนั้นๆ ๓ ประการ ไดแก ๑. ชาติวุฒิ พระสงฆที่เจริญดวยชาติกําเนิดที่ดีงาม เชน เปน พระมหากษัตริย หรือเชื้อพระวงศ และเปนผูที่เกิดในตระกูล ที่มีเกียรติประวัติที่ดีงาม เปนตน ๒. คุณวุฒิ พระสงฆทเี่ จริญดวยความรู ความสามารถ และความ ดีงามทั้งทางกาย วาจา และจิตใจ เปนที่เคารพนับถือของ ประชาชนทั่วไป ๓. วัยวุฒิ ผูที่เจริญดวยวัย มีอายุพรรษามาก ถือเปนผูที่มีความ รอบรูและมีประสบการณ ในอดีต สมณศักดิ์ของพระสงฆลานนา ที่ไดรับการยกยอ จาก ฝายราชการบานเมืองนั้น กษัตริยจะเปนผูยกยอดวยพระองคเอง บุคคล ทั่วไป ไมอาจยกยอไดตามใจชอบ เมื่อทรงยกยอพระสงฆรูปใดแลว พระสงฆรูปนั้น ก็จะเขาสูพิธียกยออยางเปนทางการ ดวยการประกอบพิธี รดน้ําพุทธาภิเษก หรือ รดน้ําศักดิ์สิทธิ์ เรียกวา “เถราภิเษก” โดยถือเปน พิธีการที่ศักดิ์สิทธิ์และสําคัญยิ่ง ปจจุบนั แมวา การยกยอสมณศักดิ์ และการประกอบพิธเี ถราภิเษก ในลานนาจะถูกยกเลิกไป หลังจากที่ราชอาณาจักรลานนาถูกผนวกเขา เปนสวนหนึ่งของราชอาณาจักรสยาม จนกลายเปนดินแดนสวนหนึ่ง ทีอ่ ยูใ นเขตภาคเหนือของประเทศไทย แตคติเหลานีย้ งั ถือเปนรองรอยของ อารยธรรมที่บงบอกถึงอัตลักษณของชาวลานนาประการหนึ่ง การศึกษาและแลกเปลีย่ นความรูเ กีย่ วกับ “เถราภิเษก : พิธยี กยอ สมณศักดิพ ์ ระสงฆในลานนา” จะกอใหเกิดความรูค วามเขาใจในวิถดี งั้ เดิม และนําไปสูการพัฒนาสังคมใหเจริญดวยปญญาอยางแทจริง ขออนุ โ มทนากั บ วิ ท ยากรที่ ร ว มให ค วามรู ร ว มนํ า เสนอ ๘
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
บทความ ตลอดจนถึ ง ผู เข า ร ว มสั ม มนาทุ ก ท า น ที่ ทํ า ให ก ารสั ม มนา ในครั้งนี้สําเร็จลุลวงไปดวยดี อันจะเปนประโยชนตอการศึกษา และ สงเสริมทํานุบํารุงพระพุทธศาสนาในลานนาใหเจริญรุงเรืองสืบไป
พระปลัด ดร. เสนห ธมฺมวโร ผูอํานวยการสํานักวิชาการ มจร. วิทยาเขตเชียงใหม
๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
สารบัญ เรื่อง
หนา
คํากลาวถวายรายงาน .................................................................๑๓ โดย พระครูโฆสิตปริยัตยาภรณ รองอธิการบดี มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตเชียงใหม คํากลาวเปดพิธีสัมมนาทางวิชาการ ..........................................๑๕ โดย พระราชปริยัติเมธี รองเจาคณะจังหวัดเชียงใหม กรรมการสภามหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตเชียงใหม การสรุปใจความสําคัญของเนื้อหาในการสัมมนา ..................... ๑๙ เวทีสัมมนาเรื่อง “พระพุทธศาสนาในลานนา” .....................๒๐ เวทีสัมมนาเรื่อง “เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆ ในเชียงตุง และลาว” ....................................................๓๑ เวทีสัมมนาเรื่อง “เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆ ในลานนา” ................................................................. ๔๒ เวทีสัมมนาเรื่อง “เถราภิเษกในมิติทางสังคม และวัฒนธรรมลานนา” ...............................................๗๓ คํากลาวปดการสัมมนาทางวิชาการ ..........................................๙๗ โดย พระปลัด ดร. เสนห ธมฺมวโร ผูอํานวยการสํานักวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตเชียงใหม ๑๐
บทความรวมนําเสนอ ................................................................๙๙ พระพุทธศาสนาในลานนา ..............................................๑๐๐ ผูชวยศาสตราจารย ดร.วิโรจน อินทนนท อานิสงสบวช ..................................................................๑๓๖ วิเชียร สุรินตะ และ อุไร ไชยวงค (ปริวรรต) ชัปนะ ปนเงิน และ พรรณเพ็ญ เครือไทย (ตรวจทาน) พิธีรดน้ํามุรธาภิเษก .......................................................๑๔๕ ศรีเลา เกษพรหม ประวัติความเปนมาของการมีสมณศักดิ์ และพิธีเถราภิเษกแบบลานนา................................๑๕๗ พระครูอดุลสีลกิตติ์ สมณศักดิ์พระสงฆในลานนา : อดีต - ปจจุบัน ..............๑๙๔ ผศ.จินตนา มัธยมบุรุษ “ครูบาศรีวิชัย” กับ คตินิยมแบบ “ครูบา” (ใหม) ชวงทศวรรษ ๒๕๓๐-๒๕๕๐ .....................................๒๐๗ จิรชาติ สันตะยศ “ครูบา” เนื้อนาบุญของลานนา ......................................๒๓๐ พระมหาสงา ธีรสํวโร เถราภิเษกของชนชาติลาวสองฝงโขง ............................ ๒๓๕ รองศาสตราจารยสมหมาย เปรมจิตต สรุปผลการสัมมนา .................................................................๒๔๖ พระนคร ปรังฤทธิ์ (ปฺาวชิโร)
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
พิธยี กยอสมณศักดิ์ สมเด็จเสฏฐอัคคราชา อาชญาธรรมพระเจา (ใส เขมจารี) เมืองเชียงตุง ประเทศสหภาพพมา ๔ กุมภาพันธ ๒๕๔๑ ๑๒
กลาวถวายรายงาน โดย... พระครูโฆสิตปริยัตยาภรณ รองอธิการบดี มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตเชียงใหม *******************************************
กราบเรียน
พระราชปริยัติเมธี รองเจาคณะจังหวัดเชียงใหม กรรมการสภาวิทยาเขตเชียงใหม
กระผม ในนามคณะผู บ ริ ห าร คณาจารย และเจ า หน า ที่ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตเชียงใหม มีความรูส กึ ยินดีเปนอยางยิ่ง ที่พระคุณทานไดใหความเมตตา เปนประธานเปดการ สัมมนาทางวิชาการในครั้งนี้ ๑๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตเชียงใหม เปนสถาบันการศึกษาระดับอุดมศึกษาของคณะสงฆจังหวัดเชียงใหม มีภารกิจสําคัญในการสนับสนุนและสงเสริมการศึกษา คนควาวิจัย และ พัฒนาองคความรูท างพระพุทธศาสนา เพือ่ นําไปพัฒนาสังคมในทุกๆ ดาน ในโอกาสนี้ โครงการศูนยศึกษาพระพุทธศาสนาประเทศเพื่อน บาน สํานักวิชาการ ไดจัดใหมีการสัมมนาทางวิชาการ เรื่อง “เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา” โดยมีวัตถุประสงคสําคัญ เพือ่ เปนการแลกเปลีย่ นความรูเ กีย่ วกับการยกยอ หรือการแตงตัง้ สมณศักดิ์ ของพระสงฆลา นนาในอดีต โดยการประกอบพิธี “เถราภิเษก” ซึง่ ถือเปน พิธีการที่ศักดิ์สิทธิ์และสําคัญของพระพุทธศาสนาในลานนา กิจกรรมการสัมมนาทางวิชาการในครัง้ นี้ ไดรบั ความรวมมือจาก วิทยากรของมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตเชียงใหม มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย วิทยาเขตลานนา มหาวิทยาลัย เชี ย งใหม และมหาวิ ท ยาลั ย พายั พ โดยมี ผู เข า ร ว มรั บ ฟ ง การสั ม มนา ประกอบดวย พระนิสิต นักศึกษา นักวิชาการ นักวิจัย และตัวแทนจาก หนวยงานที่เกี่ยวของ เชน สํานักงานพระพุทธศาสนาจังหวัดเชียงใหม สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดเชียงใหม คณะครูอาจารยจากสถาบันการศึกษา ตางๆ เปนตน ในโอกาสนี้ กระผมขออาราธนาพระคุณทาน ไดกลาวเปดการ สัมมนาทางวิชาการ เรื่อง “เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆ ในลานนา” เพื่อเปนแนวทางในการสัมมนาทางวิชาการตอไป
๑๔
กลาวเปดพิธีสัมมนาทางวิชาการ โดย... พระราชปริยัติเมธี รองเจาคณะจังหวัดเชียงใหม กรรมการสภามหาวิทยาลัย มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตเชียงใหม *******************************************
ทานรองอธิการบดี พระเถรานุเถระ พระนิสิต และขอเจริญพร ญาติโยมผูเขารวมประชุมสัมมนาเรื่อง เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์ พระสงฆในลานนา ผม/อาตมา มีความรูส กึ ยินดีและมีความตัง้ ใจจริง ทีไ่ ดมี สวนรวมในการฟน ฟูจรรโลงขนบธรรมเนียมประเพณีอนั ดีงามของเชียงใหม ๑๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ของดีที่มีอยูในเชียงใหมนี้ พมา ลาว เอาไปหมดแลว เหลือแต ประวัติศาสตร ใครจะเปนอะไรก็แตงตั้งกันไป เมืองเชียงใหมทุกวันนี้ เรายกยองครูบาโดยไมไดมองความประพฤติ เรามองแครูปลักษณที่เปน รูปธรรมมากเกินไป ผมไดมีโอกาสไปธิเบต และภูฏาน เมื่อไมกี่วันมานี่เอง ผมเห็นคนถือลูกประคํา ไมใชพระถือนะ แตเปนโยมชาวบานถือ และ ไมไดเอามาคลองคอ แตถือไวในมือ ผมสังเกตขาวของทุกอยางจัดวาง อยางเรียบรอย สิ่งที่สําคัญที่สุดคือลูกประคํา ชวงที่มีเวลาวาง เขาจะนํา ลูกประคํามานับทันที ไมใชนํามาคลองคอใหสวยงาม ไมไดอยูในมือพระ หรืออยูในคอพระเทานั้น ประการสําคัญที่ผมอยากเลาใหฟงคือเรื่องครูบา เชน ครูบา ศรีวิชัยนั้น ถือเปนแมแบบ เมื่อเราเห็นวา นี่เปนลักษณะครูบา เราก็ ควรยกย อ งส ง เสริ ม กั น ถ า หากมี อ งค ก รใดองค ก รหนึ่ ง รั บ รอง หรื อ มี มหาวิทยาลัยเปนองคกรที่รับรอง ถาองคกรรับรองวา นี่คือครูบาจริง ประกาศยกยองวา พระรูปนี้ ทานเปนครูบาที่ควรเคารพกราบไหวได ถือเปนเนื้อนาบุญที่แทจริง สมัยปจจุบนั ผมรูส กึ สงสารพุทธศาสนิกชนเรือ่ งพระครูบาบางรูป ที่ไปสรางความรูสึกผิดหวังมากมาย ทําใหศรัทธาไทยตองถดถอยลง ครูบานัน้ เปนคําทีศ่ กั ดิส์ ทิ ธิ์ และพวกเราตางใชเรียกยกยองกัน เดีย๋ วนีน้ าํ มา ใชกันเกลื่อนกลาดมากมาย ยกยองกันดวยเรื่องผลประโยชน คนที่ยกยอง ก็มผี ลประโยชนรว มกัน เชน พากันไปไหวแลวรวย ไปไหวแลวถูกหวย ผูค น ชอบลือกันวาถูกหวยแลว มันก็คงถูกเหมือนกัน เพราะพากันมารอยคน แตมีคนถูกนอยคน คนไมถูกนั้นเงียบ แตคนถูกคนเดียวพูดกันเสียจน โดงดัง ครูบาเลยดังไปดวย ทุกวันนีพ้ ระครูบาจะเสียเรือ่ งผลประโยชน เชียรไป เชียรมา ไมใชครูบาจริง ที่เราเรียกกันวา “ครูบาบมแกส” ผลไมที่ไมถูกบม มันก็สุกเอง หวานหอมอรอย พอเอาไปอบแกสปรากฏวา รสชาติหายไป เลยครึ่งหนึ่ง ที่เรารูจักกันทุกวันนี้คือครูบาบมแกส ลูกศิษยเชียรเพื่อผล ประโยชน ผมขอฝากไวตรงนีว้ า ครูบาจริงตองมีองคกรใดองคกรหนึง่ รับรอง ฉะนั้น ในวันนี้ถือวาเปนการดีแลว เพราะเปนเรื่องการฟนฟู พระครูบาทีแ่ ทจริง ผมมองวา ครูบา ควรมีคณ ุ ธรรมนาศรัทธาเลือ่ มใส ไมตอ ง ๑๖
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
สอนอะไรมากมาย แตคนทั่วสารทิศก็หลั่งไหลเขามาหา ไมเลือกคนรวย หรือคนจน มีครัง้ หนึง่ ผมเสนอใหเจาคุณสมเด็จพระรัชมังคลาจารยไปเยีย่ ม ครูบา อยากใหเจาคุณสมเด็จรูว า ครูบารูปนีม้ ปี ฏิปทานาเลือ่ มใส พอไปถึง เจาคุณสมเด็จทานก็แปลกใจเหมือนกัน เพราะวาพระครูบามีพรรษานอย แตมีคุณลักษณะปฏิปทาเรียบรอยนาเลื่อมใส เรื่องนี้พระเถระผูใหญ ทานมองคนออก ครูบาไมตองแสดงอะไรมากมาย ถาเปนเชนนี้ พบกันแค วันเดียวก็เชือ่ สนิทเลย อยางนีเ้ ปนครูบาทีเ่ ราควรยกยอง มีพทุ ธศาสนิกชน ที่เปนคหบดีทั้งหลาย ที่เคยรูจักใหการสนับสนุนครูบาบมแกสรูปหนึ่ง ตอหนาครูบาบมแกส ก็พดู หวาน เรียบรอย พูดไดถงึ ใจเลย พอมีบทพิสจู น มาในภายหลัง เกิดเหตุการณเสื่อมเสียขึ้น คหบดีทั้งหลายพากันผิดหวัง กินไมได นอนไมหลับ อยางนีถ้ า พวกเราไปยกยอง ก็จะเสียหายตามไปดวย ดังนั้น เราตองนําครูบาจริงมายกยอง ซึ่งการยกยองในประเทศ ก็เปนอีกสวนหนึ่ง แตถาตางประเทศ (เชียงตุง ประเทศพมา) เขานําเอา พวกเราไปยกยองดวยก็ดเี หมือนกัน ทําใหเราไดครูบากันหลายรูป เราก็ไป รวมสถาปนาตัวทาน ผมมักจะไปรวมเฉลิมฉลองครูบากับเขาบอยๆ ตัง้ แต เปดเมืองใหมๆ สมัยกอนเปนเรื่องผิดกฎหมาย แตพอเขาเปดเมือง ผม เขาไปเลย เราไปกันประมาณ ๔-๕ รูป พกปจจัยไปรวมทําบุญมากมาย ทําบุญดวยความสุข เพราะความศรัทธาเลื่อมใส เรื่องของบุญนี่ ถาซึ้งแลว เทาไหรก็ใหได แตศาสนาพุทธในเมืองไทยเรานั้น มักดูถูกกัน มองขามกัน หรือที่เรียกวา ใกลเกลือกินดาง ใครทําเกินหนา ก็หาเรื่องใสราย หลายคน กลั ว ศาสนาอื่ น หรื อ ต า งศาสนามาทํ า ลายพุ ท ธศาสนา แต ผ มไม ก ลั ว สิ่งที่นากลัวที่สุดก็คือ การกระทําของกลุมเราเอง ที่กลัวคนอื่นเกินหนา ทําเกินหนาไมได ดีกวาก็ไมได เราตองดีกวาคนอื่น ถาเสื่อมเสียมา ก็ชวย กันเหยียบย่ําเลย ผมมีเพื่อนคนหนึ่ง เขาถูกเหยียบย่ําทั้งๆ ที่มีความผิด เพียงเล็กนอย ผูใหญก็ไมพูดให เพื่อนฝูงก็ไมชวย เรานับถือพุทธศาสนา เหมือนกัน เมือ่ มีปญ หาก็ควรทีจ่ ะชวยกัน ไมใชมาเหยียบย่าํ กัน แตศาสนา คริสตนั้น เขาชวนเลย เขาตองการคนพวกนี้ เขายอมรับบอกใหมาเลย เขาจะดูแลเอง มอบตําแหนงใหทุกอยางเลย ดังนั้น เรื่องของพวกเราเอง เมื่อมีอะไรก็ตองชวยกัน มีอะไรก็ใหกําลังใจกัน ๑๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เมื่อมองในดานสัญลักษณความเปนพระครูบา จําเปนหรือไม ที่พระครูบาจะตองหมผาสีกรัก จริงๆ แลว ไมจําเปนตองหมผาสีกรัก พระครูบาหมผาสีเหลืองก็ได เราสถาปนาพระครูบา ก็เพราะเห็นชัดวา ทานเปนพระดี มีศีลาจาริยวัตรเสมอตนเสมอปลาย ไมมีผลประโยชน ไมมีธุรกิจมาเกี่ยวของ ถามีผลประโยชน มีธุรกิจ เราไมนํามาสถาปนา เปนพระครูบาแนนอน ถึงแมจะในประเทศหรือตางประเทศก็ตาม เพราะ ความเปนครูบาไมเกี่ยวของอะไรกับสีผาจีวร ไมเกี่ยวของอะไรกับสิ่งที่ เปนรูปธรรมหรือรูปแบบ ไมจําเปนตองหอยลูกประคําที่คอ ถืออยูที่มือก็ พอแลว ลักษณะเชนนี้ มันเปนแคเครือ่ งประดับเทานัน้ ลักษณะครูบาทีเ่ รา ควรจะยกยองก็คือ ตองมีศีลาจาริยวัตรเสมอตนเสมอปลายมาโดยตลอด เปนผูพ ดู นอยแตปฏิบตั มิ าก มีคนศรัทธาเลือ่ มใส ดังนัน้ เราควรมีการแตงตัง้ คณะกรรมการใหเปนผูร บั ผิดชอบดูแลเรือ่ งการสถาปนาพระครูบาทีแ่ ทจริง ในโอกาสอันเปนมงคลนี้ ผมมีบุญมาก ที่ไดมีโอกาสมามีสวนรวมรูเห็น กับความคิดใหม จึงขอใหทานทั้งหลาย ตั้งใจพูดกัน คุยกันใหเปนเรื่อง เปนราว เปนเหตุเปนผลในวันนี้ใหจบ และผมหวังวา สิ่งที่พวกเราคิดนี้ จะเปนศักดิเ์ ปนศรี เปนหนาเปนตาของเมืองเชียงใหมของพวกเรา ขอความ เจริญรุงเรืองในพระพุทธศาสนา จงมีแกทานดวยเทอญ.
๑๘
สรุปใจความสําคัญ ของเนื้อหาในการสัมมนา *******************************************
๑๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เวทีสัมมนาเรื่อง “พระพุทธศาสนาในลานนา”
วิทยากรประกอบดวย ผศ.ดร. วิโรจน อินทนนท มหาวิทยาลัยเชียงใหม พระมหาสงา ธีรสํวโร มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตเชียงใหม พระมหาสงา ธีรสํวโร ประวัติศาสตรของพระพุทธศาสนาในลานนานั้น มีความเปนมา อยางไร? และมีพัฒนาการอยางไรบาง ? และจะสงผลตอทุกคนที่ดําเนิน ชีวิตอยู และเกี่ยวพันกับพระพุทธศาสนาอยางไรบาง ? ๒๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ผศ.ดร. วิโรจน อินทนนท ประวัตพิ ระพุทธศาสนาในลานนา มีความเปนมาอยางไรนัน้ อาจจะ ไมพูดถึงเรื่องนี้มากนักเนื่องจากมีในเอกสารแลว พระพุทธศาสนาตามที่มี การบันทึกเปนลายลักษณอักษรนั้น เรายอมรับกันวา กอนการเขามาของ พระพุทธศาสนาในดินแดนแถบลานนานั้น มีการนับถืออยางอื่นอยูแลว โดยเฉพาะอยางยิ่งการนับถือผี ซึ่งเปนลักษณะทั่วไปของฝูงชนทั้งหลาย อาจจะเรียกไดวา เปนศาสนาเบื้องตนที่คนนับถือกันอยู สิ่งที่นาสนใจ ของพระพุทธศาสนาที่เขามาในบานเมืองเราคือ การเขาไปผสมผสานกับ ความคิดแบบดั้งเดิม หรือความเชื่อของคนที่มีอยูแลว คนที่นี่มีการนับถือผีมากอน เมื่อพระพุทธศาสนาเขามาก็เขาไป ผสมผสานกับความเชือ่ เรือ่ งผี เมือ่ เขาไปผสมผสานกันแลว ในทีส่ ดุ ก็เขาไป มีอิทธิพลมากกวาผี ดังนั้น ตอนนี้ผีก็ถูกอัญเชิญไปอยูในหอง อัญเชิญ ไปอยูขางลาง พุทธก็เขาไปแทนที่ตรงนั้น ผมมองวา นี่เปนลักษณะเดน อยางหนึ่งของพระพุทธศาสนา ไมวาจะเขาไปอยูที่ใด กอนที่พระนางจามเทวีจะนําพระพุทธศาสนาที่เรียกกันวา พุทธ แบบเถรวาท ที่เปนแบบเมืองลพบุรี ซึ่งก็รับอิทธิพลมาจากสมัยอาณาจักร ทวาราวดี เมื่อพุทธที่เปนแบบเถรวาทที่พระนางจามเทวีนําขึ้นมาใน ดินแดนแถบนี้ ก็มีความเชื่อเดิม หรือบางครั้งเราอาจจะบอกวา นาจะมี ศาสนาที่มีอยูในดินแดนแถบนี้อยูกอนแลว ซึ่งอิทธิพลอยางหนึ่งที่เรา ยอมรับกันคือ อิทธิพลแบบมหายาน มีอยูใ นดินแดนแถบนีด้ ว ย มีหลายสิง่ ที่เปนตัวอยาง ความคิดหนึ่งที่บอกวา เรามาจากตอนใตของจีน มาจาก เมืองจีน พุทธศาสนาอยูใ นเมืองจีนประมาณ พ.ศ.๗๐๐ ซึง่ ก็เปนพุทธแบบ มหายาน เมื่อเขามาอยูในดินแดนของเรา ก็ตองนําเอาพระพุทธศาสนา มาดวย เพราะในลักษณะของคนเรา การที่เราจะเคลื่อนยายไปอยูที่ไหน เราก็จะเอาความเชื่อของเราเขาไปดวยเสมอ สิ่งที่สังเกตไดอยางชัดเจน ของบานเราตอนนี้ คือ เวลาทีเ่ รายายบานไปอยูท ไี่ หน เราก็จะเอาพระสงฆ จากบานเราไปดวย จนบางครั้งเรายายหมูบานไป เราก็เอาชื่อจากหมูบาน เดิมของเราไปตั้ง แลวพระสงฆจากหมูบานเดิมของเราก็คือ ลูกหลานของ ๒๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เรานัน่ เองทีไ่ ปอยูด ว ย ดังนัน้ ลักษณะอยางนี้ บานเราเวลามีงานปอยหลวง ก็ตั้งขอสังเกตเลยวา ทําไมปอยหลวงเมืองฝางขามมาถึงสารภีไดอยางไร แลวขามจากแมแตงมาไดอยางไร มากินหัววัดที่สารภีไดอยางไร ก็เพราะ วาคนสารภีหรือคนเมืองฝางยายบานไปอยูดวยกัน คนสารภีอาจจะไปมี ครอบครัวกับคนเมืองฝาง เปนตน พระมหาสงา ธีรสํวโร ถามองในมุมของพระพุทธศาสนา อาจจะเปนเพราะพระภิกษุ สามเณรยายไปอยูที่เมืองฝางก็ได ผศ.ดร. วิโรจน อินทนนท ก็เปนไปได ๒ สวน สวนหนึ่งคือ มุมมองของชาวบาน และ มุมมองของพระสงฆ คือพระสงฆยายมาอยู ดังนั้น ในเวลาที่เรามีงาน ก็มักจะยายกันไปในลักษณะเชนนี้ เรียกวา เปนการนําหัววัดไปเติงกัน (ไปถึงกัน) ทําใหวัดและผูคนมีความสัมพันธกันมากยิ่งขึ้น ดังนั้น การที่ ไดรับอิทธิพลมาจากจีนนั้น เขาก็นําเอาของเขามาดวย มาอยูทางบานเรา การไหลมาของพระพุทธศาสนานั้น นาจะมีทั้งในสวนที่เปนมหายาน ที่มี อยูในดินแดนแถบนี้ ที่ยังหลงเหลืออยูดวย พระมหาสงา ธีรสํวโร คิ ด ถึ ง ตอนที่ ไ ปบ า นแสน เมื อ งม า เชี ย งตุ ง ในครั้ ง นั้ น ท า น สวามีพระมหาชัชวาล วัดราชมณเฑียรไปดวย ผมไดคุยกับโยมคนหนึ่ง เขาเปนชาวลัวะ หมูบานนั้นเปนหมูบานลัวะ ผมคุยกับเขาวา “ทําไมวัดนี้ จึงชื่อวาวัดบานแสน ? เปนวัดที่มาจากเมืองเชียงแสน ประเทศไทย ใชหรือไม ? ” ลุงคนหนึ่งบอกวา “ไมใช” เขาบอกวาที่นั่นเดิมเรียกวา “ดอย สามพญา” แลวสามพญานีห้ นีมาจากจีน จีนมีมณฑลหนึง่ หรือจังหวัดหนึง่ ๒๒
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เล็กๆ ในปจจุบันชื่อ “เชียงแสน” สามพญานี้ถูกตีและอพยพมาอยูที่นั่น อีกสองพญา สรางวัดคนละวัดคือ “วัดแงด” กับ “วัดแสน” สวนพญา อีกคนหนึ่ง ไปสรางเชียงแสนอยูที่ประเทศไทย ณ ปจจุบัน คือ หิรัญนคร เงินยาง ซึ่งก็ไดสันนิษฐานมาจากคําพูดของคุณลุงนี้วา “ลวจังกราช” คือ ผูที่อพยพมาจากจีน แลวก็ไดนําเอาพระพุทธศาสนาแบบมหายานเขามา ดวยในยุคนั้น ผศ.ดร. วิโรจน อินทนนท ก็นาจะมีทั้งสวนที่เปนมหายาน ที่เขามาอยูบานเรา ที่เราบอกวา เถรวาทเขามาอยูในสมัยพระนางจามเทวี เพราะตามตํานานจามเทวี บอกวา ตอนที่พระนางขึ้นมานั้น ไดนําเอาพระสงฆมาดวย ๕๐๐ รูป มาอยูที่เมืองหริภุญชัย แลวบานเมืองที่อยูใกลเคียงก็รับเอาพระพุทธ ศาสนาจากที่ นั่ น เข า มาด ว ย จะเห็ น ว า เชี ย งใหม เ องก็ รั บ จากที่ นั่ น มา เชนเดียวกัน กอนยุคสมัยที่พญามังรายจะเขามา พระพุทธศาสนาที่เขามา ในตอนหลัง ตอนนั้นเรายังไมเรียกกันวา อาณาจักรลานนา ชวงแรกที่บอกวา ในสมัยพระนางจามเทวีนั้นเปนเถรวาท แตเรา ก็บอกไมไดวาเปนเถรวาทแบบไหน เพราะในขณะนั้นยังไมมีแบบนิกาย ลังกาวงศเลย เชื่อวานาจะเปนเถรวาทที่พระเจาอโศกและชาวมคธนับถือ กันอยู พุทธศาสนาแบบเถรวาทที่ถูกสงออกนอกประเทศขณะนั้น ถูกสง ออกในสมัยพระเจาอโศก และบังเอิญในยุคสมัยของพระเจาอโศกนั้น ก็มี แควิภัชชวาท คือ เหลือแตกลุมพระโมคคัลลีบุตรติสสะเถระกลุมเดียว กลุมอื่นไดถูกขับออกไปหมดแลว หลังจากสมัยพระนางจามเทวีลงมา ปรากฏหลักฐานอยางหนึง่ วา เรารับพระพุทธศาสนามาจากสุโขทัยซึง่ เปนแบบลังกาวงศ เรียกวา เปนยุค ที่สองที่เขามายังเชียงใหม แลวกอนหนานั้นพญามังรายก็ไดนําพระพุทธ ศาสนามาจากพุกาม ในตํานานก็บอกไวเชนเดียวกัน สวนในดานพระพุทธ ศาสนาที่เราพูดกันโดยสวนมาก วาพระสุมนเถระเอาขึ้นมาในสมัยของ พระยาลิไท ตรงกับสมัยของพญากือนา จนเปนทีม่ าของวัดสวนดอก ตอนที่ ๒๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
นําขึ้นมาแลวใหไปอยูที่วัดพระยืน จังหวัดลําพูนกอน ประมาณ ๒ ป อีกนัยหนึ่งคือ ตองการเตรียมสถานที่ตรงนี้ใหเปนที่อยูของพระสุมนเถระ พอพระสุมนเถระมาอยูแ ลว ก็ไดสถาปนาทานขึน้ เปนพระสังฆราช ผมคิดวา เปนเถรวาทในกลุมของลังกาวงศที่มาจากทางสุโขทัย แลวพญากือนา ทรงนับถือในกลุมของพระสุมนเถระนี้ พระมหาสงา ธีรสํวโร เคยคิดเอง แตไมรูวาจะถูกหรือไม วากอนที่พญากือนาจะไป ขอพระสงฆมาจากสุโขทัยนั้น ไดมีพระพุทธศาสนาที่เจริญอยูแลว เปน นิกายของลําพูน คือหริภุญชัยเจริญรุงเรืองมาโดยตลอด ในดินแดนแถบนี้ ขอสันนิษฐานที่คิดไวก็คือ ทําไมตองนํามาพักไวที่ลําพูนถึง ๒ ป ในเมื่อ เมืองของพระองคอยูที่เชียงใหม อาจจะเปนเพราะวาตองนําพระมหาสุมณะเถระไปไวที่ลําพูน เพราะลําพูนคือฐานที่มั่นของพระพุทธศาสนา แบบหริภุญชัย สวนใหญพระสังฆราชจะมาจากลําพูน ผูอาวุโสมาจาก ลําพูนทัง้ หมด ดังนัน้ จึงตองนําพระสุมนเถระไปไวทนี่ นั่ กอน และพระพุทธศาสนาก็จะไปเชือ่ มกับการเมืองเล็กๆ และขาวทีแ่ พรออกไป ไมใชขา วจาก ชาวบาน พระสงฆในนิกายเดิมไมบริสทุ ธิ์ ซึง่ เปนเรือ่ งใหญ ถาอยากบริสทุ ธิ์ ตองบวชในนิกายใหม ดังนั้น ๒ ป ของพระสุมนเถระนั้น เกิดการสึก พระภิกษุในลําพูน แลวบวชใหมในนิกายลังกาวงศแบบพระสุมนเถระ หลังจากทํางานที่นั่น ๒ ปแลว เขามาอยูเชียงใหม ปรากฏวามาไมได เพราะพระสงฆเชียงใหมเปนพระสงฆจากหริภุญชัยเกา ดังนั้น จึงตองยก พระราชอุ ท ยานให ส ร า งวั ด และสถาปนาให ท า นเป น พระสั ง ฆราช ใครอยากจะมาอยูก บั ทาน ก็ตอ งบวชใหม สวนทีอ่ ยูใ นเมืองเกา ก็วา กันไป แบบนิกายเกา ผศ.ดร. วิโรจน อินทนนท นัน่ ก็เปนสวนหนึง่ แตผมมองวา การทีน่ าํ เอาพระสุมนเถระมาทีน่ ี่ ๒๔
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ซึ่ ง เป น แบบลั ง กา ในแง ที่ ว า สุ โขทั ย กั บ ล า นนานั้ น มี ก ารแข ง ขั น กั น โดยเฉพาะอยางยิง่ ในดานการนับถือศาสนา การอุปถัมภบาํ รุงพุทธศาสนา จะเห็นวากอนหนาทีพ่ ญากือนาจะไปเอาพระสงฆมาจากสุโขทัยนัน้ ไดเคย สงไปขอกับพระสวามีอุทุมพรที่เมาะตะมะมาแลว แตพระสวามีอุทุมพร ไม ม า ก็ น า สนใจว า พระสวามี อุ ทุ ม พร ตอนที่ พ ระยาลิ ไ ทนิ ม นต ไ ปที่ สุ โขทั ย นั้ น พระสวามี อุ ทุ ม พรไปทํ า ให พ ญากื อ นาอยากได แ บบลั ง กา ซึง่ ขณะนัน้ สุโขทัยนับถือแบบลังกา จึงอยากจะไดแบบลังกาเขามาในลานนา ดังนัน้ เมือ่ มาจากตนตอไมได จึงนํามาจากสุโขทัย ทําใหเรามี ๒ นิกาย คือ แบบพื้นเมือง (นิกายหริภุญชัย) ดั้งเดิม และนิกายแบบลังกาวงศ การเคารพนับถือศาสนาของพระมหากษัตริยนั้น จะเห็นไดวา มีการสลับสับเปลี่ยนกันไป ความเจริญรุงเรืองของพระพุทธศาสนาขึ้นอยู กั บ การนั บ ถื อ ของพระมหากษั ต ริ ย ด ว ย ถ า พระมหากษั ต ริ ย นั บ ถื อ กลุมใดกลุมนั้นก็จะเจริญรุงเรือง ดังนั้น จึงมีขอสังเกตตอมาวา ในสมัย พญาสามฝงแกนที่บอกวาไปนับถือกลุมเวทมนตไสยศาสตรทั้งหลายนั้น พญาสามฝง แกนก็กลับไปนับถือพระพุทธศาสนาแบบดัง้ เดิม ทําใหพระสงฆ อีกกลุมหนึ่งที่อยูที่เชียงใหมบอกวา พระศาสนาในบานเราไมไหวแลว ก็พากันไปเรียนจากลังกามาอีก เมือ่ กลับมาก็ไปอยูท วี่ ดั ปาแดง ตอนนีเ้ ราก็ บอกวาศาสนาในบานเรามี ๓ กลุม คือ นิกายเดิม ลังกาเกา และลังกาใหม ตอมาก็ไดเรียกลังกาเกากับลังกาใหมวา กลุมสวนดอก และกลุมปาแดง หลังจากนั้น ก็ทําใหเกิดความลําบากใจแกพญาติโลกราช เพราะศาสนา แบงออกเปน ๓ กลุม แลว พระเจาแผนดินจะอยูก ลุม ใด จึงกลายเปนปญหา หากจะไปเขากับกลุมสวนดอกอยางเดียว กลุมปาแดงก็จะมองอีกแงหนึ่ง แตหากจะไปนับถือกลุมปาแดงอยางเดียว ก็จะทําใหกลุมสวนดอกกับ กลุมพื้นเมืองมองอีกแงหนึ่งวาเลือกขางหรือไม จึงเปนความหนักใจของ พญาติโลกราช ดังนั้น พญาติโลกราชจึงไดขอใหคณะสงฆมาชวยกัน อาจจะเปนการสังคายนาหรือไมก็ได เปนการใหพระสงฆทั้ง ๓ กลุม มาคุยกัน เพือ่ หาทางออกใหกบั คณะสงฆ และนัน่ ก็เปนทีม่ าของสังคายนา ครั้งที่ ๘ ที่เขียนไวในเอกสารวามีความเปนไปไดมากนอยขนาดไหน สิง่ ทีต่ ามมาคือ หลังจากนัน้ แลว คณะสงฆทเี่ ราบอกวา ไมวา จะเปนกลุม ใด ๒๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ก็แลวแตมีความปรองดองกันมากขึ้น ทําใหพญาติโลกราชปกครองบาน เมืองไดงายขึ้น แสดงใหเห็นวาพระพุทธศาสนาที่เขามานั้นมีความผูกพัน กับพระมหากษัตริยเปนอยางมาก การปรองดองนั้นตองใหรัฐเขามาเปน ผูประสาน พระมหากษัตริยเปนผูประสานระหวางการปรองดองของ คณะสงฆ ทําใหสมัยตอมางานทางดานพระศาสนาของเราเกิดขึ้นจาก ความสงบของบานเมือง ตามที่คณะสงฆมีความปรองดองกันมากขึ้น ทําใหมีผลงานทางดานพระศาสนามากขึ้น หรือที่เรียกวา “ยุครุงเรืองทาง วรรณกรรมพระพุทธศาสนา” แมกระทั่งหลักฐานที่นํามาอางในปจจุบันนี้ ก็เกิดขึ้นในยุคนี้เชนกัน คือยุคสมัยของพระเมืองแกว พระมหาสงา ธีรสํวโร เปนไปไดหรือไมวา คณะสงฆมคี วามแตกแยกกันดานความคิดเห็น มาโดยตลอด ตั้ ง แต เริ่ ม มี ก ารนํ า พระสงฆ ต า งนิ ก ายเข า มา ผมคิ ด ว า จุ ด พลาดอย า งหนึ่ ง ของผู ป กครองที่ นํ า เอาพระสงฆ ต า งนิ ก ายเข า มา เริ่มตนที่วาพระสงฆนั้นทําไมถูก วัดนี้ทําไมถูก ตองไปนําเอาวัดนั้นมา ซึ่งนาจะเปนความผิดพลาด พอมองเห็นวาพระสงฆของตนเองไมคอย ที่จะนํามาซึ่งความเลื่อมใส ไปยกยองพระสงฆอีกเมืองหนึ่ง จึงไดนิมนต ทานเขามาทําใหเกิดความแตกแยก พอมาถึงในสมัยพระนางจามเทวีก็ได นําพระสงฆมาอีก ตอมา ในสมัยพญากือนาก็นําเอาพระสงฆจากสุโขทัย เข า มาอี ก พอมาถึ ง สมั ย พญาสามฝ ง แกนกลายเป น นั บ ถื อ พระสงฆ นิ ก ายเดิ ม ถ า มองให ดี แ ล ว พญาสามฝ ง แกนไม ยุ ง กั บ พระสงฆ เ ลย แมกระทัง่ พระสงฆเองจะเขาหาพญาสามฝง แกนเพือ่ ทีจ่ ะบอกวาแบบนีถ้ กู พระองคก็บอกวาพระคุณเจาไมตองเสนอ กลับใหทุนการศึกษาไปเรียนที่ ลังกา แลวคอยกลับมาบอกทีหลัง พญาสามฝงแกนจึงสงไปเรียนแทนที่ จะมานั่งโตเถียงกัน เมื่อกลับมาปรากฏวากลับมาในยุคพญาติโลกราช ในขณะทีบ่ า นเมืองกําลังมีศกึ สูร บกัน พระสงฆกโ็ ตเถียงกันวาใครถูกใครผิด ในที่สุดแลวพระองคก็นําพระสงฆทั้ง ๒ นิกายมาทําสังคายนากัน คือ มาปรับความคิดเห็นกันวา พระไตรปฎกจากนิกายเกานั้นเปนอยางไร ๒๖
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
แลวที่นํามาจากลังกาใหมนั้นเปนอยางไร กางตําราดูกันวาของใครถูก ที่สุด ดังนั้น การสังคายนานาจะเปนการแกปญหาที่ทําใหเหตุการณทาง พระพุทธศาสนาที่พระสงฆกําลังจะแตกแยกกัน กลับมาคืนดีกัน มายึดถือ ตําราเลมเดียวกัน ผศ.ดร. วิโรจน อินทนนท การนําเอานิกายใหมๆ เขามานั้น มีเหตุอยูอยางหนึ่งคือ เวลา ที่เราอยูดวยกันนานๆ เรามักจะพบวามีขอบกพรองเยอะแยะมากมาย เพียงแคเราไดยินขาวเทานั้นวา กลุมที่นั่นดี กลุมที่นี้ดี โดยที่ยังไมเห็นเลย ก็นํามาแลว ดังนั้น ปจจุบันจึงเกิดเรื่องราวเชนนี้ขึ้นมากมาย และเมื่อนํา เขามาแลวก็ทําใหพระสงฆกลุมใหมมองวาพระสงฆกลุมเกามีขอบกพรอง อะไรบาง ในทํานองเดียวกันก็ทําใหพระศาสนาตื่นตัว มีการทําใหดีขึ้น แตในอีกจุดหนึ่งก็สรางความแตกแยกใหเกิดขึ้นไดเชนเดียวกัน ดังนั้น กวาจะสรางความปรองดองใหเกิดขึน้ ไดกต็ อ งใชเวลานาน จะเห็นวา ตอมา พระศาสนาในบานเมืองก็อยูปกติสุขกันเรื่อยมา แมแตในชวงที่ตกอยู ภายใตอิทธิพลทางการเมืองของพมา พระศาสนาในลานนาก็ยังคงอยู กันได แลวพระสงฆลานนนากับพระสงฆพมาก็อยูดวยกันไดดวยดี ต อ มา ได เ กิ ด ความขั ด แย ง ขึ้ น อี ก ในสมั ย ครู บ าโสภา ในสมั ย รัตนโกสินทร ชวงรัชกาลที่ ๕ จากการทีส่ มเด็จพระมหาสมณเจากรมพระยา วชิรญาณวโรรส ไดสง พระนพีสพี ศิ าลคุณ (พระมหาคําปง) ขึน้ มาทีเ่ ชียงใหม ในขณะนั้น เปนการขึ้นมาของคณะสงฆแบบธรรมยุตินิกายซึ่งมีขอปฏิบัติ ที่แตกตางกันอยู จึงทําใหการขึ้นมาในขณะนั้นเกิดความแตกแยกกันขึ้น ตามประวัติ จึงตองนิมนตครูบาวัดฝายหินไปที่กรุงเทพฯ เพราะเกิดการ ไมยอมรับในบางสิ่งบางอยาง ที่เรียกวา พรบ.สงฆ รศ.๑๒๑ ซึ่งไดตราขึ้น ในสมัยรัชกาลที่ ๕ ก็มขี อ ขัดแยงบางอยางของคณะสงฆ เมือ่ ครูบาวัดฝายหิน ไปที่กรุงเทพฯ เพื่อรับทราบนโยบายการศึกษา การปกครองสงฆ นัยหนึ่ง ทีไ่ ดคอื การทีผ่ นู อ ย คือ พระนพีสพี ศิ าลคุณมาสอนผูใ หญ โดยการอางกฎ ระเบียบตางๆ เขามา ทําใหคณะสงฆลา นนารับไมไดเชนเดียวกัน ถึงแมวา ๒๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
สิ่งที่อางนั้นจะเปนกฎระเบียบก็ตาม ดังนั้น เมื่อนิมนตครูบาวัดฝายหิน ไปที่กรุงเทพฯ แลวไดพูดคุยกันตางๆ นานา ปรากฏวาครูบาวัดฝายหิน ก็ยอมรับ ผมคิดวาการที่เรารับนโยบายจากทางกรุงเทพฯ นั้น หลังจากที่ ครูบาวัดฝายหินไดกลับมาแลวนัน้ ครูบาวัดฝายหินก็ไดปรับปรุงอะไรตางๆ มากมายที่เปนไปตามนโยบายของทางกรุงเทพฯ เชนกัน พระมหาสงา ธีรสํวโร ในยุคปจจุบัน จะเห็นวาพระพุทธศาสนาของเรานั้น ไดผานรอน ผานฝน ผานหนาวมามากพอสมควร ความรุมรอนนั้นเปนความรุมรอน ทั้งในวงการพระสงฆ และความรุมรอนในวงการของการเมือง ที่พยายาม จะเบียดกัน การเมืองก็พยายามจะใชพระพุทธศาสนาเปนตัวเชื่อมให ตัวเองมีฐานเสียง โดยเฉพาะอยางยิ่งในเรื่องของมวลชน ผศ.ดร. วิโรจน อินทนนท การทีช่ าวบานไปนับถือพระสงฆแตละกลุม นัน้ ทําใหการปกครอง บานเมืองยากขึ้น พระเจาแผนดินจะไปเขากับกลุมใดก็ยาก ดังนั้น จึงตอง สรางความปรองดองใหเกิดขึ้น พระมหาสงา ธีรสํวโร การปรองดองคือ การใชทั้งพระศาสนาและการเมืองควบคูกัน อีกมิติหนึ่ง หากเราจะมองวาการพระศาสนาของบานเรานี้เจริญรุงเรือง โดยเฉพาะอยางยิ่งในลานนานั้น ผานไปกี่ยุคกี่สมัย มีอีกจุดหนึ่งคือ การมองเรือ่ งของศิลปะ ถามองงานศิลปะวาพระพุทธศาสนาเขามาสูท อ งถิน่ กี่กาลสมัย เชน ในยุคของทวาราวดี พอรุงเรืองถึงที่สุดแลว จะเห็นวา สัญลักษณอยางหนึ่งที่จะถูกสรางขึ้นมาคือ งานศิลป ตอมาก็เปนศิลปะ แบบศรี วิ ชั ย และยุ ค ที่ รุ ง เรื อ งอี ก ยุ ค คื อ ยุ ค ลพบุ รี มี เ อกลั ก ษณ ที่ ผ า น ๒๘
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ออกมาจากการสรางงานศิลป ตอมาก็เปนเชียงแสน สุโขทัย อูท อง อยุธยา รัตนโกสินทร นอกนั้นเปนยุคเปลี่ยนผานที่ไมถึงที่สุด ถายุคใดสมัยใด พระพุทธศาสนาเจริญรุงเรืองจนถึงที่สุดแลว จะมีการสรางงานศิลปะขึ้น ถาถามวาพระพุทธศาสนาในลานนานั้น มีกี่ยุค ก็ตองดูที่งานศิลปะ ผศ.ดร. วิโรจน อินทนนท การมองพระพุ ท ธศาสนานั้ น ไม ไ ด ม องแค ที่ ส ถาบั น ศาสนา อยางเดียว เพราะพระพุทธศาสนาก็มคี วามสัมพันธกบั สถาบันการปกครอง การมองวา ยุคใดที่มีการเจริญ ยุคใดที่เสื่อมนั้น ตองมองในองคอุปถัมภ ดวย โดยเฉพาะการนับถือขององคพระมหากษัตริย พระมหากษัตริยเอง ถึงแมจะมีอํานาจ มีพระราชอํานาจมาก แตพระองคก็ตองอาศัยอาณา ประชาราษฎร ดังนั้น อาณาประชาราษฎรนับถือศาสนาแบบใด พระองค ก็ไมขดั ใจ ไมไดบงั คับ ใครจะนับถืออะไรก็นบั ถือไป สุดทายใครอยากเจริญ รุงเรืองในหนาที่การงาน ก็ตองเปนไปตามพระมหากษัตริยกําหนด พระมหาสงา ธีรสํวโร ถ า จะถามว า พระสงฆ ล า นนาในยุ ค ก อ นทํ า ผิ ด หรื อ ไม ที่ ไ ป ยุ ง กั บ การเมื อ ง หรื อ ในยุ ค ในกาลต อ ๆ มาที่ ไ ปเกี่ ย วข อ งกั บ สถาบั น พระมหากษัตริย หรือกาวลวงการบริหารงานของพระสงฆ ทั้งที่ไมควร จะเป น ถ า พู ด ถึ ง ในพระไตรป ฏ กแล ว พระพุ ท ธเจ า ทรงตรั ส กั บ ภิ ก ษุ ทัง้ หลายวา การปกครองของพระศาสนานีเ้ ราอนุวตั รตามพระราชา แสดงวา พระพุทธองคก็เปนนักบริหาร และพระองคเคยศึกษาเลาเรียนเกี่ยวกับ เรื่องการบริหารบานเมืองมา พรอมที่จะขึ้นเปนกษัตริย การที่ในสมัย ของพระพุทธเจาไมเกิดเรื่องราวขัดแยงระหวางวงการของพระศาสนา กับการเมืองเลย ก็เพราะพระองคยดึ ถือแนวทางนี้ คือ ศาสนาตองอนุวตั ร ตามพระราชา คือสถาบันทางการปกครอง สถาบันทางการเมือง จะเห็น ไดวาพระพุทธเจาไมเคยนําพระสงฆไปประทวง ไมเคยใหพระสงฆไป ๒๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ขั ด แย ง หรื อ เป น เครื่ อ งต อ รองกั บ พระเจ า แผ น ดิ น หรื อ การเมื อ งการ ปกครองเลย จึงทําใหพระศาสนานั้นดําเนินไปดวยดีมาโดยตลอด ดังสมัย พญาติโลกราช ซึ่งเปนยุคเริ่มตนของยุครุงเรืองที่ใชการศึกษาพระไตรปฎก เปนตัวเชือ่ มใหพระสงฆไดศกึ ษาตําราพระไตรปฎกชุดเดียวกัน และทีบ่ อก กันวาสวดถูกหรือไมถูกนั้น ไมใชเนื้อหา แตเปนสําเนียง ซึ่งปจจุบันเราจะ เห็นหลายสถานีวิทยุของพระพุทธศาสนาหลายแหง ไดนําการสวดแบบ จีนมาสวด ชาวบานก็บอกวาสนุกดีมีเสียงตีกลองตีฉิ่งดวย ตางคนตาง วัฒนธรรม แตเรายอมรับกันได ดังนัน้ ความแตกตางทางนิกาย และศาสนา จึงขึ้นอยูกับการยอมรับซึ่งกันและกันมากกวาความรูสึกที่ขัดแยงกัน
พระนคร ปรังฤทธิ์ เจาหนาที่โครงการศูนยศึกษาพระพุทธศาสนาประเทศเพื่อนบาน แถลงขาวการจัดสัมมนาทางวิชาการเรือ่ ง “เถราภิเษก : พิธยี กยอสมณศักดิพ์ ระสงฆในลานนา” ณ ศูนยราชการจังหวัดเชียงใหม วันที่ ๖ กรกฏาคม พ.ศ. ๒๕๕๓
๓๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เวทีสัมมนาเรื่อง “เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆ ในเชียงตุง และลาว”
วิทยากรประกอบดวย พระครูบาอานนท ชยมงฺคโล วัดทากระดาษ เชียงใหม พระสงฆชาวเชียงตุง พระมหาชัชวาล โชติธมฺโม วัดราชมณเฑียร เชียงใหม พระสงฆชาวเชียงตุง รศ. สมหมาย เปรมจิตต มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย วิทยาเขตลานนา พระมหาสงา ธีรสํวโร ผูดําเนินการสัมมนา มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตเชียงใหม ๓๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
พระสวามี มหาชัชวาล โชติธมฺโม ตําแหนงหรือสมณศักดิ์พระสงฆในภาคเหนือ ในปจจุบันเราจะ ไมคนุ เคยกันสักเทาไหร ดังนัน้ การออกเสียง การพูดใหถกู ตองนัน้ ก็จาํ เปน ที่จะตองพูดชัดเจนและถูกตอง บางครั้งอาจจะมีผิดเพี้ยนไป อยางเชน คําวา สวามี พูดสั้นๆ วา สามี เปนตน สํ า หรั บ เชี ย งตุ ง นั้ น มี ตํ า แหน ง ที่ ย กยอขึ้ น เป น สมณศั ก ดิ์ อ ยู เหมือนกัน คําวา “การยกยอ” “เถราภิเษก” “สมณศักดิ์” ก็เปนคําๆ หนึ่ง ที่มีความหมาย โดยรวมแลวหมายถึง การยกยองพระสังฆเถระ หรือวา ผูมีคุณูปการตอพระพุทธศาสนา ใหมีฐานันตระ (ฐานันดร) ขึ้นเปนขั้นๆ การยกยอนั้น จะใชคําวา การยกยอง หรือยกฐานะ เชน การยกฐานะ จากเด็กบรรพชาเปนสามเณรเชนนี้ ก็เรียกไดวาเปนการยกยอเชนกัน การอุปสมบทจากสามเณรขึ้นเปนพระภิกษุ เชนนี้ก็เรียกวาเปนการยกยอ หรือเปนสังฆาภิเษกเชนเดียวกัน สวนสมณศักดิ์ หรือฐานันตระทีส่ งู ขึน้ ไปนัน้ ก็มเี ปนลําดับตําแหนง ซึ่งมีมาตั้งแตโบราณเหมือนกับเราไดศึกษาพระพุทธศาสนาวา อิทธิพล เหลานี้สวนมากแลวจะมาจากประเทศศรีลังกาเพราะวา พระพุทธศาสนา ในลานนา เปนที่ประจักษแลววามาจากประเทศศรีลังกา หรือที่เรียกวา “สีหลปกขะ” คือไดสืบทอดมาตั้งแตสมัยพญากือนา จนกระทั่งปจจุบันนี้ เราก็ไดรับเอาสมณศักดิ์เหลานั้นมาเปนลําดับ แลวนํามาปรับเปลี่ยน เพื่อใหเขากับบานเมืองของเรา โดยเฉพาะเชี ย งตุ ง นั้ น มี ห ลั ก ฐานปรากฏชั ด ว า ในตํ า นาน มูลศาสนา ไดกลาวไวตอนหนึ่งวา ในสมัยพระมหาญาณคัมภีรไดเขาไป เผยแผพระพุทธศาสนาในเมืองเชียงตุง เมือ่ จุลศักราช ๘๑๑ หากนับปจนถึง ปจจุบันนี้ ก็ประมาณ ๕๘๒ ป ในขณะนั้น พระเจาแผนดินสุธรรมจุฬามณี ไดยกยองพระมหาญาณคัมภีร เรียกวา ยกยอสังฆาภิเษกใหเปนสมเด็จ สั ง ฆราชา ว า ที่ พ ระมหาญาณคั ม ภี ร สมเด็ จ อั ค คราชคุ รุ ว รโมลี ทั้ ง นี้ ยังไดมีการยกยอพระเถระอีกหลายรูปใหเปนพระสวามี เปนพระเถระ เปนสังฆนายกะ ใหปกครองกุฏินั้นๆ หรือวัดนั้นๆ ซึ่งเหลานี้ก็มีปรากฏ ๓๒
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
อยูในตํานาน หลังจากนั้น เมืองเชียงตุงก็ไดมีการสืบทอดคติดังกลาว มาจนถึงปจจุบันนี้ การยกยอของเมืองเชียงตุงในอดีตนัน้ มีพระเจาแผนดินหรือเจาฟา เปนผูทําหนาที่ในการยกยอใหพระสังฆเถระขึ้นดํารงฐานันดรเปนสมเด็จ หรือเปนพระเถระ หรือเปนพระสวามี หลังจากนั้น เมื่อเจาฟาสิ้นสุดลง ก็เปนหนาที่ของโคปกะหรือผูปกครองเมือง หรือคณะสงฆ และชาวบาน เปนผูรับหนาที่ยกยอพระเถระสืบมาจนถึงปจจุบัน ปจจุบัน เมืองเชียงตุงมีตําแหนงสมณศักดิ์พระสงฆที่ประกอบพิธี ยกยอ ไดแก ๑. มหา ปจจุบนั ตําแหนงนีไ้ ดสญ ู หายไปแลว คงเหลือแตตาํ แหนง พระสวาทิ ๒. พระสวามี ๓. พระครูบา ๔. สมเด็จอาชญาธรรมพระเจา ในเชี ย งตุ ง นั้ น การยกยอสมณศั ก ดิ์ พ ระสงฆ จ ะยกยอผู ที่ มี คุณูปการตอคณะสงฆ อยางเชน ตัวอาตมานั้นไดรับการยกยอ แตไมได ยกยอ เพราะเปนพระสงฆตางเมือง แตยกยอในฐานะที่เปนลูกหลาน ของคนเชียงตุง มีเชื้อสายเชียงตุง และไดมีโอกาสชวยเหลือกิจการของ คณะสงฆเมืองเชียงตุง ซึ่งคณะสงฆเมืองเชียงตุงก็เห็นวามีคุณสมบัติ และมี พ รรษาที่ ส มควรได รั บ การยกยอ ศรั ท ธาทั้ ง หลายจึ ง ยกยอเป น พระสวามีจนถึงปจจุบัน การยกยอสมณศักดิใ์ นเมืองเชียงตุงนัน้ ไมใชวา จะยกยอพระสงฆ รูปใดก็ได พระสงฆทจี่ ะไดรบั การยกยอนัน้ เขาจะมีระเบียบ หลักฐาน และ กฎเกณฑอยู รวมทัง้ มีการประกอบพิธกี ารขัน้ ตอนตางๆ ในการยกยอดวย หากกลับมาศึกษาการยกยอสมณศักดิ์สงฆ ในเมืองเชียงใหม จะเห็นวา ทั้งเมืองเชียงตุงและเมืองเชียงใหม มีหลายๆ อยาง ที่คลายคลึงกัน ในเอกสารที่ ป รากฏเกี่ ย วกั บ อายุ พ รรษาที่ จ ะได รั บ การยกยอ เช น ๑๐ พรรษา จะไดรับการยกยอเปนสวาทิ, ๒๕ พรรษา จะไดรับการยกยอ ๓๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เปนสวามี, ๔๐ พรรษา จะไดรับการยกยอเปนครูบา แตไมใชวาทุกทาน ที่มีอายุพรรษาครบถวนแลวจะไดรับการยกยอหมด แตวาเขายังจะมี เกณฑการพิจารณาตามกฎระเบียบ มีขั้นตอนการพิจารณาอีกมากมาย พระครูบาอานนท ชยมงฺคโล นับตัง้ แตอดีตจนมาถึงปจจุบนั เมืองเชียงตุงมีสมเด็จอาชญาธรรม รวมทั้งสิ้น ๑๔ รูป ประกอบดวย คือ ๑. สมเด็จอาชญาธรรม เมืองเชียงตุง วัดราชฐานหลวงเชียงยืน ๒. สมเด็จอาชญาธรรม เมืองเหนือ วัดราชฐานหลวงหัวขวง ๓. สมเด็จอาชญาธรรม เมืองเชียงตุง วัดเชียงกา ๔. สมเด็จอาชญาธรรม เชียงทุง เมืองมา วัดราชฐานหลวงเชียงยืน ๕. สมเด็จอาชญาธรรม เชียงลาน เมืองเชียงตุง วัดอินทบุปผาราม ๖. สมเด็จอาชญาธรรม เมืองกา วัดราชฐานหลวงหัวขวง ๗. สมเด็จอาชญาธรรม เมืองเชียงตุง วัดพระแกว ๘. สมเด็จอาชญาธรรม หนองออ เมืองเชียงตุง วัดราชฐานหลวงเชียงยืน ๙. สมเด็จอาชญาธรรม เมืองเพียง วัดอินทบุปผาราม ๑๐. สมเด็จอาชญาธรรม (หลวงจาย) เมืองเชียงตุง วัดเชียงงาม ๓๔
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
๑๑. สมเด็จอาชญาธรรม (สาม) เมืองเชียงตุง วัดปาเชียงเล็ก ๑๒.สมเด็จอาชญาธรรม (แสง) เมืองเชียงตุง วัดอินทบุปผาราม ๑๓.สมเด็จอาชญาธรรม (บุญ) วัดบานเลื่อน เมืองเชียงตุง วัดหัวกาด ๑๔.สมเด็จอาชญาธรรม (ใส เขมจารี) วัดยางเกียง เชียงตุง วัดราชฐานหลวงเชียงยืน การยกยอเถราภิเษกสมณศักดิ์ของพระสงฆเมืองเชียงตุง มีลําดับ ขั้นตอนดังนี้ ๑. คณะสงฆจะพิจารณาคุณวุฒิ วัยวุฒิ วาพระรูปนีป้ ระกอบดวย ศีลธรรมและวัตรปฏิบตั ทิ ดี่ งี าม หรือมีการอบรมสัง่ สอนประชาชน ตลอดถึง การมีอายุพรรษาที่เหมาะสม ๒. คณะสงฆนําเอาวันเดือนปเกิด และอายุพรรษาของพระสงฆ รูปนั้นๆ ไปพิจารณาดูวาสมควรที่จะไดรับการยกยอสมณศักดิ์หรือไม อยางไร ๓. หากพิจารณาดูเห็นสมควรใหมีการยกยอสมณศักดิ์พระสงฆ รูปนั้นๆ แลวก็จะแสวงหาเจาภาพในการยกยอสมณศักดิ์ ๔. เมื่อมีเจาภาพเรียบรอยแลว ก็จะแจงไปยังกรมการศาสนา หรือโคปกะ เมืองเชียงตุง จากนั้นก็จะเตรียมพิธียกยอสมณศักดิ์ เชน เตรียมน้ําที่จะนํามาสรงในพิธีพุทธาภิเษก มีการจัดสถานที่เตรียมงาน ตามที่สมเด็จอาชญาธรรมกําหนดตอไป ลําดับสมณศักดิ์ของคณะสงฆนครเชียงตุง ประกอบดวย ๑. สมเด็จอาชญาธรรม พระสงฆผูทรงอํานาจตามพระธรรมวินัย และ เป น ใหญ สุ ด ในหมู พ ระสงฆ เป น ผู มี อ ายุ ๗๐ พรรษา ๕๐ ขึ้นไป ๓๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
๒. พระครูบา ๓. พระสวามี ๔. พระสวาทิ
พระสงฆ ผูทรงวัยวุฒิ คุณวุฒิ และเปนใหญใน หมูสงฆเปนผูมีอายุ ๔๐ พรรษา ๒๐ ขึ้นไป พระสงฆ ผูทรงวัยวุฒิ คุณวุฒิ และมีศีล สมาธิ ปญญา เปนผูมีอายุ ๓๕ พรรษา ๑๕ ขึ้นไป พระสงฆ ผูทรงศีล สมาธิ ปญญา เปนผูมีอายุ ๓๐ พรรษา ๑๐ ขึ้นไป
การถวายสมณศักดิ์นั้นจะอยูในดุลยพินิจของคณะสงฆเชียงตุง ซึ่งในบางกรณีอาจจะมีพิจารณาเปนพิเศษ เพื่อความเหมาะสมตอไป พระมหาสงา ธีรสํวโร เมื่อครั้งที่เชียงใหมจัดงานพระพุทธศาสนาเชียงใหม-เชียงตุง สมเด็จอาชญาธรรมพระเจา (ใส เขมจารี) ไดเลาใหฟงวา ทานไดรับการ เทียบเชิญใหดํารงตําแหนงอาชญาธรรม ตั้งแตป จ.ศ. ๑๓๔๒ แตทาน ไมรับ เนื่องจากมีครูบาที่มีอายุพรรษามากกวาทาน และสมควรที่จะไดรับ การยกยอเปนสมเด็จอาชญาธรรมกอนทาน อีก ๒ รูป ดังนัน้ ทานจึงขอให คณะสงฆพิจารณายกยอพระสงฆหนึ่งในสองรูปนั้น แตคณะสงฆบอกวา พระสงฆ ๒ รูปนั้นทานไมขอรับ จึงขอใหทานเขาพิธียกยอ ดังนั้น ทานจึง ขอชวยงานคณะสงฆไปกอน จนกวา ๒ รูปนี้จะมรณภาพ เพราะเวลา ขึ้ น เป น สมเด็ จ อาชญาธรรม ต อ งปกครองคณะสงฆ ทั้ ง เมื อ งเชี ย งตุ ง แตมีครูบาอาจารยของทานอยู ๒ รูป ซึ่งทานไมสามารถบอกกับตัวเอง ไดวา ปกครองครูบาอาจารย ทานจึงรออยูป ระมาณสิบกวาป หลังจากทีท่ งั้ ๒ รูปไดมรณภาพไปแลว จึงไดมีการประกอบพิธียกยอ ในป จ.ศ. ๑๓๕๙ และไดปกครองคณะสงฆเมืองเชียงตุงมาจนถึงปจจุบัน
๓๖
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
รองศาสตราจารย สมหมาย เปรมจิตติ์ เรื่องเถราภิเษกนั้นมีความรูอยูบาง ในสมัยอยูทางภาคอีสาน สิ่งที่เคยพบเห็นประสบการณเกาๆ ในอดีต ประมาณหกสิบกวาปมาแลว ชวงกอนสงครามโลกครั้งที่ ๒ และหลังสงครามโลกครั้งที่ ๒ มีใหเห็นใน ภาคอีสาน แตชวงหลังๆ ไมมีเลย เนื่องจากอิทธิพลความเจริญสมัยใหม อิทธิพลการศึกษา และวิธผี นวก หรือเรียกวา การบูรณาการทางวัฒนธรรม ของสงฆใหเปนแบบกรุงเทพฯ ซึ่งเปนนโยบายของรัฐบาลในสมัยนั้น โดยเฉพาะในสมัยจอมพล ป.พิบูลสงคราม และโครงสรางอาชีพของคน เปลี่ยนแปลงไป ไมไดทําไรทํานาเหมือนแตกอนอยางเดียว นอกฤดูทํานา ก็ ไ ปทํ า อาชี พ อื่ น และอาชี พ อื่ น นั้ น ส ว นใหญ เ ป น รั บ จ า ง ไปต า งถิ่ น สวนใหญแลวก็จะไปกรุงเทพฯ เปนตน ชวงหลังมา ถึงแมวา จะมีบญ ุ ผะเวส หรือเทศนมหาชาตินี่ ยังหายาก ๒ ปจัดครั้งหนึ่ง ก็เปนไปไดยาก ผมจากบานมาตั้งแตป พ.ศ. ๒๔๙๔ ประมาณ ๒-๓ ป จะไป ครั้งหนึ่ง ไปแตละครั้งจะเห็นการเปลี่ยนแปลง ไมเหมือนเดิม โดยเฉพาะ ชวงหลังๆ เชน สมัยกอน วันเขาพรรษาจะมีบวช มีกองบวช กองหด หรือมี สรงน้ํ า พระ แต ป จ จุ บั น นี้ ไ ม ค อ ยเห็ น แล ว แม แ ต เ ทศน ม หาชาติ ก็เชนเดียวกัน กลับไปครั้งที่ ๓ ครั้งหลังนี้ไมคอยไดเจอ รวมทั้งไปชวงที่ เขาไมไดจัดใหมีการเทศนมหาชาติ แตก็ยังเห็นมีการเทศนมหาชาติที่เมือง ลาวอยู ประมาณป พ.ศ. ๒๕๔๒ กอนหนานี้ ที่ไปครั้งแรก ป พ.ศ. ๒๕๓๒ ในขณะนัน้ เมืองลาวยังเปนคอมมิวนิสตอยู เปนสังคมนิยมอยู ยังไมคอ ยมี ใครรู หลังๆ เริม่ มีการรือ้ ฟน ความสําคัญของประเพณี จนกระทัง่ กลายเปน สิ่ ง ดึ ง ดู ด นั ก ท อ งเที่ ย ว โดยเฉพาะที่ ห ลวงพระบาง มี ช าวต า งชาติ ทีเ่ ขามาเทีย่ วชมและถายรูปตอนเชาๆ ทีพ่ ระสงฆ สามเณร เดินบิณฑบาต เปนแถว ซึ่งสมัยกอนจะเห็นตามชนบทภาคอีสาน สวนในเมืองหลวง เมืองใหญจะไมคอยมี ไมคอยเดินเปนแถว แตที่หลวงพระบางยังคงมีอยู ผมเคยลองนับดู พระที่เดินบิณฑบาตไดประมาณหาสิบถึงหกสิบรูป ทําให นักทองเที่ยวสนใจ อยากจะถายรูป อยากที่จะใสบาตรบาง คนตางถิ่น ใสบาตรกันมากขึ้น ทําใหเกิดอาชีพใหมขึ้นมา คือขายขาวเหนียวตอนเชา ๓๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ใหคนใสบาตร เมื่อไมนานมานี้ โรงแรมที่ผมพักหรือเกสเฮาส เขาบอกวา ตอนเชาๆ หากตองการจะใสบาตร พนักงานจะจัดของให ถือเปนอาชีพ เสริมของพนักงาน เรื่องคําเรียกขานชื่อของพระสงฆ สามเณร ในภาคอีสาน กับภาค ตางๆ ไมเหมือนกัน และตอนลาสิกขาบทไปแลวจะเรียกยังไง จะเรียก ทิด หนาน เซียง ซาง แมจะเรียกทิด ก็ยงั จะมีความแตกตางกันออกไปอีก ถาไดรับการหดสรง หรือสรงน้ําพระ ในพิธีสรงครั้งที่ ๑ จะเรียกอยางไร ครั้งที่ ๒ จะเรียกอยางไร ครั้งที่ ๓ จะเรียกอยางไร ดังนั้นทางภาคอีสาน กับเชียงตุงมีลักษณะคลายๆ กัน คือเราไมไดเปนคนในประเทศที่เปน ศูนยกลางวัฒนธรรมกระแสหลักมาตั้งแตเดิม แตเราเปนคนในวัฒนธรรม อยางเชนในภาคเหนือหรือลานนา พญามังรายเปนผูสรางขึ้น ลาวก็เปน ของลาว แตในภาคอีสานนั้นเปนกรุงเทพฯ ผนวกเขาเปนสวนหนึ่งในสมัย รัชกาลที่ ๕ ที่ใกลชิดที่สุด ที่เหลือก็หางๆ ยังเปนประเทศราชอยู และ ชวงนี้ ทางภาคอีสานไดรับอิทธิพลจากภาคเหนือและกรุงเทพฯ แลวก็มี การเปลี่ยนแปลง โดยเฉพาะในสมัยรัชกาลที่ ๕ มีการสรางทางรถไฟ สรางโรงเรียน ครอบคลุมไปยังจังหวัดหนองคาย อุบลราชธานี ทําใหคน อีสานมาเรียนในกรุงเทพฯ เมื่อมาเรียนแลว ก็พยายามดึงสิ่งใหมๆ จาก กรุงเทพฯ กลับไปยังภาคอีสาน เชน สถาปตยกรรม วัฒนธรรม การสวดมนต เปนตน คําเรียกพระสงฆ สามเณร ในภาษาลาว รวมทัง้ ภาคอีสานทัง้ หมด เณร เขาเรียกวา “จัว” มีผนู ยิ ามความหมายหลายทาน เชน สมเด็จพระยา ดํารง พระมหาธีรวงศ ติสโส อวน วัดบรมนิวาสน ทานบอกวา คําวา “จัว” นัน้ สันนิษฐานวา มาจากคําวา “เจา” คําวา “จุ” หรือ “จุไท” “สิบสองจุไท” “สิบสองเจาไท” ความจริง เจา เพี้ยนมาเปน จุ สิบสองเจาไท เพี้ยนมา เปนสิบสองจุไท ทางเหนือเรียกเณรวา “พระ” หมายถึง ผูป ระเสริฐ นัน่ คือ เหมือนกับเปนเจาเหมือนกัน คือผูประเสริฐ สําหรับพระ ทางอีสาน เรียกวา “เจาหัว” ถามียศมีศกั ดิ์ ก็จะนําไป ตอทาย คําวา เจาหัว คือหมายความวา ขึ้นคําวา “เจาหัว” กอน ก็คือ เจาอยูเ หนือหัวนัน่ เอง เชนเดียวกับการเรียกพระบาทสมเด็จพระเจาอยูห วั ๓๘
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
คือเปนการแสดงความยกยองสูงสุด เปนเจาที่อยูเหนือหัว เทิดทูนไว ยกยองไวอยูที่สูง สูงกวาศีรษะ สวนทางภาคเหนือ เรียกพระ วา “ธุ” (อ า นว า ตุ ) ซึ่ ง เพี้ ย นมาจากคํ า ว า “สาธุ ” ส ว นประเทศศรี ลั ง กานั้ น ชาวบาน เรียกพระวา “สาธุ” ครั้งหนึ่ง ผมมีโอกาสไปศรีลังกา แลวมีวันหนึ่ง มีนาคมาบวช คนที่นั่นเขาจะบวชตลอดชีวิต พอดีเขาจบ ม.6 แลว ในคืนที่เขาจะบวชนั้น เขาคงตื่นเตน ประมาณตีสามกวาๆ เขาละเมอวา สาธุ สาธุ อยูอยางนั้น พระมาระงั บ ตั้ ง นานกว า จะหยุ ด ละเมอ แล ว ในวั น รุ ง ขึ้ น ก็ ไ ม ใ ห บ วช เพราะวาจิตไมปกติ ตอนที่เขาเปนนาคอยูก็ไมคอยพูดคุยกับใคร คําวา สามี กับ สวามี เปนคําๆ เดียวกัน คือแปลวา นาย สามี เปน ภาษาบาลี และ สวามี เปนภาษาสันสกฤต ถาในศรีลังกาเรียกวา สวามีนิ จะมีสรอยอยูคลายๆ กับบอกเพศ ในอินเดียมีหลายคําที่เรียกพระสงฆ สาธุก็มี สวามีก็มีแตตําแหนงตางๆ ก็มีคํานําหนาเหมือนกัน ถาพระ ในศาสนาฮินดู จะมีคําวา ราช เทศน เหมือนกันกับของเรา นายสุกิจ นิมมานเหมินท อดีตรองนายกรัฐมนตรี เคยพูดวา ราชทิ น นามที่ เราใช นั้ น คล า ยกั บ ของพราหมณ ถ า ชั้ น ราช ก็ มี คํ า ว า ราช ประกอบ ถาชัน้ เทพ ก็มคี าํ วา เทพ ประกอบ ชัน้ พรหม ก็มคี าํ วา พรหม นําหนา ซึ่งเหมือนกับชื่อเรียกพระในศาสนาฮินดู เคยมีราชษี เทพษี หรือพรหมษี ก็มี ทําเนียบสมณศักดิ์ในประเทศลาว ขอมูลของสมเด็จพระมหาวีโร ในขณะนั้น ทานบอกวาทานเสียดายที่ทานอานพบแลว แตไมไดสนใจ ศึกษาเลาเรียน จึงเขียนจากความทรงจํา แตไมไดเก็บรวบรวมหลักฐาน ดังนั้น จึงอยากจะฝากถึงพระนักศึกษาระดับปริญญาโท ปริญญาเอก ควรทีจ่ ะศึกษาในเชิงคุณภาพเรือ่ งเหลานี้ เจาะใหลกึ เรือ่ งทีน่ าํ มาจัดสัมมนา ในวันนี้ นาจะเปนการเปดประเด็นใหนักศึกษานําไปใชประโยชน ควรจะ ศึกษาในหลายแงหลายมุม รวมไปถึงการวิเคราะหทางวัฒนธรรม ทางสังคม ดวย จะดีมาก สมณศักดิ์ของประเทศลาว มีอยู ๘ ขั้น ขั้นแรกเกี่ยวกับการศึกษา ๓ ระดับ ไดแก สําเร็จ ซา และคู สวน ๕ ขั้นหลัง เกี่ยวกับการปกครอง ๓๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ไดแก ฝาย ดาน หลักคํา ลูกแกว และยอดแกว ๑. สําเร็จ หรือ เสร็จ ที่มาของชื่อนี้ มาจากการเรียนสําเร็จตาม หลักสูตรที่กําหนดไว มีการเรียนสวดมนต เรียนธรรมวินัย เปนตน คําวา สําเร็จทางการศึกษานั้น เนื่องจากลาวมีการติดตอกับไทยมากขึ้น จึงทําให เพีย้ นกลายเปนคําวา “สมเด็จ” ซึง่ เปนการเปลีย่ นแปลงโดยไมรตู วั ถือเปน ความนิยมผสมผสานทางภาษา ๒. ซา บางคนบอกวามาจากภาษาจีน ที่แปลวา สาม ซึ่งไมนา จะมีความหมายเชนนั้น สวนใหญหมายถึง ผูสําเร็จกิจในพระพุทธศาสนา อันหมายถึงการศึกษาเลาเรียน โดยมีกิจสามอยาง และสําเร็จกิจทั้งสาม อยาง จึงเรียกรวมกันเปนซา แตบางมติบอกวา ซา อาจมาจากคําวา “อุปชฌายะ” เวลาพูดทิ้งคําตน และคําทาย เหลือแตคํากลางวา ซา และ อีกมติหนึ่งก็บอกวา นาจะหมายถึง ผูที่เรียนจบจนมีความปรีชารอบรู จึงเรียกวา ซา เนื่องจากในภาษาลาว ตัว “ช” ไมมี จึงออกเสียงเปน “ซ” ๓. คู หมายถึง ครู เมื่อเรียนจบแลว สามารถเปนครูบาอาจารย ได แตคําวา ครูบา นั้นไมมีในทําเนียบสมณศักดิ์ของทางอีสานและลาว คําวา ครูบา หมายถึง พระที่คงแกเรียน ภาษาไทยบอกวานาจะเพี้ยน มาจากคําวา “บาเรียน” คําโบราณไมไดเรียก “เปรียญ” แตเรียกวา “บาเรียน” เปนภาษาไทยกลาง ดังนั้น ถาใครเกง ไมใชสอนธรรมอยางเดียว ตองสอน บาลีดวย จึงกลายเปน ครูบาเรียน และเรียกสั้นๆ วา ครูบา แลวก็นํามา ใชในบานเรา โดยเฉพาะในภาคเหนือ เชน ครูบาศรีวิชัย บางครูบาพรรษา ก็ ไ ม ถึ ง เถรภู มิ ก็ เ ป น ครู บ าแล ว ญาติ โ ยมทางเหนื อ มั ก จะพู ด กั น ว า ครูบาอุกแกส ๔. ฝาย เปนตําแหนงของผูปกครองสวนหนึ่ง ซึ่งตําแหนงนี้ เปนเจาหัวครูบา จะเปนครูมากอนก็ได คือเปนผูมีความสามารถในการสั่ง สอน ดูแลสามเณรตลอดจนประชาชน ๕. ดาน เปนตําแหนงสําหรับผูปกครองหมูเชนเดียวกับฝาย แตจะมีอํานาจหนาที่ตางกันอยางไร ก็ไมมีปรากฏชัดเจน ๖. หลักคํา ในภาษาลาวดั้งเดิม ไมนิยมใชภาษาบาลีสันสกฤต มากนัก เขาจะเอาคําที่บงบอกถึงสิ่งที่สําคัญ คือ “คํา” นั่นเอง คือ ลูกแกว ๔๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ลูกคํา ตัวอยางเชนในภาคเหนือบวชเณรเรียกวา “บวชลูกแกว” คําวา คํา คือมีคามากที่สุด (คํา ในภาษาลานนาหมายถึง ทองคํา) ๗. ลูกแกว เปนตําแหนงทีไ่ มนา จะมีชนั้ ครู เปนตําแหนงรองจาก ยอดแกว และนาจะมีเฉพาะในเมืองเวียงจันทรเทานั้น ๘. ยอดแกว เปนตําแหนงสูงสุดในคณะสงฆ เปนสังฆปาโมกข คือเปนสังฆราช หรือเรียกวา “สังฆราชา” ตําแหนงเหลานี้ เวลาจะแตงตั้งตองผานพิธีสรงน้ํามุรธาภิเสก เชนเดียวกับเชียงตุง โดยจะมีขั้นตอนพิธีการตางๆ สวนภาคอีสาน ทีเ่ คยเห็น ถาเปนวัดใหญ หรือเปนทานเจาอาวาส จะทํารางรินไวประจําเลยพรอมกับลงรักปดทองไวเปนอยางดี พอถึง เทศกาลบุญกองบวช กอนลงทําไรทํานา เขาจะพิจารณาดูพระเถระในวัด สวนใหญเปนเจาอาวาสจะไดรับการรดน้ํา แตวาเทาที่เห็นในภาคอีสาน สมัยนัน้ เปนพิธขี องชาวบาน ไมใชเปนของหลวง ดังนัน้ เมือ่ ไมใชของหลวง ก็ตดั พิธกี ารหรือเครือ่ งสักการะบางอยางทีไ่ มจาํ เปนออกไป เชน หลาบเงิน หลาบคํา แตก็ยังยึดถือวาถาผานการบวชสงฆมาครั้งหนึ่ง เรียกวา จาง ถาครั้งที่สองเปน จางครู ครั้งที่สามเปน จางซา สําหรับที่เมืองลาวนั้นยังคงมีรางรินอยู คือที่วัดศรีษะเกษ เมือง เวียงจันทร เปนวัดเดียวทีไ่ มถกู เผาในสงคราม อาจเปนเพราะ มีพระพุทธรูป ทีอ่ ยูใ นผนังประมาณหกพันกวา เจาะใหเปนรูเล็กๆ แลวนําเอาพระพุทธรูป ใสเขาไป เวลาลาสิกขาออกไป ตําแหนงยังติดออกไปดวย ถาสึกออกไป อยางเดียวเรียกวา เซียง ทางแมฮองสอนเรียกวา ซาง ถาสึกออกจากพระ ทางเหนือเรียกวา หนาน อีสานเรียกวา ทิด
๔๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เวทีสัมมนาเรื่อง “เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์ พระสงฆในลานนา”
วิทยากรประกอบดวย พระครูอดุลสีลกิติ์ วัดธาตุคํา อําเภอเมืองเชียงใหม อาจารยศรีเลา เกษพรหม สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม ดร.พิสิษฐ โคตรสุโพธิ์ ผูดําเนินการสัมมนา มหาวิทยาลัยเชียงใหม ดร.พิสิษฐ โคตรสุโพธิ์ ผมอยู จั ง หวั ด อุ ด รธานี ในวั ฒ นธรรมอี ส าน การที่ จ ะยกย อ ง พระเถระนั้น สวนใหญจะใชน้ําเปนเครื่องสรง เรียกวา “การฮดสรง” เมื่อ พระภิกษุ สามเณร ซึ่งบวชมาพอสมควรที่จะไดรับการยกยองใหเปนผู ที่มั่นคงทางพระพุทธศาสนา ก็จะใสขันนิมนตพระคุณเจานั้นไดทําพิธี ๔๒
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
“ฮดสรง” ครั้งแรกในการฮดสรง ทางอีสานหรือธรรมเนียมทางลานชาง เขาเรียกวา “เปนสมเด็จ” ซึง่ สมเด็จทางอีสานอาจจะตางจากทางภาคเหนือ และภาคกลาง เมื่อมีฮดสรงครั้งแรก เขาเรียกวาเปนการยกจากพระผูนอย พระธรรมดา หรือจากพระภิกษุซึ่งเปนผูบวชธรรมดา ไดรับการยกยองวา เปนสมเด็จ จากนั้นก็จะมีการฮดสรงอีกเปนครั้งที่ ๒ เรียกวา เริ่มเปน อาจารย อาจจะเรียกวาเปนคู ซา เปนธรรมเนียมทางลานชางไดสืบทอด อิทธิพลมาสูจังหวัดอุดรธานีที่ผมเคยอยู การยกย อ งพระสงฆ โ ดยวั ฒ นธรรมของพื้ น บ า น ถื อ ว า เป น วั ฒ นธรรมประเพณี ดั้ ง เดิ ม ในสมั ย ก อ น แต ป จ จุ บั น ก็ ยั ง คงเห็ น อยู เมื่อมีอายุประมาณ ๓ พรรษา เห็นวาพอจะเปนที่พึ่ง เปนผูนําทาง จิตวิญญาณของชุมชนในทองถิ่นได ก็จะมีการใสขันนิมนตในการทําพิธี ฮดสรงพระคุณเจา พระคุณเจาบางรูปไมกลารับขันนิมนต บางรูปก็ไมแนใจ แตวาสวนใหญแลวถูกโยมนิมนตก็ตองรับ ซึ่งก็คือวัฒนธรรมที่คลายๆ กัน ในการยกยองพระสงฆ อี ก ส ว นหนึ่ ง วั ฒ นธรรมการยกย อ งพระสงฆ นั้ น คื อ การให สมณศั ก ดิ์ อาจจะเป น ธรรมเนี ย มทางกษั ต ริ ย ห รื อ ราชพิ ธี ท างหลวง มีการยกยองเปนพระครู เจาคุณ เจาคณะ พระสังฆาธิการ เปนการยกยอง พระสงฆดวยการใหสมณศักดิ์ที่สูงขึ้น การที่ พ ระสงฆ ไ ด รั บ สมณศั ก ดิ์ ไ ด รั บ การยกย อ งให เ ป น ผู นํ า ดวยการถวายเกียรติคุณนั้น ในมุมหนึ่งก็เปนสิ่งที่ดี เปนการใหกําลังใจแก ผูที่ทําหนาที่ประกาศสืบทอดศาสนา หรือเผยแผพระธรรมคําสอนของ องคพระสัมมาสัมพุทธเจา จะไดมีกําลังใจ ในขณะเดียวกันลูกศิษยของ พระคุณเจารูปนั้นจะไดมีความภาคภูมิใจดวย ซึ่งนี่ก็เปนประเด็นการให กําลังใจ อันทีส่ องเทาทีม่ องเห็น คือเปนเรือ่ งการอุปถัมภบาํ รุงศาสนาดวย ผมเห็นวาหากพระสงฆไดรับการยอมรับ ไมวาจะเปนในระดับชุมชนของ ตนเอง ดวยการทําพิธีเถราภิเษกแบบธรรมเนียมพื้นบาน หรือการไดรับ สมณศักดิ์แตงตั้งจากทางบานเมือง ทานเหลานั้นก็จะทําหนาที่เปนผูนํา เปนกําลังสําคัญในการประกาศพระพุทธศาสนา สามารถเปนหลักชัย เปนศาสนทายาทที่มั่นคงของศาสนาตอไป ซึ่งนี่คือเรื่องความเปนมา และ ๔๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ความสําคัญของการยกยองใหเกียรติแกพระคุณเจา ทานบอกวา เรื่องของยศพระ หรือสมณศักดิ์ของพระนั้น ก็เปน เรื่องสมมุติเขาทํานองวา เปนเรื่องของยศชางขุนนางพระ อยางไรก็ตาม การใหเกียรติยกยองผูท มี่ คี ณ ุ คุณปู การ หรือผูท มี่ คี ณ ุ งามความดีนนั้ ถือวา เปนมงคลอยางหนึ่ง อ.ศรีเลา เกษพรหม ความสนใจ ทีอ่ ยากจะเผยแพรความรูเ รือ่ งนีเ้ กิดขึน้ เมือ่ ยีส่ บิ กวาป ก อ น กระผมไปได พั บ สาเล ม หนึ่ ง ซึ่ ง คนเฒ า ที่ รู จั ก กั น ท า นสั่ ง ไว ว า หากทานเสียชีวิต ขอใหหลานมอบพับสาเลมนี้ใหขนาน (พอหนานศรีเลา) ตอนทีท่ า นสิน้ ชีวติ ก็ไดไปในงานศพของทาน เขาก็ไดมอบพับสาเลมนีม้ าให ในพับสาเลมนี้ก็มีวิธีการเรียนภาษาบาลีแบบโบราณ นอกจากนี้ ก็มพี ธิ รี ดน้าํ เถราภิเษกอีกเรือ่ งหนึง่ ดวย กระผมก็เกิดความสนใจขึน้ มาทันที วา พิธีรดน้ํามุรธาภิเษกในลานนานั้นหายไปแลว ก็ไมมีตนฉบับที่พอจะ เหลืออยูเลย ก็หาอานรายชื่อในเอกสารไมโครฟลมของสถาบันวิจัยสังคม ปรากฏวามีตํานานที่กลาวถึงเรื่องนี้อยู ก็เก็บรวบรวมไว จนกระทั่งป พ.ศ. ๒๕๒๘ ก็ไดปริวรรตจากอักษรลานนาเปนภาษาไทย ปนั้น สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ ก็ไดเสด็จมาที่สถาบันวิจัยสังคม ผมก็ไดนํามา ถายเอกสารและเขาปกธรรมดา แลวนําถวายสมเด็จพระเทพฯ สังเกตดู พระองคกเ็ ปดดูประมาณ ๑-๒ หนา แลวนางสนมก็พยายามขอรับเอกสาร จากพระหัตถพระองคไป แตพระองคไมให พระองคจะถือติดพระหัตถไป ตลอด ซึ่งพระองคก็คงอยากจะรูวาพิธีเถราภิเษกลานนานั้นเปนอยางไร หลังจากนั้น ผมก็นํามาศึกษา จนกระทั่งเมื่อหลายปกอน ก็ได มาพบพระครูอดุลสีลกิติ์ ก็นําเอกสารมาใหทานดู ทานก็สนใจ แลวบอก วา ทานก็มี ๑-๒ ฉบับ แลวก็นําเอกสารมาหารือกับทาง มจร. วา ถาเรา จัดประชุมสัมมนาเรื่องนี้ จะเปนความรูแกพระสงฆและศรัทธาญาติโยม อีกอยางหนึง่ เราก็ไมไดพดู อยางเดียวหรือเผยแพรอยางเดียว นาจะมีการ จัดทําพิธีนี้ขึ้นอีกครั้งหนึ่งในเชียงใหม อยางเชนวาเจาคณะจังหวัดของเรา ๔๔
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ไดรบั การยกยอขึน้ มา เราก็นา จะรวมกันจัดพิธนี ี้ ใหถกู ตองตามแบบโบราณ พิธีเถราภิเษกตามที่เรารูกันมา ในแบบของกรุงเทพฯ แบบอีสาน หรือหลายๆ แหงนั้น พิธีกรรมก็จะแตกตางกันไป แตของเรานั้นถือเปน พิธีกรรมที่ศักดิ์สิทธิ์ ไมใชวาจะยกยอพระสงฆ พระเถระสักรูปหนึ่ง ทําพิธี นําน้ํามารดแลว ถือวาสําเร็จนั้น ก็ยังไมใช ในตําราของลานนานั้น ระบุวา กวาจะทําเปนน้ํามุรธาภิเษกหรือน้ําศักดิ์สิทธิ์นั้น มีขั้นตอนที่นาสนใจ เชน การทําพิธีในอุโบสถ ตองราชวัตรใหเปนสถานที่มงคล บริเวณที่ ศักดิ์สิทธิ์ และตั้งเตาหุงขึ้นมา โดยทําเปนกอนเสา ๓ กอน เอาดินจาก ๓ จอมปลวก ๓ บวกควาย มาตําผสมกัน ทําใหเปนเปลือกที่เหนียว แลว นํามาปน เปนกอนเสา หัวเปนหัวสิงหสามหัว เมือ่ ไดกอ นเสาแลว ไดราชวัตร แล ว ฟ น ก็ ต อ งเตรี ย มไว เป น ฟ น จากไม ม งคล เป น ไม แ ก ว ไม ข นุ น ไมเตาไมพุทรา (ไมบะตัน) รวม ๓ อยาง ระหวางกอนเสานั้น มีสามชอง ฟนทั้งสามชนิด ตองอยูชองใดชองนั้น สลับกันไมได อันนี้ถือเปนความ ศักดิส์ ทิ ธิ์ ความมัน่ คง ในดานพิธกี รรม เมือ่ ไดหลัว ไดกอ นเสาแลว ก็ตอ งมี สมุนไพรเปนสวนประกอบดวย ซึง่ สมุนไพรแตละอยางนัน้ อาจใชการตํา บด ผสมออกมาเปนแทง ผาเปนชิน้ ๆ เปนไม เพือ่ นํามาหุง เปนน้าํ มุรธาภิเษก ในพิธีที่ศักดิ์สิทธิ์ สวนราชวัตรนั้น ผมสังเกตวาน้ํามุรธาภิเษกนี้ ใชสรงกับกษัตริย กั บ ที่ ขึ้ น เสวยราชย แล ว ก็ ไ ด ป รั บ ปรุ ง ใช กั บ พระสงฆ สั ง เกตได จ าก ราชวัตร จะตองปกดวยหอก ๔ เลม ดาบ ๔ เลม อะม็อก ๔ กระบอก อันนี้แสดงวา ไดนําเอาพิธีสรงน้ํากับกษัตริยที่ขึ้นเสวยราชย มาใชกับ พระสงฆในพิธียกยอสมณศักดิ์ของพระสงฆ เมือ่ จัดเตรียมวัตถุสงิ่ ของและเครือ่ งบูชาครบแลว ก็เตรียมไฟ เขาก็ ไมใชไฟธรรมดา ไฟบานที่เราใชนั้นเขาบอกวาไมใชไฟบริสุทธิ์ เปนไฟที่ ไมสะอาด จะตองใชไฟจากฟา โดยใชแวนขยายสะทอนแสงกับพระอาทิตย จนเกิดการเผาไหมกับเชื้อ เชน สําลี ฝาย เปนตน เมื่อไหมแลวก็นําไปเปน เชื้อสําหรับจุดในพิธีตอไป
๔๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
สวนน้าํ ก็ตอ งใชนา้ํ จาก ๗ บอ ๗ วัด โดยเปนวัดทีม่ ชี อื่ เปนมังคละ ๗ วัด ๗ บอ นํามาตมใสสมุนไพร เมื่อตมน้ํายาไดที่แลว ก็ตักน้ํานั้นใสใน ขันเงิน ขันทอง ขันนาค ขันแกว แลวนําไปไวที่วัดที่มีชื่อเปนมังคละ เชน วัดลอยเคราะห วัดดับภัย เปนตน เพื่อใหพระสงฆในวัดนั้น ประกอบพิธี สู ต รกวม คื อ พระสงฆ นั่ ง ล อ มวงกั น แล ว สวดมนต เมื่ อ สวดมนต แ ล ว เชาวันรุงขึ้นก็นํามารวมกันที่หอสงฆ ถาเปนหอสรงหรือหอเดื่อของเชียงตุง หอจะสูง แตของเราจะ ต่าํ กวา โดยจะสูงจากพืน้ เพียง ๑-๒ ศอกเทานัน้ เคยพูดคุยกันคนแกคนเฒา ทานบอกวาหลังจากที่ทําพิธีรดน้ํามุรธาภิเษกแลว ลักษณะของหอสรง จะเปนไม สําหรับพระสงฆที่เปนเจาอาวาสสรงเปนประจํา ดานในจะมี แทนอยู และดานขางจะมีชอ งลม แลวก็มรี างรินประมาณศอกกวาวางขวาง เขามาจากขางนอกทีห่ มออาบน้าํ ของพระสงฆ แลวสามเณรก็จะตักน้าํ จาก น้ําบอมาเทที่รางรินนี้ แลวพระสงฆก็จะตักน้ําอาบจากตรงนี้ คือหอสรง หลังจากเสร็จพิธรี ดน้าํ มุรธาภิเษกแลว ก็ดดั แปลงมาเปนหออาบน้าํ พระสงฆ ธรรมดา ซึ่งยังปรากฏอยูหลายแหง ควรที่จะอนุรักษไว เชน พระบรมธาตุ ของวัดตาก ยังเหลือหอสรงอยู เมือ่ มีหอสรงแลว เราก็ตกั น้าํ ไปไวใตหอสรง นิมนตพระสงฆจาํ นวน ๑๐๘ เพือ่ สวดมนตนา้ํ มุรธาภิเษกทีห่ อสงฆอกี ครัง้ หนึง่ มีการสวดมนตตงั้ ลํา สวดชัยทั้งเจ็ด เคยสํารวจดูพับสาของเชียงตุงเลมหนึ่ง ปรากฏวาเนื้อหา มีไมครบ เนือ่ งจากมีบางสวนขาดหายไป แตบทสวดชัยทัง้ เจ็ด มักใชในงาน พิธมี งคล เมือ่ สวดมนตเรียบรอยแลว ก็นาํ น้าํ มุรธาภิเษกนัน้ กลับมาทีร่ างริน ซึ่งรางรินที่ใชสรงนั้นตองใชถึง ๕ รางริน คือ ปากชาง ปากมา ปากสิงห ปากมอม และปากวัวอุสุภราช การตัง้ รางรินนัน้ ก็คงเหมือนกับวัดพระธาตุศรีจอมทอง คือ หอสรง จะมีไมค้ํารางรินอยู รางรินสรงน้ําที่พบในปจจุบันคือรางรินปากนาค สําหรับสรงน้ําพระพุทธรูป สวนรางรินปากสัตวชนิดอื่นไมคอยพบแลว สําหรับสรงน้ําพระพุทธรูป ดังนั้น การสรงน้ําดวยรางริน ๕ ชนิด ในแตละรางรินนั้น น้ํามุรธา ภิเษกจะไหลออกมาจากปากรางริน ในแตละทิศๆ รอบๆ หอสรง แตละรางริน ๔๖
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ก็จะมีแตละฝายตักน้ํามุรธาภิเษกสรง เชน รางรินหางนาค จะมีพระสงฆ เปนผูสรง รางรินหนึ่งสําหรับใหกษัตริย ราชวงศ เปนผูสรง มีการแบง รางรินสําหรับ สะควย เศรษฐี พอคา ประชาชนทั่วไป อีกตางหาก จนครบ ไมรวมกันสรง น้ํามุรธาภิเษกนั้นจะไหลจากรางรินแลวจะตกลงที่ศีรษะ สวนในเชียงตุงนั้นพระสงฆจะรองน้ําแลวอาบ แตของลานนา พระสงฆที่จะรับน้ําเถราภิเษกนั้นจะตองนั่งตรงกลางของไมเดื่อ แลวน้ํา แตละรินจะไหลลงตรงศรีษะพอดี คือเวลารดน้ําเถราภิเษกนั้นตองลงตรง หัว ไมใชเอาไปอาบตามไหล คือนั่งลงแลว น้ําก็จะไหลลงที่หัว ในสมัยพระยามังราย เมื่อครั้งที่ขึ้นครองราชยครั้งแรก กษัตริย เมืองเล็กๆ โดยรอบ ไมมีใครไดรับน้ํามุรธาภิเษกรดหัวสักคนเลย มีแต พระองคเทานั้น เมื่อพระสงฆนั่งแลว รดน้ํามุรธาภิเษกเสร็จเรียบรอยแลว ก็จะเปลี่ยนผาใหม จีวรใหมแลว จะมีพระสงฆอีกกลุมหนึ่งคอยประคอง พระสงฆที่รับน้ํามุรธาภิเษกนั้นเดินไปยังบริเวณพิธีบนวิหาร พิ ธี มุ ร ธาภิ เ ษกนั้ น เป น พิ ธี พ ราหมณ ดั ง นั้ น เมื่ อ นํ า มาใช กั บ พระพุทธศาสนาแลว จึงทําใหมีทั้งพิธีพราหมณ และพิธีทางพุทธศาสนา รวมกัน สําหรับพิธีเถราภิเษกลานนา เมื่อพระสงฆขึ้นไปบนวิหารแลว จะมีอาจารยซงึ่ เปนพราหมณนงุ ขาวหมขาวเปนผูม อี ายุ มีศลี เปนผูป ระกอบ พิธี พระสงฆทรี่ บั น้าํ ก็จะขึน้ ไปนัง่ บนอาสนะในวิหาร โดยหันหนาไปทางทิศ ตะวันออก หันหลังใหพระพุทธรูป อาจารยจะเอาแผนเหล็กปูแลวก็นง่ั ยองๆ บนแผนเหล็ก เพือ่ จะประกอบพิธตี อ ไป แตพธิ กี ารของเชียงตุงนัน้ ใชพระสงฆ ในการประกอบพิธีทั้งหมด ไมมีอาจารยประกอบพิธี แสดงวาเขาตัด พราหมณออกไป เมือ่ อาจารยกราบพระพุทธรูปและพระสงฆเรียบรอยแลว ก็จะอานโองการและสุพรรณบัฏ เหลานี้คือพิธีเถราภิเษกของลานนา ที่สูญไปจากแผนดินลานนา ของเรา ครั้งสุดทายที่มีการประกอบพิธีนี้เมื่อป พ.ศ.๒๓๘๘ สวนตํารานี้ พระยาปญญาพิทธาจารยเปนผูเขียน จากนั้นก็มีการสืบทอดดวยการ คัดลอกตอๆ กันมา พระสงฆวัดนันทารามก็คัดลอกสืบตอกันมา เพื่อเก็บ รักษาตนฉบับไว ๔๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
การประกอบพิธีเชนนี้คงหาไมไดอีกแลวในลานนา เพราะไดสูญ ไปแลว ตั้งแตป พ.ศ. ๒๓๘๘ อาจพอมีภาพใหเห็นบางที่หลวงพระบาง ซึ่งมีการประกอบพิธีทุกป แตเขาไมไดทําเมื่อไดรับการยกยอ แตงตั้งให เปนสังฆราช หรือสมเด็จ แตเขาจะทําใหกับพระสงฆที่เปนประธานสงฆ เปนผูใหญ เปนผูที่มีอายุพรรษาสูง เปนที่เคารพนับถือของประชาชน ซึ่ง เขาจะทําทุกป
หอสรงน้ําในพิธีเถราภิเษก เมืองหลวงพระบาง ประเทศลาว
๔๘
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
หอสรงของหลวงพระบาง ปจจุบันถาเปรียบเทียบอยางงายๆ ก็มีลักษณะคลายกับตูเสื้อผาที่ทําจากพลาสติกในปจจุบัน สวนน้ําสรง จะไหลมาจากปากนาค ผาเช็ดตัวก็จะพาดไวขา งบน แลวก็จะอาบน้าํ สรงน้าํ ในนั้น เสร็จแลวถึงจะออกมา
เครื่องอัฐบริขารในพิธีเถราภิเษก เมืองหลวงพระบาง
๔๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
การเตรียมเครื่องประกอบพิธีมุรธาภิเษกสําหรับพระสงฆที่ไดรับ น้ํามุรธาภิเษกนั้นจะตองเตรียมเครื่องประกอบพิธีเชนเดียวกับการบวช สามเณรสมัยกอน ทีเ่ ราตองเตรียมคือ เตียงนอน มุง หมอน เตรียมเครือ่ งพระ ถามี ๓ รูป ก็ตองมี ๓ เตียง เปนตน เครื่องประกอบพิธีเหลานั้น ก็จะถวาย ใหกบั พระสงฆทรี่ บั สรงน้าํ มุรธาภิเษกนัน้ สังเกตวา ทางเดินจากวิหารไปยัง หอสรงนั้น จะปูดวยผาหรือเสื่อสีแดง แลวนอกจากนั้นยังจะมีหอก มีดาบ เสียบดวยวัตถุพิชชะ อันไดแก กลวย ออย ขาวตมขนม แลวนําหอกและ ดาบมาเสียบไว แลวก็นั่งไหว ตามถนนหนทาง ที่เดินผาน อันนี้ก็คือ สิ่งที่ ไดรับอิทธิพลมาจากพิธีราชาภิเษกนั่นเอง ดร.พิสิษฐ โคตรสุโพธิ์ คําวา “มุรธาภิเษก” หรือ “มุทธาภิเษก” นั้น มาจากภาษาบาลี “มุรธา” หรือ “มุทธะ” แปลวา ศีรษะ หรือหัว ดังนั้นคําวา “มุทธาภิเษก” หรือ “มุรธาภิเษก” แปลวา การรดน้าํ ลงทีศ่ รี ษะ หรือทีก่ ระหมอม สมัยกอน เรียกวา “โสรจสรง” ผานทางรางรินที่อาจารยศรีเลาไดนําเสนอไปแลว สวนทางภาคอีสาน ถาหากพระคุณเจารูปใดเอาศีรษะไปรับน้าํ สรง โดยตรง เขาวากันวาพระคุณเจารูปนัน้ เมือ่ เปนพระเถระผูใ หญ เสนผมก็จะ บางลง ดังนัน้ วิธปี อ งกันไมใหผ มบางคือตองมีผา ผืนเล็กๆ มาปดตรงศีรษะ รองรับน้ําสรงอีกทีหนึ่ง หรือไมก็ตองเอียงศีรษะไมใหรับน้ํามุรธาภิเษก โดยตรง ซึง่ เปนเคล็ดปองกันไมใหผมบาง แตสว นใหญอายุพรรษาขนาดนัน้ จะเก็บผมไวทําไมก็ไมรู มันก็เปนธรรมดา ยิ่งผมบางเทาใด ความเปนพระ สงฆทรงสมณศักดิ์ นาเคารพ นาศรัทธา จะมากยิง่ ขึน้ หรือไมนนั้ ก็ไมแนใจ คนรุนใหมๆ ก็กลัวผมบาง เลยไมยอมรับก็มี อาจารยศรีเลา เกษพรหม กลาววา เครื่องประกอบพิธีตองเปน สมุนไพรที่จัดหามาอยางดี ถือเปนสุดยอดของสมุนไพร แมกระทั่งไฟ ก็ตองเปนไฟจากสวรรค แลวก็นําน้ําจากวัดที่มีชื่อมงคลทั้งหลายมา แลว พระสงฆจะตองประกอบพิธีสูตกวม คือการนั่งลอมวงแลวสวดดวยชัย ทั้งเจ็ด ถัดจากนั้นมาทุกทานก็ไดเห็นภาพรางน้ําที่คอยรับน้ําสรง น้ําอบ ๕๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
น้ําหอม ทั้งหลายที่ปรุงมาเรียบรอยแลว มาราดลงไปที่รางริน ไหลไปตกที่ พระเถระผูไดรับการยกยองเกียรติคุณ สวนปากรางรินก็มีหลายชนิด ตามที่ทานอาจารยไดพูดไปแลว และที่เห็นในภาพที่นําเสนอนั้น เปน ปากนาค หรือรางนาค อาจจะมีหลายปาก ผมได เ ห็ น วั ฒ นธรรมการอาบน้ํ า ที่ มี มุ ข หรื อ ปากต า งๆ ทาง ประเทศเนปาล หรืออินเดีย ก็มีเยอะ ประเทศอินโดนีเซียก็เห็นจะมี ปากวัว หรือสัตวที่เปนมงคลทั้งหลาย เชน ปากสิงห ปากนาค ก็มี พิธีสรงน้ํามุรธาภิเษกนั้นเปนธรรมเนียมที่ไดรับอิทธิพลมาจาก การถวายน้ํ า มุ ร ธาภิ เ ษกแก พ ระมหากษั ต ริ ย ซึ่ ง ขึ้ น ครองราชย คงเป น ลักษณะที่จะเปนกษัตริยนั้น ตามธรรมเนียมพราหมณจะตองมีการสรงน้ํา คลายกับการปราบดาภิเษก หรือพุทธาภิเษก คลายกับยกยองวาหากเขา สู พิ ธี เช น นี้ แ ล ว ถื อ ว า เป น กษั ต ริ ย ส มบู ร ณ แ บบ ดั ง นั้ น สั ญ ลั ก ษณ จึ ง มี ราชวัตร ฉัตรธง ที่พระสงฆนํามาใช ในขณะเดียวกัน ผมคิดวาเรื่องของการยกยองพระเถระขึ้นเปน สมเด็จหรือสมณศักดิอ์ นื่ ๆ ถือวาเปนการยกยองของบานเมือง นอกจากนี้ ยังมีการยกยองพระสงฆทบี่ วชมาพอมีคณ ุ สมบัตทิ เี่ ห็นสมควรทีจ่ ะยกยอง ขึน้ เปนพระเถระผูใ หญ จะยกกันขึน้ มาโดยพิธกี รรมทีถ่ กู ตอง แตวา ในขณะ เดียวกัน ชาวบานอาจจะมีการยกยองพระสงฆในทองถิน่ ของตน เชน ทาง ภาคเหนือเรียกวา ครูบา ตามที่อาจารยศรีเลา เกษพรหม ไดกลาวไววา ขอมูลทางลานนา ที่มีการทําพิธีมุรธาภิเษก หรือเถราภิเษกพระคุณเจา ปรากฏครั้งสุดทาย เมื่อป พ.ศ. ๒๓๘๘ นั้น ขณะนี้ป พ.ศ. ๒๕๕๓ แลว ก็เกือบสองรอยกวาป ก็ยังไมทราบวาจะมีการสืบทอดไดอยางไรตอไป การที่พระเถระไดรับ เถราภิเษกนั้น นอกจากจะเปนพิธีกรรมที่เห็นไดชัดเจนคือมีการสรงน้ํา มีการถวายผาใหม และถวายเครื่องไทยธรรม หรือเปนเครื่องประกอบยศ ซึ่งคลายกับวาหากไดรับเปนขุนหลวง หรือเจาพระยา ก็จะมีหมาก ไพล มี เ ครื่ อ งยศ มี ที่ นั่ ง อะไรต า งๆ แต ถ า เป น พระคุ ณ เจ า ก็ จ ะเป น เครื่ อ ง อัฐบริขารตางๆ ๕๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
อีกเรื่องหนึ่งคือชาวบานก็ตอนรับพระเถระผูรับการโสรจสรงใหม จะมีพวกหอกและดาบซึง่ เปนอาวุธ ในขณะเดียวกันก็ตดิ ดวยเครือ่ งสักการะ ทีอ่ ยูบ นปลายหอกปลายดาบดวย คอยตอนรับทาน ซึง่ ถือวาเปนการแสดง ถึงแมวา จะเปนผูม อี าวุธ มีอาํ นาจ อยางไรก็ตาม แตเมือ่ มาถึงพระสงฆทไี่ ด รับการยกยองอยางนี้ ก็นอ มศิโรราบ เคารพบูชาในคุณงามความดีของทาน ตรงนั้น อันนี้ถือวาเปนสัญลักษณที่พอจะมองเห็นได นอกจากนัน้ อาจารยศรีเลา เกษพรหม ก็ใหขอ คิดเรือ่ งการสืบทอด ตอไป คือ การทํารางรินใหเปนตัวอยาง แลวเก็บไวที่วัดใดวัดหนึ่ง แลวก็ ประกอบพิธเี ถราภิเษกในลานนาใหครบตามประเพณีโบราณ แลวเก็บเอาไว เพื่อใหยุวชนรุนหลังไดศึกษาตอไป ตรงนี้จะเปนไปไดอยางไร ก็ชวยกันคิด ตอไป พระครูอดุลสีลกิติ์ หลังจากที่พระพุทธเจาไดเสด็จปรินิพพานไปแลวนั้น พระพุทธศาสนา ก็ไดรบั การสืบทอดกันมา ตอมา ไดมสี มณทูตไดจาริกไปตามสถาน ทีต่ า งๆ เพือ่ เผยแผพระพุทธศาสนา จนเจริญมัน่ คงมาถึงทุกวันนี้ สวนสาย ที่สืบทอดมาถึงพวกเราทุกวันนี้ คือสายของพระโสณเถระ พระอุตตรเถระ หลังที่พระพุทธศาสนา มาเจริญรุงเรืองในประเทศไทย ก็มีการสืบคนวา พระพุทธศาสนาทีเ่ รารับมานี้ กับทีอ่ ยูใ กลกบั ประเทศอินเดีย เชน ประเทศ ศรีลังกานั้น อาจจะมีความเหมือนหรือแตกตางกันอยางไร เราจึงไดพากัน ไปศึกษาพระพุทธศาสนาในศรีลังกา ซึ่งแตโบราณถือวาเปนทวีปหนึ่ง ที่เราเรียกแผนดินใหญวา ชมฺพูทีเป หรือชมพูทวีป และเรียกแผนดิน ศรีลังกาวา ลงฺกาทีเป หรือลังกาทวีป เมือ่ พระเถระจากเมืองเรา โดยเฉพาะรุน กอนๆ จากสุโขทัย ไดไป ศึกษาพระพุทธศาสนาแลวนํามาเผยแผ พระมหากษัตริยท คี่ รองกรุงสุโขทัย มีความเลื่อมใส จึงไดอาราธนานิมนตพระมหาเถระจากศรีลังกาเขามา เผยแผพระพุทธศาสนาในกรุงสุโขทัย ซึง่ ในครัง้ นัน้ ก็ทาํ ใหพระพุทธศาสนา รุงเรืองในกรุงสุโขทัยเปนอยางมาก และในลังกานั้นไดมีพิธีเถราภิเษก ๕๒
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
หรื อ สรงน้ํ า มุ ร ธาภิ เ ษกถวายแด พ ระสงฆ ม าเป น เวลาช า นานแล ว พระมหาเถระที่มาจากลังกาคงจะแนะนําใหพระเจากรุงสุโขทัยทําพิธี สถาปนายกยองพระเถระผูมีความรู เพราะฉะนั้น เราเมื่อไปอานใน ศิลาจารึกของกรุงสุโขทัยในเวลานั้น จะมีสมณศักดิ์ที่ถูกยกยองเพียง สองชั้น คือปูครู หรือพระครู และสังฆราชา เมื่ อ พระพุ ท ธศาสนาได รั บ การเผยแผ ม าสู ภู มิ ภ าคแถบแห ง นี้ ในเวลานั้นเมืองเชียงใหมตรงกับสมัยพญากือนา พระองคมีความศรัทธา ในพระพุ ท ธศาสนาเป น อย า งมาก จึ ง อยากให มี พ ระสงฆ ผู ท รงไว ซึ่ ง พระไตรปฏกและมีความบริสุทธิ์ บริบูรณดวยศีลาจารวัตร มาสูแควน ของพระองค จึงสงทูตไปอาราธนา ก็ไดพระมหาสุมณเถระมาเผยแผ พระพุทธศาสนานิกายลังกาวงศ โดยมาพํานักทีว่ ดั สวนดอก เรียกวา นิกาย ลังกาวงศฝายวัดสวนดอก ครั้นตอมา พระญาณคัมภีรไดไปศึกษาที่ลังกา แลวนําพระพุทธศาสนาจากลังกามาเผยแผอกี ครัง้ หนึง่ โดยมีศนู ยกลางการ เผยแผอยูที่วัดปาแดง เรียกวา นิกายลังกาวงศฝายวัดปาแดง เมื่อพระพุทธศาสนามาถึงเมืองลานนา ก็มีการยกยองสถาปนา เถราภิเษก พระญากือนาก็ยกยองพระมหาสุมณเถระ เปน “พระสุมนสุวัณณบุปผรัตนมหาสวามี” ซึ่งเปนพระมหาเถระชั้นสวามี นับจากนั้นมา ก็มีการสถาปนาพระเถรานุเถระระดับตางๆ พับสาวัดธาตุคํา ๒ ฉบับ ซึ่งมีขอความเหมือนกัน ฉบับแรก ไดมาจากคนเฒาคนหนึ่ง เขานํามามอบใหพอหนานเมืองใจ ไชยชนะ มัคนายกวัดหมื่นสาร เมื่ออานดูแลว ยังมีความเขาใจบาง ไมเขาใจบาง ต อ มาเมื่ อ ไปอยู วั ด ธาตุ คํ า ปรากฏว า มี พั บ โหราศาสตร อี ก พั บ หนึ่ ง ซึ่ ง ตอนท า ยได ก ล า วถึ ง เรื่ อ งเถราภิ เ ษก จึ ง ได นํ า มาเปรี ย บเที ย บและ ศึกษา ก็พบวาเปนฉบับเดียวกัน จึงเขาใจวา ฉบับนี้นาจะเปนตนฉบับของ ลานนา ครั้นตอมา เมื่อพบกับอาจารยศรีเลา ทานก็บอกวาทานมีอยู หนึง่ ฉบับ จึงนํามาเปรียบเทียบกัน ก็ปรากฏวาขอความรายละเอียดตางๆ มีลักษณะคลายคลึงกัน แตของอาจารยศรีเลาจะมีคําประกาศพระนาม ประกาศวันเดือนป ชือ่ ของบุคคลทีม่ คี วามสําคัญ ทีไ่ ดรบั ยกยองเถราภิเษก ๕๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ในครั้งนั้น ถาพระนามเปนภาษาบาลีจะจารึกอยูในสุวรรณปฏ สําหรับ ขอความที่เปนภาษาลานนา ประกาศชื่อบุคคลเจาภาพนั้นใหเขียนใส แผนกระดาษ เมื่อนําทั้งสามฉบับนั้นมารวมกัน ปรากฏวาไดพิธีสถาปนาเถราภิเษกตามแบบฉบับของลานนา สําหรับเมืองเชียงตุง ก็พยายามที่จะคนหาเรื่องนี้ จนไดพบพิธี สถาปนาเถราภิเษกฉบับเมืองเชียงตุงเกา ซึ่งทางวัดพระธาตุสายเมือง ไดจัดพิมพเผยแพร สมเด็จอาชญาธรรมวัดเชียงยืนไดถวายมาฉบับหนึ่ง เมื่อไปสืบหาที่เมืองเชียงรุง สิบสองพันนา ครูบาจอม เจาอาวาสวัดปาเชต ทานไดรับสถาปนายกยองขึ้นเปนครูบา ระดับสังฆราชาของเมืองเชียงรุง ทานไดพมิ พไวในตอนทายหนังสือสวดมนต เมืองสิบสองพันนา เรือ่ งยกยอ เถราภิเษก เมือ่ นําตนฉบับของเมืองเชียงตุงเกาและเมืองเชียงรุง มาตรวจสอบ เนือ้ หาแลว ปรากฏวามีเนือ้ หาเหมือนกับเมืองเชียงใหมทกุ อยาง เพียงแตวา ขั้นตอนบางอยางอาจจะสับเปลี่ยนกันไปบาง จึงเขาใจวาพระพุทธศาสนา เมือ่ มาสูเ มืองเชียงใหมแลว มีพธิ เี ถราภิเษกเปนแบบฉบับแลว เมืองเชียงตุง เมืองเชียงรุง เมื่อมาเรียนหนังสือ มาสืบพระพุทธศาสนา หรือพระพุทธศาสนาเผยแผ ขึ้ น ไปถึ ง เมื อ งเชี ย งตุ ง เมื อ งเชี ย งรุ ง ต า งก็ ไ ด นํ า เอาพิ ธี สถาปนาเถราภิเษกนี้ ขึน้ ไปเผยแพรดว ย จึงเห็นวา พิธเี ถราภิเษกนีเ้ ปนสิง่ ที่ พระมหากษัตริยแตกอนนั้น เปนผูยกยอง แตปจจุบันนี้ เมื่อไปดูพิธีเถราภิเษกเมืองเชียงตุงในยุคตอมานี้ ปรากฏวาสมณศักดิข์ องเชียงตุงก็ไมไดกาํ หนดสมณศักดิเ์ หมือนของลานนา และเมืองเชียงรุงในอดีต แตจะมีสมณศักดิ์ที่แตกตางออกไปอยูบาง โดย สมณศักดิ์สงฆลานนาที่ปรากฏในฉบับของวัดธาตุคํา ทั้ง ๒ ฉบับนั้น ไดแก ๑. ๒. ๓. ๔. ๕. ๕๔
มหาเถระ สวามี หรือ มหาสวามี สังฆราชา ราชครู สมเด็จ
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
๖. สมเด็จอัคคราชโมลี หรือ สมเด็จเสฏฐอัคคราชครู หรือ สมเด็จ ราชครู ซึ่งเปนสมณศักดิ์สูงสุด ซึ่งเชียงรุงก็มีเชนเดียวกัน แตปรากฏวาเมืองเชียงตุงในปจจุบันนี้ มีการกําหนดสมณศักดิ์แตกตางจากอดีต คือหลังจากที่เปนพระสงฆแลว เมื่อจะยกขึ้นเถราภิเษก อันดับแรก คือ “มหา” หรือ “พระมหา” แตไมใช “เถระ” ซึ่งสมณศักดิ์นี้ มีกําหนดอายุพรรษาไววา ๑. พระสงฆทมี่ พี รรษาระหวาง ๕-๑๐ พรรษา มีวทิ ยฐานะความรู ความสามารถ ถูกยกขึ้นเปนพระมหา โดยไมตองมีการสอบภาษาบาลี ๒. พระสงฆทมี่ พี รรษา ๑๐ พรรษาขึน้ ไป จะไดรบั การยกยองเปน สวาทิ ซึ่งสมณศักดิ์นี้ไมปรากฏในลานนา เมืองเชียงรุง และเมืองเชียงตุง ฉบับเกา แตปรากฏวาเมืองเชียงตุงในสมัยนี้มีการสถาปนาสมณศักดิ์ พระสงฆในตําแหนงพระสวาทิดวย ๓. ครูบา ตําแหนงสมณศักดิ์นี้ไมปรากฏในลานนา และเมือง เชี ย งรุ ง แม ใ นเอกสารเชี ย งตุ ง ฉบั บ เก า ก็ ไ ม มี จึ ง เห็ น ว า การสถาปนา สมณศักดิส์ มัยใหมของเมืองเชียงตุงนัน้ ไดมกี ารปรับเปลีย่ นสมณศักดิใ์ หม คือเพิ่มตําแหนงพระสวาทิและครูบาเขามา ๔. อาชญาธรรมพระเจา หรือสมเด็จอาชญาธรรม ลําดับสมณศักดิด์ งั กลาวถือเปนแบบฉบับใหมของเมืองเชียงตุง แต จากการศึกษาจากพับสาของวัดพระธาตุสายเมืองของครูบาแสงหลา ที่ได รวบรวมมา และของครูบาจอม วัดปาเชต เมืองเชียงรุงนั้น ตรงกันกับฉบับ ของวัดธาตุคําทุกประการ ดังนั้น จะเห็นวาเมืองเชียงตุงไดมีการเพิ่มสมณศักดิ์ และลด สมณศักดิ์บางประการ คือลดจาก “มหาเถระ” เปน “มหา” เพราะถาเปน พระมหาเถระ จะตองมีอายุพรรษามากกวา ๑๐ พรรษาขึ้นไป แตเชียงตุง ลดใหเปน “มหา” โดยไมมี “เถระ” ตอทาย คงจะพอมีความรูค วามสามารถ แต อ ายุ พ รรษายั ง ไม ถึ ง ขั้ น เถระ จึ ง ได ตั้ ง ให เ ป น เพี ย ง “มหา” เท า นั้ น ๕๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
อีกอยางหนึ่ง ในฉบับเกาไมมีคําวา “ครูบา” แตในปจจุบันนี้เชียงตุง มีการตัง้ “ครูบา” ฉบับเกามี “ราชครู” ซึง่ หมายถึง ตองเปนครูของพระมหากษัตริย พระมหาอุปราชา เจาผูครองนคร หรือเจานายชั้นสูง จึงจะถูกตั้ง ใหเปนราชครูได ไมไดตงั้ โดยทัว่ ไป สวนในเมืองเชียงตุงนัน้ อาจจะมีการตัด คําวา “ราช” ออก แลวก็ตั้งคําวา “ครูบา” แทน นี่เปนเพียงคําสันนิษฐาน ของผูบรรยายเทานั้นเอง อาจสรุปไดวา พิธีสถาปนาเถราภิเษกนั้น มีมาตั้งแตสมัยกรุง สุโขทัยมาสูลานนา เริ่มตั้งแตสมัยพญากือนา และที่สําคัญในหนังสือ ชินกาลมาลีปกรณ กลาววา ในสมัยพระเมืองแกว เมือ่ จุลศักราช ๘๘๐ หรือ พ.ศ. ๒๐๖๑ ซึง่ เปนระยะเวลาหลังจากทีพ่ ระสิรมิ งั คลาจารยไดรจนาคัมภีร มังคลทีปนีแลว ๑ ป พระสิรมิ งั คลาจารยรจนามังคลทีปนีนี้ เมือ่ ป พ.ศ. ๒๐๖๐ ครัน้ ตอมาในป พ.ศ. ๒๐๖๑ พระเมืองแกวทรงทําพิธเี ถราภิเษก มีความพิสดาร วา ในครั้งนั้น พระราชาธิบดี เมื่อจะทรงยกอภิเษกพระมหาเถระ คือพระ พระสั ท ธั ม มสั ณ ฐิ ร ะ วั ด มหาโพธาราม ในตํ า แหน ง ครู ข องพระองค จึงนิมนตพระมหาเถระทั้งหลายจากเมืองหริภุญชัย เชียงแสน เชียงเเจะ ซึ่งในนั้นบอกวา อยูในสิบสองปนนา เมืองวัง เมืองเขลางค เมืองจาง เมืองมอม เขลางค และเชียงของ พระมหาเถระเหลานั้นไดมาประชุมกัน ในเมืองเชียงใหม พระมหากษัตริยมีพระราชประสงคจะใหตําแหนงนั้น แกพระมหาเถระพระสัทธัมมสัณฐิระ มีความยิ่งใหญไพบูลย จึงไดนิมนต พระสงฆ ๑๒๐ รูป มาสวดมงคลปริตรธรรมจักรกัปวัตนสูตร และมหาสมัยสูตร ๓ วัน ถวายเครือ่ งสักการบูชาเปนอันมาก ตัง้ แตแรม ๑๒ ค่าํ จนถึง ๑๔ ค่าํ ซึ่งเปนวันอุโบสถสิ้นเดือน ๕ ปขาล ตลอดระยะเวลา ๓ วันนี้ ไดสวด พระปริตร ครั้นถึงวันแรกของเดือน ๖ คือ ขึ้น ๑ ค่ํา จึงนิมนตพระเถระ พระสัทธัมมสัณฐิระ พรอมดวยพระภิกษุ ๘๐ รูป จัดทําพระกฐินใน ราชมณเฑียร พระราชาธิบดีทรงถวายคารวะมหาเถระในราชมณเฑียร แลว เวลาตะวันบาย อันเชิญพระมหาเถระขึ้นกุญชรปราสาทปดทอง มีพระภิกษุประมาณ ๕๐๐ รูป เปนบริวาร พรอมดวยเครือ่ งสักการะสัมมานะ เปนอันมาก นิมนตเขาในปราสาทอันวิจิตรงดงามในโรงสระสนาน หนา วัดปาแดงมหาวิหาร ซึ่งพระสิริธรรมจักรพรรดิติลกโปรดใหผูกสีมาไวแลว ๕๖
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ตรัสสั่งใหพระบรมวงศานุวงศ คหบดี เศรษฐี โสรจสรงพระมหาเถระดวย น้ําอภิเษกในลําดับนั้น แสดงให เ ห็ น ว า การที่ จ ะได รั บ เถราภิ เ ษกนั้ น จะต อ งสรงน้ํ า ทุกครัง้ หากไมไดรบั การสรงน้าํ จะไมเรียกวา “เถราภิเษก” ฉะนัน้ ในปจจุบนั นี้ เราจะไมเห็นพิธีเชนนี้ แตพระเถระเมืองลานนาเราที่มีคุณสมบัติอยาง สูงนั้น จะไดรับการยกยองโดยสมณะวา “ครูบา” โดยไมไดรับการสรงน้ํา เพราะวาสมณศักดิ์ของลานนาทั้ง ๖ ตําแหนงนั้น จะสถาปนาจากครูบา ขึ้นไปเปนพระมหาเถระ พระสวามี พระสังฆราชา ราชครู สมเด็จ สมเด็จ ราชครู ดังนั้นครูบาจึงไมไดอยูในตําแหนงที่จะตองประกอบพิธีเถราภิเษก หรือสมณศักดิ์ของลานนามาตั้งแตโบราณ สวนจะอภิเษกพระเถระรูปใด พระเถระรูปนั้น อาจจะไดรับการยกยองจากชาวบาน หรือบุคคลทั่วไปวา ทานครูบาแลว จึงจะนิมนตทานครูบานั้นเขาสรงน้ํามุรธาภิเษก จึงไดรับ เปนพระมหาเถระ พระสวามี พระสังฆราชา เปนลําดับสูงขึ้นไปโดยลําดับ เปนตน ดั ง นั้ น จึ ง ถื อ ว า สมณศั ก ดิ์ ข องล า นนานั้ น เป น ของที่ มี ม าแต โบราณ มีพระมหากษัตริยอีกหลายพระองค ไดทําการเถราภิเษกมาจนถึง พ.ศ. ๒๓๘๘ ตามที่อาจารยศรีเลา เกษพรหม ไดพูดไวในขางตน และ ครัง้ สุดทายอีกครัง้ หนึง่ หลังจากป พ.ศ. ๒๓๘๘ แลว พ.ศ. ๒๔๓๘ พระเจาอินทวิชยานนทไดสถาปนาเถราภิเษกสังฆราชา ๗ พระองค ขึน้ ณ วัดพระธาตุดอยสุเทพ ดังนี้ ๑. พระครูบาโสภา วัดฝายหิน เปนปฐมสังฆราชาที่ ๑ ๒. พระครูบาญาณโพธิ วัดสันคะยอม อําเภอแมวาง เปนทุติยสังฆราชาที่ ๒ ๓. ครูบาอริยะ วัดหนองโขง อําเภอหางดง เปนตติยสังฆราชาที่ ๓ ๔. ครูบาเจาตุกาวิละ วัดพวกแตม เปนจตุตถสังฆราชาที่ ๔ ๕๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
๕. ครูบาคันธา วัดเชตุพน เปนปญจมสังฆราชาที่ ๕ ๖. ครูบาญาณรังสี วัดปากลวยชัยมงคล อําเภอสารภี เปนฉัฏฐมสังฆราชาที่ ๖ ๗. ครูบาเจาตุเทพวงศ วัดนันทาราม เปนพระสัตตมสังฆราชาที่ ๗ นับจากนั้นเปนตนมาจนถึงป พ.ศ. ๒๔๔๙ หรือสิบปตอมา พระเถระลานนาไดรับสมณศักดิ์ไปตามภาคกลาง ดวยเหตุวาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูห วั ไดทรงพระราชทานสมณศักดิ์ สัญญาบัตร พัดยศใหแกครูบาโสภา วัดฝายหิน เปนพระราชาคณะรูปแรกของฝาย มหานิกาย คือ ทานเจาคุณพระอภัยสารทะ และพระสังฆราชาที่ ๕ คือ ครูบาคันธา วัดเชตุพน เปนพระครูโพธิรังสี เปนรองเจาคณะจังหวัด เชียงใหม หลังจากนั้นการสถาปนาเถราภิเษกก็เริ่มสูญหายไป อาจจะ มาจาก ๒ สาเหตุ คือ ๑. พระมหากษัตริย หรือเจาผูครองนครที่มีเดชานุภาพพอที่จะ ยกยองไมมี เพราะการปกครองเริ่มถูกผนวกเขากับสวนกลาง เจาผูครอง นครเชียงใหมก็ถูกริดรอนอํานาจดวย ๒. พระสงฆ ล า นนาเริ่ ม ได รั บ สมณศั ก ดิ์ จ ากภาคกลางถี่ ขึ้ น จึงทําใหไมมีพิธีสถาปนาเถราภิเษกอีก อาตมาไดมีโอกาสไดไปรวมงานและไดภาพเถราภิเษกมาจาก เมืองเชียงตุง เมื่อวันที่ ๒ มีนาคม ที่ผานมา มีพิธีสถาปนาเถราภิเษกของ พระสงฆเมืองเชียงตุง โดยมีพระสงฆจากลานนา ๒ รูป ไดรับการยกยอ ในครัง้ นีด้ ว ย คือ พระมหา-ชัชวาล เจาอาวาสวัดราชมณเทียร อําเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม ไดรับยกยองจากพระสวาทิขึ้นเปนพระสวามี และพระครู จันทรังสี วัดบานเหลา อําเภอแมออน ไดรับยกยองใหเปนพระสวาทิ ๕๘
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ภาพหอเดื่อ หรือหอสรง ในพิธีมุรธาภิเษก เมืองเชียงตุง ประเทศพมา
หอเดื่อ ประกอบดวย เสา ๔ ตน และเครื่องไมทั้งหมดทําดวยไม มะเดือ่ ใบไมทใี่ ชมงุ นัน้ เปนใบไมสม ซึง่ ทีน่ นั่ เรียกวา ไมบะ ดะ แตออกเสียง วา บะละ เพราะทางเชียงตุงจะออกเสียง “ด” เปน “ล” เถราภิเษกฉบับของ ลานนานัน้ ใหนาํ ไมทเี่ ปนมงคล เชน ใบหนุน (ใบขนุน) ใบตัน (ใบพุทรา) ใบ โชค เปนตน นํามาทําเปนที่กําบังลอมรอบหอเดื่อ ๕๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ขบวนแหพระสงฆเมืองเชียงตุง ที่ไดรับเถราภิเษก
ภาพนี้ เ ป น พิ ธี แ ห พ ระสงฆ ผู ที่ ไ ด รั บ การยกยอเถราภิ เ ษกจาก สถานที่ที่จะขึ้นไปสูหอสรง พิธเี ถราภิเษก จะมีอยูใ นวัฒนธรรมไทยวน ไทเขิน ไทลือ้ และลาว แตไมแนใจวาไทใหญจะมีพิธีเถราภิเษกดวยหรือไม สําหรับพิธีสถาปนาเถราภิเษกแบบลานนานั้น ที่ไมเปนทางการ มีอยู ๔ ชั้น คือ เรียกผูบวชเปนสามเณร โดยเรียกดวยความเคารพนับถือ จะสถาปนาในวันนั้นวา ถาผูใดไดเปลี่ยนไปนุงผาเหลืองและรับศีลแลว จะตองเปนเจาเสมอ ดังนั้น เราจึงเรียกสามเณรนั้นวา “สามเณรเจา” เรียกผูบวชเปนพระ หรือธุวา “ธุเจา” เรี ย กผู ที่ ไ ด รั บ ตํ า แหน ง เจ า อาวาสว า “สาธุ เจ า หลวง” หรื อ “ธุเจาหลวง” เรียกผูที่ไดรับการแตงตั้งสูงขึ้นไป ฐานะผูปกครองวา “ครูบาเจา” ๖๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เหลานีค้ อื สมณเถราภิเษกแบบชาวบาน ดังนัน้ ชาวบานก็จะพากัน อุสสาภิเษกยกยองใหเปนเจาอาวาส แตสมณศักดิ์ที่ปรากฏในทางราชการ นั้นประกอบดวย พระมหาเถระ พระสวามี พระสังฆราชา ราชครู สมเด็จ และสมเด็จอัคคราชโมลี หรือสมเด็จเสฏฐอัคคราชครู ซึ่งเปนสมณศักดิ์ชั้น สูงสุด
ภาพเครื่องประกอบพิธีเถราภิเษก
๖๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ภาพเครือ่ งประกอบพิธใี นการสรงน้าํ มุรธาภิเษก เครือ่ งขันตัง้ ไดแก ขาวเปลือก ขาวสาร กลวย ออย ชอนอย เทียนเลมบาท เทียนเลมเฟอง เสื่อใหม หมอใหม หมอนใหม พราว ตาล หมาก
พระสงฆกําลังเขาไปในหอเดื่อ เพื่อสวดมนตในพิธีเถราภิเษก
หอสรงนี้ พระเถระจะเขาไปอยูขางในทั้ง ๔ รูป หลังจากนั้น จะอาราชธนาพระสงฆที่จะไดรับการสถาปนาขึ้นสูหอสรง ภายในหอสรง จะมีดนิ หุม ดวยกระดาษเงิน เรียกวา “ดินเงิน” หากหุม ดวยกระดาษคํา (ทอง) เรียกวา “ดินคํา” ๖๒
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
รางรินที่พาดเขาสูหอสรง
ในฉบับของวัดธาตุคําบอกวา ใหหาไมซางคําหรือไมสีสุก หรือ กาบกลวยก็ได “กายตก” คือนํามาพาดจากที่หนึ่งไปสูหอสรง ดานลาง จะเป น ที่ บ รรจุ น้ํ า ที่ ผ า นพิ ธี พุ ท ธาภิ เ ษก สวดพระปริ ต รเรี ย บร อ ยแล ว นํามาตั้งไว
อาวุธดาบและหอกที่ใชประกอบในพิธีเถราภิเษก
๖๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ภาพนีค้ อื ภาพหอกและดาบ ตามทีอ่ าจารยศรีเลา เกษพรหม บอกวา มีหอก มีดาบ แตที่เชียงตุงจะนํามามัดไวที่มุมหอสรง
สระโบกขรณี ใตหอสรง
ใต ห อสรงมี ก ารขุ ด หลุ ม สํ า หรั บ บรรจุ น้ํ า สรง โดยสมมุ ติ เ ป น “สระโบกขรณี” พรอมกับนําตนบัวไปปลูก เพื่อใหน้ํามุรธาภิเษกนั้นตกลง สูสระและกอบัวนั้น โดยสมมุติวาพระเถระรูปนั้นไดอาบน้ํามุรธาภิเษกนี้ มาจากปญจมหานทีทั้ง ๕ จากสระอโนดาตบนสรวงสวรรค ตามคติของ พราหมณ
๖๔
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ภาพขบวนแหพระเถระที่ไดรับการยกยอเขาไปสูหอสรง
พอยอแมยอถวายเครื่องอัฐบริขารแกพระสงฆที่ไดรับการเถราภิเษก
ภาพ “พอยอแมยอ” ทางเมืองลานนาเราเรียกวา “พอออกแมออก” คือเจาภาพผูถวายเครื่องอัฐบริขาร เมื่อพระสงฆที่จะไดรับเถราภิเษกขึ้นสู หอสรงแลวจึงจะประเคนเครื่องอัฐบริขารเหลานี้ ๖๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
สําหรับลานนานั้นในหนังสือพับสาบอกวา จะตองจัดเครื่องแร (เเฮ) คําวา “แร” นี้ ก็คือ “แพร” นั่นเอง อยางเชน พระธาตุชอแฮ หมายถึง พระธาตุชอแพร คือผาไหม ผาแพร ที่ทอเปนชอ สําหรับปกถวายพระธาตุ นัน่ เอง ดังนัน้ เครือ่ งแร หมายถึง ผาไตรแพร จีวรแพร จะตองมีความโดดเดน กวาภิกษุรูปอื่น เพราะวา ผาไตรแพรนั้นในสมัยโบราณถือเปนของที่ หายาก จึงนิยมถวายแกผทู มี่ บี ญ ุ ญาธิการทีไ่ ดรบั เถราภิเษก แตมขี อ ยกเวนวา หากหาไตรแพรไมไดก็ใหใชไตรอุปสมบทหรือผาฝายก็ได จากนั้นก็จะ ปดประตูหอสรงไว พระสงฆที่อยูในหอสรงนั้นมี ๕ รูป ประกอบดวย พระสงฆผูที่จะสรงน้ํามุรธาภิเษก ๑ รูป อีก ๔ รูป จะยืนอยูตามทิศทั้ง ๔ เพื่อสวดพระปริตร ในชวงที่มีผูรดน้ํามุรธาภิเษกลงมาตามรางริน
การสรงน้ํามุรธาภิเษก
๖๖
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ผูสรงที่รดน้ํามุรธาภิเษกลงไป เรียกวา “บาวแกว สาวแกว” คือผูที่ จะรดปฐมะ เปนปฐมฤกษ จากนั้น จึงเปนลําดับของเจานาย คณะโคปกะ เมืองเชียงตุง เรียกอีกอยางวา “กรรมการวัฒนธรรมพืน้ เมือง” จากนัน้ ก็จะ เปนลําดับของพระสงฆ
ประชาชนกําลังถวายสักการะพระสงฆที่ไดรับน้ํามุรธาภิเษกแลว
เมือ่ พระสงฆทไี่ ดรบั การยกยอไดรบั การสรงน้าํ มุรธาภิเษกเสร็จแลว ก็จะเดินลงมาตามทางที่ปูผาไว แลวจะมีผูที่มีจิตศรัทธานําเอาขาวตอก เทียน ดอกไม ปจจัย โปรยปรายบูชาตามทาง มีการประโคมฆองกลอง และแหขึ้นมาสูวิหาร จากนั้นก็จะนําเอาพระสงฆรูปที่สองขึ้นไปสรงน้ํา ในลําดับขัน้ ตอนเดียวกันตอไป จนถึงพระสงฆรปู สุดทายทีไ่ ดรบั การยกยอ ๖๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
การประกอบพิธีเถราภิเษกภายในวิหาร
ภายในวิหารก็มีสมเด็จอาชญาธรรมพระเจาเปนประธานสงฆ ในภาพนี้มีพระสงฆ ๒ รูป ที่ไดรับการเถราภิเษก
พระสงฆเมืองเชียงตุงกําลังเหยียบแผนทองเหลืองเพื่ออานจารึก
๖๘
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
จากนั้น จะมีแผนทองเหลือง แตในพิธีเถราภิเษกแบบลานนา บอกวาตองมีแผนเหล็กรองหัวเขาของอาจารย หากหาไมได ก็ใชเสียม ขวาน หรือคอนก็ได ใหรองหัวเขาไว หากจํานวนพระสงฆทไี่ ดรบั เถราภิเษก มีเทาใด ตองหามาใหครบตามจํานวนพระสงฆนนั้ ๆ หามใชรว มกัน เพราะจะ อัปมงคลกับอาจารยและผูอ า นชือ่ ในพิธนี น้ั ดังนัน้ ลานนาจะเปนแผนเหล็ก สันนิษฐานวาคงตองการทีจ่ ะใหเกิดความมัน่ คงเหมือนกับแผนเหล็ก แผนหิน แผนผา แผนพระธรณี เมื่อไดจารึกอานประกาศนี้แลว มีความเจริญมั่นคง ชัว่ ฟาดินสลาย ไมใหกลับกลายเปนอยางอืน่ เปนตน แตเชียงตุงใชพระเถระ ๒ รูป ทําหนาที่เหยียบแผนทองเหลืองแลวอานจารึกนั้น
ใบจารพระนามเพื่อประกาศเกียรติคุณของพระสงฆที่ไดรับเถราภิเษก
๖๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
จารึก มีอยู ๒ อยาง คือ ๑. สุวรรณบัฏ คือ แผนเงิน หรือแผนทองคํา ตามตําราของ วั ด ธาตุ คํ า นั้ น จะมี ห ลายนั ย น้ํ า หนั ก ต า งกั น บางแห ง อย า งเช น ป จ จั น ตประเทศ เงิ น ทอง อาจจะหายาก ก็ ส ามารถลดน้ํ า หนั ก ใบ สุวรรณบัฏลง ถามัชฌิมประเทศอาจจะหาเงินทองงาย ก็สามารถเพิ่ม น้ํ า หนั ก ขึ้ น ได ถ า อุ ต ตรประเทศหรื อ ประเทศที่ มี ค วามอุ ด มสมบู ร ณ ก็อาจจะเพิ่มแผนทอง แผนเงินนั้น หนัก ๒-๖ บาท ก็ได ๒. ใบจารพระนาม คื อ ประกาศความดี ค วามงามเหมื อ น ใบประกาศพระครูชั้นสัญบัตรของพระเถระบานเราวา มีความรู ความ สามารถ แลวมีการตั้งนามตางๆ น้ําหนักทองคํา ที่ใชทําสุวรรณปฏในพับสากลาววา ยอเปนพระเถระ สุวัณณปฏหนัก ๒ บาท ยอเปนพระมหาสวามี สุวัณณปฏหนัก ๓ บาท ยอเปนพระสังฆราชา สุวัณณปฏหนัก ๔ บาท ยอเปนพระเจาราชครู สุวัณณปฏหนัก ๕ บาท ยอเปนพระเจาสมเด็จ สุวัณณปฏหนัก ๖ บาท
ซีก ซีก ซีก ซีก ซีก
การประกอบพิธีเถราภิเษกนั้น นับเปนสิ่งที่ทรงคุณคา เปนการ ใหกําลังใจ ปจจุบันนี้ ประเทศไทยมีการใหเถราภิเษกอยู แตไมไดทําเปน พิ ธี ก าร คื อ การตั้ ง พระครู แ ละพระราชาคณะชั้ น ต า งๆ ซึ่ ง ปรากฏว า พระเถรานุ เ ถระของล า นนาก็ ไ ด รั บ การสถาปนายกย อ งขึ้ น เป น ชั้ น หิรญ ั บัตร พระครู และพระราชาคณะชัน้ ตางๆ จึงกลาวไดวา พิธกี ารเหลานี้ มีมาตั้งแตโบราณ ดังนั้นเราก็ตองศึกษาองคความรูไว แตหากจะมาทํา เถราภิ เ ษกเองก็ ส ามารถทํ า ได แต อ าจจะไม เ ป น ที่ ย อมรั บ เพราะว า พิ ธี เ ถราภิ เ ษกนี้ ไ ด ถู ก ยกเลิ ก ไปนานแล ว อี ก ทั้ ง ในอดี ต เจ า นายชั้ น สู ง เจาผูครองนครเปนผูอุปถัมภในการตั้งพระนาม เหมือนพระเจาอยูหัว ในป จ จุ บั น นี้ ท รงตั้ ง พระนามถวายพระเถรานุ เ ถระทั้ ง หลาย หากเรา จะไปทําพิธีกันเองก็จะเปนการซ้ําซอน ดังนั้น พิธีเถราภิเษกในภาคเหนือ ๗๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ของเรานัน้ ไดสญ ู ไปนานแลว แตในเมืองเชียงตุง เชียงรุง และหลวงพระบาง ก็ยังคงทําอยู แตเปนพิธีของราษฎร
การเเลกเปลี่ยนความรูระหวางวิทยากร และผูเขารวมฟงการสัมมนา พระนิสิตถาม พระโสดาบัน กับครูบา เหมือนกัน หรือตางกันอยางไร ? พระครูอดุลยสีลกิตติ์ตอบ อาจตางกัน แตโดยความเหมือนกันแลว เราก็ไมรูวาครูบาตนใด เปนอยางไร บางรูปอาจเปนโสดาบัน สกิทาคามี หรืออนาคามี คําถามทีว่ า ครูบากับพระโสดาบันนั้นเหมือนกันหรือไม ? ถาครูบารูปใดสามารถละทิฐไิ ด ๓ อยาง คือ สักกายทิฏฐิ วิจกิ จิ ฉาสีลัพพตปรามาส ก็เปนพระโสดาบันได ถาพระโสดาบันที่สามารถละทิฏฐิ ๓ ประการนี้ได ถึงแมจะไมไดรับการยกยองก็เปนครูบาได พระนิสิตถาม ปจจุบัน มีคนเรียกพระสงฆบางรูปวา “ครูบา” นั้น ถือวา เปนการ สถาปนาอยางถูกตองตามหลักพิธีเถราภิเษกหรือไม พระครูอดุลยสีลกิตติ์ตอบ ถาจะถือตามบริบทของลานนานั้น ในพื้นที่บางพื้นที่ พระสงฆ บางรูปบวชได ๑-๒ พรรษา แตเมื่อไดรับการแตงตั้งใหเปนเจาอาวาสแลว ก็ ไ ด รั บ การเรี ย กขาน “ครู บ า” แล ว เช น แต ล ะวั ด ในอํ า เภอแม ส อด เจ า อาวาสมั ก ถู ก เรี ย กขานเป น ครู บ าหมด ซึ่ ง ครู บ านี้ ไ ม ใช ส มณศั ก ดิ์ ที่จะไดรับการประกอบพิธีเถราภิเษก เชน ครูบาศรีวิชัย ก็ไมไดรับการสรง น้ําเถราภิเษกเหมือนกัน แตเขายกยองดวยความนับถือ เถราภิเษกนั้น ๗๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เจาบานผานเมืองจะคัดเลือกจากครูบาที่คนนับถือนั่นแหละ ใหดํารง ตําแหนงพระมหาเถระ พระสวามี พระสังฆราชา ตําแหนงใดตําแหนงหนึ่ง ตามเจาบานเจาเมืองจะเห็นสมควร แตปจ จุบนั นี้ เราไมมเี จาบานเจาเมือง จึงเหลือเพียงสมณศักดิส์ งฆ ที่ชาวบานธรรมดาไดนับถือกันวาพระสงฆรูปนั้นเปนครูบา ดังนั้นพระ รูปไหนก็เปนครูบาได ถาศรัทธาชาวบานมีความเคารพนับถือ แตไมใชวา เรียกใหศรัทธามาประชุมแลวบอกวา ตอนนี้อาตมาอยากเปนครูบานะ ใหศรัทธาญาติโยมเรียกอาตมาวา ครูบา อยางนี้ก็ไมถูกตอง ในทํานอง เดี ย วกั น ถึ ง แม ว า พระสงฆ รู ป นั้ น จะยั ง หนุ ม น อ ยอยู ก็ เ ป น ครู บ าได หากทรงไวซึ่งศีลาทิคุณ อบรมสั่งสอนทั้งคันถธุระ หรือ วิปสนาธุระ หรือ ทรงไวซึ่งธุตังควัตร พับสาของวัดธาตุคําบอกวาผูที่จะไดรับการเถราภิเษก นั้นจะตองประกอบดวยคุณเชนนี้กอน ผูที่ประกอบดวยคุณเชนนี้ ก็คือผู ที่เปนครูบามากอนนั่นเอง จึงไดรับการสถาปนาเถราภิเษกในสมณศักดิ์ที่ สูงขึ้น พระนิสิตถาม มีความเปนไปไดหรือไม ? ถาหากจะมีการรือ้ ฟน การประกอบพิธี ยกยอเถราภิเษกขึ้นในอนาคต ? พระครูอดุลยสีลกิตติ์ตอบ ถาทุกคนรวมมือรวมใจกันทุกฝาย เมืองเชียงตุงนั้นถึงแมเขา จะไมมีเจาฟาแลว เขาก็ยังจัดพิธีเถราภิเษกกันเองได เชียงรุงก็เชนกันไมมี เจาฟาแลว เขาก็มีพิธีเถราภิเษกอยู ถาประชาชน หนวยงานทุกหนวยงาน องคกรทุกองคกร รวมแรงรวมใจกัน คัดเลือกพระเถระ พระเถรานุเถระ หรือครูบารูปใดรูปหนึ่ง ที่มีคุณสมบัติพรอมทุกประการ ปหนึ่งสัก ๑-๒ รูป แลวรวมกันสถาปนาเถราภิเษกขึ้น ก็อาจจะเปนไปได
๗๒
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เวทีสัมมนาเรื่อง “เถราภิเษกในมิติทางสังคมและ วัฒนธรรมลานนา”
วิทยากร ประกอบดวย รศ. รัตนาพร เศรษฐกุล มหาวิทยาลัยพายัพ ศ. นิธิ เอียวศรีวงศ มหาวิทยาลัยเชียงใหม ดร. ภัคดีกุล รัตนา ผูดําเนินการสัมมนา มหาวิทยาลัยเชียงใหม
๗๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
รศ. รัตนาพร เศรษฐกุล ในความคิดของขาเจา (ดิฉัน) ที่มีตอคณะสงฆ พระเถรานุเถระ ทั้ ง หลายนั้ น ข า เจ า มองว า พระสงฆ ข องล า นนาเหมื อ นกั บ เป น ของ หนาหมู ตามที่วิทยากรไดกลาวไวเมื่อเชาวา หากเราจะยายหมูบาน ก็ ตองยายพระสงฆไปดวย หากตองสรางหมูบ า นใหมกต็ อ งสรางวัดใหมดว ย ดังนั้น เราจะเห็นความสัมพันธระหวางชาวบานกับพระสงฆจะมีความ ลึกซึง้ และยาวนาน ซึง่ รัฐบาลและพระมหากษัตริยก ไ็ มอาจเขามาเกีย่ วของ กับวัดที่เปนของหมูบานไดเลย เมื่อชาวบานมีความรูสึกเคารพยกยองพระสงฆองคใด ชาวบาน จะเปนผูแตงตั้ง เปนผูยกยอพระสงฆ ใหเปนครูบา แลวกราบไหวทาน เชน ในกรณีของครูบาศรีวชิ ยั หรืออาจจะมีกรณีของครูบาทานอืน่ ๆ ทีเ่ ปน พระสงฆ ที่พวกเราเคารพบูชาอยางยิ่ง นั่นจะไมเกี่ยวของกับเรื่องของ การเมืองหรือรัฐเลย เอกสารตํานานในลานนา เชน พืน้ เมืองเชียงใหม หรือชินกาลมาลีปกรณก็ดี ยังไมสามารถเขาไปถึงขอมูลที่วา องคกรสงฆนั้นมีการควบคุม กันอยางไร รัฐเขาไปควบคุมอยางไร เมื่อมีการแตงตั้งพระสังฆราช หรือ พระมหาราชครู และในลําดับสมณศักดิ์ที่ลดหลั่นกันไปนั้น เขามีการ ดําเนินงานกันอยางไร เขามีการปกครองคณะสงฆอยางไร ข า เจ า ก็ ไ ด พ ยายามศึ ก ษาเพื่ อ ที่ จ ะเปรี ย บเที ย บกั บ สิ่ ง ที่ ไ ด รู ในปจจุบันนี้ ขาเจาก็ยังไมทราบขอมูลที่แนชัด ดังนั้นขาเจาจึงสรุปเองวา ความผูกพันระหวางชาวบานกับพระสงฆนั้นมีความใกลชิดกันมากกวา ความผูกพันระหวางพระสงฆกับรัฐ จะมีพระสงฆเพียงบางสวนในเมือง ทีส่ าํ คัญๆ หรือวัดหลวงทีอ่ ยูภ ายใตการอุปถัมภของพระมหากษัตริยเ ทานัน้ ทีจ่ ะมีความผูกพันกับกษัตริย แตหลังจากนัน้ แลว จะขึน้ อยูก บั ความสัมพันธ ระหวางชาวบานกับพระสงฆ ชาวบานจะเคารพพระสงฆ จะอุปถัมภ วัดวาอารามมากนอยแคไหนนัน้ ก็ขนึ้ อยูก บั พระสงฆ ขึน้ อยูก บั วัดวาอาราม นั้น ขาเจามองในแงความสัมพันธตรงนี้ ๗๔
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น ตั้งแตอดีตจนถึงปจจุบัน สงผลให องค ก รสงฆ เปลี่ ย นแปลงไปมากเช น กั น เหมื อ นที่ ท า นวิ ท ยากร ไดกลาวไวในชวงกอนหนานีว้ า สมัยนีไ้ มมพี ธิ เี ถราภิเษกแลว เพราะเราไมมี เจานาย ไมมีกษัตริย เหมือนสมัยกอน ซึ่งนี่ก็เปนสวนหนึ่งที่มาจากการ เปลี่ยนแปลงทางดานการเมือง สภาพสังคม ที่สงผลตอการเปลี่ยนแปลง ทางวัฒนธรรมของเรา ซึง่ เราก็ตอ งยอมรับวา ตัง้ แตเกิดการรวมศูนยอาํ นาจ ที่กรุงเทพฯ เขามาปกครองดูแลบานเราแลว เขามองเห็นวาการรวมศูนย ด า นการเมื อ งนั้ น ไม เ พี ย งพอที่ จ ะควบคุ ม คนในล า นนาให เ กิ ด ความ รู สึ ก ว า เป น ประชากรของสยามประเทศได อ ย า งแน น อนและจริ ง จั ง เขาจึงคิดที่จะสรางกลไกควบคุมคนขึ้นมา กลไกที่วานั้น ก็คือการใชพระ สงฆ ซึง่ มีความใกลชดิ กับประชาชนมากทีส่ ดุ จะเห็นไดวา ความพยายามที่ จะเขามาควบคุมองคกรสงฆ โดยองคกรสงฆจากสวนกลางจะเขามาควบคุม หลังจากมีการรวมศูนยอํานาจการปกครองแลว แตการที่พระสงฆของเรา จะต อ ต า นหรื อ ไม นั้ น ก็ ไ ม ชั ด เจน ครู บ าวั ด ฝายหิ น ก็ เ คยต อ ต า น แตการที่ทานไดรับการแตงตั้งเปนสังฆนายก ก็เกิดจากความพยายามของ องค ก รสงฆ จ ากส ว นกลาง ที่ พ ยายามจะสร า งโครงสร า งที่ ใช ค วบคุ ม พระสงฆ โดยเริม่ จากพระสงฆในบานเมืองเรา แตกม็ ปี ญ หา เพราะพระสงฆ ของเราเปนกลุม ปญญาชนทีม่ คี วามเขมแข็งทัง้ ทางดานจิตใจ และทางดาน ความรู ถือไดวา เปนกลไกทางดานสังคมทีส่ าํ คัญและยากทีจ่ ะเขาไปควบคุม พระสงฆ การที่ ค รู บ าฝายหิ น เป น ผู ท รงความรู ได รั บ การยกย อ งจาก ประชาชน ไดรับการยกยองจากเจานายทั้งหลาย เมื่อมีพระสงฆบานเรา เขาไปศึกษาที่กรุงเทพฯ แลวกลับเขามาที่บานเรา ก็พยายามทําอะไร ทีไ่ มไดผา นการรับรูร บั รองจากทานครูบา ทานก็ยอ มไมพอใจ เชนเดียวกับ ทีไ่ ดกลาวไวเมือ่ เชาวา ทีเ่ ชียงตุง การทีจ่ ะขึน้ มาเปนพระสังฆราช ขึน้ มาเปน สมเด็จอาชญาธรรม ตองรอใหอาจารยของทานมรณภาพกอน จึงตองรอ ถึงสิบป แตการเปลี่ยนแปลงที่รัฐบาลนําเขามา ซึ่งเกิดจากการที่รัฐบาล สงเสริมใหมีการเปลี่ยนแปลงองคกรสงฆ ในระยะแรก มันจึงทําใหเกิดการ กระทบกระเทือนมาก แตรฐั บาลกรุงเทพฉลาดคือ ไมไดเขามาเปลีย่ นแปลง ๗๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ในทันทีทันใด แตคอยๆ เขามาเปลี่ยนแปลงในลักษณะคอยเปนคอยไป เชนเดียวกับในสมัยที่วัดปาแดงกับวัดสวนดอก มีความเห็นไมตรงกัน ในหลายๆ เรื่อง เชน การเทศน สวดมนต การบวช และมีการกลาวหา กันวา พระสงฆมีการสะสมเงิน มีพฤติกรรมที่ไมถูกตอง ตอนที่ขาเจาอาน ก็ไดนึกถึงชวงเวลาที่เกิดความแตกแยกทาง ศาสนาในบานเรา เหมือนกับความแตกแยกทางศาสนาในยุโรปเหมือนกัน ผลดีที่ไดจากการแตกแยกและความขัดแยงคือ การกลับมารื้อฟน กลับมา อานพระไตรปฎก เพื่อแกไขความคิดและการปฏิบัติใหถูกตอง ครั้นมาในชวงที่มีการรวมศูนยอํานาจนั้น ไดนําเอาการศึกษา ของสงฆ ม าเป น เครื่ อ งมื อ ที่ จ ะชั ก นํ า ให บ รรดาพระสงฆ ผู ท รงความรู เห็นความสําคัญของการศึกษา พัฒนาตนเองทางดานการศึกษา แตตอ มา ในระยะหลัง พระสงฆทมี่ คี วามรูม ากขึน้ จะไดรบั การตอบแทนจากรัฐบาล เชน การใหเงินเดือนหรือนิตยภัตร เปนตน ซึ่งก็จะเริ่มมีโครงสรางทาง คณะสงฆที่เขามาควบคุมพระสงฆลานนาอยางเปนลําดับขั้น หากดูโครงสรางที่เกิดขึ้นจากการรวมศูนยอํานาจทางการเมือง จะเห็นวา มีขาหลวงใหญ ของเขาก็จะมีเจาคณะมณฑล มีขาหลวงเมือง ก็จะมีเจาคณะจังหวัด มีนายแขวง ก็จะมีเจาคณะอําเภอ ซึ่งไดกลายเปน ระบบการปกครอง ซึ่งแยกสวนออกไปจากอํานาจรัฐก็จริง แตผูที่ควบคุม อํานาจสงฆคือ มหาเถรสมาคม รวมถึงพระสังฆราชนั้น ซึ่งก็เหมือนกับวา ทานเหลานั้น ไดรับการหลอหลอมแนวคิดความรักชาติแบบสมัยใหม เพื่อตองการสรางความเปนปกแผนในประเทศชาติ เพราะฉะนั้น เวลาที่ สมเด็จพระสังฆราชมาตรวจราชการหัวเมืองในภาคเหนือ เชือ่ หรือไมวา สิง่ ที่ทานเทศนนั้น ทานไมตอตานพิธีกรรม เนื้อหาที่ทานเทศนนั้น จะเทศน แบบสมัยใหม เทศนใหคนยอมรับเรือ่ งการเสียภาษี นับถือพระมหากษัตริย ใหประพฤติตนเปนคนดี ซึ่งลักษณะการเทศนเชนนี้ เปนการเทศนแบบ กรมประชาสัมพันธ คือตองการจะสรางพลเมืองที่ดี เพื่อตอบสนองความ รักชาติ สรางความเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน ปรากฏวา เมื่อทานเสด็จขึ้น มาทางเหนือ ทานมาถึงที่เมืองแพรเทานั้น เรื่องที่นาสงสัยคือ ทานเสด็จ มาทีเ่ มืองแพร ในขณะทีก่ บฏเมืองแพรเพิง่ ยุตลิ งไปประมาณสิบป ขาพเจา ๗๖
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
คิดวา รองรอยของการตอสูในสมัยนั้นยังอยูในจิตใจของคนหลายๆ คน แตวาไมมีการพูดถึงเรื่องนี้เลย มีพอคาชาวไทใหญ มีพระสงฆ มีเจานาย ทั้งหลาย ไปตอนรับทาน ถึงแมทานจะไปถึงแคเมืองแพร แตพระสงฆ ทางเชียงใหม ลําปาง ก็ไปตอนรับทานดวย อยางไรก็ตาม ในชวงนั้นพระสงฆบานเรายังไมใหความสนใจ กับองคกรสงฆสวนกลางเทาใดนัก แตก็มีพระสงฆบางสวนลงไปศึกษาที่ วัดบวรนิเวศฯ แลวก็กลับมาเผยแพรแนวทางการศึกษา แนวทางการปฏิบตั ิ ของธรรมยุตนิกาย แตก็ไมแพรหลายมากนัก เพราะการเปลี่ยนแปลง ตองอาศัยพระสงฆที่ไดรับการเคารพนับถือจากชาวบาน และพระสงฆ ในลานนาเปนสําคัญ เราจะเห็นวาครูบาวัดฝายหิน ทานไดรับนิมนตใหไปกรุงเทพฯ เพื่อแกขอกลาวหาวาทานตอตานอํานาจของรัฐ ซึ่งทานก็ตอตานจริง เพราะกอนที่ทานจะไปกรุงเทพฯ ทานไดสั่งลูกศิษยไววาไมใหเปลี่ยน ระเบี ย บต า งๆ จนกว า ท า นจะกลั บ มา แต ห ลั ง จากที่ ท า นลงไปแล ว ท า นก็ ไ ด รั บ การปฏิ บั ติ อ ย า งดี ที่ ก รุ ง เทพฯ และท า นก็ ค งเข า ใจระบบ การศึกษาของพระสงฆในกรุงเทพฯ เมื่อทานกลับมา ทานก็ยอมรับ และ คอยๆ ปรับเปลี่ยนระเบียบ รวมทั้งไดสงลูกศิษยของทานไปศึกษาที่ กรุงเทพฯ พระสงฆที่ไปรับแนวคิด รับการศึกษาจากกรุงเทพฯ กลับขึ้นมา ก็ไดรับตําแหนงเจาคณะจังหวัดตอจากทานครูบาวัดฝายหินดวย จะเห็นไดวา กรุงเทพฯ นี้ พยายามเปลีย่ นแปลงองคกรสงฆลา นนา แบบคอยเปนคอยไป ซึง่ เกิดจากการเปลีย่ นแปลงทางสังคมและวัฒนธรรม การเปลี่ยนแปลงทางการเมืองอยางเดียวไมสามารถหลอหลอมจิตใจ ของคนได ตองนําการศึกษาเขามา ดังคําทานหนึ่งเคยกลาววา การที่จะ ทําใหลาวเชียงใหมเชื่องได ก็ตองสงเด็กเขาโรงเรียนใหหมด ในทํานอง เดี ย วกั น เขาต อ งการให พ ระสงฆ ล า นนาเข า ไปอบรมศึ ก ษาตามแบบ ฉบับของกรุงเทพฯ เพื่อที่พระสงฆเหลานั้นจะไดรับคําสั่งจากกรุงเทพฯ และสรางความเปนอันหนึง่ อันเดียวกันในทางสังคมได แลวก็ปรากฏวาเขาก็ ใชพระสงฆเปนครูบาอาจารยในการสอนลูกหลานทัง้ หลาย โดยนําหลักสูตร มาจากกรุงเทพฯ เหมือนกัน อันนีก้ เ็ ปนวิธกี ารปรับเปลีย่ นความคิด ซึง่ เมือ่ ๗๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
การเมืองเปลี่ยน สังคมก็เปลี่ยนไป เด็กๆ จากที่ตองบรรพชาเปนสามเณร กลับตองเขารับการศึกษาในภาคบังคับ ดังนัน้ จํานวนสามเณรก็ลดนอยลง พระสงฆก็ลดนอยลง และพระสงฆที่เกงๆ ที่เคยเปนครูบาอาจารย ทานก็ เห็นแนวทางที่จะออกไปเปนฆราวาส ประกอบอาชีพที่มีเกียรติ มีศักดิ์ศรี อยูในสังคมได มีคนไหวเหมือนกัน ไมตองเปนพระสงฆก็ได ซึ่งเหตุการณ เชนนี้ ไดสงผลกระทบตอสถาบันสงฆของบานเรามาก แตก็ยังมีผลกระทบ นอยอยูเมื่อเทียบกับที่อื่น ขาเจาเห็นพระสงฆบานเรา ก็ยังชื่นใจวา มีพระสงฆจํานวนมาก ที่ทานยังมีวัตรปฏิบัติที่งดงาม ที่ทําใหศรัทธาชาวบานเคารพนับถืออยู เมื่อขาเจาไปที่อื่น เชน ที่สิบสองพันนา เมื่อเดือนที่แลว ก็ไดไปที่วัด เพื่อศึกษาความเปนไปตางๆ วา มีการเปลี่ยนแปลงอะไรบาง มีพับที่ เกี่ยวของกับประวัติศาสตรหลงเหลืออยูหรือไม ขาเจาไดไปที่เมืองนูน ซึ่งเปนเมืองเล็กๆ อยูใกลๆ เชียงรุง ไปถึงประมาณสิบโมงเชาและไดถาม เด็กๆ แถวนั้นวา “ตุหลวง” (เจาอาวาส) อยูหรือเปลา ? เด็กๆ ก็มองหนา เพราะไมเขาใจคําวา “ตุหลวง” คืออะไร จึงตองถามใหมวา “ตุพระ” อยูหรือเปลา ? จะเรียกวาพระอยางเดียวไมได เพราะคําวา พระ หมายถึง สามเณร เด็กก็บอกวา อยูในหองกําลังหลับอยู ขาพเจาก็คิดวาสิบโมงแลว พระสงฆ ยั ง หลั บ อยู อี ก หรื อ หลั ง จากนั้ น ก็ ถ ามชาวบ า นว า ที่ นี่ ไมมีการใสบาตรหรือ ? ชาวบานก็บอกวา ไมมี แตชาวบานจะนําอาหาร ไปสงใหพระสงฆที่วัดเปนครั้งคราวเอง แลวก็ถามเด็กๆ แถวนั้นอีกวา ไมบวชเปนสามเณรหรือ ? เด็กก็บอกวา ไมบวช พอถามพอแม ก็บอกวา จะบวชไดอยางไร ปจจุบนั สิบสองพันนา วัฒนธรรมขาวไมมแี ลว ทีด่ นิ ทีน่ า เขาให ค นจี น เช า สํ า หรั บ ปลู ก กล ว ย ส ว นบนดอยก็ ป ลู ก ต น ยางซึ่ ง ทํ า รายไดเปนอยางดี ไมตองเหนื่อยกับการปลูกขาว ซึ่งวัฒนธรรมเกี่ยวขาว ก็เริ่มสูญไป เชน พิธีทําขวัญขาว เปนตน สิ่งเหลานี้คือปญหาที่เกิดจาก ระบบเศรษฐกิจทีเ่ ปลีย่ นแปลงไปของจีน ทีส่ ง ผลกระทบกับพระพุทธศาสนา อย า งรุ น แรง เนื่ อ งจากทั้ ง เด็ ก และวั ย รุ น ต า งก็ ไ ม มี ค วามคิ ด ที่ จ ะบวช หากบวชแลว พอแมก็นําขาวหรืออาหารไปสงใหลูกหลานของตนเทานั้น แตในกรณีที่ชาวบานเชิญมา ก็สงขาวเหมือนกัน อยางตุที่สิบโมงแลว ๗๘
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ยังไมตื่นนี้ มีแมเฒามาถาม ทานเปนคนบานนี้หรือไม ? ทานก็ตอบวา มาจากเมืองยอง มาดวยกัน ๒ รูป ชาวบานนิมนตมาอยู ก็เลยอยูที่วัดนี้ ปญหาเหลานี้สืบเนื่องมาจากจีนมีการปฏิวัติวัฒนธรรม มีการ เผาวัด เผาพับสา เผาใบลาน ซึ่งคนที่อายุประมาณ ๔๐-๕๐ ป ที่ควรจะ เปนกําลังสําคัญของพระพุทธศาสนา มันก็ไมมี วัดวาอารามมีแตหยากไย แมงมุม มันจะมีงาน ก็งานขึ้นธาตุ งานประจําปเทานั้น หรือหากจะไป ถวายอาหาร ก็ไมมีแลว ถาถามวา ชาวบานไมนับถือแลวหรือ ปรากฏวา จะนับถือเฉพาะตอนมีงานเทศกาลเทานั้น ขาเจาคิดวาเศรษฐกิจของเขา รุงเรืองมาก สังเกตไดจากใตถุนบานมีทั้งรถยนต และรถมอเตอรไซด เอาไวบรรทุกน้ํายาง มีรถกระบะเอาไวสําหรับขนของ เปนตน จากความ ร่ํ า รวยของเขานี่ เ องที่ ทํ า ให ไ ม มี เวลาให กั บ พระพุ ท ธศาสนา ถ า วั ด ใด พระเณรมาเรียนหนังสือที่บานเรา วัดนั้นจะดี อยางที่เมืองลวง วัดรองคือ วัดทารือ พระสงฆเคยมาเรียนที่บานเรา วัดก็จะเรียบรอย รมเย็นดี วั ฒ นธรรมของชาวสิ บ สองป น นาก็ จ ะเริ่ ม สู ญ หายไป ถ า ไม มี พระพุทธศาสนา ก็จะกลายเปนวัฒนธรรมจีนไป เศรษฐกิจทีเ่ ปลีย่ นแปลงไป ก็ ทํ า ให สั ง คมเปลี่ ย นแปลง ที่ สํ า คั ญ ป จ จุ บั น จี น จะบั ง คั บ ให เ ด็ ก ไทลื้ อ เขารับการศึกษาภาคบังคับ สงผลใหภาษาไทลือ้ ก็จะคอยๆ สูญไป กลายเปน ภาษาจีนแทน ในเชียงตุงเอง พมาก็กดขี่มาก ไมเคยพัฒนาใหเชียงตุงดีขึ้นเลย ถนนไปเชียงตุง หรือถนนจากเชียงตุงไปเมืองลา ไดรบั การพัฒนาเปนอยางดี แตถนนในเชียงตุง มีแตหลุมมีแตบอ แตสิ่งที่ตรงกันขามคือ พระพุทธศาสนาในเชียงตุงยังคงรักษาวัฒนธรรมแบบดั้งเดิมไวไดมากกวาที่อื่นๆ ดีกวาลานนาเราดวย ขาเจากําลังพยายามจะเปรียบเทียบการเปลีย่ นแปลง ของลานนา ซึง่ ยังอยูใ นระดับกลางๆ เพราะวาเราไมไดถกู ลมลางพระพุทธศาสนาเหมือนสิบสองพันนาทีถ่ กู เผาวัด แลวกลายเปนโรงเก็บขาว แตลา นนา ไมไดโดนเชนนั้น กับเชียงตุงไมมีอะไรเปลี่ยนแปลงเลย หรือหากจะมีการ เปลีย่ นแปลง ก็มนี อ ยมาก จะเห็นไดวา การเปลีย่ นแปลงเชนนี้ มีผลกระทบ กับสถาบันสงฆอยางที่ไดกลาวไปแลวขางตน ๗๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ศ. นิธิ เอียวศรีวงศ ขอเริ่มตนที่ความสัมพันธระหวางคณะสงฆหรือนักบวชกับรัฐ กอน ที่จะพูดถึงเรื่องเถราภิเษก นักบวชในทุกศาสนา ทุกสังคม ที่จริงแลว มีอํานาจทั้งในการเมืองและเศรษฐกิจมาก เนื่องจากนักบวชเปนผูที่ได เกียรติยศ หรืออํานาจ หรือแมแตทรัพยกม็ าก ไมใชผา นผูป กครอง แตไดมา โดยผานประชาชนโดยตรง เชน บางคนทําบุญดวยการถวายที่ดิน เปนตน วัดครอบครองทีด่ นิ โดยทีพ่ ระเจาแผนดินไมไดมอบให แตชาวบานมอบให เศรษฐีมอบให หรือพระเจาแผนดินองคนี้มอบให แตลูกหลานของพระเจา แผนดิน หรือคนที่สืบตอมา ไมไดเปนผูมอบให แตตกเปนของวัดไปแลว หากดูในทุกสังคม จะเห็นวาสถาบันศาสนา หรือองคกรศาสนา เปนเศรษฐีคนหนึ่งของสังคม ยิ่งเปนศาสนาที่มีการจัดองคกรอยางดี ก็ยิ่งร่ํารวย คนที่ใหเงินกูจํานวนมากในโลกทุกวันนี้คือ ผูนําองคกรทาง ศาสนาใหญๆ ซึ่งเปนเจาของเงินกู ใหกับธุรกิจมากมายในโลก องค ก รสงฆ ข องเรา หากมี ก ารจั ด การที่ ดี ก็ มี ไ ม น อ ยเช น กั น แตบังเอิญการจัดการของเรายังไมดี จึงทําใหเงินของพระนั้นไมงอกเงย ถาพระถอนเงินจากธนาคารใด ธนาคารนั้นลมเลย เพราะฉะนั้น มันจึง มีอํานาจสูงมาก จึงทําใหผูปกครองของสังคมทุกแหงตองคิดวิธีวา จะทํา อยางไรกับกลุมนักบวช การจัดการเทาที่คิดไดมี ๓ อยาง คือ ๑. ผูปกครองเปนนักบวชเอง เปนสังฆราชเอง ซึ่งลักษณะเชนนี้ มักพบในประเทศอียปิ ต พระเจาฟาโรหเปนคลายๆ กับหัวหนาของนักบวช ทั้งหมดของอียิปต และอาจจะพบไดในประเทศจีนดวย จักรพรรดิจีน เปนคนเดียวในสังคมจีนที่จะสามารถทําพิธีบูชาฟาประจําปได ดังนั้น หากไมทําพิธีบูชาฟา ประเทศจีนก็อยูไมได โดยผานพิธีกรรมนี้ นี่คือ ตัวอยางของระบอบการปกครองที่อิงกับศาสนา ๒. การแบ ง อํ า นาจซึ่ ง กั น และกั น วิ ธี นี้ พ บได ใ นยุ โ รปสมั ย กลาง พระสันตะปาปาแหงกรุงโรม ใชวิธีอางวาพระเจาแผนดินยุโรปทุก พระองค ตองเปนผูท พี่ ระสันตะปาปาเปนผูแ ตงตัง้ เทานัน้ พระสันตะปาปา เปนเสมือนตัวแทนสาวกของพระเยซู หรือเรียกงายๆ วา พระเจาบนโลก ๘๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
แลวแตงตัง้ ผูใ ดเปนพระเจาแผนดิน ก็แสดงวาพระเจาแผนดินนัน้ เปนคนที่ พระเจ า ให อํ า นาจมาแต ง ตั้ ง แต เ นื่ อ งจากว า พระเจ า สถิ ต อยู ไ กลมาก เวลาใหอํานาจ ก็จะใหผานพระสันตะปาปา ดังนั้น พระสันตะปาปา จึงเปนผูใหหรือถอนอํานาจไดดวย ทําใหตัวพระนักบวชในยุโรปสมัยหนึ่ง จึงมีอํานาจมากทางดานการปกครอง พระเจาแผนดินจึงตองระวังรักษา อํานาจของตนเองไมใหสูญเสียมากไปกวานั้นอีก จึงมีการแบงสรรอํานาจ ระหวางผูปกครองที่เปนฆราวาสหรือเปนคนธรรมดา กับพระซึ่งจะเปน ในทองถิ่นหรือในระดับประเทศ ระบบแบงปนอํานาจที่วานั้น เปนระบบที่ไมคอยจะมีเสถียรภาพ มากนัก เพราะเปนธรรมดาทีพ่ ระกับฆราวาสจะตีกนั อยูเ สมอ เชนในญีป่ นุ สมัยหนึ่ง พระในพุทธศาสนาสรางวัดเปนปอม เพื่อจะยกพวกไปตีกับ ขาราชการหรือขุนนางประจําทองถิ่นตางๆ เพื่อแกงแยงภาษีกัน เปนตน ดังนัน้ ระบบแบงอํานาจเปนระบบทีไ่ มคอ ยมีเสถียรภาพมากนัก ในทีส่ ดุ แลว คงตองมีใครสักคนหนึ่งสามารถเอาชนะอีกฝายหนึ่งจนได อยางในกรณี ยุโรป เพราะในที่สุด ฝายฆราวาสก็สามารถเอาชนะพระหรือฝายศาสนา ได โดยเฉพาะอยางยิง่ ทีอ่ าจารยรตั นาพรไดพดู ถึง หลังจากการเกิดกระแส แนวคิดความรักชาติแลวนั้น ก็มีการอางตัวเองขึ้นมาใหม อีกนามหนึ่ง อีกชนิดหนึ่งที่ไมผูกติดตัวเอง เขากับพระผูเปนเจา แลวก็มีอํานาจของ ตัวเองอยางเต็มที่ หรือแบงอํานาจกันอยางไมซับซอน ๓. ผูปกครองตองหาทางควบคุม ซึ่งวิธีที่จะควบคุมพระสงฆ หรือนักบวชนั้นไมงาย แตก็มีวิธีหลายวิธีดวยกัน ผมจัดใหประเทศไทย อยูในสวนนี้คือ สวนของความพยายามที่ผูปกครองจะเขาไปควบคุม พระสงฆในพระพุทธศาสนา จะควบคุมโดยตรงตามที่อาจารยรัตนาพร พูดถึง หลังจากการปฏิรูปศาสนาในสมัยรัชกาลที่ ๕ แลว หรือควบคุม โดยออมก็ตาม แลวแตวิธีการในการควบคุมคณะสงฆ อยางที่ทุกทานหรือหลายทานไดทราบอยูแลว วิธีการจัดองคกร ของพระสงฆ ใ นพุ ท ธศาสนานั บ ตั้ ง แต พุ ท ธกาลเป น ต น มา ถ า เราอ า น พุทธประวัติ ถาอานเฉพาะภาษาไทย จะพบวาคลายกับพระพุทธเจา ทรงเป น พระสั ง ฆราชคอยออกคํ า สั่ ง แต ใ นทางปฏิ บั ติ จ ริ ง ถ า อ า น ๘๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
พระไตรปฏก ในเรือ่ งราวเกีย่ วกับพุทธประวัติ ในพระสูตรตางๆ จะเห็นวา วิธกี าร บริหารคือ การบริหารผานสํานักอาจารย ไมวาจะเปนพระโมคคัลลานะ พระสารีบุตร หรือพระเถระชั้นผูใหญทั้งหลาย ลวนแตเปนผูที่มีศิษยอยูใน สังกัดของตนเองจํานวนมาก ดังนั้น พระวินัยที่พระพุทธเจาทรงบัญญัติ เอาไววา จะตองทําอะไร อยางไรนั้น ถามวา ไดเผยแพรไปถึงพระสงฆ ชั้นผูนอยและถูกปฏิบัติตามไดอยางไร คําตอบ คือผานจากสํานักอาจารย เหลานั้นที่จะคอยควบคุมลูกศิษย ใหปฏิบัติตามพระวินัยนั่นเอง ลักษณะการจัดองคกรในลักษณะที่เปนสํานักอาจารยสืบทอด ตอมาในสังคมพุทธเถรวาทเกือบทุกแหงเหมือนกันหมด และสืบทอดมา จนกระทั่งถึงปฏิรูปศาสนาในสมัยรัชกาลที่ ๕ อยางที่อาจารยรัตนาภรณ พูดถึงเชนกัน มันจะมีสํานักของอาจารยที่เผยแพรบางแหง มีการเผยแพร ขามเมืองไปในอาณาบริเวณที่กวางขวางมาก ในเชียงใหมเองก็มีสํานัก อาจารย ซึ่งถูกเรียกวานิกายนั้น ประมาณ ๒๐ กวา ซึ่งมีความแตกตางกัน ในเรื่องของวิธีการสวด ทํานองการสวด หรืออื่นๆ เหลานี้ คือการสืบทอด มาจากสํานักอาจารยที่แตกตางกัน บางสํานักอาจารยอาจจะมาจาก เชี ย งแสน บางสํ า นั ก อาจารย อ าจจะมาจากที่ อื่ น ๆ แล ว เรี ย กนิ ก าย ที่ ต า งกั น ออกไป นี่ คื อ ลั ก ษณะเด น ของการบริ ห ารงานในคณะสงฆ ที่สบื ตอกันมา แล ว ก็ มี ค วามพยายามของรั ฐ ไทยตั้ ง แต ใ นสมั ย สุ โขทั ย มาเลย ก็วาได ในการที่จะเขาไปขอแบงอํานาจกับกลุมสํานักอาจารยเหลานี้ เหมือนกัน มีจารึกสุโขทัยหลักหนึ่งที่บอกวา วัดแหงหนึ่งที่มีการสืบทอด ตําแหนงเจาอาวาส ซึ่งตัวเจาอาวาสของวัดนั้น ถาเรียกตามภาษาเหนือ อาจเรียกวา เปนหัววัด คือวัดทีม่ วี ดั อืน่ ๆ มาขึน้ ดวยจํานวนมาก พูดงายๆ วา หนึ่ ง สํ า นั ก อาจารย ใ หญ ที นี้ จ ะมี ก ารสื บ ทอดตํ า แหน ง ของหั ว หน า ของสํานักอาจารยใหญ คือการสืบทอดตําแหนงของเจาอาวาสวัดที่เปน หัววัดนั่นเอง จะสืบกันอยางไร พระสงฆรูปหนึ่งที่ปรากฏในจารึกใกลจะ มรณภาพไดมอบสังฆาฏิ กับบาตรและไมเทา ใหกับเจาอาวาสองคตอไป ตัวทานเองก็ไดรับสังฆาฏิ บาตร และไมเทามาจากอาจารยของทาน อีกทีหนึ่ง คือ อาจารยทานนั่นเอง ที่แตงตั้งทานใหเปนอาจารยใหญ ๘๒
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ตอมา ครัน้ ตอมาทานก็แตงตัง้ คนถัดมาเปนอาจารยใหญ จะสังเกตเห็นวา รัฐไมไดเขามาเกีย่ วของเลย แตบงั เอิญโชคราย กลาวคือวา ศิษยทอี่ ยูใ นวัด ๒ รูป เกิดมาแยงชิงกันเปนอาจารยใหญ ทานก็เห็นวามันเริ่มยุงยากขึ้น หากทานแตงตั้งลูกศิษย ก. มาเปนอาจารยใหญของวัด เปนเจาอาวาสวัด ลูกศิษย ข. ซึง่ อยากจะแยงอํานาจอยูแ ลว ก็จะมาแยงอํานาจไดในภายหลัง เพราะมันมีการใชระบบประชานิยม มีคนสนับสนุนอยูมาก แตทานก็เพิ่ง จะบอกไปวา ลูกศิษย ก. จะไดเปนเจาอาวาสตอไป ทานจึงไปเชิญกษัตริย สุโขทัย ใหมานัง่ ในพิธเี ถราภิเษก ในการใหอาํ นาจแกพระลูกศิษย ก. รูปนัน้ เจาเมืองสุโขทัย ก็รบี มาทันที เพราะเห็นวาเปนโอกาสทีจ่ ะเขามามีบทบาท มีอํานาจภายในวัดนั้นได โดยมาเปนแคสักขีพยานเทานั้นเอง ไมไดเปน ผูแตงตั้งอะไรเลย เพียงแตมาเปนสักขีพยานยอมรับวา ลูกศิษย ก. เปน เจาอาวาสวัดสืบตอมา ทําจารึกไวใหเรียบรอยเลย หมายความวา เริ่ม อิงอาศัยอํานาจรัฐในการค้ําจุนเสถียรภาพหรือความมั่นคงของสํานัก อาจารยนั้นนั่นเอง ผมคิ ด ว า มี ค วามจํ า เป น ที่ ต อ งเข า ใจพิ ธี เ ถราภิ เ ษกในกรณี ที่ เกี่ ย วกั บ รั ฐ จากกรณี ข องความพยายามที่ จ ะเข า ไปมี อํ า นาจ แล ว ใช เถราภิ เ ษกซึ่ ง เป น พิ ธี ก รรมชนิ ด หนึ่ ง ซึ่ ง พิ ธี ก รรมนั้ น ไม ไ ด ทํ า กั บ ผี หรือเทวดาเทานั้น จริงๆ แลว หัวใจของพิธีกรรมนั้นเขาทํากับมนุษย เปนเสมือนทีวชี อ ง ๑๑ ชนิดหนึง่ ในการเผยแพรใหคนรู ในการใหคนยอมรับ และอื่นๆ เปนเรื่องสําคัญคอนขางมาก นอกจากนั้น ในภาคกลาง คืออาณาจักรอยุธยาเอง ก็มีตําแหนง พระสังฆราชเกาแกมาก แตพระสังฆราชนั้น ถาพูดถึงภาษาสมัยปจจุบันนี้ เรียกวา เจาคณะมณฑล หรือเจาคณะจังหวัดเทานั้น และพระสังฆราช ที่พระเจาแผนดินอยุธยาแตงตั้งขึ้นนั้น พระเจาแผนดินเองก็อาจไมได แตงตั้งตามใจชอบของตัวเอง หรือทานจะมาบอกวาเอาพระสงฆจาก อยุธยาขึน้ มาเปนพระสังฆราชแถวเมืองอุตรดิตถ ซึง่ โบราณเรียก สวางคบุรี หรือเมืองฝาง เปนตน ก็ไมได เพราะจะไมมปี ระชาชนและพระสงฆในเมือง สวางคบุรี ใหความนับถือหลวงพอรูปนั้นเปนอันขาด ในที่สุด จึงตอง แตงตัง้ พระสงฆทเี่ ดนๆ ดังๆ หรืออาจจะเกงในเรือ่ งคาถาอาคม หรืออะไร ๘๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ก็แลวแต ที่อยูในเมืองสวางคบุรีขึ้นมาเปนพระสังฆราชมาประจําเมือง สวางคบุรี และตอนทีพ่ ระองคไดทราบอยูแ ลววา เมือ่ ตอนแตงตัง้ เจาพระฝาง หรือพระสังฆราชเมืองฝางนั้น ก็ตั้งตัวเองขึ้นมาเปนใหญอีกชุมชนหนึ่ง ที่จะแยงอํานาจกันในหมูคนไทยทั้งหลายในประเทศไทย เปนตน สิ่งที่ตองการชี้ใหเห็นในกรณีเชนนี้คือ แมแตการปกครองคณะ สงฆในสมัยอยุธยาซึง่ มีทาํ เนียบสมณศักดิแ์ ลว แตสงิ่ เหลานัน้ เปนทําเนียบ สมณศักดิข์ องพระสงฆทอี่ ยูใ กลๆ ในอยุธยาดวยกันเอง เชน วัดราชบูรณะ วัดพนัญเชิง เปนตน แตไมไดไกลถึงเมืองสวางคบุรี หรือเมืองฝาง จริงๆ แลว เทากับวา พระเจาแผนดินอยุธยายอมรับอํานาจทีม่ อี ยูแ ลว คืออํานาจของ พระสังฆราชเมืองสวางคบุรี ไมไดไปจากอยุธยา แตมีอยูแลวในสวางคบุรี แตอยุธยามาไดขอมีสวนรวมดวยตางหาก ไมใชอํานาจอยางที่เรารูจัก ทุกวันนี้ อยูๆ จะไปสัง่ ใครก็ไมรู จากนครศรีธรรมราชมาเปนเจาคณะจังหวัด เชียงใหม เปนไปไมได ในสมัยนั้น ฉะนั้น โครงสรางการบริหารของคณะสงฆหรือบรรดาศักดิ์ของ พระสงฆจึงสืบตอมา จนกระทั่งถึงสมัยปฏิรูปศาสนาสมัยรัชกาลที่ ๕ ที่อาจารยรัตนาพรพูดถึง ลวนแตเปนโครงสรางที่คอนขางหลวมๆ และ พื้นฐานที่แทจริงคือสํานักอาจารยที่มีอยูตลอดมา แลวโครงสรางของรัฐ พยายามทีจ่ ะเขาไปครอบครองบาง เขาไปมีสว นรวมบาง อะไรตางๆ เหลานี้ เทานั้นเอง ฉะนัน้ เราจะพบไดวา ประเพณีเถราภิเษก ไมวา เปนของภาคเหนือ ภาคอีสาน และในความเปนจริงแลว ผมเชื่อวาในภาคกลาง ภาคใตดวย แตไมไดมีการศึกษา แตในภาคเหนือและภาคอีสานนั้นมีการศึกษาอยาง ชัดเจนเลย ซึ่งมีการเหลื่อมซอนทับกันอยูระหวางฐานันดรของพระสงฆ นั้นวา อันหนึ่งมาจากอํานาจของรัฐ และอีกอันหนึ่งมาจากอํานาจของ ประชาชน สองอยางนี้จะคานกันอยูตลอดเวลา ไมใชแบบในปจจุบันนี้ ที่มีอํานาจของรัฐเทานั้นเปนผูมากําหนดฐานันดรของพระสงฆ ในภาค อีสานนัน้ ผมคิดวาจะเห็นไดคอ นขางชัดเจนมากวา ภาคอีสานนัน้ เขาแบง ยศถาบรรดาศักดิ์ของพระสงฆ ออกเปน ๒ ประเภทดวยกัน คือ ๘๔
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
๑. ฝ า ยปริ ยั ติ แล ว ไม ใช ป ริ ยั ติ อ ย า งที่ เราใช กั น ในป จ จุ บั น นี้ หมายความกว า งๆ คื อ ความรู ใ นพระพุ ท ธศาสนาซึ่ ง รวมทั้ ง ปริ ยั ติ และปฏิบตั ิ ตําแหนงหรือฐานันดรของพระสงฆนนั้ ประชาชนเปนผูก าํ หนด ๒. ตําแหนงดานบริหาร อันนีแ้ หละ พระเจาแผนดินจากเวียงจันทร หรือจากหลวงพระบางก็แลวแต จะเปนผูแ ตงตัง้ แตกไ็ มไดแตงตัง้ ขึน้ เฉยๆ จะตองแตงตั้งไดเฉพาะพระสงฆที่มีบรรดาศักดิ์ ที่ประชาชนแตงตั้งไวแลว ดังนั้น จึงมีการคานกันอยูในระหวางทั้ง ๒ ฝายนี้ หรือแมแต ตําแหนงบริหารนัน้ พระเจาแผนดินลาวก็ไมไดคดิ เอง ตองไดรบั การเสนอชือ่ มาจากประชาชนระดั บ ล า งขึ้ น ไปข า งบน แล ว ก็ ผ า นฝ า ยบริ ห ารของ พระสงฆเชนเดียวกัน แลวจึงกราบทูลวาพระสงฆรูปนี้มีความเหมาะสม ควรไดรบั การดํารงฐานันดรศักดิ์ สรุปคือ มีอาํ นาจของประชาชนคอยคานอยู หรือเปนผูกําหนดที่มีความสําคัญตอการแตงตั้งสมณศักดิ์ในภาคอีสาน ตลอดมา จนกระทั่งถึงการปฏิรูปคณะสงฆในสมัยรัชกาลที่ ๕ นอกจากนี้แลว ถึงแมวาพระสงฆที่อยูในตําแหนงบริหารจะถูก แตงตั้งมาจากบานเมือง แตในทางปฏิบัติจริงแลวก็ไมไดมีอํานาจแทจริง ในการที่จะเขาไปแทรกแซงหรือสั่งการกับพระสงฆทั่วไปในทองถิ่นได แตคนที่มีอํานาจสั่งไดจริงคือตัวสํานักอาจารย ที่ทางเหนือเรียกวา หัววัด ซึ่งมีวัดตางๆ ขึ้นตรงเปนสําคัญ ในภาคเหนือก็คลายๆ กับภาคอีสาน แตมกี าํ หนดทีค่ อ นขางชัดเจน เชน ในภาคเหนือกําหนดวา ตองบวชอยางนอย ๓๐ ป หรือ ๕๐ ป เปนตน ซึ่งตองบวชนานมาก แสดงวาประชาชนคอยตรวจสอบ จึงสามารถบวช อยูไดถึง ๓๐ ป ซึ่งก็ตองเปนพระดีแลว เนื่องจากประชาชนตรวจสอบมา ๓๐ ปแลว ก็ยงั ดีอยูต ลอดมา ทําถูกตองตามธรรมวินยั มาตลอด เชนนีเ้ รียกวา เปนการพิสจู น จึงใชเปนคุณสมบัตเิ ชนนีใ้ นการเลือ่ นสมณศักดิ์ มาจากการที่ ทานไดพิสูจนตัวทานเองแลว ไมใชใบประกาศนียบัตร หรือใบปริญญา ปจจุบันนี้ บางรูปอาจจะขึ้นฐานันดรศักดิ์ได โดยใบประกาศนียบัตร หรือ ปริญญาบัตร แตสมัยกอนไมใช ประชาชนจะคอยตรวจสอบวาเปนพระ ที่ น า นั บ ถื อ หรื อ ไม ทางเหนื อ ค อ นข า งที่ จ ะใช ม าตรฐานบางอย า ง ที่ ป ระชาชนสามารถตรวจสอบได ม ากกว า ภาคอี ส าน ภาคอี ส านนั้ น ๘๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ใชความเห็นของคนในทองถิ่นมากกวา ทีนี้ ยอนกลับมาดูตวั พิธกี รรมเถราภิเษก ทัง้ ในภาคเหนือและอีสาน นัน้ จัดโดยประชาชน ไมใชพระสงฆจดั เอง ไมใชวดั จัดเอง ไมใชลกู ศิษยหลวง พอจัดให แตประชาชนเปนผูจัดขึ้นเอง และตัวพิธีกรรมนั้น ประชาชนก็มี บทบาทมากทีเดียว ตัง้ แตเปนผูจ ดั เปนผูไ ปนิมนตพระ อยางในภาคอีสาน นัน้ เชน พระรูปนี้ ไดรบั การแตงตัง้ เปนซาคูหรือฌา พระทีจ่ ะมารวมพิธี ใน การทีจ่ ะจูงไปสรงน้าํ ตองมีพระถึง ๙ รูป ตองเปนพระทีส่ งู กวาซาคูหรือฌา พระที่ต่ํากวาซาคูหรือฌาจะมาเถราภิเษกซาคูหรือฌาูนั้น ไมได เปนตน ฉะนัน้ ชาวบานตองไปหาพระทีฐ่ านันดรสูงกวา ซึง่ การทีพ่ ระจะวางตรงกัน ถึง ๙ รูปนัน้ ไมใชเรือ่ งงาย กวาจะหามาใหครบและพรอมเพรียงกันได และ บางรูปก็แกเกินไป กวาจะเดินทางมารวมงานได เปนตน พิ ธี เ ถราภิ เ ษกนั้ น ทํ า กั น ในท อ งถิ่ น โดยชาวบ า นจั ด ในชุ ม ชน ของชาวบาน ชาวบานมีบทบาทมาก แมแตของที่ถือวาเปนสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ในการทําพิธีก็เปนของที่ผลิตขึ้นเองในหมูบานทั้งสิ้น บางอยางเปนของ ที่ใชแลวตองเก็บเอาไว ในภาคอีสาน จะมีไมคานที่เอาไวหาบเปนเครื่อง บูชาบางอยาง ไมคานนั้นใชครั้งเดียวแลวไมมีการเปลี่ยน ดังนั้น ตองเก็บ เอาไวสําหรับใชตอไป จะนํามาใชหาบน้ําไมได บางวัดอาจจะไมมีไมคาน ตองไปยืมวัดอื่นมาใช เปนตน เปนที่นาสังเกตวาไมใชพานพุมที่มาจาก ในวัง แตเปนของในทองถิ่นที่ชาวบานเปนเจาของ พิ ธี ก รรมทางเถราภิ เ ษกในสมั ย นั้ น ถ า อ า นแล ว สรุ ป ให เ หลื อ คําเดียวก็คือ ใครเปนผูอภิเษกพระ ก็คือชาวบานเปนผูอภิเษกพระ ไมใช อยูๆ มีใครทีไ่ หน จะมาอภิเษกพระ พระถูกอภิเษกโดยชาวบานเอง สวนที่ เสริมมาแบบเผิน ๆ ก็มีในตํารา เชน สุวรรณบัฏ หรือโองการ เปนตน แตหัวใจคือ ชาวบาน ดังนั้น จึงมีความพยายามในภาคอีสาน โดยวัดบางวัด ชุมชน บางแหง ที่พยายามรื้อฟนพิธีกรรมเถราภิเษกแบบเกา ซึ่งในทัศนะของผม เห็นวา ไรความหมาย เพราะฟนไดแตรูปแบบของพิธีกรรม แตไมสามารถ ฟนตัวจิตวิญญาณที่แทจริงของพิธีกรรมได ตัวพิธีกรรมจะเปลี่ยนแปลง ไปยังไง ก็ไมแปลกอะไร เชน เครื่องอุปโภคบริโภคของพระสงฆในสมัยนี้ ๘๖
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
อยางนอยตองถวายพัดลมใหแกทาน เพราะอากาศรอนมาก หากจะ เปลี่ยนแปลงเครื่องอุปโภคบริโภคอะไรตางๆ แทน ก็ไมเปนไร แตตัว จิ ต วิ ญ ญาณคื อ ใครเป น ใหญ ใ นการอภิ เ ษกพระ นั่ น คื อ ชาวบ า น เปนใหญ ซึ่งสิ่งนี้มันไดสูญไปแลว แตมันกลายเปนการฉลองพัดยศ ซึ่ง มาจากกรุงเทพฯ มาจากสวนกลาง ไมไดเกี่ยวของกับชาวบานโดยสิ้นเชิง แลวบอกวาพยายามรื้อฟนตัวพิธีกรรมแบบเกานั้น ก็เปนของหลอกๆ เหมาะสําหรับใชในการทองเที่ยวเทานั้นเอง การรวมศูนยอํานาจทั้งหมดเหลานี้ จิตวิญญาณเหลานี้ หายไป เพราะอะไร หายไปอย า งที่ อ าจารย รั ต นาพรพู ด ถึ ง คื อ การรวมศู น ย การปกครอง ซึ่งเกิดขึ้นมาตั้งแตสมัยรัชกาลที่ ๕ เพื่อจะสรางระบอบใหม และเราก็ใชระบอบการปกครององคสงฆสืบตอมา หลังป พ.ศ. ๒๔๗๕ ก็ ยั ง คงใช อ ยู ถึ ง แม ว า จะมี ก ารออก พรบ. สงฆ ใ หม แ ทนฉบั บ เก า มีการเปลี่ยนรูปแบบการบริหารเล็กนอย แตจิตใจก็ยังคงเหมือนเดิม คือ การรวมศูนยการปกครอง การปฏิรปู คณะสงฆในสมัยรัชกาลที่ ๕ กระทําโดยพระเจาแผนดิน ซึ่งมีพระราชดําริเปนจดหมายเขียนถึงพระยาทานหนึ่งวา โลกสมัยนี้ ศาสนาไมสําคัญอีกแลว เราไมสามารถรูไดวาพระนิพพานมีจริงหรือไม แตเนือ่ งจากคนนับถือศาสนามาก จึงจําเปนทีจ่ ะตองใชศาสนาเปนเครือ่ งมือ ในการพัฒนาประเทศ ถาพูดในภาษาปจจุบัน ทานทั้งหลายลองพิจารณา เองวา ศาสนาเปนแคเครื่องมือหรือเปาหมายปลายทางของชีวิตกันแน ฉะนั้น การปฏิรูปศาสนาประเด็นสําคัญที่สุดนั้น เปนการผลัก ประชาชนออกไปจากคณะสงฆ โ ดยสิ้ น เชิ ง การตั ด สิ น ใจ การบริ ห าร การจัดองคกร ทั้งหมด จะตกอยูภายใตการกํากับของรัฐ ไมวาจะเปน เรื่องการคัดสรรบุคคล การแตงตั้ง พิธีกรรม รวมถึงความสัมพันธระหวาง พระภิกษุกับชาวบานดวย การเปนพระทีม่ ยี ศถาบรรดาศักดิใ์ นปจจุบนั นี้ ไมไดไมแตกตางกับ การแตงตั้งปลัดอําเภอ นายอําเภอ หรือผูวาราชการจังหวัด ตรงไหนเลย แตอยางนอยปลัดอําเภอและนายอําเภอนั้น เขายังมีหนาที่เกี่ยวของกับ ประชาชน เชน การจดทะเบียนสมรส การจดทะเบียนหยา เปนตน แต ๘๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
พระสงฆไมมีหนาที่อะไรเกี่ยวของกับประชาชนเลย ดังนั้น อํานาจที่ไดมา ในการบริหารจัดการคณะสงฆ ไมวาจะเปนเจาอาวาส เจาคณะตําบล หรือเจาคณะอะไรก็แลวแต อํานาจเหลานั้นเปนอํานาจที่ไมไดเกี่ยวของ ประชาชนเลย แตเกีย่ วของกับวงการสงฆดว ยกันเทานัน้ เอง คําถามทีต่ ามมา ทันทีคือ ความสัมพันธระหวางพระสงฆกับประชาชนนั้นอยูตรงไหนละ เพราะวา พระผูใ หญทา นก็สนใจแตเรือ่ งพระสงฆระดับลางของทาน เพราะ เปนหนาทีข่ องทาน และหากตองการทีจ่ ะมีฐานันดรสูงขึน้ ไปอีก ทานก็ตอ ง ไปดูพระสงฆที่อยูขางบน ที่ใหญกวาทาน เพราะจะไดดึงทานขึ้นสูงไปอีก แลวประชาชนละเมื่อไหรจะไดรับการดูแลเอาใจใสสักที นอกจากตอน ตักบาตรเทานั้นเอง ดังนั้น จึงไมเห็นมีอะไรเกี่ยวของกับประชาชนเลย ไมเกี่ยวอะไรกับสังคมเลย ฉะนั้น โอกาสที่จะกลับมาคิดเรื่องเถราภิเษกนั้น ผมจึงไมอยาก ใหคิดถึงแตเรื่องการอนุรักษวัฒนธรรมโบราณ แตตองเขาใจรากฐานเดิม การจัดองคกรคณะสงฆในสังคมไทยทั้งหมด เพื่อปรับใหพระสงฆเปน สมบัติของประชาชนใหมอีกครั้งหนึ่ง ในฐานะประชาชนก็อยากจะพูดวา “เอาพระของกูคืนมา” เพราะในเวลานี้ พระไมใชของประชาชนอีกแลว เปนของรัฐไปหมดแลว เหมือนกับเปนอีกกระทรวงหนึ่ง เพียงแตทาน ไมไดแตงเครื่องแบบเหมือนกับขาราชการแตงกันเทานั้นเอง ไมอยางนั้น แลว พระแทบจะไมเหลือหนาทีอ่ ะไรในสังคมนอกจากพิธกี รรม เชน สวดศพ เปนตน ผมไม ค อ ยแน ใจว า โดยปราศจากการปฏิ วั ติ วั ฒ นธรรมตามที่ อาจารยรตั นาพรพูดถึงนัน้ ศาสนาจะคงทีอ่ ยูต ลอดเวลา ก็ไมแนเหมือนกัน อาจจะเสือ่ มไปในความเปนจริง แตภาพภายนอกอาจจะไมใชคอื มีวดั มาก มีพระสงฆอยู แตพระสงฆก็มีนอยลงในประเทศไทย ฉะนั้น คิดวานาจะ คิดถึงความสัมพันธของพระสงฆกบั ประชาชนตอไปอยางไร ไมใชเหลือแต เพียงหนาที่ทางพิธีกรรมเทานั้น สวนการสืบศาสนานั้น โลกเปลี่ยนไปแลว ตองคิดซับซอนมากขึ้น เชน ปจจุบนั ในหลายประเทศทีเ่ ปนพุทธศาสนาแบบเถรวาท หรือในศาสนา อื่นดวย เชน ศาสนาคริสต หรืออิสลาม มีนักบวชหลายระดับ ของเรา ๘๘
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
มีแคสามเณรกับพระภิกษุ แตจริงๆ แลวมีนักบวชหลายระดับมาก วิธี คิ ด การปฏิ รู ป ศาสนา จะพบได ว า จะออกมาในลั ก ษณะที่ ค ล า ยกั บ ว า คนปจจุบันนี้ คงเรียกวา ผูครองเรือน หรือฆราวาส มีบทบาทในฐานะ ผูส บื พระศาสนามากขึน้ เชน ธรรมกาย จะเปนดวยมีเหตุผลในการหาตลาด หรือเหตุผลการสืบศาสนา หรืออะไรก็ตาม เขาจะใชคนหนุมสาวเปนกําลัง สําคัญในการดึงคนและเงินใหเขามาในวัดมากมาย เปนตน ในลังกาก็ใช ในไต ห วั น ก็ ใช ระดั บ ฆราวาสที่ แ ตกต า งกั น พวกสั น ติ อ โศกก อ นหน า ที่จะเปนพระสงฆไดนั้น ก็มีหลายระดับเชนกัน คือการถือศีลในระดับที่ แตกตางกัน การใชวตั รปฏิบตั ทิ แี่ ตกตางกันกอนทีจ่ ะถึงระดับทีเ่ ปนพระสงฆ ทําไมถึงตองมีฆราวาส หรือมีผูชวยพระ ถาเราคิดเรื่องการสืบศาสนาแลว หน า ที่ สํ า คั ญ ของเราคื อ ต อ งปรั บ เปลี่ ย นอย า งไรให เข า กั บ สั ง คมที่ เปลี่ยนไป ยิ่งพระสงฆในปจจุบันนี้ถูกรัฐยึดครองไปหมดแลว คําถามคือ หน า ที่ สื บ ศาสนานั้ น ใครจะเป น คนสื บ ทอด เพราะทุ ก วั น นี้ ห ากใคร อยากเรียนวิปสสนา ตองไปหาคุณแมหรือคุณลุง ซึ่งอยูนอกวัดทั้งนั้น สวนในวัดนั้นก็ไมมีที่ใหเรียน จะเห็นวาบทบาทของฆราวาสมีมากขึ้น หากเราคิดวาเราไมใชคนของรัฐ แตเปนคนของสังคมไทย เราเปนคน ของพระพุทธเจา แลวเราอยากจะสืบสิ่งที่ดีที่สุด เทาที่เมืองไทยเรามี จะสืบตอไปยังลูกหลานได ผมคิดวาเราคงตองคิดอะไรที่กวางไปกวา การเปนสมาชิกขององคกรคณะสงฆไทย เถราภิเษกทีท่ าํ กันอยูท กุ วันนี้ เปน พิธีกรรมสําหรับคนในองคกรคณะสงฆที่สังกัดอยูกับรัฐแคบๆ เทานั้นเอง รศ.รัตนาพร เศรษฐกุล ปจจุบันความสัมพันธระหวางพระสงฆกับชาวบานคอนขางที่จะ หางเหินกัน เนือ่ งจากความเปลีย่ นแปลงทางดานเศรษฐกิจ ทางดานสังคม วัฒนธรรม ขณะนี้ลูกหลานของชาวบานทางชนบทก็เขามาทํางานในนิคม อุตสาหกรรม ทํางานตั้งแตวันจันทรจนถึงวันเสาร จะวางแควันอาทิตย วันเดียว เราอาจจะตองเปลี่ยนวันพระเปนวันอาทิตยเพื่อใหคนบานเรา หันมาเขาวัดมากขึ้น เพราะขณะนี้กลายเปนวาชาวพุทธไมมีเวลามาวัด ๘๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ในวันพระ เพราะตองไปทํางาน และวัดก็มีสามเณรลดนอยลง พระสงฆ ก็ลดนอยลงเรือ่ ยๆ บางครัง้ จะนิมนตไปงานอะไร ก็ตอ งไปนิมนตพระสงฆ หลายวัด จึงจะครบตามจํานวน ซึ่งปญหาเหลานี้เราจะแกไขกันอยางไร มองหาทางออกไมไดเลย หรืออาจจะตองอาศัยฆราวาสมากขึน้ เหมือนกับ ที่อาจารยนิธิพูดไวหรือไม และฆราวาสจะเขามาไดอยางไร สมัยกอนนั้น เรามีกลุม หนุม สาว ซึง่ สมัยนัน้ ขาเจายังเปนเด็กและอยูท อี่ าํ เภอดอยสะเก็ด พระสงฆก็จะตะโกนลงมาจากวัดดอยสะเก็ดวา เย็นนี้ ใหกลุมหนุมสาวขึ้น มาเร็วๆ หนอย คือวัดจะมีงาน ก็จะบอกกลุมหนุมสาว นอกจากนั้นก็ยัง มีกลุมแมบาน และกลุมตางๆ ซึ่งกลุมคนเหลานี้พรอมที่จะไปรวมทุกครั้ง ที่วัดมีงานบุญประเพณีตางๆ เพราะวาเขาไมตองทํางานตั้งแตวันจันทร ถึ ง วั น เสาร คื อ ไปทํ า ไร ทํ า นา ซึ่ ง ช ว งนั้ น วั ด ก็ ไ ม ค อ ยมี ง าน สภาพที่ เปลีย่ นแปลงไป ระบบการผลิตทีเ่ ปลีย่ นแปลงไป เศรษฐกิจทีเ่ ปลีย่ นแปลงไป หรือเด็กที่ตองไปเรียนตั้งแตวันจันทรถึงวันศุกรนั้น จะใหไปวัดในวันพระ ไดอยางไร วันเสารอาทิตยจะใหไปวัดนั้น อาจจะตองมีพระภิกษุที่คอย ชักชวนเด็กๆ เขาวัด เพราะพอแมสมัยนี้มักจะปลอยใหเด็กเลนเกมสแทน การเขาวัด แตละวัดอาจจะตองมีกิจกรรมเพื่อชักชวนใหเยาวชนไดใกลชิด พระศาสนามากขึ้น และนี่ก็เปนคํารองขอ แตขาเจาก็ไมรูวาทานจะทําได มากนอยขนาดไหน หรือจะทําไดอยางไร เพราะพระสงฆสมัยนี้ก็ตอง เรี ย นหนั ง สื อ ต อ งทํ า การบ า นเช น เดี ย วกั น ไม งั้ น ท า นจะเลื่ อ นขั้ น เลื่อนตําแหนงไดอยางไร สมัยกอนนั้นจะเปนตุหลวง เรียกเปนครูบา ก็มา จากความศรัทธาของชาวบาน มาจากการปฏิบัติตนของพระสงฆเอง แตปจ จุบนั นีต้ อ งใชการสอบเลือ่ นขัน้ เหมือนกับการเลือ่ นขัน้ ของขาราชการ พระสงฆก็มีงานมากเชนเดียวกัน จะเห็นไดวาสมัยกอนยศตําแหนงนั้น ไมสําคัญ แตปจจุบันยศชางขุนนางพระนั้นสําคัญมากทีเดียว หากเรา เปลีย่ นตรงจุดนี้ แตขา เจาก็ไมรวู า จะเปลีย่ นไดอยางไร จะทําใหสถานการณ ดี ขึ้ น หรื อ ไม อ ย า งไร ทํ า ให ศ าสนาเป น ศาสนาของประชาชนจริ ง ๆ ทีส่ ามารถเสริมสรางความสัมพันธทแี่ นนแฟนระหวางพระสงฆและฆราวาส
๙๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
การเเลกเปลี่ยนความรูระหวางวิทยากร และผูเขารวมฟงการสัมมนา คําถามของผูรวมสัมมนา การที่มีสํานักตางๆ สอนหลักทางพระพุทธศาสนา หรือสอน การปฏิบัติ เปนการดีแกพระสงฆหรือศาสนาหรือไม อยางไร ? ศ. นิธิ เอียวศรีวงศ ความเห็นของผมคิดวา ดี เพราะวาพระพุทธศาสนาของไทยเรา เปนพุทธศาสนาที่มีรูปแบบที่เปนทางการ จริงๆ แลว คอนขางที่จะแคบ มากๆ ในหลายสิบปที่ผานมา ถาสังเกตก็จะเห็นวามีความพยายาม ในการตีความพระพุทธศาสนา ใหมีความหมายเหมาะสําหรับปจจุบันนี้ ในโลกสมัยใหมหลายกระแสดวยกัน เชน ทานพุทธทาส เปนตน ถามวา ทานพุทธทาสเปนที่นารักนาเอ็นดูของคณะสงฆไทยหรือไม คําตอบคือ ไม จนกระทัง่ ในภายหลัง เมือ่ ทานมีชอื่ เสียงมากแลว ก็มกี ารประนีประนอม โดยการใหสมณศักดิ์สูงขึ้น เปนตน จะเห็นไดวาศาสนาที่ดํารงอยูตลอดไป ไดนนั้ จะตองถูกทําความเขาใจ ซึง่ ผมไมอยากใชคาํ วา ตีความ จากมิตขิ อง โลกสมัยใหมดวย อยางที่คนพูดเสมอวา อทินนาทาน แปลวาอะไรกันแน ปาณาติบาต แปลวาอะไรกันแน คุณซื้อหุนจากบริษัทคาอาวุธ ถามวา ทําปาณาติบาตหรือไม พระสงฆตอ งตอบเรือ่ งนีใ้ หได เพราะในโลกปจจุบนั ผมไมไดฆา ไก แตผมกินไกทกุ วัน แตวา เจก (คนจีน) ตางหากทีฆ่ า ไก เปนตน สิ่ ง ที่ ก ลุ ม ของท า นโพธิ รั ก ษ ท า ทายว า ถ า เป น พุ ท ธจริ ง ต อ งกิ น เจ จริ ง หรือไมจริงนั้น ผมคิดวานี่เปนการทาทายที่สําคัญ เพราะวาคุณบอกวา ผมไมไดฆา แตซื้อจากเจกกิน ถาไมซื้อแลว เจ็กจะฆาหรือ นอกจากจะทํา ปาณาติบาตแลว ยังโกหกอีก โกหกตัวเองดวย บาปทีส่ ดุ เลย โกหกตัวเองนี่ เพราะวาเราแกไขตัวไมได เราปรับปรุงตัวเองไมได เรื่องเหลานี้ ผมคิดวาเปนเรื่องที่พระสงฆหรือศาสนาจะตอง สามารถรับการทาทายได เมื่อใดที่ศาสนาถูกรัฐ ถูกพรรคการเมืองยึด ๙๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เสร็จแน ดิ้นไมออก ก็ไรความหมาย ดังนั้น จึงมีหลายๆ สํานักนั่นแหละ ดีแลว เหมือนทีส่ มัยโบราณ เขาก็มหี ลายๆ สํานัก แตเนือ่ งจากคณะสงฆไทย ไมกลารับการทาทายของใครทั้งสิ้น ดังนั้น เมื่อมีสํานักไหนแลว ก็มักจะ มองดวยความหวาดระแวงเสมอ ถายอมประนีประนอมกับตนเหมือนกับ ธรรมกาย ก็อยูดวยกันได ถาไมยอมประนีประนอมอยางโพธิรักษ ก็จะถูก ตอตาน ถูกทําลาย ซึ่งเปนเชนนี้ตลอดมา นับวาอันตรายมาก ๆ คําถามของผูรวมสัมมนา จากทีไ่ ดฟง อาจารยรตั นาพร เศรษฐกุล พูดมานี้ แสดงวา การสูญ ไปของพิธกี ารยกยอสมณศักดิข์ องพระสงฆในลานนา มาจากคณะสงฆลา น นาที่ออนแอ และศรัทธาชาวบานที่เสื่อมถอยใชหรือไม ? หรือเพราะการ รับวัฒนธรรมจากรูปแบบของรัฐที่กําหนด มากเกินไปใชหรือไม ? รศ. รัตนาพร เศรษฐกุล การสูญไปของพิธกี ารยกยอสมณศักดิข์ องพระสงฆในลานนา ไมได มาจากคณะสงฆลานนาที่ออนแอ และความเสื่อมศรัทธาของชาวบาน แตหากเกิดจากอํานาจขางนอกทีเ่ ขมแข็งกวา สมมุตวิ า เราลองยอนกลับไป ในตอนที่มีการปฏิรูปการปกครองมีการยึดอํานาจเขาสูสวนกลาง ถาใน ขณะนัน้ เจาหลวงเปนเจาหลวงกาวิโรรสไมใชเจาหลวงอินทวิชยานนท อะไร จะเกิดขึ้น ในเมื่อเจานายซึ่งเราถือวาเจานายเปนผูที่สงเสริมสนับสนุน สถาบันสงฆ กษัตริยหรือเจานายเมื่อทานออนแอ ยอมรับอํานาจของ คนอื่น การเขามาแทรกแซงก็จะเกิดขึ้น เชนเดียวกับพระสงฆ อยางที่ อาจารยนธิ ไิ ดพดู ไปแลววา มีการรับสงอํานาจซึง่ กันและกัน ระหวางกษัตริย ระหวางชนชั้นปกครองกับคณะสงฆอยูแลว เมื่อชนชั้นปกครองออนแอ การที่จะยึดหรือคงคณะสงฆเอาไวไดนั้น ก็เปนไปไดยาก แตก็มีคนพูดวา ในสมัยพญาติโลกราชหรือพญาสามฝงแกนนั้น เรามีความเจริญรุงเรือง เราเปนศูนยกลางของพระพุทธศาสนาทั้งในรัฐไททั้งหมด ไมวาจะเปน ๙๒
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ลานนา เชียงตุง สิบสองปนนา และไทใหญอื่นๆ พระสงฆของเราขณะนั้น ทานเกงมาก มีความรูมีความสามารถ ทานไปเรียนจากตางประเทศ ไดรจนาคัมภีรอะไรตางๆ มากมาย ซึ่งใชกันมาจนถึงปจจุบัน แลวหลัง จากนั้นเราก็ออนแอลงไป เพราะเราตกเปนประเทศราชของพมา แลวก็ ตกเปนประเทศราชของกรุงเทพฯ อีก ซึ่งจริงๆ แลว ก็ไมใชทั้งหมดคือ เราสูญเสียอํานาจทางการเมืองไปก็จริง แตวฒ ั นธรรมลานนาซึง่ มีพระพุทธ ศาสนาเปนแกนหลักนั้นก็ยังคงอยู เมื่อพมาเขามา พมาก็ไมสามารถมา เปลีย่ นแปลงเราได ภาษาของเรา ก็ยงั คงใชภาษาของเราเชนเดิม และคนทีใ่ ช ภาษาลานนา เขียนอักษรเมือง ก็คอื พระสงฆนนั่ เอง นัน่ คือ ภาษายังอยูไ ด ก็เพราะพระสงฆ แตเมื่อพระสงฆเปลี่ยนเขาระบบการศึกษา ก็เปลี่ยนไป ใชภาษากรุงเทพฯ การคงอยูของภาษาก็หายไป เพราะพระสงฆถือเปน ประชากรสวนใหญทใี่ ชภาษา เมือ่ พระสงฆเลิกเทศนดว ยภาษาพืน้ เมืองแลว ทานจะใหชาวบานพูดภาษาพื้นเมืองอีกหรือ ในเมื่อพระสงฆเปนผูสอน ภาษากรุงเทพฯ ใหลูกหลานเราในสมัยกอน ศรัทธาของชาวบานที่มีตอ พระสงฆนั้น แทจริงไมไดเสื่อมถอยไป เพียงแตวามีการเปลี่ยนแปลงไป เชน ในสมัยกอนเคยมีพิธีโบราณที่ชาวบานจัดขึ้นมา การที่จะเรียกใครวา ครูบา การสรงน้าํ พระ อะไรตางๆ ก็มาจากชาวบาน แตเมือ่ เปลีย่ นแปลงไป พระสงฆหันไปรับรูปแบบของกรุงเทพฯ ยศชางขุนนางพระแบบกรุงเทพฯ แลว ก็ทําใหความสําคัญของประชาชน ก็เริ่มหายไป แลวความรูสึกที่วา พระสงฆเปนของหนาหมู เปนของที่เราจะตองทะนุถนอม รักษา สงเสริม ก็เริ่มหายไปเรื่อยๆ กลับกลายเปนวา อํานาจสวนกลาง อํานาจของรัฐ ก็เขามาควบคุมพระสงฆมากขึน้ เรือ่ ยๆ พระสงฆจะประพฤติดปี ระพฤติชอบ คนที่ ล งโทษนั้ น ไม ใช ป ระชาชน ไม ใช ศ รั ท ธาชาวบ า น แต ก ลายเป น มหาเถรสมาคม เชนนี้ยอมทําใหความสัมพันธที่เคยเขมแข็งก็เริ่มออนแอ ลงไป ทําไมสมเด็จพระสังฆราชนัน้ พระสงฆทางลานนาไมไดรบั ตําแหนง เลย เรือ่ งนี้ ก็เปนเรือ่ งของการเมือง ซึง่ ทานจะตองยอมรับวา การจะขึน้ ไปเปน พระสังฆราชนัน้ ไมใชงา ยๆ การเมืองของพระนัน้ ซับซอนมากกวาการเมือง ของฆราวาส จะทําอะไรก็ไมไดทําอยางเปดเผย ตองมีอะไรอยูขางใน ๙๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ซึ่งขาเจาเองก็ไมทราบ อาจจะตองเปนพระสงฆที่ทานอยูในแวดวงของ คณะสงฆที่อยูในสวนกลางหรือไม แลวใชเกณฑอะไรบางที่จะสามารถขึ้น มาเปนพระสังฆราชได คําถามของผูรวมสัมมนา จากการที่ไดฟงอาจารยนิธิ เอียวศรีวงศพูดนั้น อยากจะทราบวา ในภาคอีสานมีพธิ สี ถาปนายอยกเถราภิเษกไดอยางไร ? นาจะมีแตในลานนา เทานั้น ไมใชหรือ ? เนื่องจากพระโสณเถระ และพระอุตตรเถระ นํามา เผยแผในลานนาที่เดียว ศ. นิธิ เอียวศรีวงศ กอนหนาทีพ่ ระพุทธศาสนาทางเหนือจะขยายไปทางอีสาน ถามวา ในภาคอีสานนับถือศาสนาพุทธหรือยัง ? คําตอบคือ นับถือแลว หรืออาจจะ นับถือกอนคนในภาคเหนือดวยซ้าํ ไป เขาทําเสมาหินมาประมาณพันกวาป เปนเสมาหินขนาดใหญ ไมใชแคกําหนดหมายที่ทําสังฆกรรมอยางเดียว แตเขาใชเปนพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ ซึ่งอาจจะสืบทอดจากศาสนาผีโบราณของเขา ก็ได แตพอมานับถือศาสนาพุทธแลวก็ยังคงมีรองรอยเหลานี้สืบทอดมา เกาแกกวาทางลานนา สวนจะเปนเถรวาทนิกายลังกาวงศใชหรือไม ? คําตอบคือ นาจะไมใช ไมนาจะเปนลังกาวงศ แตนาจะเปนเถรวาท เหมือนกัน แตเปนอีกนิกายหนึ่งที่เนนการทําสมาธิภาวนาคอนขางสูงกวา เถรวาทลังกาวงศ พอหลังสมัยลานนาแลว มีความสัมพันธดา นการแตงงาน ระหวางเจานครเชียงใหมกบั เจาหลวงพระบางนัน้ เปนเครือญาติกนั ชวงหนึง่ จะมี พ ระเจ า แผ น ดิ น ที่ เ ป น เจ า เมื อ งเสด็ จ มาปกครองที่ เชี ย งใหม ด ว ย แลวเสด็จกลับไป โดยนําเอาทั้งคัมภีร พระพุทธรูป และหลักของนิกาย ลังกาวงศที่อยูในลานนา กลับไปที่อีสานและฝงลาวดวย ผมไมเชือ่ วาใครก็ตามทีพ่ ดู วาพิธเี ถราภิเษกมีขนึ้ เพราะพระอุตตระ นํามา คําถามคือ เอาหลักฐานมาจากไหน ? วาพระอุตตระเปนคนนําพิธี ๙๔
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เถราภิเษกมา พิธเี ถราภิเษก หรือพิธกี ารประกาศฐานะอันสูงกวา คือใหมอง พิธกี รรมอยางนีว้ า เปนการสือ่ สารชนิดหนึง่ การทีอ่ ยากจะประกาศสถานะ ที่สูงกวา มันตองผานพิธีกรรม แมจะเรียกวา เถราภิเษก หรืออะไรก็ตาม ไมสาํ คัญ แตเปนพิธกี รรมเพือ่ ประกาศสถานะทีแ่ ตกตางกันของคนในสังคม ซึง่ มีความจําเปนในทุกสังคม ไมใชเฉพาะในเมืองไทย ดังนัน้ พิธเี ถราภิเษก ในอีสาน หรือภาคเหนือ ถาคนใหลึกแลว จริงๆ อาจมาจากพิธีกรรมผี บางอย า ง แต พ อนั บ ถื อ พุ ท ธ ก็ แ ปลงมาให มี ค วามหมายในเชิ ง พุ ท ธ แตพิธีกรรมที่เลื่อนสถานะทางสังคมนี้ ถือเปนเรื่องปกติที่มีในทุกสังคม ผูเขารวมสัมมนาใหการแลกเปลี่ยน เรื่องของเถราภิเษกนั้น เปนเรื่องที่ไกลมากจากความเปนจริง ตามที่ อ าจารย นิ ธิ และพระครู อ ดุ ล ย ได พู ด ไปแล ว แต พ ระครู อ ดุ ล ย กลาวทิง้ ทายไววา การจะฟน ฟูเถราภิเษกกลับมา ก็ไดอยู แตเปนเถราภิเษก แบบสาธิต หรือเถราภิเษกเพื่อการทองเที่ยวเทานั้น รศ. รัตนาพร เศรษฐกุล ในเรือ่ งการเปลีย่ นแปลงคณะสงฆนนั้ ทางกรุงเทพฯ เนนแนวทาง ของ Modernization คือ การสรางความทันสมัยตามแนวคิดของตะวันตก หลายๆ อยางเขามา รวมถึงระบบการคิดแบบมีเหตุผล แนวคิดทาง วิทยาศาสตร เพราะฉะนั้นสมัยรัชกาลที่ ๔ จึงไดตอตานแนวคิดในเรื่อง ของไตรภูมิพระรวง เรื่องของนรก เรื่องของสวรรค เปนตน ทานพยายาม ทีจ่ ะทําใหพระพุทธศาสนาเปนพระพุทธศาสนาทีม่ เี หตุผล และตอบคําถาม ทางวิทยาศาสตรได เหมือนในคริสตศาสนา เพราะในขณะนัน้ คริสตศาสนา ก็กําลังเขามาเผยแพรในบางเมืองเราเชนกัน ซึ่งเปนความพยายามที่จะ แสดงใหเห็นวา พุทธศาสนาของเราก็ดี มีเหตุผล ในทํานองเดียวกัน มันก็ สงผลกระทบหลายอยาง คือ เราเนนในเรื่องของเหตุผลมากเกินไป ทําให คนของเรามองแคเหตุผล แตไมไดมองถึงความเชื่อ เรื่องของศรัทธา ที่จะ ๙๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ควบคุ ม พฤติ ก รรม หรื อ ความคิ ด ของคน ให ถู ก ต อ งตามศี ล ธรรมคน ไมกลัวบาป ไมกลัวอะไรทั้งนั้น บาปไมมี โดยเหตุผลแลว กรรมที่เรา ทํานั้นจะกลับมาสนองเราหรือไม ใครจะไปรู สงผลใหคนไดใจอยากจะ ทําอะไรก็ทํา และนี่ก็คือปญหา
พระราชปริยัติเมธี ประธานพิธี กลาวเปดการสัมมนาทางวิชาการ
๙๖
คํากลาวปดการสัมมนาทางวิชาการ โดย พระปลัด ดร. เสนห ธมฺมวโร ผูอํานวยการสํานักวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตเชียงใหม
ขออนุโมทนาและขอบคุณทุกทาน ทุกภาคสวน ทีไ่ ดมสี ว นรวม ใน การจัดสัมมนาเชิงวิชาการเรือ่ ง เถราภิเษก : พิธยี กยอสมณศักดิพ์ ระสงฆใน ลานนา ใหสาํ เร็จลุลว งตามวัตถุประสงค ไมวา จะเปนฝายบริการวิชาการแก สังคม ครูบาอาจารย วิทยากร พระนิสติ นักศึกษา ตลอดถึงศรัทธาญาติโยม ทุกทาน หลังจากการสัมมนาในครั้งนี้สิ้นสุดลง คิดวาคงจะมีผลสรุปที่ เกิดจากการสัมมนาเกิดขึ้นอยางเปนรูปธรรม ในเร็วๆ นี้ แตในวันนี้ เราคงจะไดแนวคิดริเริม่ อะไรบางอยางวา หลังจากนีเ้ ราจะทําอะไรตอไปอีก เมื่อประมวลความรูและความคิดเห็นของวิทยากรและผูเขารวมสัมมนา ทั้งดานประวัติศาสตร พระพุทธศาสนา การเมืองการปกครอง หรือการ ๙๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ยังความศรัทธาของประชาชนใหเกิดขึ้น แมแตในเรื่องของการชี้ผิดชี้ถูก ในเรื่องราวตางๆ ในดินแดนลานนาของเรา โดยเฉพาะเรื่องราวในวงการ คณะสงฆของเรา ซึ่งจะมีหรือไมมี แตเราก็มีอยูแลวในเรื่องตําแหนง ทางคณะสงฆ แตกเ็ ปนลักษณะทีก่ าํ หนดขึน้ เอง เพราะฉะนัน้ จะทําอยางไร ใหถกู ตองและมีความเหมาะสมกับสถานการณปจ จุบนั ก็คงจะเปนภาระงาน ตอไปที่จะสานตอ เพื่อใหเกิดประโยชนตอพระพุทธศาสนา และสังคม ลานนา ในโอกาสนี้ ขออนุ โ มทนาและขอบคุ ณ ทุ ก ภาคส ว น ที่ มี สวนรวมในการจัดสัมมนาครั้งนี้ใหสําเร็จลุลวงไปดวยดี
พระนิสิตผูสนใจเขารวมฟงการสัมมนาทางวิชาการ
๙๘
บทความรวมนําเสนอ *******************************************
๙๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
พระพุทธศาสนาในลานนา ผูชวยศาสตราจารย ดร.วิโรจน อินทนนท สาขาวิชาปรัชญาและศาสนา คณะมนุษยศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม
ความเบื้องตน ในพุทธศตวรรษที่ ๑๒ พระนางจามเทวี ราชธิดาแหงกษัตริยม อญ ในอาณาจักรทวารวดีไดเสด็จจากเมืองลวปุรี (ละโว) มาปกครองเมือง หริภุญชัยคือลําพูนในปจจุบัน ตามคําเชิญของสุเทวษี ครั้งนั้น พระนาง ไดนมิ นตพระเถระผูท รงพระไตรปฎกมายังเมืองหริภญ ุ ชัยดวย ดังทีป่ รากฏ ขอความในจามเทวีวงศ ดังนี้ “..ฝ า ยพระนางพร อ มด ว ยบริ ว ารหมู ใ หญ จํ า พวกละ ๕๐๐ องค กับพระมหาเถรทรงไตรปฎก ๕๐๐ องค ลงเรือมาตาม แมน้ําพิงค ๗ เดือนจึงบรรลุถึงเมืองนี้..” (จามเทวีวงศ พงศาวดารเมืองหริภุญชัย, ๒๔๙๕ : ๘๙) ตํ า นานมู ล ศาสนาได ก ล า วถึ ง เหตุ ก ารณ ต อนนี้ ว า พญาละโว ไดใหพระนางจามเทวีนําศาสนาของพระพุทธเจา คือนิมนตพระภิกษุ ๑๐๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ผูทรงไตรปฎก ๕๐๐ รูป ไปเผยแผที่เมืองหริภุญชัยเพื่อความสุขสวัสดี ในการปกครองเมือง เมือ่ พระนางจามเทวี ไดมาปกครองเมืองหริภญ ุ ชัยแลว ทรงสรางวัดเพื่อใหเปนที่พํานักของพระมหาเถระและพระภิกษุสามเณร ทีน่ มิ นตมาดวย (พญาประชากิจกรจักร, ๒๔๙๕ : ๑๙๔-๑๙๕) นอกจากนัน้ ยังทรงสรางวัดไว ๔ ประตูเมืองลําพูน ทําใหเมืองนี้มีฐานะเปนจตุรพุทธ ปราการ พระพุทธศาสนาประดิษฐานลงอยางมั่นคงตั้งแตสมัยนี้ เมื่ อ ขอมรุ ง เรื อ งในสมั ย ลพบุ รี ศิ ล ปะแบบขอมก็ ขึ้ น ไปไม ถึ ง ลุมแมน้ําปง เพราะอิทธิพลศิลปะทวารวดีกั้นไว พระธาตุหริภุญชัยซึ่งเปน ปูชนียสถานสําคัญองคหนึง่ ของชาวลานนา สรางขึน้ สมัยพระเจาอาทิจจราช แหงลําพูน สมัยนี้พระพุทธศาสนารุงเรืองดี มีการเรียนพระไตรปฎก อยางแพรหลาย พระพุทธศาสนาแบบทีใ่ ชภาษาบาลีเปนแมบทไดแพรหลาย มากอนที่ไทยจะติดตอกับลังกา ตอมาประมาณพุทธศตวรรษที่ ๑๘ พญามังรายหรือเม็งราย ผูเปนโอรสของพญาลาวเม็งแหงหิรัญนครเงินยาง (เชียงแสนเกา) ไดทรง รวบรวมเผาไทยในอาณาจักรลานนาใหเปนปกแผน ทรงขับไลอทิ ธิพลมอญ ออกไปจากลุมแมน้ําปง เมื่อตีหริภุญชัยไดโดยการยิงธนูไปใหไหมเมือง แทบทั้งหมดแลวเสด็จเขาเมืองลําพูน ทอดพระเนตรเห็นสิ่งปรักหักพัง เพราะเพลิงไหม ทอดพระเนตรเห็นวิหารไมสกั หลังหนึง่ ทีว่ ดั พระบรมมหาธาตุ ไมเปนอันตราย จึงทรงประหลาดพระทัย ภายหลังทรงทราบวาวิหารนั้น เปนที่ประดิษฐานพระเสตังคมณี (พระแกวขาว) ซึ่งเปนพระพุทธรูปคูบาน คูเมืองของหริภุญชัย พระเสตั ง คมณี นี้ เ ป น พระพุ ท ธรู ป ที่ พ ระนางจามเทวี ไ ด ท รง อั ญ เชิ ญ มาจากเมื อ งลพบุ รี พญามั ง รายทรงเลื่ อ มใสพระเสตั ง คมณี มาก พระองคประทับอยูที่ใดก็โปรดใหอัญเชิญพระเสตังคมณีไปไวที่นั่น พญามังรายเปนพระสหายสามเสาระหวางพอขุนรามคําแหงแหงกรุงสุโขทัย กับพญางําเมืองแหงเมืองพะเยา ทั้งสามเคยทําสัตยปฏิญาณตอกันและ รักกันมาก เมื่อพญามังรายชนะหริภุญชัยแลว จึงยกใหอายฟาเปนผู ครองเมื อ ง พระองค ไ ม ไ ด ป ระทั บ ในเมื อ งหริ ภุ ญ ชั ย เพราะถื อ ว า เป น เมืองพระธาตุ (พระเจดียหริภุญชัย) แตทรงสรางเวียงใหมคือเวียงแชชาง ๑๐๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
และเวี ย งกุ ม กามตามลํ า ดั บ เมื่ อ พญามั ง รายได ส ดั บ วั ฎ ฎั ง คุ ลี ช าดก จากพระมหากั ส สปะ ณ ป า ไม เ ดื่ อ นอกเวี ย งกุ ม กาม ทรงเกิ ด ความ เลือ่ มใส โปรดใหสรางพระพุทธรูป เจดียแ ละวัดกานโถม นอกจากนัน้ ยังมี พระมหาเถรเจาหมูหนึ่งไดนําเอาพระบรมสารีริกธาตุมาจากเมืองลังกา มาถวายพญามังรายดวย (ศูนยวัฒนธรรมจังหวัดเชียงใหมและศูนยศิลปวัฒนธรรม สถาบันราชภัฏเชียงใหม, ๒๕๓๘ : ๒๗-๓๓) ตอมาแมนา้ํ ปงเปลีย่ นทิศทาง ทําใหนา้ํ ทวมเวียงกุมกาม จึงทรงคิด จะสรางเมืองขึน้ ทีร่ มิ ฝง แมนา้ํ ปง ไดเชิญพระสหายทัง้ สองคือ พญางําเมือง แหงภูกามยาว (พะเยา) และพอขุนรามคําแหงแหงสุโขทัยไปปรึกษา พระสหายทัง้ สามไดเลือกชัยภูมทิ เี่ หมาะสม เชิงเขาเทวบรรพต (ดอยสุเทพ) ยาวดานละ ๒,๐๐๐ วา บนฝงขวาของแมน้ําปง แลวสรางเมืองใหมขึ้น เมือ่ พ.ศ.๑๘๓๙ ใหชอื่ วา “นวปุรศี รีนครพิงคเชียงใหม” เปนปฐมกษัตริยแ หง ลานนา และโปรดใหสถาปนาพระตําหนักเดิมขึ้นเปนวัดชื่อ “วัดเชียงมั่น” ประดิษฐานพระเสตังคมณี พระพุทธศาสนากอนสมัยพญามังราย เชื่อวากอนสมัยพญามังราย พระพุทธศาสนาในลานนาคงจะมี มหายานปะปนอยูบาง เหตุผลคือ ๑. คนไทยเคยอยูทางตอนใตของจีน เมื่ออพยพลงมาสูลานนา คงจะนําพระพุทธศาสนามหายานแบบจีนลงมาดวย ๒. เมือ่ ประมาณ ๗๐ ปมานี้ มีผขู ดุ พบถาดเงินทีอ่ าํ เภอเชียงแสน มีตัวหนังสือซึ่งเขียนดวยอักษรพื้นเมือง เปนบทมนตธารณี ตามคตินิยม ของฝายมหายาน อักขรวิธคี ลายภาษาบาลี มิใชสนั สกฤตเหมือนอยางฝาย มหายานใช แตเนือ้ หาเปนของมหายาน อานวา “ปสัยหปตตัง ริตติ ตีติ มัตติ จุติ มุตติ ธรณี นาม อิทัง อหัง วันทามิ สักกัจจัง” ๓. มหายานของขอมในสมัยพระเจาชัยวรมันที่ ๗ (๑๗๒๔– ๑๗๔๕) นัน้ รุง เรืองมาก มหายานจากขอม อาจจะแพรเขามายังแควนโยนก ก็ได ๑๐๒
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
มีขอ นาสังเกตบางประการเกีย่ วกับมหายานในลานนา คือยังมีรอ ง รอยของมหายานหลงเหลืออยูใ นลานนา เพราะวาชาวพุทธในบริเวณนี้ ทัง้ พระและฆราวาสทีเ่ ครงครัดในศาสนาจะไมรบั ประทานเนือ้ สัตว เพราะถือ ตามคติมหายานวา ผูรับประทานเนื้อสัตวเปนผูไรเมตตาปรานี เปนการ บํารุงกิเลส ไมเหมาะสมที่จะเปนพระโพธิสัตว สวนฝายหินยานนั้นไมถือ เรือ่ งนี้ เพียงถือตามบาลีวนิ ยั ทีว่ า ไมเห็น ไมไดยนิ และไมสงสัย วาเนือ้ สัตวนนั้ เขาฆาเพือ่ เรา เราก็ไมผดิ พระฉันได และฆราวาสก็รบั ประทานได ไมผดิ ศีล อีกพิธีหนึ่งของมหายานคือปอยขาวสังฆ ไดแก การทําบุญอุทิศ สวนบุญใหแกญาติทตี่ ายไปแลว ผูท าํ บุญจัดเตรียมทีน่ อน มุง เสือ้ ผา ของใช ขาว น้าํ ทุกอยางทีค่ นยังมีชวี ติ อยูใ ช แลวนําไปถวายพระอุทศิ กุศลใหผตู าย พิธนี มี้ หายานนิยมมาก และชาวจีนก็ทาํ พิธนี ี้ ซึง่ เรียกวา “กงเต็ก” นอกจาก นี้ การฉันเจ ฉันผลไมหลังเที่ยง ก็เปนอิทธิพลมหายาน จึงมักจะพบวา ภิกษุสามเณรชาวลานนาฉันผลไมและเมีย่ งหลังเทีย่ ง การสวดมนตทาํ นอง พื้นเมืองลานนาก็สวดคลายกับพระมหายาน คือสวดไมเปนทํานอง วาไป ตามตัวโดยเร็ว บางรูปสวดไมเปนเสียงบาลีก็มี (สิริวัฒน คําวันสา, ๒๕๔๑ : ๓๗-๓๘) สรุปวา กอนพญามังรายนัน้ พระพุทธศาสนาสวนใหญเปนหินยาน มีอิทธิพลมหายานปะปนอยูบาง แตเมื่อพญามังรายไดมีอํานาจขึ้นใน อาณาจักรลานนาแลว หินยานก็แพรหลายและเจริญเปนศาสนาประจํา ทองถิ่น เชนเดียวกับทางพมาและสุโขทัย
๑๐๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
กษัตริยราชวงศมังรายที่ปกครองเมืองเชียงใหม มี ๑๘ พระองค คือ ลําดับ ที่ ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ ๙ ๑๐ ๑๑ ๑๒ ๑๓ ๑๔ ๑๕ ๑๖ ๑๗ ๑๘ ๑๐๔
รายชื่อกษัตริยที่ปกครอง พญามังราย พญาไชยสงคราม พญาแสนภู พญาคําฟู พญาผายู พญากือนา พญาแสนเมืองมา พญาสามฝงแกน พญาติลกราช พญายอดเชียงราย พญาแกว (พระเมืองแกว) พญาเกศเชษฐราช (พระเมืองเกษเกลา) ครั้งที่ ๑ ทาวชาย พญาเกศเชษฐราช (พระเมืองเกษเกลา) ครั้งที่ ๒ พระนางจิรประภา พญาอุปเยาว (พระไชยเชษฐา) ทาวแมกุ พระนางวิสุทธิเทวี
ป พ.ศ. ที่ ปกครอง ๑๘๐๔-๑๘๕๔ ๑๘๕๔-๑๘๖๘ ๑๘๖๘-๑๘๗๗ ๑๘๗๗-๑๘๗๙ ๑๘๗๙-๑๘๙๘ ๑๘๙๘-๑๙๒๘ ๑๙๒๘-๑๙๔๔ ๑๙๔๕-๑๙๘๔ ๑๙๘๔-๒๐๓๐ ๒๐๓๐-๒๐๓๘ ๒๐๓๘-๒๐๖๘ ๒๐๖๘-๒๐๘๑ ๒๐๘๑-๒๐๘๖ ๒๐๘๖-๒๐๘๘ ๒๐๘๘-๒๐๘๙ ๒๐๘๙-๒๐๙๐ ๒๐๙๐-๒๑๐๗ ๒๑๐๗-๒๑๒๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
หลังจากพระนางวิสุทธิเทวีจนถึง พ.ศ.๒๑๓๗ เชียงใหมก็ตกอยู ภายใตการปกครองของพมา (ที่มา : กรมวิชาการ, ๒๕๔๓ : ๔๐) พระพุทธศาสนาสมัยพระเจากือนา (พ.ศ.๑๘๙๘-๑๙๒๘) พระเจากือนา กษัตริยองคที่ ๙ ของเชียงใหม ทรงเปนธรรมิก ราช เพราะทรงเอาพระทัยใสศาสนาและบานเมืองรมเย็นเปนสุข พระเจา กือนาจะปรับปรุงพระพุทธศาสนา และทรงทราบวาที่นครพันมีพระเถระ มาจากลังกาชื่อพระอุทุมพรปุปผมหาสวามี จึงทรงสงทูตไปอาราธนา ทานเพื่อไปชวยเผยแผศาสนาในอาณาจักรลานนา ทานอุทุมพรไมไปเอง แตไดสงพระอานนทเถระกับคณะจํานวนหนึ่งไปแทน พระเจากือนาทรง อาราธนาใหพระอานนทเปนพระอุปชฌาย แตทานปฏิเสธและแนะนําวา ขอ ใหไปอาราธนาพระเถระจากสุโขทัย คือพระสุมนะ หรือพระอโนมทัส สีกไ็ ด เพราะทานอุทมุ พรไดมอบหมายใหทา นทัง้ สองเปนตัวแทนของทาน ในลัทธิลังกาวงศ พระเจากือนาจึงสงทูตไปขอทานทั้งสองจากกรุงสุโขทัย รูปใดจะไปก็ยินดี ครั้งแรกพระสุมนเถระสงภิกษุอื่นไปแทน ครั้งที่สอง พระเจากือนาสงทูตไปขออีก พระสุมนเถระจึงตกลงไป ครัง้ นัน้ พระเจากือนา เสด็จไปตอนรับพระสุมนเถระที่ลําพูน และใหทานจําพรรษาที่วัดพระยืน ทานไดผกู พัทธสีมาอุปสมบทแกกลุ บุตรชาวลําพูน และรวมกับพระเจากือนา บูรณะสถูปทีว่ ดั พระยืน ออกพรรษาแลวจึงไปเชียงใหม พญากือนาสรางวัด บุปผารามขึน้ ในบริเวณสวนดอกไมทศิ ตะวันตกของเมืองเชียงใหม เสร็จแลว จึงไดนมิ นตพระสุมนเถระมาพํานักในวัดดังกลาว ในป พ.ศ. ๑๙๑๕ พรอมทัง้ สถาปนาใหเปน พระสุมนวัณณนามหาสวามี พระสุมนวัณณนามหาสวามีไดถวายพระบรมสารีริกธาตุ ๒ องค แก พ ระเจ า กื อ นา องค ห นึ่ ง ประดิ ษ ฐานไว ที่ วั ด สวนดอก อี ก องค ห นึ่ ง พระเจ า กื อ นาได ท รงเสี่ ย งช า งอั ญ เชิ ญ พระบรมธาตุ ช า งได อั ญ เชิ ญ พระบรมธาตุ ขึน้ ไปบนยอดดอยสุเทวบรรพตและหยุดอยูท นี่ นั่ พระเจากือนา จึงทรงใหสรางพระเจดียใหญบรรจุพระบรมธาตุ คือ พระธาตุดอยสุเทพ ในปจจุบัน พระธาตุหรือเจดียที่สรางครั้งนั้นเปนศิลปะแบบลังกา ๑๐๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เมื่อพระสุมนวัณณนามหาสวามีแหงวัดบุปผารามสวนดอกไม ประดิษฐานพระพุทธศาสนาในดินแดนลานนาแลว ไดเกิดความเคลือ่ นไหว ในวงการศาสนาอยางมาก โดยเฉพาะการขยายตัวขององคกรศาสนา เปนไปอยางกวางขวาง อาจกลาวไดวา การศาสนาเจริญรุง เรือง พระสงฆมี วัตรปฏิบตั ทิ เี่ ครงครัด รูปแบบการปฏิบตั ขิ องวัดสวนดอกไมกลายเปนแบบ อยางของพระสงฆเกือบทัง้ อาณาจักร มีพระภิกษุสามเณรจํานวนมากจาก หัวเมืองตางๆ เชน เชียงตุง เชียงแสน เชียงราย มาศึกษาเลาเรียนในสํานัก ของทานสุมนเถระ พระพุทธศาสนาสมัยพระแสนเมืองมา (พ.ศ.๑๙๒๘-๑๙๔๔) เมื่อพระเจากือนาสวรรคตแลว พระเจาแสนเมืองมา ราชโอรส ไดสบื ราชสมบัตติ อ มา ทรงมีพระนามเปนภาษาบาลีวา “พระเจาลักขปุราคม” (ลักข= แสน, ปุร=เมือง, อาคม=มา) เมื่อเสวยราชยใหมพระเจาอาของ พระองคคือทาวมหาพรหม เจาเมืองเชียงราย ยกกองทัพลงมาลอมเมือง เชียงใหมเพื่อหวังเอาราชสมบัติ แตไมสําเร็จ จึงถอยทัพกลับไป จากนั้น ไดยกทัพไปลอมกําแพงเพชร ไดพระพุทธสิหิงคมาไวที่เชียงราย ภายหลัง พระเจาแสนเมืองมายกทัพไปตีเมืองเชียงรายได พระเจาอายอมสวามิภกั ดิ์ พรอมทั้งถวายพระพุทธสิหิงค พระเจาแสนเมืองมาจึงนํามาประดิษฐาน ที่เชียงใหม แรกทีเดียวตั้งพระทัยวาจะเอามาไวที่วัดสวนดอก แตเมื่อ มาถึงวัดลีเชียง พระราชรถก็หัก จึงโปรดใหสรางวัดขึ้น ณ ที่นั้น เพื่อ เปนที่ประดิษฐานพระพุทธสิหิงคคือวัดพระสิงหในปจจุบัน (ที่จริงคือวัด พระพุทธสิหงิ คนนั่ เอง เมือ่ ออกเสียงเร็ว ก็เปนวัดพระสิงห) พระพุทธสิหงิ ค องคปจ จุบนั เปนพระพุทธรูปทีส่ าํ คัญมากของไทย องคหนึง่ ประดิษฐานอยู ที่วัดพระสิงห องคหนึ่งประดิษฐานอยูที่พระที่นั่งพุทไธสวรรค ในบริเวณ พิพธิ ภัณฑสถานแหงชาติ และอีกองคหนึง่ ประดิษฐานอยูท นี่ ครศรีธรรมราช ในรั ช สมั ย เดี ย วกั น นี้ ท างเมื อ งเชี ย งรายก็ ไ ด พ ระแก ว มรกตมา พระเจาแสนเมืองมาจึงใหอัญเชิญพระแกวมรกตมาที่เชียงใหม เมื่อชางที่ ๑๐๖
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เปนพาหนะออกเดินทางมา กลับมุงหนาไปทางลําปาง ไมยอมเขาเมือง เชียงใหม จึงไดนําพระแกวมรกตไปประดิษฐาน ณ วัดพระแกวดอนเตา สุชาดาราม จังหวัดลําปาง ตอมาในสมัยพระเจาติลกราชไดอัญเชิญมาไว ที่เชียงใหม นอกจากนั้น พระเจาแสนเมืองมายังไดสรางกูหลวงไวกลางเมือง เพื่อเก็บอัฐิของพระเจากือนา (ปจจุบันคือเจดียหลวง) และสรางวัดขึ้นอีก วัดหนึง่ บริเวณเหนือลานพระราชวัง คือวัดหัวขวงหรือวัดแสนเมืองมาหลวง พระพุทธศาสนาสมัยพระเจาสามฝงแกน (พ.ศ.๑๙๕๔–๑๙๘๔) พระเจาสามฝงแกน พระบิดาแหงพระเจาติลกราช ทรงนับถือ พระพุทธศาสนานิกายเดิม ริบเอาที่เก็บผลประโยชนบํารุงวัดของวัดอื่นๆ มารวมใหวัดมุงเมือง เพราะพระองคสรางวัดนี้ทําใหพระสงฆเดือดรอน ศาสนาเสื่อมลง พระมหาญาณคัมภีร (หรือพระธรรมคัมภีร) ซึ่งเปนศิษยของ พระมหาโพธิธัมมกิตติ วัดนันทาราม ไดศึกษาคัมภีรพระไตรปฎกและ คั ม ภี ร อื่ น ๆ โดยเฉพาะคั ม ภี ร รู ป สั ท ทาจนแตกฉาน แล ว พบว า สิ่ ง ที่ คณะสงฆในยุคนั้นปฏิบัติอยูผิดพระธรรมวินัย เชน เมื่อพระมหามติมา เดินทางกลับเมืองพันหลังจากที่ไปศึกษาที่ลังกา ระหวางทางไดอุปสมบท ใหกุลบุตรที่เดินทางมาดวย โดยจํานวนพระภิกษุในพิธีอุปสมบทมีเพียง ๔ รูป ตลอดจนการสวดออกเสียงภาษาบาลีที่ผดิ ของพระฝายวัดสวนดอก ดังที่พระสิทธันตะซึ่งเปนพระสงฆฝายวัดสวนดอกไดไปสวดกรรมวาจา ปาฏิโมกขที่ลังกา แลวถูกพระสงฆชาวลังกากลาวตําหนิวาสวดไมถูกตอง ตามอักขรวิธี ปญหาเรื่องการปลูกและถอนสีมาของวัดสวนดอก วิวาทะ เรื่องการรับผากฐินของพระญาณสาคระแหงวัดสวนดอก และปญหา เรือ่ งการเรียนปาฏิโมกขของสามเณร เปนตน นอกจากนัน้ เมือ่ พระสงฆชาว อยุธยาที่ไดไปบวชใหมที่ลังกาแลวเดินทางมาเมืองเชียงใหม กลาวตําหนิ พระสงฆชาวเชียงใหมวาถือไมเทาขณะบิณฑบาตและรับเงินทอง ซึ่งผิด พระวินัย พระมหาญาณคัมภีรจึงสอบถามกับพระมหาโพธิธัมมกิตติ แต ๑๐๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
พระมหาโพธิธมั มกิตติบอกวา ทานเรียนมาจากสํานักของพระมหาสุมนเถระ แหงเมืองสุโขทัย และพระสุชาโต เมืองอยุธยา ดังนั้น พระมหาญาณ คัมภีร พรอมดวยศิษยของพระมหาโพธิธัมมกิตติ จํานวน ๕ รูป จึงไดไป ถามราชครูเมืองอยุธยา ซึ่งทานราชครูก็อางวาไดศึกษาเลาเรียนสืบกันมา อยางนี้ ถาพระมหาญาณคัมภีรและคณะสงสัยก็ใหไปสอบถามและศึกษา กับพระมหาเถระที่เมืองลังกาเถิด เหตุผลดังกลาวนี้ทําใหพระมหาญาณคั ม ภี ร เ ห็ น ว า ควรไปศึ ก ษาและรั บ เอาแบบแผนที่ ถู ก ต อ งของพระพุ ท ธ ศาสนามาประดิษฐานทีเ่ มืองเชียงใหม เพราะเชือ่ มัน่ วาสมัยทีพ่ ระพุทธเจา ยังทรงพระชนมอยูไดเสด็จไปลังกาทวีปถึง ๓ ครั้ง เพื่อใหพุทธศาสนา ตั้งมั่นในลังกาทวีป (พระรัตนปญญาเถระ, ๒๕๑๕: ๑๒๑) ดังนั้น ในป พ.ศ. ๑๙๖๗ พระสงฆชาวเชียงใหม จํานวน ๒๕ รูป คือ พระมหาญาณคัมภีรและคณะ พรอมดวยคณะสงฆจากแควนกัมโพช (ลพบุรี) อีก ๘ รูป จึงไดเดินทางเพื่อไปศึกษาพระพุทธศาสนาที่เมืองลังกา เมื่อไปถึงลังกาแลวไดศึกษาอักษรศาสตร การออกเสียงภาษาบาลี และ ไดบวชแปลง โดยคณะสงฆลังกาจํานวน ๒๐ รูป มีพระธรรมาจารยเปน พระอุปชฌาย พระมหาสามีวนรัตเปนพระกรรมวาจาจารยดวยนทีสีมา เมื่อ พ.ศ. ๑๙๖๘ เมื่อจะเดินทางกลับมายังเมืองเชียงใหม พระมหาญาณ คัมภีรไดนิมนตพระสงฆชาวลังกามาดวย ๒ รูป คือ พระมหาวิกกมพาหุ และพระมหาอุตตมปญญา เพื่อใหมาเปนพระอุปชฌายอุปสมบทกุลบุตร ในเมื อ งเชี ย งใหม (พระรั ต นป ญ ญาเถระ, ๒๕๑๕: ๑๒๑) เนื่ อ งจาก พระมหาญาณคัมภีรและคณะที่ไปบวชแปลงกับคณะสงฆลังกามีพรรษา ไมถึง ๑๐ พรรษา เพราะพระวินัยกําหนดวาภิกษุที่จะเปนพระอุปชฌาย ไดตองมีพรรษา ๑๐ ขึ้นไป เมื่อมาถึงเชียงใหมแลว คณะสงฆดังกลาวไดเผยแผพระศาสนา ตามทีศ่ กึ ษา ทําใหเกิดคณะสงฆขนึ้ อีกสํานักหนึง่ ในเมืองเชียงใหม เรียกวา คณะสงฆสีหลปกข มีศูนยกลางอยูที่วัดปาแดง ซึ่งคณะสงฆวัดปาแดงนี้ ได ก ล า วตํ า หนิ ค ณะสงฆ วั ด สวนดอกว า มี วั ต รปฏิ บั ติ ที่ ไ ม ถู ก ต อ งตาม พระธรรมวินัย (ยุพิน เข็มมุกต, ๒๕๓๑ : ๓๓) ๑๐๘
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ตํานานมูลศาสนา ตํานานวัดปาแดง ตํานานมูลศาสนาญาณคัมภีร และตํานานพระมหาญาณคัมภีร ไดกลาวถึงการเผยแผพระพุทธศาสนา นิกายลังกาวงศของสํานักวัดปาแดงที่เมืองเชียงแสน และเมืองเชียงตุงนั้น ตลอดจนความขั ด แย ง ในลั ก ษณะเดี ย วกั บ ที่ เ กิ ด ขึ้ น ในเมื อ งเชี ย งใหม ในสมัยพญาสามฝงแกน ระหวางฝายวัดสวนดอกหรือวัดยางควง กับฝาย วัดปาแดงในเมืองเชียงตุงดวย สรุปความวา ศาสนาพุทธขณะนัน้ มี ๓ นิกาย คือ นิกายเดิม นิกาย พระสุมนะจากสุโขทัย และนิกายใหมจากลังกา พระพุทธศาสนาสมัยพระเจาติลกราช (พ.ศ.๑๙๘๕–๒๐๒๐) พระเจาติลกราชหรือติโลกราชทรงเลื่อมใสพระสงฆนิกายลังกา วงศใหม ทรงอุปถัมภนานัปการ ทรงออกผนวชในนิกายนี้เปนเวลา ๗ วัน นั บ ได ว า เป น ยุ ค ทองแห ง พระพุ ท ธศาสนาในล า นนาก็ ว า ได ผลงานที่ พระองคทรงกระทํา พอสรุปไดดังนี้ ๑. เมื่อ พ.ศ.๑๙๘๕ ทรงบําเพ็ญกุศลบวชพระชาวเชียงใหม จํานวน ๕๐๐ รูป ณ ริมฝงแมน้ําปง ๒. ทรงสรางสถูปบรรจุอฐั ขิ องพระบิดา ณ วัดปาแดง สรางอาราม ตางๆ มีวดั อโศการามหรือวัดปาแดงหลวง เปนตน สรางวิหารตาง ๆ หลาย หลัง ๓. สรางโลหะปราสาท และรัตนมาลาเจดีย พระองคไดสราง วัดขึ้นแหงหนึ่งทางดานตะวันตกเฉียงเหนือของเมืองเชียงใหม โดยโปรด ใหอํามาตยชื่อ “หมื่นดามพราคด” ไปดูเจดียสถานในอินเดียและลังกา แลวจําลองแบบวิหารพุทธคยา โลหะปราสาท และรัตนมาลาเจดีย มาสราง ไวที่วัดนี้ เพื่อเปนการฉลองพุทธศักราชครบ ๒,๐๐๐ ป แลวพระราชทาน นามวา “มหาโพธาราม” ๔. เสด็จออกผนวช เมื่อ พ.ศ.๑๙๙๐ โดยมอบใหพระราชมารดา วาราชการแทน ทรงศึกษาพระธรรมวินยั อยูช วั่ ระยะหนึง่ แลวเสด็จลาผนวช ๕. ทรงใหทําสังคายนาที่วัดมหาโพธาราม (วัดเจ็ดยอด) เมื่อ ๑๐๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
พ.ศ.๒๐๒๐ นับเปนสังคายนาครั้งแรกในประเทศไทย และเปนสังคายนา ครั้งที่ ๘ ของโลก ในการสังคายนาครั้งนี้มีพระธรรมทินเถระ วัดปาตาล เปนประธาน พระองคเปนผูอุปถัมภ วัตถุประสงคของการสังคายนาครั้งนี้ ก็เพื่อขจัดปญหาขอขัดแยงกันระหวางสงฆ ๒ นิกาย คือ ลังกาเกากับ ลังกาใหม ผลการสังคายนาครั้งนี้ ทําใหพระพุทธศาสนาในลานนาเขมแข็ง รุงเรืองขึ้น และเลื่องลือไปยังประเทศเพื่อนบานดวย เมื่อศาสนาเขมแข็ง ก็ทําใหบานเมืองเปนปกแผน เปนที่ยําเกรงของอาณาจักรใกลเคียง เชน สุโขทัย และอยุธยา เปนตน ๖. ใหขยายกูห ลวงทีว่ ดั โชติการาม ดานละ ๕๓ วา สูงสองเสนเศษ แลวอัญเชิญพระแกวมรกตจากลําปาง มาประดิษฐาน ณ ซุม จรนัม ทางทิศ ตะวันออกของกูหลวง การทําสังคายนาที่วัดมหาโพธาราม จากหลั ก ฐานเกี่ ย วกั บ ประวั ติ ศ าสตร ข องการทํ า สั ง คายนา พระไตรปฎกแตละครั้งนั้น ลวนเกิดจากความไมลงรอยกันทางความคิด โดยเฉพาะการตีความพระธรรมวินัย เชน การทําสังคายนา ครั้งที่ ๒ ซึ่ง มีมูลเหตุมาจากความเห็นผิด (บัญญัติวัตถุ ๑๐ประการ) ของพระวัชชี บุตร แหงเมืองเวสาลี เปนตน เมื่อพระสงฆในลานนาเกิดความขัดแยงกัน (ตั้งแตรัชสมัยพญาสามฝงแกน)เพื่อแกไขปญหาที่เกิดขึ้น พญาติลกราช จึงไดอาราธนาพระสงฆทั้งหลายรวมกันสังคายนาพระไตรปฎกที่วัดมหา โพธาราม (วัดเจ็ดยอด) เมื่อ พ.ศ.๒๐๒๐ เปนการชําระอักษรและรวบรวม คัมภีรพระไตรปฎกใหสมบูรณ เพื่อสรางความสามัคคีและเพื่อสถาปนาให พระพุทธศาสนาตัง้ มัน่ ในดินแดนลานนา (พระรัตนปญญาเถระ, ๒๕๑๕ : ๔๙) คัมภีรช นิ กาลมาลีปกรณ ไมไดกลาวถึงเหตุการณการทําสังคายนา ในสมัยพญาติลกราชโดยตรง แตไดกลาวอางถึงเมื่อมีการประกอบพิธี ดื่ ม น้ํ า พิ พั ฒ น สั ต ยาของเจ า เมื อ งนายและเจ า เมื อ งเชี ย งทอง ที่ ม าทํ า ๑๑๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ฉันทไมตรียกเมืองของตนถวายพระเมืองแกว (พญาติลกปนัดดาธิราช) เมือ่ จ.ศ. ๗๘๙ โดยในพิธดี งั กลาว มีการอัญเชิญพระสีหลปฏิมา (พระพุทธสิหงิ ห) พระไตรปฎกที่ไดชําระอักษรดีแลวในสมัยพญาติลกราช และพระสงฆ ทั้ ง ๓ คณะ ซึ่ ง ถื อ เป น ตั ว แทนของพระรั ต นตรั ย มาเป น สั ก ขี พ ยาน ใหเจาเมืองนาย และเจาเมืองเชียงทอง กลาวคําสัตยปฏิญาณ (พระรัตนปญญาเถระ, ๒๕๑๕ : ๑๔๘-๑๔๙) สวนตํานานมูลศาสนา ตํานาน วัดปาแดง ตํานานมหาญาณคัมภีร ตํานานมูลลศาสนาญาณคัมภีร และ ตํานานพืน้ เมืองเชียงใหม ไมไดกลาวถึงเรือ่ งการทําสังคายนาทีว่ ดั เจ็ดยอด เมื่อ พ.ศ. ๒๐๒๐ แตอยางใด ขอที่นาสังเกตอีกประการหนึ่งของการทําสังคายนาครั้งนี้ คือ คณะสงฆที่เปนประธานคือ พระธรรมทินนะ แหงวัดปาตาล ซึ่งทานเปน พระสงฆฝายวัดปาแดง และพญาติลกราชทรงเลื่อมใส ซึ่งทรงลาผนวชที่ วัดปาแดงเปนเวลา ๗ วัน การทําสังคายนาครัง้ นีน้ า จะเปนการยกยองและ ประกาศสถาปนาคณะสงฆฝายวัดปาแดงวาเปนลัทธิหรือนิกายที่ถูกตอง ตามพระธรรมวินัย เพราะในสมัยพญาสามฝงแกนนั้น พญาสามฝงแกน ทรงนับถือพระสงฆฝายวัดสวนดอก เมื่อพระสงฆทั้ง ๒ ฝายทะเลาะกัน ทรงขับไลใหพระสงฆฝายวัดปาแดงไปอยูที่เชียงตุง และการทําสังคายนา ครั้ ง นั้ น ไม ไ ด ร ะบุ ว า มี ค ณะสงฆ ฝ า ยวั ด สวนดอก หรื อ คณะสงฆ นิ ก าย พื้นเมือง เขารวมดวยหรือไม หลังการทําสังคายนาที่วัดเจ็ดยอด ไมปรากฏหลักฐานเกี่ยวกับ ความขั ด แย ง ของคณะสงฆ ห รื อ กล า วถึ ง การยอมรั บ ผลของการทํ า สังคายนาดังกลาว เพราะเมื่อมีการประกอบราชพิธีตางๆ จะนิมนต พระสงฆจากทั้ง ๓ คณะ มารวมประกอบพิธีดวยกัน แตหากเปนการ บรรพชาอุปสมบทแลวตางฝายตางทําสังฆกรรมแยกออกไปเฉพาะ แสดงให เห็นวาภาวะความขัดแยงมิไดหมดไปโดยสิน้ เชิง แตผลของการทําสังคายนา ที่วัดมหาโพธาราม เมื่อ พ.ศ. ๒๐๒๐ นั้น ก็ประสานความเขาใจและการ ยอมรับซึ่งกันและกันไดระดับหนึ่ง นอกจากนั้นยังเปนผลใหมีความตื่นตัว ในเรื่องการศึกษาและรจนาคัมภีรภาษาบาลีมากขึ้น จนถึงยุครุงเรืองที่สุด ในรัชสมัยของพระเมืองแกว คือมีการแตงคัมภีรภาษาบาลี ๑๑๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
และลานนาเปนจํานวนมาก ถือไดวาเปนยุคทองของวรรณกรรมพระพุทธ ศาสนาในลานนา พระพุทธศาสนาสมัยพระเจาเมืองแกว (พ.ศ.๒๐๓๘–๒๐๖๘) พระเจาเมืองแกวเปนหลานของพระเจาติลกราช ทรงเลื่อมใส พระพุทธศาสนาเปนอยางยิง่ พระราชกิจประจําคือการสรางวัด ซอมวิหาร และบวชนาค ครัง้ หนึง่ มีพธิ บี วชนาคหลวงครัง้ ใหญจาํ นวนพระ ๑,๒๐๐ รูป นับเปนการบวชครั้งใหญในลานนา วรรณกรรมพระพุทธศาสนาที่แตงโดยพระภิกษุชาวลานนา ผลทีเ่ กิดขึน้ จากการเดินทางไปศึกษาและสืบทอดพระพุทธศาสนา จากลังกาและพมา ทําใหพระสงฆชาวลานนามีความรูเรื่องภาษาบาลีเปน อยางดี จนสามารถทําสังคายนาพระไตรปฎกที่เปนภาษาบาลี โดยการ สนับสนุนของพญาติลกราช เมือ่ พ.ศ. ๒๐๒๐ ทําใหเกิดความตืน่ ตัวในดาน การศึกษาคัมภีรทางพระพุทธศาสนา มีการแตงคัมภีรภาษาบาลี การแปล และการแตงคัมภีรภ าษาลานนา เพือ่ อธิบายคัมภีรพ ระไตรปฎก พระธรรมวินยั และคัมภีรประเภทภาษาศาสตร ตํานาน ฯลฯ เปนจํานวนมาก ดังจะเห็น ไดจากผลงานวรรณกรรมภาษาบาลีทสี่ าํ คัญๆ และเปนทีย่ อมรับกันวา เปน ผลงานของนักปราชญชาวลานนา ลิขติ ลิขิตตานนท (๒๕๓๔ : ๑๐๖) ไดสรุปรายชือ่ คัมภีรภ าษาบาลี ที่แตงโดยพระสงฆชาวลานนา ดังนี้ ๑. จามเทวี ว งศ ว า ด ว ยเรื่ อ งประวั ติ ข องพระนางจามเทวี ประวัติเมืองหริภุญชัยและเมืองเขลางคนคร แตงโดยพระโพธิรังสี ระหวาง พ.ศ. ๑๙๘๕ – ๒๐๖๘ ๒. สิหงิ คนิทาน วาดวยเรือ่ งประวัตขิ องการสรางพระพุทธสิหงิ ค แตงโดยพระโพธิรังสี ระหวาง พ.ศ. ๑๙๘๕ – ๒๐๖๘ ๑๑๒
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
๓. สัททัตถเภทจินตาปทักกมโยชนา คูม อื คัมภีรไ วยากรณ ชือ่ สัททัตถเภทจินตา แตงโดยพระธรรมเสนาปติเถระ แตงที่เมืองเชียงใหม ระหวาง พ.ศ. ๑๙๘๕ – ๒๐๖๘ ๔. สมั น ตปาสาทิ ก าอั ต ถโยชนา คู มื อ อธิ บ ายความหมาย ของศัพท คํา ประโยค และขอความในคัมภีรสมันตปาสาทิกา แตงโดย พระญาณกิตติ แตงเมื่อ พ.ศ. ๒๐๓๕ ๕. ปาฏิ โ มกขคั ณ ฐี ที ป นี คั ม ภี ร อ ธิ บ ายพระภิ ก ขุ ป าฏิ โ มกข แตงโดยพระญาณกิตติ แตงเมื่อ พ.ศ. ๒๐๓๙ ๖. สีมาสังกรวินจิ ฉัย คัมภีรว า ดวยเรือ่ งการพิจารณาวินจิ ฉัยการ คาบเกี่ยวกันแหงสีมาคือเขตแดนแหงอุโบสถ สถานที่ประกอบสังฆกรรม ของคณะสงฆ แตงโดยพระญาณกิตติ เมื่อประมาณ พ.ศ. ๒๐๓๙ ๗. อัฎฐสาลินอี ตั ถโยชนา แตงอธิบายคัมภีรอ ฏั ฐสาลินี แตงโดย พระญาณกิตติ แตงเมื่อประมาณ พ.ศ. ๒๐๓๙ ๘. สัมโมหวิโนทนีอัตถโยชนา แตงอธิบายความหมายของ คําศัพท คํา ประโยค และขอความในคัมภีรสัมโมหวิโนทนี แตงโดย พระญาณกิตติ ๙. ธาตุกถาอัตถโยชนา คูมืออธิบายความหมายของคําศัพท คํา ประโยค และขอความในคัมภีรธาตุกถา แตงโดยพระญาณกิตติ ๑๐. ปุคคลปญญัตติอัตถโยชนา คูมืออธิบายความหมายของ คําศัพท คํา ประโยค และขอความในคัมภีรปุคคลปญญัตติ แตงโดย พระญาณกิตติ ๑๑. กถาวัตถุอัตถโยชนา คูมืออธิบายความหมายของคําศัพท คํา ประโยค และขอความในคัมภีรกถาวัตถุ แตงโดยพระญาณกิตติ ๑๒. ยมกอั ต ถโยชนา คู มื อ อธิ บ ายความหมายของคํ า ศั พ ท คํา ประโยค และขอความในคัมภีรยมก แตงโดยพระญาณกิตติ ๑๓. ปฏฐานอัตโยชนา คูมืออธิบายความหมายของคําศัพท คํา ประโยค และขอความในคัมภีรปฎฐาน แตงโดยพระญาณกิตติ ๑๔. อภิธัมมัตถวิภาวินีอัตถโยชนา คูมืออธิบายขยายใจความ แหงคัมภีรอ ภิธมั มัตถวิภาวินี แตงโดยพระญาณกิตติ แตงเมือ่ พ.ศ. ๒๐๔๕ ๑๑๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
๑๕. มูลกัจจายนอัตถโยชนา คูมืออธิบายคัมภีรไวยากรณบาลี แตงโดยพระญาณกิตติ ประมาณ พ.ศ. ๒๐๔๗ ๑๖. สัททพินทุอภินวฎีกา คูมืออธิบายคัมภีรไวยากรณบาลี แตงโดยพระสัทธรรมกิตติมหาผุสสเทวะแหงเมืองหริภญ ุ ชัย ประมาณ พ.ศ. ๒๐๕๐ ๑๗. เวสสันตรทีปนี คูมืออธิบายคัมภีรเวสสันดรชาดก แตงโดย พระสิริมังคลาจารย เมื่อ พ.ศ. ๒๐๖๓ ๑๘. จั ก กวาฬที ป นี คั ม ภี ร อ ธิ บ ายเกี่ ย วกั บ ภู มิ วิ ท ยาและ จักรวาลวิทยา แตงโดยพระสิริมังคลาจารย เมื่อพ.ศ. ๒๐๖๓ ๑๙. สั ง ขยาปกาสกฎี ก า คู มื อ อธิ บ ายคั ม ภี ร สั ง ขยาปกาสกะ แตงโดยพระสิริมังคลาจารย เมื่อ พ.ศ. ๒๐๖๓ ๒๐. มังคลัตถทีปนี หรือ มงคลทีปนี คูมืออธิบายความแหง มงคลสูตร ในคัมภีรพ ระสุตตันตปฎก แตงโดยพระสิรมิ งั คลาจารย แตงเมือ่ พ.ศ. ๒๐๖๗ ๒๑. ชิ น กาลมาลี ป กรณ คั ม ภี ร ว า ด ว ยประวั ติ ค วามเป น มา ของพระพุทธศาสนา โดยเริ่มตั้งแตบําเพ็ญบารมีของพระโพธิสัตวจนถึง การเผยแผพระพุทธศาสนาในลานนา แตงโดยพระสิริรัตนปญญาเถระ แหงเมืองเชียงราย แตงเมื่อ พ.ศ. ๒๐๖๐ ๒๒. มติ กั ต ถสรู ป ธั ม มสั ง คิ ณี คั ม ภี ร อ ธิ บ ายความแห ง พระอภิธรรมปฎกโดยยอ แตงโดยพระสิริรัตนปญญาเถระ ประมาณ พ.ศ. ๒๐๖๐ – ๒๐๖๕ ๒๓. วชิรสารัตถสังคหะ คัมภีรซ งึ่ รวบรวมทีม่ าของหัวใจแหงคาถา ตางๆ แตงโดยพระสิริรัตนปญญาเถระ เมื่อ พ.ศ. ๒๐๗๘ ๒๔. ปญญาสชาดก เรือ่ งการกําเนิดของพระโพธิสตั วในพระชาติ ต า งๆ ๕๐ ชาดก แต ง โดยพระเถระแห ง เมื อ งเชี ย งใหม ประมาณ พ.ศ. ๒๐๔๕ – ๒๐๙๐ ๒๕. สังขยาปกาสกะ วาดวยเรื่องมาตรา การชั่ง ตวง วัด ระยะ เวลา น้าํ หนัก ฯลฯ แตงโดยพระญาณวิลาส ประมาณ พ.ศ. ๒๐๕๐ – ๒๐๕๘ ๑๑๔
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
๒๖. ปถมสัมโพธิ ประวัติของพระพุทธเจาฉบับพิสดาร แตงโดย พระ สุวัณณรังสี ๒๗. อุ ป ปาตสั น ติ แต ง เป น คาถาสรรเสริ ญ พระพุ ท ธคุ ณ พระปจเจกพุทธเจา และพระอรหันตสาวก มี ๒๗๕ คาถา แตงโดย พระเถระชาวเชียงใหม ประมาณพ.ศ. ๒๐๒๐- ๒๐๗๐ ๒๘. วิสุทธิมัคคทีปนี คูมืออธิบายคัมภีรวิสุทธิมัคค แตงโดย พระอุตตราราม แตงเมื่อประมาณ พ.ศ. ๒๐๖๕ – ๒๑๔๕ นอกจากคัมภีรห รือวรรณกรรมบาลีเหลานีแ้ ลว พระสงฆทถี่ อื เปน นักปราชญชาวลานนายังไดมกี ารแปลคัมภีรพ ระไตรปฎก แตงคัมภีรช าดก นอกนิบาต คัมภีรอานิสงส คัมภีรธรรมเทศนา ตางๆ ตลอดจนถึงมีการ แตงคัมภีรปกรณวิเสสเพื่ออธิบายพระไตรปฎกเปนภาษาลานนาอีกดวย ดังปรากฏพบคัมภีรใบลานจํานวนมากที่เก็บรักษาไวตามวัดตางๆ ในเขต อาณาจักรลานนา เชียงใหมสมัยเปนเมืองขึ้นของพมา (พ.ศ.๒๑๐๑-๒๓๑๗) เมืองเชียงใหมเริม่ เสือ่ มลงในชวงปลายสมัยราชวงศมงั ราย หลังจาก พญาแกวสวรรคตแลว สาเหตุมาจากปญหาทางการเมืองและการปกครอง เกิดความแตกแยกกันระหวางขุนนางกับกษัตริย ขุนนางเริ่มสะสมอํานาจ ถึงขนาดแตงตั้งกษัตริยไดตามความตองการของตน ทําใหสถาบันกษัตริย อ อ นแอลง ขณะเดี ย วกั น ก็ เ กิ ด ความขั ด แย ง ระหว า งขุ น นางในเมื อ ง กับขุนนางที่อยูหัวเมือง รัฐที่อยูใกลเคียงเริ่มเขามารุกราน บานเมือง เกิ ด ความระส่ํ า ระสาย ดั ง นั้ น เมื่ อ พระเจ า บุ เรงนองยกกองทั พ พม า มาตีเชียงใหม จึงใชเวลารบอยูเพียง ๓ วัน ก็สามารถยึดเชียงใหมไดใน พ.ศ.๒๑๐๑ เมื่อพมายึดเชียงใหมไดแลว ก็มิไดลงมาปกครองเมืองเชียงใหม โดยตรง แตใชวิธียอมใหเชียงใหมปกครองตนเองในฐานะประเทศราช มีพมาเปนผูควบคุม โดยบางชวงพมาก็สงกษัตริยมาปกครองพรอมทั้งสง ขาราชการและกองทัพมาประจําทองที่ ในระหวางทีพ่ มายึดครองเชียงใหม ๑๑๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
พมาไดเกณฑคนจากเมืองตางๆ ภายใตการปกครองของเชียงใหมใหมา รวมกองทัพกับพมาเพื่อทําสงครามกับอยุธยา ทําใหชาวเมืองเดือดรอน เพราะถูกเกณฑไปทําสงครามและใชแรงงาน นอกจากนี้ยังตองเสียภาษี ที่เรียกวาคาหลังคาคออยางหนัก เวลาเกิดเหตุการณไมสงบขึ้นครั้งใด พมาก็จะใชกําลังปราบปรามและกวาดตอนผูคนไปพมา ระหวางที่พมา ปกครองเชียงใหมนนั้ ไดเกิดการกอกบฏเปนระยะ แตไมสามารถเอาชนะได ใน พ.ศ.๒๑๐๗ พมาไดปลดทาวแมกุออกจากบัลลังก เนื่องจากคบคิดกับ เจาเมืองเชียงแสนกอการกบฏตอพมา แลวนําตัวทาวแมกุไปพํานักที่เมือง หงสาวดีจนตลอดชีพ พระเจาบุเรงนองไดแตงตั้งพระนางวิสุทธิเทวี ชายา ของพระองคซึ่งมีเชื้อสายราชวงศมังรายปกครองเมืองเชียงใหมจนกระทั่ง พระนางสวรรคต พมาจึงแตงตั้งเจานายที่เปนเชื้อพระวงศพมากับลานนา ขุนนางพมาและเจานายพื้นเมืองที่จงรักภักดีตอพมามาปกครองเมือง เชียงใหมสืบตอกันมา (กรมวิชาการ, ๒๕๔๓ : ๔๖-๔๘) เชียงใหมในสมัยราชวงศเจาเจ็ดตน พมาปกครองลานนาถึง ๒๐๐ กวาป ในชวงเวลาดังกลาว ลานนา พยายามที่ จ ะขั บ ไล พ ม า หลายครั้ ง แต ไ ม ป ระสบผลสํ า เร็ จ จนเมื่ อ พญากาวิละและอนุชาไดสวามิภักดิ์ตอสยามแลว จึงไดรับความรวมมือ จากพระเจาตากสินมหาราช ขับไลพมาออกจากเชียงใหมสําเร็จในป พ.ศ.๒๓๑๗ แลวไดสถาปนาราชวงศเจาเจ็ดตนครองเมืองเชียงใหมจนถึง พ.ศ.๒๔๘๒ ก็ถูกรวมเขากับไทย มีฐานะเปนเพียงจังหวัดหนึ่งของไทย สืบมาจนทุกวันนี้
๑๑๖
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
กษัตริยในราชวงศเจาเจ็ดตนที่ครองเมืองเชียงใหม ๙ พระองค ลําดับ ที่ ๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ ๙
รายชื่อกษัตริยที่ปกครอง พระเจากาวิละ (พญากาวิละ) พญาธรรมลังกา พญาคําฝน พญาพุทธวงศ พระเจามโหตรประเทศ (พญามหาวงศ) พระเจากาวิโลรสสุริยสงศ พระเจาอินทวิชยานนท พระเจาอินทวโรรสสุริยวงศ พลตรีเจาแกวนวรัฐ
ป พ.ศ. ที่ ปกครอง ๒๓๒๔-๒๓๕๘ ๒๓๕๙-๒๓๖๔ ๒๓๖๔-๒๓๖๗ ๒๓๖๗-๒๓๘๙ ๒๓๙๐-๒๓๙๖ ๒๓๙๖-๒๔๑๓ ๒๔๑๓-๒๔๔๐ ๒๔๔๐-๒๔๕๒ ๒๔๕๒-๒๔๘๒
(ที่มา : กรมวิชาการ, ๒๕๔๓ : ๕๑-๕๒) พระพุทธศาสนาในสมัยราชวงศเจาเจ็ดตน หลังจากทีพ่ ญากาวิละ ไดเปนกษัตริยข องเชียงใหมแลว บานเมือง ก็แทบจะเปนเมืองราง ทําใหพญากาวิละตองไปกวาดตอนเอาผูคนจาก ที่ตางๆ เชน เชียงแสน เมืองยอง เมืองพยาก เปนตน มาอยูเชียงใหม จนเรียกกันในยุคนั้นวา “ยุคเก็บผักใสซา เก็บขาใสเมือง” ควบคูไปกับ การสรางบานแปงเมือง กษัตริยทุกพระองคก็มิไดละเลยตอการเอาใจใส ทํานุบํารุงพระพุทธศาสนา เมื่อลานนา ถูกผนวกเขาเปนสวนหนึ่ง ของอาณาจักรสยาม ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ ๕) รั ฐ บาลจากส ว นกลาง ได ส ง ข า หลวงเข า มาปกครองและบริ ห ารงาน ในเมืองเชียงใหม และไดมีการจัดระบบการปกครองสงฆของลานนาใหม ๑๑๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
โดยสถาปนาสังฆนายกโสภา (ครูบาโสภา โสภโณ) วัดฝายหิน เปน “พระอภัยสารทสังฆปาโมกข” ดํารงตําแหนงเจาคณะจังหวัดเชียงใหม และ สงพระสงฆคณะธรรมยุติกนิกาย มาวางระบบการปกครองของคณะสงฆ ในมณฑลพายัพ โดยการนําของพระนพีสพี ศิ าลคุณ (มหาปง) เปรียญธรรม ๕ ประโยค ซึ่ ง ท า นเป น ชาวเชี ย งใหม โ ดยกํ า เนิ ด แต ไ ด รั บ การศึ ก ษา พระธรรมวินัยที่กรุงเทพ ฯ ในคณะสงฆธรรมยุติกนิกาย โดยเปนศิษยของ สมเด็จพระเจานองยาเธอ กรมหลวงวชิรญาณวโรรสสมเด็จพระสังฆราชเจา (พ.ศ. ๒๔๐๓ – ๒๔๖๔ ) พระนพีสีพิศาลคุณไดชักชวนใหพระสงฆที่อยูในเมืองเชียงใหม (พระภิ ก ษุ ใ นยุ ค นี้ ไ ม ไ ด แ บ ง แยกคณะเหมื อ นในรั ช สมั ย ของพระเจ า สามฝง แกน แตถอื เปนคณะสงฆเชียงใหม เรียกรวมวา “มหานิกาย”) เปลีย่ น นิกายเปนธรรมยุติกนิกาย ในครั้งนั้น มีพระสงฆชาวเชียงใหมเพียงไมกี่รูป ทีย่ อมเปลีย่ นนิกายเปนธรรมยุตกิ นิกาย แตพระนพีสพี ศิ าลคุณก็ไดรบั การ อุปถัมภเปนอยางดีจากพระเจาอินทวโรรสสุริยวงศ แมเจาทิพยเนตร และ บรรดาเจานายทัง้ หลายทีเ่ ลือ่ มใสศรัทธาในวิธกี ารเทศนาแบบใหม คือ การ แสดงพระธรรมเทศนาแบบบรรยายเปนภาษาไทยกลาง แทนการเทศนา ดวยภาษาลานนา ทํานองพื้นเมืองซึ่งเทศนจากคัมภีรใบลาน การเผยแผพระพุทธศาสนาของคณะสงฆธรรมยุตกิ นิกาย ในเมือง เชี ย งใหม นั้ น เป น นโยบายการบริ ห ารงานคณะสงฆ ใ นหั ว เมื อ งต า งๆ โดยมีสมเด็จพระสังฆราชเจากรมพระวชิรญาณวโรรส ซึ่งทรงแบงการ ปกครองคณะสงฆเปน ๓ นิกายคือ มหานิกาย (นิกายเดิมที่มีอยูกอน) ธรรมยุ ติ ก นิ ก าย (นิ ก ายสงฆ ซึ่ ง สถาปนาขึ้ น โดยพระบาทสมเด็ จ พระจอมเกลาเจาอยูหัว (ร. ๔ ) ในสมัยที่ทรงผนวชอยู) และรามัญนิกาย (พระสงฆชาวรามัญที่อยูในประเทศไทย) เมื่อพระสังฆนายกโสภาและคณะสังฆราชาตลอดจนพระภิกษุ ทั้ ง หลายในเมื อ งเชี ย งใหม ไ ม ย อมรั บ รู ป แบบการปกครองที่ อ ยู ภ าย ใต อํ า นาจการบริ ห ารและการปกครองของคณะสงฆ จ ากส ว นกลาง (ธรรมยุติกนิกาย) พระนพีสีพิศาลคุณจึงไดทําหนังสือรองเรียนไปถวาย แด ส มเด็ จ พระสั ง ฆราชเจ า กรมหลวงวชิ ร ญาณวโรรสที่ ก รุ ง เทพฯว า ๑๑๘
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ครูบาโสภากระดางกระเดื่อง ไมใหความรวมมือในการปฏิรูปการปกครอง คณะสงฆแผนใหม สมเด็จพระสังฆราชเจาจึงมีพระลิขิตใหครูบาโสภา เขาเฝาเพื่อชี้แจงเรื่องดังกลาว พระสังฆนายกโสภาจึงเดินทางไปเขาเฝา เพื่อชี้แจงเหตุผลที่ไมยอมรับการปฏิรูปการปกครองคณะสงฆ เพราะ พระนพีสศิ าลคุณ ไมใหความเคารพกับพระเถระผูใ หญ และดูหมิน่ พระภิกษุ สามเณรในเมืองเชียงใหม วาหยอนยานพระธรรมวินัยและขาดระเบียบ วินัยทางการปกครอง การเดินทางไปกรุงเทพฯ เพื่อเขาเฝาสมเด็จพระสังฆราชเจาของ พระสังฆนายกโสภา ทําใหไดเขาเฝาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวดวย ซึ่งพระองคก็แสดงการยอมรับการแตงตั้งสังฆนายกของ เจาเมืองเชียงใหม จึงรับสั่งมิใหมีการถอดถอนแตอยางใด นอกจากนั้น ยั ง ขอให ส มเด็ จ พระมหาสมณเจ า ฯ ซึ่ ง เข า เฝ า อยู ด ว ย เสนอเรื่ อ งให มหาเถรสมาคมแต ง ตั้ ง ให พ ระสั ง ฆนายกโสภาเป น “พระอภั ย สารทสังฆปาโมกข” ดํารงตําแหนงเจาคณะจังหวัดเชียงใหมองคแรก เพือ่ บริหาร งานคณะสงฆ ปกครองพระภิกษุสามเณรใหปฏิบัติตามพระธรรมวินัย เครงครัดยิ่งขึ้น เมื่อพระอภัยสารทสังฆปาโมกขไดเดินทางกลับมาถึง เชียงใหมแลว คณะสงฆในเมืองเชียงใหมกเ็ ริม่ ยอมรับรูปแบบการปกครอง แบบใหมมากขึ้น กลาวคือยอมรับพระราชบัญญัติลักษณะการปกครอง คณะสงฆ ร.ศ. ๑๒๑ (พ.ศ. ๒๔๔๖ ) และพระราชบัญญัติคณะสงฆ พ.ศ. ๒๔๘๔ ตามลําดับ (พระดิเรก อินจันทร, ๒๕๔๖ : ๖๕-๖๖) จากนัน้ มา พระพุทธศาสนาแบบธรรมยุตกิ นิกายทีพ่ ระนพีสพี ศิ าลคุณ นํามาเผยแผทเี่ มืองเชียงใหม ในสมัยของพระเจาอินทวโรรสสุรยิ วงศ จึงตัง้ มั่นในเมืองเชียงใหมจนถึงปจจุบัน ความขัดแยงของคณะสงฆในลานนา ปญหาความขัดแยงทีเ่ กิดขึน้ กับคณะสงฆหรือพระสงฆกลุม ตางๆ นั้นมีมาตั้งแตสมัยพุทธกาลแลว พระพุทธเจาทรงแสดงเหตุของความ แตกแยกของคณะสงฆไว ๔ ประการ ไดแก สีลวิบัติ ทิฏฐิวิบัติ อาจารวิบัติ และอาชีววิบัติ ซึ่งความวิบัติหรือความเสียหายนี้ บางครั้งกอใหเกิดความ ๑๑๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
แตกแยกทีร่ นุ แรง เชน ทิฏฐิวบิ ตั ทิ เี่ กิดขึน้ ภายหลังพุทธปรินพิ พาน คือเมือ่ พระสุภทั ทปริพาชกไดกลาวจวงจาบพระธรรมวินยั จนทําใหพระมหากัสสปะ ชักชวนพระอรหันตสาวกทัง้ หลาย สังคายนาพระธรรมวินยั ครัง้ แรก สวนการ ทําสังคายนาพระธรรมวินัยครั้งที่ ๒ และ ๓ นั้น เกิดจากสีลวิบัติที่เกิด ขึ้นแลว สรางความแตกแยกรุนแรงแกคณะสงฆ หากไมมีการแกไขแลว อาจทําใหพระพุทธศาสนาเสือ่ มเสีย และลมสลายได นอกจากนัน้ ในคัมภีร ปริวาร พระพุทธเจา ก็ทรงแสดงวิธีระงับอธิกรณ หรือความแตกแยก ของสงฆไว ๗ ประการ เรียกวา อธิกรณสมถะ ๗ เพื่อใหเปนแนวทาง ในการตัดสินขอขัดแยงทั้งเรื่องพระวินัย และทิฏฐิอื่นๆ ที่อาจเกิดขึ้นได (พระดิเรก อินจันทร, ๒๕๔๖ : ๖๖) ปญหาความแตกแยกหรือความขัดแยงของคณะสงฆในลานนา ทีส่ าํ คัญ คือเหตุการณในชวงรัชสมัยของพญาสามฝง แกน เนือ่ งจากขณะนัน้ ในล า นนามี ก ลุ ม พระสงฆ ๓ คณะ คื อ คณะสงฆ พื้ น เมื อ ง คณะสงฆ วัดสวนดอก (รามัญวงศ) และคณะสงฆวดั ปาแดง (สีหลปกขหรือลังกาวงศ) ซึ่งมีความแตกตาง เรื่องวัตรปฏิบัติ และการปฏิบัติตน ของแตละสํานัก ทําใหเกิดปญหาตางๆ ขึ้นมา โดยเฉพาะคณะสงฆวัดสวนดอก และ คณะสงฆวัดปาแดง คณะสงฆพื้นเมือง ในเชียงใหม ที่สืบเนื่องมาตั้งแตสมัยพระนางจามเทวีนั้น แมวาตามประวัติแลวจะกลาววา เมื่อพระนางจามเทวีเสด็จ มาปกครองหริภญ ุ ชัยนัน้ ไดนมิ นตพระเถระผูท รงพระไตรปฎกมาจากเมือง ละโวดวยนั้น คณะสงฆเหลานั้นนา จะสืบสายมาตั้งแตเมื่อพระโสณเถระ และพระอุตตรเถระ ที่ไดมาเผยแผพระพุทธศาสนาในสุวรรณภูมิ หลังการ ทําสังคายนาครั้งที่ ๓ (พ.ศ. ๒๓๖) ในรัชสมัยของพระเจาอโศกมหาราช แหงอินเดีย แตพระมติมา (พระอุทุมพรปุบผมหาสวามี) เห็นวาพระพุทธศาสนาที่สืบทอดกันมานาน ทําใหพระพุทธศาสนาไมบริสุทธิ์ จึงไดไปสืบ พระพุทธศาสนาที่ลังกา คณะสงฆนิกายบุปผวาสี หรือนิกายสวนดอกที่มีพระสุมนเถระ แหงเมืองสุโขทัย เปนผูนําเผยแผนั้น สืบสายมาจากพระอุทุมพรเถระ ที่ไดไปศึกษาและบวชแปลงมาจากลังกา และคณะสงฆชาวเชียงใหม ๑๒๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ที่ นํ า โดยพระมหาญาณคั ม ภี ร ที่ ไ ปสื บ พระพุ ท ธศาสนามาจากลั ง กา โดยตรง ยอมรับเอาคัมภีรอ นื่ ๆ นอกจากพระไตรปฎกมาสูล า นนาดวย เชน อรรถกถา ฎี ก าและปกรณ วิ เ สสอื่ น ๆ เพราะมี ห ลั ก ฐานที่ ร ะบุ ว า การสังคายนาพระไตรปฎกครั้งที่ ๒ ในลังกาเมื่อ พ.ศ. ๔๓๓ นั้น ไดมี การจารึกพระไตรปฎกและอรรถกถาลงในใบลานดวย และในตํานาน วัดปาแดงที่กลาวถึงประวัติของพระมหาญาณคัมภีรวา ทานไดศึกษา พระไตรปฎก คัมภีรร ปู สัททา คัมภีรเ ภทนิรตุ ติสทั ทา และคัมภีรน ยาสสมุหนาทนสัททา จนพบวา การสวดออกเสียงอักขระของคณะสงฆในลานนา เปนการสวดอักขรวิธีที่วิบัติ (บําเพ็ญ ระวิน, ๒๕๓๙ : ๑๒) การไปศึกษาพระพุทธศาสนาทั้ง ๒ ครั้งนี้ กอใหเกิดความขัดแยง ในเรื่องวัตรปฏิบัติและการถือทิฐิของพระสงฆทั้ง ๒ ฝาย คือพระสงฆ ฝายวัดสวนดอก และพระสงฆฝายวัดปาแดง แตละฝายตางออกมาโจมตี และโตเถียงกัน สวนทางบานเมืองจะสนับสนุนคณะสงฆในฝายที่ตน นับถือ เชน พญาสามฝง แกนเลือ่ มใสคณะสงฆวดั สวนดอก แตบรรดาเสนา อามาตยเลื่อมใสคณะสงฆวัดปาแดง ความขัดแยงไดประทุมากขึ้น จนถึง ขั้นที่พระสงฆจากวัดสวนดอกและวัดปาแดงทะเลาะวิวาททํารายรางกาย ซึ่งกันและกัน (บําเพ็ญ ระวิน, ๒๕๓๙ : ๑๖๙) เมื่อเกิดความขัดแยงกันเรื่องพระธรรมวินัย เรื่องสีมา วัตรปฏิบัติ และการสวดอักขระ จึงทําใหมีการโตเถียงกัน คณะสงฆฝายตางๆ ตอง ศึกษาคัมภีรพระไตรปฎก และคัมภีรอื่นๆ มากขึ้นประกอบกับการที่ พระมหาญาณคัมภีรไดไปสืบพระศาสนาจากลังกา นําพระไตรปฎกและ คัมภีรบาลีอื่นๆกลับมาดวย ซึ่งพระไตรปฎกและคัมภีรเหลานั้นเปนภาษา บาลีทําใหมีการศึกษาภาษาบาลีกันอยางกวางขวาง พญาสามฝง แกนจึงใหพระสงฆทงั้ สองคณะมาโตวาทะกัน ผลของ การโต ว าทะครั้ ง นั้ น ในตํ า นานมู ล สาสนา ตํ า นานมหาญาณคั ม ภี ร และตํ า นานวั ด ป า แดงให ร ายละเอี ย ดที่ แ ตกต า งกั น แต ผ ลสุ ด ท า ย ก็ ไ ม ส ามารถประสานให พ ระสงฆ ทั้ ง สองฝ า ยปรองดองกั น ได เพราะ พญาสามฝ ง แกนเลื่ อ มใสในคณะสงฆ วั ด สวนดอก ทํ า ให ค ณะสงฆ วั ด ป า แดงต อ งไปตั้ ง ศู น ย ก ลางอยู ที่ เ มื อ งเชี ย งตุ ง ตํ า นานมู ล ศาสนา ๑๒๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
สํานวนลานนา กลาววา พญาแสนเมืองมา (นาจะระบุพระนามผิดไป ที่ถูกควรเปนพญาสามฝงแกน) กลาวกับพระมหาญาณคัมภีรวา ถาเห็นวา พระพุทธศาสนาลังกาวงศดี ก็ใหไปเผยแผทเี่ มืองลังกาเถิด (บําเพ็ญ ระวิน, ๒๕๓๙ : ๑๖๙-๑๗๐) การนํ า พระพุ ท ธศาสนาจากละโว มาสู เ มื อ งหริ ภุ ญ ชั ย ของ พระนางจามเทวี ถือเปนการวางรากฐานใหพระพุทธศาสนาประดิษฐาน ในดิ น แดนล า นนา ซึ่ ง ต อ มาเมื่ อ พญามั ง ราย ยึ ด เมื อ งหริ ภุ ญ ชั ย ได และสร า งเมื อ งเชี ย งใหม แ ล ว พระพุ ท ธศาสนาที่ สื บ มาจากสมั ย พระนางจามเทวี ก็ยงั มัน่ คงและดํารงอยู ดังปรากฏเรือ่ งการสรางพระพุทธรูป การบูชาพระธาตุและการปลูกตนโพธิท์ นี่ าํ มาจากลังกา แตเมือ่ พญากือนา รับเอาพระพุทธศาสนาที่พระมหาอุทุมพรบุปผมหาสวามีแหงเมืองพัน ไปสืบมาจากลังกา พญากือนาพยายามสรางความเปนอันหนึง่ อันเดียวกัน ของคณะสงฆ โ ดยให พ ระสงฆ นิ ก ายพื้ น เมื อ งบวชแปลงในสํ า นั ก ของ พระมหาสุ ม นเถระ (วั ด สวนดอก) แต ยั ง คงมี พ ระสงฆ บ างรู ป ที่ ไ ม ไ ด บวชแปลงใหม ซึง่ ก็ไมปรากฏวามีความขัดแยงของคณะสงฆทงั้ สองคณะนี้ ตอมาในสมัยของพญาสามฝงแกน พระญาณคัมภีร และคณะได เดินทางศึกษาพระพุทธศาสนาและบวชใหมที่ลังกา เมื่อกลับมาถึงเมือง เชียงใหมแลว ไดตงั้ คณะสงฆนกิ ายลังกาใหมหรือ “สีหลปกขะ” มีศนู ยกลาง อยูที่วัดปาแดง การเผยแผและสืบทอดพระพุทธศาสนาในลานนาทั้ง ๓ ครั้งนี้ ไดสงผลใหเกิดความเปลี่ยนแปลงทั้งฝายพุทธจักรและฝายอาณาจักร โดยฝ า ยพุ ท ธจั ก รซึ่ ง มี พ ระสงฆ เ ป น ผู สื บ ทอดและเผยแผ คํ า สอนของ พระพุทธเจา ตองศึกษาและปฏิบัติตามพระธรรมวินัย เพื่อธํารงไวซึ่ง ความเลือ่ มใสศรัทธาของพุทธศาสนิกชน สวนฝายอาณาจักร ก็ตอ งการให พระพุทธศาสนาเปนฐานในการสรางความมัน่ คงและความชอบธรรมในการ ครองราชยบลั ลังก กลาวคือ พระนางจามเทวีนาํ พระพุทธศาสนาจากละโว มาเผยแผที่เมืองหริภุญชัยนั้น เพื่อควบคุมชนชาวพื้นเมือง ยุพิน เข็มมุกด ไดวิเคราะหวา พระนางจามเทวีใชพระพุทธศาสนาเปนเสมือนเครื่องมือ ในการประสานสัมพันธและเปนจุดรวมจิตใจของประชากรหลายเผาพันธุ ๑๒๒
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ใหอยูรวมกันโดยสันติ และยังชวยลดปญหาความขัดแยงในสังคมอีกดวย (ยุพิน เข็มมุกต, ๒๕๓๑ : ๒๒) ในสมัยของพญามังราย พระองคทรงมองเห็นถึงความสําคัญ ของพระพุทธศาสนาที่จะสามารถดึงคนในชุมชนมารวมกันได จึงสราง และอุปถัมภวัดกานโถม เพื่อแสดงความสามารถในการเปนผูนําที่ยิ่งใหญ ในยุคสมัยนั้น (ระวิวรรณ ภาคพรต, ๒๕๓๑ : ๙-๑๑) พญากือนาขอพระสงฆมาจากเมืองพันและสุโขทัย เพื่อสถาปนา เมืองเชียงใหม ใหเปนศูนยกลางของพระพุทธศาสนาแทนเมืองหริภุญชัย พญาติ ล กราชสนั บ สนุ น พระสงฆ ค ณะใหม ที่ ไ ปสื บ พระพุ ท ธศาสนา มาจากลังกาโดยตรง เพื่อสรางความยิ่งใหญในฐานะพระมหาธรรมราชา และสรางความชอบธรรมในการแยงชิงราชสมบัติจากพระราชบิดา ดังที่ พระรัตนปญญาเถระผูรจนา ชินกาลมาลีปกรณกลาววา พญาสามฝงแกน ไมเลือ่ มใสในพระพุทธศาสนา แตไปเลือ่ มใสภูตผีปศ าจ (พระรัตนปญญาเถระ, ๒๕๑๕ : ๑๒๐) การเปนองคอุปถัมภการทําสังคายนาของพญาติลกราชนั้น ไมมี หลักฐานใดกลาวถึงการเขารวมของพระสงฆฝา ยวัดสวนดอก และพระสงฆ พื้นเมืองที่สืบมาจากสมัยพระนางจามเทวี จึงนาจะเปนการทําสังคายนา เฉพาะพระสงฆฝายวัดปาแดง เพราะพญาติลกราชทรงเลื่อมใสพระสงฆ ฝายนี้ การสนับสนุนใหพระสงฆนิกายสิงหลใหมที่ไปศึกษาและสืบทอด มาจากลั ง กานั้ น น า จะเป น การสร า งความชอบธรรมในการแย ง ชิ ง ราชบัลลังก จากพระราชบิดาของพญาติลกราช เปนการลบลางศูนยอาํ นาจ เดิมของพระพุทธศาสนาทีส่ บื มาจากเมืองพัน และสุโขทัย และพระองคทรง ตองการเปนพระมหาธรรมราชา ดวยการทํานุบํารุงพระพุทธศาสนา และ ทํากิจกรรมที่สําคัญเกี่ยวกับความมั่นคงของพระพุทธศาสนา คือการทํา สังคายนา หรือการชําระพระไตรปฎก
๑๒๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
การปกครองคณะสงฆในลานนา พระดิเรก อินจันทร (๒๕๔๖ : ๗๐-๗๖) กลาวไวในวิทยานิพนธ เรื่องการศึกษาลักษณะคัมภีรปกรณวิเสสพระวินัยลานนาวา การปกครอง คณะสงฆในลานนาในระยะแรก (สมัยพระนางจามเทวี) ไมพบหลักฐานใด ที่กลาวถึงการแตงตั้งมหาสวามี สังฆราชาหรือตําแหนงอื่นๆ เวลามี ราชประเพณีตางๆ ก็จะกลาววานิมนตพระมหาเถระมารวมในราชพิธี ดังนั้นอํานาจการปกครองพระภิกษุสามเณรนาจะขึ้นอยูกับพระอุปชฌาย หรืออาจารย ดังที่พระพุทธเจาทรงบัญญัติอุปชฌาย-วัตร อันเตวาสิกวัตร อาจาริยวัตร และสัทธิวิหารริกวัตร ที่กลาวถึงหนาที่และธรรมเนียมการ ปฏิบัติตอกันระหวางอุปชฌายกับศิษยและอาจารยกับศิษย โดยพระสงฆ ที่ มี อ ายุ แ ละพรรษา หรื อ ได รั บ การยอมรั บ มากที่ สุ ด เป น ประธาน หรื อ ตั ว แทนของคณะสงฆ เพราะการปกครองของคณะสงฆ ที่ นั บ ถื อ พระพุ ท ธศาสนาฝ า ยเถรวาทนั้ น จะยึ ด ถื อ เอาคั ม ภี ร พระไตรป ฎ ก เปนแนวทางในการบริหารและการปกครอง กลาวคือ ใหยึดถือปฏิบัติ พระธรรมวิ นั ย เป น กฎหมายสู ง สุ ด และถื อ ว า พระสุ ต ตั น ตป ฎ ก และ พระอภิธรรมปฎกเปนหลักคําสอน และเปนแนวทางในการปฏิบัติ ในสวน ของการบริหารงานคณะสงฆนั้น พระพุทธเจาทรงบัญญัติใหแบงหนาที่ ในการบริหารกิจการคณะสงฆ เชน เจาอธิการจีวร (ทําหนาที่เก็บรักษา และแจกจีวร) เจาอธิการเสนาสนะ(ทําหนาที่ดูแลและแจกจายเสนาสนะ) และพระวินัยธร (เปนผูชําระอธิกรณ ตัดสินเรื่องการละเมิดวินัย) เปนตน เนื่องจากพระพุทธเจาทรงวางแนวทางใหสงฆปกครองกันเอง โดยอาศัย ความรูความสามารถและอาวุโสเปนสําคัญ ในรัชสมัยของพญามังราย ไมปรากฏหลักฐานทีเ่ กีย่ วกับการแตงตัง้ ตําแหนงใหกับพระสงฆรูปใด หรือสถาปนาใหมีหนาที่ปกครองคณะสงฆ แตในสมัยของพญาผายู พระองคไดนิมนตพระอภัยจุฬาเถร พรอมดวย ศิ ษ ย อี ก ๑๐ รู ป มาจํ า พรรษาที่ วั ด ลี เ ชี ย งพระ ทรงสถาปนาให พระอภัยจุฬาเถรเปนสังฆราชาปกครองสงฆในเมืองเชียงใหม ตอมา เมื่ อ พญากื อ นาได นิ ม นต พ ระสุ ม นเถระมาจากเมื อ งสุ โขทั ย มาอยู ที่ ๑๒๔
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
วัดบุปผารามแลว พระองคทรงสถาปนาใหพระสุมนเถระเปนพระมหาสวามี มีราชทินนามวา “พระสุมนวัณณนามหาสวามี” ปกครองวัดสวนดอก และ คณะสงฆในเมืองเชียงใหม ซึ่งเหมือนกับที่พญาสุตตโสมไดสถาปนาให พระมติมา ดํารงตําแหนงมหาสวามีในราชทินนามวา “พระอุทุมพรปุปผมหาสวามี” ปกครองคณะสงฆในเมืองพัน ในรัชสมัยของพญาติลกราช พระองคทรงสถาปนาพระมหาเถรเมธังกรเปน “พระอดุลศักต-ยาธิกรณมหาสามี” ตอมาทรงสถาปนา พระสัทธัมมสัณฐิระ วัดมหาโพธาราม ซึง่ เปนพระอาจารยของพระองคเปน “สมเด็จพรหมมหาสามี ตรีโลกนาถราชครูจุฑามณี สัทธรรมรัศมีศีลวิสุทธ ยุกตมุตตวาที มหากวีสีหลวงศ สังฆปรินายก รัตตวนาธิบดี วีรสุมนมดุลย ปุญชวันโตพารัชฌาสัย ไตรปฎกธร วรเมธังกรบวรติโลกาจารย” (พระรัตนปญญาเถระ, ๒๕๑๕ : ๑๕๑-๑๕๒) รูปแบบการปกครองคณะสงฆในลานนาในสมัยราชวงศมังราย นั้น แมวาจะมีคณะสงฆถึง ๓ กลุม มีการสถาปนาสังฆราชา มหาสวามี มหาสามีและสมเด็จราชครูหลายครัง้ คณะสงฆแตละคณะก็ปกครองกันเอง กลาวคือ ตางฝายตางมีสังฆราชาทําหนาที่ปกครองคณะหรือวัดของตน และหากกษัตริยสนับสนุนฝายใด คณะสงฆฝายนั้นก็จะเจริญรุงเรือง จากประวัติเกี่ยวกับการสถาปนาพระมหาเถระ ใหดํารงตําแหนง สังฆราชา สังฆนายก มหาสวามี และมหาสามี ดังกลาวแลวขางตน จะ สังเกตไดวาการสถาปนาพระเถระฝายวัดสวนดอกหรือรามัญวงศ จะมี ราชทินนามตอทายวา “มหาสวามี” แตถาเปนพระเถระฝายวัดปาแดง หรือลังกาวงศจะมีราชทินนามตอทายวา “มหาสามี” ซึ่งขอแตกตางของ ราชทินนามทั้งสองนี้ พระมหาสวามีในลังกาจะเปนพระสงฆฝายคามวาสี สวน พระมหาสามี จะเปนพระสงฆฝายอรัญญวาสี รูปแบบของการสถาปนาใหพระสงฆที่มีพรรษามากที่สุด และมี ความรูความสามารถใหขึ้นเปนใหญปกครองสงฆทั้งปวงนั้น โดยมีคําวา “มหาสวามี” ตอทายนั้น นาจะไดรับอิทธิพลมาจากรูปแบบการปกครอง สงฆในลังกาทวีป เพราะประมุขพระสงฆฝา ยมหาวิหารทีไ่ ดรบั การอุปถัมภ จากพระเจาวัฎฎคามินีอภัย จะไดรับราชทินนามวา “มหาสวามี” เชน ๑๒๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
“พระวนรัตนบุปผมหาสวามี” เปนตน การแตงตัง้ หรือสถาปนาพระสงฆใหมี สมณศักดิแ์ ละหนาทีใ่ นการปกครองนัน้ ทัง้ ในลังกาทวีป พมา (รามัญ) และ ในลานนา จะเปนอํานาจและหนาที่ของกษัตริยหรือผูปกครอง เมื่อพมามาตีเมืองเชียงใหมไดและปกครองเชียงใหมเปนเวลา นานถึง ๒๐๐ ป การปกครองคณะสงฆก็นาจะยังคงรูปแบบเดิมเหมือนใน สมัยราชวงศมงั ราย เพราะในสมัยทีพ่ มาปกครองไดปรากฏหลักฐานตางๆ ทีก่ ลาวถึงตําแหนงคณะสงฆทเี่ คยไดรบั การแตงตัง้ ในสมัยราชวงศมงั ราย คือ ยังคงมีตาํ แหนงสังฆราชา สมเด็จราชครู เปนตน (สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคเหนือ, ๒๕๔๒ : ๖๕๐๑) ในสมัยราชวงศกาวิละ เมื่อพญากาวิละไดมาฟนฟูเมืองเชียงใหม ก็ไดบูรณปฏิสังขรณวัดสําคัญๆ หลายวัด มีการชักชวนและกวาดตอน ชาวบานใหมาอาศัยอยูในเขตเมืองเชียงใหม เพื่อฟนฟูบานเมืองใหเจริญ รุงเรืองเหมือนเดิม ทําใหพระภิกษุสามเณรในเมืองเชียงใหมมีความหลาก หลายในดานชาติพันธุ ดังจะเห็นไดจากรายชื่อวัดและนิกายสงฆในเมือง เชียงใหมที่เจาหนานอุนเมือง กองธรรมการสงฆเชียงใหม ไดสํารวจ ไว เมื่อ พ.ศ.๒๔๔๐ พบวามีการเรียกชื่อกลุมหรือหัววัดถึง ๑๘ นิกาย ซึ่ ง ไม ไ ด ห มายความว า แต ล ะนิ ก ายจะมี ค วามแตกต า งกั น ในเรื่ อ ง วัตรปฏิบัติหรือทิฏฐิที่ชัดเจนเหมือนกับการแบงคณะสงฆเปน ๓ คณะ ในสมัยราชวงศมงั ราย (สมหมาย เปรมจิตต, ๒๕๑๘ : คํานํา) ทําใหทราบวา การปกครองคณะสงฆในสมัยนัน้ แบงเปนแขวงและหมวดอุโบสถ เจาอาวาส วัดที่เปนหัวหมวดอุโบสถทําหนาที่ปกครองพระภิกษุสามเณรในวัดให หัวหมวดเดียวกัน โดยมีพระสังฆนายกเปนผูปกครองสูงสุด ตอมารูปแบบการปกครองคณะสงฆในเมืองเชียงใหมจงึ ชัดเจนขึน้ ดั ง ปรากฏการแต ง ตั้ ง พระสงฆ ใ ห ทํ า หน า ที่ ป กครองพระภิ ก ษุ ส ามเณร ในเมืองเชียงใหม ในสมัยทีพ่ ระเจาอินทวิชยานนทผปู กครองเมืองเชียงใหม (พ.ศ. ๒๔๑๖ – ๒๔๔๐) คือ การสถาปนาครูบาโสภา โสภโณ วัดฝายหิน เปนพระสังฆนายกโสภา เมื่อพ.ศ. ๒๔๓๘ ที่วัดพระธาตุดอยสุเทพ โดยมี คณะสังฆราชาอีก ๖ รูป คอยชวยเหลือในการปกครองคณะสงฆในทองที่ ตางๆ ดังนี้ ๑๒๖
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
๑. สังฆราชาญาณโพธิ ๒. สังฆราชาสรภังค ๓. สังฆราชาคันธา ๔. สังฆราชาครูบายะ
(วัดแมวาง อ. สันปาตอง) (วัดนันทาราม) (วัดเชตุพน) (วัดหนองโขง เขตลําพูน ตอมายายมา จําพรรษาที่วัดดับภัย) ๕. สังฆราชาเจาตุปญญา (วัดพวกแตม) ๖. สังฆราชาเจา ตุปญญา (วัดสันคะยอม) จนมาถึ ง สมั ย ที่ พ ญากาวิ โรรสสุ ริ ย วงศ เ ป น เจ า ผู ค รองเมื อ ง เชียงใหม (พ.ศ. ๒๓๙๗ – ๒๔๑๒) ไดมีการประชุมกันระหวางคณะสงฆ กับเจาผูค รองนคร เจานาย และเสนาอามาตย เพือ่ ปรึกษาหารือเรือ่ งความ ประพฤติที่ยอหยอนในพระธรรมวินัยของพระภิกษุสามเณรในสมัยนั้น จึงไดออกประกาศเพือ่ ควบคุมความประพฤติของพระภิกษุสามเณร เรียกวา “โอวาทานุสาสนี” เมือ่ พ.ศ. ๒๔๐๐ แลวคัดลอกลงใบลาน แลวนําไปเผยแผ และสั่งสอนพระภิกษุสามเณรไดปฏิบัติตาม (ศรีเลา เกษพรหม, ๒๕๔๓ : ๑๒,๑๘) ซึ่งมีสาระสําคัญ ดังนี้ ในสมัยนัน้ พระภิกษุสามเณรไมประพฤติปฏิบตั ติ ามพระธรรมวินยั เชน ไปตัดไมเกี่ยวหญา เขาปาเก็บผัก ลองเรือลองแพ นุงผาแบบคฤหัสถ เที่ยวไปในที่อันไมเหมาะสม เชน ตลาด งานมหรสพ ฯลฯ พูดจาหยอกลอ เชิงชูส าวกับมาตุคาม เลนการพนัน ทําตัวเปนพอคา การกลับไปฉันอาหาร ที่บานแลวกลับวัดดึก เปนตน อยางไรก็ตาม แมวาพฤติกรรมเหลานี้จะไม เหมาะสมกับสมณภาวะแตกข็ อใหแลวกันไป ไมเอาความผิดใด ๆ แตตอ ไป ภายภาคหน า ขอให อุ ป ช ฌาย อ าจารย เจ า อาวาสคอยดู แ ลสอดส อ ง ไมใหเกิดพฤติกรรมเชนนั้นอีก หากพระภิกษุสามเณรไมเชื่อฟง (พระเจากาวิโรรสสุริยวงศ) จะใหราชเสวกนําตัวมาลงโทษ ดังนั้นครูบาอาจารย ทั้งหลายตองปกครองดูแลอยางใกลชิด ศรัทธาชาวบานตองเปนผูคอย สอดสองดูแลอีกทางหนึ่งดวย หามไปชักชวนพระภิกษุสามเณรไปเที่ยว เตร็ดเตรในเวลาวิกาล เลนดนตรี หรือพูดคุยกับมาตุคาม ผูที่จะเขามาบวชตองศึกษาอักขระวิธี ทองสวดมนตใหคลอง เสียกอน จึงจะบวชได พระภิกษุสามเณรทั้งหลายเมื่อบวชมาแลวตอง ๑๒๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ศึกษาพระธรรมวินัย เรียน ทอง และภาษาบาลี เชน วันทาเครื่องบวช, ศีล ๑๐, ปฏิสังขา โยนิโส, ยถา ปจจยัง, อัชช มยา และบทสวดมนตอื่นๆ ตองศึกษาคัมภีรปริยัติธรรมตางๆ เชน มูลสิกขา, ปาฏิโมกข, สนธิ, สัททา วินัยทั้ง ๕ และพันคาถา เปนตน ควรขวนขวายศึกษาใหแตกฉาน เพือ่ ใหพระพุทธศาสนาเจริญรุง เรืองสืบไป นอกจากนัน้ ใหยดึ ถือวัตรปฏิบตั ิ ตามจารีตประเพณีที่ดีงาม การปกครองวั ด วาอารามนั้ น หากเจ า อาวาสมรณภาพไป ใหพระภิกษุสามเณร และศรัทธาชาวบานปรึกษากันกอน เมื่อตกลงกันได ดีแลวจึงควรแตงตั้งพระภิกษุที่เห็นสมควรใหเปนเจาอาวาส ซึ่งพระภิกษุ สามเณรและศรัทธาชาวทั้งหลายตองเคารพเชื่อฟงดวย ตอมาในป พ.ศ. ๒๔๑๑ ไดออกประกาศอีกฉบับหนึ่ง เรียกวา “สมณกถา” เพื่อควบคุมพระภิกษุสามเณรทั้งหลายใหปฏิบัติตามพระวินัย อยางเครงครัด และปฏิบัติตนใหเปนที่เคารพเลื่อมใสของชาวบาน โดย เนื้อหาก็มีลักษณะเดียวกับ “โอวาทานุสาสนี” (พ.ศ. ๒๔๐๐) การออกประกาศเพื่อควบคุมพระภิกษุสามเณรไมใหมีพฤติกรรม หรือกระทําสิง่ ใดๆทีผ่ ดิ พระวินยั และความถูกตองดีงามตามจารีตประเพณี นี้ นอกจาก “โอวาทานุสาสนี” และ “สมณกถา” ของพระเจากาวิโรรสสุรยิ วงศ และคณะสงฆเมืองเชียงใหมแลว ในเมืองพะเยาก็ไดมกี ารประกาศลักษณะนี้ ออกมาเชนกัน คือ “หนังสือคําสัง่ ของพระครูศรีวริ าชวชิรปญญา” ออกเมือ่ พ.ศ. ๒๔๕๒ ที่สงถึงเจาผูครองเมืองพะเยา มีใจความโดยยอ ดังนี้ (พระเทพวิสุทธิเวที, ๒๕๓๖ : ๖-๘) “การแตงตั้งพระภิกษุดํารงตําแหนงบริหารงานคณะสงฆ และ ขอรองเจาเมืองพะเยา ตลอดจนถึงศรัทธาชาวบานใหชว ยกันสอดสองดูแล เรือ่ งการปฏิบตั ติ นของพระภิกษุสามเณรหากมีพฤติกรรมทีไ่ มเหมาะสม เชน ไปฉันอาหารที่บานตอนเย็นแลวกลับวัดดึก ประพฤติอนาจารและเที่ยว ผูห ญิง เปนตน เมือ่ พบเห็นใหชว ยตักเตือน หากไมเชือ่ ฟงก็ใหลงโทษดวย” นอกจากนัน้ ใน “ประกาศ พญาประเทศอุดรทิศ เจาผูค รองเมืองพะเยา” ที่ แจงใหกบั กํานัน และผูใ หญบา นในเมืองพะเยา (พระเทพวิสทุ ธิเวที, ๒๕๓๖ : ๖-๘) มีเนื้อหาโดยสรุป ดังนี้ ๑๒๘
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
คณะศรัทธาทัง้ หลายตองดูแลเอาใจใสและรักษาวัดวาอารามตางๆ และหามมิใหชาวบาน รวมถึงพอแมของพระภิกษุสามเณร ชักชวนภิกษุ สามเณรเลนการพนัน ฆาสัตว ลักทรัพย พูดจาหยอกลอกับหญิงสาว ดื่มสุรา ทําไรไถนา คาขาย เลี้ยงสัตว ทําการงานอื่นๆ เชน สรางบานเรือน สืบความตางๆ ของฝายฆราวาส หามชักสื่อใหหญิงชายเปนสามีภริยากัน หามนําสุราให หรือขายสุราแกพระภิกษุสามเณร หามฝากศาตราอาวุธ ทรัพยสินเงินทองของมีคาไวกับพระภิกษุสามเณร ผูหญิงที่จะไปทําบุญ ในวั ด ห า มอยู ส องต อ สอง ห า มชั ก ชวนพระภิ ก ษุ ส ามเณรประพฤติ ผิ ด ในเชิงชูสาว พอแมที่มีลูกสาวตองอบรมใหรูจักการวางตัวเวลาเขาวัด อยาใหคบหาในเชิงชูส าว หรือบําเรอพระภิกษุสามเณร ดวยอามิสและราคะ ตัณหา เพราะเปนการทําลายศีลของพระภิกษุและสามเณรใหตองอาบัติ ปาราชิก ถือเปนการทําลายพระศาสนาดวย ขอใหพอแมของพระภิกษุสามเณร กํานัน ผูใหญบาน ศรัทธา ญาติโยมชวยกันสอดสองดูแล หากเห็นพระภิกษุสามเณรรูปใดประพฤติผดิ พระธรรมวินัย หรือกระทําสิ่งใดๆ ที่ไมเหมาะสมกับความเปนสมณะ ตองวากลาวตักเตือน ไมควรปกปองหรือปดบังเพราะจะทําใหเกิดความ หมนหมองในพระศาสนา นอกจากนั้นหากปกปดหรือชวยเหลือตองได รับโทษดวย เมื่อกํานัน ผูใหญบานไดรับประกาศนี้แลว ใหรีบแจงใหชาวบาน และพระภิกษุสามเณรไดรบั ทราบ และใหคดั ลอกใสใบลานหรือกระดาษไว หากทําไดทุกหลังคาเรือนก็ยิ่งดี และในปเดียวกันนัน้ (พ.ศ ๒๔๕๒) ยุคลพิมพพร ผูช ว ยราชการปลัด ทูลฉลอง เสนาบดีกระทรวงมหาดไทย ไดสงหมายถึงพญาสุรหวิสิษฐศักดิ์ ขาหลวงใหญ แหงมณฑลพายัพ เรือ่ งพฤติกรรมทีไ่ มเหมาะสมของพระภิกษุ สามเณร ซึ่งมีเนื้อหาโดยยอดังนี้ “ในชวงนีม้ คี ดีความเรือ่ งพระภิกษุสามเณรประพฤติตนไมเรียบรอย เชน การทะเลาะวิวาทกัน การทําตัวเปนนักเลงอันธพาล เปนตน ดังนั้น ขอใหพระอุปชฌายชวยสอดสองดูแลดวย หากมีผูมาขอบวชใหสอบสวน ใหแนชัดกอนวาเปนคนดี บวชดวยศรัทธาหรือไม เมื่อบวชใหแลว ตอง ๑๒๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
สัง่ สอนใหอยูใ นพระธรรมวินยั หากไมเชือ่ ฟงควรใหลาสิกขาเสีย อยาปลอย ใหสรางปญหาอีก” จากเอกสารตางๆ เหลานี้ ชีใ้ หเห็นถึงสภาพของสังคมสงฆทเี่ กิดขึน้ ในยุคหลังนั้นวา พระภิกษุสามเณรบางรูปประพฤติในสิ่งไมเหมาะสม ไมปฏิบัติตามพระธรรมวินัย และจารีตประเพณีอันดีงาม ผูปกครอง ทั้ ง ฝ า ยอาณาจั ก รและพุ ท ธจั ก รต า งก็ ใ ห ค วามสํ า คั ญ และหาทางแก ไข ด ว ยการออกประกาศต า งๆ เพื่ อ ตั ก เตื อ นและแก ไขป ญ หาดั ง กล า ว โดยยึดเอาทัง้ พระวินยั บัญญัตแิ ละจารีตอันดีมาประกาศใหเปนลายลักษณ อักษรอยางเปนทางการ ตลอดจนถึงระบุไวชัดเจนวาจะมีการลงโทษหาก พระภิกษุสามเณรรูปใดไมเชื่อฟง ในสมัยตอมาเมือ่ รัฐบาลกรุงเทพฯ เขามามีบทบาทตอการปกครอง ของลานนาในทุกๆ ทดานทั้งดานการเมืองการปกครองฝายอาณาจักร และการบริหารงานฝายพุทธจักร เชน การนําพระพุทธศาสนาเถรวาท ธรรมยุ ติ ก นิ ก าย เข า มาเผยแผ ใ นล า นนา นํ า โดยพระนพี สี พิ ศ าลคุ ณ (พระมหาปง) เมือ่ พ.ศ. ๒๔๔๙ ในระยะแรกเกิดการตอตานจากพระสงฆที่ ยึดถือวัตรปฏิบตั แิ บบเดิม เพราะรูว า การมาเชียงใหมของพระนพีสพี ศิ าลคุณ นั้ น เป น แผนการเปลี่ ย นแปลงการปกครองคณะสงฆ เ มื อ งเชี ย งใหม โดยคณะธรรมยุติกนิกาย ดังจะเห็นจาก กรณีที่พระนพีสีพิศาลคุณ นิมนต พระสังฆนายก พระสังฆราชา และพระเถระอีกหลายรูปไปรวมประชุม เพือ่ วางหลักการจัดระเบียบการปกครองแบบใหม แตไมไดรบั ความรวมมือ แตอยางใด (วัดเจดียหลวงวรมหาวิหาร, ๒๕๓๘ : ๘๕) เพื่อใหมหาเถรสมาคมและทางกรุงเทพฯเห็นถึงแนวทางในการ ปกครองของคณะสงฆเมืองเชียงใหมที่มีมาแตเดิม และปฏิเสธแนวทาง การปกครองแบบใหม (พระราชบัญญัติลักษณะการปกครองคณะสงฆ ร.ศ. ๑๒๑) สังฆนายกโสภาไดออกประกาศคณะสงฆขึ้นมาฉบับหนึ่ง เมื่อเดือน ๘ เหนือ พ.ศ. ๒๔๔๙ แลวสงไปยังวัดตางๆ ทั่วเมืองเชียงใหม ใหยดึ ถือและปฏิบตั ติ าม โดยประกาศฉบับนีไ้ ดมกี ารแปลปนภาษาไทยกลาง (ประกาศฉบับนีเ้ ขียนเปนภาษาลานนา อักษรธรรมลานนา) แลวสงไปถวาย พระเจานองยาเธอกรมขุนสมมตอมรพันธุดวย (อางใน ไขมุก อุทยาวลี, ๑๓๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
๒๕๓๗ : ๘๔-๘๖) เนือ้ ความในประกาศดังกลาวสรุปใจความสําคัญไดดงั นี้ ๑. ใหแตละวัดมีการเรียนบทสวดมนตตาง ๆ ดังที่ยึดถือปฏิบัติ มาแลว ๒. ใหสอนกุลบุตร และสามเณร เรียนอักขรวิธีภาษาลานนา ตลอดจนถึงคัมภีรอื่นๆ เชนพระสูตร พระวินัย พระอภิธรรม และคัมภีร ภาษาบาลีอื่นๆ เปนตน ๓. ใหจัดการเรียนการสอนแกพระภิกษุสามเณรตามจารีตเดิม ที่เคยปฏิบัติกันมา คือใหเรียนคัมภีรกัมมวาจา สามเณรสิกขา และวินัย บัญญัติตางๆ เพื่อใหปฏิบัติไดอยางถูกตองตามพระธรรมวินยั ๔. ใหพระอุปช ฌายเปนผูพ จิ ารณาความถูกตองของการประกอบ สังฆกรรมตางๆ ๕. ใหพระอุปชฌายแตงตั้งพระภิกษุทําหนาที่ชวยเหลือกิจการ และงานบริหารคณะสงฆ การประกอบพิธีตางๆ ในวัด และปกครอง พระภิกษุสามเณรในเขตปกครองของตน ๖. การบวช การลาสิกขา และการเดินทางไปยังสถานที่ตางๆ ของพระภิ ก ษุ ส ามเณรในเขตหมวดอุ โ บสถใด ต อ งแจ ง ให กั บ เจ า คณะ หัวหมวดอุโบสถทราบกอน และตองดูแลสอดสองชาวตางชาติที่เขามา อาศัยอยูในเขตวัดในหัวอุโบสถนั้นดวย ๗. ใหพระอุปช ฌายสงั่ สอนพระภิกษุสามเณรทีอ่ ยูใ นการปกครอง ของตนให ป ฏิ บั ติ ต ามพระธรรมวิ นั ย อย า งเคร ง ครั ด ให จั ด การศึ ก ษา พระธรรมวินยั และใหทาํ วัตรสวดมนตตลอดจนถึงปรนนิบตั คิ รูบาอาจารย ของตนตามจารีตเดิมที่เคยยึดถือปฏิบัติมา เปนตน แม ว า ในระยะแรกคณะสงฆ เ มื อ งเชี ย งใหม จ ะไม ย อมรั บ การ ปกครองรูปแบบใหม แตในสมัยตอมาเมื่อพระสังฆนายกโสภาไดเดินทาง ไปกรุงเทพฯ เพื่อเขาเฝาสมเด็จพระสังฆราชเจากรมหลวงวชิรญาณวโรรส และทานไดเขาเฝาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวดวย ซึ่งเมื่อ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงทราบเรื่องราวที่เกิดขึ้น ทรงวินจิ ฉัยวายังไมสมควรเปลีย่ นแปลงรูปแบบการปกครองอยางทันทีทนั ใด จึงขอใหครูบาโสภาปกครองคณะสงฆเมืองเชียงใหมตอไป พรอมกันนั้น ๑๓๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ทรงขอใหสมเด็จพระสังฆราชเจากรมหลวงวชิรญาณวโรรสเสนอเรื่องให มหาเถรสมาคมแตงตัง้ ใหพระสังฆนายกโสภา ดํารงตําแหนงเจาคณะจังหวัด เชียงใหม ในราชทินนาม “พระอภัยสารทสังฆปาโมกข” อีกดวย ทาทีที่ ประณีประนอมดังกลาวนี้ ทําใหความรูสึกที่ขัดแยงกับการเปลี่ยนแปลง การปกครองคณะสงฆเมืองเชียงใหมลดนอยลงไป มหาเถรสมาคมไดสง พระธรรมวโรดม (จาย ปุณฺณทตฺโต) มาตรวจดูกิจการคณะสงฆมณฑล ฝายเหนือ ซึง่ สามารถดําเนินงาน และจัดวางรูปแบบการปกครองแบบใหม ไดโดยไมมปี ญ หาใด ภายหลังจึงไดนาํ พระราชบัญญัตลิ กั ษณะการปกครอง คณะสงฆ ร.ศ.๑๒๑ (พ.ศ.๒๔๔๕) มาใชในมณฑลฝายเหนือดวย ตอมาไดมีการนําพระราชบัญญัติคณะสงฆ พ.ศ.๒๔๔๕ มาใช ในเมืองเชียงใหมดวย ซึ่งมีสาระสําคัญคือ คณะสงฆทั้งมหานิกายและ ธรรมยุติกนิกายตองอยูภายใตอํานาจการบริหารงานของมหาเถรสมาคม การดูแลกิจการของคณะสงฆและการศึกษาฝายสงฆขนึ้ อยูก บั เจาคณะใหญ และมีการจัดรูปแบบการปกครองสวนทองถิ่นลดหลั่นตามเขตพื้นที่ คือ มีเจาคณะมณฑล เจาคณะเมือง เจาคณะแขวง เจาคณะตําบล เจาอธิการ หมวดและเจาอาวาส การแตงตั้งผูปกครองตําแหนงตางๆ ขึ้นอยูกับผูที่มี อํานาจสูงขึ้นไปตามลําดับ (สรัสวดี อองสกุล, ๒๕๔๔ : ๔๑๔) สิ่ ง ที่ เ กิ ด ขึ้ น ภายหลั ง การประกาศพระราชบั ญ ญั ติ ค ณะสงฆ พ.ศ.๒๔๔๕ คือความขัดแยงทีเ่ กิดขึน้ การเรือ่ งพระราชบัญญัตกิ บั การยึดถือ จารีตเดิมของพระสงฆลา นนา โดยเฉพาะกรณีของครูบาศรีวชิ ยั ทีท่ าํ หนาที่ เปนพระอุปช ฌายบรรพชาสามเณร ๘ รูป และอุปสมบทพระภิกษุ จํานวน ๒ รูป โดยไมไดรบั การแตงตัง้ ใหเปนพระอุปช ฌายตามระเบียบการปกครอง ในพระราชบัญญัติคณะสงฆ พ.ศ.๒๔๔๕
๑๓๒
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ความเคลือ่ นไหวและความเปลีย่ นแปลงรูปแบบการปกครองคณะสงฆ ในลานนา การปกครองคณะสงฆในลานนาตัง้ แตสมัยพระนางจามเทวีจนถึง สมัยพญาอินทวโรรสสุริยวงศแหงราชวงศกาวิละ มีความเปลี่ยนแปลง อยางตอเนื่อง กลาวคือ จากเดิมที่คณะสงฆจะปกครองกันเองโดยยึดถือ พระธรรมวินัยเปนหลัก มีพระอุปชฌายอาจารยคอยดูแลสั่งสอน ยึดถือ เรือ่ งคุณธรรมและอาวุโส ในการแตงตัง้ ผูป กครองและบริหารงานคณะสงฆ ศึกษาและปฏิบตั ติ ามพระวินยั บัญญัตทิ ไี่ ดสงั คายนาและคัดลอกไวในคัมภีร ใบลาน มีธรรมเนียมการปกครองแบบจารีตเดิม เปลี่ยนเปนกษัตริยหรือ เจาผูครองนครเปนผูแตงตั้งสถาปนาผูบริหารและปกครองคณะสงฆ เชน แตงตั้งเจาอาวาสพระอารามหลวง เปนตน และตอมาไดเปลี่ยนเปนการ ปกครองทีต่ อ งขึน้ ตรงกับคณะสงฆจากสวนกลาง กษัตริยห รือเจาผูป กครอง เมืองและคณะสงฆ ระดับตางๆ แตงตั้งภิกษุทําหนาที่ดํารงตําแหนงการ ปกครองและการบริหารกิจการคณะสงฆ มีการออกพระราชบัญญัติหรือ ประกาศขึ้นมาเพื่อควบคุมพฤติกรรมของพระภิกษุสามเณร ซึ่งเปนการ บัญญัติเพิ่มเติมในหัวขอที่ไมมีในคัมภีรพระวินัยปฎก โดยดัดแปลงมาจาก รูปแบบการปกครองบานเมืองในยุคสมัยนั้น
๑๓๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
บรรณานุกรม กรมวิชาการ. ๒๕๔๓. เชียงใหม นพบุรศี รีนครพิงค. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ การศาสนา ไขมุก อุทยาวลี. ๒๕๓๗. การเปลี่ยนแปลงดานการศึกษาของคณะสงฆ ในเมื อ งเชี ย งใหม ใ นระยะครึ่ ง หลั ง ของพุ ท ธศตวรรษที่ ๒๕. วิทยานิพนธศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาประวัติศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม จามเทวี ว งศ พงศาวดารเมื อ งหริ ภุ ญ ชั ย . ๒๕๑๕. พิ ม พ ค รั้ ง ที่ ๔. กรุงเทพฯ : บรรณกิจเทรดดิ้ง. บําเพ็ญ ระวิน. ๒๕๓๙. มูลสาสนาญาณคัมภีรและตํานานมหาญาณ คัมภีร. เชียงใหม. สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม. ประชากิจกรจักร,พระยา. ๒๕๑๖. พิมพครั้งที่ ๗. พงศาวดารโยนก. พระนคร : คลังวิทยา. พระดิเรก อินจันทร. ๒๕๔๖. การศึกษาลักษณะคัมภีรปกรณวิเสส พระวินัยลานนา. วิทยานิพนธศิลปศาสตรมหาบัณฑิตสาขาวิชา ภาษาและวรรณกรรมลานนาคณะมนุษยศาสตร มหาวิทยาลัย เชียงใหม. พระเทพวิสุทธิเวที. ๒๕๓๖. ประวัติคณะสงฆเมืองพะเยา. เชียงราย : หจก.เชียงรายไพศาลการพิมพ. พระรัตนปญญาเถระ. ๒๕๑๕. พิมพครั้งที่ ๓. ชินกาลมาลีปกรณ. กรุงเทพฯ : พิมพเปนอนุสรณในงานฌาปนกิจศพ สางทองคํา สุวรรณนิชกุล. ยุพิน เข็มมุกต. ๒๕๓๑. สถาบันสงฆกับการเมืองและสังคมลานนา. วิทยานิพนธอักษรศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร เอเชียตะวันออกเฉียงใต มหาวิทยาลัยศิลปากร. ลิขิต ลิขิตตานนท. ๒๕๓๖. วรรณกรรมพุทธศาสนาเถรวาท. เชียงใหม : คณะมนุษยศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม ๑๓๔
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
วัดเจดียห ลวงวรมหาวิหาร. ๒๕๓๘. ๘๐๐ ป วัดเจดียห ลวงวรมหาวิหาร. เชียงใหม : มิ่งเมืองการพิมพ. ศรีเลา เกษพรหม. ๒๕๔๓. พระราชบัญญัติของพระเจากาวิโรรส เจาผู ครองนครเชียงใหม พ.ศ.๒๓๙๗-๒๔๑๒. ในสารสภาวัฒนธรรม จังหวัดเชียงราย ฉบับเดือนพฤศจิกายน ๒๕๔๓. สมหมาย เปรมจิตต. ๒๕๑๘. ประมวลรายชือ่ คัมภีรใ บลานและสมุดขอย ในเขตอําเภอเมืองจังหวัด เชียงใหม (ภาค ๑,๒,๓,๔). เชียงใหม. ภาควิชาสังคมวิทยาและมนุษยวิทยา มหาวิทยาลัยเชียงใหม. สรัสวดี อองสกุล. ๒๕๔๔. ประวัติศาสตรลานนา. กรุงเทพฯ : สํานัก พิมพอมรินทร. สวั ส ดิ์ เขมกประสิ ท ธิ์ . ๒๕๔๐. ประวั ติ ศ าสตร พ ระพุ ท ธศาสนาใน ประเทศไทย. เชียงใหม : ส.ทรัพยการพิมพ. สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคเหนือ. ๒๕๔๒. กรุงเทพฯ : ธนาคารไทย พาณิชยจํากัด.
๑๓๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
อานิสงสบวช ฉบับวัดเชียงมั่น ตําบลศรีภูมิ อําเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม จารเมื่อ จ.ศ. ๑๑๕๓ รหัสไมโครฟลม สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม ๗๘.๐๐๙.๐๑I.๐๓๔–๐๓๔ -----------------------------------------------------
วิเชียร สุรินตะ และ อุไร ไชยวงค (ปริวรรต) ชัปนะ ปนเงิน และ พรรณเพ็ญ เครือไทย (ตรวจทาน)
๚ จตฺตาโร อานนฺท ปุคฺคลา ปพฺพา เชตพฺพา กตฺตเม [กตเม] จตฺตาโร ปุคฺคลา ปพฺพา เชตพฺพา ทาโส จ ปุตฺโต จ ภริยา จ อตฺตาจาติ ฯ ปาฐะนัยมีตนวา จตฺตาโร อานนฺท ปุคฺคลา ปพฺพา เชตพฺพา อันนี้ชื่อวา ปพพัชชานิสังสสูตรแล ฯ ๑๓๖
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
สตฺถา สัพพัญูพระพุทธเจา เทศนาแกพระมหาอานันทะเถรเจา วาดั่งนี้ อานนฺท ดูกราอานันทะ อันวาบุคคลอันทานทังหลายเพิงหื้อบวช มีสี่จําพวกแล กตฺตเม [กตเม] จตฺตาโร ปุคฺคลา อันวาบุคคลสี่จําพวกเพิง บวชนั้นฝูงใดชา ทาโส จ คือขาชายนึ่ง ปุตฺโต จ คือลูกชาย หลานชายนึ่ง ภริยา จ คือเมียนึ่ง อตฺตา จ คือตนนึ่งแล ฯ ยทา อานนฺท ทาสสฺส ปพฺพชิตสฺส สามเณรส [สามเณรสฺส] จตุกปฺปานิ อานิสํสานิ สามิเกน ปริภฺุชิตพฺพานิ ฯ อานนฺท ดูกราอานันทะ ขาชายผูน งึ่ บวชเปนสามเณร ภาวะทรงศีล สิบอันในกาลเมื่อใด บุคคลผูเปนเจาเปนนายก็ไดเสวยยังอานิสงสสี่กัป ก็มีแล ฯ ยทา อานนฺท ทาสสฺส อุปสมฺปนฺนสฺส อกปฺปานิ [อตฺถกปฺปานิ] อานิสํสานิ สามิเกน ปริภฺุชิตพฺพานิ ฯ อานนฺท ดูกราอานันทะ เมื่อใด ทาสข า ชายผู นั้ น ได บ วชเป น ภิ ก ขุ ภ าวะ ทรงจตุ ป าริ สุ ท ธิ ศี ล สี่ อั น คื อ ปาฏิโมกขสังวรศีล อินทรียสังวรศีล อาชีวปาริสุทธิศีล ปจจยสันนิสสิตศีล ดัง่ อัน้ บุคคลผูเ ปนเจาเปนนายก็ไดเสวยยังอานิสงสแปดกัปก็มแี ล ฯ ยทา จ อานนฺท ปุตตฺ สฺส ปพฺพชิตสฺส สามเณรสฺส อฏกปฺปานิ อานิสสํ า มาตาปตหู ิ ปริภ ุ ชฺ ติ พฺพานิ ฯ อานนฺท ดูกราอานันทะ บุคคลผูเ ปนลูกชายนัน้ บวชเปน สามเณรภาวะ ทรงศีลสิบอันในกาลเมือ่ ใด บุคคลฝูงเปนพอแลแมกไ็ ดเสวย ยังอานิสงสแปดกัปแล ฯ ยทา จ อานนฺท ปุตฺตสฺส อุปสมฺปนฺนสฺส โสฬสกปฺ ปานิ อานิสํสานิ มาตาปตูหิ ปริภฺุชิตพฺพานิ ฯ อานนฺท ดูกราอานันทะ เมื่อใดลูกชายผูนั้น บวชเปนภิกขุภาวะ ทรงจตุปาริสุทธิศีลดั่งอั้น บุคคล ฝูงเปนพอแลแมก็ไดเสวยยังอานิสงส ๑๖ กัป ก็มีในกาลเมื่อลูกชายผูนั้น บวชเปนภิกขุภาวะนัน้ แล ๚ ยทา จ อานนฺท ภริยาย ปพฺพชิตาย สามเณริยา โสฬส กปฺปานิ อานิสํสานิ สามิเกหิ ปริภฺุชิตพฺพานิ ฯ อานนฺท ดูกราอานันทะ นางผูเ ปนเมียนัน้ บวชเปนสามเณรีในกาล เมื่อใด ชายผูเปนผัวนั้นก็ไดเสวยยังอานิสงส ๑๖ กัปแล ฯ ยทา จ อานนฺท ภริยาย อุปสมฺปนฺนาย ทฺวตฺตึสกปฺปานิ อานิสํสานิ สามิเกหิ ปริภฺุชิตพฺ พานิ ฯ อานนฺท ดูกราอานันทะ ในกาลเมื่อใดญิงผูเปนเมียนั้นบวชเปน ภิกขุนีดั่งอั้น บุคคลผูเปนผัวก็ไดเสวยอานิสงส ๓๒ กัปก็มีในกาลเมื่อนาง ๑๓๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ผูเปนเมียบวชเปนภิกขุนีนั้นแล ฯ ยทา จ อานนฺท อตฺตโน ปพฺพชิตสฺส สามเณรสฺส ย ทฺวตฺตสึ กปฺปานิ อานิสสํ านิ อตฺตโน ปริภฌ ุ ชฺ ติ พฺพานิ ฯ อานนฺท ดูกราอานันทะ บุคคลผูเ ปนพอเจาละขาวของเงินคําลูกเมียแหงตนไวแลไป บวชดวยศรัทธา เปนสามเณรภาวะในกาลเมือ่ ใด บุคคล ผูบ วชนัน้ ก็ไดเสวยยัง อานิสงส ๓๒ กัปก็มีแล ฯ ยทา จ อานนฺท อตฺตโน อุปสมฺปนฺนสฺส จตุสิกปฺปานิ อานิสํสานิ ปริภฺุชิตพฺพานิ ฯ อานนฺท ดูกราอานันทะ ตนบุคคลผูนั้นไดถึงยังอุปสมบทกรรม คือบวชเปนภิกขุภาวะในกาลเมื่อใด ตนบุคคลผูนั้นก็ไดเสวยยังอานิสงส หกสิบสี่กัปในกาลอันตนบวชเปนภิกขุภาวะนั้นแล ฯ อิเม โข ปน อานนฺท จตฺตาโร ปุคฺคลา ปพฺพา เชตพฺพา ฯ อานนฺท ดูกราอานันทะ แทแล อันวาบุคคลทังหลาย สี่จําพวกฝูงนี้ เพิงบวชใน ศาสนาแหงพระตถาคตแล ฯ เอตฺถ จตูสุ ปุคฺคเล ปพฺพาชิเตสุ ปุตฺตสฺส ปพฺพาชิตสฺส อานิสสํ า วิเสสโต เอวํ เวทิตพฺโพ ฯ ล้าํ บุคคลทังหลายอันบวช บุคคลทังหลายสีจ่ าํ พวกนัน้ อันวาอานิสงสแหงอันไดบวชลูกนัน้ ผูม ปี ระยา เพิงรูดวยวิเศษดั่งนี้เทอะ แทแล ลูกนั้นยังมีจําพวก จําพวกนึ่ง ขาอันเกิด กลางเรือนหื้อบวชเอาเปนลูก ก็วาลูกจําพวกนึ่งแล จําพวกนึ่ง เอาลูกทาน ผูอ นื่ มาหือ้ บวชเปนลูก ก็วา ลูกจําพวกนึง่ แล จําพวกนึง่ เอาขาวของไปไถมา หื้อบวชเปนลูก ก็วาลูกจําพวกนึ่งแล จําพวกนึ่ง ลูกอันเกิดแตอกนั้น ลูกสี่ จําพวกนี้มีอานิสงสมากนักเสมอกันแทแล ฯ อานนฺท โย จิตตฺ ปสาทพหุลตาย สพฺพสมฺปตฺติ ปชหิตวฺ า เลขปณฑฺ ํ วิย สเชตฺวา สพฺพาติกานํ มาตาปตุภริยานํ ปุตฺตธีตรํ ปหาย ภควโต สนฺติเก คนฺตฺวา คิหิภาวํ ปชหิตฺวา พุทฺธสาสเน ปพฺพชิตฺวา ยทา อุปสมฺปทํ ลภิตฺวา สมณธมฺมํ กตฺวา มหานาสํ โส [มหานิสํโส] โหติ ฯ อานนฺท ดูกราอานันทะ โย ปุคฺคโล อันวาบุคคลผูใด คือทาว พระญาก็ดี พราหมณก็ดี คหบดีแลเสฏฐีก็ดี พอคาก็ดี ประกอบดวยใจอัน เลื่อมใสในศาสนาแหงพระตถาคตมากนัก ละเสียแลวยังขาวของสมบัติ ทังมวล ประดุจดั่งถมเสียยังกอนน้ําลายไป ละเสียแลวยังลูกญิงลูกชาย ๑๓๘
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
แลเมียแหงตน พอแลแม พี่นองเผาพันธุวงศา ออกมาบวชในศาสนาแหง พระตถาคตก็ไดเปนภิกขุภาวะแลว กระทําสมณธรรมอันเมตตาภาวนา ดั่งอั้น ก็มีผลอานิสงสมากนัก บอาจจักคณนาสังขยาอาจนับแตมเขียน ยังผลแหงอันบวชได เทาควรรูดวยอุปมาดั่งนี้ ยังมีเทวบุตรตนหนึ่ง มีริทธี อานุภาวะมากนัก เทวบุตรตนนัน้ กระทํายังแผนดินหือ้ เปนจวณออนสุขมุ าล ดวยกําลังริทธีอานุภาวะแหงตนแลว เอาอากาศเปนใบลาน เอาเขาสิเนรุราช เปนเหล็กจาร เอาน้ําสมุทรเปนน้ําแตมดั่งอั้นก็ดี จวณดินแลน้ําสมุทร อันเปนน้ําแตมก็เสี้ยงเสียกอน โส เทวปุตฺโต สวนวาเทวบุตร ตนนั้น แมนมีอายุอนั ตัง้ อยูเ สีย้ งกัปหนึง่ ก็ดี อายุแหงเทวบุตรตนนัน้ ก็เสีย้ งไปกอน ก็บอาจเพื่อจักแตมยังอานิสงสแหงบุคคลผูบวชนั้นหื้อเสี้ยงไดแล อานนฺ ท ดู ก ราอานั น ทะ บุ ค คลอั น ควรบวชในศาสนาแห ง พระตถาคตมีสจี่ าํ พวกดวยประการดัง่ นีแ้ ล ผลอานิสงสแหงบุคคลอันบวชนัน้ มีมากนัก บอาจจักคณนาสังขยาอานหื้อผับหื้อเมี้ยนไดแล ฯ โย โกจิ ป อานนฺท อทฺโธ วา ทลิทฺโธ วา อตฺตโน โอรสํ ปุตฺตํ อาเนสิ พุทฺธสนฺติเก ปพฺพาเชสิ ทายาโท โหติ สาสเนนิสัโส โหติ ฯ อานนฺท ดูกราอานันทะ โย โกจิ ปุคฺคโล อันวาบุคคลผูใดผู ๑ คือ ผูเ ปนดีกด็ ี คนทุกขไรเข็ญใจก็ดี นํามายังลูกรักอันเกิดแตอกแหงตน หือ้ บวช ในสํานักแหงพระตถาคตเจาดัง่ อัน้ โส ปุคคฺ โล สวนวาบุคคลผูน นั้ ก็ไดชอื่ วา เปนทายาท คือเปนเชื้อสายญาติกาในศาสนาแหงพระตถาคตเจาก็มีแล สวนวาบุคคลผูนั้นก็จักไดเสวยยังสัมปตติอันมีในสวรรคเทวโลกดวยกุศล กรรมอันเปนบุญ คืออันไดบวชลูกบวชหลานแหงตนนั้นแล บุคคลผูใดหื้อ เมียตนไปบวชก็ดี ค้ําทานผูอื่นหื้อบวชก็ดี บุคคลผูอื่นไดบวชตนคือวาตน หากไปบวชก็ดี ไดหื้อขาชายไปบวชก็ดี บุคคลผูนั้นจักไดเสวยยังสัมปตติ อันเปนเทวดา เปนอินทรพรหมดวยเตชะผลแหงบุญอันนั้นแล ประการ ๑ บุคคลผูใดแมนวา ไดหื้อขาวของสมบัติอันมากเปนทานก็ดี บุคคลผูนั้น พอยจักไดชื่อวาศาสนทายาทดวยอัตถะวาเปนผูสืบเชื้อศาสนาก็บมี มัก วาบไดสืบเชื้อศาสนาแหงพระตถาคตเจา เปนดั่งพระญาอโศกธรรมิกราช ไดสละขาวของสิบโกฏิ สรางวิหารแปดหมืน่ สีพ่ นั หลังก็ดี มหาโมคคัลลีปตุ ต ๑๓๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ติสสเถรเจา (กลาววา) มหาราชบไดชื่อวา ศาสนทายาทวา สืบเชื้อศาสนา เทื่อแล เมื่อใดมหาราชไดหื้อลูกญิงลูกชายบวชในศาสนาดั่งอั้น มหาราช จิ่งไดชื่อวา ศาสนทายาทชะแล พระญาอโศกธรรมิกราชก็หื้อมหินทกุมาร ผูเปนโอรสแหงตน บวชในศาสนทายาทดวยตนวา เปนผู สืบเชื้อศาสนา แล เหตุดั่งอั้น บุคคลผูใดหื้อลูกแลหลานบวชดั่งอั้น จิ่งไดชื่อวา ศาสน ทายาท วาสืบเชื้อศาสนาหื้อเปนไปแล ฯ อานนฺท ตสฺส ปพฺพชานิสงฺสานิ [ปพฺพชฺชานิสํสานิ] อปฺปริมานานิ [อปริมาณานิ] ฯ อานนฺท ดูกราอานันทะ อันวาผลอานิสงสแหงบุคคลผูบ วชมีมากนัก บอาจจักคณนาสังขยาอานนับไดแล ฯ สตฺ ถ า สั พ พั ญ ู พ ระพุ ท ธเจ า เทศนาด ว ยสามารถเป น บาลี จุณณียบทแลวที่นี้ จักกดเอายอดธรรมเทศนาเลาดั่งอั้น ก็จําเริญธรรม เทศนาเปนคาถาวา จตฺตาโร อานนฺท ปุคฺคลา โลเก ปพฺพชิตฺวาน สาสเน ทาโส ปุตฺโต จ ภริยา จ อตฺตา จ โหติ วิฺุนา ฯ อานนฺ ท ดู ก ราอานั น ทะบุ ค คลทั ง หลายสี่ จํ า พวกในโลกนี้ คื อ ขาชายนึ่ง ลูกชายนึ่ง เมียนึ่ง ตนนึ่ง ควรบวชในศาสนาแหงพระตถาคต บุคคลผูมีประยาเพิงรูแล ฯ จตุกปฺปานิ ทาสสฺส อกปฺปานิ อุปสมฺปทา อกปฺปานิ ปุตตฺ สฺส โสฬสา อุปสมฺปทา โสฬสา ภริยา เจว ทฺวตฺตสึ า อุปสมฺปทา ทฺวตฺตสึ อตฺตโน เจว กปฺปจตุสิ อุปสมฺปทา ฯ อานนฺท ดูกรา อานันทะ เมื่อบุคคลผูเปนทาสคือขาชายบวช เปนสามเณรนั้น บุคคลผูเปนเจาเปนนาย ก็ไดเสวยยังอานิสงสสี่กัป เมื่อ สามเณรตนนั้นบวชเปนภิกขุภาวะแลวดั่งอั้น บุคคลผูเปนเจาเปนนายก็ได เสวยยังอานิสงสแปดกัปแล ในเมื่อลูกชายผูนั้นบวชเปนสามเณรภาวะ ดั่งอั้น บุคคลฝูงเปนพอแลแมก็ไดเสวยยังอานิสงสแปดกัปแล เมื่อใด ๑๔๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ลูกชายนั้น บวชเปนภิกขุภาวะแลวดั่งอั้น บุคคลฝูงเปนพอแลแมก็ไดเสวย ยังอานิสงสสิบหกกัปแล ในกาลเมื่อญิงผูเปนเมียบวชเปนสามเณรีดั่งอั้น ชายผูเปนผัวก็ไดเสวยยังอานิสงสสิบหกกัป เมื่อญิงผูเปนเมียบวชเปน ภิกขุณีดั่งอั้น ชายผูเปนผัวก็ไดเสวยยังอานิสงสสามสิบสองกัปแล เมื่อตน บวชเปนสามเณรภาวะดั่งอั้น ตนก็ไดเสวยยังอานิสงสสามสิบสองกัป เมื่อบวชเปนภิกขุภาวะแลวนั้น ตนก็ไดเสวยยังอานิสงสหกสิบสี่กัปแล บุคคลบวชตนมีหา จําพวก จําพวกนึง่ ทุกขไรเข็ญใจบวชก็มี จําพวกนึง่ ถะถุก หนีทา นบวชก็มี จําพวกนึง่ ฆาทาวพระญาบวชก็มี จําพวกนึง่ เปนพยาธิบวช ก็มี จําพวกนึ่งละฆราวาสยาวเรือนเสียไปบวชตนก็มี มีหาจําพวกดั่งนี้ก็มี อานิสงสมากนักแล ฯ เอกํ กปฺปานิ นาม กึ ปมานานิ [ปมาณานิ] ฯ ชื่อวากัปนั้นมี ประมาณดั่งฤๅชา ฯ ปพฺพตํ โยชนุพฺเพธํ วิตฺถารฺจ ตเถว จ ทิพฺพวตฺเถน สมฺมชํ [สมฺมชฺชํ] สตวสฺสํ ปุเนกตํ ปพฺพตํป สมภูมิ เอกกปฺปาติ วุจฺจติ ฯ แทแล ดอยอันนี้สูงไดโยชน กวางก็ไดโยชนคือแปดพันวา รอยปเทวดา เอาผาทิพยมากวาดแล ที่ดอยอันนั้นก็พอเสี้ยง ที่อันนั้นราบเพียงเปนดั่ง หนากลองไชยนั้นดั่งอั้น กาลมีประมาณเทานั้น จิ่งไดชื่อวากัปนึ่งแล ฯ สพฺ เ พ ป ต โร าติ โ ก อยฺ ย กาทิ ย าภาตโร ภคิ นิ จ าป มิ ตฺ ต า กุลพนฺธวา สพฺเพ ปาปานิกตฺวา กายวาจามนสา ทุจจฺ ริตานิ กมฺมานิ อปฺปาเย ปตฺตนฺติเต ปพฺพชิตานุภาเวน สพฺพทุกฺขา ปมฺุจเร ฯ อานนฺท ดูกราอานันทะ บุคคลทังหลายคือพอแลแมก็ดี ญาติพี่ นองอันมีปแู ลยาเปนตนก็ดี พีช่ ายนองชาย พีญ ่ งิ นองญิงมิตรสหายทังหลาย แลวงศากระกูลเผาพันธุทังมวลก็ดี บุคคลทังหลายฝูงนี้ไดกระทํากรรม อันผิดอันเปนบาปแลวไดไปเกิดในอบายภูมทิ งั สี่ มีนริ ยนรกเปนตน บุคคล ทังหลายมวลฝูงนั้นก็ไดพนจากอบายดวยอานุภาวะอันบวชแหงบุคคล ผูเปนลูกเปนหลานนั้นแล ฯ โย โพธิรุกฺขํ โรเปติ โยชปพฺพชิโต นโร โย จ สตฺถุกโร พิมฺพํ ธุวํ พุทโฺ ธ ภวิสสฺ ติฯโย ปุคคฺ โล อันวา บุคคลผูใ ดแล ไดปลูกยังไมสรีมหาโพธิกด็ ี ๑๔๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
บุคคลผูใดไดออกบวชในศาสนาแหงพระพุทธเจาก็ดี บุคคลผูใดไดสราง แปลงยังสารูปแหงพระพุทธเจาก็ดี โส ปุคคฺ โล สวนวาบุคคลผูน นั้ แมนวาจัก ปรารถนาหื้อเปนพระเจาดั่งอั้น ก็จักไดเปนเที่ยงแทแล ฯ เอวํ โข อานนฺท จตฺตาโร ปุคคฺ โล ปพฺพา เชตพฺพา ฯ อานนฺท ดูกรา (…สิน้ สุดขอความเทานี… ้ ) ปพพัชชานิสังสสูตรแล ๚ | ศักราชได ๑๑๕๓ ตัวปรวงไค เขามาในเดือนศรวณะ แรมค่าํ พร่าํ วา ไดวัน ๔ ไทยเปกเส็ด เสด็จแลวเที่ยงยามเที่ยงปริปุณณะมวล ปพพัชชานิ สังสสูตรแล ลิขติ ไวอปุ ถัมภศาสนาพระพุทธเจาตราบ ๕ พันพระวัสสาตาม อายุแลลานแล ๚ |
๑๔๒
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ศัพทานุกรม กด กระกูล คํา ค้ํา จวณ ญิง ดั่งฤๅ ดั่งอั้น ดูกรา ถะถุก ทัง ทังมวล เทอะ น้ําแตม นึ่ง ประยา ปริปุณณะ ปาฐะ ผับ พระเจา พอย เพิง เมี้ยน มาง แมน แมนวา ยาวเรือน
ก. กําหนด, ตราไว. น. ตระกูล น. ทอง, ทองคํา ก. ค้ําชู, บํารุงใหเจริญขึ้น น. จุรณ, ผง. (ป. จุณฺณ ; ส. จุรฺณ) น. หญิง, ผูหญิง ว. เชนไร ว. เชนนั้น คํากลาวเพื่อใหผูพูดดวยรูตัว = ดูรา ว. อาการที่ทําอยางรวดเร็ว ว. ทั้ง ว. ทั้งมวล, หมดดวยกัน คําประกอบทายกริยาแสดงความหมายเปนเชิงตกลง วิงวอน = เถิด, เทอญ น. สีสําหรับทาหรือระบาย, หมึกที่ใชเขียนหนังสือ น. หนึ่ง น. ปญญา, ความรูทั่ว. (ป. ปฺา) ว. บริบูรณ. (ป. ปริปุณฺณ). น. เรื่องราว, วิธีสาธยายคัมภีร. (ป. ปา) ว. ทุก, ทั่ว, ถวน, ทั่วไป น. พระพุทธเจา ว. ไฉน, ทําไม ว. พึง, ควร เชน พึงไป, ควรไป ก. ตาย, หมดสิ้น, สูญ, สําเร็จ ก. ลาง, ทําลาย, รื้อ สัน. แมน, แม สัน. แมนวา, แมวา น. เหยาเรือน. ๑๔๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ริทธี สัทธา สิเนรุ เสี้ยง หื้อ
น. อํานาจศักดิ์สิทธิ์, แรงอํานาจ. (ป. อิทฺธิ) น. ความเชื่อความเลื่อมใสในพระธรรม, ความเชื่อ, ความเลื่อมใส. (ป. สทฺธา) น. เขาพระสุเมรุ. (ป. สิเนรุ) ก. สิ้น, ไมมี, หมด ก. ให, มอบให, สละ
ประชาชนผูสนใจเขารวมฟงการสัมมนาทางวิชาการ
๑๔๔
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
พิธีรดนํ้ามุรธาภิเษก ศรีเลา เกษพรหม สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม
น้ํามุรธาภิเษก หมายถึงน้ําศักดิ์สิทธิ์ ที่ใชในพิธีสรงในการทํา ราชาภิ เ ษกยกองค รั ช ทายาทหรื อ พระอุ ป ราชขึ้ น เป น พระเจ า แผ น ดิ น หรือใชสรงในพิธีเถราภิเษก คือเมื่อมีการเลื่อนสมณศักดิ์ของพระภิกษุ โดยเฉพาะที่ไดเลื่อนใหมีสมณศักดิ์ชั้นสูง เชนเปนราชครูเปนสามี และ สังฆราชา เปนตน ถาเปนพิธเี ถราภิเษกสมเด็จพระสังฆราช ผูเ ปนประธาน ในพิ ธี จ ะเป น กษั ต ริ ย ห รื อ อุ ป ราชราชวงศ การสรงน้ํ า มุ ร ธาภิ เ ษกเป น ราชประเพณีสบื มาแตโบราณกาล กษัตริยท ไี่ ดรบั การแตงตัง้ โดยการสรงน้าํ มุรธาภิเษก ถือวาเปนกษัตริยท สี่ มบูรณ เชนพญามังรายไดรบั น้าํ มุรธาภิเษก แลวเปนกษัตริยค รองเมืองเชียงรายเมือ่ ประมาณ พ.ศ.๑๘๐๒ / A.D.๑๒๕๙ ตอมามีเจาเมืองรอบๆ เมืองเชียงราย เชน เมืองมอบ เมืองไล และเมือง เชียงคํา ไมมีความออนนอมตอพญามังราย พระองคจึงรําพึงวา “เขาฝูง เปนพญาอยูจิ่มใกลกู บไดน้ํามุรธาภิเษกอยางกูสักคน พอยจามานะตอกู ฉันนี้ ควรกูไปรบเอาเมืองเขาทังหลายฝูงนี้” ดังนั้น พิธีสรงน้ํามุรธาภิเษก จึงเปนพิธีสําคัญของลานนาในอดีต ๑๔๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
พระเจ า อยู หั ว รั ช กาลป จ จุ บั น เมื่ อ ทรงขึ้ น เสวยราชย เ มื่ อ พ.ศ.๒๔๙๓ / A.D.๑๙๕๐ ก็มีพิธีสรงน้ํามุรธาภิเษก ดังที่นายฤทธานุภาพ ไดอธิบายเรื่องน้ําศักดิ์สิทธิ์ ในหนังสือพิมพรายวันเดลิมิเรอร ฉบับวันที่ ๑๕ พฤษภาคม ๒๕๒๗ วา “น้ําศักดิ์สิทธิ์ที่พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว เมื่อบรมราชาภิเษกครั้งนั้น เปนน้ําที่เจือดวยน้ําในปญจมหานทีในมัธยม ประเทศ คือน้าํ ในแมนา้ํ คงคา ยมนา อิรวดี สรภูมหิ และน้าํ ในปญจสุทธคงคา คือแมน้ําสําคัญ ๕ สาย ในราชอาณาจักรไทยไดแก แมน้ําเพชรบุรี แมน้ํา เจาพระยา แมนํา้ ปาสัก แมน้ําบางประกง แมน้ําราชบุรี นอกนั้นยังตักน้ํา ในสระ ๔ สระในจังหวัดสุพรรณบุรี คือ สระเกศ สระแกว สระคา และ สระยมนา ซึ่งลวนเคยเปนน้ําสรงมุรธาภิเษกสมเด็จกษัตราธิราชมาแต โบราณกาลทั้งสิ้น ในระหวางการเตรียมงานกอนถึงวันราชพิธี ทางราชการไดกาํ หนด ตั้งพิธีการทําน้ําอภิเษกจากพุทธเจดียสถานสําคัญทั่วประเทศในจังหวัด ตางๆ ถึง 18 แหง คือ จังหวัดสระบุรีตั้งที่พระพุทธบาท จังหวัดพิษณุโลก ตั้งที่วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ จังหวัดสุโขทัยตั้งที่วัดพระมหาธาตุ จังหวัด ลํ า พู น ตั้ ง ที่ พ ระธาตุ ห ริ ภุ ญ ไชย จั ง หวั ด นครพนมตั้ ง ที่ พ ระธาตุ พ นม จังหวัดนานตั้งที่วัดพระธาตุแชแหง จังหวัดรอยเอ็ดตั้งที่บึงพระลานชัย จังหวัดเพชรบุรีตั้งที่วัดมหาธาตุ จังหวัดชัยนาทตั้งที่วัดบรมธาตุ จังหวัด ฉะเชิงเทราตั้งที่วัดโสธร จังหวัดนครราชสีมาตั้งที่วัดพระนารายณมหาราช จังหวัดอุบลราชธานีตั้งที่วัดศรีทอง จังหวัดจันทบุรีตั้งที่วัดพลับ จังหวัด สุ ร าษฎ ธ านี ตั้ ง ที่ วั ด มหาธาตุ อํ า เภอไชยา จั ง หวั ด ป ต ตานี ตั้ ง ที่ วัดตานีนรสโมสร จังหวัดภูเก็ตตั้งที่วัดพระทอง พิธีตั้งน้ํามุรธาภิเษกครั้งนั้น ผูวาราชการจังหวัดใหราชบุรุษไป พลีกรรมตักน้ําที่เปนสิริมงคล ณ สถานที่ศักดิ์สิทธิ์ในจังหวัดนั้นๆ บรรจุ ภาชนะแลวนํามาเขาพิธี และจะตองนําสงสํานักราชวังใหทันกอนรับ พระราชพิธี พระราชพิ ธี บ รมราชาภิ เ ษกเป น พิ ธี ใ หญ ใ นการขึ้ น ครองราชย ของพระเจาแผนดินทุกพระองค แตรายละเอียดเกีย่ วกับพิธนี นั้ อาจแตกตาง ๑๔๖
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
กันไปบาง เชน สมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาขึ้นครองราชสมบัติ เมื่อ พ.ศ.๒๓๒๕ ที่เรียกวาปราบดาภิเษก การพระราชพิธียังไมสมบูรณ เนื่องจากขาดตําหรับตําราอยางเปนพิธีการ พระเจากาวิโลรส เจาผูครองนครเชียงใหม (พ.ศ.๒๓๙๗-๒๔๑๓) ก็เคยใหคนไปเอาน้ําสี่สระจากสุพรรณบุรี คือสระแกว สระคา สระยมนา และสระเกษ นํามาประกอบในพิธีสรงน้ํามุรธาภิเษกใหตัวทานเอง เพราะ ทานถือวาทานยังเปนกษัตริยพ ระองคหนึง่ ของลานนา แตทางสยามถือวา เปนการไปขโมยน้ําศักดิ์สิทธิ์ จึงเปนขอหนึ่งในการถูกกลาวหาวาเปนกบฏ สวนพิธีสรงน้ํามุรธาภิเษกเมื่อกษัตริยขึ้นเสวยราชยในลานนานั้น ยั ง ไม พ บตํ า ราที่ ก ล า วถึ ง โดยตรง แต มี ตํ า ราพิ ธี ส รงน้ํ า มุ ร ธาภิ เ ษกยก สมณศั ก ดิ์ พ ระสงฆ ขึ้ น เป น สั ง ฆราชา ในตํ า รานั้ น กล า วไว ว า เป น ตํ า ราที่ ใช กั บ พระสงฆ แ ละพระเจ า แผ น ดิ น เมื่ อ ขึ้ น เสวยราชย ด ว ย พิ ธี สรงน้ํ า มุ ร ธาภิ เ ษกแก พ ระสงฆ แ ละกษั ต ริ ย จะต า งกั น ตรงสถานที่ ประกอบพิธีเทานั้นเอง พระสงฆประกอบพิธีในวิหาร ถาเปนกษัตริยนา จะประกอบพิธีในคุมหรือโรงคํา หรือขวงสนาม และคงจะตั้งปะรําพิธีและ สรางหอสรง ณ ที่แหงนั้น หอสรง หอสรงน้ํามุรธาภิเษกสําหรับพระภิกษุที่ไดรับการเลื่อนสมณศักดิ์ เปนมหาเถระ มหาสามี ราชครู และสังฆราชา สรางขึ้นดวยไมเปนรูป ๕ เหลี่ยม กวางประมาณ ๑ เมตร สูงประมาณ ๒.๕ เมตร บางแหงมี หลังคาแบบปนหยา บางแหงไมมีหลังคา มีฝาไมรอบ ฝาสวนบนทําที่ไว สําหรับวางรินน้ําไว ๕ ริน คือดานทิศเหนือ ดานทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ดานตะวันออก ดานใต และดานตะวันตก มีประตูปดเปดของดานใด ดานหนึ่ง พื้นสูงจากดินประมาณ ๒๐ เซนติเมตร ดานในตั้งทอนไมเดื่อ ขนาดเสนผาศูนยกลางประมาณ ๔๐ เซนติเมตร สูงประมาณ ๓๐ เซนติเมตร
๑๔๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
รินน้ํา รินน้ําสําหรับสงน้ําศักดิ์สิทธิ์เขาไปในหอสรง เจาะขุดจากตนไม สวนมากจะทําดวยไมสกั กวางประมาณ ๒๐ เซนติเมตร ยาวประมาณตัง้ แต ๒.๕๐ ถึง ๔ เมตร จํานวน ๕ ริน ปากรินแตละอันแกะสลักเปนรูปหัวสัตว อาปาก คือ หัวชาง หัวสิงห หัวมา หัวมอม และหัววัวอุสุภราช รินหัวชาง วางทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ รินหัวสิงหวางทางทิศตะวันออก รินหัวมา วางทางทิศใต รินหัวมอมวางทางทิศตะวันตก และรินหัววัวอุสภุ ราชวางทาง ทิศเหนือ การวางรินเอาสวนหัวทีเ่ ปนรูปหัวสัตวพาดวางเขากับหอสรงตรงที่ เจาะรูไว สวนหางวางพาดกับเสาค้าํ ยกสูงขึน้ กวาหัวริน ปจจุบนั เห็นเหลืออยู แตรางรินเศียรนาคเทานั้น ซึ่งคนในลานนามีไวเพื่อสรงน้ําพระพุทธรูป สุพรรณบัฏ ใช ท องคํ า มาตี แ ผ ใ ห เ ป น แผ น บาง ขนาดกว า งประมาณ ๓ เซนติเมตร สวนความยาวแลวแตขอความที่จะจารึก แลวจารึกคํา ประกาศเกี ย รติ คุ ณ สี ล าทิ คุ ณ ของพระสงฆ ที่ ไ ด ย กเลื่ อ นสมณศั ก ดิ์ และรับน้ํามุรธาภิเษก สวนมากจะจารึกดวยภาษาบาลี โดยพันหนังสือ หรือนักปราชญในราชสํานัก โองการพระนาม เปนเอกสารที่มีขอความยาวกวาสุพรรณบัฏ จารึกบนใบลาน หรือพับหนังสา แตงเปนคําประพันธอยางไพเราะ ขอความกลาวถึงฤกษ วันยาม และวันเดือนปที่ประกอบพิธี และกลาวถึงประวัติพระสงฆที่ได รับยกเลื่อนสมณศักดิ์วามีคุณความดีอยางใดบาง สุดทายกลาวสรรเสริญ คุณของกษัตริยที่พระราชทานตําแหนงให
๑๔๘
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
จัดสถานที่จัดอุปกรณและเครื่องปรุงน้ําศักดิ์สิทธิ์ การปรุ ง น้ํ า ศั ก ดิ์ สิ ท ธิ์ เ พื่ อ ใช เ ป น น้ํ า สรงมุ ร ธาภิ เ ษกแก ก ษั ต ริ ย หรือพระสงฆ จะทํากอนวันรดน้ํา ๑ วัน โดยทําการตมปรุงน้ําศักดิ์สิทธิ์ ในอุโบสถซึง่ ถือวาเปนสถานอันศักดิส์ ทิ ธิ์ มีการลอมราชวัตรเปนปริมณฑล ปกดวยฉัตร ๔ ใบ งาชาง ๔ งา ปนสินาด ๔ กระบอก หอก ๔ ดาม ดาบ ๔ เถี่ยน ของเหลานี้ผูกติดกับราชวัตร ก อ นเส า ที่ ทํ า เป น เตาไฟหุ ง ต ม น้ํ า ศั ก ดิ์ สิ ท ธิ์ นั้ น ป น จากดิ น ๓ จอมปลวก ๓ บวกควาย นํามาคลุกเคลาใหเหนียวแลวปน เปนรูปราชสีห ๓ ตัว ฟนที่จะใชเปนเชื้อเพลิงจุดไฟตมน้ํา ใชไมดอกแกว(ดอกพิกุล) ไมขนุน ไมเทาไมทัน (ไมพุทรา) อยางละ ๗ ดุนคือ ๗ อัน ไฟที่จะใชจุดนั้นไมใชไฟบานโดยทั่วไปเพราะถือวาเปนไฟที่ไม บริสุทธิ์ จึงใหใชไฟฟา ที่ไดจากการที่แสงแดดสองผานลงไปไหมปุยนุน ตัวยาสมุนไพรที่ใชตมดวยน้ํา ๗ บอ มีดังนี้ ๑. ๒. ๓. ๔. ๕. ๖. ๗.
หัตถีทันตา งาชาง คิแคน จันทนขาว วรกันนา หูเนื้อ คือกฤษณานารี เกศา ผมขาว ผมสาว คือรากแฝกหอม พหุวาจา ปากมาก คือเกี๋ยงภา สะมาคะตา พร่ํากัน คือเค็ดเคา สัตตะคา ๗ ยอด คือยอดไม ๗ อยาง อยางละ ๗ ยอด มี - ยอดตาล - ยอดลาน - ยอดพราว ๑๔๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
- ยอดหมากผู - ยอดหมากเมีย - ยอดกลวย - ยอดออย ๘. พับโพ คือ หอมบั่วนา ๓ วองมือ (๓ รัดมือ) ๙. มิคคาจักษุ คือตาเนื้อ คือ สมปอยเทศ ที่มี ๗ ขอเอา ๗ ฝก ๑๐. ผุสะติกาญจนา คือผงทองคํา ๑๑. รัตนาพิชชา คือใบไม ๓อยาง เอาอยางละ ๗ ใบ มีใบดอกแกว ใบขนุน ใบเทาใบทัน ผูประกอบพิธี ตองเปนผูที่ประกอบดวยวัยวุฒิและคุณวุฒิ มีความรอบรูเรื่อง ประเพณีและพิธีกรรมเปนอันดี เรียกกันวาอาจารย ผูที่จะประกอบพิธี รดน้ํามุรธาภิเษกนั้นใหนุงผาขาว กอนที่จะลงมือประกอบพิธีใหรับศีล ๕ ขอ เพื่อใหรางกายบริสุทธิ์ ผู ดํ า เนิ น การในการจั ด พิ ธี ใ ห ตั้ ง ขั น ครู แ ก ผู ที่ จ ะเป น อาจารย มี ผ า ขาว ๔ รํ า ผ า แดง ๔ รํ า เที ย นใหญ คื อ เที ย นเล ม บาท ๔ คู เทียนขนาดกลางเรียกวาเทียนเลมเฟอง ๘ คู เทียนขนาดเล็ก ๑๖ คู กรวยใสใบพลู ๑๖ กรวย หมาก ๑๖ ขด และ ๑๖ กอม หมากมีน้ําหนัก ๔ หมื่น ขาวเปลือก ๔ ตาง ขาวสาร ๔ แคง หมอดิน ๔ ใบ มะพราว ๔ ทะลาย ออย ๔ แบก ขันโตก ๑ ใบ หอยเบี้ยที่ใชแทนเงิน เสื่อใหม ขาวตอกดอกไม กลวย ๑ เครือ เงิน ๑,๐๐๐ คํารอย (น้ําหนัก) พิธีปรุงน้ํามุรธาภิเษก เมื่อเตรียมทุกอยางพรอมแลว กอนวันที่ทําพิธี ๑ วัน ใหจัดพิธี ตมปรุงน้ําศักดิ์สิทธิ์ในอุโบสถ เริ่มดวยถวายขันครูใหอาจารย อาจารย ยกขันขึ้นแลวกลาวคําอัญเชิญครู จากนั้นอาจารยกอไฟดวยฟน ๓ ชนิด ๑๕๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
แตละชนิดใสตามชองของกอนเสาหัวราชสีห การใสฟนหามใสปนชองกัน ไมชนิดไหนอยูชองใดตองอยูชองนั้นตลอดไป แลวนําแวนขยายไปสอง กับแดดใหแสงแดดสองผานลงที่นุนหรือดอกฝาย ไมนานความรอนจาก แสงอาทิตยจะลุกไหมปุยนุน หรือดอกฝาย แลวจึงนํามาเปนเชื้อไฟจุดฟน เมื่อไฟติดแลวยกหมอดินใหมที่ยังไมเคยใชขึ้นตั้งบนกอนเสา เทน้ํา ๗ บอ จากวัด ๗ วัด ลงไปในหมอ ใสตัวยาสมุนไพรและของมงคลทุกอยาง ดังกลาว ลงไปในหมอตม เมื่อน้ําเดือดจนตัวยาสมุนไพรออกสีและกลิ่น แลว ตักเอาน้าํ ออกใสในขันน้าํ ๑๖ ขัน คือขันทําดวยแกว ๔ ขัน ขันทองคํา ๔ ขัน ขันเงิน ๔ ขัน และขันนาก ๔ ขัน แลวจึงนําขันที่บรรจุน้ําไปตั้งไวใน วัดที่ชื่อเปนมงคล นิมนตพระสงฆ ๑๐๘ รูป นั่งลอมขันน้ําทั้ง ๑๖ ขันแลว เจริญพระพุทธมนต ถึงตอนเชาในวันทําพิธีรดน้ํามุรธาภิเษก ใหเอาขันน้ําทั้ง ๑๖ ขัน ไปตั้งไวในหอสรง นิมนตพระสงฆจํานวน ๑๐๘ รูปลอมหอสรง และเจริญ พระพุทธมนตอีกครั้งหนึ่ง โดยใหสวดบทมหาสมัย และ ไชยทั้ง ๗ จากนั้น จึงใหยกขันน้ําไปตั้งไวตามจุดตามทิศที่มีหางรินอยู การรดน้ํามุรธาภิเษก เมื่อไดเวลาที่เปนมงคล ใหตีฆองกลองหรือประโคมดนตรี นิมนต พระภิกษุที่จะรับน้ํามุรธาภิเษกเขานั่งบนแทนไมเดื่อในหอสรง จากนั้น พระสงฆเถรานุเถระเอากระบวยเงินตักน้ําศักดิ์สิทธิ์หยาดลงที่หางริน ปากช า งอั น วางพาดด า นทิ ศ ตะวั น ออกเฉี ย งเหนื อ พระเจ า แผ น ดิ น และอุปราชตักน้ําหยาดลงบนรินปากสิงหที่วางพาดดานทิศตะวันออก ทาวพญา สะควยเศรษฐี พอคาวานิช ตักน้ําหยาดลงบนรินปากมาที่วาง พาดอยูดานทิศใต บาวแกว สาวแกว และประชาราษฎร ตักน้ําหยาดลง บนรินปากมอมทีว่ างพาดดานทิศตะวันตก เสนาอามาตย ขุนหมืน่ ขุนแสน และขาราชการ ตักน้าํ หยาดลงบนรินปากวัวอุสรุ าชทีว่ างพาดดานทิศเหนือ ในระหวางที่คนทั้งหลายหยาดน้ําลงบนริน น้ําจะไหลเขาไปรดตรงกลาง ศีรษะของพระภิกษุผูรับน้ํามุรธาภิเษก เมื่อการรดน้ําเสร็จสิ้น ผูรับน้ําจะ ๑๕๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เปลีย่ นผานุง ผาจีวร แลวพระสงฆทเี่ ปนประธานสงฆเขาไปจูงมือพระภิกษุ นั้นออกจากหอสรงขึ้นไปบนวิหาร เมื่อกราบพระแลวหันหนากลับมาทาง อาจารยผูประกอบพิธี หันหลังใหพระประธาน อาจารยใชแผนเหล็ก รองหัวเขาทั้ง ๒ และศอกทั้ง ๒ ของตนแลวกราบ ๓ ครั้ง แลวกลาวคํายอ คุณพระพุทธเจา อานโองการพระนามที่เขียนไวในใบลานหรือพับสา แลวจึงอานคําจารึกในสุพรรณบัฏ ๓ ครัง้ เมือ่ อานจบแลวนักดนตรีประโคม ดนตรี ตีระฆัง กังสดาล บัณเฑาะวและเปาหอยสังข เปนการสงเสพ เปน อันเสร็จการพิธีรดน้ํามุรธาภิเษกเพียงนี้ ตัวอยางคําโองการพระนาม ตัวอยางคําโองการพระนามนี้ พระยาปญญาพิทธา แตงขึน้ ในพิธี รดน้ํามุรธาภิเษกเลื่อนสมณศักดิ์ พระเกสลปญโญ เจาอาวาสวัดชัยศรีภูมิ ขึ้นเปนราชครู, พระสิทธิเจาอาวาสวัดกิตติ และเจาอาวาสวัดหอพระ ขึ้ น เป น สมเด็ จ , ยกครู บ าวั ด บุ พ พาราม และพระคั ม ภี ร เจ า อาวาส วัดหนองควาย ขึ้นเปนสังฆราชา, ยกพระมังคละ เจาอาวาสวัดพระสิงห ฝายใต ขึ้นเปนสาม,ี ยกพระนันทะ เจาอาวาสวัดปาแดง ขึ้นเปนมหาเถระ เมื่อ พ.ศ.๒๓๘๘ / A.D.๑๘๔๕ ปลายสมัยของเจาพุทธวงศ เจาผูครอง นครเชียงใหม คําโองการพระนามมีดังนี้ โยสันนิสิโน วรโพธิมูเล มารังสะเสนัง มหันติวิชโย สัมโพธิมา กัญจิวะอนันตะญาโณ โยโรกุตตโม ตัง ปนนะมามิพุทธัง ตัง ปนนะมามิ ธัมมัง ตัง ปนนะมามิ พุทโธ มังคละสัมภูโต สัมพุทโธ ทีปะทุตตะโม พุทธมังคละมาคัมมะ สัพพะทุกขา ปะมุญจะเร ธัมโม มังคละสัมภูโต คัมภีโร ทุทัสโส อะณุง ธัมมะมังคละมาคัมมะ สัพพะภะยา ปะมุญจะเร สังโฆ มังคละสัมภูโต ทักขิเณยโย อะนุตตะโร สังฆะมังคละมาคัมมะ สัพพะโรคา ปะมุญจะเร ๑๕๒
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
โย โลหิตํ ทาสีติเรกะสินธุ มังสาธิ ภุสีสะติ เลกะเม ลุตาราติริตตัง นะยะนังอะทาสิ นะมามิ หันตัง วรโลกนาถัง สรรเพชรตนใดเดช สมสรางเขตบารมี 30 ประการ ทีฆะมะทานังเครงคราวคราน มะโนวจีทวารกํานานก็ยดื ยาว ตราบพยากรณก็พอซาว อะสงไขอีกแสนกัลป บพิตราไดสํารอก โลหิตออกใหทานทัน เอนกสิอนันตา ยังยิ่งล้ําสิสาคร มังสาอันเถือแถก เปนพุนแจกยาจกจร ยังยิ่งพระสาธร ในเทิกทองจักรพาล พระเศียรอุตตะมังคะ พระจํานงคใหเปนทาน ยังยิ่งกวาประมาณ พระสุเมรุราชา พระแพนกะยุคละ อันมีพรรณรา บรรจงเขาะขอดควักตา ออกใหเปนทาน ยังยิ่งประมาณแหงดาวดวง เวหาเวียนอันเพริดพราย นานาที่กฏหมาย อันนอกนั้นมิสังขยา จาอันยากเยื้อน พระทําเนืองสงสารมา เสวยทุกขอันนานา มิมาดอาจจักตริตรา จิ่งลุกใดแดดํารัส สรรเพชรตรัสแตงอํารุง ไขบันทูลชุลี ใสอภิวาทนมัสการ โอกาสะศักราชโบราณราช แตงตัดมาวาดไวใหเปนตรา เถิงถูกถวนระบําสรร ตามตําบลบิลปลาย แขวดกฏหมายมาเทียมทัน ศักราชไขเบิกบัวระกําหนดเนตนิทานคลอง เปนเฉลยกัลละโคลงเลย ระบิลระเฉลยบาท สองพันปลายสองรอย หมายเหมียดตราจอง อีกเจ็ดตัวเผื่อปูนปอง ติดตอไดสืบสายไป เรียงรดกดฉนํา มะเส็งฉนําเขตขอมไข เปนปเมืองไทยดับไส สอไวใหสรรเสร็จฤกษกิตติกา กําหนดตราออกเรืองเรจ เพียงพุงขึ้นสุกลกาล ๑๕๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ปุณณมีพิโลจาร ชีโวโสดสะคราญ ไทยเตายีแขวดกฏหมาย พระจันทรทําเนืองบาย เวหาหองรวมราศี เมษาแหงวิถลี รุ อดหองมรรคาเรียง ฤกษกดภรณีดวงถวนสอง ลุลาภไดแหงลาภา อดีตอันคลอยคลาด พุทธศาสนลวงล้ําลด สองพันกฏไวตราตรอง ปลายสามรอยแปดสิบแปดพระพรรษา ปลายหกเดือนคลาดไคลคลา พุทธศาสนยังเหลือหลอ จักมาพอหาพันพระวรรษา ยังหลอสองพันหกรอยตราสิบเอ็ด ฉนําเตือ่ มแถมปลายหกมาสา แขวดกฏหมายวะระบมปี ลายคําพอสอง ลําดับตามวันพรุก จิ่งถวนถูกวิโนทะนี ศาสนายังยิ่งกวาง ศักราชคางโยชนยาวยน โอภาสรุงเรืองราย ใหผลผายแผสุชน ใหบังเกิดการกุศล สุขสวางฟาฝายแดนดิน หกสวรรคชมชื่นชิน ปราโมทยนอมมะโนใน บพิตรไทธิราช พระภูวนาทปนพิงไชย เปนเคาเหงาแหงอทีนรินทราช สมุหะมาดธิบดีเจาฝายหนาหอคํา เจามหาสิริภูมิบัต เขมรัฐบุรีรมย เจาพิมพิสารชื่นเชยชม ปราโมทยดวยสวนบุญญา เจาราชวงศากนิษฐา มีปสาทะเยือกยินดี เจารัตนะเมืองแกว และเจาราชบุตร จงวิมุติจากโลกีย สุขสวางเสี้ยงชื่นเชยชม เจาสุยะและเจาพรหม จดจงเจตนสรางกตาธิการ เจาแสนเมืองเจาสุยะวงศ มะหิยังคะราชชื่นชมบาน เจาไชยลังกาเจาธรรมปะโย เจาธรรมกิตติสองหาการ จงเจตนพนพาจากนิวรณ เจายอดเหลือราชบุตรี พระภูธรอรรคราช เกิดเทียมองค เจามหาวงศาเจามหาพรหม มะโนจงจิตเจตนนอ มภิสงั ขาร เจาหนานสุยะวงศเจามหาวัน มาเล็งหันยังเกสรปญโญ พระเถราตนบัวริยาด บําเพ็ญสมณะชาติพรหมจริยกรรม ๑๕๔
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ปตติปริยัติตามวินัยธรรม เปนเคาเหงา สังรวมอุเบกขิณอินทรีย ธุระทําเรียบรอยวัตร จิ่งจักบังเกิดตามการกุศล จิ่งใครค้ําศาสนาพุทธศาสน เปนเจาเสวยมิ่งเมือง ปลงอาชญาพระภูบาล ปรากฏมิ่งเมืองไทย กรุโณตแกศาสนา ทั้งสังฆะใหพร่ําพรอม มาอนุโมทชื่นประสาท ทั้งขุนหมื่นและขุนแสน และทาวหาญมาพร่ําพรอม จงเจตนสรางสวางสุขสันต เถราภิเษกยอยกยอมศาสนา ตกแตงหางมากนานา ภิเษกเอกองคสีหลา เปนศรีสมบูรณพิลาศเรืองรุงไร วิวะอรรถทํานองไข สวางสุธาโดยดังกดวินาท
อันพระอนุญาต สมณชาติเชียงชิน รํางับดีจากอารมณ ตามบัญญัติพระโคดม จิตเจตนนอมปราโมทยา บหื้อขาดประเวณี มียศยิ่งฟาฝายพิงไชย พัตตมารกลาวกลอนไข นพราชที่อาดูร และฝูงขุนทุกดานดาวของพันนา อาราธนานอมนิมันตนา มะโนรัฐาใสสองตองตื่น นายนักการทั้งนายแควน พระราชสุชนหมูนรา สมบูรณมวลเครื่องเคลาคาน ราชทานภิเษกสราง เพื่อใหแลวพระมูรธา มาโขงเขตดาวที่บรุ ี เปนมกุฏใหแลวสมสวัสดิ์ จักเบิกนาไวเถราภิเษกสราง จักกิตตะนามาในสุพรรณบัฏ
ตัวอยางคําในสุพรรณบัฏ ปรม วิสุทฺธ สีลาจารวฑฺฒวา สุปฏิปนนา ตาธิคุณปฏิมณฺฑิโตฬา จยาสยสกตฺถปรตฺถหิเต สถิร ปรกฺกมฺมปริยตฺติธร เกสลปฺโญ ปวร สมเด็จ ราชครู
๑๕๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
พิธยี กยอสมณศักดิพ์ ระสงฆ เมืองเชียงตุง ประเทศสหภาพพมา ๑๕๖
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ประวัติความเปนมาของการมีสมณศักดิ์ และพิธีเถราภิเษกแบบลานนา พระครูอดุลสีลกิตติ๑์
ความนํา ในสมัยพุทธกาล พระพุทธเจาไดทรงใชจติ วิทยาในการปกครองพระ สงฆสาวก โดยยกยองผูท คี่ วรยกยอง ปองปรามผูท คี่ วรปองปราม “นิคคฺ ณฺเห นิคฺคหารหํ ปคฺคณฺเห ปคฺคหารหํ” ดังจะเห็นไดจากทรงยกยองพระสารี บุตรและพระโมคคัลลานะ เปนอัครสาวกฝายซายและขวา และทรงตั้ง “เอตทัคคะ” กลาวคือทรงยกยองพระสาวกสวนหนึ่งวาเปนเลิศทางดาน ตางๆ เชน ดานปญญา หรือดานมีฤทธิ์ เปนตน ดวยพุทธวิถีดังกลาวมา นี้ ทําใหพระองคสามารถประดิษฐานพระพุทธศาสนาใหตั้งมั่นอยูในชมพู ทวีป และเจริญรุงเรืองไปยังนานาอารยประเทศ แตอยางไรก็ตาม กรณีดัง กลาวยังมิไดถือวาเปนสมณศักดิ์ ๑
เจาอาวาสวัดธาตุคํา เจาคณะตําบลหายยา อําเภอเมืองเชียงใหม
๑๕๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เมื่อพระพุทธองคเสด็จดับขันธปรินิพพานไปแลว ยอมไมมีผูใด ทีจ่ ะสามารถสืบทอดเจตนารมณนไี้ ด นอกจากองคพระประมุขของประเทศ นั้นๆ ดังนั้น การพระราชทานสมณศักดิ์แกพระสงฆ จึงเปนพระราชนิยม ของพระเจาแผนดินในทุกประเทศที่นับถือพระพุทธศาสนา เชน ประเทศ ศรีลังกา พมา กัมพูชา ลาว เปนตน สําหรับประเทศไทยนั้น สมณศักดิ์ของพระสงฆเริ่มใชตั้งแตใน สมัยสุโขทัย กลาวคือ ในระหวาง พ.ศ. ๑๙๐๔ ซึ่งตรงกับรัชสมัยของ พระมหาธรรมราชาลิไทย (หรือพระมหาธรรมราชาที่ ๑ เปนพระโอรส ของพอขุนเลอไทและเปนพระราชนัดดาของพอขุนรามคําแหงมหาราช) ไดเสด็จเสวยราชย (ภายหลังพอขุนรามคําแหงมหาราชประมาณ ๗๐ ป) เปนกษัตริยลําดับที่ ๖ แหงราชวงศพระรวง พระองคไดทรงโปรดให ราชบัณฑิตไปอาราธนาพระมหาสามีสังฆราชมาจากประเทศศรีลังกา เพื่อใหประกาศพระพุทธศาสนาลัทธิลังกาวงศในสุโขทัย พระมหาสามี สังฆราช คงจะไดถวายพระพรใหพระธรรมาราชาลิไท ทรงตั้งสมณศักดิ์ ถวายแดพระสงฆตามราชประเพณีที่ถือปฏิบัติในประเทศศรีลังกา ระบบ สมณศักดิ์ในสมัยสุโขทัยไมสลับซับซอน เพราะมีเพียง ๒ ระดับชั้นเทานั้น คือ พระสังฆราชและพระครู พอมาถึงสมัยกรุงศรีอยุธยา ระบบสมณศักดิ์ ไดรับการปรับใหมีระดับชั้นเพิ่มขึ้นเปน ๓ ระดับ คือสมเด็จพระสังฆราช พระสังฆราชคณะหรือพระราชาคณะและพระครู ดั ง นั้ น เพื่ อ ให ท า นผู ส นใจได ท ราบประวั ติ ค วามเป น มาของ สมณศักดิต์ ามสมควร จึงขอเอาพระนิพนธของ “สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ” ในหนังสือ “ตํานานคณะสงฆ” “....สวนขอที่พระเจาแผนดินทรงตั้งราชทินนามพระราชทาน สมณศักดิ์นั้น ในหนังสือชั้นกรุงเกา ที่ขาพเจาไดตรวจพบเห็นประเพณีนี้ มีทกุ ประเทศทีพ่ ระพุทธศาสนาเปนประธาน เขาใจวาลังกาจะริเริม่ ประเพณีน้ี ขึ้นกอน เพราะเรื่องราชทินนามสมณศักดิ์ในสยามประเทศ มามีขึ้นในครั้ง สุโขทัยตอนปลาย ในเวลานั้นกําลังนิยมแบบแผนและลัทธิสงฆแบบลังกา นาจะถายแบบตั้งราชทินนามสมณศักดิ์มาจากประเพณีลังกาดวย ๑๕๘
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ประเพณีตั้งราชทินนามพระภิกษุสงฆในลังกาทวีปปรากฏแบบ อยางกลาวไวในหนังสือ “รามัญสมณวงศ” อันควรนํามาสาธกไวในที่นี้ คือ เมื่อปมะแม จุลศักราช ๘๓๗ พ.ศ. ๒๑๐๘ (ตรงในสมัยสมเด็จพระ รามาธิบดีที่ ๒ ครองกรุงศรีอยุธยา) พระเจารามาธิบดีกรุงหงสาวดี (พระองค ทีเ่ รียกในหนังสือราชาธิราช พระเจาศรีสากยวงศธรรมเจดีย) มีพระประสงค จะรวมพระสงฆในรามัญประเทศ ซึ่งแตกตางลัทธิกันอยูเปนหลายพวก ใหเปนนิกายเดียวกัน จึงสงพระเถระเมืองหงสาวดีออกไปบวชแปลง ที่เมืองลังกา เมื่อพระเจาภูวเนกพาหุ พระเจากรุงลังกาทรงจัดการให พระเถระมอญเหล า นั้ น ได บ วชแปลงสมปรารถนาเสร็ จ แล ว มี รั บ สั่ ง ให นิ ม นต เ ข า ไปรั บ พระราชทานอาหารบิ ณ ฑบาตในพระราชวั ง เมื่อทรงประเคนไทยธรรมเสร็จแลวมีรับสั่งแกพระเถระเหลานั้นวา การที่ พระราชทานเครื่อ งไทยธรรมตางๆ ถึ ง จะมากมายเทา ใดก็ไมป รากฏ พระเกียรติยศถาวร เพราะไทยธรรมทั้งหลายยอมจะกระจัดกระจาย สูญหายไปได แตสวนราชทินนามนั้นยอมจะปรากฏถาวรอยูจนตลอด อายุขัยของพระเถระผูเปนเจาทั้งหลาย มีรับสั่งดังนี้แลวจึงพระราชทาน นามแกพระมอญที่ไปบวชแปลง ๒๒ รูป ตั้ง “พระมหาโมคคัลลานเถระ” ใหมีนามวา “พระสิริสังฆโพธิสามิ” และพระมหาสิวลีเถระ ใหมีนามวา “พระติโลกคุรสุ ามิ” เปนตน ขอความนีแ้ สดงใหเห็นวาในลังกาคงมีประเพณี ตั้งราชทินนามสมณศักดิ์มากอนนั้นนานแลว....” เรือ่ งเดียวกันนีม้ ปี รากฏในจารึกกัลยาณีมรี ายละเอียดเพิม่ เติมวา หลังจากพระเจาภูวเนกพาหุถวายนามบัญญัตแิ ลวไดถวายสิง่ ของอันควรแก พระภิกษุสงฆ อาทิเชน ผาไตร ผามาน ผาเพดาน จรรมขันฑหนังรองนั่ง ตาลปตรดามงาและแอ็บหมากแกบรรดาพระภิกษุสงฆทงั้ ปวง จะเห็นไดวา “การถวายนามบัญญัติ” และ “สิ่งของ” นาจะเปนแบบแผนของการตั้ง สมณศักดิ์และการพระราชทานเครื่องประกอบสมณศักดิ์ในสมัยตอมา เปนที่นาสังเกตวาสมณศักดิ์ที่พระเจาภูวเนกพาหุทรงตั้งในลังกา ตามในหนังสือรามัญวงศนนั้ มี ๒ ชัน้ คือ ชัน้ สูงมีคาํ ลงทายเปน “มหาสามิ” ชั้นรองลงมามีคําลงทายเปน “สามิ” หรือ “สาวามิ” นั้นคงใชแทนกันได ดั ง จะเห็ น ได จ ากพระนามสมเด็ จ พระสั ง ฆราชสมั ย สุ โขทั ย มี ทั้ ง สามี ๑๕๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
หรือสวามี และยังใชกับพระสงฆมอญและพระสงฆลานนา ตามที่ปรากฏ ในพงศาวดารโยนก เชน พระอุทุมพรบุปผามหาสวามี พระเจากือนา แหงนครพิงคเชียงใหมโปรดใหอาราธนาไปจากกรุงสุโขทัย แลวตอมารับ อุสสาภิเษกใหเปนพระสังฆราชแหงลานนาไทย พระนามวา “พระมหาสุมน บุพรัตนมหาสวามี เปนตน สําหรับสมณศักดิ์และตําแหนงทางปกครองคณะสงฆสมัยสุโขทัย นั้น เทาที่ปรากฏหลักฐานในศิลาจารึก พ.ศ. ๑๘๓๕ มีขอความวา “ที่ พระนครสุโขทัย มีสังฆรา มีปูครู มีมหาเถระ และมีเถระ” ในหัวเมืองฝายเหนือครั้งยังเปนอาณาจักรลานนาอยูนั้น ก็ได รับพระพุทธศาสนานิกายลังกาวงศจากสุโขทัยฝายหนึ่ง จากทางพมา ฝายหนึ่ง ธรรมเนียมการตั้งสมณศักดิ์จึงปรากฏมีขึ้นในอาณาจักรลานนา ตรงกับรัชสมัยของพระญากือนาธรรมิกราชเจา มูลเหตุนั้นก็เนื่องมาจาก วาพระญากือนาธรรมิกราชเจาไดเจริญสัมพันธไมตรีกับอาณาจักรสุโขทัย และสืบขาวการพระศาสนา ณ เมืองสุโขทัย ไดทราบวามีพระมหาเถระ รูปหนึ่ง ปรากฏนามตามสมณศักดิ์วา “พระอุทุมพร บุปผามหาสวามี” ดํารงตําแหนงเปนสังฆราชแหงเมืองพันเมาะตะมะ ไดเดินทางกับพระ เถระหลายรูปไปศึกษาพระพุทธศาสนา ณ ประเทศศรีลังกา กลับมาไดนํา บรรดาศิษยานุศษิ ยออกไปประกาศพระศาสนาตามบานเมืองตางๆ ตามคํา อาราธนาของพระเจาแผนดินเมืองนั้นๆ จนถึงอาณาจักรสุโขทัย ไดพํานัก อยู ณ วัดปามะเดื่ออุทุมพราราม ครั้นเมื่อพระญากือนาธรรมิกราชทรงทราบวาพระมหากษัตริย แหงอาณาจักรสุโขทัยเลื่อมใสในพระพุทธศาสนา ใครจะยกยอพระบวร พุทธศาสนาใหปรากฏรุงเรือง ณ เมืองนพบุรีศรีนครพิงคเชียงใหม จึงได ใหราชทูตเดินทางไปเขาเฝาพระมหาธรรมราชาลิไท เพื่อขอพระราชทาน พระบรมราชานุญาตอาราธนพระอุทุมพรบุปผามหาสวามีมาประกาศ เผยแผ พ ระพุ ท ธศาสนาที่ เ มื อ งเชี ย งใหม แต ป รากฎว า พระคุ ณ ท า น เจริญดวยอาวุโสพรรษามากแลว ไมอาจที่จะมาปฏิบัติศานากิจนี้ได จึงสง พระอานันทเถระผูเปนศิษยพรอมดวยพระสงฆจํานวน ๑๑ รูปมาแทน แตพระอานันทเถระไมอาจจะทําการอุปสมบทพระสงฆได เนื่องดวย ๑๖๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ยังไมไดรับอนุญาตจากพระอาจารย จึงทูลพระญากือนาวา พระอาจารย ของทานคือ “พระสุมนเถระ” เปนพระสงฆที่ทรงภูมิธรรมสูงสง และไดรับ ฉันทานุมัติจากพระอุทุมพรบุปผามหาสวามีใหประกอบสังฆกรรมทําการ อุ ป สมบทกุ ล บุ ต รได ควรที่ จ ะอาราธนาท า นมาเผยแผ พ ระศาสนาที่ เมืองเชียงใหม พระญากื อ นาธรรมิ ก ราชเจ า จึ ง ได ม อบหมายให ห มื่ น เงิ น กอง ผ า ขาวยอด ผ า ขาวสาย พร อ มด ว ยคณะไปอาราธนาพระสุ ม นเถระ มาเมืองเชียงใหม เมือ่ พ.ศ. ๑๙๑๒ พรอมทัง้ ไดประกอบพิธเี ถราภิเษกยกยอ พระสุ ม นเถระเจ า ขึ้ น ดํ า รงสมณศั ก ดิ์ แ ห ง สงฆ ปรากฏราชทิ น นามว า “พระสุมนสุวณ ั ณบุปผรัตนมหาสวามี” มีตาํ แหนงเปนพระมหาสามีสงั ฆราช นิกายลังกาวงศองคแรกของอาณาจักรลานนา ด ว ยพระราชศรั ท ธาในพระบวรพุ ท ธศาสนา พระญากื อ นาธรรมิกราชจึงไดสนับสนุนใหมีการศึกษาเลาเรียนพระปริยัติธรรม และ ส ง เสริ ม การปฏิ บั ติ ธ รรมอย า งยิ่ ง ใหญ ทํ า ให อ าณาจั ก รล า นนาเป น ศูยนกลางของการศึกษาเรียนรูดานพระพุทธศาสนา บรรดาพระสงฆ จากเมื อ งต า งๆ เช น เมื อ งเชี ย งแสน เชี ย งตุ ง เดิ น ทางมารั บ ศึ ก ษา เปนจํานวนมาก แนวคิดเรื่องการสถาปนาพระสงฆขึ้นดํารงสมณศักดิ์ของ ลานนานั้นปรากฏในตํานานตางๆ หลายแหง จากนั้นก็ปรากฏวาบรรดา กษัตริยใ นราชวงศมงั รายทรงปฏิบตั ติ ามโบราณราชประเพณีนมี้ าโดยตลอด ในสมั ย พระเมื อ งแก ว ติ โ ลกปนั ด ดาธิ ร าช ทรงสถาปนาพระ สัทธัมมสัณฐิระ มีรายละเอียดในชินกาลมาลีปกรณ๒ วา จุลศักราชได ๘๘๐ หรือ พ.ศ. ๒๐๖๑ พระเมืองแกว ทรงทําพิธเี ถราภิเษก ดังมีความพิสดารวา ครั้งนั้น พระราชาธิบดี เมื่อจะทรงอภิเษกพระมหาเถระ (คือ พระ สัทธัมมสัณฐิระ วัดมหาโพธาราม) ในตําแหนงครูของพระองค จึงนิมนต ๒
ชินกาลมาลีปกรณ พิมพครั้งที่ ๘ หนา ๒๘๖ - ๒๘๘
๑๖๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
พระมหาเถระทั้งหลายจากเมืองหริปุณชัย, เชียงแสน, เชียงแจะ๓, วัง, เขลางค, จาง, มอบ, เขรางค และเชียงของ พระมหาเถระเหลานั้นไดมาประชุมกันในเมืองเชียงใหมนั้นและ พระมหากษัตริยมีพระราชประสงคจะใหตําแหนงนั้น และใหความเจริญ ของพระมหาเถระ (พระสัทธัมมสัณฐิระ) มีความยิ่งใหญไพบูลย จึงนิมนต พระภิกษุ ๑๒๐ รูปมาสวดมงคลปริตร, ธรรมจักกัปปวัตตนสูตร และ มหาสมัยสูตร ๓ วัน โดยถวายเครื่องสักการบูชาเปนอันมาก คือตั้งแตวัน แรม ๑๒ ค่าํ ถึงวันแรม ๑๔ ค่าํ ซึง่ เปนวันอุโบสถ (สิน้ เดือน) เดือน ๕ ป ขาล จุลศักราช ๘๘๐ ตลอดเวลาทั้ง ๓ วันนี้ เปนเวลาสวดพระปริตร ครัน้ ถึงวันแรกของเดือน ๖ ซึง่ เปนวันถัดจากวันสิน้ เดือนนัน้ ไป(ขึน้ ๑ ค่ํา) เปนวันอาทิตย เมื่อจันทรประกอบดวยอัสวณีนักษัตรในเรือนศุกร อันถือกันวาเปนสิทธิโยคพระราชธิบดีจึงนิมนตพระมหาเถระ (พระสัทธัม มลัณฐิระ) พรอมดวยพระภิกษุ ๘๐ รูป กระทําภัตตกิจ (บริโภคอาหาร) ในพระราชมณเฑียรพระราชาธิบดีทรงถวายคารวะพระมหาเถระ (พระ สัทธัมมสัณฐิระ) ในพระราชมณเฑียรแลว ครัน้ เวลาตะวันบายยามตนแหงวิกาล (ระหวางเทีย่ งถึง ๑๓.๐๐ น.) อัญเชิญพระมหาเถระ (พระสัทธัมมสัณฐิระ) ขึน้ กุญชรปราสาท๔ ปดทอง มี พระภิกษุประมาณ ๕๐๐ รูปเปนบริวาร พรอมดวยเครือ่ งสักการะสัมมานะ (เครือ่ งบูชาแสดงความนับถือ) เปนอันมาก นิมนตเขาในปราสาท๕ อันวิจติ ร งดงามในโรงสระสนานหนาวัดปาแดงมหาวิหาร ซึง่ พระสิรธิ รรมจักรพรรดิติลกโปรดใหผูกสีมาไว แลวตรัสสั่งใหพระบรมวงศานุวงศ มหาพราหมณ ๓
ทานผผูกศัพทบาลีวา ชยเชห คือ เมืองเชียงแจะ ในพงศาวดารโยนกตอนวาดวย สรางเมืองเชียงแสน กลาววา เมืองเชียงแจะอยูใ นจํานวนสิบสองพันนาแควนซายขึน้ กับเมือง เชียงแสน ๔ กุญชรปราสาท คือ กูบทีใ่ ชวางบนหลังชาง มีรปู ทรงเปนปราสาท สําหรับผูท ขี่ ชี่ า งนัง่ ไปในกูบนัน้ แตสาํ หลับพระมหาเถระนี้ คงจะใหคนหามไปเหมือนวอหรือเสลีย่ ง ไมไดวางลง บนหลังชาง คงเปนเชนบุษบกสรางเปนรูปกูบชาง เชนที่สรางเปนที่ประดิษฐานพระประธาน ในอุโบสถวัดบรมวงศ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ๕ คงเปนแทนเบญจาสําหรับนั่งรับสรงน้ําสมณุตตมาภิเษก
๑๖๒
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
มหาเศรษฐี คหบดีทั้งหลาย โสรจสรงพระมหาเถระดวยน้ําอภิเษก และใน ลําดับนั้นพระราชาทรงคัดเลือกพระมหาเถระหัวหนาคณะสงฆทั้ง ๓ ได ๘๐ รูปใหเขาไปในมหามณฑป ครั้งนั้นพระราชาทรงบูชาดวยเครื่องสมณะบริขารหาคามิได (มี ราคามาก) ลวนแตเปนราชูปโภคอุทิศใหเปนเครื่องสักการะสัมมานะ มากมาย แลวโปรดใหอานประกาศพระราชทินนามของพระมหาเถระซึ่ง จารึกลงในแผนทองคําหนักจํานวนหนึ่งรอย๖ พระราชทินนามนั้นมี ๙๗ พยางคดังตอไปนี้ “สมเด็จพรหมมหาสามี ตรีโลกนาถราชครูจุฑามณี สัทธรรมรัศมี ศีลวิสุทธ ยุกตมุตตวาที มหากวีสีหลวงศ สังฆปริณายก รัตตวนาธิบดี วีรสุ มนตุลย ปุญชวันโตฬารัชฌาสัย ไตรปฎกธร วรเมธังกร บรมติโลกาจารย”๗ เมื่ อ จบคํ า อ า นประกาศ พระมหาเถระทั้ ง หลายก็ พ ร อ มกั น สวดคาถาทั้งหลายเหลานี้ เพื่ออนุโมทนายิ่งๆ ขึ้น แกมหาทานของ พระราชาธิราช ในสมัยพระเมืองเกษเกลา ใน พ.ศ. ๒๐๗๐ จ.ศ. ๘๘๙ นพศก วันจันทร เดือน ๖ ขึ้น ๒ ค่ํา ตั้งพิธีสังฆราชาภิเษก พระมหาสรภังคเถร ขึ้นเปนพระมหาสังฆราชา ในเมืองพิงคเชียงใหม๘ พ.ศ. ๒๒๖๗ เจาเมืองคอง เปนหวาน๙ เมืองนาน ได สถาปนาสมเด็จดานเหนือ วัดกูคํา เปน สมเด็จมหาสังฆราชา พ.ศ. ๒๓๑๙ สมัยพระยาจาบาน (บุญมา) เปนผูครอง นครเชียงใหม ไดสถาปนาพระมหานาคเสน วัดเชียงมั่น เปน สังฆนายก พ.ศ. ๒๓๓๗ สมัยพระเจากาวิละยังอยูที่เวียงปาซาง พระยาสามพี่นอง (พระเจากาวิละ เจาอุปราชธรรมลังกา เจารัตนหัวเมือง แกวคําฝน) ไดสถาปนา สวาธุเจาฐิตมังคละ วัดผาขาว เปนสังฆราชา ๖ หนักหนึ่งรอย ๗
เทากับประมาณ หนัก ๑๒๐ กรัม หรือ หนัก ๘ บาท ตนฉบับใบลานเดิมมีดงั่ นี้ สมเด็จพระมหาสามี ตรีโลกนาถ ศรีสทั ธรรมสมิรศีลวสุทธ ยุตตมุตตวาที มหากวีสหี ฬวงศ สงฆปรินายกรัตตวนาธิบดี วีรสุมนมดุลยปุญวันโตฬารัชฌาสัย ไตรปฎกธร วรเมธังกรบรมติโลกาจารย ๘ พงศาวดารโยนก พิมพครั้งที่ ๗ พิมพ พ.ศ. ๒๕๑๖ หนา ๓๗๓ ๙ หวาน คือ ตําแหนงผูครองเมืองของพมา
๑๖๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
พ.ศ. ๒๓๔๘ สมัยพระเจากาวิละ พระญาสามพี่นอง (พระเจ า กาวิ ล ะ เจ า อุ ป ราชธรรมลั ง กา เจ า รั ต นหั ว เมื อ งแก ว คํ า ฝ น ) ไดสถาปนา สวาธุเจาวชิรปญญามหาปา วัดสวดดอก เปน สมเด็จมหาราช ครูสงั ฆนายก, สาวธุเจานันทวังโส วัดศรีเกิด เปน สมเด็จ และสวาธุเจามหา คัมภีระ วัดพันเทา๑๐ เปน สวามีสังฆราชา อภิเษกในวัดพระสิงหทั้ง ๓ รูป พ.ศ. ๒๓๗๓ สมัยพระญาพุทธวงศ ไดสถาปนา ครูบา จันทรังสี วัดพระสิงหดานเหนือ เปนสมเด็จสมุหสังฆนายก พ.ศ. ๒๓๗๙ สมัยพระญาพุทธวงศ ไดสถาปนาครูบา เกสรปญญา วัดพันธนุนมดี๑๑ เปนสังฆนายก พ.ศ. ๒๓๘๘ สมัยพระญาพุทธวงศ ไดสถาปนา ครูบา เกสรปญโญ วัดพันตาเกิน๑๒ เปนสมเด็จราชครู, ครูบาสิทธิ วัดกิตติ๑๓ เปน สมเด็จ, ครูบาเกสรปญญา วัดหอพระ๑๔ เปนสมเด็จ, ครูบามะเลิง่ วัดบุพพาราม เปน สังฆราชา, ครูบาคัมภีระ วัดหนองควาย เปน สังฆราชา, ครูบามังคละ วัดพระสิงหดานใต เปนสวามี และครูบานันทะ วัดปาแดงมหวิหาร เปน มหาเถระ พ.ศ. ๒๓๙๙ สมัยพระเจากาวิโลรสสุรยิ วงศ ไดสถาปนา ครูบาพรหมสร วัดเชียงหมั้น เปน พระมหาราชครูเจาสังฆยานกาจารย พ.ศ. ๒๔๑๑ สมั ย พระเจ า กาวิ โ ลรสสุ ริ ย วงศ ได สถาปนาพระมหาสวาธุเจาอุตตม และ พระมหาสาวธุเจาหลวงพรหมสระ วัดเสตวัตถาผาขาว๑๕ เปนสังฆราชา พ.ศ. ๒๔๒๕ สมัยพระเจาอินทวิชยานนท ไดแตงตั้ง ครูบาปญญา วัดหัวขวง เปน อธิการใหญ๑๖วาการคณะสงฆ ๑๐ ปจจุบัน คือ วัดพันเตา ตําบลพระสิงห อําเภอเมืองเชียงใหม ๑๑ ปจจุบัน คือ วัดดวงดี ๑๒ ปจจุบัน คือ วัดชัยศรีภูมิ์ ๑๓ ปจจุบัน คือ วัดรางในโรงเรียนอนุบาลเชียงใหม ๑๔ ปจจุบัน คือ วัดรางในโรงเรียนหอพระ ๑๕ ปจจุบัน คือ วัดผาขาว ๑๖
อธิการใหญ คือ ประมุขสงฆทไี่ มไดรบั สถาปนาเถราภิเสก เปนแตเพียงไดรบั แตงตัง้
๑๖๔
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
พ.ศ. ๒๔๓๖ สมัยพระเจาอินทวิชยานนท ไดแตงตั้ง ครูบาเตชะ วัดดวงดี เปน อธิการใหญ พ.ศ. ๒๔๓๘ ครูบาโสภา วัดฝายหิน ไดรับสถาปนา เถราภิเษก เปนปฐมสังฆราชา ที่ ๑ และมีสังฆราชาตางๆ อีก ๖ องค ไดรบั เถราภิเษกดวย ตอจากนัน้ มาถึง พ.ศ. ๒๔๔๙ จึงไดรวมกันกับคณะสงฆ สวนกลางตลอดจนปจจุบัน พิธีสถาปนายกยอเถราภิเษก ในสมัยโบราณลานนาเมื่อมีผูบวชเปนสงฆแลว ราษฎรจะยกให พระสงฆขึ้นเปนเจาโดยถือวาผูที่บวชตามพระบรมศาสดา ไดเปนเจาไป โดยปริยายคือเปนพระศากยบุตร ซึ่งเรียกวาศากยปุตโต ผูเปนบุตรคือเชื้อ สายของพระศากยะ ซึ่งพระองคนั้นเปนเชื้อเจาโดยกําเนิดสวนหนึ่ง และ ตอมาเมื่อพระองคทรงออกบวชไดรับยกยองเปนเจาอีกชั้นหนึ่งเรียกวา พระพุทธเจา ลานนาเราจึงเรียกผูที่บวชตามวาเปนเจาดวย เรียกผูบวชเปนสามเณร วา สามเณรเจา เรียกผูบวชเปนพระ วา สวาธุเจา เรียกผูที่ไดรับแตงตั้งเปนเจาอาวาส วา สวาธุเจาหลวง เรียกผูไ ดรบั แตงตัง้ สูงขึน้ ไปในการปกครองสงฆ วา ครูบาเจา โดยมีรายละเอียดดังนี้ สวาธุเจา คือ สามเณรที่ไดรับอุปสมบทขึ้นเปนพระภิกษุ แตถา หากเปนเจานายเชื้อพระวงศจะเรียกโดยเอาเจานําหนาเปนเจาตุ (เจาธุ) สวาธุเจาหลวง เจาวัด คือ พระภิกษุทเี่ ปนสวาธุเจาแลวไดรบั เลือก ขึ้นเปนเจาอาวาสวัดใดวัดหนึ่ง เรียกการดํารงตําแหนงวา “กินหัววัด” หรือ เปนตุหลวงเจาวัด แตที่อําเภอแมสอดและบางจังหวัดเรียกพระเจาอาวาส วา “ครูบา” โดยไมตองมีอายุพรรษา มากใชตําแหนงเปนเกณฑ ครูบาเจา คือ สวาธุเจาหลวง เจาวัดที่ประพฤติดีปฏิบตั ิชอบจนมี พรรษายุกาลมากโดยประมาณมีอายุ ๕๐ ป พรรษา ๓๐ จึงไดรบั การยกยอง เปนครูบาเจา หรือเปนผูมีพรรษาแกกวาภิกษุรูปอื่นในหมวดอุโบสถนั้น ๑๖๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ซึ่งหมวดอุโบสถก็คือ การใหวัดตางๆ ในระแวกใกลเคียงมารวมลงอุโบสถ ดวยกันและใหพระภิกษุที่มีพรรษาแกเปนผูดูแลวากลาวตักเตือน เปน ผูนําทําสังฆกรรม เชน บวชนาค ฟงพระปาฏิโมกข ปวารณา ปริวาสกรรม เปนตน เรียกพระทีท่ าํ หนาทีว่ า “ครูบาเจาหัวหมวดอุโบสถ” ทําหนาทีค่ ลาย เจาคณะตําบลปจจุบัน เพียงแตสมัยโบราณเอาพรรษาเปนเกณฑ แตเจา คณะในปจจุบันเอาความรูเปนเกณฑ แมพรรษานอยก็ดํารงตําแหนงได สําหรับพิธกี ารตัง้ สมณศักดิฝ์ า ยราษฎรนัน้ ไมไดกลาวไวชดั เจน แต พอเห็นรองรอยไดบางกลาวคือ การไดรับยกขึ้นเปนสวาธุเจาก็คือ การอุปสมบทเปนภิกษุก็จะมี การถวายอัฎฐบริขาร และที่พิเศษคือจะมีไมเทาและพัดใบตาล พรอมกับ ที่พระอุปชฌาย กรรมวาจาจารยและพระสงฆที่รวมสังฆกรรมเปนคณะ ปรกจะจัดทําใบประกาศรับรองสถานะ เรียกใบ “จาเติก้ ”จารึกลงในใบลาน ดังตัวอยาง ตัวอยางจาเทิกพระภิกขุ (บอกชื่อผูเขียนและมีคูสวดหลายรูป บอกวันเดือนปฤกษอยางพิสดาร) โชตสาสนาวุ ฒิ สุ ป ณฺ ณ ลทฺ ธ สี ล าสิ กฺ ข าตาทิ คุ ณ คณารทฺ ธ ปฏิ มณฺฑิตฺตรํ กตํ นวอุปสมฺปนฺนภิกฺขุ ฐิต นวโกตา สหสฺสานิ สีลาทิก อภิสิกฺข หิตฺตานุหิตฺต สาสโน พุทธตา สาสนา ทายาโท โสภิตฺต อยํนามภิเธยฺโย (พรฺหมฺสรวิลาโส) ภิกขุมงคลวุฒมิ หามงคลพุทโธ วรธนฺติ สรีสวสฺสติ จาริกปุ ฺ โป อุปสมฺปทปตฺโตกาลานุกาลมาส สุขมังคลโลกวุฒิ มหามงคลเชยฺยมงฺคโล สุโขภเวตพฺพาฯ สุภนมสตุ จุฬศก ๑๒๖๓ ตัว ตรีศกฉลูฉนํา กัมโพชชพิไสร ไทภาษาวาปรวงเปา เขามาในกิมหาฤตุ ทุติยอาสาฬหมาส สุกรปกษทวา ทสมี โสรีวารฺไถง ไทภาษาวาเดือน ๑๐ ทุติย ขึ้น ๑๒ ค่ํา เม็ง วันเสาร ไทรวายสะงาฤกษได ๕ ตัว ชื่อวามิคสิรเทวตา ปรากฏเขามาในพฤษภปฐวี ราศี ติถี ๑๒ นาที ติถี ๐ ตัว นาทีฤกษ ๓๒ ตัว พระจันทรจรณสัมปยุตต เสด็จเขาสูร ถ อันสอดจรดวยอาชาสินธพ คือมาตัวประเสริฐทัง้ คู ลากนําไป ๑๖๖
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ผัดเขาใกลไตเทียมนักขัตตาจันทสุคโต รัศมีรังสีสุวัณณสุวัณณาเรืองเรื่อ เพื่อใหสองแจงทั่วสกลทิพยเทศบคณณาไดหื้อเปนหิตาแกโลกสาสนา พระสุริยาอาทิตย อันทรงวิมานคํา อันกวางและสูงยาวโยชน ๔๙ หากยัง ปลาย สองแจงรุง เรืองงามทองเทีย่ วตามหมูร าศี ทวาทส มีบอ คลาดคลา วา สุทธวิเสโส มหาวิเสสพระนักขัตตมหานักขัตตังติภเวดังนี้ ใหชอบ รดู ป เดือน วัน ยาม เทศกาล ราชประเพณีตามพระทิตย พระจันทรอันเปนประธาน แหงโลกตามเนื่องศาสนาพระมุนี อตีต วรพุทธสาสนา อันคลาลวงแลวได ๒๔๔๓ พระวัสสา อธิกาปลาย ๒ เดือน ๒๗ วัน อนาคตสาสนา อันจัก มาภายหนา ยังมีบนอยยังสถิตปกติ อวสิฏฐา ตั้งอยู ๒๕๕๖ พระวัสสา อธิกาปลาย ๙ เดือน ๓ วัน นับแตวันพรูกไปเปนตน ก็ถูกแมนชอบสาสนา บาลีสงั เกต เหตุเอาสัมปยุตเขารวมกัน ก็เต็มครบ ๕,๐๐๐ พระวัสสา บมเี ศษ เหตุนั้นหมายมี สวาธุเจาคัมภีรวํโส วัดสุทธาวาส ใหแลวยังสรณา คมนศีล ถัดนั้นเลาหมายมีทานมหาสวามีเจามังคละ วัดพระสิงหดานใต เปนตนหื้อแลว แกอุปชฌายกัมม และวรพร ดวงประเสริฐ เปนมหาอิสร สังฆนายก กวาสังฆเจาทังมวล ในโรงอุโบสถพัทธคารสีมาในพระสิงหาราม เปนที่หื้อแลวอุปชฌายกัมม และสวาธุเจารตนปฺญาวิลาโส วัดหอพระ เปนตนใหแลวแกปฐมกัมมวาจา สวาธุเจาอลีนวํโส วัดพันแจม เปนตนให แลวแกทุติยกัมมวาจาสวาธุเจาอินทจกฺโก วัดชางลาน เปนตนใหแลวแก ตติยกัมมวาจา สวาธุเจาสิทธิป ญ ฺ าวิลาโส วัดกิตติ เปนตนใหแลว ยังจตุตถ กัมมวาจา สวาธุเจามังคลวุฒิวํโส วัดพระครู เปนตนใหแลว ยังอนุสาวนา สวาธุเจาธมกิตติวโํ ส วัดหอธรรม เปนตนใหแลวอนุสเนทินาม อักขรนาปตต ปติวจนปกรณบวร มังคลดวงดี อิฏฐิวสิ ทุ ธิหติ ปวรวิสทุ ธิอนั ดีประเสริฐแกเจา กุลบุตร ตนชื่อ พรหมสรวิลาโส ภิกขุใหมปุณณบวรมวลแลรวมพระคณะ ปูรกะมี ๒๒ พระองค ก็ไดฤกษ ยกยอยังกุลบุตร เจาตนชือ่ วา พรฺหมฺสรวิลาโสนี้ หื้อไดเถิงยังอุปสัมปทากัมม เปนอภินวภิกขุใหม ในพัทธสีมาราชุโบสถ วัดพระสิงหหลวง กลางเวียงเชียงใหม เสร็จแลว ยามแตรสูเที่ยง จตฺตาโร ธฺมมา วฑฺฒนฺติ อายุ วณฺโณ สุขํ พลํฯ๑๗ ๑๗
จากพับสาวัดธาตุคํา, วัดสันปาเลียง, วัดนันทาราม
๑๖๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เมื่อไดรับจาเทิกแลว จึงเปนภิกษุที่มีคํานําหนาวา สวาธุเจา ซึ่ง ปจจุบันคํากรอนหายไปเหลือเพียง ทุเจา ทุเจาหลังจากอุปสมบทแลวจะเลาเรียนพระธรรมวินัย ปาฏิโมกข บาลี อรรถกถา ตลอดจนขอวัตรปฏิบัติตางๆ ถาไมสึก มีจิตใจมั่นคง ก็จะเรียนกัมมัฏฐานเรียนปรมัตถธรรม เรียนสัททา คัณฐี โยชนา ใหมคี วามรู กวางขวางยิ่งๆ ขึ้นไป เมื่ อ ตํ า แหน ง ทุ ห ลวงเจ า วั ด คื อ เจ า อาวาสวั ด ใดว า งลง จะดวยเหตุใดก็ตาม เชน ลาสิกขา ยายไปอยูท อี่ นื่ หรือมรณภาพ ก็จะมีการ เลือกภิกษุภายในวัดที่มีความรูความสามารถ ถาไมมีภิกษุในวัดหรือมีแต ไมเหมาะสม บางทีศรัทธาก็จะไปนิมนตจากตางวัดที่เห็นสมควรมาเปน ทุหลวงสืบไป เรียกวา นิมนตไปกินหัววัด เมือ่ ภิกษุรปู นัน้ ไดทาํ หนาทีท่ หุ ลวงเจาวัดผานไป ๑ – ๒ ปจนเห็นวา จะอยูม นั่ คง จึงมีพธิ กี ารยอหรือปลูกเปนทุหลวงโดยมีการรดน้าํ พุทธาภิเษก และถวายอัฏฐบริขาร และมีการมอบวัดวาอารามโดยครูบาเจาหมวด อุโบสถ หรือมหานครสังฆราชาเปนผูม าทําพิธกี ารแตงตัง้ ซึง่ จะไดคดั เลือก หรือไดรับความเห็นชอบทั้ง ๒ ฝาย ทั้งฝายพุทธจักรและอาณาจักร ดังมี ในคํ า โอวาทานุ ส าสนี ส มณอาชญาของพระเจ า กาวิ โรรส ตั้ ง ไว เ มื่ อ พ.ศ.๒๔๐๐ นั้นมีใจความวา “นัยยะประการ ๑ วัดวาอารามทังมวล วัดใดแลทุหลวงเจาวัดตาย เสียก็ดี หนีไปก็ดี เลิกไปก็ดี จักอับจักปลงวัดวาอารามครอบครัวทังมวลหือ้ สิกขโยมตนใด สืบแทนดัง่ อัน้ หือ้ ไดพรอมเพียงทังภายในภายนอก ผูแ กผเู ฒา เจาขุน ทาวพระญา ศรัทธาใหญนอย ทังมวลหลางเอาตนใดเปนทุหลวง หื้ อ ได ฟู จ ากั น หื้ อ ทั ด หื้ อ แม น กั น เสี้ ย งชุ ค นแล ว หื้ อ ไปนิ ม นต พ ระสั ง ฆะ พระธรรม มีเจาตนโบสถ เปนเคา เขามาเมตตา พรอมเพียงกันยกยอ เออออพอใจตนใด กันเพิงใจตนนั้นดั่งกันเสี้ยงแลว หื้อสังฆะเจาทังหลาย ไดกระทํามังคละสังคะหะ ดวยปริตตมังคละแลว อับเคนปลงวาง วัดวา อาราม ครอบครัวครุภัณฑ ลหุภัณฑทังมวลแลว สิกโยมใหญนอยชุตน ทังภิกษุและสามเณร และคะโยมชุคน หื้อเจาตนนั้น ไดเปนครูบาสั่งสอน วาจา ดาตี ตามประเวณี ดวยประการฉันนี้ อยาไดตอบทาเถียงคําหือ้ ครบยํา ๑๖๘
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เอาคํารักแพงกันทั้งสิกและครูจิ่งดูดีดูงาม ตามดั่งอริยสัปปุริสเจาสืบปริยัติ ปฎิบัติสืบสาสนามานี้แลฯ๑๘ หลังจากเปนทุหลวง เจาวัดมีพรรษายุกาลมากจนเปนผูมีอายุ พรรษามากกวาทุกรูป จะไดรับการพิจารณาแตงตั้งจากทางคณะสงฆและ อาณาจักรใหเปนครูบาเจาอุปช ฌายหวั หมวดอุโบสถ ไดวา กลาวปกครองวัด ตางๆ ที่มารวมเขาอุโบสถ มีหนาที่รับผิดชอบในการบรรพชา – อุปสมบท ตัดสินอธิกรณ ใหคําแนะนําสั่งสอน ในการแตงตั้งนี้ การไดรับยอยองเปนครูบา จะเห็นไดวาการแตงตั้งก็เปนแตมีการเจริญพระพุทธมนตและ มอบวัดวา อัฏบริขาร ไมไดกลาวถึงพิธสี รงน้าํ พุทธาภิเษก แตอยางใดแสดง วา การตั้งเจาอาวาส แตโบราณก็ไมมีพิธีรดน้ําหรือพิธีอุสสาภิเษก เพราะ ฉะนั้นการไดรับยกยองเปนสวาธุเจา สวาธุเจาหลวง และครูบา เปนการ ยกยองภายในโดยฐานะความเคารพนับถือ ไมไดมีพิธีแตงตั้งอยางเปน ทางการ อยางเชนครูบาเจาศรีวิชัย ซึ่งมีผูเรียกในปจจุบัน ก็โดยความ เคารพนับถือสูงสุด ไมปรากฏในประวัติของครูบาวาทานไดรับพิธีการแตง ตัง้ หรือสรงน้าํ ทําการยกยองอุสสาภิเษกแตประการใด ครูบาจึงเปนคําเรียก พระเถระของลานนาโดยความนับถือวาเปนครูบา ในจังหวัดอื่นๆ ที่ไดศึกษามาบางทองที่จะเรียกเจาอาวาสทุกรูป ที่ไดรับแตงตั้งจากชาวบานและทางราชการวาเปนครูบา เชน ที่อําเภอ แมสอด จังหวัดตาก และบางอําเภอของจังหวัดแพร โดยพระรูปนั้นจะมี พรรษามากนอยเทาใดก็เรียกเปนครูบาได แตเฉพาะทางเชียงใหม ลําพูน เชียงราย ลําปาง มักจะเรียกพระภิกษุผมู อี ายุเกิน ๕๐ พรรษาเกิน ๓๐ ขึน้ ไป เปนครูบา ต่ํากวานั้นมาไมนิยมเรียกเปนครูบา จึงกําหนดเปนเกณฑได ๒ อยางวา ๑๘
เรื่องเดิมอางแลว
๑๖๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
๑. เปนครูบาเพราะมีอายุพรรษาสูง เปนที่เคารพนับถือของปวง ชน มีความรูความสามารถเครงครัดในธรรมวินัย มักนอยสันโดษ ๒. เปนครูบาเพราะไดรับแตงตั้งเปนเจาอาวาสจะอายุเทาไรก็ได ทุปู คือ พระที่บวชเมื่อแก (อายุมาก) จะไมไดรับการนับถือจาก ญาติโยม และไมมีการยอเปนครูบา จะเรียกวา ทุพอ ทุปู ไมมีโอกาส ไดรับการยกยอใหเปนครูบา แมอายุจะมากเพียงใดก็ตาม ครูบานั้นมีอยู ๔ อยาง คือ ๑. ครูบา ๒. ครูบาเจา ๓. ครูบามหาปาเจา ๔. ครูบาหลวงเจา อยางแรก เป น ภิ ก ษุ ผู ที่ ท รงศี ล จารวั ต รดี ง าม ทรงปาฏิ โ มกข พระวินัย อรรถกถา โยชนา โหราศาสตร แตไมไดเปนเจาอาวาส มีคํานํา หนาวาครูบา เชน ครูบาสิทธิ ครูบาญาณ ครูบาปญญา ซึง่ จะมีตามวัดหลวง หรือวัดขนาดใหญ เชน วัดนันทาราม วันเชียงมั่น วัดพระสิงห วัดเจดีย หลวง ซึ่งมีพระเถระพรรษายุกาลมากอยูหลายรูป แตละรูปก็จะเรียกวา เปน “ครูบา” อยางที่ ๒ เป น ผู มี คุ ณ สมบั ติ พ ร อ มทุ ก อย า งเหมื อ นกั บ ครู บ า อยางแรก แตไดเปนเจาอาวาสหรือเจาหมวดอุโบสถ จึงเรียก ครูบาเจา เชน ครูบาเจาจันทรังสี ครูบาเจาญาณวิลาส ครูบาเจาธรรมปญญา อยางที่ ๓ เป น ผู มี คุ ณ สมบั ติ ค รบถ ว น ทั้ ง ทางโลกทางธรรม ทุกอยาง แตมีคุณพิเศษอีกอยาง คือ จะถือธุดงควัตร และถือกัมมัฎฐาน อยางเครงครัด ชอบอยูปา เปนพระอรัญวาสี จึงเรียกครูบามหาปา เชน ครูบามหาปาเจาไหลหิน อยางที่ ๔ เป น ผู ป กครองสงฆ สู ง กว า ครู บ าเจ า หมวดอุ โ บสถ ทั่วไป โดยเปนครูบาที่เจาหลวงเจาผูครองนครยกยองใหวาการคณะสงฆ จึงเรียกครูบาหลวง แตจะไมคอ ยออกนามตอทาย จะเอาชือ่ วัดหรือชือ่ เมือง ตอทาย เชน ครูบาหลวงเจาฝายหิน ครูบาหลวงเจาสันคะยอม แมวาง ครูบาหลวงเจาศรีภูมมินเมืองแกน ครูบาหลวงเจาเมืองฝาง ๑๗๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
การสถาปนาสมณศักดิ์ลานนา ครูบาทัง้ ๔ ประเภทขางตน เปนตําแหนงทีค่ นสามัญทัว่ ไปจะรวม กันจัดทํา จัดตั้ง แตถาเปนทางการแลวจะมีการคัดเลือกครูบา ซึ่งทางฝาย บานเมืองอันมีเจาหลวง เจาเมือง เจาผูครองนครไดทรงนับถือวาเปนผูที่ มีศีลาจารวัตร รูอรรถธรรม สัททาสนธิ โหราศาสตร ทรงไวซึ่งกัมมัฏฐาน รอบรูการงานบานเมือง เปนที่ปรึกษาราชกิจในเวลาที่บานเมืองมีกิจการ งานเมืองเกิดขึ้น จึงไดรับพิจารณาขึ้นดํารงสมณศักดิ์ของทางราชการ ซึ่ง ลานนามีสมณศักดิ์ ตามปรากฏในพับสาของวัดธาตุคํา มี ๖ ขั้น คือ ๑. มหาเถระ ๒. สวามี ๓. สังฆราชา ๔. ราชครู ๕. สมเด็จ ๖. สมเด็จอัคคราชโมลี หรือสมเด็จเสฏฐอัคคราชครู (สมเด็จราชครู) เปนชั้นสูงสุด ซึ่ ง ตํ า แหน ง สมณศั ก ดิ์ นี้ อ าจจะตั้ ง เป น บางตํ า แหน ง เพราะ บางตํ า แหน ง จะตั้ ง เฉพาะผู มี คุ ณ พิ เ ศษหรื อ คุ ณ สมบั ติ เ ฉพาะตน และ เกี่ยวเนื่องกันพระมหากษัตริย เชน ตําแหนง ราชครู หรือสมเด็จราชครู ก็ตั้งถวายแกพระสงฆที่เปนพระอาจารยของเชื้อพระวงศ เจานายหรือ บุตรหลานของเจาหลวง เจาเมือง หรือแมแตเจาหลวงถาไดรับการศึกษา จากสํานักพระสงฆหรือบวชวัดใดจึงจะยกยองขึ้นเปนสมเด็จราชครู หา ไดตั้งทั่วไปไม ซึ่งการทําพิธีปรากฏในพับสาของวัดธาตุคํามีขอความดังนี้
๑๗๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
พิธีราชาภิเษก และเถราภิเษก ฉบับวัดธาตุคํา การสถาปนา เถราภิเษก ภิกขุตนใดทรงปฏก ปฏิบัติพ่ําเพงวัตรคองชอบวินัยธรรม กระทํา จตุปริสุทธิศีล มีลีลา อิริยาบถอันดี นําสังฆคณา สิสสานุสิสสะ อุบาสก อุบาสิกา หื้อไดไตตามคองสุคติแท เหมือนงัวนําตัวฉลาด นําเอาหมูงัว ทังหลายไปตามทางอันซื่อนั้นควรพรอมกันอุสสาภิเษกยกยอเจาภิกขุตน นัน้ แลก็จกั มีผลอานิสงสอนั กวางขวาง หาทีส่ ดุ บได อุปมาเปนดัง่ ปลูกพิชชะ หวานเขากลา ถั่วงาไวในสวนแลนาที่ดี ทิดงอกออกมาเปนตนเปนดอก เปนลูกมากนัก สุกแกเที่ยงจักไดกินตามความมักชะแล ผิวาจักอภิเษกชาวเจาตนใดก็ดี จักอุสสาภิเษกกษัตริยตนใดก็ดี จักแถมยศศักดิก์ ด็ ี หือ้ ไดพจิ ารณาอุปเทศยอดหูราอันนีก้ อ น คันดีกค็ วรรับ คันตกปบด ี บควรรับ คันตกตาบดจี กั ยาก เสียบไดนนั้ ควรสงเสียแลว คอยรับ ภายลูน บอั้นคันไดรับแลว คอยสงเสียภายลูนเทอะ คันบสงเสียดั่งอั้น คัน บตายก็จักสิบหายวายใหญแทบสงสัยชะแล หื้อนับ ๓ ไปหา ๒ ไปหา ๐ ไปหา ๔ จับ ๓ เทาอายุไทเทอะ ผิวาปใดตกที่ศูนยบดีรับแล เหตุคถาวา สุญญํ อคฺคํ มรณํ สจฺจํ ดังนี้แล ๐
๔
๒
๓
ผิวา ตก ๓ บดรี บั แล เหตุคถาวา องฺโร วกฺขามิ นิฐติ ํ ดังนีแ้ ล ผิวา ตก ๒ แล ๔ ดังอัน้ ควรดีรบั แล เหตุคถาวา จนฺท ตฺุ จ ลพฺภติ พุทธฺจธนธฺฺ จ ลพฺภติ ดังนี้แล คันตกตาบดหี อื้ ไดสง เสียแท คันตกตาดีแลวก็ควรสงหือ้ ดีมลี าภแล แมนถูกตัวใดจักสงหือ้ มีลาภนัน้ คันถูก ๓ หือ้ มีสะทวงหยวก อัน ๑ ชอแดง ๑๗๒
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
๔ อัน เขาแดง ๔ กอน แกงสม แกงหวาน กลวย ออย หมากพลูแล อัน และ ๔ ฝายแดงวา ๑ หื้อตั้งขันปูชาตามยศและฐานะ มีเบี้ยหมื่น หมาก หมื่น แผนรําแดง รําขาว เครื่องลาด อาสนา เงิน ๓ รอย เทียน ๘ คู แลว เอาคาถานี้สลูปวา โอมสฺุญ ภยํ สฺุญ อุปฺปทวํ อนฺตรายํ โรคา วินาสนฺตุ ๗ ทีแลว สงเสียหนเหนือเทอะ คันตก ๒ แล ๔ ดีนัก คันตก ๓ และ ๐ บดีรับยศศักดิ์สังแล ธัมม สักขี มีฉันนี้ ปางเมื่อเจามโหสถ อายุได ๒๑ ป ตกที่ตา อังคาร พอยรับยศ ศักดิ์ เปนบัณฑิต ภายลูน พระวิเทหะ แลเสนาทัง ๔ ขับเอาซะแมงตายวัน นี้แล ปางเมื่อโพธิสัตวเจาเกิดเปนเจาสุทธนู อายุได ๒๗ ป ตกที่ตาศูนย พอยไปรับเรียนเอาศาสตรศิลป ภายลูนไดไปรบกับโจร เมียลวดเอาด้าํ ดาบ ไปหือ้ แกโจร หือ้ ฆาผัวตน สันนีแ้ ล เหตุดงั่ อัน้ จักอุสสาภิเษกมหากษัตริยแ ล ทาวพระยาเสนาอามาตยกด็ ี จักยอชาวเจาก็ดี หือ้ พิจารณาดูตามยอดโหรา อันนี้กอนเทอะ คอยอุสสาภิเษกเทอะ คันจักหาฤกษดี วันดี ยามดี ดังอั้น หื้อเอานามปบัดนี้ตั้ง ทํสา ปบัดนี้บวก เอานามเดือนบัดนี้บวก เอาอักขระเดือนบัดนี้บวก เอาวันเมง แลนามวันไทบวก เอาทังสาวันเมง วันไทบวก เอาติตถีวันจักกระทํานั้น บวก แลวตั้ง ๓ ถาน บน ๓ คูณ กลาง ๔ ต่ํา ๕ คูณแลว ๒ หารชุถาน เศษหื้อดูตา คณะ อันตราไวนั้น คันไดดีคอยกระทําบดีอยากระทําแทแล คันไดเศษ ทัง ๓ ถาน ดังนี้ ๑ ๑ ชื่อวา มะ คณะ ภูมิ ดีนักแล ๑ 0 0 ชื่อวา นะ คณะ จันทะ ดีนักแล 0 ๑ 0 ชื่อ ภะ คณะ สัคคะ ดี 0 ๑๗๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
0 ๑ ชื่อ ยะ คณะ ชละ ดี ๑ 0 ๑ ชื่อ ชะ คณะ สุริยะ คณะอาทิตตวิวาทัง บดีแล 0 0 0 ชื่อ สะ คณะ อัคคิ คณะไฟ ไมดีแล ๑ ๑ ๐ ชื่อ ระ คณะ อากาสะ คณะอากาศ อมฤตยู บ ดีแล ๑ ๑ ๑ ชื่อ ตะ คณะ วายุ คณะลม บดีแล 0 อันนี้ตามติกาวุตฺโตเทยยกรณะแล การจัดเตรียมเครื่องบริขาร คั น จั ก อุ ส ส า ภิ เ ษ ก ช า ว เจ า นั้ น หื้ อ ต ก แ ต ง ด า วั ต ถุ ท า น คื อ เครื่ อ งอั ฏ ฐบริ ข าร สมณบริ ข าร เสื่ อ สาด อาสนา เครื่ อ งเทศ เครื่องแร สัพพวัตถุทานหลายประการตางๆ ไวแลว หื้อแปงหอเดื่อ เปนมณฑกสี่แจงหลัง ๑ หื้อเอาไมเดื่อปองก็ดี เดื่อดาง เดื่อเกลี้ยง ก็ดี มาแปง (ทํา) เสา แปงเครื่อง แลวเอาใบเดื่อก็ดี ใบทันก็ดี มามุงมาแปง ฝาบั ง จอด แล ว ก า ยลิ น ตกกลางหอเดื่ อ เพื่ อ หดหล อ น้ํ า อบน้ํ า หอม อาบองคสรงเกศนั้นแลว แปงหอปูชาเทวดา ๘ ทิสสะแลว
๑๗๔
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
การทําสุวัณณปฏ คันจักยอเปนเถรสุวัณณปฏหนักพอเฟอง สวามีหนัก ๓ ซีก สังฆ ราชาหนัก ๑ บาท พระเจาครูหนักบาทซีก พระเจาสมเด็จหนักบาทเฟอง สมเด็จอัคคมุลีหนักสองบาท จาดวยลวงสุดจะแล แมนหลายกวานี้แควน แทแล ลักขณะอันจักแปงสุวัณณปฏ ดังนี้ คันตีเปนหลาบเปนแผนแลว เอาเม็ดขาวปลือกก็ดี ขอมือก็ดีมาแทก ลวงกวาง ลวงยาวไดเทาใด เอามา สมกัน(รวมกัน)ตั้ง ๓ คูณ ๗ หาร เศษนั้นหื้อดูตามกถาบทหนานั้นเทอะ นัยยะ ๑ เอาอักขระ คือ จัดเอาตัวอักขระในสุวัณณปฏ มีเทาใด เอาสมกัน กับนามตนจักยอนั้น ตั้ง ๗ บวก ๓ คุณ ๘ หาร เศษหื้อดูตาม โสลกคาถา อันนี้วา เชยฺย หานี วุฒิ กันไดเชยฺย ดีนัก ไดหานีบดีแล กันได วุฒิดีนักแล นัยยะ ๑ อานเอาอักขระในสุวัณณปฏก็ดี เอาอักขระในหิรัญ ญาปวัฏฐ อันใสสักราช ปเดือนนั้นก็ดี อานเอาอักขระในเสี้ยนลายก็ดี ได เทาใดเอาตั้ง ๓ คูณ ๘ หาร เศษหื้อดูสันเกา นัยยะ ๑ เอาอักขระตั้ง เอา นามสุวัณณปฏก็ดี เอาเสี้ยนลายก็ดี มาบวก ๓ คูณ ๘ หารเศษหื้อดู ผิวา เศษตัวใดลุบเทาอยูเยนเปนปกตินักไดชื่อวาไชโยแล เศษตัวใดแผชั้นแถม ชั้นชื่อวาวุฒิแล เศษตัวใดไดลุบสิ่งเดียว ชื่อวาหานีแล เหตุคถาวา อักขรา ทิชุตฺถํฐ ตวา ตรี คุณํ อฐ หารณํ เส สนฺติ กิวิฒํเญยฺยํ เชยยา หานิจ วุฒิกํ ปรมํ สุทฺธิ เยฐิตํ ทุติยํ เสสโลปกํ ตติยํ หารชุตฺเตนธาเนยฺยํ เสสาวิญญนา เอโกธชฺโช เทวธุมโมตริสิโห จตุสาโน ปฺจสุพฺโภ สฐคทฺรโภ สตคชฺโชสุญ ญาภาโณ ดังนี้ เพิ่งรูตามอัตถะเทอะ ลักษณะอัน ๑ สุวัณณปฏยอ เปนสมเด็จลวงยาวสี่สิบเม็ดเขา เปลือก ลวงกวาง ๗ เม็ดเขาหารคูณไดเศษ ๗ ดีนักแล สังฆราชลวงยาวสี่ สิบเอ็ดเม็ดเขา ลวงกวาง ๗ เม็ดเขา หารคูณไดเศษ ๗ ดีนักแล สวามีลวง ยาวสีส่ บิ เกาเม็ดเขา ลวงกวาง ๗ เม็ดเขา หารคูณไดเศษ ๗ ดีนกั แล ยอเปน เถร ลวงยาว ๔๔ เม็ดเขา ลวงกวาง ๗ เม็ดเขา หารคูณไดเศษ ๗ ดีนักแล นัยยะ ๑ เอาอักขระตั้งนามเจาสุวัณณปฏ บวก ๓ คูณ ๘ หาร คันไดเศษ ๓ คอยเอาเศษบดีอยาเอาหื้อดูตามคาถาภายหลังนั้นเทอะ ๑๗๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
น้ําหนักทองคําที่ใชทําสุวัณณปฏ
๑๗๖
นัยยะ ๑ เมืองปจันตประเทศ ยอเปนเถรสุวัณณปฏหนัก ยอเปนมหาสวามีสุวัณณปฏหนัก ยอเปนสังฆราชาสุวัณณปฏหนัก ยอเปนพระเจาราชครูสุวัณณปฏหนัก ยอเปนพระเจาสมเด็จสุวัณณปฏหนัก
๒ ๓ ๔ ๕ ๖
บาทซีก บาทซีก บาทซีก บาทซีก บาทซีก
นัยยะ ๑ เมืองมัชฌิมประเทศ ยอเปนเถรสุวัณณปฏหนัก ยอเปนมหาสวามีสุวัณณปฏหนัก ยอเปนสังฆราชาสุวัณณปฏหนัก ยอเปนพระเจาราชครูสุวัณณปฏหนัก ยอเปนพระเจาสมเด็จสุวัณณปฏหนัก
๔ ๕ ๖ ๗ ๘
บาทเฟอง บาทเฟอง บาทเฟอง บาทเฟอง บาทเฟอง
นัยยะ ๑ในเมืองมหานคร ยอเปนเถรสุวัณณปฏหนัก ยอเปนมหาสวามีสุวัณณปฏหนัก ยอเปนสังฆราชาสุวณ ั ณปฏหนัก ยอเปนพระเจาราชครูสุวัณณปฏหนัก ยอเปนพระเจาสมเด็จสุวัณณปฏหนัก ยอเปนสมเด็จอัคคราชโมลีสุวัณณปฏหนัก
๕ ๖ ๗ ๘ ๙ ๑๐
บาทเฟอง บาทเฟอง บาทเฟอง บาทเฟอง บาทเฟอง บาทเฟอง
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
คาถาจารึกสุวัณณปฏ สําหรับพระสงฆชั้นตางๆ ที่นี้ จักพิจารณาแปงคาถาสุวณณปฏกอนแล วิวิธ วิสุทธิสีลาจา รสัมปนนาโชต ติปฏกธรวิสิฏฐคุณาทิสิริมนฺโตญาณสาคโร มหาเถโร บทนี้ มีสี่สิบตัวใสมหาเถรแล คําจารึกสุวัณณปฏมหาเถร ปรมะวิสุทธิสีลาจารติ ปฏฏกะจะระวิสิฏฐะคุณาทิสิริมันโตญาณ สาคโรมหาเถร (มหาเถร อักขร ๓๕ ธ ชอลักษณะ) คําจารึกสุวัณณปฏมหาสวามี ปรมวิจติ รวิวธิ คุณปุญญสกฺการยุตตฺ ปรโมฬารชปาสยุนตฺ ตุ ปิ ฏ ตกวร รตนปฺโญ มหาสวามี บทนี้มี ๔๐ ตัว ชื่อวุฒิใสสวามีแล คําจารึกสุวัณณปฏมหาสังฆราชา มหาสั ง ฆราชา สุ ธั ม มสถิ ร กิ ต ติ คุ ณ สุ น ทราภิ รั ช ฌาสยปวิ ต ต วิสุทธสีลาทิติปฏกธรวรวุฒิอุตตมาจริโย มหาสังฆราชา ๔๓ อักขระ ธ ชอ ลักษณะ) คําจารึกสุวัณณปฏมหาราชครู อัคคราชคุรุวรสาสนภูตํ วิวิธวิสุทธสีลาจาราชวมัททวาทีสิริม ตุล ติปฏกธรฌาสโยตมวิสิฏฐคุณวโต สิริสมฺมทฺทโชติ ปาปาโลวรบพิตรา อัคคราชคุรุ บทนี้มี ๗๕ ตัว ใสราชคุรุแล คําจารึกสุวัณณปฏสมเด็จ ปรมสมเด็จวรฬาฌาสโยตฺตมสังฆปริณายิกา สาสนราโชตุปฺป ถมฺภกวรราชคุรวุ วิ ธิ วิจติ รา ปรมวิสทุ ธิสลี าจาราชมัททวาที ติปฏ กฺกธร ติโลกธ ชนรเทวปูชารหยุตตฺ วาที อเลยฺยคุณวิสทุ ธฺ วรัญญาณธรา ปรมจักกวุฒมิ นั โต มหาสิริมังคลาจารบพิตรา บทนี้มี ๑๑๖ ตัวใสสมเด็จแล ๑๗๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ปรมวิสุทฺธสีลาจาราชวมัททวาทิคุณลังกโตฬารวิรัชฺฌาสยติปฏก ธรสัมฺมเตชสร สมเด็จมหาสังฆราชา ฯ ๔๗ ฯ ๗ ฯ ปรมวิสทุ ธฺ สีลาจาราชฺชวมัททวาที สุปฏิฐปนนตาทีคณ ุ าลงฺกต ปฏิ ปณฺฑิโต อุฬารัชฌาสยสกัตถหิเต สถิรปรักกม เตปฏกธร อคฺควราชคุรุสังฆ ปริณายกา จาริปาสุนฺทร มหาสมเด็จราชครู ฯ ๑๑๕ ฯ ๗ ฯ สมเด็จ วรสาสน ธภูตวิวิธ วิสุทธิสีลาวาร ราชธุรมัททวาที สิริม ตุลย ติปฏกะ ธรวรัชฌาสายาตตปวิสิฬ คุณณวัณโณ สิริสธัมมโชติปาโล ว รบพิทธอัคคราชคุรุ (สมเด็จอัคคราชครู อักขระ ๗๒อุสุภลักษณะ) คําจารึกสุวัณณปฏสมเด็จอัคคราชโมลี ปรมสมเด็จอัคคมุลฺลีกวรสังฆาคุรุวิวิธวิจิตรปรมวิสุทฺธสีลาจาราช จปทฺทวาทีติ ปฏกธรฌาสโยยุตฺตมสังฆปริณายิกวรสาสนโธตุปถัมฺภกติ โลกธชนรเทวปูชารหยุตฺตมุตฺตวาที สิริอตุลคุณวนฺตา วรัญญาณธรปรมจักฺ กวุฒิมันโต มหาสิริมังคลโลกวรบพิตรอคฺคมุลิก บทนี้ ๑๓๐ ตัว ใสสมเด็จ อัคคโมลี แล คําจารึกสุวัณณปฏสามารถใสไดทุกชั้น บทหนึง่ วา ปรมวิสทุ ธาฬรวิสทุ ธสีลาจาราชวมทฺทวาที คุณาลังกา รวิภสู ติ สาสนธชติโลกวัตตังสธัมมโตธรสาสนปถัมภกาธิปายฌาสโย ตมมุตฺ ตวาที วิรวันตอุตตฺ มโกสลารามาธิปฏิเชยฺยมังคโลมหาสวามี บทนีใ้ ส สวามี ก็ได ใสสงั ฆราช ๑ ก็ได ใสราชครูก็ได ใสสมเด็จอัคคโมลีก็ได เทาวาหื้อ เอาชื่อนามบัญญัติและ ชื่อสังฆราช ราชครู สมเด็จใส เอาสวามีออกแลว หารคูณดูไดดีที่ใดเอาที่หั้นเทอะ
๑๗๘
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
คําแปลสุวัณณปฏ บทนี้จักแกไขอรรถแปลคาถาสุวัณณปฏกอน บทปลายนี้เพิงรู เทอะ โภนฺโตนรเทวสังฺฆาโย ดูราหมูคนแลเทวดาทังหลาย อยํ ชินปุตฺโต ชื่อ ชินบุตรเจาตนนี้ สิริวิสุทโธฬาร ตนปวรสุทธ มีบุญแลคุณอันกวาง ขวางบรมยิ่งนัก วิสุทธสีลจารา ตนพ่ําเพงจตุบริสุทธิสีลบัวริสุทธิ์ ตนมี สติสัมปชัญญะ ซื่อใสบหวั่นไหวแตโลกธรรม ๘ ประการ มทฺทวาที ตนมี ถอยคําอันออนหวาน แลย่ํายีเสีย ยังวาทะอันผิด คุณาลงฺการ วิภูสิตฺต อัน ประดับไปดวยหมูค ณ ุ มี สีลาปญญา เปนตน สาสน ธชติโลกาวฏํ สกฺก ตน ปรากฏเปนจําหมายแกโลก เหมือนดัง่ ชอชาง ทุงไชย ในชินสาสนาธมฺมรโต ธร อันทรงธรรมคําสอน สาสนุปถัมภกา สิมฺปายัชฌาสย ตนมีอัชฌาสัยใจ อันมักค้ําชูศาสนา หื้อรุงเรืองตราบ ๕,๐๐๐ วสา ยุตฺตมุตฺตวาที อันมีวาทะ ถอยคําอันชอบ ประกอบดวย สัมมาทิฏฐิ มีใจใครพนจากทุกขในสงสาร วิรวนฺต ตนมีประหยาและเพียรในสมุปปฺ ทานอันยิง่ อุตตฺ มโกสลฺลารามาธิปติ ตนเปนใหญในอาวาส อาสนา อาราม อันเปนสโมสนฐาน เปนทีพ่ า่ํ เพงกุสล มีทาน ศีล ภาวนา เปนตน ไชยฺยมงฺคโล ตนผจญแพมาร ๕ ประการ มหา สวามี อันภิกขุสังฆะแลคนทังหลาย หากอภิเษกตั้งไว ในอัคคฐานันตระ อันเปนทีส่ กั การบูชาคารวะครบยําหือ้ เปนเจาเปนใหญ วต แทแล มหาเถโร อันคนทังหลาย หากสมมุตติ งั้ ไวในอัคคฐานันตระ ทีอ่ นั เปนเคาเปนแก กวา ภิกขุสังฆะทังหลาย วต แทจริงแล การทําน้ําพุทธาภิเษก ผิวาจักแปงน้ําพุทธาภิเษกหดหลอหื้อเปนมังคละนั้น หื้อเอายอด พราว ยอดตาล ภิคิราช จันทนแดง จันทนขาว เอาหมากปอยราช หมาก ปอยนอย คานี้ก็ดี นัย ๑ หื้อเอาน้ําแกว น้ําแสง น้ําเงิน น้ําคํา น้ํา ๗ บอ หือ้ ไปตักเอาเมือ่ เชา อยาหือ้ กามาบินขาม คันไดมาแลวเอาหญาไซขาวแล แสงภาคํา พญายอ กาสะลอง เอาเทากันมาหุงดวย น้ํา ๗ บอฝูงนั้นแลว เอาแกว ปดหลอด แลหอยสังขมาฝนตัดใสแลวหื้อมีเครื่องตั้ง เบี้ย ๓๐๐๓ หมาก ๓๐๐๓ ผารําแดง รําขาว เงิน ๕๐ ลาย เครื่องลาดอาสนา ฉัตร ๑๗๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
๓ ราน(ชั้น) คู ๑ หมอใหม สาดใหม น้ําตนใหม หวาน(ถวย)เงิน หวานคํา ๒ ลูก วีตาลคู ๑ ขันตั้งปูชาแลวราธนา สังฆะสุตตที่หอไชย หื้อสูตรมังคละ ๓ รอบ ไชยเบญชร ๓ รอบ สูตรมหาสมัย ๓ รอบ สรุปพุทธาภิเษกในวัน อันจักอุสสาภิเษกนั้นแล ยามเมือ่ จักหดหลอน้าํ พุทธาภิเษกนัน้ หือ้ มีหอยสังข ๔ ลูก ลูก ๑ ชื่อวาสังขแกว ลูก ๑ ชื่อวาสังขเงิน สังขแกวนั้นควรเศรษฐีหด (รด) สังขเงิน ควรพราหมณหด ชาติสงั ขหอื้ อัคคมเหสีเทวีหด พราหมณหอื้ อยูห นขวาหด เศรษฐีหื้ออยูหนซายหด ขัตยิ ราชาวงศาหื้ออยูภายหนาหด อัคคมเหสีเทวี หือ้ อยูภ ายหลังหด ราชาภิเษกหือ้ หดดวยน้าํ ตนคันที คํา ๑๖ ไหแลว ฝูงเปน ขัติยะวงศาหดดวยน้ําคงคา ผิวาหาน้ําคงคาบไดหื้อสมมติเอามอง (ฆอง) เงินมอง (ฆอง) คําหด (รด) เปนน้ําคงคาหดเทอะ ปฐมะ หาบาวสาว อันชื่อวาแกว ชื่อคํานั้น หดกอน ถัดนั้น พราหมณหด ถัดนั้นเศรษฐีหด ถัดนั้นหื้อปุโรหิตหด ถัดนั้นอัคคมเหสีหด ถัดนั้นหื้อสมมติเปนน้ําเทวดาอารักษเมืองหด เปนที่แลวแล การทําพิธีอภิเษกยกยอ ในวันจักอภิเษกนัน้ แลวพากันไปแหแหนเอามหาเถรเจาตนจักยอ ดวยยัวยาน (คานหาม ทีม่ ที มี่ งุ ) ชาง มา สิวกิ าย เอาขึน้ อยูห อเดือ่ สัพพะลักขณะ กิจจะทังมวลนั้นมีตนวา แปงหอเดื่อ หอไชยนั้น หากกระทําตามประเวณี แตกอนชุประการแลแลวสาธุการ หื้อครูบาสังฆะและเจาจอมทาวพระยา มาหดหลอ อาบองค ดวยสุคันโธทกะแลวหื้อนุงทรงเครื่องอัฏฐบริกขาร และเครื่องเทศแรแลวนํามานั่งอยูเหนืออาสนาท่ํากลางหอไชยแลวิหาร หื้อหวายหนารอสัพพัญูเจา แลวหื้อศรัทธาทายกะ เอาศีล ๕ แลว หื้อ อาจารยผูฉลาดรูอัตถอัตถาสัททัตถ คุรุ ลหุ ฑีฆะ รัสสะ อักขระ พยัญชนะ นั่งโอกาสมังคละภิสิญจนะ ตามคุรุปเทศ สันนี้ คือ หื้อตั้งขันปูชา เบี้ยพัน หมากพัน เทียน ๔ คู เงิน ๔ บาท หื้อ อาจารยผูโอกาสแลอานคถาสุวัณณปฏ นั้นแล ยามอาจารยอานสุวัณณ ปฏนั้น หื้อมีแผนเหล็ก บมีหื้อเอาพรา ขวาน เสียม ขอ เอาตางแลวเอา มารองหัวเขาอาจารย คันจักยอกี่ตนหื้อมีคูตนแลตนละแผน อยารอมกัน ๑๘๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
บวุฒิแล
คันสมาทานเอาศีล ๕ แลว ปาวกันยอมือชุคน อาจารยผู ๑ คุกเขา ยอมือรอพระสัพพัญูเจา แลวรองโอกาสมังคละวา พุทโธมงฺคลสมฺภูโต ฯลฯ ปมุญจเร ดังนี้แลว อานคถาสุวัณณปฏ หื้อวาแรงหื้อหมดใสใหมถูก ชุอักขระชุพยัญชนะ อยาหื้อตกหื้อหลงแท อานรอบ ๑ แลวนบไปยามใดหื้อปณณสัตว ทังหลายผายเขาตอกดอกไม ตีตุริยนนนตรี กลองฆองบูชาที ๑ กอน ถัดนัน้ อาจารยซา้ํ โอกาสมังคละวา ธมฺโมมงฺคลสมฺภโู ต ฯลฯ ปมุญ จเร อันนี้ที ๑ แลวนบไปแล อาจารยผูฉลาดหวายหนารอมหาเถรแลวอาน คถาสุวัณณปฏ ที ๑ แลวนบไป ปณณสัตทังหลายซ้ําสาธุการ ตีตุริยนนน ตรีทังหลาย ผายเขาตอกปูชาเทอะ ถัดนัน้ อาจารยซา้ํ โอกาสวา สงฺโฆสมฺภโู ต ฯลฯ ปมุญ จเร วาอัน้ แลว นบไปแลอาจารยผูฉลาดหวายหนารอมหาเถรแลวอานคถาสุวัณณปฏ วา หือ้ สุดปลายแลวนบไปแล ปณณสัตทังหลายซ้าํ ผายเขาตอก ตีตรุ ยิ นนนตรี สาธุการ ถาน ๓ ทีแลว เอาลายสุวัณณบัตเขาเมือเคนชาวเจาชุตนเทอะ กระทําสันนี้ชุตน คันแลวแกกิจจะนั้น ขันตั้งแลแผนเหล็กนั้น เอาหื้ออา จารยเสี้ยงแล คันอุสสาภิเษกแลว พรอมกันเวนทานเครื่องบริกขารวัตถุ ทานทังมวลเทอะ คันวาภิกขุตนจักยอนั้น คันยอขึ้นดวยลําดับเปนเถระ สวามี สังฆราชา ราชครู สมเด็จ สมเด็จอัคคมุลี ดวยลําดับนั้น ควรกระทํา สันนี้แล คันเปนภิกขุอยูก็ดี เถระก็ดี พอยจักยกยอขี้นเปนฐานใหญ คือ จักยกยางขึ้นเปนสังฆราชก็ดี เปนราชครูก็ดี เปนสมเด็จก็ดี เปนสมเด็จอัค คมุลีก็ดี ควรแตงแปงยังหลาบเงิน เขียนคาถา สุวัณณะปฏ อันเปนสวามี อัน ๑ หื้อเขียนสุวัณณปฏ สังฆราชา อัน ๑ แปงสุวัณณปฏ ราชครู อัน ๑ เขียนสุวณ ั ณปฏสมเด็จไวแลว ควรอานสุวณ ั ณปฏลําดับแล ตัง้ แตเถระขึน้ เถิง ทีจ่ กั ยอบัดนีน้ นั้ เทอะ เสมอดังยอดวยลําดับนัน้ แล ก็ชอบก็ควรแล คันบอา น ขึ้นดวยลําดับสันนั้น ขึ้นล้ําเชนบสมฤทธีหลาย จิ่งควรกระทําสันนี้แล คันยังจักหือ้ เปนศาสตรายิง่ ยวดแท หือ้ ตีหลาบเงิน อัน ๑ แลวเขียนศักราช ป เดือน วันยาม และ หมายขือ่ ครูบาสังฆะ และชือ่ นามโคตร เจาจอมทาว พระยาศรัทธาฝูงเปนศรัทธาเกา อุสสาภิเษกนัน้ ไวในหลาบเงินอันนัน้ เทอะ ๑๘๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
คําเตือนสติใหผูไดรับอุสสาภิเษก ใหปฏิบัติซื่อตรงตลอดไป คันชาวเจาตนใดไดอุสสาภิเษกแลว ควรพ่ําเพงจตุปริสุทธศีล ปฏิบัติตามวัตรกองอันชอบวินัยธรรม ปฏิบัติคันถธุระ วิปสสนาธุระ ใสใจ สังคหะสั่งสอนสังฆะคณาสิสสานุสิกขไจ ๆ ตามวินัยธรรมปฏิบัติในตน แลทาน หื้อบังเกิดหิริโอตตัปปะ แนบนําพระและศรัทธาไตตามกองทาง อันชอบอันดี เปนดังงัวนํา นําเอาหมูงัวทังหลายไปตามหนทางอันซื่อ อันดีแท หื้อสมหื้องาม ตามอุสสาภิเษกนั้นแท เทวดาอินทรพรหมจิ่งยินดี ขุมขางรักษา หื้อหาภัยบได ผูใดอุสสาภิเษกกินทาน ก็มีพละกวางขวาง ยิ่งยวดแทแล ภิกขุตนไดเถิงน้ําพุทธาภิเษกแลวนั้น ควรพิจารณา ดูในอธิบาย ในคาถามีในสุวัณณปฏ แหงตนหื้อแจง หื้อถองแลวใสใจ พ่ําเพงคันถธุระ วัตตปฏิปทาหื้อกานกุงรุงเรือง วุฒิแกพุทธศาสนาไปภายหนา สั่งสอน ศรัทธาทายกทังหลายหื้อเปน ศรัทธาวินิปายิกสัต อันภายชาวเจา ก็หื้อ เปนสิกฺขสาชีวสัมมาปนนแท ภายศรัทธาก็หื้อไดเปนอัคคทักขิไนยทานศีีล สมถวิปส สนายานิก อาจเปนผลวิบลู สุขไปภายหนาแท อยาไดบงั เกิดโลภะ โทสะ โมหะ ตัณหา มานะ ทิฏฐิ อิจฉา วิจกิ จิ ฉา นิวรณธรรม แกตนแกทา น แทจิ่งวุฒิจ่ําเริญ สุข ปรโลกํ ชุประการแล คันยังมีโลภะ ตัณหา มายา สาไถย เปนกอนหนามักบัวระโภค อกัปปยะ มีตนวา เครื่องเงิน เครื่องคํา บกระทํา ระงับอินทรีย บมีลีลา อากัปอันบริสุทธิ ตามธรรมคาถาสุวัณณปฎคํา ย่ํายีอาชญาพระเปนเจา เสียดังอัน้ ก็จกั ไดตอ งโทษตามพุทธอาณาสิกขาปุญญัตติ ตางๆ เหมือนดัง อัคคมหาเสนาอามาตย มหากษัตริย ปฏิบัติผิดอาชญาพระเปนเจา พอดา ก็จกั ดา พอตีกจ็ กั ตี พอผูกมัดบุบตีบาปไหม ก็จกั กระทํา พอฆาก็จกั ฆา หือ้ ตายแทแล ชาวเจาเปนผูต งั้ อยูเ ปลาเกาคําสอน ก็จกั ไดเถิงกองวินาศฉิบหาย ชั่วนี้ชั่วหนา ก็อุปมาดั่งเสนาอามาตย แหงพระยาตนใหญ นั้นแล เหตุดั่ง อั้น หื้อพิจารณาชุวัน ชุยาม อยาขาด อยาประมาทในธัมมแท จิ่งวุฒิแล
๑๘๒
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
พิธีเถราภิเษกฉบับอื่นๆ พิธียกยอเถราภิเษกนี้ นอกจากฉบับวัดธาตุคําที่กลาวแลว ยังมี ที่ปรากฏในพับสาอันเปนสมบัติของหนานศรีเลา เกษพรหม สถาบันวิจัย สังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม ซึ่งเปนการบันทึกการทําพิธีเถราภิเษก เมื่อ พ.ศ. ๒๓๘๘ ซึง่ เปนการเถราภิเษกครัง้ ใหญ ซึง่ มีนามพระเถระทีไ่ ดรบั การ สถาปนาเถราภิเษก ดังนี้ - สถาปนาครูบานันทะ วัดปาแดงหลวง (มหาวิหาร) เปนพระมหาเถระ - สถาปนาครูบามังคละ วัดพระสิงหดานใต เปนสวามี - สถาปนาครูบามะเลิ่ง วัดปุพพาราม (นิกายมอญ) เปนสังฆราชา - สถาปนาครูบาคัมภีระ วัดหนองควายคํา (แมทาชาง) เปนสังฆราชา - สถาปนาครูบาสิทธิ วัดกิตติ เปนสมเด็จ - สถาปนาครูบาเกสรปญญา วัดหอพระ เปนสมเด็จ - สถาปนาครูบาเกสรปญญา วัดพันตาเกิน (ชัยศรีภูมิ์) เปนสมเด็จราชครู พิธีทําน้ําพุทธาภิเษก จักหุงน้ํามุทธาภิเษก หื้อเอาดิน ๓ จอมปลวก ๓ บวกควาย มาตํากับกัน ปน เปนรูปราสีห ๓ ตัว แปงกอนเสา หุงในอุโบสถ ราชวัตรแวด เอาหนอกลวย หนอออย กุก กา มัดติดราชวัตร ฉัตร ๔ ใบ งาชาง ๔ มอกสินาด ๔ หอก ๔ ดาบ ๔ มัดตอดราชวัตร แลวหื้อเอาหลัวไมแกว ไมหนุน ไมเตา ไมตัน และเยื่องและ ๗ ดุน หื้อเอาแวน สองเอาไฟฟา มาดังไฟหุงยาหุงน้ํามุทธาภิเษก ๑๘๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
“ยะทาสันธิง ภิกขุตะทา สันติเก อะหัมภันเต สัมพะหุลา คะลุกา อาปตติโย โรเจมิ กะกา กิกี ยะคะธะ มุโสกุเสโท มะมะกุเสโท โทราโม มะมะ โถราโม กุยหะโม มะมะกุยหะโม เหกุตติ มะมะเหกุตติ” คาถาบทนี้ ดีดพับ มูบนําสมปอยลนไวปากบาตร เวนลูบลง ลูบลง ยาหุงนํามุทธาภิเษกหดหลอครูบาอาจารยและเจาแทนแผนดิน ฉันนี้หัตถีทันตา งาชาง คิแคนจันทรขาว วรกันนา หูเนื้อ คือ กฤษณา นารี เกศาผมขาว ผมสาว คือรากแฝกหอม พะหุวาจา ปากมาก คือ เกีย๋ งภาสะมาคะตา พร่าํ กัน คือเค็ดเคา สัตตะคา ๗ ยอด คือยอดตาล ยอดลาน ยอดพราว ยอดหมากผู ยอดหมากแม ยอดกลวย ยอดออย อยางละ ๗ ยอด พับโพ คือ หอมบั่วนา ๓ วองมือ มิคคาจักษุ ตาเนื้อ คือ สม ๗ ฝก ๗ ขอ สมปอยเทศ ผุสะติกาญจนา คือ คําผง รัตนรพิชชา คือหนอแกว ใบหนุน ใบเตา ใบตัน และอัน ๗ เยื่อง เครื่องยาเอาใสในหมอใหม เอาน้ํา ๗ บอ เปนน้ําหื้อมีขันตั้ง เงินพัน คํารอย ผาขาว ๔ ลํา แดง ๔ ลํา เทียนเลมบาท ๔ คู เลมเฟอง ๘ คู เทียนนอย ๑๖ คู สวยพลู ๑๖ หมาก ๑๖ ขด ๑๖ กอม หมาก ๔ หมื่น ขาวเปลือก ๔ ตาง ขาวสาร ๔ แคง หมอน ๔ ลูก พราว ๔ เครือ ออย ๔ แบก ครบพรอม หื้ออาจารยเอาศีล ๕ และนุงผาขาว แลว ยอขันร่ําไรพิษณุ ยกหมอขึ้นตั้งกอนเสา เอาน้ํา ๗ บอใส เอาไฟฟา ดัง ดวยหลัวไมแกว หนุน เตา ตัน หลัวนั้นใสหวางกอนเสา หวางใดหวางนั้น อยาเปลี่ยนไปมา พอเดือด หื้อตักใสสะหลุงแกว สะหลุงเงิน สะหลุงคํา สะหลุงนาก หื้อพอ ๑๖ (สะหลุง)แลวแจกไปวัดอันชื่อเปนมงคงหื้อ ธุเจา สวดกวม ขั้นตอนการทําพิธี คันรุง เชาเอาเขาไวในหอสรง นิมนต พระสังฆะ ๑๐๘ องค เขาสูตร มหาสมัย ตั้งลํา ไชยยะทัง ๗ อบรม แลวเอาออกมาที่จักหดหลอตามหลี้ อันกายไวแลว นิมนตเจาตนจักรับน้ํามุทธาภิเษกขึ้นนั่งเหนือแทนไมเดื่อ ในหอสรงแล พระสังฆเจา เอาน้าํ มุทธาภิเษก หดดวยลินปากชาง กายหนอีสาน ๑๘๔
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ลินปากสิงหกายหนบุพพา อุปราชา และเจานายลูกหลานหด ลินปากมา กายหนทักษิณ นางทาวพระยาหดแล สะควย เศรษฐีหด ลินปากมอม กายหนปจฉิม บาวแกว สาวแกว และประชาราษฎรหด ลินปากวัว กาย หนอุตร ทาว พระยา เสนาอามาตยหดแล พระสังฆะ จูงแขนพระตนรับ น้าํ มุทธาภิเษก ขึน้ พระวิหาร นัง่ อวายหนาภายวันออก เบนหลังหาพระเจา อาจารย จิ่งนบ ๓ ที แลวยอคุณพระเจาตอไป คําจาเติ๊กการอานพระนามสุวัณณปฏ โย สนฺนิสินฺโน วรโพธิมุลฺเล มารํ สเสนํ มหนฺติ วิเชยฺโย สมฺโพธิ มาคฺจิ ว อนฺตฺญาโณ โย โลกุตฺตโม ตํ ปณามิ พุทฺธํ ตํ ปณามิ ธมฺมํ ตํ ปณามิ สงฺฆํ พุทฺโธ มงฺคล สมฺภูโต สมฺพุทฺโธ ทีปทุตตโม พุทฺธมงฺคล มาคมฺม สพฺพทุกฺขา ปมุญจเร ธมฺโม มงฺคล สมฺภูโต คมฺภีโร ทุทฺทโส อานุตฺตโร ธมฺมมงฺคล มาคมฺม สพฺพ ภยา ปมุญจเร สงฺโฆมงฺคล สมฺภูโต วรทกฺขิเณยฺโย สงฺฆมงฺคล สพฺพโรคา ปมุญจเร โย โลหิตฺตํ ทาสิติเร กสินฺธุง มํสาภิภุง สีสติเร กเมลํ ตาราติริตฺตํ นยนํ อทาสิ นมามิ หนฺตํ วรโลกนาถํ สรรเพชรตนใดเดช สามสิบประการทีมโนวจีทฺวาร ตราบพายกรณก็พอซาว บพิตรไดสํารอก อเนกสิอนันต มังสาอันเถือแถก ยังยิ่งพสุธร พระเศียรอุตมงค ยังยิ่งกวาประมาณ พระแพนกยุคัลล บรรจงเขาะขอดตา
สมสรางเขตบารมี ฆะ ทานํเครงคราวคาน กัมมนานก็ยืดยาว อสงไขยอีกแสนกัลป โลหิตออกใหทานทัน ยังยิ่งล้ําสิสาคร เปนพุนแจกยาจกจร ในเทือกทองจักรพาฬ พระจํานงใหเปนทาน พระสุเมรุราชา อันมีพรรณะรา ควักออกใหเปนทาน ๑๘๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ยังยิ่งกวาประมาณ แหงดาวดวงเวหาเวียนอันเพริดพราย นานาที่กดหมาย อันนอกนั้นมิสังขยา จักจาอันยากเยิ้น พระดําเนินสงสารมา เสวยทุกขอันนานา มิอาจอางจักตริตรา จิ่งลุกไดแดดํารัส สรรเพชรอํารุงตรัสไข บัณฑูรชุลีใส อภิวาทไหวนมัสการ โอกาสศักราช โบราณราณราชแตงตัดมา วาดไวใหเปนตรา เถิงถูกถวนระบําฉันท ตามตําบลระบิลปลาย แขวดกดหมายมาเทียมทัน ศักราชไขบวรบรรพ กําหนดเนติ์นิทานคลอง เปนเฉลิมครรโลงเลย รบิลเฉลยบาทบทสอง พันปลายสองรอยหมาย เหมียดตราตรอง อีกเจ็ดตัวเผื่อปุนปอง ติดตอไดสืบสายไป เรียงรสกดฉนํา มะเส็งจําเขตขอมไข เปนปเมืองไทยดับไส สอไวใหสรรพเสร็จ คือกิตติกา กําหนดตรา ออกเรืองเรจ เพียงพุงขึ้นสุกรกาล ปุณณมีพิโรจานชีโวโสตถิ์สคราญ ไทยเตายีแขวดกดหมาย พระจันทรตําเนินปราย เวหาหองรวมราศี เมษาแหงวิถี ลุรอดหองมัคคาเรืองรอง ภรณีดวงถวนสอง ลุลาภไดแหงลาภา อตีตอันคลอยคลาด พุทธศาสนลวงลาลด สองพันกดไวตรองตรา ปลายสามรอยแปดสิบพระวัสสา ปลายหกเดือนคลาดไคลคลา พุทธศาสนยังเหลือหลอ จัดมาพอหาพันพระวัสสา ยังหลอสองพันหกรอยตรา สิบเอ็ดฉนําเตื่อมแถมมา ปลายหกมาสาแขวดกดหมาย วรบมีปลายกอมพองาม ลําดับตามวันพรูก จึงถวนถูกวิโนทนี สาสนายังยิ่งกวาง ศักราชคางโยชนยาวยล โอภาสรุงเรืองราย ใหผลผายแผสุชน ๑๘๖
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ใหบังเกิดการกุศล สุขสวางฟาฝายแดนดิน หกสวรรคชมชื่นจินต ปราโมชนอมมโนใน บพิตราไทธิราช ภูวนาถปนพิงคไชย เปนเคาเหงาไทแหงบุรี นรินทรราชสมุหามาจธิบดี เจาฝายหนาราชหอคํา เจามหาสิริภูมิบัถ เขมรัฐบุรีรัมย เจาพิมพิสารชื่นเชยชัม ปราโมทยดวยสวนบุญญา เจาราชวงศกนิษฐา มีประสาทเยือกยินดี เจารัตนะเมืองแกวและเจาราชบุตร จงวิมุติจากโลกีย สุขสวางเสี้ยงชื่นเชยชม เจาสุริยะและเจาพรหม จงเจตนสรางกตาธิการ เจาแสนเมืองเจาสุริยะวงค มหิยังคะราชชื่นชมบาน เจาไชยลังกา เจาธรรมปญโญ เจาธัมมะกิตติ สองหาการ จงเจตนพนจากนิวรณ เจายอดเหลือราชบุตรีพระภูธร อรรคราชเกิดเทียมองค เจามหาวงศ เจามหาพรหม มโนจง จิตเจตนนอมภิสังขาร เจาหนานสุริยะวงค เจามหาวัน มาเลงหันยังเกสรปญโญ พระเถราตนบัวริยาด บําเพ็ญสมณะชาติ พรหมจริยากรรม ปตติปริยัติตามวินัยธรรม อันพระอนุญาต เปนเคาเหงาสมณะชาติเชียงชิน สังรวมอุเบกขิณ มีอินทรียรํางับดีจากอารมณ ธุระธรรมเรียบรอยวัตร ตามบัญญัติพระโคดม จิ่งจักบังเกิดตามการกุศล จิตเจตนนอมปราโมทยา จิ่งใครค้ําพุทธสาสน บหื้อขาดประเวณี พระเปนเจาเสวยมิ่งเมืองมี ยศยิ่งฟาฝายพิงคไชย ปลงอาชญาพระภูบาล พัตมาลยกลาวกลอนไข ปรากฏมิ่งเมืองไชย นพราชที่อาดุลย กรุโณตแกศาสนาและฝูงขุน ทุกดานดาวของพันนา ทั้งสังฆใหพร่ําพรอม อาราธนนอมนิมันตนา มาอนุโมตชื่นประสาท มโนรัฐาใสสองตองตื่น ทั้งขุนหมื่นและขุนแสน ๑๘๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
นายนักการทั้งนายแควน และทาวหาญมาพร่ําพรอม พระราชสุชนหมูนรา จงเจตนสรางสวางสุขศานติ์ สัมบูรณมวลเครื่องเคราคราน เถราภิเษกยอยกยอมศาสนา ราชทานภิเษกสราง ตกแตงหางมากนานา เพื่อใหแลวพระมุทธา ภิเษกเอกเององค สีหารามา โขงเขตดาวที่บุรี เปนศรีสัมบูรณมี พิลาศแลวเรืองรุงไร เปนมกุฏใหแลวสมสวัสดิ์ วิวิธอรรถทํานองไข จักเบิกนามาเถราไว เถราพิเษกสรางสวางสุทธา โดยดังกฏวินาทา จักกิตตะนามา ใหสบุ รรณบัตรา บัดนี้เทิอญ ผลสวนวรหนาบุญอันนี้นา เจาเกาเหงามหามูลศรัทธา ทั้ง ๒ คณา ไดคึดไดสราง บุญอันนี้เรืองแผกวาง จงหื้อรักษาเจาชาง ตนนั่งสรางราชเสวยเมือง หื้อบุญอันนี้เรืองผาบหลา ทั้งมหาอุปราชหอหนา จุงมีเตชะเขมกลา ลือใตฟาผาบแสนเมือง ราชวงครัตนบุรีหัวเมืองแกว มีใจเชื่อแลวดวยศรัทธา ราชบุตตากระทําพ่าํ เพงมาบใชนอ ย มีทง้ั นายใหญและนายนอย มีใจหลิ่งหอยชุคนคน ตางตนตางองค พรอมกับดวยราชบุตรเทวี ผูเปนมเหสีเปนเคา กับทั้งลูกเตาบุตตา บุตรี นัตตา นัตตี ทาสา ทาสี แลนใชและอามาตยประชาราษฎร คหบดี เศรษฐี บัณฑิตา นักปราชญ หมอโหรา ทังพอคา ชุคนคน ทั้งขุนหมื่นขุนแสน ไพรไทยชุผูใหญนอยญิงจาย สวนหนาบุญอันนี้หลายมีมาก จุงจักมีเตชะเขมกลายืนยาว ทีฆายุโก จุงจักมีอายุยืนยาวเที่ยงเทา นับอายุเขา วาได ๒๒๙ พระวรรษา ชุผูชุคนคน ชุตนชุองคแดรา
๑๘๘
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
อานการพระนาม “ปรม วิสทุ ธสีลาจาราชวัททวา สุปติปน นา ตาธิ คุณปติ ปณฑิโต ฬาฌา สยสกัตถ ปรัตถหิตเต สถิรปรักกัมม ปริยตั ิ ธรเกสร ปญโญ ปวรสมเด็จราชครู” คาถาอันนีล้ งใสสวุ รรณปฏ การพระนามนัน้ หือ้ ลงใสกระดาษเทอะ แลวอานสุวรรณปฎฎา จาเติก้ ๓ ที แลวหือ้ ดุรยิ ดนตรี ตีระฆัง กังสะดาล บัณเฑาะว หอยสังข สงเสพบูชาเทอะ เมื่ออาจารยจัก อานการพระนาม และสุวรรณปฎนั้น หื้อมีแผนเหล็กรองหัวเขาทั้งสอง และศอกทั้งสอง เมื่อนบลงแลวซึ่งมีพิธีการและรายละเอียดตางๆ ในการ สถาปนาเถราภิเษกในครั้งนั้น ดังตอไปนี้ ใสการพระนามอันนี้ พระยาปญญาพิทธาจารย (พื้น) แปงใน ศักราช ๑๒๐๗ ปดับใส ปางเมื่อเจามหาอุปราชา เปนเคา เจาจอมบาน เมืองทั้งมวล พรอมกับยกยอธุเจา วัดชัยศรีภูมิ ขึ้นเปนราชครู ธุเจาสิทธิ วัดกิตติ ธุเจาเกสรปญโญ วัดหอพระ ขึน้ เปนสมเด็จ ยกครูบาวัดบุพพาราม ธุเจาคัมภีร วัดหนองควาย ขึ้นเปนสังฆราช ยกธุเจาวัดมังคละ วัดพระสิงห ดานใต ขึ้นเปนสวามี ยกธุเจานันท มหาปา วัดปาแดง ขึ้นเปนมหาเถระ ในวันเดือนยี่เปง เมงวัน ๕ ไทย เตายี จิ่งไดแตมหมายไวหื้อแล ซ้าํ ธุหลวงอริยะ วัดตุงคํา ทุง ลอม๑๙ ฮายสืบมาแถม ศักราช ๑๒๔๓ ปรว งไส เดือน ๖ แรม ๑๓ ค่าํ เม็งวัน ๖ ไทยดับเหมา มาเถิงศักราช ๑๒๕๖ ตัว ปกาบสงา เดือน ๑๑ ลง ๖ ค่ํา เม็งวัน ๓ ไทยรวายสัน ยามกองแลง ธุขัตติยะไชยรังสี วัดนันทาราม๒๐ หมายสืบมาไว สืบศิษยโยมไดแทน เพื่อ หื้อเปนคุณแกบวรพุทธศานา และสถานบานเมืองสืบตอไปภายหนาบัดนี้ ชะแล คันแลวขันตั้งหุงมุทธาภิเษก เงินพันก็ดี รอยคําก็ดี รอยเงิน ขัน สะโตก ผาขาว เบี้ย เงินคํา หมากพลู ขาวตอกดอกไม เทียน ขาวสาร ขาว เปลือก สาดใหม หมอใหม กลวย ออย พราว ตาล อาจารยเอาเสีย้ งเทอะ”
๑๙ ปจจุบันชื่อวัดเชียงขาง ๒๐
อําเภอสารภี จังหวัดเชียงใหม วัดนันทาราม อําเภอสารภี จังหวัดเชียงใหม
๑๘๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
พิธีเถราภิเษกแบบเมืองนาน การพิธีสถาปนาเถราภิเษกนาจะเปนพิธีที่มีมาแตโบราณกาล ในลานนาไทย เพราะวาปรากฏมีในหนังสือพื้นเมืองนาน ฉบับวัดมวง ตึ๊ด ตําบลมวงตึ๊ด อําเภอเมืองนาน จังหวัดนาน ปริวรรตโดย นายชัปนะ ปน เงิน ไดกลาวถึงการสถาปนาสมเด็จมหาสังฆราชาเจาดานเหนือ วัดกูค าํ อันเปนสมัยเจาฟาเมืองคองครองเมืองนาน ไดทําพิธีสถาปนาเถราภิเษก เมือ่ พ.ศ. ๒๒๖๗ สวนพิธอี นื่ ๆ เชนการทําน้าํ พุทธาภิเสก การเขียนสุวรรณปฏ หรือ การเตรียมเครื่องบริขารตางๆ ไมปรากฏมีแตคํากลาวโอกาสเบิก พระนามสุวัณณปฏ อันมีสํานวนคลายของพระยาปญญาพิทธาจารย อัน อาจกลาวไดวา จะใชพธิ กี ารตางๆ และถอยคําเปนแบบเดียวกันทัง้ หมด ซึง่ คําโอกาสของเมืองนานมีดังตอไปนี้ โย สนฺนิสิโน วรโพธิมูเล มารํสเสนํ มหนฺติวิเชยฺยา สมฺโพทิมาคฺ จิ อนนฺตยาโน โย โลกุตฺตโม ตํ ปนมามิ พุทธํ ฯ โอกาสะ จุลศักราชโบราณราช แตงตัดวาดไวหอื้ เปนตรา เถิงถูกถวนระบําฉันท ตามตําบลปลสลาย แขวดกดหมายมาเทียมทัน ศักราชไขเบิกบวรบรร กําหนดเนติ์นิทานคลอง เปนเสลิมกัน โลงเลยระบิลเสลยบาทบทสลอง พันปลายแปดสิบสองตรอง ปลาย ๖ รอยสิบเปนไป เรียงลดกันเปนสนํา ปมะโรงจําเขตขอมไข เปนปเมืองไทยวากาบสีไซร สรรเสร็จวิสาขากําหนดปุณณมี วันเสารสองใสสรี ไทยเมิงไสแขวดหมาย พระจันทรตําเนินปราย ในพรพรองพราย สลายราศีตําเลิงตุลยา จอดในหองเรียนฤกษจิตรา เถิงถูกถวน ๑๔ องค สวนอดีตคลาดคลาด พุทธศาสนลวงกาลได ๒ พันกดตราตรอง ปลาย ๒ รอยพระวัสสา หกสิบเจ็ดสิลวงแลวคลาดไคลคลา พุทธศาสนายังเหลือหลอ ๑๙๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
จักมาพอหาพันวัสสา ยังสองพัน ๗ รอยตรา สามสิบสามวัสสาพอกดหมาย บมีปลายคอมพองาม แตวันพระศาสนายังยิ่งกวาง ศักราชคางโยดยาวยล รุง เรืองรายใหผลผายแปรสูช น ใหบังเกิดการกุศล สุขสวางฟาฝายแดนดิน หกสวรรคชื่นชมจินต ปราโมทยนอมมโนนนท เปนเจาหวานมิ่งเมืองนาน ปวรเลิศฝูงชน หฤทัยปราบเปรมปรา มูลสัทธาพระยานานขวา เจากุลวงสาประเสริฐสรางกุศลสรี จงค้ําพุทธศาสนบใหขาดประเพณี เปนเสลิมเมืองมียศยานฟา ฝายเมืองไทย ปลงอาญาพระภูบาลกลาวกลอนไข ปรากฏมิ่งเมืองไชนันทนาน ทาวที่อดุลย ราชาพระนรินทไขระบิลระเบิกปองปุน กรุณาแกฝูงขุน ทังทั่วดาวดานเวียงไชย พันนาปาวเตือ่ มตามนิคมเขตขงไข ทังพระสังฆพิไล หลายถี่ถาน ธดุลยใหพรอมมวลมา ก็นบปดาเลิศลวงบุญทังมวล หลายขุนตางๆ พรอมนเรสุ นรา อันวาหลายทังพระเชฏฐา คลายแตในมาอนุโมทนาชะชื่น ทังแรปกตอพื้นสาธุการ ทังขุนแสนแลขุนหมื่น หนาชอยชื่นมากมวล มาพรอมพระราชสมภาร หฤทัยสวางสุขสรวล สําปุณณมวลเครือ่ งเคราคราญ เถราภิเษกการ ยอโยคยอมศาสนา ราชทานภิเษกสราง ตกแตงหางมากนานา เพื่อใหแลวพุทธาภิเษกพรอมเอกองค อุตรารามธิเบศบาล ราชฐานสถิตตราตรง กําหนดนามทํานองนาม เปนสรีสําปุณณบง ภิราชเรื้องเรืองไร เปนปรากฏใหสมสวัสดิ์ วิวรอรรถทํานองไข จักเบิกนามไว ภิเษกสรางสวางสุทธา ไขดั่งพระสุพรรณบัฏ ในกาลบัดนี้คัลไซร ๑๙๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
วรวิสทุ ธฺ สีลาจาราธิคณ ุ าลงฺการ ปฎิปณฺฑโิ ต ทารชฺฌาสยวรเชยฺยา มงฺคลาริยวํโส มหาสวามีฯ อักขระ ๔๑ ได เศษ ๓ ชื่อ สิหลัก ไดเชยยะเศษ แลฯ ปรมวิสทุ ธฺ สีลาจาราชฺชวมทฺทวาทิคณ ุ าลงฺกโต (อุ) ฬารวิปลุ ชฺฌาสย ปริยตฺติวร อริยโส วรสมฺมเตสฺส สมเด็จมหาสังฆราชา ฯ อักขระ ๕๗ เศษ ๓ สิหลักษณะ สมเด็จเจาดานเหนือ ตนลุกวัดกูคํา มากินดานเหนือ เชนเจาฟาเมียงคอง เปนหวานเมืองนาน ครูสวามีเจาแลฯ สํ า หรั บ นครเชี ย งใหม เมื่ อ รวมการปกครองคณะสงฆ ตั้ ง แต พ.ศ. ๒๔๔๖ เปนตนมา ก็ไมมีการตั้งสมณศักดิ์หรือมีพิธีเถราภิเษกอีก จึงมีการสถาปนาสังฆราชาชุดสุดทายในสมัยพระเจาอินทวิชชยานนท เมือ่ พ.ศ. ๒๔๓๘ คือ - ครูบาโสภา วัดฝายหิน เปนปฐมสังฆราชาที่ ๑ - ครูบาญาณโพธิ วัดสันคะยอม แมวาง เปนทุติยสังฆราชาที่ ๒ - ครูบาอริยะ วัดหนองโขง หางดง เปนตติยสังฆราชาที่ ๓ - ครูบาเจาตุกาวีละ วัดพวกแตม เปนจตุตถสังฆราชาที่ ๔ - ครูบาคันธา วัดเชตุพน เปนปญจมสังฆราชาที่ ๕ - ครูบาปนตา วัดปากลวย สารภี เปนฉัฏฐมสังฆราชาที่ ๖ - เจาตุเทพวงค วัดนันทาราม เปนสัตตมสังฆราชาที่ ๗ แตปรากฏวาไมพบบันทึกการประกอบพิธแี ละคําโอกาสทีใ่ ชในการ พิธีนั้น ตอมาพระสงฆลานนาเริ่มไดรับสมณศักดิ์ตามแบบอยางกรุงเทพ คือ มีการตั้งสมณศักดิ์เปนพระครูประทวน พระครูสัญญาบัตร และพระ ๑๙๒
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ราชาคณะ เริ่มแต พ.ศ. ๒๔๔๙ เปนตนมา การพิธีสถาปนาเถราภิเษก จึงหายไปจากดินแดนลานนาจนทุกวันนี้
๑๙๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
สมณศักดิ์พระสงฆในลานนา : อดีต – ปจจุบนั ผศ.จินตนา มัธยมบุรุษ๒๑
ความนํา การเข า มาของพุ ท ธศาสนาเถรวาทในช ว งก อ นที่ พ ญามั ง ราย มาตั้งเมืองเชียงใหมเปนราชธานีนั้น มีลักษณะที่สอดคลองกับความเชื่อ ดั้งเดิมของทองถิ่น เปนการประสานประโยชนซึ่งกันและกันในทุกฝาย อันกอใหเกิดความเขาใจอันดีตอ กัน ถือเปนการสรางความสงบสุขแกชมุ ชน และความมัน่ คงทางการเมืองอีกดวย นับตัง้ แตพทุ ธศตวรรษที่ ๑๙ เปนตนมา อาณาจักรที่เคยรุงเรืองมากอน เชน กัมพูชา ละโว พุกาม หริภุญชัย ไดสลายตัวไป กลุมผูนําใหมคือพอขุนรามคําแหงแหงอาณาจักรสุโขทัย พญางําเมืองแหงอาณาจักรภูกามยาว และพญามังรายแหงอาณาจักรโยนก ไดรวบรวมหัวเมืองตาง ๆ ไวในอํานาจ เชน หริภญ ุ ชัยซึง่ เคยเปนอาณาจักร ใหญ และมอบใหอายฟาปกครองตอมา พญามังรายไดสรางเมืองใหม ณ เวียงกุมกาม ผูคนสามารถจะเขากันไดดวยความที่มีวัฒนธรรมที่ไม ๒๑
ขาราชการบํานาญ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม, กรรมการบริหารสภาวัฒนธรรม จังหวัดเชียงใหม
๑๙๔
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
แตกตางกันมากนัก พญามังรายไดสรางวัดกานโถมขึ้นเพื่อเปนศูนยรวม แหงจิตใจของผูคนในเวียงกุมกาม และสรางเวียงขึ้นในบริเวณใกลกับวัด กานโถม รวมทั้ง “หยาดน้ําหมายตาน” วัตถุกอสรางทั้งคนและที่ดินให กับวัดและพระสงฆ๒๒ อันถือเปนวิเทโศบายที่จะรวมกําลังคนเพื่อใหการ ปกครองของพระองคเปนไปไดอยางยังประโยชนในทุกฝาย และสามารถ รวมหัวเมืองในเขตแมน้ําปง แมน้ําวัง แมน้ํากก และแมน้ําโขง ซึ่งหมาย ถึง ๘ จังหวัดภาคเหนือตอนบนหรือลานนา ซึ่งปกครองตั้งแต พ.ศ. ๑๘๓๙ – ๒๑๐๑ กษัตริยที่ปกครองเมืองเชียงใหมและเมืองบริวาร ตาง ก็มีความเลื่อมใสในพระพุทธศาสนา ไดสรางวัดวาอารามตางๆ มากมาย ตามหัวเมืองตาง ๆ ของลานนา พุทธอาณาจักรในลานนา เมื่อพญากือนา (พ.ศ. ๑๙๑๐ – ๑๙๓๑) ขึ้นครองราชย ได สนับสนุนพุทธศาสนาฝายอรัญวาสี ไดอาราธนาพระมหาสวามีอุทุมพร จากเมืองพัน (เมาะตะมะ) มาประดิษฐานในเชียงใหม และอาราธนาพระ สุมนเถระจากสุโขทัยมารวมสังฆกรรมบวชดวยวิธอี ทุ กุกเขปสีมาโดยเฉพาะ ในชวงพญาสามฝงแกนพระสงฆแตกแยกกันมาก เนื่องจากเกิดความ ไมเขาใจและการนําเอาพุทธศาสนาลังกาวงศเขามาซึ่งเปนคณะสงฆที่ไป ศึกษาและบวชเรียนที่ลังกา แมวาจะมีระเบียบการปกครองสงฆไวแลว ดังนี้
๒๒
ระวิวรรณ ภาคพรต, “การกัลปนาในลานนาตั้งแตกลางพุทธศตวรรษที่ ๒๐ – ตน พุทธศตวรรษที่ ๒๒”, วิทยานิพนธปริญญาโท บัณฑิตวิทยาลัยจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, ๒๕๒๕.
๑๙๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
โครงสรางการจัดระเบียบการปกครองสงฆ (ปาแดง)๒๓ พระมหาสังฆปรินายก (พระธรรมทินสังฆมหาสวามี
พระสังฆราชา สังฆราชา พระสังฆราชา สังฆราชา (คามวาสี) (คามวาสี) (คามวาสี) (คามวาสี)
ครูบาคามวาสี ครูบาธรรม
สังฆราชา (คามวาสี)
ครูบาอภิธรรม ครูบาวินัย สาธุเจาหลวง
วัดคามวาสี
วัดอรัญวาสี กรรมการวัด
อาจารยวัด ๒๓
แกวัด
ลามวัด
มณี พยอมยงค, พิธีกรรมในลานนาไทย, เชียงใหม : ส.ทรัพยการพิมพ
๑๙๖
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ในสมั ย พระเจ า ติ โ ลกราชถื อ เป น ยุ ค ทองของพุ ท ธศาสนาใน ราชวงศมังราย (พ.ศ. ๑๙๘๕ –๒๐๖๙) ซึ่งความสําเร็จในยุคนี้ถือเปนการ เริ่มตนฟนฟูและปฏิรูปพระศาสนาแบบลังกา โดยมีพระสงฆชาวลังกาเขา มามีบทบาทในการเปลี่ยนแปลงดวยทั้งในดานพุทธจักรและอาณาจักร แตอยางไรก็ดีในชวงพระเจาติโลกราชไดวางระเบียบปกครองสงฆไวหลัง พ.ศ.๒๐๒๐ ดังนี้ พระธรรมวินัย๒๔ (ธรรมนูญสงฆ) มหาเถรสภา สังฆราชา
พระธรรมธร
สังฆมหาสวามี พระอภิธรรม พระวินัยธร อรัญวาสี มาวาทย ปูครูเมือง (เมืองละ ๒ รูป)
ครูบาคามวาสี ครูบาธรรม ครูบาแขวง
เจาอาวาส รองเจาอาวาส
อาจารยวัด ๒๔
ครูบาอภิธรรม ครูบาวินัย สาธุเจาหลวง
คณะฆราวาสชวยบริหารวัด แกวัด
ลามวัด
พระใบระกา
เลขวัด
มณี พยอมยงค, เลมเดิม
๑๙๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
นิกายสงฆในเชียงใหม๒๕ นิกาย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕ อธิบาย วา “นิกาย น. หมู, พวก, ใชเกี่ยวกับศาสนา ในกรณีเชนนักบวชในศาสนา เดียวกันที่แยกออกไปเปนพวก ๆ เชน มหานิกาย... ; เรียกคัมภีรพระสุตต ตันตปฎก ที่แยกออกเปน ๕ หมวดใหญ คือ ทีฆนิกาย มัชฌิมนิกาย สังยุตนิกาย อังคุตรนิกาย ขุทกนิกาย.” หน พจนานุกรมลานนา – ไทย ฉบับแมฟาหลวง พ.ศ. ๒๕๔๗ อธิบายวา “น ๑. ทาง, ทิศ, ฝาย” และกลาวถึงคําวา หนบาน คือ พระสงฆฝายคามวาสีหรือฝายคันถธุระ จําพรรษา อยูวัดที่ตั้งอยูในเขตในเมือง มีภาระธุระในการศึกษาพระปริยัติธรรม เปนหลัก หนปา คือ พระสงฆฝา ยอรัญวาสีหรือฝายวิปส สนาธุระ จําพรรษา อยูว ดั ทีต่ งั้ อยูใ นเขตนอกเมือง มีภาระธุระในการปฏิบตั วิ ปิ ส สนากรรมฐาน เปนหลัก หนสวนดอกและหนยางควง คือ พระภิกษุทเี่ ลือ่ มใสและประพฤติ ตามขอวัตรปฏิบตั ขิ องพระสงฆวดั บุปผารามสวนดอกไม หรือลัทธิลงั กาวงศ เกา ในเชียงตุงเรียกวา “พายสวน” หนปาแดง คือ พระภิกษุทเี่ ลือ่ มใสและประพฤติตามขอวัตรปฏิบตั ิ ของพระสงฆวดั ปาแดงมหาวิหาร หรือลัทธิลงั กาวงศใหม ในเชียงตุงเรียกวา “พายปา” หนเวียง ลัทธิการนับถือพุทธศาสนาแบบที่มีสมเด็จพระราชครู ธัมมกิตติ วัดนันทาราม อําเภอเมืองเชียงใหม เปนผูนํา อนึ่ง อรุณรัตน วิเชียรเขียว๒๖ ไดปริวรรตรายชื่อวัดและนิกายสงฆ โบราณในเชียงใหม โดยแบงตามกลุมชาติพันธุที่อพยพมาอยูในเชียงใหม ๒๕
พระครูสิริสุตาภิมนต พระบรมธาตุดอยสุเทพ, นิกายสงฆในเชียงใหม : ประวัติ พระพุทธศาสนาในลานนา ฉบับ ๖๓๕ ปี, เชียงใหม : วัดพระธาตุดอยสุเทพ และมูลนิธิ พระบรมธาตุดอยสุเทพ, ๒๕๔๙. ๒๖ อรุณรัตน วิเชียรเขียว, รายชื่อวัดและนิกายสงฆโบราณในเชียงใหม, เอกสาร อัดสําเนา
๑๙๘
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
และไดบรรพชาอุปสมบทโดยอาศัยครูบาอุปช ฌายเจาหัวหมวดอุโบสถเปน หลัก ไว ๑๘ นิกาย ซึง่ ตรงกับการจัดทําบัญชีกองธรรมการสงฆในเชียงใหม ดังนี้ คณะสงฆนิกายเชียงใหม คณะสงฆนิกายเชียงแสน คณะสงฆนิกายเลน คณะสงฆนิกายครง คณะสงฆนิกายลวะ คณะสงฆนิกายเงี้ยว คณะสงฆนิกายลวง คณะสงฆนิกายนาน คณะสงฆนิกายงัวลาย คณะสงฆนิกายแมปละ คณะสงฆนิกายยอง คณะสงฆนกิ ายนายเขิน คณะสงฆนิกายไทย คณะสงฆนิกายมอญ คณะสงฆนิกายเขิน คณะสงฆนิกายแพร คณะสงฆนิกายมาน คณะสงฆนิกายหลวย จากการที่ มี นิ ก ายสงฆ ใ นสมั ย ก อ นเชี ย งใหม เ ป น ประเทศราช กรุงเทพฯ มีจํานวนมาก แตก็ไมกอใหเกิดการแตกแยกใดๆ ขึ้น ดังนั้น การแต ง ตั้ ง สมณศั ก ดิ์ ซึ่ ง ได มี ม านานตั้ ง แต ส มั ย ราชวงศ มั ง ราย ซึ่ ง พระมหากษัตริยเปนผูแตงตั้งใหทําหนาที่ประดุจเจาคณะเมืองเชียงใหม โดยดู แ ลความเรี ย บร อ ยของคณะสงฆ ทุ ก นิ ก ายอย า งเท า เที ย มกั น โดยเฉพาะการศึกษาบาลีใหแตกฉาน ในการสถาปนาใหพระสงฆแตละ ๑๙๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
นิ ก ายที่ ป ระกอบคุ ณ งามความดี แ ละมี ค วามสามารถในกิ จ ของสงฆ หลายๆ ดาน ขึ้นดํารงตําแหนงสมณศักดิ์ในระดับตางๆ ในการปกครอง คณะสงฆของไทย เปนการผสมผสานจากรามัญและลังกา โดยไดมีการ ปรับปรุงใหเหมาะสมกับทองถิ่น เริ่มจากการปกครองภายในวัด รูปแบบ การปกครองจะมีขั้นและลําดับผูอยูวัดดังนี๒๗ ้ ขะโยม พระหนอย พระใหญ พระโคง พระปู ทุหนอย ทุบาละกา ทุหลวง
(เด็กวัด) (สามเณรรุนเยาว) (สามเณรวัยรุน) (สามเณรผูใหญ อายุใกลจะอุปสมบท) (สามเณรผูใหญ เลยวัยอุปสมบท) (ทุขนาน ภิกษุที่อายุนอยไมไดเปนเจาอาวาส) (รองเจาอาวาสทําหนาที่ดูแลรักษา) (เจาอาวาส)
แตละวัดจะถูกกําหนดใหมี “หัววัด” ซึง่ จะแบงเปนหัววัดทีท่ าํ อุโบสถ รวมกัน หรือเรียกวา หัววัดในอุโบสถ และหัววัดที่เจาอาวาสคุนเคยกัน มีความสัมพันธใกลชิด แตไมเกี่ยวกับระบบการปกครองสงฆ การแตงตั้งสมณศักดิ์ในลานนา สมณศักดิ์๒๘ คือ บรรดาศักดิ์หรือเกียรติยศที่พระมหากษัตริย ถวายแด พ ระสงฆ เพื่ อ เป น บํ า เหน็ จ ความชอบ ประกอบคุ ณ ความดี แกประเทศชาติและพระพุทธศาสนา และเปนการยกยองเชิดชูเกียรติ เพิ่มขวัญและกําลังใจใหพระสงฆบําเพ็ญประโยชนตอสังคมตามหลัก ธรรมทางศาสนายิ่งขึ้น ตามพุทธวิธีที่องคพระบรมศาสดาทรงยกยอง ๒๗
พระครูอดุลย วัดธาตุคํา, ประวัติพุทธศาสนาในลานนา ฉบับ ๖๓๕ ป, เชียงใหม : วัดพระธาตุดอยสุเทพ และมูลนิธิพระบรมธาตุดอยสุเทพ, ๒๕๔๙. ๒๘ สํานักงานเลขาธิการมหาเถรสมาคม ฝายการคณะสงฆ, รายงานผลการดําเนินงาน พิธีประทานสัญญาบัตร พัดยศ และผาไตร ประจําป ๒๕๔๒, กรุงเทพฯ : กรมการศาสนา กระทรวงศึกษาธิการ, ๒๕๔๓.
๒๐๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
พระอั ค รสาวกซ า ย – ขวา ให เ ป น กํ า ลั ง เผยแผ พ ระศาสนา รวมทั้ ง ชวยเหลือการปกครองดูแลพระภิกษุ สามเณร การพระราชทานสมณศักดิ์ มีมาตั้งแตสมัยสุโขทัย ซึ่งเปนผลทางการปกครองคณะสงฆใหเปนไปดวย ความเรียบรอย โดยพระมหากษัตริยพ ระราชทานพัดยศแกพระสงฆพรอม กับการพระราชทานสมณศักดิเ์ พือ่ บอกชัน้ ยศ ซึง่ พระภิกษุสงฆจะใชพดั ยศ เฉพาะแตในการพระราชพิธีและงานรัฐพิธีเทานั้น ในการศึกษาเกี่ยวกับความศรัทธาที่มีแดพระภิกษุสงฆในลาน นา เพื่อฟนรอยการประพฤติปฏิบัติที่ฆราวาสพึงกระทําแดพระสงฆดวย ความเคารพ โดยยึดเอาศรัทธาเปนแกนนํา และเปนการเฉลิมฉลองแด พระสงฆผูไดรับสมณศักดิ์สูง โดยเฉพาะการจัดการบริหารการปกครอง คณะสงฆตามลําดับชั้นใหเปนระเบียบเรียบรอย ในกรอบพระธรรมวินัย และจารีตประเพณีของบานเมือง นั่นคือการแนะนําสั่งสอนพุทธบริษัททั้ง ฝายบรรพชิตและคฤหัสถใหมีความรู ความเขาใจในคําสอนของพระพุทธ ศาสนา ตั้งตนอยูในสัมมาปฏิบัติ ประพฤติตนถูกตองตามพระธรรมวินัย ในฝายสงฆ และปฏิบัติตนตามทํานองคลองธรรมในฝายคฤหัสถ๒๙ การแต ง ตั้ ง สมณศั ก ดิ์ เ ชี ย งใหม ป รากฏหลั ก ฐานมาตั้ ง แต ราชวงศมังราย กลาวคือ สมัยพญาผายู ไดอาราธนาพระมหาอัคคะจุฬาอภัยจากหริภุญไชย เปนพระสังฆราช พญากือนา ไดอุสสาภิเษกที่พระมหาสุมนสุวรรณรัตนสามี เปนสังฆราช๓๐ พระเจาติโลกราช ไดรดน้ําอภิเษกมหาเถรเมธังกรขึ้น เปนพระอดุลยศักตยาธิกรณมหาสามี พ.ศ. ๒๐๒๕ ไดแตงตั้งพระสัทธัมกิตติมหาสวามี พ.ศ. ๒๐๕๙ พระอภัยสารทมหาสามี เปนประมุขสงฆ ๒๙ พระธรรมดิลก ๓๐
, ประวัติคณะธรรมยุต (ฉบับราง), เชียงใหม, เอกสารอัดสําเนา กรรมการบริหารสภาวัฒนธรรมจังหวัดเชียงใหม, ขาราชการบํานาญมหาวิทยาลัย ราชภัฏเชียงใหม, อาจารยพเิ ศษมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตเชียงใหม
๒๐๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
สมัยพระเจาติโลกราชไดแตงตั้งสังฆปรินายกฝายสิงหล คือพระ สัทธัมมสัณฐิระมหาเถรเจา วัดปาแดง และพระมหาเมธังกรเปนราชครูใน ตําแหนงพระมหาสามีรักษาธิกรณราชคุรุ พ.ศ. ๒๐๗๐ สมัยพระเมืองเกษเกลา พระราชทานตําแหนงพระ สังฆราชแกพระมหาสรภังคเถร นับตั้งแตสมัยพระนางมหาเทวีจิระประภาจนถึงพระนางวิสุทธ เทวี ซึ่งเปนชวงที่เชียงใหมถูกพมาสมัยพระเจาบุเรงนองขึ้นครองนั้น การ พระศาสนาก็ยงั มีความเจริญรุง เรือง ซึง่ นาจะมาจากพมาทีเ่ ลือ่ มใสในพุทธ ศาสนาเชนเดียวกับลานนา การปกครองคณะสงฆก็ไดแตงตั้งมหาราชครู ผูรูธรรมแตกฉานจากวัดสําคัญ ๆ ของเชียงใหมปกครองคณะสงฆ รวมทั้ง ปฏิบัติตามจารีตประเพณีอยางเครงครัด สมั ย ราชวงศ เ จ า เจ็ ด ตน พระเจ า กาวิ ล ะได รั บ ตํ า แหน ง เจ า ประเทศราช จนถึงสมัยเจาแกวนวรัฐ (พ.ศ. ๒๓๒๔ – ๒๔๘๒) ไดมกี ารตรา พระราชบัญญัตลิ กั ษณะการปกครองคณะสงฆขนึ้ ใน พ.ศ. ๒๔๔๕ และแตง ตัง้ พระครูสงั ฆบริคตเปนพระครูนพีสพี ศิ าลคุณ และพระราชทานสมณศักดิ์ พระราชาคณะชั้นสามัญที่พระนพีพิศาลคุณ และในป พ.ศ. ๒๔๓๘ สมัย พระเจาอินทวิชยานนทไดสถาปนาแตงตั้งสมณศักดิ์ขึ้นที่วัดพระธาตุดอย สุเทพ ดังนี้ ๑. ครูบาโสภา
เปนปฐมะสังฆนายก สังฆราชาที่ ๑ ๒. ครูบาธรรมทิน วัดสันคะยอม เปนทุติยะสังฆราชาญาณโพธิ์ สังฆราชาที่ ๒ ๓. ครูบาสรภังค วัดนันทาราม เปนตติยะสังฆราชาสรภังค สังฆราชาที่ ๓ ๔. ครูบาคันธา วัดเชตุพน เปนจตุตถะสังฆราชาคันธา สังฆราชาที่ ๔ ๕. ครูบาอริยะ วัดดับภัย เปนปญจมะสังฆราชาอาริยะ สังฆราชาที่ ๕ ๒๐๒
วัดฝายหิน
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
๖. ครูบาปญญา วัดพวกแตม เปนฉัฏฐมะสังฆราชาเจาทุปญ ญา สังฆราชาที่ ๖ ๗. ครูบาญาณรังสี วัดสันคะยอม เปนสัตตมะสังฆราชาญาณรังสี สังฆราชาที่ ๗ การแตงตัง้ สมณศักดิด์ งั กลาว ครูบาโสภาขอปกครองสงฆตามแบบ ประเพณีดั้งเดิมที่เคยปฏิบัติสืบตอกันมา และพระเถระทั้ง ๗ ไดชวยกัน บริ ห ารและปกครองพระภิ ก ษุ ส งฆ ส ามเณรตามรู ป แบบเดิ ม ใน พ.ศ. ๒๔๗๙ พระธรรมวโรดม เจาอาวาสวัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม ผูตั้งตําแหนงเจาคณะมณฑลพายัพ จึงแตงตั้งพระสงฆนิกายพื้นเมือง เดิมเปนเจาคณะปกครองกันตามลําดับ จากเจาคณะเมือง แขวง หมวด อุโบสถ และเจาอาวาส โดยมอบใหครูบาโสภาเปนเจาคณะเมืองและแตงตัง้ สมณศักดิ์เปนพระอภัยสารทะสังฆปาโมกข ชวงทีเ่ ชียงใหมเปนประเทศราชกรุงเทพฯ นัน้ สมเด็จพระจอมเกลา เจาอยูหัวครั้งยังทรงผนวช ไดตั้งสงฆธรรมยุตนิกายขึ้น ไดแตงตั้งพระสงฆ นิกายขึ้นบริหารในกิจการทั้งปวง ๑๐ รูป คือ๓๑ พระวชิรญาณเถระ เปนประธาน พระพรหมสรเถระ พระธรรมสิริเถระ พระพุทธสิริเถระ พระปญญาอัคคเถระ พระธัมมรักขิตเถระ พระโสภิตเถระ พระพุทธิสัณหเถระ พระปุสสเถระ พระสุวัฒนเถระ ๓๑
พระธรรมดิลก (ที่ปรึกษา), ประวัติคณะธรรมยุต เลม ๑, เชียงใหม : วัดเจดียหลวง, (เอกสารอัดสําเนา)
๒๐๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
พ.ศ. ๒๔๕๕ ไดจดั ทําทําเนียบสมณศักดิใ์ หม โดยแยกเปนฐานันดร (ยศ) ๑ วัด เปน ๑ อันดับ หนาที่ ๒๑ อันดับ ในการแตงตั้งสมณศักดิ์ มีขอกําหนดชั้นยศ๓๒ ไว ดังนี้ สมเด็จพระสังฆราช สมเด็จพระราชาคณะ พระราชาคณะชั้นรอง ชั้นหิรัญษัฎ พระราชาคณะชั้นธรรม พระราชาคณะชั้นเทพ พระราชาคณะชั้นราช พระราชาคณะชั้นสามัญ พระครูสัญญาบัตร พระครูฐานานุกรม ซึ่งตําแหนงดังกลาวไมแตกตางไปจากพุทธศาสนามหานิกาย แตอยางใด ยังคงใชเหมือนกันหมดทั้งสิ้น ในล า นนาเมื่ อ พระสงฆ ไ ด รั บ สมณศั ก ดิ์ ที่ สู ง ขึ้ น ก็ จ ะทํ า พิ ธี ส ถาปนายกยอเถราภิ เ ษก มี ก ารทํ า พิ ธี ใ น พ.ศ. ๒๓๘๘ โดย พระสั ง ฆเจ า นํ า เอาน้ํ า พุ ท ธาภิ เ ษก รดด ว ยริ น ปากช า ง ซึ่ ง อยู ท าง ทิศอีสาน รินปากสิงหอยูทิศบูรพา พระอุปราชและเจานายลูกหลานรดริน ปากมาอยูทางทิศทักษิณ นางทาวพระยารดรินปากมอมที่อยูทิศปจฉิม ประชาชน รดรินปากวัวอยูทิศอุดร ในเชียงใหมนับตั้งแต พ.ศ. ๒๔๔๖ เปนตนมา เมื่อมีการรวม การปกครองคณะสงฆแลว ไมมีการตั้งสมณศักดิ์และพิธีเถราภิเษกอีกเลย ซึ่งเปนสิ่งที่ควรแกการศึกษาอยางยิ่งและนาจะฟนฟูพิธีกรรมตางๆ ทั้ง ๓๒
สํานักงานเลขาธิการมหาเถรสมาคม ฝายการคณะสงฆ กรมการศาสนา, รายงาน ผลดําเนินงานพิธปี ระทานสัญญาบัตร พัดยศ และผาไตร ป พ.ศ. ๒๕๔๒, กรุงเทพฯ : กรม การศาสนา, ๒๕๔๓.
๒๐๔
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
การบรรพชา อุปสมบท ตลอดจนบุคคลผูส มควรไดรบั การแตงตัง้ พิธยี กยอ เถราภิเษก อยางมีนยั ยะแหงความหมายและคุณคา และสามารถนํามาเปน แบบอยางได ทั้งในการบริหารจัดการทุกดานตลอดจนเปนการใหกําลังใจ และเปนสิริมงคลแกผูรับและผูรวมพิธีกรรมตางๆ กล า วโดยสรุ ป การแต ง ตั้ ง สมณศั ก ดิ์ แ ด พ ระเถรานุ เ ถระจาก พระมหากษัตริย เปนการรักษาพระราชอํานาจในการปกครองและการใช อํานาจนั้นอยางเปนธรรม นั่นคือเปาประสงคของสมณศักดิ์แตละระดับ เปนการบงบอกถึงหนาที่รับผิดชอบ การมีวัตรปฏิบัติอยางถูกตอง ไมนอก จารีตที่ควรแกการปฏิบัติตามตําแหนงชั้นยศสมณศักดิ์ แมในปจจุบันการ แตงตั้งสมณศักดิ์จะเปนระบบ มีขอระเบียบปฏิบัติ และกําหนดคุณสมบัติ ของพระเถรานุเถระไวอยางชัดเจน
๒๐๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
บรรณานุกรม จินตนา มัธยมบุรุษ. ครูบาในกระแสความเปลี่ยนแปลง". พิฆเณศวรสาร ปที่ ๒ ฉบับที่ ๒ เดือนกรกฎาคม – ธันวาคม, ๒๕๔๙. บําเพ็ญ ระวิน. ตํานานวัดปาแดง. สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัย เชียงใหม. เชียงใหม : โรงพิมพมิ่งเมือง, ๒๕๓๘. พระครูอดุลย วัดธาตุคํา. ประวัติพุทธศาสนาในลานนา ฉบับ ๖๓๕ ปี. เชียงใหม : วัดพระธาตุดอยสุเทพและมูลนิธิพระบรมธาตุดอย สุเทพ, ๒๕๔๙. พระธรรมดิลก. ประวัติคณะธรรมยุต เลม ๑. เชียงใหม : วัดเจดียหลวง, ม.ป.พ. (เอกสารอัดสําเนา). มณี พยอมยงค. พิธีกรรมในลานนาไทย. เชียงใหม : ส.ทรัพยการพิมพ, ม.ป.พ. ยุพิน เข็มมุกด และคณะ. ประวัติพุทธศาสนาในลานนา ฉบับ ๖๓๕ ปี. เชียงใหม : วัดพระธาตุดอยสุเทพและมูลนิธิพระบรมธาตุดอย สุเทพ, ๒๕๔๙. ระวิวรรณ ภาคพรต. การกัลปนาในลานนา ตั้งแตกลางพุทธศตวรรษที่ ๒๐ – ตนพุทธศตวรรษที่ ๒๒. วิทยานิพนธปริญญาโท บัณฑิต วิทยาลัย จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, ๒๕๒๕. ศู น ย วั ฒ นธรรมจั ง หวั ด เชี ย งใหม . ตํ า นานพื้ น เมื อ งเชี ย งใหม ฉบั บ เชียงใหม ๗๐๐ ป. เชียงใหม : โรงพิมพมิ่งเมือง, ๒๕๓๘. สํานักงานเลขาธิการมหาเถรสมาคม ฝายการคณะสงฆ กรมการศาสนา. รายงานผลการดําเนินงานพิธปี ระทานสัญญาบัตร พัดยศ และ ผาไตร ประจําป ๒๕๔๒. กรุงเทพฯ : กรมการศาสนา กระทรวง ศึกษาธิการ, ๒๕๔๓. อรุณรัตน วิเชียรเขียว. รายชื่อวัดและนิกายสงฆโบราณในเชียงใหม. ม.ป.พ., (เอกสารอัดสําเนา).
๒๐๖
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
“ครูบาศรีวิชัย” กับ คตินิยมแบบ “ครูบา” (ใหม) ชวงทศวรรษ ๒๕๓๐-๒๕๕๐ ๓๓
จิรชาติ สันตะยศ อาจารยพิเศษ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม
ในดิ น แดนล า นนา หากพู ด ถึ ง พระภิ ก ษุ ส งฆ ที่ ถู ก กล า วขาน และไดรับความศรัทธาจากพุทธศาสนิกชนมากที่สุดรูปหนึ่งคงไมมีใคร ปฏิเสธนามของ “ครูบาศรีวิชัย” ผูคนจํานวนมากมีความเชื่อวาทานคือ “เจาตนบุญแหงลานนา”” เปนผูที่มาสรางความเจริญรุงเรืองและสืบทอด พระพุทธศาสนาใหคงอยูตราบนานเทานาน คติความเชื่อเรื่อง “ตนบุญ” นั้น โสภา ชานะมูล อธิบายไววา เปนคติความเชื่อที่ถูกนํามาใชตลอดในประวัติศาสตรลานนา แนวคิด ดังกลาวจะถูกหยิบนํามาใชในรูปแบบตางๆ ตั้งแตการใชอางความชอบ ธรรมของสถาบันกษัตริยลานนา จนกระทั่งสามัญชน ที่ใชคําวา “ตนบุญ” เพื่อทําการชวยเหลือชาวบานยามทุกขเข็ญ เผชิญกับสภาวะความไมสงบ ๓๓
๒๕๕๓
บทความนีต้ พี มิ พใน วารสาร “ศิลปวัฒนธรรม” ปที่ ๓๑ ฉบับที่ ๔ เดือนกุมภาพันธ
๒๐๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ของบานเมือง ซึ่งแนวคิด “ตนบุญ” กับปรากฏการณ “ผูมีบุญ” ในสังคม ไทยนัน้ วางอยูบ นพืน้ ฐานอันเดียวกัน ความคิดเรือ่ ง “ตนบุญ” ในลานนานัน้ มีความสัมพันธกบั คําทํานายในพุทธศาสนาเกีย่ วกับความเชือ่ เรือ่ งศาสนา 5,000 ป ซึง่ มักจะปรากฏตามตํานานวัด ตํานานเมืองของลานนาเกือบทุก ฉบับ ซึง่ ในภาวะยุคเข็ญก็มกั จะปรากฏ “ตนบุญ” มาชวยปราบยุคเข็ญ ชวย เหลือประชาชน จะเรียกในชื่อตางๆ กัน เชน “ตนบุญเจา” “ตนวิเศษ” “เจา ตนบุญใหญองคประเสริฐ” หรือพระยาธรรมมิกราช (พญาธรรม) เปนตน ในพัฒนาการทางประวัติศาสตรลานนา จึงพบวามี “ตนบุญ” ปรากฏอยู ๓ ช ว งยุ ค สมั ย คื อ สมั ย ราชวงศ มั ง ราย สมั ย สงคราม (พ.ศ. ๒๑๐๑-๒๓๑๗) และสมัยตระกูลเจาเจ็ดตน พบวาในแตละยุค มีการหยิบเอาภาวะความเปน “ตนบุญ” ขึ้นมาใชในสภาพการณที่ไมปกติ เกิดวิกฤติ เชน ยุคสมัยของการรวบรวมผูคนสรางบานแปลงเมือง หรือ ยุคสมัยสงคราม เปนตน สวนความหมาย “ครูบา” นั้น สังคมลานนาในอดีต สถาบันสงฆ ถือวามีบทบาทอยางสูง พระสงฆจะเปนผูประกอบพิธีกรรมในพระพุทธศาสนาและตามคติความเชื่อของชาวบานควบคูกันไป อีกทั้งพระสงฆ ยังอยูในฐานะใหคําปรึกษาแกชาวบานประชาชน เปนแกนนําทางจิตใจ ของสังคม พระสงฆกับชาวบานจึงมีความสัมพันธใกลชิดกัน นอกจากนั้น พระสงฆยังเปนผูนําทางความคิด ความเชื่อ และพิธีการ จนทายที่สุด กลายเปนผูจัดวางจารีตประเพณีและวัฒนธรรมของชุมชนลานนา ในสั ง คมล า นนาพบว า อดี ต ชาวบ า นมั ก จะยกย อ งศรั ท ธาและ เรียกพระสงฆผูปฏิบัติดีปฏิบัติชอบและมีพรรษาที่สูงวัยวา “ครูบา” ซึ่งเปน ตําแหนงที่ไมเกี่ยวของกับทางการแตประการใด สวนพระสงฆที่มีระดับ พรรษาไมเกิน ๕ พรรษาเรียกวา “ตุหนาน” ทําหนาที่อบรมสั่งสอนให หัดอานเขียนอักษรธรรมลานนา และพระสงฆที่มีพรรษามากกวา ๕ พรรษาขึ้นไป เรียกวา “ตุบาลกา” มีหนาที่อบรมสั่งสอนในวิชาที่ยากขึ้นไป เชน การจารพระธรรมลงใบลาน ทองคําสวด คําเวนทาน หัดเทศนา พระสูตรตางๆ เปนตน สวนเจาอาวาสจะเรียกวา “ตุห ลวง” ในขณะเดียวกัน ๒๐๘
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เจาอาวาส หรือตุหลวงที่เกง มีความรูความสามารถดานตางๆ อยาง เชี่ ย วชาญ เช น วิ ช าคาถาอาคม วิ ช าโหราศาสตร การรั ก ษาแพทย แผนโบราณ การเทศนมหาชาติกัณฑตางๆ เปนตน ก็มักจะถูกเรียกวา “ครูบา” นําหนาชือ่ ดวยเชนกัน สวนคําวา “ครูบาเจา” นัน้ จะเปนคํายกยอง ในฐานะนักบุญหรือตนบุญ เชน ครูบาเจาศรีวิชัย หรือในอีกความหมาย คื อ ครู บ าที่ เ ป น เจ า ที่ มี เชื้ อ สายทางเจ า นายฝ า ยเหนื อ เช น ครู บ าเจ า เกษม เขมโก เปนตน ในเมื อ งเชี ย งตุ ง คํ า ว า “ครู บ า” ถู ก จั ด ให เ ป น สมณศั ก ดิ์ ต าม ระบบพื้นเมืองของเชียงตุง ซึ่งต่ํากวาชั้นสมเด็จอาชญาธรรมและสูงกวา ชั้นสวามี โดยปกติการถวายสมณศักดิ์ระดับ “ครูบา” จะถวายใหสําหรับ พระเถระที่มีเกียรติคุณ มีอายุตั้งแต ๔๐ ป พรรษา ๒๐ ขึ้นไป (เสมอชัย พูลสุวรรณ ๒๕๕๒ : ๑๕๗) เชน ครูบาแสงหลา วัดพระธาตุสายเมือง ครูบาวัดหัวขวง เจาคณะเมืองยอง เปนตน ประวัติศาสตรนิพนธเรื่อง “ครูบาศรีวิชัย” การเขียนเรื่องราวของ “ครูบาศรีวิชัย” ในอดีตที่ผานมา สวนใหญ มั ก จะมุ ง เน น ไปที่ ก ารศึ ก ษาชี ว ประวั ติ ที่ มี ลํ า ดั บ การเล า ตั้ ง แต เ กิ ด จนมรณภาพไปในแนวทางเดียวกัน คือ การเกิด จนถึงการเขาบวช การถูกตอง อธิกรณอยางไร การพนคดีมาไดดวยความเปนธรรมและความเมตตาของ สมเด็จพระสังฆราชผูเปนหัวหนาคณะสงฆสวนกลาง และการมรณภาพ โดยมีแกนหลักของความศรัทธา อิทธิฤทธิ์ปาฏิหาริยเปนพื้นฐาน เชน เจาสุริยะวงศ วโรรส (๒๔๗๒) สุวัฒน วรดิลก (๒๔๘๑) สงา สุภา (๒๔๙๙ และ ๒๕๑๘) ประเวศ เชมนะศิริ (๒๕๑๒) สงวน โชติสุขรัตน (๒๕๐๖ และ ๒๕๑๕) พระครูบญ ุ ญาภินนั ท (๒๕๒๐) สิงฆะ วรรณสัย (๒๕๒๒) พระดวงดี อินทสโม (๒๕๒๗) เปนตน แตจะมีงานเขียนบางสวนที่มีความแตกตาง ออกไปบาง ซึ่งแลวแตผูเขียนจะหยิบโครงเรื่องอยางไรมาใช ตัวอยางเชน งานของสงา สุภา (๒๔๙๙) มีการเลาชีวประวัตใิ นแบบเดียวกันกับ เลมอื่นๆ แตจุดที่แตกตางอยูตรงที่คํานิยมเขียนโดยพระธรรมราชานุวัตร ๒๐๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ไดกลาวถึงมูลเหตุของความขัดแยงระหวางครูบาศรีวิชัยกับสวนกลาง วาเกิดจากความไมเขาใจกันและความเขาใจผิดกันระหวางชนที่ไมเจริญ กับฝายบริหารซึ่งเปนระบอบใหม ซึ่งถือเปนขอแตกตางของหนังสือเลมนี้ กับหนังสือเลมอื่นๆ ที่ไมไดมีการกลาวเกี่ยวกับเรื่องนี้ไว งานของ สิงฆะ วรรณสัย (๒๕๒๒) เปนการแปลมาจากหนังสือ “คราวประวัติครูบาศรีวิชัย” ที่แตงดวยอักษรลานนา โดยพระภิกษุสุนทร พจนกิจ เนื้อหาชีวประวัติเปนไปในแนวเดียวกันกับงานเขียนคนอื่นๆ มีการเสริมเกี่ยวกับเรื่องอิทธิฤทธิ์ปาฏิหาริย และวัตถุมงคลตางๆ ของ ครูบาศรีวิชัย งานของ ชัชวาลย บุญธรรมสามิสร (๒๕๓๘) หนังสือเลมนีเ้ นนย้าํ ชัดเจนเกี่ยวกับครูบาศศรีวิชัยในฐานะผูมีอิทธิฤทธิ์ปาฏิหาริยและความ ศักดิ์สิทธิ์เสียมากกวา มีการพูดถึงเรื่องวัตถุมงคลตางๆ ของครูบาศรีวิชัย ซึ่งเปนการยืนยันจากคําบอกเลาของผูศรัทธาในการเลาถึงความศักดิ์สิทธิ์ ของวัตถุมงคลของทานทัง้ สิน้ ไมไดเนนเกีย่ วกับชีวประวัตติ า งๆ ของครูบา และบทบาทในการตอตานสวนกลาง อีกหนึง่ ตัวอยางงานของ สนัน่ หมืน่ แกว (๒๕๓๗) นัน้ เปนหนังสือ ที่มีลักษณะที่ตางออกไป คือ เปนหนังสือที่รวบรวมชีวประวัติโดยยอของ พระผูมีชื่อเสียงหลายๆ รูป และครูบาศรีวิชัยก็เปนสวนหนึ่งของเนื้อหา ซึ่งชีวประวัติครูบาศรีวิชัยในหนังสือเลมนี้ เปนลักษณะการเขียนเลาแบบ รวมรับตัดความโดยคราวๆ เทานั้น แตการกลาวถึงครูบาศรีวิชัยในเรื่อง “ความศักดิ์สิทธิ์” ยังคงถูกเนนอยู สวนงานของ นพคุณ ตันติกลุ (ไมปรากฏปทพี่ มิ พ) และ ศิวะ รณชิต (๒๕๑๒) หนังสือทั้งสองเลมนี้เลาชีวประวัติของครูบาศรีวิชัยตั้งแตเกิด จนมรณภาพเชนเดียวกัน แตมีจุดเนนพิเศษเกี่ยวกับการกลาวโทษวา การที่ครูบาศรีวิชัยตองอธิกรณนั้นเปนเพราะถูกกลั่นแกลงเนื่องมาจาก ความอิจฉาริษยาของเจาคณะแขวงลี้ และนายอําเภอลี้ที่ครูบาศรีวิชัย มีผูศรัทธามากกวาตน ซึ่งงานของนพคุณ ตันติกุล จะเปนการกลาวโทษ ที่รุนแรงกวา มีการใชอคติของผูเขียนที่มีความเกลียดชังลงไป เห็นไดจาก ในตอนทายไดมกี ารเพิม่ เติมถึงชีวประวัตกิ ารตายของเจาคณะแขวงลี้ และ ๒๑๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
นายอําเภอลีไ้ วในทางลบวา “ไมตายดีกนั สักคนนัน่ ก็เปนเพราะวาเปนกรรม ที่ตามทัน ที่ไดเคยกลั่นแกลงครูบาศรีวิชัยไว” เปนตน นอกจากนัน้ การศึกษาในเชิงวิชาการทีม่ กี ารวิเคราะหและใชทฤษฎี ทางสังคมศาสตรอยางเจาะลึกนัน้ มีเพียงงานของโสภา ชานะมูล (๒๕๓๔) ทีอ่ ธิบายไววา มูลเหตุของการเกิดกรณีครูบาศรีวชิ ยั เปนความขัดแยงทีม่ มี า ยาวนานในวงการคณะสงฆไทย ถือเปนเหตุการณที่โดงดังมากในสมัยนั้น เนือ่ งมาจากความไมสอดคลองกันระหวางสภาพพืน้ ฐานทางสังคมลานนา ในสมั ย นั้ น กั บ ผลของการจั ด การปฏิ รู ป องค ก รสงฆ ข องรั ฐ บาลในสมั ย สมบูรณาญาสิทธิราชย ตามแบบอุดมการณของรัฐสมบูรณาญาสิทธิราชย ที่มีนโยบายในการรวมอํานาจเขาสูศูนยกลาง คณะสงฆลานนาถูกรวม ให อ ยู ภ ายใต ก ารดู แ ลของคณะสงฆ ส ว นกลางด ว ย ทํ า ให ส งฆ ทั้ ง หมด ทัว่ ทุกสารทิศ ตองเขามาอยูภ ายใตกฏเกณฑ แ ละแบบแผนใหมทเี่ ปนสากล เหมือนกันหมด จึงนํามาซึ่งปญหา กลาวคือ นโยบาย และกฏเกณฑ แบบใหมที่จัดตั้งขึ้นนี้ ไปกระทบ และขัดตอจารีตเดิมที่ผูกพันอยูกับวิถี ชีวิตของคนในสังคมลานนา รัฐไดเขาไปจัดการทําใหความสัมพันธใกลชิด ระหวางพุทธศาสนากับชาวบานแปรเปลี่ยนไปในอีกรูปแบบหนึ่ง การทีค่ นลานนาศรัทธา “ครูบาศรีวชิ ยั ” ในฐานะ “ตนบุญ” นัน้ เปน ตัวอยางที่เห็นไดชัดเจนวาคนในสังคมลานนายังคงมีแนวคิด มีสภาพ พื้นฐานทางสังคมที่ผูกพันกับจารีตอยางเหนียวแนนอยู ดังนั้นเมื่อเกิด การเปลีย่ นแปลงมีสงิ่ ใหมเขามาแทรก ยอมเปนการยากตอการปรับตัวของ ชาวบานที่จะรับเอาแนวทางแบบใหมมาใช ตรงนี้จึงอาจเปนสาเหตุของ ความขัดแยงที่เกิดขึ้นในกรณีศึกษาครูบาศรีวิชัยของโสภา ชานะมูล ขณะเดี ย วกั น การศึ ก ษานี้ ได มี ก ารอธิ บ ายเรื่ อ ง “ความ ศั ก ดิ์ สิ ท ธิ์ ” ของครู บ าศรี วิ ชั ย โดยใช ค ติ ค วามเชื่ อ เรื่ อ ง “ตนบุ ญ ” มา ศึกษาวิเคราะห งานศึกษาของโสภา ชานะมูล จึงเปนอีกหนึ่งคําอธิบายี เกีย่ วกับครูบาศรีวชิ ยั ผานความคิดความเชือ่ เรือ่ ง “ตนบุญ” ทีก่ ลายเปนคติ ความเชือ่ และศูนยกลางของการยึดมัน่ ในคานิยมดัง้ เดิม และกลายเปนสิง่ ทีส่ ามารถรวมกลุม ชนชัน้ กลางใหม เชน พอคา ขาราชการ นักการเมือง ให เขามามีสวนรวมในรูปแบบของการอุปถัมภครูบาศรีวิชัย ๒๑๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
สุดทายงานเขียนของ วิลักษณ ศรีปาซาง (๒๕๔๕) แมวาจะไมได เนนไปที่ประวัติของ ครูบาศรีวิชัย แตก็ไดนําเอาเรื่องเลาในอดีตที่เกี่ยวกับ ทานมาเขียนเปนตอนๆ รวมทัง้ นําเอาเกร็ดตางๆ มาเขียนไวอยางนาสนใจ เชน คําไหวครูบาศรีวิชัย พระเครื่องครูบา เครื่องรางตางๆ ที่เกี่ยวกับทาน เปนตน ตัวอยางงานเขียนตางๆ และการศึกษาขางตนพอจะชี้ใหเห็น วาชีวประวัติของ “ครูบาศรีวิชัย” นั้นไดรับการผลิตซ้ํามาอยางตอเนื่อง และมากมาย แมกระทั่งในปจจุบันประวัติครูบาศรีวิชัยก็ยังคงถูกจัดพิมพ เผยแพรในโอกาสตางๆ อยูเสมอ หากแตจะแตกตางกันก็ตรงที่มีการ เลือกใชโครงเรือ่ งอยางไร ในบริบทไหน อีกทัง้ การใหความรูส กึ ทองถิน่ นิยม หรืออคติสวนตัวของผูเขียน ดังนั้นการอานชีวประวัติของครูบาศรีวิชัย จึงจําเปนตองพยายามวิเคราะหมองจุดประสงคของผูแ ตง วาผูเ ขียนคนนัน้ ไดแฝงนัยอะไรไวในประวัตคิ รูบาศรีวชิ ยั หรือไม ตัวอยางเชน การแสดงใหเห็น ถึงขอสรุปของความขัดแยงที่ตางสรุปมาวาเกิดจากปญหาการเขาใจผิดกัน ไมวากรณีระหวางครูบาศรีวิชัยกับรัฐบาลกลาง หรือครูบาศรีวิชัยกับ เจาคณะแขวงลี้และนายอําเภอลี้ก็ตาม ซึ่งการสรุปเรื่องราววาเปนการ เขาใจผิดนั้น ไดแสดงใหเห็นถึงการประนีประนอมของรัฐที่ตองการยุติ ปญหา การไมตัดสินวาใครถูกใครผิดดูเหมือนจะเปนวิธีที่ดีที่สุดของรัฐ ซึ่งในทายที่สุดก็จะทําใหประวัติศาสตร “ชาติ” กับประวัติศาสตรของ ครูบาศรีวิชัย ไปดวยไดกันอยางสอดคลองมากที่สุด
๒๑๒
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ประวัติ “ครูบาศรีวิชัย” จากประวัติศาสตรนิพนธฯ ในหวงบริบทแหงการจัดการปฏิรูปการปกครองมณฑลพายัพ (พ.ศ.๒๔๓๖ - ๒๔๗๖) นั้น หัวเมืองลานนาไดถูกยก และจัดระบบการ ปกครองแบบมณฑล ซึง่ ผลของการเปลีย่ นแปลงครัง้ นัน้ ทําใหเกิดปฏิกริ ยิ า ตอตานโดยทั่วไป เชน การเกิดกบฏพระยาปราบสงคราม (พ.ศ. ๒๔๓๒) การเกิดกบฏเงีย้ วเมืองแพร (พ.ศ.๒๔๔๕) เปนตน สถานการณทงั้ หมดนัน้ จึง เปนสภาพการณของหัวเมืองลานนาในชวงเวลาทีค่ รูบาศรีวชิ ยั เติบโตขึน้ มา งานเขียนทีเ่ กีย่ วกับครูบาศรีวชิ ยั หลายๆ ฉบับกลาวตรงกันวา “... ครูบาศรีวิชัยเกิดที่บานปาง ต.แมตืน อ.ลี้ จ.ลําพูน ในวันที่ ๑๑ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๒๑ หรือ จ.ศ. ๑๒๔๐ วันอังคาร เดือนเกา (เหนือ)...” (สิงฆะ วรรณสัย : ๒๕๒๒) ซึ่งบานปาง ตําบลแมตืนนั้น ถือวาเปนเขตชนกลุมนอยอาศัยอยู เชน ปกาเกอญอ (กะเหรีย่ ง) ทีอ่ ยูอ าศัยเปนจํานวนมาก (ซึง่ ภายหลังกลุม คน กะเหรี่ยงนี้ไดมีความสัมพันธกับครูบาศรีวิชัยในฐานะผูติดตามคอยชวย เหลือเคารพนับถือโดยตลอด) จนมีเรื่องเลาในประวัติของทานวา ทานมี เชื้อสายเปนพวกยาง (โสภา ชานะมูล : ๒๕๓๔) ตามประวัตินั้นกลาววา บิดาของทานชื่อนายควาย ไดติดตาม ผูเปนตาเขาไปตั้งถิ่นฐานที่บานปาง บุกเบิกจับจองที่นาเพื่อเปนที่ทํา กิน จนกระทั่งนายควายไดแตงงานอยูกินกับนางอุสา จนกระทั่งมีกําเนิด บุตรชาย-หญิง จํานวน ๕ คน ซึ่งครูบาศรีวิชัยเปนบุตรคนที่ ๓ แตแรกเกิด ครูบาศรีวิชัยมีชื่อวา เฟอน หรืออินทรเฟอน หรืออินตะเฟอน งานเขียน หลายฉบับกลาววา เมื่อแรกเกิดนั้นมีเหตุการณฟารอง ฟาผา แผนดินไหว เกิดขึน้ จึงมีความเห็นตรงกันวา “ทารกผูน จี้ ะตองเปนผูม วี าสนา บุญญาบารมี มากมาถือกําเนิด” เมื่อเติบโตได ๑๘ ป ในพ.ศ. ๒๔๓๘ จึงไดบวชเปน สามเณร มีพระอุปชฌายคือครูบาขัตติยะ หรือครูบาแคงแคระ เปนพระ ธุดงคที่เดินทางมาถึงบานปางไดทําการบวชให หลั ง การบวชสามเณรแล ว ให ท า นได มี โ อกาสได รั บ การศึ ก ษา จากวัด ในการหัดอานเขียนอักษรธรรมลานนา จนกระทั่งครบอายุที่จะ อุปสมบทจึงทําการอุปสมบทโดยครูบาสมณะ วัดบานโฮงหลวง อําเภอ ๒๑๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
บานโฮง จังหวัดลําพูน เปนพระอุปช ฌาย และไดรบั ฉายาวา “สิรวิ ชิ โยภิกขุ” หรือ “พระสีวไิ ชย” ทําการศึกษาเลาเรียนกับครูบาขัตติยะตามจารีตประเพณี ซึ่งทานมีความสนใจในทางวิชาไสยศาสตร คาถาอาคม ซึ่งถือกันวาเปน ทางโลก ดังทีง่ านเขียนประวัตหิ ลายๆ เลมไดกลาวไว “...พระศรีวชิ ยั ศึกษา ไสยศาสตรเวทมนตคาถาจากครูบาแคงแคระ...เปนของดีของวิเศษที่จะ นําความสุขความเจริญมาให อันวิชาประเภทนี้เปนวิชาที่จะนําตัวออกไป สูโลก...” (โสภา ชานะมูล ๒๕๓๔ : ๒๗) ขณะเดียวกันทานไดรับการสัก หมึกดําที่ขาทั้ง ๒ ขางตามลักษณะความเชื่อของชายชาวลานนาที่จะ ชวยใหอยูยงคงกระพัน และมีเสนหเมตตามหานิยม การเลาเรียนของพระศรีวิชัยที่มุงเนนความสนใจในวิชาทางโลก แสดงใหเห็นวาทานมีความตองการไปใชชีวิตอยางฆราวาส แตจุดหักเหที่ เปลี่ยนแปลงสําคัญคือครูบาสมณะไมตองการใหลาสิกขาแตไดแนะนําให พระศรีวิชัยเดินทางไปศึกษาวิชากับครูบาอุปละ วัดดอยแต อําเภอแมทา จั ง หวั ด ลํ า พู น ซึ่ ง เป น พระอุ ป ช ฌาย ข องครู บ าสมณะ ด ว ยเหตุ ผ ลว า สํานักสงฆวัดดอยแตในขณะนั้นเปนสถานที่ที่มีชื่อเสียงดานวิปสสนาธุระ การไดรับการศึกษาจากสํานักวัดดอยแตครั้งนั้นจึงทําใหทานไดเพิ่มเติม ความรู โ ดยการมุ ง เน น การปฏิ บั ติ ธ รรมโดยการบํ า เพ็ ญ สมาธิ ภ าวนา จนทําใหพระศรีวิชัยเลิกสนใจในวิชาไสยศาสตร และหันมาปฏิบัติสมาธิ บําเพ็ญภาวนาแตอยางเดียว เมื่อสําเร็จผลการศึกษาตามแนววัตรปฏิบัติจากครูบาอุปละแลว พระศรีวิชัยไดเดินทางกลับบานปางดวยความสมถะ และเริ่มบําเพ็ญ เพียรภาวนาตามแนวทางที่ไดร่ําเรียนมา ทําใหเกิดบุคลิกนาเลื่อมใสขึ้น แกทาน ซึ่งบางครั้งไดมีการออกเดินธุดงคแสวงหาความวิเวกตามปาเขา ตามลักษณะจารีตแบบพระสงฆสายอรัญญวาสี สิ่งที่ชวยเสริมใหทาน โดดเดนขึ้นมาเหนือกวาพระสงฆรูปอื่นๆ ในขณะนั้น คือ ประการแรก จริยวัตรทีเ่ ครงครัดในการรักษาศีลวินยั ละเวนจากการฉันเนือ้ สัตว ประการ ที่ ส อง การคาดหวั ง ในการบรรลุ ธ รรมอั น วิ เ ศษดั ง ที่ ป รากฏให เ ห็ น ใน คําอธิษฐานบารมีที่ไดอธิษฐานไวที่มีนัยถึงการสําเร็จเปนพระพุทธเจา ดวย ประการที่สาม คําทํานายเรื่องของการปรากฏขึ้นของ “ตนบุญ”ในคติ ๒๑๔
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ความเชื่อของชาวลานนา ไดถูกนํามาใชกับพระศรีวิชัย และกลุมลูกศิษย ประการสุดทาย ความคิดเรื่องการเดินทางไปบูรณปฏิสังขรณศาสนสถาน ต า งๆ ของท า นจึ ง ทํ า ให เ กิ ด ศรั ท ธาการยอมรั บ ในตั ว ของท า นที่ เ ป น สัญลักษณของการแสดงออกของ “ตนบุญ” (โสภา ชานะมูล ๒๕๓๔ : ๓๒-๓๙) ความสัมพันธระหวางพระศรีวชิ ยั กับชาวกะเหรีย่ งถือเปนบทบาทที่ สําคัญของทานอีกประการหนึง่ โสภา ชานะมูล ไดวเิ คราะหวา ความสัมพันธ ดังกลาวเกิดจากเหตุผลประการแรกคือ ชาวกะเหรี่ยงมีความเชื่อถือใน เรื่องพระศรีอาริย ประการที่สอง บุคลิกลักษณะของพระศรีวิชัย มีความ สอดคลองกับความเชื่อของชนเผากะเหรี่ยงแมวาจะไมปรากฏหลักฐาน ในทางตรงที่กลาวถึงคําสอนหรือวัตรปฏิบัติของพระศรีวิชัย แตสิ่งเหลา นั้นไดถายทอดมาถึงลูกศิษยของทานคือพระอภิชัยขาวป หรือครูบาขาวป ทีไ่ ดกลายเปนผูน าํ คนสําคัญของชาวกะเหรีย่ งเผาโปวและสกอร การยกยอง ศรัทธาของชาวกะเหรีย่ งตอพระศรีวชิ ยั นีม้ คี วามเชือ่ วาเปนผูว เิ ศษมีอาํ นาจ เหนือธรรมชาติ ตลอดจนชวยเหลือพวกเขาในยามประสบปญหาเดือดรอน เชน ภาวะที่เกิดฝนแลง เมื่อพวกเขายอมรับนับถือพระศรีวิชัย ก็ทําใหการ ทํามาหากินอุดมสมบูรณ ฝนตกตองตามฤดูกาล เปนตน ดังนั้นการนับถือ พระศรีวชิ ยั ของกลุม ชาวเขานี้ จึงทําใหคนชาวพืน้ เมืองจากทีอ่ นื่ ๆ ไดหนั มา สนใจยอมรับบารมีของทานมากขึน้ ทําใหฐานะของทานมีพลังมากขึน้ จาก “ตนวิเศษ” ของชาวเขา มาเปน “ตนบุญ” ในที่สุด ซึ่งในสายตาของกลุม กะเหรี่ยงนั้นสถานะของพระศรีวิชัยเปรียบดั่งเทวดาองคหนึ่ง เห็นไดจาก ขบวนติดตามทานในการไปบูรณปฏิสังขรณตามที่ตางๆ ขณะเดียวกัน เมือ่ ไปถึงหมูบ า นใดทานก็จะไดรบั การตอนรับจากชาวบานในหมูบ า นนัน้ ๆ ซึ่งลักษณะที่ทานไดรับการยกยองอยางมากมายนี้ทั้งจากชาวเขา และ ชาวพื้นเมือง ทําใหฐานะและการปฏิบัติของพระศรีวิชัยเปนที่จับตามอง จากฝายผูปกครองสงฆ องคกรใหมที่เกิดขึ้นจากการปฏิรูปองคกรสงฆ พ.ศ. ๒๔๔๖ จากการทีพ่ ระศรีวชิ ยั ไดศกึ ษาในสํานักสงฆทมี่ ชี อื่ เสียงหลายสํานัก โดยเฉพาะสํานักสงฆสายอรัญวาสี ซึ่งมีสวนทําใหทานมีบุคลิกลักษณะ ๒๑๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เปนที่นาเลื่อมใสศรัทธาของพระสงฆและฆราวาส จนทําใหทานมีฐานะ เปนพระอุปชฌายสามารถบวชบุตรชาวบานไดตามจารีตเดิม และไดถูก เรียกขานวา “ครูบาศรีวิชัย” หรือ “ครูบาศีลธรรม” ตั้งแตนั้นมา จากงานเขียนประวัติหลายๆเลมไดกลาวถึงกิจกรรมสําคัญที่ ครูบาศรีวิชัยไดปฏิบัติคือการไปบูรณปฏิสังขรณศาสนสถานไวหลายๆ แห ง ตั้ ง แต ป พ.ศ. ๒๔๔๗-๒๔๗๘ เป น ช ว งระยะเวลาถึ ง ๓๐ ป และก็ถือวาเปนหวงเวลาที่ทานเกิดกรณีขัดแยงกับคณะผูปกครองสงฆมา โดยตลอด แตการขัดแยงแตละครั้ง ก็ยิ่งทําใหชื่อเสียงของครูบาศรีวิชัย เปนที่รูจักในวงกวางเพิ่มขึ้นอีก การบูรณปฏิสังขรณครั้งแรกของทานเริ่ม ในป พ.ศ. ๒๔๔๗ โดยการสรางวัดบานปางใหม เมื่อแลวเสร็จจึงใหชื่อวา “วัดสะหรี (ศรี) ดอนไชยทรายมูลบุญเรือง” การสรางวัดขึ้นใหมนี้จึงชวย เพิม่ ความศรัทธาของชาวบานทีม่ ตี อ ทานมากยิง่ ขึน้ ไปอีก ขณะเดียวกันการ ทํานายเรือ่ งการสรางวัดของทานไวลว งหนาก็ทาํ ใหชาวบานตางตองการให ลูกหลานมาบวชเรียนกับทานเปนจํานวนมาก แตสิ่งที่ทานปฏิบัติก็เริ่มถูก เพงเล็ง และถูกกลาวหาวาฝาฝนบัญญัตใิ นขอกฎหมายสงฆอยูห ลายๆ ครัง้ ซึ่งพบวางานสรางและงานบูรณปฏิสังขรณศาสนสถานของครูบาศรีวิชัย ชวงระหวาง พ.ศ. ๒๔๖๓-๒๔๗๘ มีจํานวนทั้งสิ้น ๕๘ รายการ (โสภา ชานะมูล ๒๕๓๔ : ๙๑-๙๓) (งานเขียนบางฉบับกลาววามีถึง ๑๐๘ แหง) แตเมื่อพิจารณาลักษณะสถาปตยกรรมที่ครูบาศรีวิชัยเปนผูนําในการ บูรณปฏิสังขรณนั้น โดยสวนใหญจะพบวารูปแบบของสถาปตยกรรม เหลานัน้ ลวนเปนลักษณะศิลปกรรมตามแบบกรุงเทพฯ ทัง้ สิน้ จึงมองไดวา แมวา ทานเองจะเกิดกรณีขดั แยงกับสวนกลางและถูกมองวาตอตานก็ตาม แตทา นก็ยงั พยายามทีจ่ ะประนีประนอมกับรัฐบาลกรุงเทพฯ โดยการเลือก ใชรปู แบบศิลปกรรมอยางกรุงเทพฯ แทนแบบดัง้ เดิม เพือ่ ลดการเผชิญหนา กับการขยายอํานาจทางการเมืองการปกครอง และการครอบงําทางวัฒน ธรรมอื่นๆ ที่ตางไปจากเดิม การดําเนินกิจกรรมบูรณปฏิสังขรณของครูบาศรีวิชัยนั้น ทําให ทานกลายเปนศูนยกลางการยึดมั่นของผูคนชาวบานจากหลากหลายที่ สามารถรวมกลุม คนชัน้ ตางๆ เชน เจานายฝายเหนือ กลุม พอคา ขาราชการ ๒๑๖
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
นักการเมืองใหเขามารวมในกิจกรรมของทานในรูปแบบของผูอุปถัมภได ดังเชน การบูรณะวัดสวนดอก ไดรับการอุปถัมภจากเถาแกโหงว เจาของ กิ จ การวั ส ดุ ก อ สร า ง, การบู ร ณะวั ด พระสิ ง ห พ.ศ. ๒๔๖๗-๒๔๗๑ หลวงอนุสารสุนทร (ซุนฮี้ ซัวยงเส็ง) รวมเปนผูอุปถัมภ ซึ่งการบูรณะ ทั้ง ๒ วัดนี้ ก็ไดรับการรองขอจากเจานายฝายเหนือคือเจาแกวนวรัฐ และ พระราชชายาเจาดารารัศมี ใหทา นมาเปนประธานในการบูรณะ การบูรณะ วัดพระพุทธบาทตากผา ก็ไดรวมกับหลวงวิโรจนรัฐกิจ นายอําเภอปาซาง ซึ่งเปนขาราชการ เปนตน การดําเนินกิจกรรมของครูบาศรีวชิ ยั ไดเปลีย่ นแปลงไปในชวงทาย ชีวิตของทาน จากเดิมที่เคยมุงมั่นบูรณะวัดวาอาราม ไดปรับเปลี่ยนมา ดําเนินกิจกรรมทีเ่ กีย่ วของกับทางโลกมากขึน้ เชน การสรางถนน การสราง สะพาน ซึง่ ถือวาเปนการปรับเปลีย่ นไปตามสภาพภาวะของเศรษฐกิจ และ สังคมในยุคนั้น แตในขณะเดียวกันก็ยังถือวาเปนภารกิจของ “ตนบุญ” อยูที่จะตองชวยเหลือผูคนมุงสะสมบุญไวภายหนา ชวยเหลือใหชีวิต ความเปนอยูของชาวบานดีขึ้น ซึ่งกิจกรรมที่ทําใหทานมีชื่อเสียงเปนที่ กล า วขานกั น โดยทั่ ว ไป และเพิ่ ม กํ า ลั ง ศรั ท ธาให แ ก ท า นมากที่ สุ ด คื อ การรับเปนประธานในการกอสรางทางขึ้นวัดพระธาตุดอยสุเทพ ในป พ.ศ. ๒๔๗๗ ซึง่ เมือ่ ประชาชนทราบขาวจึงเดินทางมารวมกิจกรรมดังกลาว อยางมากมาย มีทั้งพระสงฆ ชาวบาน ชาวเขา (กะเหรี่ยง) พบวามีการ ออกใบปลิว และแตง “คราวประวัตคิ รูบาศรีวชิ ยั ” ออกเผยแพรเพือ่ สือ่ สาร แกชาวบานใหมารวมในกิจกรรมครั้งนี้อีกดวย ซึ่งใชเวลากอสรางเพียง ๕ เดือน ๒๒ วัน ระยะทาง ๑๒ กิโลเมตร ดังนั้นชื่อเสียงของครูบาศรีวิชัย จึงไดเปนที่รูจักแพรหลายมากขึ้นไปอีกกวาเดิม
๒๑๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ครูบาศรีวิชัยกับความขัดแยง ดังทีก่ ลาวแลววาหวงเวลาแหงความขัดแยงของครูบาศรีวชิ ยั นัน้ ตัง้ อยูบ นชวงเวลาแหงความรุง เรืองของทาน ในป พ.ศ. ๒๔๔๖ มีการตราพระ ราชบัญญัติปกครองคณะสงฆ ร.ศ. ๑๒๑ ขึ้น และนับตั้งแต พ.ศ. ๒๔๕๐ เปนตนมาสถาบันสงฆลานนาไดถูกปรับเปลี่ยนโครงสราง สงฆบางกลุม ถู ก ดึ ง เข า ไปอยู ภ ายใต ก ารอุ ป ถั ม ภ จ ากองค ก รปกครองสงฆ ส ว นกลาง โดยการไดรบั ตําแหนง และสมณศักดิใ์ นฐานะผูป กครองสงฆทอ งถิน่ มีหนาที่ คอยดูแลควบคุมคณะสงฆทอ งถิน่ ซึง่ ผลจากการปฏิรปู ครัง้ นัน้ ทําใหองคกร สงฆลา นนาเริม่ ถูกสลายตัวลงเรือ่ ยๆ โดยการจัดระเบียบการปกครองสงฆ ใหมนี้ พบวามีการตอบสนองจากคณะสงฆลา นนาซึง่ แบงออกเปน ๓ กลุม คือ กลุมแรก เปนกลุมที่ยอมรับอํานาจของคณะสงฆกรุงเทพฯ อยางเต็ม รูปแบบสวนใหญคอื พระสงฆทไี่ ดรบั การแตงตัง้ ใหทาํ หนาทีเ่ ปนผูป กครอง สงฆทองถิ่น เชน เจาคณะจังหวัด เจาคณะอําเภอ เจาคณะแขวง เปนตน กลุมที่สอง คือกลุมที่มีลักษณะประนีประนอมกับกรุงเทพฯ กลุมนี้จะมี จํานวนมากทั้งที่ไดรับแตงตั้งจากสวนกลาง และไมไดรับแตงตั้ง แตไมไดมี ปฏิกริ ยิ าตอตานหรือคัดคานแตอยางใด เชนครูบาวัดฝายหินทีร่ บั ตําแหนง เจ า คณะจั ง หวั ด เชี ย งใหม แต ก็ ยั ง ร ว มปฏิ บั ติ กิ จ กรรมบู ร ณปฏิ สั ง ขรณ กับครูบาศรีวชิ ยั กลุม ทีส่ าม คือกลุม ตอตานกรุงเทพฯ สงฆกลุม นีไ้ มยนิ ยอม ปฏิบัติตามระเบียบกฏเกณฑของสวนกลาง เชนครูบาตา (พระธนันชัย) ถูกอธิกรณขอหากระดางกระเดื่องไมยอมอยูในระเบียบปกครองสงฆ ทําใหสงฆวัดตางๆ พลอยเห็นชอบไปดวย ยากตอการจัดระเบียบ เปนตน (โสภา ชานะมูล ๒๕๓๔ : ๗๖-๗๘) ในกรณีของครูบาศรีวชิ ยั นัน้ เรือ่ งแรกทีม่ ผี ลกระทบกับครูบาศรีวชิ ยั คือ เรื่องการเปนพระอุปชฌายของทาน เพราะวาคณะสงฆสวนกลาง ไดกลาวถึงระเบียบประกาศการตั้งอุปชฌายวาเปนหนาที่ของเจาคณะ จะเปนผูเลือกแลวจึงมีการเสนอชื่อไปที่คณะสงฆผูใหญฝายกรุงเทพฯ จึงทําใหครูบาศรีวิชัยถูกเรียกสอบสวน ในกรณีที่ทานเปนอุปชฌายบวช บุตรหลานชาวบานโดยไมไดรบั การแตงตัง้ จึงเปนสาเหตุทที่ าํ ใหเกิดปญหา ๒๑๘
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ตางๆ แกทานในเวลาตอมา การถูกอธิกรณของครูบาศรีวิชัย ชวงแรกเกิดขึ้นใน พ.ศ. ๒๔๕๓ เนื่องจากบทบาทของทานในกลุมชาวบานและชาวเขา มีความโดดเดน มากกวาตําแหนงผูปกครองสงฆในขณะนั้น จึงมักจะมีกลุมชาวบานนํา บุตรหลานมาบวชกับทานอยูเ สมอๆ เหตุดงั กลาวจึงทําใหทา นถูกจับกุมตัว ไปกักขังไวที่วัดเจาคณะแขวงลี้เปนเวลา ๔ คืน และสงไปรับการไตสวน จากพระครู บ า นยู เจ า คณะจั ง หวั ด ลํ า พู น ซึ่ ง ผลของการไต ส วนก็ ไมปรากฏความผิดแตอยางใด หลังจากนัน้ ไมนานทานก็ถกู เรียกตัวสอบสวน อี ก ครั้ ง โดยเจ า คณะแขวงลี้ สาเหตุ เ พราะมี ห มายเรี ย กให ท า นมารั บ ระเบียบกฎหมายใหมจากนายอําเภอ และเจาคณะแขวงลี้ แตทานไมได ไปจึงถูกจับกุมใหพระครูญาณมงคล เจาคณะจังหวัดลําพูนไตสวนและ ถูกกักขังอยูที่วัดชัย เมืองลําพูนเปนเวลา ๒๓ วัน ก็ไดรับการปลอยตัว ครั้งที่สามในปเดียวกันนั้น สาเหตุเกิดจากเจาคณะแขวงลี้มีคําสั่งใหทาน นําลูกวัด เจาอธิการหัววัด ตําบลบานปาง ซึ่งอยูในหมวดเดียวกันไป ประชุมตามพระราชบัญญัติ ปรากฏวาทานก็ไมไดเขาประชุมอีก บรรดา หัววัดก็ไมไปเชนกัน จึงถูกฟองไปทีเ่ จาคณะจังหวัดลําพูน ทําใหทา นตองถูก จับคุมขังที่วัดพระธาตุหริภุญชัย จนกระทั่งเจาคณะจังหวัดประชุมกับ พระสงฆผูใหญในจังหวัด จึงไดตัดสินใหครูบาศรีวิชัยพนจากตําแหนง หัวหมวดวัด ไมใหเปนพระอุปชฌายและถูกคุมขังตออีกเปนเวลา ๑ ป จึงไดรบั การปลอยตัว การถูกอธิกรณของทานในชวงแรกตัง้ แต พ.ศ. ๒๔๕๓ เปนตนมานัน้ สาเหตุหลักๆ เกิดขึน้ เพราะความไมพอใจของคณะผูป กครอง สงฆทองถิ่นที่เห็นวาครูบาศรีวิชัยกระดางกระเดื่องแข็งขอไมปฏิบัติตาม คําสั่งของเจาคณะแขวง อีกทั้งไมไดสนใจตอพระราชบัญญัติกฎหมาย ปกครองสงฆฉบับใหม การถู ก อธิ ก รณ ข องครู บ าศรี วิ ชั ย ทั้ ง ที่ ผ า นมายิ่ ง ทํ า ให ท า น ไดรับความเลื่อมใสศรัทธาจากประชาชนมากขึ้นตามลําดับ มีการกลาวถึง เรื่องราวของทานแพรขยายตอในวงกวาง อีกทั้งการกลาวขานถึงทาน ในเรื่องอิทธิฤทธิ์ปาฏิหาริยก็เกิดขึ้นในกลุมผูคนและชาวบานตอๆ กันไป เชน ทานเปนผูวิเศษเดินตากฝนไมเปยก ทานไดรับดาบสะหรีกัญไชย ๒๑๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
จากพระอิน ทร เปนต น ยิ่ง ทําใหชาวบานรอบนอกที่หางไกลออกไป ตองการพบ และศรัทธาในตัวครูบาศรีวิชัยอยางไมหยุดยั้ง กรณีดังกลาวนี้ กลายเป น สาเหตุ ใ ห เ จ า คณะแขวงลี้ แ ละนายอํ า เภอแขวงลี้ แ จ ง ต อ พระครูญาณมงคล เจาคณะจังหวัดลําพูน แจงขอกลาวหาวาทานสองสุม ผูค นชาวบานนักบวชเปนกกเปนเหลามีการใชเวทมนต ทําใหเจาคณะจังหวัด มีหนังสือถึงครูบาศรีวิชัยใหทานออกไปใหพนจากเขตเมืองลําพูนภายใน ระยะเวลา ๑๕ วัน ในเดือนมกราคม พ.ศ. ๒๔๖๒ และมีหนังสืออีก ฉบับแจงไปยังหัววัดเจาอธิการหัวหมวดอุปชฌายที่อยูในเขตลําพูนวา ครูบาศรีวิชัยมีความผิดและไดถูกขับออกไปจากจังหวัดลําพูน หากมีการ ไปขอความชวยเหลือจากวัดใดขออยาใหความชวยเหลือเปนอันขาด แต ก รณี นี้ ท า นได อ า งพระวิ นั ย พุ ท ธบั ญ ญั ติ ว า ได ก ระทํ า ผิ ด พุ ท ธวิ นั ย ขอใดบาง ทําใหเจาคณะแขวงไมอาจเอาผิดกับทานได เรื่องนี้จึงไดเลิกรา กันไป จนกระทั่งเมื่อครั้งเจาผูครองนครลําพูนไดเรียกใหครูบาศรีวิชัย เขาไปในเมืองลําพูน ไดมีการจัดขบวนแหทานอยางใหญโตมีผูคนติดตาม เปนจํานวนมาก จนทําใหคณะสงฆผูปกครองลําพูนตองขอใหอุปราช มณฑลพายัพสั่งยายทานไปยังเมืองเชียงใหม ใหอยูในความดูแลของ พระครูสุคันธศีล รองเจาคณะเมืองเชียงใหม วัดปากลวย ในครั้งนั้นทําให ทานมีโยมมาขออุปฏฐาก ๒ ทานคือ หลวงอนุสารสุนทร และพญาดํา บานประตูทาแพ และี้ก็ทําใหผูคนในเชียงใหม และใกลเคียงตางพากันมา นมัสการทานเปนจํานวนมากแทบทุกวัน จึงทําใหเจาคณะเมืองเชียงใหม และเจาคณะมณฑลพายัพดําเนินการสงทานไปรับการไตสวนพิจารณา คดีที่กรุงเทพฯ ซึ่งการตั้งขอหาไว ๘ ขอหา คือ ๑. ตั้งตัวเปนอุปชฌายะ ไม มี ใ บอนุ ญ าต ๒. ไม อ ยู ใ นความบั ง คั บ บั ญ ชาของเจ า คณะแขวงลี้ ๓. ไมไปประชุมสงฆทองที่อําเภอลี้เรื่องระเบียบการสงฆ ๔. ไมปฏิบัติ ตามประกาศราชการเรื่อง ตีฆองกลองในการพระราชพิธีบรมราชาภิเษก ๕. วั ด ทั้ ง หลายมี ก ารประพฤติ ขั ด ขื น ต อ การปกครองสงฆ เ อาอย า ง ครูบาศรีวชิ ยั แตเจาคณะจังหวัดไดวา กลาวตักเตือนทานแลวแตยงั ประพฤติ เชนเดิมอีก ๖. ไมยอมใหเจาหนาที่ฝายอาณาจักรสํารวจสํามะโนครัว ๗. เจาคณะแขวงลี้นัดประชุมอธิการวัดในแขวงตน แตเจาอธิการทั้งหลาย ๒๒๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ไมไดมาประชุม เพราะเอาแบบอยางครูบาศรีวชิ ยั ๘. ครูบาศรีวชิ ยั เปนเหตุ ใหเกิดมีขาวลือวาทานมีบุญ เชน มีดาบฝกทองคําตกลงมาจากอากาศ แลวทานเก็บรักษาไว ซึ่งขอกลาวหาทั้งหมดนี้ผลการตัดสินรับพิจารณา เฉพาะเรือ่ งฝายพุทธจักรอยางเดียว และมีขอ วินจิ ฉัยจากสมเด็จพระมหาสมณเจากรมพระยาวชิรญาณวโรรสวา ทานมีความรูทางพระศาสนานอย ทางวินัยก็รูเพียงปาราชิก อีกทั้งการแจงขอหา และจับกุมทานนั้นทําให คนทั้งหลายเห็นวาเปนการขมเหงครูบาศรีวิชัย ใหทานจึงถูกปลอยตัว กลับภูมิลําเนาเดิม ซึ่งเปนการลดความไมพอใจของประชาชนเปนอัน มาก ซึ่งการถูกอธิกรณในครั้งที่ ๒ นี้ยิ่งทําใหบทบาทของทานโดดเดนยิ่ง ขึ้น เปนที่รูจักแพรหลายของผูคนในกลุมสังคมเมือง และทําใหขบวนการ ฟ น ฟู ท างศาสนาของท า นได เริ่ ม ดํ า เนิ น ขึ้ น ไปทั่ ว ในเขตล า นนา ทํ า ให ครูบาศรีวชิ ยั กลายเปนสัญลักษณของความยิง่ ใหญ อํานาจรัฐก็ไมสามารถ ทําอะไรได ทําใหทานสามารถดําเนินกิจกรรมดานศาสนาไดอยางเต็มที่ จนกระทั่งเปลี่ยนแปลงการปกครองพ.ศ. ๒๔๗๕ ในชวงปลายชีวิตของครูบาศรีวิชัยหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ.๒๔๗๕ นั้ น พบว า ได เ กิ ด เหตุ ค วามไม พ อใจของกลุ ม คณะสงฆ ผูปกครองเชียงใหมขณะนั้นอีกครั้ง ในกรณีที่ทานดําเนินการสรางถนนขึ้น พระธาตุดอยสุเทพเพียงลําพัง ไมไดปรึกษาพระสงฆชั้นผูใหญในฝาย ปกครองแตอยางใด และในเวลานั้นปรากฏวามีคณะสงฆในเชียงใหมกวา ๕๐ วัด ลาออกจากการปกครองของคณะสงฆไปขึ้นกับครูบาศรีวิชัยแทน จึงทําใหเกิดความไมพอใจตอพฤติกรรมของครูบาศรีวิชัยรุนแรงมากขึ้น ทํ า ให ค ณะสงฆ ฝ า ยปกครองมี ค วามเห็ น ว า อิ ท ธิ พ ลของท า นมี ค วาม แข็ ง กล า กระทํ า การดื้ อ ดึ ง ต อ เจ า คณะหลายประการ เช น การไม รวมอุโบสถสังฆกรรมกับคณะสงฆหมูเดิม เหตุการณตางๆ เริ่มบาน ปลายเมื่ อ วั ด ต า งๆ มี ก ารเคลื่ อ นไหว ขอแยกตั ว ออกไปเป น จํ า นวน ถึง ๙๐ วัด กรณีนี้จึงทําใหครูบาศรีวิชัยถูกสงตัวไปที่กรุงเทพฯ เพื่อ เป น การระงั บ เหตุ ที่ จ ะบานปลายออกไป ส ว นพระสงฆ ที่ ข อแยกตั ว ก็ถกู สัง่ ใหมอบตัว พระทีถ่ กู บวชโดยครูบาศรีวชิ ยั ก็ถกู สัง่ ใหสกึ ขอกลาวหา ทีแ่ จงตอครูบาศรีวชิ ยั อีกประการหนึง่ คือ หาการตัดไมทาํ ลายปาทีเ่ กิดจาก ๒๒๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
การสรางถนนขึ้นพระธาตุดอยสุเทพโดยไมไดรับอนุญาตจากทางการเสีย กอน นอกจากนีก้ ารทีท่ า นถูกควบคุมอยูท กี่ รุงเทพฯ ทําใหเกิดความไมพอใจ แกพระสงฆและฆราวาสเปนอยางมาก จนทําใหสมาชิกสภาผูแทนราษฎร จังหวัดเชียงใหมขณะนั้นคือหลวงศรีประกาศ ทําเรื่องเสนอตอที่ประชุม คณะรัฐมนตรีใหมีการปลอยตัวครูบาศรีวิชัยกลับ จึงทําใหเรื่องดังกลาว ถูกโยงเขาไปเปนประเด็นทางการเมือง ซึ่งเหตุการณที่ตองอธิกรณครั้งที่ สามนี้ดําเนินระยะเวลามาจนถึงป พ.ศ. ๒๔๗๙ ครูบาศรีวิชัยจึงยอมรับ ตอคณะสงฆฝา ยปกครองวาจะปฏิบตั ติ ามพระราชบัญญัตลิ กั ษณะปกครอง สงฆทุกประการในวันที่ ๒๑ เมษายน พ.ศ. ๒๔๗๙ และไดเดินทางกลับ เมืองลําพูน ในวันที่ ๑๓ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๗๙ เปนทีท่ ราบกันวาครูบาศรีวชิ ยั แมจะยินยอมปฏิบตั ติ ามคณะสงฆ ฝายปกครองแลว แตกพ็ บวาความขัดแยงนัน้ ก็ยงั ไมยตุ ิ เพราะทานมีความ ประสงคทจี่ ะทําการอุปสมบทครัง้ ใหญอกี ครัง้ ในปาวัดบานปาง แตกจิ กรรม ครั้งนั้นก็ไมบรรลุตามความประสงคของทาน เพราะทานไดมรณภาพลง ในวันที่ ๒๑ กุมภาพันธ พ.ศ. ๒๔๘๑ สิริรวมอายุ ๖๐ ป ศพของทานไดรับ พระราชทานโกฏิ ราชรถ และพระราชทานเพลิงศพเมื่อวันที่ ๒๑ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๘๙ แนวคิดคตินิยมแบบ “ครูบา” (ใหม) ชวงทศวรรษ ๒๕๓๐ – ๒๕๕๐ ในชวงเวลาหลังจากที่ครูบาศรีวิชัยในมรณภาพไปแลวนั้น พบวา ความเชื่อ ความศรัทธาเลื่อมใสในทานยังคงมีอยูอยางตอเนื่อง และ สืบทอดตอมายังลูกศิษยของทานคือครูบาขาวป ซึ่งไดดําเนินบทบาท ตามรอยของครูบาศรีวิชัยอยางตอเนื่อง บทบาทของครูบาศรีวิชัยที่ได ดําเนินการชวยเหลือชาวบานในเรื่องตางๆ อีกทั้งเปนที่พึ่งทางจิตใจนั้น ไดสรางฐานพลังศรัทธาอันยิ่งใหญตอเนื่องมาตั้งแตอดีตจนถึงปจจุบัน ซึง่ เราจะพบวาอนุสาวรียค รูบาเจาศรีวชิ ยั ทีบ่ ริเวณเชิงดอยสุเทพนัน้ ไมเคย จางหายจากกลิ่นควันธูป และดอกไมสักการบูชาเลยแมสักวันเดียว ๒๒๒
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ขณะที่เครื่องรางของขลังตางๆ ที่เกี่ยวกับทานก็ไดกลายเปน สิ่งของที่มีมูลคาในการเชาหามาไวสักการะครอบครอง อีกทั้งไดถูกผลิต ซ้ําขึ้นมาใหมอยางตอเนื่อง (วิลักษณ ศรีปาซาง : ๒๕๔๕ :๓๐-๖๖) ความ เขมแข็งของพลังศรัทธาในครูบาศรีวิชัยนี้ ไดมีมาอยางตอเนื่องแมกระทั่ง หลังจากที่ทานไดมรณภาพไปแลวก็ตาม ในขณะเดียวกันปรากฏการณที่ มีมาอยางตอเนื่องในชวงทศวรรษ ๒๕๓๐ เปนตนมาคือ การเกิดคตินิยม ที่เรียกวา การปฏิบัติตนแบบ “ครูบาศรีวิชัย” ขึ้นในวงการสงฆลานนา โดยเฉพาะพระสงฆรนุ ใหมทมี่ พี รรษานอย ซึง่ นาจะเกิดขึน้ พรอมกับแนวคิด “ลานนานิยม” ในหวงกระแสแหงการเกิดการศึกษาประวัติศาสตรทองถิ่น ลานนา การหาขอสรุปคําวา ลานนา ลานนา การดําเนินการจัดสมโภช เชียงใหม ๗๐๐ ป เปนตน วิลกั ษณ ศรีปา ซาง ใหความหมายของ “ครูบา” วา เปนการเรียกขาน พระเถระทีเ่ คารพนับถือ ทีม่ อี ายุประมาณ ๕๐ ปขนึ้ ไป ไมใชคาํ ทีก่ าํ หนดขึน้ เพื่อเรียกขานตัวเอง ซึ่งการที่เรียกขานครูบานั้นมีเงื่อนไขอยู ๓ ขอ คือ ๑. เปนพระสงฆที่มีอายุพรรษามาก ทั้งอายุการบวช ๒. ตองปฏิบัติดี ปฏิบัติชอบ ตลอดอายุการบวช ๓. สรางสิ่งดีงามกับพระศาสนา (วิลักษณ ศรีปาซาง : ๒๕๔๕ : ๒๙) สวนพระสงฆที่มิไดมีพรรษาตามขอ ๑. นั้น ก็ไมนิยมเรียกครูบา การเกิ ด ความคิ ด คติ นิ ย มแบบ “ครู บ า” กั บ กลุ ม พระสงฆ ที่ มี พรรษานอยนี้ บางครัง้ มักจะไดรบั การกลาวขานวาเปนครูบาศรีวชิ ยั มาเกิด หรื อ บางท า นก็ มิ ไ ด เรี ย กขานตั ว เอง หากเกิ ด จากศรั ท ธาญาติ โ ยม ยกตําแหนงครูบาใหเพราะปฏิบัติดีปฏิบัติชอบตั้งแตอายุยังนอย ปจจุบัน พบวานอกจากพระสงฆที่พรรษานอยแลว ก็มีเณรบางองคก็เรียกขาน ตนเองวา “เณรครูบา” เหมือนกัน ซึง่ ครูบาหนุม เหลานีม้ กั จะมีคาํ ลอเลียนวา “ครูบาอุก แกส” หมายถึง การบมดวยแกสเพือ่ ใหสกุ กอนกําหนด เชน กลวย เปนตน (วิลักษณ ศรีปาซาง : ๒๕๔๕ : ๒๙) ลักษณะการประพฤติปฏิบัติ ของครูบาหนุมเหลานี้ มักจะมีลักษณะแบบเดียวกันกับครูบาเจาศรีวิชัย คือ นุงหมผาสีที่ตางจากพระสงฆนิกายหลัก มีผามัดอก สวมลูกประคํา ใชพัดขนนกยูง หรือพัดใบลาน มีไมเทา และมีแนวคิดแบบลานนานิยม ๒๒๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ซึ่ง “ครูบาหนุม” เหลานี้ พบวาบางทานจะมีประวัติของตนเอง ที่กลาวถึงการบวชที่มักจะบวชตั้งแตอายุยังนอยบรรพชาเปนสามเณร กอน มีจิตใจเลื่อมใสในพุทธศาสนา มีความสนใจในอักขระลานนา และ คาถาอาคม ในวัยเด็กมักจะมีแววเปนผูสืบสานพระพุทธศาสนาใหรุงเรือง ในภายภาคหนา หรือมีคําเลาลือกันวาเปน “เจาหนอตนบุญ” เปนครูบา ศรี วิ ชั ย กลั บ ชาติ ม าเกิ ด เดิ น ทางจาริ ก แสวงบุ ญ ไปในเขตแดนต า งๆ มีการกลาวถึงการบําเพ็ญธรรมเพื่อมุงสูการเปนพระโพธิสัตวพระองค หนึ่ง ขณะที่ในประวัติบางทานกลาวถึงขณะแรกเกิดมีปาฏิหาริยดังเชน ครูบาเจาศรีวิชัย หรือกลาวถึงตอนเด็กที่ยากจนประสบปญหาตางๆ แต มีใจบุญไมเบียดเบียนสัตว มักมีความสนใจใฝในทางธรรมสม่ําเสมอ หรือ ตั้งแตเปนสามเณรสามารถทําน้ํามนตเปาหัวเสกน้ําใหชาวบานหายจาก เจ็บปวยได บางทานมักจะมีวตั รปฏิบตั อิ ยางครูบาศรีวชิ ยั มาตัง้ แตแรกเปน สามเณรเลยทีเดียว คือ นุงหมแบบรัดอก ถือพัดและไมเทา ปจจุบันพบวา มีการนําเสนอประวัติ “ครูบา” ไวในอินเตอรเน็ทอยูห ลายเว็บไซตซงึ่ จะกลาว ถึงประวัตขิ อง “ครูบา” นิมติ สิง่ ลีล้ บั ทีเ่ กีย่ วของ การจัดสรางถาวรวัตถุตา งๆ การจัดสรางเครื่องรางของขลัง เปนตน ปจจุบันพบวา “ครูบา” (ใหม) บางองคมีศรัทธาญาติโยมมากมาย ทั้งจากเชียงใหม หรือจากตางจังหวัดไกลๆ ทั่วทุกภาค เชน กรุงเทพฯ อุบลราชธานี กาญจนบุรี เปนตน สิ่งที่จะทําให “ครูบา” (ใหม) มีศรัทธา มากมายไดนั้นเปนเพราะวาการมีวัตรปฏิบัติที่มีลักษณะแบบเดียวกับ ครูบาศรีวิชัย หากองคใดปฏิบัติไดเหมือนก็มักจะมีศรัทธาเลื่อมใสมาก พบวาบางทานจะตองฉันหมากใหคลายกับครูบาศรีวิชัย ทั้งๆ ที่อายุ ยังนอย และก็ไมเปนที่นิยมกันแลวในสังคมปจจุบัน นอกจากนั้นการผลิต ซ้าํ เครือ่ งรางของขลังตามแบบอยางครูบาศรีวชิ ยั ก็เปนสิง่ หนึง่ ทีจ่ ะสามารถ ดึงดูดศรัทธาญาติโยมใหมาขึ้นกับตนไดมาก เชน การสรางผายันตปารมี 30 ทัศ การสรางเหรียญรูปเหมือนครูบาศรีวิชัย การสรางลูกประคําครูบา ศรีวิชัย พระรอดรูปเหมือนครูบาศรีวิชัย ผารอยปาทะครูบาเจาศรีวิชัย เปนตน ในปจจุบันพบวามีการสรางเครื่องรางของขลังอื่นๆ เพิ่มขึ้นและ ตางออกไปจากเดิมทีเ่ ปนของครูบาศรีวชิ ยั เพือ่ ใหเปนเอกลักษณเฉพาะตน ๒๒๔
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เชน สรางกุมารเศรษฐีมั่งมีทรัพย พญานาคคาบแกว พระอุปคุตจกบาตร ชูชกเรียกทรัพย ปรอท ดาบ ตะกรุด เปนตน และ “ครูบา” บางทานก็มี ชื่ อ เสี ย งเลื่ อ งลื อ กว า งขวางไม เ ฉพาะในเขตประเทศไทยเท า นั้ น หาก แตยังเปนที่รูจักของคนในแถบรัฐฉาน เมืองเชียงตุง ประเทศพมาอีก ดวย รวมทั้งมีศรัทธาญาติโยมเปนนักธุรกิจชาวตางชาติ เชน ไตหวัน ฮองกง เปนตน ในขณะเดียวกัน “ครูบา” (ใหม) บางทานก็มักจะสรางอัต ลักษณเฉพาะตนขึ้นมาประกอบดวยเพื่อเปนจุดสนใจ เชน จะทําใหเกิด ปาฏิหาริยไ ดโดยทําใหขนั น้าํ มนตมคี วันลอยขึน้ มา สรางความประหลาดใจ แกศรัทธาญาติโยมเปนอยางยิ่ง จึงเปนที่มาของการเรียกขานชื่อทาน ตอมา มีการตั้งชื่อตนเองใหแปลกเปนที่สะดุดและจดจําแกญาติโยม หรือ ขี่มาบิณฑบาตบนดอยสูง เปนตน นอกจากนั้นสิ่งที่จะดึงดูดจุดสนใจ ตอศรัทธาญาติโยมอีกประการหนึ่งคือ การปรับเปลี่ยนชื่อวัดที่ตนเอง จําพรรษาอยูใ หเปนชือ่ แบบคําพืน้ เมืองลานนาหรือทีจ่ ดจําไดโดยงายหรือ แปลกไปจากเดิม เปนที่นาสังเกตวา “ครูบา” (ใหม) ทั้งหลาย เมื่อมีศรัทธาญาติโยม มากขึ้นแลวก็มักจะจัดสรางถาวรวัตถุตางๆ ภายในวัดของตนเองขึ้นมา ใหมอยางใหญโตและใชทุนทรัพยเปนจํานวนมาก ซึ่งมักจะมีความเชื่อวา เปนการสรางเสริมบารมีใหแกตนเองอยางหนึ่ง (แตแตกตางจากบทบาท การบู ร ณปฏิ สั ง ขรณ ข องครู บ าศรี วิ ชั ย ที่ ผ า นมาในอดี ต ) และพบว า เมื่อถึงคราวจัดงานฉลองถาวรวัตถุตางๆ เหลานั้นหรือการจัดงานฉลอง ครบรอบอายุของตนในแตละปก็มักจะมีศรัทธาญาติโยมจากทุกสารทิศ มารวมทําบุญเปนจํานวนมาก อีกทั้งมีการถวายปจจัยเปนจํานวนมากอีก ดวย เชน การใหศรัทธาญาติโยมรับเปนเจาภาพถวายตนเงินทีป่ ระดับดวย ธนบัตรขนาดสูงใหญเปนจํานวนหลายๆ ตน การบริจาคสมทบจัดสราง ถาวรวัตถุขนาดใหญภายในวัด เปนตน ซึ่งถามองอยางผูที่ไมเชื่อถือหรือ ไมเห็นดวยก็จะบอกวา การใชคตินิยมแบบ “ครูบา”(ใหม) นี้ เปนการสราง ศรัทธาเชิงพุทธพาณิชยก็เปนได ดั ง นั้ น หากศึ ก ษากรณี “ครู บ า” (ใหม ) นี้ อ ย า งถ อ งแท แ ล ว วัตรปฏิบัติแบบอยางครูบาเจาศรีวิชัยที่แทจริงนั้น ในปจจุบันถูกเลือกใช ๒๒๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
บางอยางเทานัน้ แลวแต “ครูบา” (ใหม) ทานไหนจะเลือกหยิบเอาอัตลักษณ อะไรของครูบาศรีวชิ ยั มาใชประกอบ เพือ่ ใหตนไดมศี รัทธาญาติโยมมากขึน้ เทานัน้ การศึกษาเรือ่ งดังกลาวจึงมีความสลับซับซอนยิง่ จําเปนตองศึกษา อยางระมัดระวัง และทําการศึกษาอยางละเอียดในเชิงลึกตอไป แตอยางไร ก็ตามการเกิดคตินิยมอยาง “ครูบาเจาศรีวิชัย” หรือคตินิยม “ครูบา” (ใหม) ในชวงเวลาสัก ๒๐ ป (ทศวรรษ ๒๕๓๐-๒๕๕๐) ที่ผานมานั้น ตางถือ ไดวา ก็มจี ดุ กําเนิดหลักมาจากตนธารแหงความศรัทธา ใน “ครูบาเจาศรีวชิ ยั ” แทบทัง้ สิน้ ในบริบททีค่ นในสังคมไทยตองเผชิญหนากับกระแสโลกาภิวตั น อันทําใหผูคนเกิดสูญเสียความมั่นคงในชีวิต จึงทําใหตองหันไปพึ่งพา สิ่งศักดิ์สิทธิ์มากขึ้น นอกเหนือไปจากการหวังพึ่งพาผูนําแหงชาติ ซึ่งการ เกิดขึน้ ของคตินยิ มแบบ “ครูบา” (ใหม) ทัง้ หลายในสังคมลานนาปจจุบนั นัน้ ทายทีส่ ดุ ไดกลายเปนสิง่ ทีพ่ งึ่ ทางใจของประชาชนไปแลวนัน้ ลวนจะมีพลัง ดํารงอยูใ นสังคมไทยไดไปอีกนานตราบเทากลิน่ ธูปควันเทียนที่ “อนุสาวรีย ครูบาเจาศรีวิชัย” ไมจางหายไป
๒๒๖
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
บรรณานุกรม ชีวประวัติครูบาศรีวิชัย (ภาษาจีน) ใน จากเหยี่ยวเพงสูเชียงใหม ชีวิต และผลงานของนายคาย อาภาวัชรุตม. ทีร่ ะลึกงานพระราชทาน เพลิงศพ (กรณีพิเศษ) นายคาย อาภาวัชรุตม ณ ฌาปนสถาน สันกูเหล็ก อ.เมือง จ.เชียงใหม วันที่ ๕ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๔๐. เชียงใหม : โรงพิมพมิ่งเมือง, ๒๕๔๐. ชัชวาลย บุญธรรมสามิสร. ชีวประวัติ “ครูบาเจาศรีวิชัย นักบุญแหง ลานนา”. เชียงใหม : ดิไวนมาสเตอรพริ้นท, ๒๕๓๘. ชาญณรงค ศรีสุวรรณ. การศึกษาวิหารที่สรางในกระบวนการครูบาศรี วิชัย พ.ศ. ๒๔๔๗-๒๔๘๑. วิทยานิพนธศลิ ปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตรสถาปตยกรรม มหาวิทยาลัยศิลปากร, ๒๕๔๐. ดวงกมล สงวนพงษ. รูปแบบลวดลายบนหนาบันประดับศาสนสถาน ในลานนา สมัยครูบาศรีวิชัย. เชียงใหม : คณะวิจิตรศิลป มหาวิทยาลัยเชียงใหม, ๒๕๔๒. ดวงดี อินทสโม, พระ. ประวัตคิ รูบาศรีวชิ ยั สิรวิ ชิ โย ฉบับวัดวาลุการาม. เชียงใหม :สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม, ๒๕๒๗. (เอกสารอัดสําเนา) ตํานานครูบาศรีวิชัยแบบพิสดารและตํานานวัดสวนดอก. เชียงใหม : สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม, ๒๕๓๗. ตําราเรียนตัวเมืองของครูบาศรีวิชัย ชุมนุมพระคาถาวิเศษ. ม.ป.ท : ม.ป.พ. ทีร่ ะลึกครบรอบ ๑๑๑ ป กําเนิดครูบาศรีวชิ ยั และในโอกาสกอตัง้ มูลนิธิ ครูบาศรีวิชัย วันอาทิตยที่ ๑๑มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๓๒. เชียงใหม : ดารารัตนการพิมพ, ๒๕๓๒. ธ. ธรรมรักษ. ตามรอยธรรมนําทางบุญครูบาศรีวิชัย นักบุญผูยิ่งใหญ แหงแผนดิน. กรุงเทพฯ : แฮปปบุคพับลิชชิ่ง, ๒๕๕๒. ๒๒๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
นพคุณ ตันติกลุ . ชีวติ และการตอสูข องพระอริยเจาครูบาศรีวชิ ยั . ม.ป.ท. : ม.ป.พ. ประเวศ เชมนะศิริ. ประวัติครูบาศรีวิชัย. พระนคร : คนเมืองการพิมพ, ๒๕๑๒. ประวัติวัดศรีโสดา. จัดพิมพเนื่องในงานทําบุญฉลองวิหารครูบาศรีวิชัย และเสนาสนะถาวรวัตถุรวมสมโภชเชียงใหม ๗๐๐ ป วัดศรีโสดา ต.สุเทพ อ.เมือง จ.เชียงใหม. เชียงใหม : วัดศรีโสดา, ๒๕๓๙. ประวัติยอและผลงานของครูบาศรีวิชัย.พิมพครั้งที่ ๔. เชียงใหม : วัด พระธาตุดอยสุเทพ, ๒๕๔๓. พงษเทวัญ นันทิมูล. ครูบาศรีวิชัยสถาน. ปริญญานิพนธสถาปตยกรรม ศาสตรบั ณ ฑิ ต โครงการจั ด ตั้ ง คณะสถาป ต ยกรรมศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม, ๒๕๔๒. วิลกั ษณ ศรีปา ซาง. ตนบุญลานนา ประวัตคิ รูบาฉบับอานมวน. เชียงใหม : นพบุรีการพิมพ,๒๕๔๕. ส. สุภาภา (นามแฝง). ชีวิตและงานของครูบาศรีวิชัย. กรุงเทพฯ : คลัง วิทยา, ๒๔๙๙. ส. สุภาภา (นามแฝง). ประวัตคิ รูบาศรีวชิ ยั รวมกับหลวงศรีประกาศตอน สรางทางขึน้ ดอยสุเทพ. เชียงใหม : ดารารัตนการพิมพ, ๒๕๑๘. สงวน โชติสุขรัตน. คนดีเมืองเหนือ. กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร, ๒๕๑๕. สนั่น หมื่นแกว. ลําพูนนารู คนดีที่โลกมิลืม. ลําพูน, ๒๕๓๗. สมหมาย เปรมจิตต. ครูบาศรีวชิ ยั นักบุญแหงลานนา. เชียงใหม : มิง่ ขวัญ, ๒๕๔๕. สมหมาย เปรมจิตต. ประวัติครูบาศรีวิชัยนักบุญแหงลานนา. เชียงใหม : โรงพิมพมิ่งเมือง, ๒๕๔๓. สายธาร ศรัทธาธรรม. ครูบาศรีวิชัยผูใจเด็ด. พิมพครั้งที่ ๒. กรุงเทพฯ : บานลานธรรม, ๒๕๔๙. สุริยะวงศ วโรรส, เจา. ประวัติทา น พระสีวิชัยวัดบานปาง. เชียงใหม : โรงพิมพอเมริกัน, ๒๔๗๒. ๒๒๘
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
สิงฆะ วรรณสัย. สารประวัติครูบาศรีวิชัยนักบุญแหงลานนาไทย. เชียงใหม : ศูนยหนังสือเชียงใหม, ๒๕๒๒. เสมอชัย พูลสุวรรณ. รัฐฉาน (เมืองไต) : พลวัตของชาติพันธุในบริบท ประวัติศาสตรและสังคมการเมืองรวมสมัย. กรุงเทพฯ : ศูนย มานุษยวิทยาสิรินธร, ๒๕๕๒. โสภา ชานะมูล. ครูบาศรีวิชัย “ตนบุญ” แหงลานนา. วิทยานิพนธ ศิลปะศาสตรมหาบัณฑิต สาขาประวัติศาสตร มหาวิทยาลัย ธรรมศาสตร, ๒๕๓๔. ศิวะ รณชิต. พระของประชาชน. กรุงเทพฯ: ปยสาสน, ๒๕๒๑. หนังสือพิมพเดลินิวส. คอลัมนเหนือลิขิตประกาศิตฟาดิน. ฉบับวันที่ ๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๒. หิรัญ สุภาสนาภิวัฒน. ประวัติครูบาศรีวิชัย. เชียงใหม : กลางเวียง การพิมพ, ๒๕๓๓. www.google.co.th “ครูบา” “ครูบาเจา” www.krubachaoboonkhoom.com www.watkadesri.net www.kubajaophet.com www.phrakuba-boonchum.org www.watsangkaewphothiyan.org
๒๒๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
“ครูบา” เนื้อนาบุญของลานนา พระมหาสงา ธีรสํวโร มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตเชียงใหม
ตามความเป น จริ ง เกี่ ย วกั บ เรื่ อ งของคํ า เรี ย กขานพระสงฆ ว า “ครูบา” ซึ่งมาจากภาษาบาลี วา “ครุป อาจาริโย” แปลวา เปนทั้งครู และอาจารย มาจากคําวา “ครุปา” ภายหลังเพี้ยนเปน “ครูบา” ในที่สุด เปนคําที่พบวาใชกันเฉพาะในกลุมวัฒนธรรมลานนาเทานั้น เปนตําแหนง ของพระสงฆ ผู ที่ ไ ด รั บ การพิ จ ารณาเลื อ กสรรแล ว ว า มี ศี ล าจารวั ต ร เรี ย บร อ ย มั่ น คงอยู ใ นพระธรรมวิ นั ย เป น ที่ ย อมรั บ ทั้ ง ในส ว นของ คณะสงฆและฆราวาสศรัทธาประชาชนทัว่ ไป หรือมีผลงานปรากฏแกชมุ ชน ในการกอสรางบูรณปฏิสังขรณ สรางวัดวาอาราม เชน ครูบาอภัยสารทะ (ครูบาหลวง วัดฝายหิน) ครูบาศรีวิชัย ครูบาขาวป ครูบาบุญชุม เปนตน หรือมีคุณสมบัติพิเศษอื่นๆ ในการทํางานเพื่อพระศาสนา หรือเปนที่พึ่ง ของประชาชน เชน ครูบาธรรมชัย วัดทุงหลวง อ.แมแตง เปนหมอยา แผนโบราณ ครูบากัญจนะ เมืองแพร เชี่ยวชาญเรื่องการจาร และรวบรวม คัมภีรใ บลาน ดังนัน้ ครูบาจึงเปนคํานําหนาเฉพาะพระสงฆรปู นัน้ ๆ ซึง่ พระ ๒๓๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ภิกษุทั่วๆ ไปไมมีสิทธิ์ใช หรือแตงตั้งตัวเองเปนครูบา ในระยะเวลาไมเกิน ๑๐ ปมานี้ ในเขตภาคเหนือตอนบนกลับ ปรากฏวามีพระภิกษุหนุมๆ พรรษายังไมพนนิสัยมุตตกะ (๓ พรรษา) ไดสถาปนาตนเองขึน้ เปนครูบากันอยางแพรหลาย สวนใหญกย็ ดึ เอาครูบา ศรีวิชัยเปนตนแบบ ทั้งการนุงหม ถือไมเทา หอยลูกประคํา ถือพัดขนหาง นกยูง ไปทางไหนก็เจอแตครูบาผูม จี ริยาวัตรนํามาซึง่ ความศรัทธาเลือ่ มใส ก็มาก นํามาซึ่งความสับสนของสังคมก็มีไมนอย หากไม ส ามารถหยุ ด กระแสศรั ท ธาเรื่ อ งครู บ าได คณะสงฆ สํานักงานพระพุทธศาสนา สํานักงานวัฒนธรรม และสมาคมสหธรรม ทุ ก ภาคส ว น น า จะมี มี ก ารทบทวนพิ ธี ส ถาปนาครู บ าในล า นนา ว า มี ธรรมเนียม มีหลักเกณฑปฏิบัติ คัดเลือกพระภิกษุสงฆเชนไร และดําเนิน การใหถูกตอง อยางนอยก็ชวยกลั่นกรองทําเนื้อนาดีๆ ใหเปนเนื้อนาบุญ ผืนนาใด ดินไรคุณภาพ คณะสงฆคงตองเรงรัดปรับปรุงดินใหเหมาะ แกการหวานเมล็ดพันธุคือบุญของศรัทธาประชาชนมิใหเสียเวลากับที่นา ที่ไรคุณภาพ เพราะนอกจากไมไดผลผลิตแลว ยังทําศรัทธาไทยใหสูญ ไปอีก คงไมมีหนวยงานใดที่มีความเหมาะสมไปกวาองคกรสงฆอีกแลว ที่ จะเปนเสาหลักในการทบทวนเรื่องดังกลาวนี้ การสถาปนาครูบาในลานนานัน้ พบวามีการสถาปนาครัง้ สุดทาย ในสมัยเจาผูครองนครเชียงใหม ชุดที่ไดรับการสถาปนารดน้ํามุรธานั้น ก็คือ ครูบาหลวงวัดฝายหิน (อภัยสารทะ) จากนั้นการคณะสงฆลานนา ก็ ถู ก เรี ย กอํ า นาจการบริ ห ารจั ด การเข า ไปรวมศู น ย อยู ที่ ค ณะสงฆ กรุงเทพมหานครและครูบาหลวงอภัยสารทะก็ไดรับสถาปนาเปนเจาคณะ จังหวัดรูปแรกของจังหวัดเชียงใหม ประเพณีการสรงน้าํ หรือรดน้าํ พระสงฆ ขึ้นเปนครูบาจึงสูญไปจากลานนานับตั้งแตนั้นเปนตนมา ครูบาศรีวิชัยคือผูไดรับผลกระทบอยางมากจากกระบวนการ รวมศูนยนี้ เนื่องจากอยูในชวงหัวเลี้ยวหัวตอการเปลี่ยนแปลงพอดี เมื่อ พิธีกรรมดังกลาวหายไปจากลานนา กลับปรากฏวาในรัฐฉาน เมืองยอง และเมืองเชียงตุง อันเปนบานพี่เมืองนองของเชียงใหม และอํานาจทาง กรุงเทพฯ ยังไมสามารถเขาไปมีอิทธิพลได กลับยังมีประเพณีสรงน้ํา ๒๓๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ศักดิ์สิทธิ์เพื่อสถาปนาครูบาสืบทอดมาจนถึงปจจุบัน ซึ่งลําดับชั้นของ พระสงฆผูจะเขารับการแตงตั้งอยู ๔ ระดับ ดังนี้ สมณศักดิ์ของคณะสงฆ นครเชียงตุง ๑. สมเด็จพระอาชญาธรรม เปนตําแหนงสูงสุดในคณะสงฆ เปนผูมีอายุ ๗๐ และมีพรรษา ๕๐ ขึ้นไป ๒. พระครูบา เปนตําแหนงของพระสงฆผูทรงคุณวุฒิ เปนผูมีอายุ ๔๐ และมีพรรษา ๒๐ ขึ้นไป ๓. พระสวามี เปนตําแหนงของสงฆผอู ดุ มดวย ศีล สมาธิ ปญญา เปนผูมีอายุ ๓๕ และมีพรรษา ๑๕ ขึ้นไป ๔. พระสวาทิ เปนตําแหนงของสงฆผูทรงศีล สมาธิ ปญญา เปนผูมีอายุ ๓๐ และมีพรรษา ๑๐ ขึ้นไป ทัง้ นี้ การถวายสมณศักดิจ์ ะอยูใ นดุลยพินจิ ของคณะสงฆและสํานัก โคปกะ (คลายกับสํานักงานพระพุทธศาสนา) ของนครเชียงตุง ซึ่งในบาง กรณีอาจมีการพิจารณาเปนกรณีพเิ ศษ เพือ่ ความเหมาะสมในแตละโอกาส เชน ครูบาบุญชุม เปนตน กอนการสถาปนาจะมีการปาวประกาศใหประชาชนไดทราบ กอนวาจะยกยอพระภิกษุรูปนี้ขึ้นไปเปนครูบา ขอใหศรัทธาประชาชน ไดไปรวมอนุโมทนา สมเด็จอาชญาธรรม (ใส) วัดหลวงเชียงยืน องคปจ จุบนั โปรดเมตตาเลาใหฟงวา “หากพระภิกษุรูปใด ไมมีศีลธรรม ไมมีคุณสมบัติตามที่นําเสนอ มา อันเปนการมุสาคณะสงฆ หลอกลวงเอาฐานะ ทีไ่ มสมควรแกตน ยังแห ไมเสร็จก็จะเปนไข ไมสบาย แสดงวาไมมบี ญ ุ ทีจ่ ะไดรบั การสถาปนา แตหาก สุขภาพสมบูรณแข็งแรง ไมเจ็บไข นัน้ ยอมหมายความวา เปนผูม บี ญ ุ ญาธิการ บุญศีลธรรมกัมมัฏฐานคุมครอง ควรแกการยกยอขึ้นสูตําแหนงนั้นๆ” ๒๓๒
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
นอกเหนือจากตําแหนงทีเ่ ปนทางการทัง้ ๔ นี้ ยังปรากฏวา ทีเ่ ชียงตุง ยั ง มี ตํ า แหน ง ทางสั ง คมอี ก ตํ า แหน ง หนึ่ ง ที่ อ ยู ใ นฐานะเป น ศู น ย ร วม ทางจิตใจของปวงชน ไมเฉพาะบานหรือเมืองใดเมืองหนึง่ นัน้ คือตําแหนง “เจาหนอตนบุญ” จะใชเรียกขานพระภิกษุ-สามเณร ผูป ระพฤติดปี ฏิบตั ชิ อบ มาตลอดอายุการบวช เมื่อประมาณ ๔ ปที่แลว ผูเขียนไดมีโอกาสไปรวมงานประเพณี เขากรรมฐานของคณะสงฆตําบลเมืองลัง วัดยางขวาย มีการเทศนธรรม มหาชาติ ขณะที่เรากําลังฉันขาวกันอยูนั้น ก็ไดยินศรัทธาปาวประกาศวา “สามเณรศีลมั่นมาแลว” หันไปมองเปนสามเณรนอย อายุประมาณ ๑๑ - ๑๒ ป ทาทางสงบเสงี่ยมสํารวม ถามชาวบานวาทําไมเรียกวา สามเณรศีลมั่น ไดรับคําอธิบายวา “ตั้งแตบวชมา เณรถือศีล กินเจ มาโดยตลอด ไมซุกซนเหมือน เณรนอยทั่วๆ ไป ที่สําคัญการวัตรปฏิบัติก็ดี เรียบรอย จึงเปนที่เคารพรัก ของชาวเชียงตุง” จากนี้ไปหากยังมีความมั่นคงอยู ถึงเปนพระภิกษุก็จะเรียกวา “ตุเจาศีลธรรม” ดังที่ครูบาศรีวิชัยของลานนาเราไดรับการเรียกขาน อีกนามหนึ่งวา “ครูบาศีลธรรม” หากทานไดตั้งใจประพฤติดี ไมหวั่นไหว ถึ ง ขั้ น สั จ จะอธิ ษ ฐานว า ขอเป น พระโพธิ สั ต ว หรื อ ขอบํ า เพ็ ญ บารมี ชวยเหลือผูคนใหพนทุกข ขอเปนพระพุทธเจาองคในอนาคต เชนนี้ก็จะ ไดชื่อวา “เจาหนอตนบุญ” เทาที่ทราบที่รัฐฉานฟากฝงตะวันตกของ ลุมน้ําอิรวดี ตลอดระยะเวลานับ ๒๐๐ - ๓๐๐ ปที่ผานมาถึงปจจุบัน มีผูที่คณะสงฆและชาวบานยกยอง ชาวบานแทบทุกหลังคาเรือนมีรูปของ ทานไวกราบไหวบูชาและเรียกขานขนานนามวา เปนเจาหนอตนบุญนั้น มีเพียง ๒ รูป คือ ๑. พระพี่หลวงปาบง เวียงยอง ๒. ครูบาบุญชุม ญาณสงฺวโร (เมืองพงสะยาดอ) ๒๓๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ผูเขียนเขาใจวาหากคณะสงฆจะเมตตาพิจารณาหลักคิดและวิธี การในการยกยองสถาปนาครูบาของนครชียงตุง เพือ่ นํามาปรับประยุกตใช ในบานเมืองของเรา ก็คงสงผลดีตอการคณะสงฆอยูไมนอย ๑. เพื่อเปนการฟนฟูวัฒนธรรมของคณะสงฆลานนาที่ยังมีการ เคลื่อนไหวตามใจชอบ ใหกลับเขาสูกระบวนการของสงฆอีกครั้งหนึ่ง ๒. เพื่ อ เสริ ม สร า งมาตรฐานในการปกครองสงฆ ให มี ค วาม เขมแข็งมากยิ่งขึ้น ๓. เพื่ อ เป น ฐานในการปฏิ บั ติ ข องคณะสงฆ ใ นป จ จุ บั น และอนาคตสืบไป นาจะเขาทํานองวา “ใหมก็เอา เกาก็ไมทิ้ง” ทั้งเกา และใหม ผสมผสาน เพื่อความบริสุทธิ์ เพื่อความงามของวงการสงฆสืบไป.
๒๓๔
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
พิธีเถราภิเษกของชนชาติลาวสองฝงโขง รองศาสตราจารยสมหมาย เปรมจิตต อาจารยพิเศษประจํา มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย วิทยาเขตลานนา
ความนํา พิธีเถราภิเษก ชาวลาวเรียกวา พิธีหดสรง หรือ บุญกองหด เปนพิธีกรรมที่จัดขึ้นสําหรับยกยองพระสงฆที่มีอายุพรรษา และคุณงาม ความดีสมควรจะไดรบั การยกยอง สวนมากเริม่ ตัง้ แตพรรษา ๕ ขึน้ ไป จนถึง เถรภูมิคือพรรษา ๑๐ ขึ้นไป และที่ผูเขียนเคยเห็นในภาคอีสานนั้น เปน พิธีราษฎรที่ชาวบานจัดขึ้นในวัดประจําหมูบาน ที่ทําเปนพิธีหลวงคงจะ ไมมีจัดที่ภาคอีสาน เมื่อยางเขายุครัตนโกสินทรคงมีแตพิธีที่ชาวบานจัด และทุกวันนีก้ ม็ กี ารจัดกันนอยมาก ดวยมีพธิ พี ระราชทานสมณศักดิพ์ ดั ยศ ของหลวงเขามาแทน และพวกชาวบานเองก็ไมอยูในสภาพที่จะจัดได เหมือนแตกอน เพราะสังคมชาวบานเปลี่ยนไป จากเมื่อกอนทํานาทําไร เพือ่ บริโภคภายในครัวเรือน กลายมาเปนชาวนาทีท่ าํ นาเพือ่ ขายเอาเงินสด ๒๓๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
สําหรับจับจายใชสอย สุดทายก็กลายเปนทํานาเพื่อขายขาวใชหนี้ ปไหน โชคดีก็ไดขาวพอขายใชหนี้หมด แตถาปไหนโชครายขายแลวก็ไมพอใชหนี้ ในขณะเดียวกันระบบเศรษฐกิจก็เปลี่ยนไปเปนเศรษฐกิจเงินตรา จะทํา อะไรก็ตองใชเงินทั้งนั้น แมแตชาวนาที่ผลิตขาวก็ตองซื้อขาวจากโรงสี ไม ตําครกกระเดื่องหรือซอมมือเหมือนสมัยกอน สิ่งเหลานี้เปนขอจํากัด อยางหนึง่ ทีท่ าํ ใหชาวนาสมัยนีต้ อ งดิน้ รนทํางานหาเงินทุกฤดูกาล เมือ่ วาง จากการทํ า นาต อ งออกไปทํ า งานรั บ จ า งต า งถิ่ น โดยเฉพาะคนหนุ ม ในวัยทํางานแทบจะไมพบในหมูบาน เวลาจะจัดงานประเพณีที่ตองอาศัย คนจํานวนมากก็หาคนชวยยาก หรือพระสงฆในวัดเองก็มีไมมากเหมือน สมัยกอน จะหาพระที่มีวัยวุฒิ และคุณวุฒิสมควรจะไดรับการยกยอง หดสรงก็ไมคอยมี ในที่สุดประเพณีหดสรงในภาคอีสานจึงหายไปจาก พี้นที่วัฒนธรรมของภาคอีสาน พิธีหดสรงที่จะกลาวถึงนี้จึงแทบจะกลาย เปนตํานานไปแลวเพราะมีจัดนอยมาก สมัยกอนโนนพิธหี ดจะมาคูก บั พิธบี วช ชาวบานจัดทํากอนจะลงนา ปกดําขาวกลา เรียกรวมกันวาบุญเดือนหก ผูที่เปนเจาภาพบวชเรียกวา “ผูคึดกองบวช” คือเปนผูจัดซื้อเครื่องอัฐบริขารเครื่องบวชทั้งหมด รวมทั้ง เตียงนอนซึ่งไมมีในบริขารแปด ที่ประเทศลาวประชาชนลาวก็ตองมีเตียง เชนกัน มีบวชมีหดเมือ่ ใดตองมีเตียงใหมเสมอ เพราะการนอนเตียงถือเปน สัญลักษณแหงการยกฐานะใหสูงขึ้นกวาเปนฆราวาสที่ถือศีลหา และ เตียงนอนของพระนั้น สามเณรและฆราวาสจะขึ้นไปนอนไมได ถือวา เปนบาป ขี้กลากจะขึ้นหัว สําหรับผูที่เปนเจาภาพพิธีหดนั้นตองรวมแรงกันหลายคน เพราะ นอกจากจะมีผาไตรจีวรชุดใหมแลว จะตองมีเครื่องประกอบอีกหลาย อยาง เชน ซุมหดสรง ปะรําพิธีเปนตน อยางไรก็ตามจะมีผูเปนเจาภาพ เครือ่ งอัฐบริขารซึง่ เรียกวา “ผูค ดึ กองหด” สวนชาวบานพากันชวยอยางอืน่ สวนที่จัดเปนพิธีหลวงที่มีเจาหนาที่เขามาเปนตัวตั้งตัวตีเหมือน งานประเพณีบางอยางในสมัยนี้ ผูเขียนไมเคยเห็น แตก็มีในตํานาน ประเพณี ๑๒ เดือนของลาวที่เรียกวา บุญกองหด ผูเขียนจะขอนํามา เสนอทานผูอานเทาที่จะคนหาได ซึ่งสวนใหญเปนผลงานของทานผูรู ๒๓๖
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
รุนเกาเขียนไว เชน สมเด็จพระมหาวีรวงศ (ติสฺโส อวน) อาจารยปรีชา พิณทอง หรือ พระมหาปรีชา ปริญญาโณ (ป.ธ. ๙ พ.ศ. ๒๔๙๙) ทั้งสอง ทานนีเ้ ปนชาวอุบลดวยกัน เจาประคุณสมเด็จฯ เขียนลงในหนังสืออนุสรณ ในพิธีพระราชทานเพลิงศพอดีตสมเด็จพระสังฆราชลาว ที่เมรุหลวงวัด เทพศิรินทราวาส กรุงเทพฯ สวนพระมหาปรีชา ปริฺญาโณ เรียบเรียงไว ในหนังสือเรื่อง “ประเพณีโบราณไทยอิสาน” (ปริญญาโณ ภิกขุ, ๒๕๑๐ : ๑๕๐-๑๕๕) ผูรจนาเรื่องนี้ทั้งสองทานไดใหรายละเอียดไวคอนขางจะครบ ถวน ผิดแตวา ไมไดเขียนจากประสบการณตรงทัง้ หมด สวนใหญจะคนควา จากเอกสารและคําบอกเลาของคนเฒาคนแกสมัยโนน แตกอ นจะเขาเรือ่ ง หดสรง ใครขอกลาวถึงคําเรียกพระสงฆสามเณรในภาษาลาวกอนเพราะ มีสวนเกี่ยวของกัน คือเมื่อพระสงฆสามเณรไดผานการหดสรงแลว จะได คํานําหนาที่บงบอกวาผานพิธีหดสรงมาแลวกี่ครั้ง คําเรียกพระเณรในภาษาลาว จัว ใชเรียกเณร และมีคําที่มีความหมายคลายกันคือ จุ ในคําวา “๑๒ จุไท หรือ ๑๒ เจาไท” ดังนั้น จัว จุ เจา ๓ คํานี้ จึงนาจะมีความหมาย เหมือนกัน เมื่อเณรบวชเปนพระแลวเรียก เจาหัวหรือเจาหมอม ดวยการ ยกยองเสมือนเปนเจาเหนือหัว หรือเหนือกระหมอม ในฐานะที่เปน ผู ท รงเพศที่ สู ง กว า ที่ สื บ เนื่ อ งมาแต ส มั ย พุ ท ธกาลซึ่ ง เรี ย กพระสงฆ ใ น พระพุทธศาสนาวา ศากยบุตร หรือที่เรียกภิกษุวา พระ ก็เพราะยกยอง ใหเปนเจา คือ พระ แปลวา ประเสริฐ สวนในลานนาเรียกเณรวา พระ ก็ดวยยกยองวาเปนผูประเสริฐนั่นเอง แตเรียกพระวา ตุ ซึ่งเพี้ยนมาจาก คําวา สาธุ หรือ สวาธุ อยางที่เรียกกันในศรีลังกาและอินเดีย พระเณรในภาคอีสาน ถาสึกจากเณรเรียกเชียง หรือ เซียง เชน เชียงสม เชียงมี เปนตน ผูที่สึกจากพระเรียกทิด สวนผูที่สอบไดเปรียญ เรียก “มหา” เมื่อสึกออกไปแลวก็ยังนิยมเรียกมหาเชนเดิม ที่ประเทศลาว ก็เชนกัน แมในทางการของลาวก็ยงั คงใช “มหา” นําหนาชือ่ อยูเ พราะถือวา เปนเกียรติ เชน มหากุ สุวรรณเมธี ป.ธ. ๙ รัฐมนตรีวาการกระทรวง ๒๓๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ยุติธรรมของสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาวสมัยที่ผูเขียนไดพบ ที่เมืองลาวเมื่อป ๒๕๓๒ นามบัตรของทานเขียนวา “มหากุ สุวรรณเมธี” ป.ธ. ๙ มหาที่สึกไปเปนพนักงานของรัฐก็มีหลายทาน และที่เปนศิษย เกามหาวิทยาลัยมหามกุฏฯ มีสองทานที่ผูเขียนรูจัก ทานแรกเรียนจบรุน แรกๆ หลังศาตราจารยเกียรติคุณ แสง จันทรงาม เล็กนอย ทานนี้เคย ดํารงตําแหนงอธิบดีกรมศาสนศึกษาของลาว อีกทานหนึง่ เคยดํารงตําแหนง อธิบดีกรมโบราณคดีของลาว ทานเปนนักศึกษารุน ที่ ๗ รุน เดียว และเรียน หองเดียวกับผูเขียน ลําดับสมณศักดิ์ของพระสงฆลาว เมื่อ จัว หรือ เจาหัว มีคุณสมบัติควรที่จะมีฐานันดรศักดิ์ได ทาง บานเมืองก็ยกยองขึ้นตามฐานานุรูป มีฐานันดรศักดิ์เปนขั้นๆ ดังนี้ ๑) สําเร็จ ๒) ซา ๓) คู ๔) ฝาย ๕) ดาน ๖) หลักคํา ๗) ลูกแกว และ ๘) ยอด แกว ซึง่ ในแตละขัน้ นัน้ สมเด็จพระมหาวีรวงศ (ติสโฺ ส อวน) ไดใหคาํ อธิบาย ไว ดังนี้ ๑. คําวา สําเร็จ ในแตละแหงเรียกตางกัน คือเรียก สําเร็จ ก็มี เรียก สมเด็จ ก็มี อันทีจ่ ริงคงเปนเพราะสําเร็จ กลายมาเปนสมเด็จตามทีใ่ ช อยูท ภี่ าคกลาง สวนชาวชนบททีย่ งั ยึดมัน่ ในลัทธิธรรมเนียมเดิม ยังคงเรียก สําเร็จอยู และธรรมเนียมของพระสงฆชาวเมืองเวียงจันทนสมัยกอนโนน มี หลักสูตรใหพระเณรเรียนดังนี้ ๑) สวดมนต ๒) มูลกัจจายนะ ๓) พระวินัย ทั้ง ๕ คัมภีร ๔) ธรรมบท ๕) ทศชาติ ๖) มงคลทีปนี ๗) วิสุทธิมรรค และ ๘) อภิธมั มัตถสังคหะ ผูท จี่ ะไดรบั สถาปนาในฐานันดรศักดิเ์ ปนสําเร็จ เปน ซา เปน คู ทั้ง ๓ นี้ นาจะเปนผูไดเรียนจบหลักสูตรที่กลาวขางตน สวน ผูที่ไดรับฐานันดรศักดิ์เปน สําเร็จ นาจะหมายเอาผูที่เรียนจบหลักสูตร เบือ้ งตน คือเรียนสวดมนตและมูลกัจจายนะจบ จะเปน จัว หรือเปนเจาหัว ก็ตาม เมื่อเรียนจบตามเกณฑแลวก็สถาปนาขึ้นเปน สําเร็จ แปลวาเปน ผูเรียนสําเร็จตามหลักสูตรเบื้องตน จัวกับเจาหัวเมื่อไดเปน สําเร็จ แลว ใชคํานําหนาตางกัน คือ ถาเปน จัว ใชวาสําเร็จจัว แตถาเปนเจาหัว ใชวา ๒๓๘
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
เจาหัวสําเร็จ เชน สําเร็จจัวทอง เจาหัวสําเร็จแกว เปนตน อนึ่ง ชาวเมืองหลวงพระบางมีการสถาปนาพระสงฆใหดํารง ฐานันดรศักดิ์เปน สาธุ และชาวเมืองเชียงตุงมีการยกยองพระสงฆใหมี ตําแหนงเปน สิทธิ ซึ่งคําวา สาธุ ของหลวงพระบาง และสิทธิของเชียงตุง ก็ มี ค วามหมายเท า กั บ สํ า เร็ จ เหมื อ นกั บ ของเวี ย งจั น ทน แต น า จะ หมายความวา สําเร็จตางกัน คือทางหลวงพระบางกับเชียงตุง นาจะ หมายเอาสําเร็จศาสนกิจปกครองหมูค ณะกับกิจ คือสัง่ สอนประชาชนดวย จึงเลือกยกยองเฉพาะผูที่ตั้งอยูในเถรภูมิทั้ง ๒ เมือง สวนทางเวียงจันทน นาจะหมายเพียงจบหลักสูตรที่กลาวขางตนเทานั้น ๒. คําวา ซา บางทานวามาจากภาษาจีน บางทานเห็นวา ซา มาจากอุปชฌายะ ผิดแตพูดทิ้งคําตนคําปลายเลยกลายเปน ฌา และใน ภาษาลาวออกเสียง ซ เทานั้น จึงเปน ซา ไป สวนผูที่จะเปนอุปชฌายะ ไดนั้น ตองตั้งอยูในเถรภูมิ แตในเรื่องนี้ผูตั้งอยูในนวกภูมิก็เปนซาได แมจวั ก็เปนซาได แททจี่ ริงนาจะเปนวาผูท ไี่ ดเลาเรียนหลักสูตรบุพภาคเบือ้ ง ตนจบจนไดเปนสําเร็จแลว แตยังพยายามเลาเรียนขึ้นไปอีกจนมีปรีชา สามารถรอบรูแตกฉานในพระไตรปฎก มีคุณวุฒิควรจรรโลงพระศาสนา ได จึงยกยองใหดํารงฐานนันดรศักดิ์เปน ซา ผูที่จะไดรับตําแหนงนี้ตอง เปนสําเร็จมากอนทั้งนั้น ถาเปน จัว ก็เรียก ซาจัว ถาเปน เจาหัว ก็เรียก เจาหัวซา เมื่อหมายเอาคุณวุฒิเชนนี้ คําวา ซา นาจะมาจากคําวา ปรีชา ซึ่งแปลวารอบรู ๓. คําวา คู ก็คือ ครู นั้นเองเพราะภาษาลาวไมมี ร กล้ํา ผูที่จะ ไดรับตําแหนงนี้ นาจะเลือกผูที่ประกอบดวยคุณสมบัติ ๒ ประการ คือ เปนผูท ตี่ งั้ อยูใ นเถรภูมแิ ลว เรียกวามีวยั วุฒิ และคุณวุฒไิ ดเลาเรียนมามาก สมควรเปนครูบาอาจารยสั่งสอนผูอื่นได ทั้งไดรับศักดิ์เปน สําเร็จ เปน ซา มาแลว เรียกวามีคุณสมบัติครบถวน จึงไดรับการยกยองเปน เจาหัวคู คือเปนครูผูสั่งสอน ความจริงผูที่จะไดรับตําแหนง สําเร็จ ซา คู ทั้ง ๓ นี้ เมือ่ เจามหาชีวติ ยังทรงเปนประธานอยูน นั้ นาจะตองเลาเรียนจบหลักสูตร ตามหลักเกณฑ ครั้นมาภายหลังเมื่อราษฎรเปนเจาภาพยกยองใหเปน สําเร็จ ซา คู ก็แลวแตราษฎรในถิน่ นัน้ ๆ จะจัดไปตามสติกาํ ลังของตน ไมมี ๒๓๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
กฎเกณฑทจี่ ะสรรหาผูท ปี่ ระกอบดวยวุฒธิ รรม เมือ่ เปนเชนนัน้ การแตงตัง้ ก็กลายเปนประเพณีทําบุญของชาวบานไป ๔. คําวา ฝาย เปนตําแหนงสําหรับผูปกครองหมูสวนหนึ่ง ผูที่ จะรับตําแหนงนี้ไดยอมเปนเจาหัวคูมากอน คือเปนผูสามารถในการ สัง่ สอน และปกครองสงฆตลอดจนประชาชนทัว่ ไป จึงไดรบั ยกยองใหเปน เจาหัวคูฝาย ตําแหนงนี้นาจะอนุโลมตามที่ฝายบานเมืองจัดการปกครอง ชนบท คือจัดใหมีเจาหนาที่เรียกวา ทาวฝาย และตาแสงปกครองราษฎร เทียบไดกับกํานันทุกวันนี้ เจาหัวคูฝาย นาจะเทียบเทาตําแหนงทาวฝาย ตางแตวาฝายหนึ่งปกครองสงฆ อีกฝายหนึ่งปกครองราษฎร ๕. คํ า ว า ด า น เป น ตํ า แหน ง สํ า หรั บ ผู ป กครองหมู ส ว นหนึ่ ง ดุจตําแหนงฝาย แตจะมีอาํ นาจหนาทีต่ า งกันอยางไรนัน้ ไมแนชดั สังเกตดู รูปโครงสรางเกือบเปนอันเดียวกัน คือเจาหัวคูดา นอยูท วี่ ดั ทุง เบือ้ งปจฉิม ทางตําบลชีทวน เจาหัวคูฝาย อยูที่วัดพระแกวเบื้องบูรพาทางตําบล ตอนมดแดง (ในตัวเมืองอุบล) เมื่อเปนเชนนี้ ดาน กับ ฝาย ทําใหเห็นวา เปนอยางเดียวกัน แตบางเมืองก็มีเฉพาะเจาหัวคูดาน ซึ่งแสดงใหเห็นวา ถามีตาํ แหนงหนึง่ แลว อีกตําแหนงหนึง่ ไมตอ งมีกไ็ ด หรือจะวา ดานเทียบกับ แขวง ฝาย เทียบกับ หมวด ก็อาจเปนได ๖. คํ า ว า หลั ก คํ า น า จะเป น ตํ า แหน ง สํ า คั ญ เปรี ย บด ว ย หลักทองคํา ผูที่จะไดดํารงตําแหนงนี้ตองเปนผูมีธรรมเปนหลัก หวังจัก มั่นคงในอันประกอบศาสนกิจ จึงจะไดรับการยกยองเปนเจาหัวคูหลักคํา ตําแหนงนีเ้ ทียบกับเจาคณะจังหวัดในบัดนี้ เพราะเมืองหนึง่ ยอมมีไดเพียง รูปเดียว แตราษฎรบางเหลาเรียกเจาคณะจังหวัดวาเจาหัวคูหลักคําก็มี บางเหลาเรียกวาเจาหัวคูหลวงก็มี ที่เรียกคําหลังนี้นาจะมีความหมายวา ไดรับแตงตั้งมาจากในหลวงนั่นเอง ๗. คําวา ลูกแกว เปนอีกตําแหนงหนึ่ง แตไมแนชัดวาจะมี ชั้ น ภู มิ เ พี ย งไร คงจะเป น ตํ า แหน ง รองที่ ค วรรั บ มรดกจากท า นที่ เ ป น สังฆบิดรเหมือนลูกอันควรรับมรดกจากพอแม เดิมทีตําแหนงนี้นาจะมีอยู เฉพาะทีเ่ มืองเวียงจันทนแหงเดียว ผูท จี่ ะไดดาํ รงตําแหนงนีก้ น็ า จะเลือกผูท ี่ มีความสามารถในศาสนกิจ มีคณ ุ สมบัตทิ สี่ มควรเปนศาสนทายาทของทาน ๒๔๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ทีเ่ ปนสังฆนายกได จึงไดรบั ยกยองเปนเจาหัวคูลกู แกว ครัน้ ตอมาภายหลัง ไดเห็นบางเมืองนํามายกยองกันขึ้นก็มี ๘. คําวา ยอดแกว เปนตําแหนงสูงสุดในสังฆมณฑลลาว คือ เปนสังฆนายกประกอบดวยคุณวุฒิ และวัยวุฒิ ทั้งเปนครุฏฐานียบุคคล ผูควรเคารพยําเกรงของสังฆมณฑล และเจามหาชีวิตตลอดจนพสกนิกร จึ ง สถาปนาขึ้ น ให เ ป น เจ า หั ว คู ย อดแก ว เพื่ อ เป น ยอดเป น ที่ เฉลิมพระศาสนา ซึ่งมีอยูที่เมืองเวียงจันทนแหงเดียว อนึ่ง ศักดิ์ศรีที่ไดจากการบวช ถาบวชเปนสามเณร เรียกจัว สึกอออกมาเรียกเชียง บวชเปนพระเรียกเจาหัว สึกออกมาเรียกทิด หดสรง ครั้งแรกเรียกสําเร็จ สึกออกมาเรียกจารย หดสรงครั้งที่สองเรียก ชา หรือ ซา สึกออกมาเรียกจารยชา หดสรงครั้งที่สามเรียกยาคู สึกออกมาเรียก จารยครู หดสรงครั้งที่สี่เรียกยาทาน สึกออกมาเรียกจารยทาน ตอจากนั้น จะเรียกอยางไรไมปรากฏ การหดสรงจะตองจัดเครื่องใหครบทุกอยาง แตทชี่ าวบานบางแหงจัดอาจจะไมครบทุกอยาง เพราะ ถือธรรมเนียมตางกัน บุญกองหดหรือพิธีเถราภิเษก เครือ่ งกองหด มีผา สังฆาฏิ จีวร สบง ประคตเอว มีดโกน กลองเข็ม ผากรองน้ํา มีดตัดเล็บ ผาหมสีแดงหรือเหลือง รองเทาคีบ ไมเทาเหล็ก ตาลปตร หวอมกาบ (วอมในลานนา) เสือ่ สาด อาสนะ มีดชะนาก ขันหมาก กระโถน ขันน้าํ หรือโอง และขันลอย ฝายในไหมหลอด นอกจากนีก้ ม็ เี ครือ่ ง ประกอบซึ่งจะตองมีใหครบในวันงาน เครื่ อ งประกอบกองหด มี โ ฮงหด หลาบเงิ น หรื อ หลาบคํ า ศิลาอาสน เทียนกิ่ง เทียนเล็ก บายศรี (ขันหมากเบ็ง) น้ําหอม โฮงหด โฮงนี้ทําดวยไมแกน ขุดเปนรางยาว ๖ ศอก หัวหาง ทําคลายพญานาค เศียรเดียวหรือหลายเศียรก็ได ที่ตรงคอเจาะเปนรู กลมๆ สําหรับใหน้ําไหลลง เอาเหล็กเสน ๑ เสน ทําเปนราวปกจากหัว ไปหาง สําหรับไวปก เทียน ตัวโฮงหดลงรักปดทอง เปนของประจําวัดเพราะ มักจะใชเปนประจําทุกป ที่วัดสีสะเกด นครเวียงจันทน ผูเขียนก็เคยเห็น ๒๔๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
โฮงหดเมือ่ ไปลาวป ๒๕๓๒ ทางการเก็บรักษาไวในฐานะทีเ่ ปนวัตถุโบราณ ชิ้นหนึ่งที่เปนเอกลักษณทางวัฒนธรรมของชาติ หลาบเงินหลาบคํา คือเงิน หรือทองที่ตีเปนแผนบางๆ กวาง ๒ นิ้ว สวนยาวมีขนาดตางกันตามศักดิ์ แผนเงินเรียกหิรัญบัฏ แผนทอง เรียกสุพรรณบัฏ หลาบเงินใชหดสรงใหเปนสําเด็จ และซา หลาบทอง ใชหดสรงใหเปนยาคู และยาทาน ถาหดสรงใหเปนสําเร็จ วัดจากหาง ตาซายไปหาหางตาขวา เรียกสําเร็จเพียงตา หดสรงใหเปนซา วัดจากหู ขวาไปหาหูซาย เรียกซาเพียงหู หดสรงใหเปนยาคู วัดรอบหัว เรียกยาคู ฮอบงอน หลาบนี้ตกเปนของภิกษุผูไดรับหดสรง เพราะมีคําจารึกเจาของ ที่หลาบนั้น (ทางลานนาก็เรียกหลาบเหมือนกัน) ศิลาอาสน คือกอนหินสําหรับรองนั่ง ถาหากเปนกอนสูงเวลานั่ง หยอนขาลงมาได เรียกบัลลังกศิลาอาสน วางไวใตโฮงหดตรงที่เจาะเปน รูกลมๆ เอาหญาแพรก และใบกลวยรองขางลาง ใหพระภิกษุนั่งเวลาหด สรง คงจะถือเคล็ดวามีใจมั่นคงหนักแนนเหมือนหิน เทียนกิ่ง คือเทียนที่ทําเปน ๓ กิ่งคลายกิ่งไม คือเอาเทียนมา ๒ เลม เลมหนึ่งทําเปนตน อีกเลมหนึ่งหักตรงกลางติดกันเขาเปน ๓ กิ่ง เทียนกิ่งทําใหพอจํานวนพระภิกษุที่จะไปหดสรง เวลาหดสรงจุดเทียนกิ่ง ๓ คู เทียนกาบ ๓ คู ติดไวที่โฮงหด เทียนเล็ก เทียนนี้ใช ๑ คู สําหรับจุดถวายพระภิกษุที่เขาหดสรง ใหถอื ไวบชู าในเวลาฟงผูเ ฒาอานหิรญ ั บัฏหรือสุพรรณบัฏ หลังจากหดสรง แลว บายศรี คือขันหมากเบ็งใช ๑ คู เทียนอาด (เทียนชัย) ๒ คู เทียนอาดนี้ใชขี้ผึ้งดีหนักเลมละ ๑ บาท ปกไวท่บี ายศรีขางซาย และขวา ขางละหนึง่ เลม บายศรีซา ยขวานีย้ กมาตัง้ ไวขา งซาย และขวาของพระภิกษุ เวลาทําพิธีอานหิรัญบัฏ หรือสุพรรณบัฏ น้ําหดสรง น้ําที่จะหดสรง ใชจันทนหอมฝนใสน้ําทา น้ําขมิ้น หรือวานหอม ใสภาชนะมีขันเปนตนไปหดสรง ถาเปนเจานายใชหอยสังข พิธีหดสรง การหดสรงนั้น เอาโฮงหดไปตั้งลงทางทิศตะวันออก ของโบสถ หันหัวนาคไปทิศตะวันออก ปลูกราน (ศาลเพียงตา) ขึ้นที่ขาง ๒๔๒
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
โฮงหดทั้งสองขาง เอาบายศรีไปตั้งไว เอากอนหินหรือศิลาอาสนวางไว ใตโฮงหดตรงคอนาค เอาหญาแฝกใบกลวย (บางแหงใชใบคูณใบยอ) เอาวางไวใตกอ นหิน ผาขาวบางๆ หอหลาบเงินหลาบคําใสรองลงทีร่ คู อนาค ปลู ก ต น กล ว ยต น อ อ ยจากศาลาโรงธรรมมายั ง โฮงหด เอาผ า ขาวกั้ น เปนเพดาน กอนหินที่พระจะนั่งสรง เอาผาขาวลอมไว ไดเวลาบายโมง นิมนตพระสงฆลงรวมกันที่ศาลาโรงธรรม อุบาสกอาราธนาศีล และ อาราธนาพระปริตร เมือ่ พระสงฆเจริญพระพุทธมนตจบแลว เจาศรัทธาจะยกขันนิมนต ไปถวายสมภาร ถาตองการหดสรงรูปใดก็บอกสมภาร แลวสมภารจะ เรียกภิกษุรูปนั้นเขามา ธรรมเนียมมีอยูวาญาติโยมจะหดสรงภิกษุรูปใด ตองปดเปนความลับไวกอน ดวยเกรงวาทานจะอางเหตุผลตางๆ แลว จะไมรับนิมนต ทําใหเสียศรัทธา เมื่อทานรับแลว สมภารก็จะยื่นไมเทา เหล็กไปใหจับแลวจูงไปที่จะหดสรง พระสงฆและญาติโยมจะแหตามไป ถึงแลวนั่งบนศิลาอาสนหันหนาไปทิศตะวันออก ประณมมือตั้งใจระลึก ถึงคุณพระรัตนตรัย พระภิกษุผูเฒาก็จุดเทียนกิ่งเทียนกาบที่โฮงหด แลว หลั่งน้ําอบน้ําหอมลงที่โฮง ญาติโยมก็เริ่มหดสรง พระสงฆสวดชยันโต น้าํ หดสรงถือเปนน้าํ ศักดิส์ ทิ ธิ์ ตางก็เอาภาชนะของตนรองรับเอาน้าํ ไปหด สรงลูกหลานทีบ่ า นเพือ่ ใหอยูเ ย็นเปนสุข พวกมหรสพก็ตฆี อ ง กลอง เปาป สีซอ ดูเปนการสนุกครึกครื้น เมื่อเสร็จการหดสรงแลว ก็ทําการพินทุอธิษฐานผา นุงหมผาใหม สวมหวอมทีศ่ รี ษะ หมผางี มือซายถือไมเทา มือขวาถือตาลปตร กํามือขวาตี ฆอง ๓ ที พรอมเสกคาถาทีละจบวา “สีหนาทัง นทันเตเต ปริสาสุ วิสารทา” ครัน้ แลวก็แหพระรูปนัน้ ขึน้ ไปบนศาลา นัง่ บนอาสนะทามกลางสงฆ ญาติโยมนําเอาขันหมากเบ็งสองตนมาตั้งไวขางซาย และขวาของพระ รูปนั้น ผูเฒาจุดเทียนเล็ก ๑ คู ใหพระรูปนั้นถือ เวลาถือเทียนเล็กตองเอา แขนซายกายแขนขวาไขวกันครั้งหนึ่ง แลวเอาแขนขวากายแขนซายไขวกัน อีกครั้งหนึ่ง ผูเฒาเอาเทียนอาดที่ปกอยูที่ขันหมากเบ็งซายขวามาจุด ครั้นเสร็จตอนนี้แลวพิธีกรก็อานหิรัญบัฏสุวรรณบัฏ เมื่ออานจบวาระแรก ก็ตีฆองชัย ๑ ทีดวยกําปน ใหเสียงสาธุการ ๑ ครั้ง เมื่อจบวาระที่ ๒ ก็ตี ๒๔๓
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
ฆองชัย ๓ ที ใหเสียงสาธุการ ๓ ครั้ง การดีดพิณเปนปริศนาธรรม สอนให เดินตามสายกลางคือมัชฌิมาปฏิปทา อยาใหตงึ หรือหยอนเกินไป เมือ่ เสร็จ พิธแี ลวผูเ ฒาเจาพิธกี ม็ อบหลาบเงินหลาบคําใหตอ จากนัน้ ผูเ ปนเจาศรัทธา และทายกทายิกาก็ถวายอัฐบริขาร และปจจัยไทยธรรม เปนเสร็จพิธี ขอความที่อานประกาศนั้นความวา “ศรี ศรี ศุภมังคลุตตมทีฆายุ วัฑฒนะ พุทธศักราช....๓๔ ภิราชเฮืองฮม...๓๕ เหมันตกาลนิยมพรหมทินโนตม พระจันทรแจงโชติใสแสง แฝงกับนักขัตตยุตตมราชฤกษ ถึงหนวยชื่อวา... ๓๖ ภรณีลูกใสสนิทอันสถิตออยูใน...๓๗ เมษาราศรีสุกใสดีบเศรา ภายใน มี สั ง ฆราชครู เจ า เป น เค า ภายนอกมี เจ า ภู มิ ป าละเป น ประธานกั บ ทั้ ง บุตรหลานกรรมการใหญนอย สิบฮอยทาวพญา พรอมกันนอมนํามา ซึ่งปริขารา และน้ํามุทธาภิเษก อดิเรกพระพรแถมนามกรตื่นยศ ฮด...๓๘ ขึ้นสูพื้นสุวรรณรัชฏะปตตา ใหชื่อวา...๓๙ คัมภีรปญญาหรือสุขุมปญญา ศาสนูปถัมภสัมปนนะวโรจน โชติปาละเจาแล...” เมื่อผูที่ไดรับยกยองถึงตําแหนงเปนเจาหัวคูแลว ถึงแมจะเลื่อน ขึ้นไปอีกเปนเจาหัวคู ๒ หลาบหรือ ๓ หลาบก็ดี ก็คงเรียกวาเจาหัวคู อยูอยางเดิม เปนแตเพิ่มชื่อตําแหนงเขาขางทาย เชนเปนตําแหนงฝาย ก็เรียกวา เจาคูฝาย อนึ่ง ผูที่ไดรับฐานันดรศักดิ์แลวทุกชั้น เจามหาชีวิต หรือพระเจาแผนดินทรงยกชายฉกรรจใหเปนอุปฏฐากทั้งนั้นแตจะมาก หรือนอยไมแจงชัด และชายที่ยกใหเปนอุปฏฐากนั้น ยอมไดรับยกเวน จากการเกณฑ แรงงานหลวงทุ ก อย า ง เหมื อ นกั บ ที่ ป รากฏในตํ า นาน เมืองเชียงใหม ตอนที่พระมหากษัตริยลานนายกที่นาและขาคนถวายวัด เรี ย กว า ข า วั ด ให ทํ า หน า ที่ ดู แ ลทํ า ความสะอาดวั ด พระวิ ห ารลาน พระเจดีย จัดหาดอกไมธูปเทียนบูชา ตลอดจนเก็บดอกผลจากไรนา มาบํารุงพระสงฆสามเณรในวัด ๓๔ เปลี่ยนศักราชฯ ๓๕ เปลี่ยนฤดู ๓๖ เปลี่ยนฤกษฯ ๓๗ เปลี่ยนราศีฯ ๓๘ ออกชื่อเดิมของผูไดรับยกยองฯ ๓๙
ออกชื่อตําแหนง สําเร็จ ซาคู ปนตน
๒๔๔
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
อีกประการหนึ่ง ระเบียบที่เรียกผูที่ลาสิกขาจากเพศบรรพชิตนั้น ในเมืองลาวมี ดังนี้ คือถาสึกจากจัวสามัญ เรียกวา เซียง ถาเปนสําเร็จจัว หรือซาจัว เรียกวา จารยจัว หรือจารยซาจัว ถาเปนเจาหัวสามัญ เรียกวา ทิด ถาเปนเจาหัวสําเร็จ เจาหัวซา เจาหัวครู เรียกวา จารย จารยซา จารยคู ตามดวยนามเดิมตอทายทุกชัน้ ซึง่ ผิดกับทางลานนา ถาเปนเณรเรียก นอย ถาเปนพระเรียก หนาน ดังคําพังเพยของสาวลานนาวา “บไดพนี่ อ ยขอหอย พี่หนาน คนดิบคนดายมาพาน เอาตีนตั้งหนา” พิธีกรรมทางศาสนาแตละอยางที่ไมมีการทําสืบตอถายทอดถึง อนุชนรุนหลัง นาจะเปนสิ่งบงชี้ไดวานั่นเปนสัญญาณบอกถึงความเสื่อม ของพระศาสนาได ประวัติศาสตรศาสนาไดสอนใหเรารูวาเมื่อพระพุทธศาสนายังเจริญรุงเรืองอยูนั้น สภาพสังคมที่อปุ ถัมภบํารุงพระพุทธศาสนา ก็เอื้ออํานวย ฟาฝนก็ตกตองตามฤดูกาล จนถือเอาน้ําฟาสายฝนวา เปนสัญลักษณแหงความสงบรมเย็น ภายใตพระบรมโพธิสมภารของ พระมหากษัตริยที่ทรงปกครองอาณาประชาราษฎรดวยทศพิธราชธรรม น้ําฟาสายฝนจึงเอาไปเชื่อมโยงกับสิ่งที่ดีตางๆ ซึ่งเกิดขึ้นในแผนดินของ รัชกาลนั้นๆ ในทํานองเดียวกันถาภัยพิบัติเกิดขึ้นก็มักจะเอาไปเชื่อมโยง กับผูป กครองแผนดินเชนกัน สิง่ ใดทีส่ ญ ู หายไปแลวยากทีจ่ ะรือ้ ฟน กลับคืน มาไดเพราะสภาพการณตางๆ เปลี่ยนแปลงไปจากเดิม เหมือนกับพืช และสัตว (flora and fauna) บางชนิดที่หายไปจากถิ่นเดิมของมัน เพราะ สภาพแวดลอมในที่นั้นเปลี่ยนแปลงไปจากเดิม
๒๔๕
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
สรุปผลการสัมมนา พระนคร ปรังฤทธิ์ (ปฺาวชิโร) เจาหนาที่โครงการศูนยศึกษาพระพุทธศาสนาประเทศเพื่อนบาน สํานักวิชาการ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาเขตเชียงใหม บรรณาธิการ
การจัดสัมมนาทางวิชาการเรือ่ ง “เถราภิเษก : พิธยี กยอสมณศักดิ์ พระสงฆในลานนา” ในครั้งนี้ มีวัตถุประสงคสําคัญคือ เพื่อแลกเปลี่ยน ความรูเกี่ยวกับการยกยอหรือการแตงตั้งสมณศักดิ์ของพระสงฆลานนา ในอดี ต โดยประกอบพิ ธี “เถราภิ เ ษก” ซึ่ ง ถื อ เป น พิ ธี ก ารที่ สํ า คั ญ และศักดิ์สิทธิ์ทางพุทธศาสนา ในลานนาดวย การจัดสัมมนาเปนไปดวย ความเรียบรอยและบรรลุตามวัตถุประสงค มีวทิ ยากรและผูเ ขารวมสัมมนา จํานวน ๑๕๒ คน/รูป มีบทความจากผูทรงคุณวุฒิจํานวน ๘ บทความ รวมเผยแพรในเอกสารประกอบการสัมมนาจํานวน ๑๐๐ ชุด ซึ่งตอมา ทางคณะผู จั ด การสั ม มนาได พิ ม พ ร วมกั บ บทสรุ ป ผลการสั ม มนาจาก แตละเวที จัดทําเปนเอกสารทางวิชาการเผยแพรแกผูสนใจสําหรับใชเปน ฐานขอมูล ในการศึกษาวิจัยและพัฒนาสังคมตอไป หลังการสัมมนามีผูสนใจไดประเมินผลการจัดทําโครงการครั้งนี้ พรอมทั้งใหขอเสนอแนะตางๆ ดังตารางตอไปนี้ ขอ ๑
หัวขอ
S.D.
ระดับ
ความรูความเขาใจในเนื้อหาสาระ
๑.๑ เรื่อง “พระพุทธศาสนาในลานนา”
๓.๘๕ ๑.๐๑
ดี
๑.๒ เรื่อง“เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆ
๔.๑๑ ๐.๘๐
ดี
๔.๑๕ ๐.๘๘
ดี
ในเชียงตุงและลาว” ๑.๓ เรื่อง “เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆ ในลานนา” ๑.๔ เรื่อง “เถราภิเษกในมิติทางสังคมและวัฒนธรรม ลานนา”
๒๔๖
X
คาเฉลี่ยรวม
๔.๓๐ ๐.๘๘ ดีมาก ๔.๐๙ ๐.๖๖
ดี
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
๒
การจัดการทั่วไป
๒.๑ กําหนดวันเวลาในการจัดสัมมนา
๓.๙๓ ๐.๗๓
ดี
๒.๒ พิธีการและกําหนดการสัมมนา
๔.๐๐ ๐.๗๓
ดี
๒.๓ การประชาสัมพันธ
๓.๔๔ ๐.๙๗
ดี
๒.๔ สถานที่การจัดสัมมนา
๓.๙๓ ๐.๘๗
ดี
๒.๕ อาหารและเครื่องดื่ม
๔.๐๐ ๐.๘๘
ดี
๒.๖ การอํานวยความสะดวกของเจาหนาที่
๔.๑๑ ๐.๗๐
ดี
๒.๗ สื่อประกอบการสัมมนา เชน ระบบเสียง ระบบแสง
๓.๗๔ ๐.๗๑
ดี
๒.๘ เอกสารประกอบการสัมมนา
๔.๑๕ ๐.๙๒
ดี
๓.๙๑ ๐.๕๐
ดี
ระบบภาพ
คาเฉลี่ยรวม
๓
ประโยชนที่ไดรับ
๓.๑ องคความรูที่ไดรับจากการสัมมนา
๔.๓๓ ๐.๖๘ ดีมาก
๓.๒ ความรูสึกตระหนักถึงคุณคาของวัฒนธรรม
๔.๒๒ ๐.๗๕ ดีมาก
๓.๓ การนําความรูไปพัฒนามีการศึกษาและการแกไข
๔.๐๐ ๐.๘๕
คาเฉลี่ยรวม
๔.๒๐ ๐.๖๙ ดีมาก
คาเฉลี่ยรวม
๔.๐๒ ๐.๔๘
ปญหา เปนตน
ดี
ดี
จากตารางแสดงผลการประเมินโครงการฯ สามารถสรุปภาพรวม ของการจัดสัมมนาไดวา ผูตอบแบบประเมินจํานวน ๑๓๕ รูป/คน มีความ พึงพอใจในระดับดี คิดเปนคาเฉลี่ยรวม ๔.๐๒ โดยเรียงตามลําดับผลการ ประเมินดังนี้ ประโยชนทไ่ี ดรบั จากการสัมมนา อยูใ นระดับดีมาก คาเฉลีย่ ๔.๒๐ ความรูค วามเขาใจในเนือ้ หาสาระ อยูใ นระดับดี คาเฉลีย่ ๔.๐๒ การจัดการทัว่ ไป อยูใ นระดับดี คาเฉลีย่ ๓.๙๑ เมื่อพิจารณาในรายละเอียดจะเห็นวา ผลการประเมินเกี่ยวกับ องคความรูท ไี่ ดรบั จากการสัมมนา และการบรรยายเรือ่ ง “เถราภิเษกในมิติ ทางสังคมและวัฒนธรรมลานนา” อยูในระดับดีมาก คาเฉลี่ย ๔.๓๓ และ
๒๔๗
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
๔.๓๐ ตามลําดับ สวนการประชาสัมพันธ และสื่อประกอบการสัมมนา เชน ระบบเสียง ระบบแสง ระบบภาพ เปนตน ไดรบั การประเมินในระดับดี คาเฉลี่ย ๓.๔๔ และ ๓.๗๔ ตามลําดับ
๒๔๘
สวนการแสดงความคิดเห็น สามารถสรุปไดดังนี้ ๑. เนือ้ หาการสัมมนา มีเนือ้ หาสาระดี สามารถฟงเขาใจงาย และ ไดรบั ความรูเ พิม่ ขึน้ แตควรมีการนําเนือ้ หาในเชิงวิชาการทีช่ ดั เจนจากแหลง ขอมูลปฐมภูมิ เพื่อเปนแนวทางในการศึกษาคนควาใหกวางขวางขึ้น และ ควรเพิ่มหัวขอในการสัมมนาใหมากกวานี้ สํ า หรั บ วิ ท ยากรควรใช คํ า พู ด ที่ เ หมาะสมในการกล า วถึ ง อดีตกษัตริย โดยเฉพาะการกลาวถึงพระนาม ควรมีคํานําหนาใหชัดเจน เชน พระเจาอโศก พระญาลิไท พระเจากือนา พระเจาติโลกราช เปนตน นอกจากนัน้ วิทยากรบางทานควรจะอธิบายขยายความเนือ้ หาใหชดั เจนขึน้ ๒. การจัดการทั่วไป การบริหารจัดการอยูในระดับดี ดูแลผูเขา รวมฟงการสัมมนาเปนอยางดี แตสงิ่ ทีต่ อ งปรับปรุงคือระบบเสียงเนือ่ งจาก บางชวงเครื่องเสียงขัดของ ๓. สิง่ ทีผ่ เู ขารวมสัมมนาสามารถนําไปใชประโยชน องคความรู ที่ไดรับจากการสัมมนาในครั้งนี้สามารถนําไปใชประโยชนไดดังนี้ ๑. ใชในการเผยแผและธํารงรักษาพระพุทธศาสนาให เจริญมั่นคงตอไป ๒. นําไปปรับปรุงการเรียนการสอนใหแกนิสิต นักศึกษา และประชาชนทั่ ว ไป โดยเฉพาะเรื่ อ งเกี่ ย วกั บ ประวั ติ ศ าสตร พระพุทธศาสนาในลานนา ๓. ใชเปนแนวทางในการศึกษาวิจัยดานประวัติศาสตร พระพุทธศาสนาในลานนาไดเปนอยางดี ๔. ใชเปนฐานขอมูลในการเผยแผพระพุทธ-ศาสนา ในปจจุบนั ซึง่ ทําใหเขาใจถึงรากฐานและพัฒนาการดานสังคมของ พระสงฆลานนาจากอดีตจนถึงปจจุบัน ๕. พิธีเถราภิเษกกอใหเกิดประเพณีวัฒนธรรมลานนา ุ คาและกอใหเกิด อัตลักษณทางสังคมลานนา ในดานตางๆ ซึง่ มีคณ เชน ศิลปกรรม วรรณกรรม และพิธีกรรม เปนตน
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
๖. การจั ด สั ม มนาครั้ ง นี้ ทํ า ให เข า ใจถึ ง ประวั ติ ค วาม เปนมาของพิธีเถราภิเษกในลานนาและภูมิภาคใกลเคียงซึ่งมี ความสัมพันธกบั ลานนา เชน เมืองเชียงตุง ประเทศสหภาพพมา, เมืองสิบสองพันนา ประเทศสาธารณรัฐประชาชนจีน, เมืองหลวง พระบาง ประเทศสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว เปนตน ขอเสนอแนะ จากการสัมมนาทางวิชาการเรือ่ ง “เถราภิเษก : พิธยี กยอสมณศักดิ์ พระสงฆในลานนา” จะเห็นวา ในอดีต แมวาพระสงฆลานนาผูประกอบ ดวยศีลาจารวัตรที่งดงาม ประพฤติปฏิบัติชอบตามหลักพระธรรมวินัย จนเปนที่เคารพศรัทธา จะไดรับการยกยองทั้งจากองคกรภาครัฐและภาค เอกชน โดยการยกยอ (แตงตั้ง) ใหดํารงตําแหนงสมณศักดิ์ในลําดับตางๆ ตามความเหมาะสม เชน สวาธุเจา สวาธุเจาหลวง (เจาวัดหรือเจาอาวาส) เจาธุ (ใชเรียกขานเฉพาะพระภิกษุทเี่ ปนเชือ้ พระวงศเทานัน้ ) ครูบา เปนตน อันเปนสมณศักดิท์ ไี่ ดรบั การยกยอจากประชาชนทัว่ ไป และสมณศักดิท์ ไี่ ด รับการยกยอจากฝายราชการโดยมีการประกอบพิธีเถราภิเษกอยางเปน ทางการ เชน ตําแหนง มหาเถระ สวามี สังฆราชา ราชครู สมเด็จ และ สมเด็จอัคคราชโมลี หรือสมเด็จเสฏฐอัคคราชครู (สมเด็จราชครู) ซึ่งเปน ลําดับสมณศักดิ์สูงสุดของพระสงฆลานนาในสมัยนั้นก็ตาม แตเนื่องจาก ปจจุบันตําแหนงสมณศักดิ์ที่ไดรับการยกยอจากภาครัฐและการประกอบ พิธี เถราภิเษกในลานนาถูกยกเลิกหลังจากที่อาณาจักรลานนาตกเปน ประเทศราชของอาณาจั ก รสยามจนกลายเป น ดิ น แดนส ว นหนึ่ ง ของ ประเทศไทยไปแลว ดังนั้น การที่จะรื้อฟนสมณศักดิ์พระสงฆและพิธี เถราภิเษกของลานนาดังกลาว จึงนับเปนสิ่งที่เปนไปไดยาก เพราะการ แต ง ตั้ ง สมณศั ก ดิ์ แ ละการประกอบพิ ธี เ ถราภิ เ ษกของล า นนาที่ ป รากฏ หลักฐานและรายละเอียดของพิธีการเปนครั้งสุดทายเมื่อ พ.ศ. ๒๓๘๘ ตรงกับปลายสมัยของเจาหลวงพุทธวงศ เจาผูครองนครเชียงใหมลําดับ ที่ ๔ เปนเวลา ๑๖๕ ปลว งมาแลว (นับจนถึงปจจุบนั คือ พ.ศ. ๒๕๕๓) ทําให องคความรูบางสวนขาดความสมบูรณ ในขณะเดียวกันองคประกอบของ พิธีเถราภิเษกบางสวนก็เปลี่ยนแปลงไป อีกทั้งโครงสรางขององคกรสงฆ ลานนาในปจจุบนั ก็ไดมกี ารปรับปรุงใหม โดยมีตาํ แหนงสมณศักดิพ์ ระสงฆ
๒๔๙
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
จากสวนกลางเขามาแทนที่อยางเปนระบบ หากรื้อฟนตําแหนงสมณศักดิ์ พระสงฆแบบเดิมขึ้นมาก็จะซ้ําซอนกับตําแหนงสมณศักดิ์พระสงฆจาก สวนกลาง จึงมีความเห็นวาไมควรมีการรื้อฟนใดๆ อีกตอไป แตควรมีการ ศึกษาวิจัยในเชิงลึกแลวนําองคความรูมาพัฒนาสังคมดานตางๆ สวนสมณศักดิ์ “ครูบา” ซึ่งยังปรากฏอยูในหลายพื้นที่นั้น มีความ เห็นวาคณะสงฆและหนวยงานที่เกี่ยวของควรจะกําหนดกฎระเบียบเพื่อ คัดเลือกและใหการรับรองอยางเปนทางการ เนื่องจากปจจุบันมีพระภิกษุ และสามเณรบางรู ป สถาปนาตนเองเป น ครู บ า แม ไ ม มี คุ ณ สมบั ติ เพียงพอ บางรูปยังมีความประพฤติที่ไมเหมาะสมและสรางปญหาซึ่งกอ ใหเกิดความเสียหายแกคณะสงฆ จนเปนเหตุใหศรัทธาประชาชนเสื่อม ศรัทธาตอองคกรสงฆอีกดวย นอกจากนี้วิทยากรยังใหขอเสนอแนะวา พระสงฆในยุคปจจุบัน ควรจะมีบทบาทในทางสังคมใหมากขึ้น โดยทํางานใหใกลชิดสัมพันธ กับชาวบานอยางที่เรียกวาเปนพระของชาวบานมากกวาจะเปนพระของ ฝายรัฐ ไมมุงประกอบพิธีกรรมแตเพียงอยางเดียว แตควรศึกษาเรียนรู ปญหาของชาวบานแลวแสวงหาธรรมะมาอบรมสั่งสอนดวยวิธีการตางๆ เพื่อใหชาวบานดําเนินชีวิตอยางมีความสุข อันจะสงผลใหองคกรสงฆ เปนที่พึ่งของชาวบานอยางแทจริง
ผูสนใจรวมฟงการสัมมนา
๒๕๐
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
พระปลัด ดร. เสนห ธมฺมวโร ผูอํานวยการสํานักวิชาการ มจร. วิทยาเขตเชียงใหม ถวายของที่ระลึกแดพระราชปริยัติเมธี ประธานกลาวเปดการสัมมนา
ศ. นิธิ เอียวศรีวงศ วิทยากรการสัมมนา รับมอบของที่ระลึก
๒๕๑
เถราภิเษก : พิธียกยอสมณศักดิ์พระสงฆในลานนา
สุพรรณบัฎเถราภิเษก เมืองเชียงตุง ประเทศสหภาพพมา
สุพรรณบัฎเถราภิเษก เมืองหลวงพระบาง ประเทศสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว
๒๕๒