περιπλανώμενες πλειάδες wandering pleiades
Φωνητικό σύνολο «Πλειάδες» Το γυναικείο φωνητικό σύνολο «Πλειάδες» δημιουργήθηκε τον Μάιο του 2006 στη Θεσσαλονίκη. Στόχος του είναι να συμβάλει, μέσα από την ανάπτυξη έντονης καλλιτεχνικής δράσης, στην προβολή της ελληνόφωνης πολυφωνίας της Ηπείρου, ώστε να αναγνωριστεί η αξία της και να κινητοποιηθούν άμεσα όλοι εκείνοι, που θα μπορέσουν να την υπηρετήσουν και να την παραδώσουν στις επόμενες γενιές. Με σημαντική εμπειρία στη μελέτη και την ερμηνεία της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής, τα μέλη του συνόλου έχουν πραγματοποιήσει σειρά εμφανίσεων, συμμετέχοντας σε διάφορες παραστάσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ως «Πλειάδες» πειραματίζονται και συνεργάζονται με σύγχρονους καλλιτέχνες ((Νίκος Κυπουργός, Δημήτρης Σωτηρίου, Ιωάννα Μανωλεδάκη, Στεφανία Παπαμιχαήλ, Θεόφιλος Σωτηριάδης, Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης και Κώστας Χανής, Rotting Christ κ.ά.), διερευνώντας τη δημιουργική σύζευξη της προφορικής πολυφωνικής φωνητικής παράδοσης με νεωτερικούς τρόπους μουσικής έκφρασης. Η συνεργασία τους με τον Κώστα Βόμβολο και τον Κώστα Θεοδώρου, όπως και με το Θέατρο Τέχνης «Ακτίς Αελίου», διευρύνει τους ορίζοντες της φωνητικής αναζήτησής τους.
Για το Θέατρο Τέχνης «Ακτίς Αελίου» γράφουν κι ερμηνεύουν το 2011 τη μουσική της παράστασης «Berlin Alexanderplatz» του Alfred Döblin, και το 2012 ερμηνεύουν δυο τραγούδια της παράστασης «Ό,τι πιο πολύ ποθείς» του Δημήτρη Δημητριάδη σε μουσική Πάρη Παρασχόπουλου. Επελέγησαν κι εκπροσώπησαν την Ελλάδα στην 14η Μπιενάλε Νέων Καλλιτεχνών της Ευρώπης και της Μεσογείου με «Το πέρασμα» (παράσταση βασισμένη σε ηπειρώτικα πολυφωνικά τραγούδια). Το πρόγραμμά τους έχει παρουσιαστεί στην ΕΡΤ-3. Στο cd τραγουδούν οι: Αθηνά Γκούμα, Στέλλα Γκρήγκοβιτς, Βασούλα Δελλή (φωνητική προετοιμασία), Ευτυχία Καβαλίκα, Ιουλία Ρούτζιου και Γεωργία Τέντα (φωνητική προετοιμασία, διδασκαλία τραγουδιών).
“Pleiades” Vocal group The female polyphonic group “Pleiades” was founded in May 2006 in Thessaloniki to contribute to the spread of the Greek–speaking polyphonic folk singing. The members of “Pleiades” already had considerable experience of studying and performing folk music, and have performed in Greece as well as abroad. As “Pleiades” they have collaborated with various contemporary artists (Nikos Kypourgos, Dimitris Sotiriou, Ioanna Manoledaki, Stefania Papamichael, Theofilos Sotiriades, Thessaloniki State Symphony orchestra and Kostas Hanis, Rotting Christ etc), aiming to explore the connection between the oral tradition of polyphonic songs and neoteric languages of musical expression. Their collaboration with Kostas Vomvolos and Kostas Theodorou, as well as with the Art Theater Aktis Aeliou has broadened the group’s vocal horizons. In 2011, “Pleiades” wrote and performed the music for the play “Berlin Alexanderplatz” based on Alfred Döblin’s book, for the Art Theatre Aktis Aeliou, and in 2012 sang two songs by Paris Paraschopoulos for the play “What you desire the most”, by Dimitris Dimitriadis.
The group represented Greece at the “14th Biennale of Young Artists from Europe and the Mediterranean” with the performance “Passings”. They have presented their work on Greek State TV (ERT3). This cd features the voices of: Athena Gouma, Stella Grigovits, Vassula Delli (vocal training ), Eftihia Kavalika, Ioulia Routziou and Georgia Tenta (vocal training, instruction of songs).
Η ελληνόφωνη ηπειρώτικη πολυφωνία
The greekspeaking polyphony of Epirus
Η ελληνόφωνη ηπειρώτικη πολυφωνία αποτελεί ένα ιδιαίτερο είδος της προφορικής φωνητικής μουσικής παράδοσης της ενιαίας Ηπείρου (Βορειοδυτική Ελλάδα και Νότια Αλβανία). Τα τραγούδια αυτά βασίζονται στην πεντατονική κλίμακα του λα (λα–ντο–ρε–μι–σολ) και αποδίδονται από τουλάχιστον πέντε μέλη–φωνές. Κάθε μέλος–φωνή έχει τον δικό της ρόλο στο φωνητικό σύνολο: ο Παρτής ή Πάρτης, που αρχίζει – «παίρνει» το τραγούδι, ο Γυριστής ή Κόφτης, που «γυρνάει» – «κόβει» το τραγούδι στις εσωτερικές και τελικές καταλήξεις κάθε στροφής, και οι Ισοκράτες, που τραγουδούν την τονική της κλίμακας. Kάποιες φορές το ίσο κινείται μεταξύ τονικής και υποτονικής (κομμάτι 7). Συχνά συναντούμε και τις φωνές του Ρίχτη, που σε ορισμένα σημεία του τραγουδιού ισοκρατεί μια δεύτερη ή τρίτη ψηλότερα από τους βασικούς Ισοκράτες (κομμάτια 3, 5, 9), και της Λαλιάς, που, με το χαρακτηριστικό διάστημα της έβδομης μικρής, αντικαθιστά τον Γυριστή (κομματια 2, 8). Τόσο ο Γυριστής όσο και η Λαλιά μπορούν να ενσωματώσουν και τη φωνη του Ρίχτη (κομμάτια 1, 2, 4, 6, 8, 10).
The greekspeaking polyphony of Epirus is a peculiar type of oral vocal traditional music which spans this region (Northwestern Greece and Southern Albania). These songs are based on the pentatonic mode of A (A–C–D–E–G) and are sung by a minimum of five members–voices. Each member–voice has its own role in the vocal group: Pártis or Partís (taker), who begins – “takes” the song, Gyristís or Kóftis (turner or cutter), who “turns” – “cuts” the song in the middle as well as in the ending of each verse, and Isokrátes (drones), the remaining members of the group who sing the tonic of the mode. Sometimes the Isokrátes perform a melodic movement between the tonic and the subtonic (track 7). Frequently, there are also the voices of Ríhtis (thrower), who, in some part of the song, sings a drone which is a second or third above the Isokrátes (tracks 3, 5, 9), and Laliá (singing ) who sings a seventh above the tonic and replaces the voice of Gyristís (tracks 2, 8). It is possible for Gyristís as well as for Laliá to incorporate Ríhtis (tracks 1, 2, 4, 6, 8, 10).
Όσα λουλούδια έχει η άνοιξη Πάρτης: Βασούλα Δελλή Γυριστής: Γεωργία Τέντα — Όσα λουλούδια έχει η άνοιξη κι η πόλη παραθύρια, τόσα φλουράκια ξόδιασα κόρη μου για τ’ εσένα. — Δεν το ’ξερα λεβέντη μου που ξόδιασες για μένα, να γίνω γης να με πατείς, γιοφύρι να περάσεις, να γίνω κι ασημόκουπα, να σε κερνώ να πίνεις. Εσύ να πίνεις το κρασί κι εγώ να πλέω μέσα, να ξαγλιστρώ στα χείλη σου, να πέφτω στην καρδιά σου, να δω τα φυλλοκάρδια σου πώς τρέμουνε για μένα.
Όsa lulúdia éhi i ánixi (As many flowers there are in spring) Pártis: Vassula Delli Gyristís: Georgia Tenta — As many flowers there are in spring and as many windows in the city, that many gold coins I've spent for you, my girl. — My dashing man, I did not know all you have spent for me, let me be the ground you walk on, a bridge to help you cross, let me be a silver cup that treats you to your drink. Drink the wine and let me float in it, so I can slip through your lips and fall into your heart, and watch how it trembles for me.
Σε πολλές χαρές που πήγα Πάρτης: Στέλλα Γκρήγκοβιτς Λαλιά: Αθηνά Γκούμα Σε πολλές χαρές που πήγα, τέτοιο αντρόγυνο δεν είδα. Να ’χει η νύφη τέτοια κάλλη, κι ο γαμπρός τέτοιο καμάρι. Όπως ταίριαξε στο μπόι, να ταιριάξουν και στη γνώμη. Δε χωρεί σπυρί λεϊμόνι.
Se pollés harés pu píga (I've been to many weddings) Pártis: Stella Grigovits Laliá: Athena Gouma I've been to many weddings, I've never seen such a couple. A bride of such beauty and a groom of such pride. As they are matched in stature, let them be matched in mind. Not even a lemon seed can get between them.
Ξενιτιά
Ksenitiá (Foreign lands)
Πάρτης: Ιουλία Ρούτζιου Γυριστής: Αθηνά Γκούμα Ρίχτης: Στέλλα Γκρήγκοβιτς
Pártis: Ioulia Routziou Gyristís: Athena Gouma Ríhtis: Stella Grigovits
Ξενιτιά φαρμακωμένη, με φαρμάκωσες καημένη. Ξενιτιά σε κάθε λέξη, μόνο πλάκα μου ’χεις παίξει. Ξενιτιά στο σπίτι μου θα πάω και ψωμί ξερό θα φάω. Ξενιτιά ήρθε η ώρα κι από ’σένα φεύγω τώρα.
Foreign lands, you are bitter, you have poisoned me, poor thing. Foreign lands, with every word, you've only fooled me. Foreign lands, I shall go home and eat dry bread. Foreign lands, the time has come for me to leave you now.
Πέρα σ’ εκείνο το βουνό
Péra s’ ekíno to vunó (Far on that mountain)
Πάρτης: Αθηνά Γκούμα Γυριστής: Γεωργία Τέντα
Pártis: Athena Gouma Gyristís: Georgia Tenta
Πέρα σ’ εκείνο το βουνό, κλήμα ήταν φυτρωμένο. Κάμει σταφύλια κόκκινα, κρασάκι σαν το αίμα. Όσες μανάδες το ’χουν πιει, καμιά παιδιά δεν κάμει. Να το ’χε πιει κι η μάνα μου, να μη ’χε κάνει εμένα.
There is a vine growing far on that mountain. Its grapes are red, its wine like blood. The mothers that have drunk it, none of them has had children. I wish my mother had drunk it, so she wouldn't have had me.
Γιάννη μου
Giánni mu ( John)
Πάρτης: Γεωργία Τέντα Γυριστής: Στέλλα Γκρήγκοβιτς Ρίχτης: Βασούλα Δελλή
Pártis: Georgia Tenta Gyristís: Stella Grigovits Ríhtis: Vassula Delli
— Γιάννη μου το μαντήλι σου τι το ’χεις λερωμένο — Το λέρωσεν η ξενιτιά, τα έρημα τα ξένα. — Για δεν το πλένεις με νερό, για δεν το σαπουνίζεις; Δώσ’ μου το εμένα Γιάννη μου, να σου το μοσχοπλύνω. Πέντε ποτάμια το ’πλεναν και βάψαν και τα πέντε. Εκεί πετάει κι ένα πουλί κι έβαψε τα φτερά του.
— Gianni, why is your handkerchief dirty? — It has been stained by my leaving home, by the wretched foreign lands. — Why don't you wash it with water, why don't you wash it with soap? Give it to me, Gianni, and I will wash it clean for you. Five rivers have washed it and all five were stained And a bird flew nearby and stained its wings.
Τι κακό ’καμα ο καημένος Πάρτης: Ιουλία Ρούτζιου Γυριστής: Βασούλα Δελλή Τι κακό ’καμα ο καημένος και με λεν όλοι φονιά; Μήνα σκότωσα κανέναν, μήνα φίλησα καμιά; Κάπου εδώ στη γειτονιά μου αγαπώ κι εγώ μια νια. Τ’ όνομά της δεν το ξέρω, Τούρκα αν είναι για Ρωμιά. Ο Γιάννος και η Μαριγώ Πάρτης: Ευτυχία Καβαλίκα – Στέλλα Γκρήγκοβιτς – Βασούλα Δελλή – Ιουλία Ρούτζιου Γυριστής: Γεωργία Τέντα Ο Γιάννος και η Μαριγώ σ’ ένα σχολειό πηγαίναν. Γιάννος μαθαίνει γράμματα κι η Μαριγώ τραγούδια. Τα δυο τους αγαπήθ’κανε κανένας δεν το ξέρει. Κι ο Γιάννος τ’ αποφάσισε, της μάνας του το λέει: — Μάνα μ’ τη Μάρω αγαπώ και θέλω να την πάρω. — Τι λες μωρέ παλιόπαιδο
Ti kakó ’kama o kaiménos (Poor me, what have I done wrong) Pártis: Ioulia Routziou Gyristís: Vassula Delli Poor me, what have I done wrong, and everyone calls me a murderer? Have I killed a man, have I kissed a woman? Somewhere in my neighbourhood there's a girl I love. I don't know her name, if she's Turkish or Greek. O Giannos ke i Marigo (Giannos and Marigo) Pártis: Eftyhia Kavalika – Stella Grigovits – Vassula Delli – Ioulia Routziou Gyristís: Georgia Tenta Giannos and Marigo went to the same school. Giannos learns to read and write and Marigo learns songs. The two of them fell in love, nobody knows it. Giannos makes up his mind and shares it with his mother. — Mother, I love Maro and I want to marry her. — What nonsense is this,
και φιδοδαγκωμένο; Η Μάρω είν’ αξαδέρφη σου, πρώτη αξαδέρβισσά σου! Κάλλιο ν’ ακούσω σάβανο για να σε σαβανώσω, παρά ν’ ακούσω στέφανα για να σε στεφανώσω. Η Μάρω αρραβωνίζεται κι ο Γιάννος ξεψυχάει. Συμπέθεριο και λείψανο στο δρόμο γίναν ένα. Κανένας δεν ερώτησε από τους συμπεθέρους. Η Μάρω ξαντροπιάστηκε στέκει και τους ρωτάει: — Τίνος είναι το λείψανο με τη χρυσή την κάσα; — Του Γιάννου είναι το λείψανο με τη χρυσή την κάσα. Λιγοθυμά η λυγερή και του θανάτου πέφτει. Τα πήραν και τα θάψανε σε ένα σταυροδρόμι. Γιάννος φυτρώνει κάλαμος κι η κόρη κυπαρίσσι. Στριφογυρίζει ο κάλαμος, φιλάει το κυπαρίσσι. Για δέστε τούτ’ τ’ αντρόγυνο το πολυαγαπημένο, που δε φιλήθ’κε ζωντανό φιλιέτ’ αποθαμένο.
you wicked and snake–bitten child? Maro is your cousin, your first cousin! I would rather hear of a shroud and shroud you for your grave than hear of marriage and have you married. Maro is getting engaged and Giannos is dying. The marriage and the funeral meet down the road and mingle. Nobody of the marriage group dared ask. Only Maro builds up the courage and asks them: — Whose funeral this is? Who is inside the golden coffin? — The body inside the golden coffin is that of Giannos. Her slender body swoons and she collapses. They took the bodies and buried them at a crossroad. Giannos grows into a reed and the girl into a cypress. The reed twists and kisses the cypress. Look at the couple that was deep in love that never in life did kiss, they are now kissing, dead.
Ελάτ’ εδώ γειτόνισσες (κάλαντα Χριστουγέννων)
Elát’ edó gitónisses (Christmas carols)
Πολυφωνική προσαρμογή: Γεωργία Τέντα Πάρτης: Βασούλα Δελλή Λαλιά: Γεωργία Τέντα
Polyphonic adaptation: Georgia Tenta Pártis: Vassula Delli Laliá: Georgia Tenta
Ελάτ’ εδώ γειτόνισσες κι εσείς γειτονοπούλες μου, τα σπάργανα να φτιάξουμε και το Χριστό ν’ αλλάξουμε. Τα σπάργανα για το Χριστό, ελάτε όλες σας εδώ.
Come here, women and girls of the neighbourhood, to make the gravecloth and put them on Christ. The gravecloth for Christ, come all of you here.
Να πάμε να γυρίσουμε τα μάγια να σκορπίσουμε να δούμε και την Παναγιά, όπου μας φέρνει τη χαρά. Τα σπάργανα για το Χριστό, ελάτε όλες σας εδώ.
To go all around and break the spell and see the Virgin Mary who brings us joy. The gravecloth for Christ, come all of you here.
Κοιμάται στα τριαντάφυλλα, γεννιέται μες στα λούλουδα. γεννιέται μες στα λούλουδα, κοιμάται στα τριαντάφυλλα, Τα σπάργανα για το Χριστό, ελάτε όλες σας εδώ.
Ηe sleeps in roses, he is born in flowers. he is born in flowers, he sleeps in roses, The gravecloth for Christ, come all of you here.
Σεις περήφανα πουλάκια
Sis perífana pulákia (You proud little birds)
Πάρτης: Στέλλα Γκρήγκοβιτς Γυριστής: Αθηνά Γκούμα Ρίχτης: Γεωργία Τέντα
Pártis: Stella Grigovits Gyristís: Athena Gouma Ríhtis: Georgia Tenta
Σεις περήφανα πουλάκια, που πετάτε αυτού ψηλά, στην πατρίδα σαν θα πάτε, χαιρετίσματα πολλά. Πείτε και στη δόλια μάνα πως εγώ σκοτώθηκα, για μια λεύτερη πατρίδα, στην κορφή του Λογαρά. Για σημάδι μου ’χουν βάλει μια σημαία ελληνική, μ’ άσπρα γράμματα γραμμένη να με λένε νικητή.
You proud little birds who fly up high, when you go back to my homeland, give many greetings. And tell my poor mother that I have been killed, for my homeland to be free, on the top of Logara. They have marked my spot with a Greek flag, written in white letters and calling me a victor.
Μωρ’ Δεροπολίτισσα
Mor Deropolítissa (Deropolitissa)
Πάρτης: Γεωργία Τέντα Γυριστής: Βασούλα Δελλή
Pártis: Georgia Tenta Gyristís: Vassula Delli
Μωρ’ Δεροπολίτισσα, σύ όταν πας στην εκκλησιά για προσκύνα και για μας, τι μας πλάκωσ’ η Τουρκιά και μας σφάζουν σαν τ’ αρνιά.
Hey, Deropolitissa, when you go to church bow and pray for us, too, for the Turks have come upon us and they slaughter us, like lambs
Ατραπός Αυτοσχεδιασμός
Atrapós (Pathway) Improvisation
Ηλεκτρακουστική σύνθεση: Θεόφιλος Σωτηριάδης
Electroacoustic composition: Theofilos Sotiriades
Όταν το 1998, με παρότρυνση του πατέρα μου, ξεκίνησα την επιτόπια έρευνα στα χωριά του Πωγωνίου και της Δερόπολης (στη Βορειοδυτική Ελλάδα και στη Νότια Αλβανία) για τη συλλογή και καταγραφή πολυφωνικών τραγουδιών, δεν μπορούσα να φανταστώ τις αποκαλύψεις που μου επεφύλασσε, ως μουσικό κι ως άνθρωπο, τούτη η διαδρομή. Στο πρόσωπο της Κατίνας Ρούτζιου εκφράζω την απεριόριστη ευγνωμοσύνη που αισθάνομαι για όλους τους γηγενείς, που μ’ εμπιστοσύνη μου άνοιξαν τα σπίτια και τις καρδιές τους. Ευγνωμοσύνη και για τις Πλειάδες, που θέλησαν να μοιραστούμε τη γνώση, αλλά κυρίως το βίωμα του πολυφωνικού τραγουδίσματος. Ευγνωμοσύνη και για όλους εσάς, που με το ενδιαφέρον και την αγάπη σας στηρίζετε την προσπάθειά μας. Εύχομαι η ηπειρώτικη πολυφωνία να μας ενώνει και να μας διευρύνει ως συνειδητές, φωτεινές ανθρώπινες υπάρξεις, ες αεί. Γεωργία Νικ. Τέντα When in 1998, coaxed by my father, I began my field research in the villages of Pogoni and Deropoli (Northwestern Greece and Southern Albania) collecting and transcribing polyphonic songs, I could hardly imagine the revelations this path had in store for me, as a musician as well as a human being. My boundless gratitude to all the villagers who trustingly let me into their homes and hearts is collectively directed to Katina Routziou. I’m also grateful to Pleiades, for wanting to share the knowledge, but mainly the experience, of polyphonic singing. Grateful also to all of you, who support our efforts with your interest and love. I wish that the polyphony of Epirus brings us together and makes us grow as mindful and bright human beings, forever. Georgia Nik. Tenta