Welkom in mijn BLOEMHOF Een horticulturele ontwikkelstrategie voor Bloemhof & Kossel 2
KRACHTGROEN GEBIEDSONTWIKKELAARS
Doel: groen inzetten als aanjager van en bijdragen aan mooiere leefomgeving. • groen als waardecreator • inzetten op de drie peilers van Zuid
€ Verhogen waarde vastgoed en waardering leefomgeving
Activering, participatie en talentontwikkeling
Gezonde fysieke leefomgeving
Doel: groen inzetten als aanjager van en bijdragen aan mooiere leefomgeving. • groen als waardecreator • inzetten op de drie peilers van Zuid Methode: -> lokaal kapitaal/kansen/ behoeften in kaart brengen -> condities scheppen -> ontwikkelen en inzetten van groene tools -> stappenplan
€ Verhogen waarde vastgoed en waardering leefomgeving
Activering, participatie en talentontwikkeling
Gezonde fysieke leefomgeving
horticulturele kansen
voor De Kossel 2, Bloemhof
Kennis groen voor gezondere leefomgeving (kennisraamwerk) • • • • •
Rachel Kaplan: sociale invloed van groen Frances Kuo: invloed groen op criminaliteit Agnes van den Berg & J. Maas: Groen en gezondheid Onderzoek Urban Forestry department UK Evidence based
Lokale know how & beleid (sociale raamwerk) Top down • • • •
Debby van Genne: Woonstad Xenia Heemskerk: Deelgemeente Feijenoord Abderahim Haddou & Janneke Vermeulen: Opbouwwerk Sonor Sandra Huisman: Wijkcentrum Kamelia (huiskamer)
Fysieke Raamwerk
• ruimtelijke kapitaal (monumenten) • dynamische structuur • Groene ‘hard ware’
(horti) culturele gebruik van de buitenruimte (culturele raamwerk) Bottom up
• Informeel gebruik (tuin, straat en binnenterrein) • formeel programma en gebruik (buurttuinen) • horticulturele inventarisatie (beeldbepalende beplanting en eigen)
Evidence based: Universele wetten van positief groen Aanwezigheid van Groen
• Iedereen ondervindt postieve invloed van een groene leefomgeving (ervaren gezondheid en stress) • Groen moet direct zichtbaar zijn vanuit de woning - snippergroen/boom/geveltuintje • Groene verbindingen in nabijheid hebben grootste impact op gezondheid (wandelen) • Positieve impact van verblijf in ‘eigen’ groen (nabij woning/volkstuintje) zijn veel groter dan verblijf in publieke parken
Evidence based: Universele wetten van positief groen Soort groen
• Niet alle groen is goed • Groen moet herkenbaar zijn als ‘zo bedoeld’ (verwilderd groen impopulair) • Geen monotoon groen- Groen wordt positief ervaren als leek 10 soorten kan onderscheiden • Groen mag juist wel prikkelen en contrasteren met omgeving (Emscher park)
Sociale /beleids raamwerk: Lokale know how & beleid nivo wijk en blok: gebiedsregisseur Feijenoord Xenia van
Heemskerk: 1. stimuleren betrokkenheid en inspraak 2. Accepteren als eigen beheer mis gaat - afspraken maken met beheer 3. Werkt met co-creatie systeem - o.a. Kameliatuin 4. Wandelroutes en wandelclubs
Sociale /beleids raamwerk: Lokale know how & praktisch nivo wijk en blok: Sonor / Kamelia 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Full engagement - wijkklusteam (niet altijd succes) Talenten in kaart brengen in de wijk (wie kan/wil wat) Stimuleren/goede voorbeeld geven ipv handhaven Geveltuinen en hoeken (in het oog springend eerst aanpakken) Belonen en belangrijk maken Meerjaren pakketten Markt betrekken / ondernemers betrekken Liefde erin stoppen - liefde eruit te krijgen
rden; op dit
geleiden de stad vende jongeren
Sociale /beleids raamwerk: Lokale know how & beleid nivo stad: Stadsvisie Rotterdam 2030 luit op de vraag.
compenseert.
an woningen en
• Dubbelslag op Zuid • Bloemhof grote herstructureringslocatie stRategie steRKe ecOnOmiedaken • zoeklocaties voor waterpleinen/groene
m dan ook alles
ondities te
het sterke,
maken.
:
stRategie aantReKKelijKe wOOnstaD 9
Sociale /beleids raamwerk: Lokale know how & beleid nivo stad: Kindvriendelijke stad • hoogste kinderdichtheid • Dichtbevolkt, dichtbebebouwd (84 woningen per ha)
ZINNEN 2007 N UIT
De aanleiding
AANTAL KINDEREN
Onderzocht is hoeveel
Kindvriendelijk? Hoezo dan?
kinderen in de leeftijd tot 18
“In de grote steden bestaat 26% van de huishoudens uit huishoudens met kinderen. In de groeikernen is dat 42% en voor Nederland als geheel 35%.” “Meer dan 40% van de huishoudens met kinderen die wonen in de grote stad heeft plannen om te verhuizen. Dat is een veel hoger percentage dan de 24% die geldt voor alle Nederlandse gezinnen. Gezinnen met kinderen in de vier grote steden zijn – vergeleken met gezinnen elders – het minst gelukkig met hun woonsituatie. Ouders zijn met name ontevreden over de onderwijs- en speelvoorzieningen, de voorzieningen voor jongeren en de kwaliteit van het groen in de stad.” Uit ‘Smaak voor de stad’, een publicatie van het ministerie van VROM
jaar er op een hectare wonen.
Waarom deze visie?
In de stadswij-
Rotterdam telde anno 2007 67.000 huishoudens met kinderen. Veel gezinnen kiezen bewust voor de stad als een plek waar zowel werk, voorzieningen, openbaar vervoer en cultuur voorhanden zijn. Ze houden van het stadsbeeld, de mix van culturen, de levendigheid. Maar er zijn ook gezinnen die niet tevreden zijn in de stad. Sinds het begin van deze eeuw trekken elk jaar gemiddeld 1.200 gezinnen weg uit Rotterdam. Ze gaan naar randgemeenten met grotere huizen, meer groen en meer speelruimte voor kinderen. Het zijn voornamelijk tweeverdieners met een gemiddeld of hoog inkomen en met kinderen.
ken wonen de meeste kinderen op een kleine oppervlakte. Ook geeft de
HOEK VAN HOLLAND
kaart aan
Dit is niet een typisch Rotterdams, maar een landelijk fenomeen. De stad is uit de gratie geraakt bij veel gezinnen. Veel ouders vinden de stad geen goede plek om kinderen op te laten groeien. Ze zijn niet tevreden met hun kleine woningen en de beperkingen van hun woonomgeving. De steden zelf doen vaak weinig om gezinnen vast te houden, waardoor de onvrede groeit. Dat blijkt uit het ‘Woononderzoek Nederland’ (WoON) 2006. VROM houdt dit onderzoek elke vier jaar en brengt daarmee woonwensen en woonomstandigheden van bewoners in kaart. Gezinnen in Rotterdam zijn het meest ontevreden in vergelijking met andere steden over zowel de woonomgeving als het wonen.
hoeveel kinderen er per leeftijdscategorie wonen in elke wijk.
Ontevreden over woonomgeving Amsterdam
Ontevreden over Wonen
11,4%
15%
Den Haag
14%
9,6%
Rotterdam
22,4%
15,7%
Utrecht
8,3%
7,9%
Overig
5,8%
3,5%
Uit: WoOn 2006 (VROM)
De nieuwkomers in Rotterdam zijn voornamelijk studenten, alleenstaanden of stellen zonder kinderen. Ze komen naar de stad voor werk, een studie of om zelfstandig te wonen. Ze vinden er goedkope woningen en een levendige stad. Ze nemen steeds vaker de kleine woningen in die gezinnen achterlieten. Vooral de Rotterdamse stadswijken verliezen veel gezinnen. De huizen zijn er gemiddeld het kleinst en staan er dicht op elkaar. Ook uit de zuidelijke tuinsteden vertrekken gemiddeld meer gezinnen dan er binnen komen. In sommige wijken – zoals Hoogvliet Noord, Nesselande en Hoek van Holland – groeit juist het aantal gezinnen. Het zijn wijken waarin nieuwe huizen staan in een groenstedelijk en rustig woonmilieu, die zeer geschikt zijn voor gezinnen.
Wat is de uitdaging? Een stad zonder gezinnen, is een stad zonder jeu en een stad zonder toekomst. Spelende kinderen op straat, klimrekken, schoolpleinen en verkeersbrigadiers; ze horen bij een gezond stadsbeeld. Gezinnen zorgen voor de sociale en economische veerkracht van Rotterdam. Het is een kwestie van vraag en aanbod. Als gezinnen wegtrekken, wordt er geknaagd aan het voorzieningenniveau. Scholen, kinderopvang, sportaccommodaties, jeugdwerk, zwemles; als de vraag ernaar afneemt, worden er minder voorzieningen gerealiseerd. De uitdaging is om die belangstelling te doen groeien!
13
017-100111 KIWI versie 2 herdruk.indd 13
13-01-2010 09:19:36
KINDDICHTHEID
0-1,5 knd/ha 1,5-10 knd/ha 10-20 knd/ha 20-30 knd/ha 30-40 knd/ha 40-50 knd/ha >50 knd/ha LEEFTIJDSCATEGORIE
0-4 jaar
ABSOLUTE SALDI PER JAAR
5-8 jaar
buiten beschouwing gelaten > 40 vestigende gezinnen
9-12 jaar 13-17 jaar
10-40 vestigende gezinnen
ABSOLUTE AANTALLEN
0 -10 vestigende gezinnen
300 kinderen 600 kinderen
0 - 10 vertrekkende gezinnen
rzoek en Statistiek, Gemeente Rotterdam
10-40 vertrekkende gezinnen
900 kinderen
> 40 vertrekkende gezinnen Bron: Centrum voor Onderzoek en Statistiek, Gemeente Rotterdam
1200 kinderen
14
017-100111 KIWI versie 2 herdruk.indd 14
13-01-2010 09:19:45
13-01-
Top-down Kennis- & beleidsraamwerk
Evidence based: Groen voor gezondere leefomgeving
• Sociale invloed van groen • Groen en gezondheid • Groen in steden
Beleid, plannen, projecten en lokale know how:
• • • •
Woonstad Stad Rotterdam / Deelgemeente Feijenoord Opbouwwerk Sonor Wijkcentra Kamelia
Groen Tools • fysiek • dienst • beheer augustus 2013
maart 2014 Groene Scenario’s ontwikkelkansen dmv versterken identiteit
Fysiek Raamwerk • Ruimtelijke structuur • Horticultureel Kapitaal mei 2013
september 2013
Groen Tools • fysiek • dienst • beheer Horti-cultureel Kapitaal & raamwerk Bottom-up
Horti-cultureel gebruik van de buitenruimte • Informeel gebruik (tuin, straat en binnenterrein) • formeel programma en gebruik (buurttuinen) • horticulturele inventarisatie (beeldbepalende eigen beplanting)
Top-down - Groen Tools Evidence based: Groen voor gezondere leefomgeving
• Sociale invloed van groen • Groen en gezondheid • Groen in steden
Investeren in groen dicht bij huis • stoepgroen • gevelgroen • binnentuinen • moestuintjes
Investeren in verbinden van groen • visuele en fysieke verbindingen
Investeren in diversificatie van groen • specifiek ipv generiek (thema’s) • visuele soortenrijkdom
Top-down - Groen Tools Beleid, plannen, projecten en lokale know how:
• • • •
Woonstad Stad Rotterdam / Deelgemeente Feijenoord Opbouwwerk Sonor Wijkcentra
Investeren in kind/familievriendelijkeomgeving • speelgroen • stoepgroen (goed voorbeeld doet volgen) • gevelgroen (pakketten) • binnentuinen als speelhoven
Investeren in verbinden van groen • bespeelbare routes • groene stapstenen • visuele en fysieke verbindingen
Investeren in diversificatie van groen • interactief groen (instapnivo’s) • veilige plekken (gradaties prive- openbaar) • waterretentie • Faciliteren eigen beheer (experimenteren) • specifiek ipv generiek (thema’s) • visuele soortenrijkdom
Investeren in lokaal groen talent (ipv handhaven/dwang) • Talentenkaart (Sonor) • Eigen initiatief belonen (pergola’s/hekjes) • Eigen initiatief faciliteren
Bottom-up - Groen Tools Horti-cultureel gebruik van de buitenruimte • tuintypologieen • actieve hoeken • ‘do it yourself’
Wilde bloementuin
Grind/tegeltuin minimalistisch
Opslag/huiskamertuin
Kunstmatige tuin
Nette tuintje tegeltjes/afrikaantjes/ coniferen
Do -It-Yourself
Bottom-up - Groen Tools Horti-cultureel gebruik van de buitenruimte
Binnen-Buiten wonen • ‘tuinkamers’ aanbouwen • In-uitbreiden
Faciliteren vertikaal/gevelgroen • Pergola’s typen aanbieden • Markeren entree’s • Eigen initiatief faciliteren
Tuintype pakketten op maat • Groene Buur diensten • Tuincontracten • Tuinadoptie
Fysiek Raamwerk - Groen Kapitaal Horti-culturele Buurtatlas (top-down / bottom-up) • cultuurhistorische beplanting • lokale ‘eigen’ geplante soorten • eetbaar, klimmend, overblijvend • beeld - seizoensverrijking
Kers
Krenteboompje
Magnolia
Kornoelje
Rozenbottel Vijg Horticultureel Kapitaal - Groen Kapitaal
Ligusterboom en haag
Kweepeer
Druif
Pinus Pinea
Winterjasmijn
Aardbeien
Larixen
Blauwe Regen
Kiwi
Coniferen
beukenhagen
Lei Peer
Munt
Fysieke Raamwerk • • 1. 2. 3. 4.
ruimtelijke beeldbepalende kapitaal (monumenten) Groene ‘hard ware’ Ronde hagen op de hoeken poortwachters op de hoeken - geven uitstraling mooi vanaf Resedastraat / armoedig vanaf Hyancintstraat Groen kapitaal van de singels is eenvormig en monotoom
Horticultureel gebruik
1. Opvallend initiatief tpv van hoeken/inspringende gevel 2. Vertikale markeringen / pergola’s entree’s (ernst may) 3. Veel eigen gemaakte/geplaatste hekken: teken van betrokkenheid en gevoel van eigenaarschap! 4. Binnentuinen informeel opslag/moestuin/huiskamer
Fysiek Raamwerk - Groen Kapitaal Kossel 2 Horti-culturele Buurtatlas (top-down / bottom-up) • Versterk eigenheid van woonmilieu • Creeer overgangen van openbaar naar privé • Verrijk de groene soortenrijkdom dmv buurtatlas
Welkom in het
Geraniumhof
Investeren in straat entree’s • De Groene Poortwachters • Ronde hagenhoeken • Verrijkt beplantingsplan
Versterken prive-hof gevoel • van ‘ons’ gevoel • intiem gebied • overgang prive publiek verzachten
Binnen moes/speeltuinen • semi toegankelijke binnentuinen • Groen open karakter • Speelroutes tussen binnentuinen • Gemeenschappelijke tuin
Fysiek Raamwerk - Groen Kapitaal Bloemhof Potentieel Horticultureel & Ruimtelijk Kapitaal Top-down • Singels • Monumenten wijkjes • Pleintjes stenig • Generiek groen
Patrimonium Hof
Kossel 1 Kiefhoek Kossel 2
Stuhlemeijer
Fysiek Raamwerk - Groen Kapitaal Bloemhof • Horticultureel & Ruimtelijk Kapitaal Afrikaanderplein - markt - botanische tuin - vogelklas Wijk -Kookstudio
Oleanderplein Creatief Beheer
Kunsttuin van de Arend kunstenaarstuinen Putsebocht
Kamelia - tuin pannekoeken eten ‘de’ speelplek TOS - stenig -
Buurtbeheer Zwijndrechtseplein
Vergroeningsplek
Vliegwieltegelpaden Buurtcentrum Irene
BLOEMHOF SCENARIO
stenig kinderrijk mensen met zorgbehoefte
families wonen bij elkaar
‘ons kent ons’
Welkom in mijn BLOEMHOF ‘op de stoep leven’
Welkom in mijn Zorghof
weinig speelruimte
‘dorpsgevoel’
Welkom in mijn Familiehof
anoniem intieme woonstraatjes do-it-yourself
nomadisch ondernemend
Welkom in mijn Klushof
031 & 0 T P E C CON ects t i h c r a en Gentlem
• Beschermd woonmilieu in hoven • pyamatuin • gezamelijke binnentuin • semi openbaar KOSSEL 2 SCENARIO’S
• • • • •
Intergenerational Binnen speel/moestuinen Mix and match woningen Tuinkamers semi openbaar
• Kluswoningen kunstenaars/ jonge nomaden • Ateliers en bedrijfjes • Mix and match woningen • ‘laisez faire’ • openbaar
BLOEMHOF SCENARIO schaal van de wijk
verrijken en diversificatie (deelgemeente groenopgave)
verbinden (deelgemeente groenopgave)
Invoeren parkeerplan R&R & DAF assen sociale verbinding (buurtambassadeurs opbouwwerk/deelgemeente) Experimenteren met eigen vormen beheer (deelgemeente)
Groene verbindingen 2013
waterpleintjes/verminderen verhardingen
diversificatie /verrrijking groene karakter (inzet horticulturele buurtatlas) 2020 vergroenen speelpleinen Groene monumenten route (buurtambassadeurs/tegelroutes)
Sierheesterroute Kersenboomroute sierappelroute
Kossel 2 SCENARIO schaal van buurt
uitselecteren bewoners met passende leefstijlen zorghoven en familiehoven 2014-16
Welkom in het Geraniumhof
Eerste pyamatuinen 2016
Verrijken hoeken en hoven Resedastraat en Hyacinthstraat 2013
gezamelijke fruitboomplantdagen Lobeliastraat, hyacintstraat najaar 2013
Vergroenen binnentuinen en gezamelijk beheer eerste hoven 2017 inzetten zichtbaar stoepgroen 2013
Welkom in mijn Zorghof • pyamatuin • gezamelijke binnentuin
eerste groene talentendag juni 2013 (sonor)
Gevel/pergola aanleg Tuinkamers & lente 2014 (sonor/woonstad) in/uitbreiden familiewoningen 2015
Welkom in het Familiehof • intergenerational wonen • speel- en moestuinen
Aandachtspunten woonmilieus
Welkom in het Familiehof • Vorm met bewoners straatselectie commissies (Stampioenstraat) • Invoering parkeerconcepten DAF en R&R (minder huishoudens per straat) • Gezamelijk beheer binnentuin dmv heggendagen etc. • Aanstellen bewoners als ‘tuinmeesters’ (groene hub)
Welkom in mijn Zorghof • Invoering parkeerconcepten DAF en R&R • Bewoners hebben geen eigen vervoer dan scootmobiels • Binnentuin en overdekt hof in beheer van zorginstelling
Conclusies:
STAD: Versterk, verbind en verrijk het groene monumentale raamwerk
verbinden
verrijken
DEELGEMEENTE: Verrijk buurt-en stoepgroen en faciliteer co-beheer in gradaties Dichtbij
Faciliteren co-beheer
Welkom in het Geraniumhof
Versterken woonmilieu WOONSTAD: Versterk de verschillende woonmilieu’s en geef invulling aan co-beheer door groen op maat
Invullen co-beheer
Groen op maat
Conclusies:
STAD: Versterk, verbind en verrijk het groene monumentale raamwerk
verbinden
verrijken
Samenwerking met lokale organisaties
DEELGEMEENTE: Verrijk buurt-en stoepgroen en faciliteer co-beheer in gradaties
Groene actiedagen
Dichtbij
Faciliteren co-beheer
BLoemhofs Horticulturele Atlas
Welkom in het Geraniumhof
Versterken woonmilieu WOONSTAD: Versterk de verschillende woonmilieu’s en geef invulling aan co-beheer door groen op maat
Invullen co-beheer
Groen op maat