Demeter Magazine by Krant van de Aarde

MAGAZINE Jaargang nr. 3 / oktober 2018

Diversiteit

Op akker en bord

Gezonde verhalen Van Juf Sharon

Natuurwijn

Avontuur voor de tong

Barstensvol leven WWW.DEMETERMAGAZINE.NL

Demeter land- en tuinbouw

Feiten en cijfers

128

127

Biodynamische boerderijen 126

118 117 119

Biodynamische land- en tuinbouwbedrijven in Nederland en Vlaanderen

115

14 15

114

111

113

110

Peildatum is 31 december 2017.

6 7

4 5

36 37

100 77

38 40 41 39

46 47

52 53

75 116

62 63

58 68

65 56

143

73 74

44 10 50

79 78 80

142

23 24 27 48 49

134

33 42

129 136 135

21 22

97 98 99 102 124

137

140

101

138

In omschakeling naar Demeter

107 108

16 141

Gecertificeerd Demeter

89 87 88 86

104 105

109

122

103 106

17 18

124

112 123

12 13

125

121 120

57 60

130

69 66

133 132

139

131

Voorwoord

Geef het leven door met Demeter Voor het derde jaar in successie krijgen wij van de Krant van de Aarde de ruimte om een Demeter special samen te stellen. Dat is in zekere zin eenvoudig, omdat de weliswaar nog kleine biodynamische sector wemelt van de inspirerende en pionierende ondernemers. De verhalen liggen voor het oprapen. De door Minister Carola Schouten in haar beleidsvisie geschetste ‘kringlooplandbouw’ wordt dag in dag uit al vormgegeven door onze boeren en tuinders met Demeter keurmerk. Deze special staat er vol mee. De reflex van de politiek en de belangenorganisaties op zo’n toekomstnota over verduurzaming van de landbouw is als altijd ‘positief’, maar het moet wel met behoud van de huidige veestapel en onze zo vaak genoemde positie op de wereldmarkt als toonaangevend exporteur. De technologie zal de wonderen verrichten om economie en ecologie in balans te krijgen. Maar daar zit juist de kneep. Wil je echt zorgen voor een landbouw die luistert naar de natuur en die bereid is mee te gaan in het ritme van de natuur, dan moet niet technologie en kapitaal leidend zijn, maar juist mens, dier en landschap. Dat kan niet via grootscheepse importen van veevoer en tientallen miljoenen dieren in ons drukbevolkte land. En wiens portemonnee wordt daar eigenlijk mee gevuld. Grootaandeelhouders van kunstmestproducenten en multinationale zaadbedrijven? Juist voor een echt ecologisch verantwoorde landbouw krijgen we allemaal iets terug: biodiversiteit, bodemvruchtbaarheid, en niet te vergeten gezonde, vitale en smaakvolle voeding; barstensvol leven. Planten en dieren die niet opgejaagd worden met kunstmest en omgeven worden door chemie, zijn immers beter voor mens en milieu. De omslag naar een toekomstbestendige landbouw maken we niet alleen als consument door producten van biodynamische oorsprong te kopen, maar ook als burgers, door onze politici heel goed te volgen en te kijken waar wensen en woorden echt worden omgezet in daden. Korte termijn economische belangen houden geen stand. We kunnen niet alleen kiezen met onze boodschappentas, maar ook in de stemhokjes. Alleen als we willen denken en handelen vanuit het belang van mens en aarde, komen we echt verder en geven we het leven door aan nieuwe generaties.

Bert van Ruitenbeek, directeur Stichting Demeter

Inhoudsopgave

KvdA Jaargang 13 | DEMETER KATERN

COLOFON Demeter Magazine is een uitgave van Aarde Media Exploitatie in samenwerking met Stichting Demeter. Stichting Demeter Diederichaan 25d 3971 PA Driebergen Telefoon: 0343-522355 Email: info@stichtingdemeter.nl www.stichtingdemeter.nl Redactie: Ellen Winkel (hoofdredacteur), Bert van Ruitenbeek Vormgeving: Celina Koekenbier | Insight-design Contact redactie: bert@stichtingdemeter.nl Advertenties en andere samenwerking: albert.poutsma@krantvandeaarde.nl Stichting Demeter Stichting Demeter verzorgt de certificatie en promotie van het Demeter keurmerk. Vanuit normen en richtlijnen die door Demeter Internationaal worden bepaald, stelt ze voor Nederland en Vlaanderen interpretaties vast en laat de Demeter bedrijven hierop controleren. Zij bewaakt de kwaliteit van het keurmerk. Online: Bezoek ook onze Facebook pagina www.facebook.com/DemeterNederland of onze website: www.stichtingdemeter.nl Overige organisaties voor biodynamische landbouw en voeding: BD-Vereniging De Vereniging voor Biologisch-Dynamische Landbouw en Voeding brengt boeren en burgers samen die enthousiast zijn voor BD-landbouw. Zij wisselen kennis, ervaring en ideeĂŤn uit via bijeenkomsten, studie- en intervisiegroepen (voor boeren en winkeliers), excursies en het ledenblad Dynamisch Perspectief. www.bdvereniging.nl Stichting Grondbeheer biologisch-dynamische landbouw Biodynamische landbouwgrond in goede handen over de generaties heen. Dat is waar Stichting Grondbeheer voor staat. Met geld uit schenkingen en obligaties verwerft deze stichting landbouwgrond en verpacht die aan biodynamische boeren en tuinders. www.bdgrondbeheer.nl

INHOUD Vitale voeding komt uit een levende landbouwcultuur. Van een gezonde, levende bodem, naar gezonde planten en dieren, naar de mens. Demeter is hiervoor het kwaliteitskeurmerk. Maar wie zijn de mensen hierachter? Ontmoet ze in deze special. Diversiteit op akker en bord (pag 5 en 6) Zaadkorrels, zwierend door de lucht, de toekomst in (pag 7) Zaadgoed zonder patenten (pag 8 en 9)) Brood uit de volle korrel (pag 10 en 11) Demeter Barstensvol Leven (pag 12 en 13) Lezen: zowel biologisch als dynamisch tuinieren (pag 14) Congres: biodynamisch vanuit biografisch perspectief (pag 15) Reportages over BD-preparaten en wijnbouw (pag 16 en 17) Gezonde verhalen van Juf Sharon (pag 18 en 19) Zuiver in zuivel (pag 20 en 21) Reportage: Meegaan op de golf (pag 22) Landbouwbeleid frustreert (pag 23) Inspiratiebubbels (pag 24 en 25) Opleiding op Warmonderhof en Kraaybeekerhof (pag 26 en 27) Odin wordt een community (pag 28-32)

Aeres Warmonderhof Aeres Warmonderhof, onderdeel van het Groenhorst College, biedt mbo-onderwijs in de richtingen BD-landbouw en landbouw & zorg. De drie-eenheid wonen-werken-leren staat centraal. Daarom is aan de school een praktijkbedrijf (Warmonderhofstede) en studentenhuisvesting verbonden. www.warmonderhof.nl

Oogsten in overleg met het bijenvolk (pag 33) #Planettoo (pag 35)

Kraaybeekerhof Kraaybeekerhof Academie is een opleidingen cursuscentrum dat zich richt op bewustzijn over aarde, voeding en gezondheid en gevestigd is op Landgoed Kraaybeekerhof in Driebergen. Hier bevinden zich ook een restaurant, een biodynamische groenten- en kruidentuin en een bijentuin. www.kraaybeekerhof.nl Verder kwam dit nummer tot stand met dank aan: Myrthe Bijl, Fiep van Bodegom, Kitty Peetoom, Andries Palmboom, Kitty Peetoom, Inge van der Ploeg, Sharon van Putten, Annelijn Steenbruggen, Ellen Winkel Coverfoto: Annelijn Steenbruggen UITGEVERIJ: Aarde Media Exploitatie | Demeter Magazine Uitgever: Albert Poutsma Content partner: Stichting Demeter Opmaak: Celina Koekenbier Distributie partner: Natudis Nederland en Odin Estafette Contact: Albert Poutsma Email: albert.poutsma@krantvandeaarde.nl Telefoon: 06-53332980 Demeter Magazine is gratis verkrijgbaar op meer dan 500 plaatsen: reform winkels, natuurvoeding speciaalzaken, groente en fruit winkels, drogisterijen en biologische supermarkten in heel Nederland tijdens de zaai dagen en op de bio beurs Distributie via Demeter, de Odin groente & fruit tas en in winkels via de groothandels van Bio Noord, De Nieuwe Band, Natudis en Odin. Oplage 25.000

WWW.DEMETERMAGAZINE.NL WWW.STICHTINGDEMETER.NL - WWW.FACEBOOK.COM/STICHTINGDEMETER

XXX

Biodiversiteit

Diversiteit op akker en bord

Elke wortel of bloemkool die we eten komt voort uit een zaadje. Maar het ene zaadje is het andere niet. Volgens Edith Lammerts van Bueren, emeritus hoogleraar biologische plantenveredeling, vormen oude rassen een ware schatkist waarin een rijkdom aan eigenschappen is verborgen. Tekst: Ellen Winkel

Zolang er landbouw bestaat, hebben boeren altijd de beste planten geselecteerd om zaden van te oogsten voor het volgende jaar. Elke regio had zijn eigen rassen die waren aangepast aan de lokale omstandigheden. “Er zal altijd een behoefte blijven bestaan om nieuwe rassen te ontwikkelen”, vertelt Edith Lammerts van Bueren.“Het klimaat verandert, dus heb je gewassen nodig die het in droge of juist natte omstandigheden goed doen. De ziektedruk verandert: de ziektes van voor de oorlog waren anders dan de ziektes van nu. Al die eigenschappen zitten besloten in de vele oude rassen, die een bron kunnen vormen voor nieuwe rassen in de toekomst. Maar die zaden liggen in de diepvries van de genenbanken. Die diversiteit hoort thuis op de akkers.”

Verschraling op akker en bord

Sinds de Tweede Wereldoorlog hebben gespecialiseerde bedrijven zich toegelegd op plantenveredeling. Door schaalvergroting zijn veel regionale rassen verdwenen. Drie grote spelers hebben meer dan de helft van de internationale zaadmarkt in handen. Zij verwerven patenten op rassen en zelfs op natuurlijke eigenschappen van gewassen, zodat andere veredelaars en boerenkwekers hier geen gebruik meer van mogen maken. Daarom komen er minder rassen op de markt, en dus op ons bord. Brood is vaak van hetzelfde tarweras, maar er speelt meer, vertelt Edith Lammerts van Bueren. “De hoeveelheid mineralen in de grote gewassen in de laatste 50 jaar sterk is gedaald. Bovendien eten we steeds meer tarwe, rijst en mais, terwijl we steeds minder granen als gerst, haver, rogge, gierst en sorghum eten, die juist een hogere minerale voedingswaarde hebben. Dus bij dezelfde hoeveelheid calorieën krijgen we minder mineralen binnen, en bovendien zijn die mineralen minder gevarieerd.”

In eigen hand

Als we niets doen – realiseren steeds meer boeren en zaadspecialisten zich – dan zijn we straks afhankelijk van de hybride rassen van ‘the big three’. Deze zaden moeten ieder jaar opnieuw gekocht worden, omdat ze niet geschikt zijn om zaad van te oogsten. Enkele boeren die de zaadteelt weer structureel in eigen hand willen nemen, hebben vorig jaar coöperatie De Zaderij opgericht. Tineke Alberts van biodynamische boerderij Buitenbant is een van de drijvende krachten (zie het interview op pag 8). “We kiezen bewust voor zaadvaste rassen. Dat zijn rassen die elke boer of hobbytuinder zelf in stand kan houden en ons onafhankelijk houden van de grootmachten.” Voor het selecteren en veredelen van rassen krijgen ze ondersteuning van onder

Rode emmer, een oud graan, is een van de vele oude graanrassen op de akkers van biodynamische boerderij Doornik Natuurakkers. Boer Louis Dolmans selecteert de granen met de beste eigenschappen om mee verder te telen.

6 andere Stichting Zaadgoed, die zich hier al 20 jaar voor inzet en tientallen boeren en kleine zaadgoedbedrijven heeft ondersteund.

‘We eten steeds meer tarwe, rijst en mais. En steeds minder gerst, haver, rogge, gierst en sorghum, die juist een hogere minerale voedingswaarde hebben’

XXX

Zaai mee op de biodynamische boerderij Welke toekomst wil jij zaaien? Samen zaaien heeft iets magisch. Doen jullie gezellig mee? Jong en oud zijn welkom! Je beleeft het oergebaar van het zaaien, de bron van jouw voedsel. Je hoort meer over de biodynamische landbouw, waar biodiversiteit, levenskracht en voedingskwaliteit centraal staan. Goede, gentechvrije zaden van zaadvaste rassen vormen hiervoor de basis.

Pionier in de biodynamische zaadteelt en veredeling is de Duitse ideële organisatie Kultursaat, opgericht in 1994. De boerenveredelaars die hierbij zijn aangesloten hebben ruim 80 nieuwe zaadvaste rassen ontwikkeld. Bij het zadenhandelsbedrijf dat met dit initiatief verbonden is, Bingenheimer Saatgut, zijn 90 telers aangesloten, waarvan zes uit Nederland.

De macht van de boodschappentas

Wat kan je als consument hieraan bijdragen? Allereerst door je te realiseren dat diversiteit op de akker samengaat met diversiteit op je bord. Eten we meer rogge en boekweit, dan zullen we de blauwgrijsgroene roggehalmen en de – ook voor bijen – prachtig bloeiende boekweit vaker in het landschap zien verschijnen. Hetzelfde geldt voor de teelt van zaadvaste rassen. Winkels hebben daar nog nauwelijks informatie over, maar als veel mensen ernaar vragen komt dat vanzelf. Voor producten met Demeter keurmerk worden bij voorkeur zaadvaste rassen gebruikt, maar de Demeter richtlijnen stellen dit nog niet verplicht omdat er onvoldoende rassen beschikbaar zijn. Als consument heb je invloed via je boodschappentas en kun je initiatieven steunen die zich inzetten voor eigen zaadteelt en het behoud van diversiteit van rassen, zoals Stichting Zaadgoed. Meedoen met Toekomst Zaaien is een mooie manier om meer verbinding te krijgen met het zaad, de bron voor ons voedsel. Meedoen met Toekomst Zaaien is een mooie manier om meer verbinding te krijgen met het zaad, de bron voor ons voedsel.

Waar en wanneer?

Starttijd: 14 uur. Aanmelden niet nodig Zaterdag 6 okt De Lepelaar in Sint Maarten (boven Alkmaar) Zaterdag 6 okt De Kollebloem in St. Lievens-Esse (tussen Brussel en Gent) Zaterdag 13 okt Buitenbant in Bant (Noordoostpolder) Zondag 14 okt De Stadshoeve in Zunderdorp (Amsterdam-Noord) Zaterdag 20 okt Zonnehoeve in Zeewolde Zondag 21 okt Doornik Natuurakkers in Bemmel (boven Nijmegen) Zaterdag 27 okt Beersche Hoeve in Oostelbeers (tussen Eindhoven en Tilburg) Zondag 28 okt Kraaybeekerhof in Driebergen

Kijk voor alle info op www.toekomstzaaien.nl

Stuur een recept

Dit artikel verscheen eerder – in een langere versie – in Antroposofie Magazine. Het hele artikel is online te lezen via antroposofiemagazine.nl. Kijk daar ook naar de oproep om recepten in te sturen met zaadvaste rassen. Stuur je ook iets in?

Zaadkorrels, zwierend door de lucht, de toekomst in

‘Als vanzelf maakt mijn arm een brede, gul-zwaaiende beweging’, merkt Andries Palmboom. Bij een vorige editie van het Toekomst Zaaien zaaide hij mee bij Doornik Natuurakkers in Bemmel en tekende zijn ervaring op. Tekst: Andries Palmboom / Foto’s: Liesbeth Sluiter

We stellen ons op langs het akkertje van 100 bij 80 meter; zeventig mensen aan de ene kant en ertegenover nog eens zeventig. Heel gedisciplineerd gaat het er niet aan toe, maar het is een mooie oktoberzondagmiddag en er heerst verwachtingsvolle gemoedelijkheid - het gezellige geroezemoes van schuchter aangeknoopte eerste gesprekjes, maar ook hartelijke begroetingen van bekenden. Zojuist heeft ieder een promotiepetje (opdruk: ‘Toekomst Zaaien’) meegekregen, gevuld met speltzaad. Zeventig mensen van de ene rij kijken naar de zeventig mensen aan de overkant. Dan pakt Louis Dolmans, boegbeeld van Doornik Natuurakkers, de megafoon en geeft instructies. We moeten op het startsein de akker opstappen en al zaaiend naar de overkant lopen, totdat we de ‘tegenliggers’ ontmoe-

ten. “Zorg ervoor dat je samen op één lijn blijft. En zaai voor je uit, breedwerpig”, schalt het over de akker.

meter breedte, hoopvol berekenend dat ik de overkant ermee kon halen. Zonder het te merken ben ik tot de voorhoede gaan behoren.

Iedereen doet erg zijn best. Onze rij trekt mannetje-aan-mannetje op. Iemand merkt heel spits op dat dit eerder ‘smalwerpig’ zaaien is. Het lukt redelijk om op één lijn te blijven lopen. Maar de gulste gooiers zijn binnen de kortste keren door hun zaadvoorraad heen en moeten stoppen, terwijl de zuinige zaaiers nog meters vooruit kunnen. Even is er verwarring, maar al snel liggen overal op de akker markeringen (‘tot zover was ik gekomen’) en wordt er nieuw zaad gehaald.

Ineens ligt de akker in zijn volle breedte voor mij. Een gevoel van ruimte en vrijheid. De weidsheid daagt mij uit en triggert mij ook fysiek. Geen ‘doserend sprenkelen’ meer, niks ‘smalwerpig’ zaaien! Als vanzelf maakt mijn arm een brede, gul-zwaaiende beweging. Het zaad vliegt in een sierlijke boog naar de akker. Dit is pas zaaien – het oerbeeld ervan!

Ik blijk een zuinige zaaier te zijn. Tot dusver doseerde ik ‘sprenkelend’ het speltzaad over ‘mijn’ anderhalve

Later, terugkijkend op deze ervaring, blijft vooral het beeld mij bij van zaadkorrels, zwierend door de lucht, de toekomst in.

Reportage

Zaadgoed zonder patenten Het begon simpelweg met een vergadering. Anderhalf jaar later staat boerencoöperatie De Zaderij al in volle bloei. Naast de teelt, schoning en handel van groentezaden veredelt Tineke Alberts, biodynamisch boerin en initiatiefnemer, ook spinazie. De combinatie van zaadhandel en zaadveredeling moet het zaadgoed terugbrengen in boerenhand. Tekst en foto: Annelijn Steenbruggen Boerin Tineke Alberts zit in het veld waar ze tuinkerszaad teelt

De Zaderij groeit als kool. De boerencoöperatie startte een jaar geleden met vier leden, maar dat aantal is inmiddels verdrievoudigd naar twaalf. In de eigen webshop zijn biologische en biodynamische zaden te koop van bijna honderd zaadvaste rassen, die op boerenbedrijven zijn geteeld. Tineke Alberts, drijvende kracht van de coöperatie en boerin van biodynamisch akkerbouwbedrijf BuitenBant in de Noordoostpolder, teelt zaden van onder meer peultjes, snijbiet en tuinbonen. Daarnaast veredelt ze spinazie: ieder jaar selecteert ze de beste planten, zodat ze een nieuw ras kan ontwikkelen. Tineke: “Met de verkoop van zaden verdienen we gewoon geld. Het veredelingswerk wordt betaald uit fondsen en door donateurs.”

In boerenhand Zoals dat in een coöperatie gaat, heeft elk lid inspraak. Tineke: “We bepalen met elkaar welke zaden we gaan telen. Dat klinkt misschien logisch maar het is uniek. Vandaag de dag bepalen de zaadmultinationals – en dat zijn er wereldwijd maar acht – wat de boeren telen en consumenten eten. Die gewassen worden met algoritmes ontwikkeld voor de grootschalige landbouw. De computer is de veredelaar geworden: hij rekent uniforme gewassen uit die een hoge opbrengst geven en makkelijk te oogsten en te verpakken zijn. Daar komt geen liefde en intuïtie meer aan te pas. Met De Zaderij willen we de zaadontwikkeling vanuit hogerhand weer structureel in boerenhand leggen: minder technologie en meer ambacht. We kiezen bewust voor zaadvaste rassen. Dat zijn gewassen zonder patenten die elke boer of hobbytuinder zelf in stand kan houden en ons onafhankelijk houden van de grootmachten. Het zijn veerkrachtige en smaakvolle gewassen, die goed gedijen in de biologische landbouw. Bovendien is het cultureel erfgoed met waarde voor de toekomst.”

Thuiskomen Tineke is haar werkende leven ooit in de jeugdhulpverlening gestart en later doorgestroomd naar het onderwijs. Tien jaar geleden gingen haar ouders met pensioen en kwam de boerderij vrij, waar ze tot haar negentiende had gewoond en meegewerkt. Samen met haar vrouw Herma besloot Tineke om het roer om te gooien en boerin te worden. De teelt van groente en zaden was echter al eerder op haar pad gekomen. Tineke: “Ik had een ernstig auto-ongeluk gehad. Om mijn trauma te verwerken, moest ik van de dokter een tijdje

Reportage

vrij nemen. Stilzitten was niet de remedie, dan zou ik alleen maar op de bank gaan zitten huilen, dus heb ik een volkstuintje gehuurd. Het tuinieren werkte geneeskrachtig en langzaamaan kon ik weer genieten van het leven. Door het ongeluk heb ik sterk ervaren dat alles wat leeft met elkaar is verbonden. Toen ik het gangbare bedrijf van mijn ouders overnam, was het voor mij vanzelfsprekend om voor de biodynamische landbouw te kiezen. Enerzijds ging er een wereld voor mij open, anderzijds begon ik aan iets waarvan ik diep vanbinnen wist dat het bestond.”

Westrupper peultjes Na het ongeluk ging Tineke regelmatig langs bij haar oma. “Mijn oma is gehandicapt geraakt door de pesticide DDT op aardappels. Het begon met uitvalverschijnselen maar uiteindelijk belandde ze in een rolstoel. Toch is ze nooit verbitterd geraakt en bleef ze positief in het leven staan. Zij inspireerde mij hoe ik met mijn eigen tegenslag kon omgaan. Ook gaf ze me zaadjes van peultjes, die ik heb vernoemd naar Westrup, waar zij vandaan komt. Ik heb ze in mijn eigen moestuintje gezaaid en steeds zaden geoogst en opnieuw uitgezaaid. Zo heb ik ze in stand gehouden en inmiddels zitten ze in het assortiment van De Zaderij. Het bleek super makkelijk om zelf zaden te telen. Ik begon daarom te experimenteren met andere gewassen. Mijn moestuintje werd een speeltuintje. Ik voelde me Alice in Wonderland en verwonderde me over alles wat er aan kleuren, vormen en geuren tevoorschijn kwam. Het lijkt alsof ik toevallig met de zaadteelt ben begonnen, maar in mij zit een dieper weten dat ik hiervoor ben geboren.”

Samen sterk In de afgelopen tien jaar is BuitenBant zich steeds meer gaan toeleggen op de zaadteelt. Tineke: “Al doende kwamen we erachter dat zaadteelt bij ons bedrijf hoort. We ontdekten ook dat het bij andere boeren past. Uit die gewaarwording is De Zaderij ontstaan. Ik hoop dat de biodynamische landbouw een keuze maakt en het gebruik van zaadvaste rassen verplicht stelt. Die overstap is spannend, dat snap ik ook wel. Daarom hebben we gekozen voor een coöperatie, zodat we de transitie gezamenlijk kunnen maken. Samen staan we sterk om de zaadvaste rassen een bloeiende toekomst te geven.” www.zaderij.nl www.buitenbant.nl

‘Vandaag de dag bepalen de zaadmultinationals wat de boeren telen en consumenten eten’

Brood uit de volle korrel Het klinkt heel logisch: de boer zaait en oogst het graan, de molenaar maalt er meel van en de bakker bakt er brood van. Voor bakker Martin Alberti van bakkerij Het Zonnelied is dit dan ook dagelijkse praktijk. Toch is het een uniek verhaal want het meeste brood wordt tegenwoordig in de fabriek gebakken van standaard broodmix – zonder tarwekiem, met broodverbeteraar. Tekst en foto: Annelijn Steenbruggen

Bij bakkerij Het Zonnelied begint de dag om vier uur ‘s ochtends. De bakkers draaien eerst het zuurdesemdeeg, want dat moet vijf uur rijzen. Dan volgt het gistdeeg, dat drie uur rijst. “Hoe rustiger het deeg rijst, hoe malser en verser het brood smaakt”, legt bakker Martin Alberti uit. Als de broden uit de oven komen, gaan ze direct op transport naar 350 natuurvoedingswinkels in Nederland, België en Luxemburg. In de loop van de middag kunnen klanten daar hun verse Zonneliedbroodje kopen. Wekelijks vinden ruim achtduizend broden en bolletjes zo hun weg naar ontbijttafels en lunchtrommeltjes. Sinds twee jaar gaan er ook wekelijks tweeduizend notenrozijnenbroden en -bolletjes via de marktkramen van ‘t Stoepje de wijde wereld in. Het Zonnelied is in 1985 begonnen als biologische bakkerij in Almere Haven; de oprichter vernoemde zijn bakkerij naar het zonnelied – een ode aan de schepping – geschreven door de monnik Franciscus van Assisi. Rond diezelfde tijd startte boerderij Zonnehoeve in Zeewolde met de teelt van biodynamisch graan. Boer en bakker vonden elkaar. De samenwerking beviel zo goed, dat de bakkerij in 1991 naar het erf van boerderij Zonnehoeve is verhuisd. Martin: “Wij zijn toen helemaal overgestapt op een biodynamische productielijn. Meer dan de helft van het graan voor ons meel wordt op Zonnehoeve geteeld en de rest komt van andere biodynamische akkerbouwbedrijven uit de Flevopolder. Het is echter nog een hele klus om biodynamische zaden en zuidvruchten te vinden. Voor de meeste van die grondstoffen zijn we aangewezen op Duitsland, onze zuiderburen lopen daarin voor op Nederland.” Vijfenveertig jaar geleden begon Martin zijn carrière bij een grote gangbare bakkerij met veel filialen. Toen die bakkerij een fabriek opende, dacht Martin: “Nee, dat wil ik niet, zo’n computergestuurde knoppencultuur heeft niks meer met mijn bakkersvak te maken.” Omdat Martin in Almere woonde, ging hij uit nieuwsgierigheid eens een kijkje nemen bij het zojuist gestarte Zonnelied: “Ik kwam terecht in een hele aparte wereld: alles was anders dan ik gewend was. De bakkers liepen op klompen en hadden grote paardenstaarten en ze gaven hun deeg alle tijd om te rijzen. Ik was gewend aan stress en tijdsdruk en hier werkten ze met rust en passie. Hoewel ik een goed salaris gewend was – dat ik bij Het Zonnelied nooit zou kunnen verdienen – heb ik toch voor de uitdaging en het verhaal gekozen.”

‘Boeren en bakkers houden met elkaar de kringloop rond en alles is met elkaar verbonden’

‘Wanneer de boer in het voorjaar zaait en aan het eind van de zomer het rijpe graan van het land haalt, dan ben ik erbij’ Het verhaal van Het Zonnelied is namelijk mooi, aldus Martin: “Als bakker weet ik de herkomst en de hele cyclus van het meel. Wanneer de boer in het voorjaar zaait en aan het eind van de zomer het rijpe graan van het land haalt, dan ben ik erbij. Ook sta ik in nauw contact met de molenaar, die voor ons de hele korrel maalt. Gangbaar meel wordt eerst gescheiden in zemelen, kiemen en griezen en daarna met broodverbeteraar en zonder de kiem tot een standaard broodmix gemengd. Ons meel is gemaakt uit de volle korrel; alleen bij het lemairemeel wordt twintig procent van de zemelen eruit gezeefd. Die zemelen en het stro gaan naar de melkkoeien en het jongvee op Zonnehoeve. En hun mest gaat terug op het land voor een vruchtbare bodem. Zo houden boeren en bakkers met elkaar de kringloop rond en is alles met elkaar verbonden. Voor mij persoonlijk is die verbintenis de meerwaarde van Demeter: ik ken alle mensen, dieren en tarwerassen die onderdeel uitmaken van het proces. Ik kan dus garanderen dat het brood dat wij hier bakken honderd procent natuurlijk is.”

Demeter is het kwaliteitskeurmerk voor biodynamische landbouw en voeding

Barstensvol Leven

Al in 1924, lang voordat de milieu- en klimaatproblematiek voor een breed publiek zichtbaar en bekend werd, is de biodynamische (BD) landbouw vanuit de zorg voor de aarde ontstaan. Haar kernwaarden zijn gebaseerd op liefde en respect voor het leven en de opdracht van de mensheid om de aarde op een verantwoorde wijze door te geven aan volgende generaties. Tekst: Stichting Demeter / Foto’s: Annelijn Steenbruggen

Het Demeter keurmerk staat voor vitale voeding uit een vruchtbare aarde die bijdraagt aan de gezondheid van mens en planeet. De normen en richtlijnen gaan verder dan biologisch. Deze producten zijn te koop bij biologische speciaalzaken en sommige boerderijen webwinkels.

Levende bodem

Gezonde, levenskrachtige voeding heeft een basis: een vruchtbare aarde. Dagelijks verdwijnen wereldwijd per minuut 30 voetbalvelden vruchtbare landbouwgrond door erosie en overbemesting. Hiermee ondergraven we de basis van ons bestaan. Biodynamische boeren en tuinders verzorgen de bodem door zuinig om te gaan met meststoffen – Demeter heeft de strengste normen voor mestgebruik – en door de bodem, compost en gewassen te verrijken met natuurlijke biodynamische preparaten. Zo werken zij aan evenwichtige groei en een levende bodem. Een levende bodem kan bij weersextremen zowel beter water vast houden (bij aanhoudende droogte) als afvoeren (in geval van extreme regenval) én tegelijk koolstof opslaan. Zo draagt ons bodembeheer bij aan de vermindering van onze klimaatproblemen.

Landschapsvreugde

Ons leven op aarde is gebaseerd op een samenspel tussen ontelbare micro-organismen, insecten en insectenetende dieren waaronder vogels. Door geen chemisch-synthetische bestrijdingsmiddelen te gebruiken – Demeter hanteert de strengste normen wat betreft gewasbeschermingsmiddelen – dragen de boeren en tuinders bij aan het behoud van biodiversiteit en aan het schoonhouden van ons drinkwater. Bij biodynamische boeren en tuinders vind je geen ‘landschapspijn’, uitgeputte bodems en ‘groene woestijnen’. De boeren zorgen voor een levend, afwisselend landschap – met een verplichting van 10% biodiversiteit van het areaal – met bloemen en

kruiden langs de akkers. Kies je voor Demeter, dan kies je voor een gevarieerd landschap. Zo draag je bij aan de vitaliteit van jezelf en je omgeving. Voor nu én later.

Voeding voor lichaam en geest

Het eten van sterk bewerkt fabrieks-voedsel komt in een steeds negatiever daglicht te staan als veroorzaker van tal van welvaartsziekten. Juist onbewerkt, vers voedsel gekweekt in levende bodems zou de basis van ons voedselpatroon moeten vormen, levensmiddelen in de letterlijke betekenis van het woord. Bij Demeter staat het stimuleren van het ‘levende’ centraal, beginnend bij het bodemleven: van een gezond microbioom (het totaal aan microben zoals bacteriën en schimmels) in de bodem, via de planten en dieren naar een gezond microbioom in de mens. Als het gaat om onze gezondheid weten we ‘diep in ons hart’ vaak wel wat goed voor ons is: gezond eten, geen stress, meer bewegen en tijd voor bezinning. Door beïnvloeding van buitenaf raakt onze ‘antenne’ voor het goed omgaan met alle energieën om ons heen soms verstoord. Aan de andere kant weten we steeds meer over de kracht van onze geest. Daarom werkt meditatie zo goed bij stress en kunnen placebo’s soms net zo goed helpen als reguliere medicijnen.

De informatie op deze pagina’s komt uit de nieuwe brochure van Stichting Demeter. Kijk voor de hele brochure op

Demeter boeren werken met hun hoofd en handen – en met hart en ziel.

www.stichtingdemeter.nl

13 ‘Van de wormen en mollen onder de grond tot de bloemen, bijen, kraaien en hazen boven de grond geef ik ruimte aan flora en fauna. Een grote diversiteit aan leven draagt bij aan de vitaliteit van het gehele systeem. Dus als je een appel uit mijn boomgaard eet, krijg je die vitaliteit ook binnen. Nee, dat is niet wetenschappelijk aantoonbaar. Het is een gevoelskwestie. En ik geloof er heilig in.’ Kees Konijn, BD-fruitteler in de Zuidoostbeemster

‘Ik krijg steeds meer bewustzijn op hoe alles in elkaar grijpt: de zon, maan, sterren en aarde. Alles is met elkaar verweven. Verbindingen leggen is voor mij het belangrijkste Demeter aspect. Niet alleen landbouwkundig maar ook sociaal. We hebben graag mensen over de vloer. In verbondenheid met elkaar leven maakt gelukkig. Ik ben een gelukkig mens.’ Gerjan Slingenbergh, BD-pluimveehouder in Ane

‘Als je bent wat je eet, maar niet meer weet wat je eet, hoe weet je dan wie je bent?’ Chef-kok Eric Van Veluwen

Demeter kernwaarden

Een volledig overzicht van normen en richtlijnen staat in het Handboek Demeter Voorwaarden. Dit is te downloaden van de website van Stichting Demeter.

De kernwaarden van Demeter komen tot uiting in onder andere deze normen.

Levende bodem

• Bemesting gericht op bodemvoeding ipv plantenvoeding (max. 112 kg N/ha) • Verbod op stomen van de grond • Alleen biologische of Demeter mest

Biodiversiteit

• Minimaal 10% van het areaal is natuur • Ruime vruchtwisseling en toepassing van groenbemesting

Integriteit van dieren en dierwelzijn

• Verplichte weidegang voor alle dieren • Verbod op onthoornen van koeien en geiten • Verbod op knippen van snavels en staarten • Verbod op extreme vleesrassen • Verbod op reproductie via embryotransplantatie • Minimaal 2 hanen per 100 hennen • Max. 5 leghennen per m2 en min. 4 m2 buitenuitloop per kip • Stallen met ruimte, licht en goede ventilatie

Levenskracht

• Toepassing van biodynamische preparaten • 100% biologisch voer en gebruik van biologisch stro • Bedrijfseigen voer en melk • Bedrijfseigen mest of mest van partnerbedrijf • GGO-vrij en verbod op CMS-rassen • zaadvaste rassen hebben de voorkeur

Bewerkte producten behouden kwaliteit * Melk mag niet worden gehomogeniseerd * Ingrediënten min. 90% van Demeter-kwaliteit * Alleen kruiden, specerijen en pure extracten zijn toegestaan als geuren smaakstoffen

* Conservering op basis van nitriet, citroenzuur en ascorbinezuur (vitamine C) is niet toegestaan * Het gebruik van een magnetron is niet toegestaan

Christofoor

Zowel biologisch als dynamisch tuinieren Zowel biologisch als dynamisch tuinieren. Willy Schilthuis en Hilary Wright begrijpen dat, doen dat en je kunt mee doen. Tekst: Inge van der Ploeg, Christofoor

We eten vrijwel elke dag. We eten van alles en het meeste wat we in onze mond steken heeft te maken met groenten, vruchten, granen, bloeivormen, noten zaden, andere veldgewassen, soms zeegewassen, en verder dierlijke producten als eieren, melk, vlees, vis, gevogelte. Al die planten en dieren leven op een bodem die hen voedt. Die bodem, daar gaat het in de tuinbouw om. De bodemvruchtbaarheid is de eerste zorg van de tuinder. Gewassen telen betekent eerst je bodemleven vitaal maken. Dat is de klus.

Hillary Wright presenteert het boek Biodynamisch tuinieren vol smakelijke kleurenfoto’s van hoe een tuin kan zijn. Vol en vol vitaliteit. Spreekt Willy Schilthuis vanuit haar ervaring, Hillary spreekt vanuit haar ontdekkingen. Zij studeert uitgebreid en laat meekijken met haar holistische en biodynamische visie. Een boek waar je als beginnend tuinier door omarmd wordt. Veel visie, veel kleur, nauwkeurige waarnemingen! En een actieve vrouw die de biodynamica onbevangen en zelfs enigszins kritisch

uitprobeert. Wat levert dat op? Haar boontjes smaken beter, de wortels zijn steviger en blijven langer goed, de sla is knapperiger. Ze werkt manmoedig of vrouwmoedig met de sterrenstanden, de preparaten, de ritmes in de dag en het seizoen, en compost; het hele rijtje waar Willy Schilthuis zoveel ervaring mee heeft. Hilary Wright probeert het uit en schrijft daar over. Je krijgt door haar schwung onmiddellijk zin om je tuinkleren aan te trekken.

Willy Schilthuis (1920-2002) begint haar boek Biologisch-dynamische tuinieren in de praktijk met het begrip ‘tuinliefhebber’. Daar valt nogal veel onder, onder dat begrip tuinliefhebber: lekker in de tuin bezig zijn, aandachtig naar planten en insecten kijken, in een hoekje een stoel neer zetten en een boek lezen, bloemengeur opsnuiven, een professioneel teeltplan maken, spitten, composteren, theedrinken buiten, alles getuigt van het houden van je tuin. Ze gaat daarna meteen de diepte in voor de actievelingen onder de liefhebbers. Ze geeft namelijk een uitgebreid overzicht over grondsoorten, gereedschap, mineralen, het inrichten van de moestuin, de paden en afscheiding, mulchen en compost maken. Geweldig om over haar kennis van de bodem te lezen. Ze is een ervaren tuinder en vakvrouw en heeft het beslist in de vingers gekregen door veel, heel veel te werken in de tuin. Dat komt mee met haar teksten in het boek. Het IS gewoon zo als zij het uitlegt. En het is fijn voor het bodemleven dat de tuinmensen daar een goed gevoel voor ontwikkelen.

Biodynamisch tuinieren Biologisch-dynamisch tuinieren in de praktijk H. Wright | € 24,95 | ISBN 97890 6038 8143 W. Schilthuis | € 24,50 | ISBN 97890 6238 7991

Boeken die meegroeien...

www.christofoor.nl

Verschijnt in november

Zaaikalender 2019

Barstensvol leven

Dichter bij de Bij

ISBN 978 90 6038 863 1 PRIJS € 13,–

ISBN 978 90 6038 808 2 PRIJS € 24,95

ISBN 978 90 6038 813 6

ADV-209x70mm-Christofoor-liggend-DEF.indd 1

De vos en de ster PRIJS € 24,95

ISBN 978 90 6038 823 5 PRIJS € 19,50

26-09-18 10:18

Demeter

Herfst-congres Stichting Demeter, BD-Vereniging en Landbouwsectie AViN

Biodynamisch vanuit biografisch perspectief Hoe geef je het leven vorm? Hoe geef je je boerderij vorm? Hoe ontwikkel je je als mens aan de landbouw? Door te onderzoeken wie je bent en wat jouw missie is op deze wereld krijgt het leven betekenis. Dit staat centraal op het Demeter Congres op 17 oktober. Tekst: Bert van Ruitenbeek, Stichting Demeter / Foto: Studio Claudy Jongstra

De keuzes die we als mens maken zijn verbonden met onze persoonlijke ontwikkeling en met de mogelijkheden die de plek waarop we wonen en werken te bieden heeft. De bedrijfsindividualiteit – het eigen karakter van een boerderij – is voor de biodynamische landbouw van grote waarde. Bij het Demeter herfst-congres vertellen Frans baron van Verschuer, kunstenares Claudy Jongstra en groentehandelaar Jan Groen over hun ontwikkelingsweg. Zij voelen zich verbonden met de biodynamische visie op landbouw. In de workshops in de middag kun je onderzoeken waar je je verder in wilt ontplooien. Deze dag biedt nieuwe inzichten voor iedereen met interesse in de biodynamische landbouw en voedselketen.

Programma: Het congres vindt plaats op woensdag 17 oktober 2018 op Heerlijkheid Mariënwaerdt in Beesd. Na afloop verschijnt het verslag op stichtingdemeter.nl.

9.30 Ontvangst met koffie en thee 10.00 Welkom door dagvoorzitter Bert van Ruitenbeek, directeur Stichting Demeter, met de laatste trends en cijfers uit de nieuwe Demeter Monitor 2017/2018

10.10 Frans baron van Verschuer vertelt over de geschiedenis en de toekomst van Heerlijkheid Mariënwaerdt, dat al bijna 300 jaar in het bezit van de familie is. In 1999 schakelde bij het landgoed van 900 hectare om naar biologische landbouw. Nu oriënteert hij zich op biodynamisch.

11.00 Kunstenares Claudy Jongstra maakt wollen kunstwerken voor internationale musea. Zij kent de herkomst van de wol die ze gebruikt en van de verfplanten, die ze op biodynamische boerderijen laat telen. Via haar ‘Farm of the World’ brengt ze jongeren in verbinding met de bron van voedsel.

11.45 Jan Groen, voorzitter BioNederland en CEO Green Organics Groep’ vertelt over zijn passie en verbondenheid met biodynamisch. Hij ziet kansen in de markt en voorziet meer ruimte voor Demeter in het winkelschap. 12.30 Biologische lunch

Claudy Jongstra, wereldberoemd kunstenares, vertelt op het Demeter-congres over haar ‘Farm of the world’ concept

13.45 Workshops middagdeel: • Wereldcafé ‘Marktkansen voor Demeter’ met marktpartijen voor de diverse productgroepen • Rondleiding 1: de zuivelverwerking , de winkel en het restaurant van het landgoed • Rondleiding 2 : de akkerbouw, veehouderij en de fruitteelt van het landgoed 15.15 Afsluiting en napraten met een drankje Kosten: 75 euro incl. BTW, drankjes en lunch. Demeterlicentiehouders en leden van de BD-Vereniging en de Antroposofische Vereniging krijgen 30 euro korting. Aanmelden: www.stichtingdemeter.nl of 0343 522355. Locatie: Heerlijkheid Mariënwaerdt, De Hooge Schuur, www.marienwaerdt.nl

Reportage

Gevoelige gewassen Gineke de Graaf, biodynamisch tuinder op de Beersche Hoeve in Oostelbeers, heeft zich naast de teelt en veredeling van zaadvaste groenterassen, toegelegd op het maken en verkopen van biodynamische preparaten. Haar drijfveer? Het bevorderen en onderzoeken van levenskrachten. Tekst en foto: Annelijn Steenbruggen

‘In ieder mens leeft een diep verlangen om weer in verbinding te komen met zijn geestelijke oorsprong’

In de biodynamische landbouw is het verplicht om preparaten te gebruiken, een soort homeopathische middelen, die de levenskracht van bodem en gewassen versterken. “Het mooiste is als boeren en tuinders de preparaten zelf maken van bedrijfseigen kruiden en planten”, aldus Gineke de Graaf. “Maar voor boeren die net zijn omgeschakeld naar Demeter is het fijn dat ze de preparaten in eerste instantie bij mij kunnen kopen. Dan kunnen ze het maken ervan op hun gemakje ontwikkelen en ontdekken. Ook verkoop ik aan particulieren met een biodynamische volkstuin en aan gangbare kastelers die gehoord hebben dat preparaten goed zijn voor de bloemzetting. Per jaar heb ik zo’n tweehonderd bestellingen.”

Geestelijke oorsprong

Sinds haar opleiding aan Warmonderhof tot biodynamisch tuinder heeft Gineke een sterke interesse in geestelijke ontwikkeling. In een boek van Rudolf Steiner, de grondlegger van de biodynamische landbouw, las ze dat er in ieder mens een diep verlangen leeft om weer in verbinding te komen met zijn geestelijke oorsprong. “Toen ik dat las, voelde ik me gekend”, zegt Gineke. “Opeens snapte ik dat mijn honger naar innerlijke groei voortkomt uit een gevoel van incompleetheid. De materiële werkelijkheid alleen kan mij niet vervullen.” Kort daarna kwam de methode van Dorian Schmidt op haar pad. Gineke: “Via zijn scholingsweg heb ik geleerd om vanuit meditatieve aandacht levenskrachten van bijvoorbeeld planten waar te nemen, waarbij ik mijn eigen lichaam als waarnemingsinstrument gebruik. Daarmee is een niet-fysieke wereld van licht, vormen en bewegingen voor mij opengegaan. Het is een nieuwe dimensie die mijn leven heeft verrijkt en die ik heel graag beter wil leren kennen.”

Kosmische krachten

De levenskrachten zijn, aldus Gineke, precies de kwaliteiten waar veel mensen – net zoals zij – naar op zoek zijn. Gineke: “In ons moderne Westerse leven zijn we individualistischer geworden. Dat heeft ons afgesnoerd van het grotere geheel; we zijn minder gevoelig geworden voor de niet-fysieke wereld. De innerlijke leegte die daarmee is ontstaan, proberen we te vullen met kwantiteit en een zucht naar geld en prikkels. Die leegte kan echter alleen gevuld worden met de ervaring van echte kwaliteit. Mede door hoe de mens met de landbouw omgaat, is de plantenwereld meegesleept in deze ontwikkeling en ook afgesnoerd geraakt. Preparaten zijn erop gericht om planten weer gevoeliger te maken; niet in de zin van ‘kwetsbaar’, maar ‘fijngevoelig’ in de zin van beter kunnen open waarnemen. Zo ondersteunen preparaten het opnemen van kosmische kwaliteiten, waarmee de planten levenskrachtiger worden. Ik kan het niet aantonen maar ik heb sterk het gevoel dat wijzelf, met het eten van deze levenskrachtige gewassen, ook opener en gevoeliger worden voor alles wat er leeft tussen hemel en aarde.”

www.debeerschehoeve.nl www.levenskrachten.nl

Reportage

Avontuur voor de tong

Met de aanplant van duizend druivenplanten op Landgoed Hackfort in Vorden voegde Marteniek Bierman in 2010 de daad bij zijn droom om ‘iets’ met biodynamische landbouw te doen. Dit najaar oogst hij voor de derde keer. Van de druiven hoopt hij duizend flessen – ‘de vuistregel is één fles per plant’ – natuurwijn te maken: de eerste Nederlandse wijn met een Demeter keurmerk. Tekst en foto: Annelijn Steenbruggen

Vrijdag is wijngaarddag. Dan werkt Marteniek Bierman (51) samen met een zorgcliënt van een naburige zorginstelling en twee vrijwilligers tussen de wijnranken. Ook graast er op vrijdag een paard in de wijngaard om het dierlijke element in te brengen. De andere weekdagen werkt Marteniek als ICT’er. De wens om ooit boer te worden, droeg Marteniek ruim twintig jaar met zich mee: “Op de bovenbouw van de vrijeschool ging ik op werkweek naar een biodynamische boerderij. Voedselproductie zonder gif en de interactie tussen het leven op aarde en de kosmos vond ik fascinerend. Daar wilde ik wat mee.” Zo’n tien jaar geleden besloot Marteniek dat het ‘nu of nooit’ was en heeft hij het balletje aan het rollen gebracht: “Ik heb voor wijnbouw gekozen omdat ik het mystiek en interessant vind. Bovendien is het niet zo tijdrovend en kan ik het combineren met mijn andere baan.”

Wespspin

De wijngaard van één hectare pachtgrond is inmiddels een idyllische en gastvrije plek met bankjes en informatieborden voor bezoekers. De wijnranken staan relatief ver uit elkaar en daartussen wuift kniehoog gras in de wind. Ook bloeit en groeit er een diversiteit aan bloemen en bessenstruiken, zoals Phacelia’s voor de bijen en rode vlierbes voor de vogels. Onder de druivenplanten trekt Marteniek het gras met de hand weg zodat de wind vrij spel heeft om de bladeren droog te blazen. Voor de rest laat hij de natuur zoveel mogelijk zijn gang gaan: “Ik zie het als mijn taak om een evenwicht te vinden tussen mijn eigen belang, namelijk veel druiven van goede kwaliteit, en het belang van de flora en fauna die net zo goed gebruik horen te maken van deze hectare. Ik zorg ervoor dat dit een plek is voor iedereen. De wespspinnen, hoornaars en dassen houden elkaar wel in evenwicht.”

Complexe smaak

Volgens de biodynamische richtlijn is wijn maken de ‘afronding van een proces’. Dat neemt Marteniek zo letterlijk mogelijk: “De smaak en kwaliteit worden geleverd op het land door goed bodembeheer en een uitgebalanceerd ecosysteem. Na de oogst persen we de druiven en laten het druivensap uit zichzelf gisten, zonder toevoeging van kunstmatige gist en suikers en ook zonder ontzuring. We verfijnen de smaak alleen maar met overhevelen en lucht bij laten. De natuurwijn die wij op deze manier maken heeft een complexe smaak. De diversiteit van de wijngaard proef je terug in een divers smaakpalet. Een avontuur voor de tong!”

‘De diversiteit van de wijngaard proef je terug in een divers smaakpalet’

Column

Gezonde verhalen van Juf Sharon

‘Kijk, juf, de banaan van Aap Gaap’

Sharon van Putten, juf van groep 6 op een basisschool in Nieuwkoop, heeft genoeg van al die broodtrommels die met ongezonde koekjes en pakjes zijn gevuld. Ze verzint iets nieuws. Tekst: Sharon van Putten / Illustraties: Youri Stans / Foto: Dia van Putten

“Juf, is het al kwart over 10? Ik heb honger!” Ik kijk naar de klok en besluit de kinderen – eerder dan normaal – hun eten en drinken te laten pakken. Ze hebben keihard gewerkt, dus dat verdienen ze wel, zo geef ik aan. Het is ‘gezonde-hapdag’ op school en dat betekent dat de kinderen een gezond tussendoortje mee horen te nemen. Tijdens het kijken van het Jeugdjournaal loopt de ‘gezondheidsspion’ dan altijd een rondje (die spion ben ik!). Ik vind gezond eten en drinken belangrijk, omdat ik weet dat voeding en gedrag onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Jammer, weer hebben de meeste kinderen koekjes en pakjes drinken mee. Sommige kinderen hebben geluk: zij hebben koekjes met ‘een bosvruchtensmaakje’ of ‘krenten’ meegekregen van papa en mama. Ik bespreek het in de klas en krijg veel reacties. Hoewel reacties? Ik merk dat ik vooral discussies aan het voeren ben. Ik zucht. Het gaat nu al weken zo en het werken met de gezondheidsspion werpt zijn vruchten ook niet af … Ik besluit dat het zo niet langer kan. Er moet toch een speelse, leerzame manier zijn om kinderen bewust te laten worden van gezonde voeding en verantwoorde tussendoortjes? Iets blijven uitleggen werkt niet, dat heb ik immers gemerkt. Ik kan niets bedenken en laat het even voor wat het is, tot ik weer voor de klas sta. Ik zie de eerste plastic, kanten-klare verpakkingen weer tevoorschijn komen en heel spontaan begin ik met het vertellen van een verhaaltje. Voor ik het weet vertel ik over een jongetje dat via allerlei avonturen in aanraking komt met onbewerkte voeding en daar een blij buikje van krijgt: Blijbuikje. De volgende dag gebeurt er iets opmerkelijks. Al bij aankomst op school komen er kinderen naar mij toe: “Kijk juf, de banaan van Aap Gaap en de havermouthapjes van Poepbeer.” In de kleine pauze wil ik het Jeugdjournaal aanzetten, maar er wordt gevraagd naar de afloop van het avontuur van Blijbuikje. Dat had ik niet verwacht. En daar blijft het niet bij: ze vragen of Blijbuikje bestaat. Kortom, de kinderen blijken razend enthousiast te zijn! Zal mijn speelse aanpak van bewustwording dan toch aanslaan? Doordat ik over avonturen in een dierenbos ben gaan vertellen, kan ik ook het milieu, de natuur en het dierenwelzijn er mooi bij betrekken, zo bedenk ik mij.

Column

De druiven, worteltjes, komkommers en volkoren boterhammen zitten nog steeds volop in de lunchtrommeltjes Als juf kan ik er zo inhoudelijk dieper op ingaan en merk dat de kinderen er actief bij betrokken blijven. De betrokkenheid blijft. Dat blijkt zelfs op het moment dat ik een stukje taart van een collega krijg. Bij het nemen van de eerste hap word ik aangesproken: “Daar wordt Blijbuikje niet blij van, juf.” Oeps, geef ik nu het verkeerde voorbeeld? Ik leg uit dat genieten van lekker eten ook belangrijk is. “Maar gezond eten is toch ook lekker juf!” Dat er nu zo gereageerd wordt, daar word ik een blije juf van.

Uit: Blijbuikje en zijn spannende avonturen in het gezonde dierenbos

Ik heb besloten om van de verhaaltjes een (voorlees)boek te maken. Vooral door het enthousiasme van de kinderen en hun ouders heb ik het besluit genomen. Mijn doel – zorgen voor bewustwording rondom gezonde voeding en de samenhang met de natuur – lijk ik bereikt te hebben. Het is een educatief en leuk boek tegelijk geworden.

Blijbuikje probeerde uit alle kracht een tomatenplant vast te pakken die op het land stond van Boer Boerenkool. Hij trok en trok en kwam steeds dichterbij het land, tot de tomatenplant brak! Blijbuikje vloog op het land en het vlot dreef weg. Daar lag Blijbuikje op de grond met allemaal tomaten om hem heen. De tomaten waren helemaal kapot en het sap liep eruit.

Dit alles heeft zich inmiddels al enige tijd geleden afgespeeld en de druiven, worteltjes, komkommers en volkoren boterhammen zitten nog steeds volop in de lunchtrommeltjes. Wat een plezier iedere dag voor de juf! Het is kwart over 10 en de bel gaat. Tijd om buiten te spelen en lekker te bewegen, maar bijna niemand springt enthousiast op. Sterker nog, de helft van de kinderen wil binnen blijven. Hmmm … mooi voor een vervolg in deel 2??

Blijbuikje was onderweg en merkte dat het steeds harder begon te waaien. Het begon zelfs te stormen. ‘Oef, wat een kracht moet ik zetten om vooruit te komen”, dacht Blijbuikje. Hij bleef heel hard zijn best doen, maar zijn armpjes begonnen te trillen. Het lukte op een gegeven moment niet meer om vooruit te komen, o nee toch … wat moest hij nu toch doen?

Bij het nemen van een hap taart word ik aangesproken:

‘Daar wordt Blijbuikje niet blij van, juf.’

Boer Boerenkool zag het allemaal gebeuren. Blijbuikje riep: ‘Och wat vreselijk, ik heb alle tomaten kapot gemaakt.’ Wil je weten hoe dit afloopt? Lees dan het voorleesboek ‘Blijbuikje en zijn spannende avonturen in het gezonde dierenbos’

Kijk voor informatie op www.blijbuikje.nl

Zuiver Zuivel

Zuiver in Zuivel

Zuiver Zuivel wil zuiver zijn in alles wat zij doet. Het merk staat voor dierenwelzijn, een mooi landschap, een schone aarde en eerlijke handel. Dat wordt in praktijk gebracht door samen te werken met 25 vooruitstrevende biodynamische melkveehouders die respectvol met hun koeien en bodems omgaan. Tekst en foto’s: Zuiver Zuivel

‘Een vitale bodem betekent voedzaam gras, voedzaam gras betekent gezonde koeien, en gezonde koeien produceren melk van hoge kwaliteit voor lekkere producten’

Op deze boerenbedrijven wordt dagelijks gewerkt volgens de richtlijnen van de biodynamische landbouw. De producten die hier uit voortkomen voldoen aan strengere eisen dan biologische producten en zijn te herkennen aan het Demeterkeurmerk. Maar wat maakt biodynamische zuivel nou zo zuiver?

Een vitale bodem

Een vitale bodem is de basis van de bedrijven die de melk leveren voor de producten van Zuiver Zuivel. Een vitale bodem betekent voedzaam gras, en voedzaam gras betekent gezonde koeien. Deze gezonde koeien produceren vervolgens melk van hoge kwaliteit waar Zuiver Zuivel lekkere producten van maakt. De vruchtbaarheid van de bodem wordt door de melkveehouders niet opgevoerd en ontwikkeld door het gebruik van kunstmest of chemische bestrijdingsmiddelen, maar verbeterd en geactiveerd met dierlijke mest, compost en de toepassing van preparaten. Preparaten zijn een samenstelling van plantaardige en dierlijke delen

die helpen de levenskracht van de gewassen te ondersteunen.

Gesloten kringloop

Voor biodynamische melkveehouders is het verplicht om hun vee 100% biologisch te voeren, waarbij 80% van het voedsel op eigen erf is verbouwd. De mest van de koeien wordt gebruikt voor bemesting van het akkerland, waar het ruwvoer voor de koeien groeit. Hierdoor kunnen kringlopen worden gesloten en zijn de boeren zowel melkveehouder als akkerbouwer.

Gehoornde koeien

Bij runderen hebben zowel de stieren als de koeien van nature hoorns en die hebben deze dieren met een reden. De hoorns hebben bijvoorbeeld een rol in het bepalen van de natuurlijke rangorde in een kudde en zij spelen een rol bij de verbinding van het dier met de kosmos. Hoorns zijn doorbloede organen en groeien langzaam het gehele leven van het dier.

In de Nederlandse weides grazen echter steeds minder koeien met hoorns. De karakteristieke eigenheid van de koe legt het helaas vaak af tegen het (economisch) denken van de mens. Het argument wat vaak gebruikt wordt, is dat bij stress (en in een te kleine ruimte) koeien elkaar kunnen verwonden als zij hoorns hebben. Dit is de reden dat bij veel kalveren de hoornknoppen weg worden gebrand. Op biodynamische boerderijen hebben de koeien gewoon hoorns, zoals het van nature hoort. De melkveehouders passen niet hun koeien aan door hoorns weg te branden, maar ze passen de manier waarop zij de koeien houden aan: buiten in een kruidenrijke wei en in een stal met voldoende licht, frisse lucht en veel ruimte.

Minimale bewerking

In de biodynamische werkwijze wordt ervan uit gegaan dat alles wat leeft levenskrachten heeft. Door zo min mogelijk ingrepen te doen op het natuurlijke product, wordt geprobeerd deze levenskrachten zo goed mogelijk te behouden. Zo wordt de melk niet

Zuiver Zuivel

De producten van Zuiver Zuivel zijn te koop in de biospeciaalzaak. Zie voor een verkooppunt bij u in de omgeving: www.zuiverzuivel.nl/verkrijgbaarheid

gehomogeniseerd. Bij homogenisering wordt de melk onder hele hoge druk door een soort zeef gedrukt. De vetbollen in de melk worden daardoor gefragmenteerd in kleine oplosbare deeltjes. Dit is een cosmetische behandeling om oproming te voorkomen. Ook heeft homogeniseren een nadelige invloed op de melkkwaliteit en haar werking in de spijsvertering. Zuiver Zuivel is juist trots op het laagje room op de biodynamische melk. Voor hen staat de room symbool voor de zuiverheid van de melk. Voor de voedselveiligheid vindt de wettelijke verplichte pasteurisatie wel plaats. Aan biodynamische zuivel producten mogen alleen natuurlijke extracten worden toegevoegd en geen aroma’s als smaakstof. Aan kaas wordt geen lysozym toegevoegd.

Zuiver Zuivel melkveehouder Jan Duijndam: “Biodynamische landbouw is voor mij meer dan voedselproductie. Het is een levensstijl waarbij ik heb leren kijken naar het geheel. We focussen ons niet op antibiotica-vrij, maar onze koeien zijn het wel bijna. Het wordt alleen gebruikt als er echt geen andere mogelijkheid is en dan wordt de melk niet gebruikt. We focussen ons niet op biodiversiteit, maar in en rond onze weilanden is er wel een grote variëteit aan planten, insecten, vogels, reptielen en zoogdieren. We focussen ons niet op het geven van zorg, maar mensen knappen hier wel op. Door het systeem holistisch te bekijken, passen alle elementen er als vanzelf in.”

Reportage

Meegaan op de golf

Bram Borst melkt 27 koeien op Boerderij de Buitenplaats in Eenigenburg. Hij runt het biodynamische bedrijf samen met zijn vrouw Ilse en nog twee vennoten. Van de eigen zuivelmakerij met rechtstreekse verkoop en de goedlopende boerencamping kunnen twee gezinnen leven. Een gesloten kringloop met alleen ruwvoer voor de koeien is de kracht van hun bedrijfsvoering. Tekst en foto: Annelijn Steenbruggen

Het liefst zou Bram Borst niets aanvoeren, maar strooisel voor de stal, waarop zijn koeien warm en droog kunnen liggen, kan hij niet zelf produceren. Omdat er in Nederland een tekort is aan biologisch stro, en hij het niet wil importeren, is hij overgestapt op houtsnippers uit het nabijgelegen Heerhugowaard. In voer en meststoffen is de Buitenplaats zo goed als zelfvoorzienend. Bram: “Toen ik ruim twintig jaar geleden met de boerderij begon, gaf ik nog gewoon krachtvoer aan de koeien. Totdat ik aan mijzelf de vraag stelde: waar komt het eigenlijk vandaan? Biologisch krachtvoer kwam toen voornamelijk uit Frankrijk maar ook uit Brazilië. Dat voelde niet okay. Bovendien is melk het puurst als het van koeien komt die alleen gras en hooi hebben gegeten. Ons doel is toch om gezonde zuivel te maken voor mensen.”

‘Dat wij zelfs in deze lastige situatie konden meegaan op de golf van de natuur en het leven is voor mij de essentie van biodynamische landbouw’ Sleutel

Met de invoering van het nieuwe fosfaatbeleid kwam Bram erachter dat de Buitenplaats één van de weinige melkveebedrijven is die zonder krachtvoer werkt. Bram: “Dat verbaasde me. Zoals wij het aanpakken is vanuit ecologisch oogpunt het allerbeste: de import van krachtvoer verbruikt veel diesel en je sleept grote hoeveelheden fosfaat naar Nederland. Ik snap echter ook wel dat je het als boer economisch moet aankunnen. Mijn koeien geven nu 4.000 liter melk per jaar, maar met een paar kilo krachtvoer per dag zou ik dat makkelijk tot 6.000 liter kunnen opschroeven. Toch ben ik met 27 melkkoeien niet failliet gegaan. Dat komt omdat wij ons bedrijf erop hebben ingericht. Wij verzuivelen onze melk grotendeels zelf en verkopen het rechtstreeks aan mensen in de regio via vijf zuivelhuisjes. Onze klanten hebben een sleutel, schrijven op wat ze uit de koelkast pakken en betalen met een automatische incasso. Daarnaast hebben we neveninkomsten vanuit een boerencamping, twee hectare aardappelteelt en zorgcliënten.”

Oneerlijk

Hoewel Bram geen krachtvoer aankoopt en dus met zijn bedrijf niet bijdraagt aan het fosfaatprobleem in Nederland, moest ook hij koeien wegdoen. Bram: “Wij hadden net een nieuwe stal gebouwd, de maatschap met twee mensen uitgebreid en waren gegroeid met tien koeien. Die tien koeien moesten weg. Opeens hadden we veel minder melk en

hebben dus ook nieuwe klanten noodgedwongen geannuleerd. Het vervelendste vind ik de oneerlijkheid. Economisch hebben we het opgevangen door ijs te gaan maken. Dat loopt als een malle en is lucratief omdat het een hoge marge heeft. Dat wij zelfs in deze lastige situatie konden meegaan op de golf van de natuur en het leven is voor mij de essentie van biodynamische landbouw.”

Landbouwbeleid frustreert

De landbouwvisie die landbouwminister Carola Schouten september 2018 presenteerde klinkt mooi. Maar het huidige fosfaatbeleid is voor biodynamische boeren, koplopers in duurzaamheid, vooral frustrerend, zoals blijkt uit deze ingezonden brieven.

Minister, het is tijd voor daden

Boete voor levende koeien

Wat minister Schouten wil, staat haaks op wat ze tot nu toe heeft gedaan, schreef biodynamisch boer Tom Saat 20 september op de opiniepagina van Trouw. Enkele fragmenten uit zijn brief:

Hanna Hilhorst, zorgboerin op biodynamische boerderij De Naoberhoeve in Echten, schreef een column voor Nieuwe Oogst, 3 juli 2018. Deze versie is ingekort.

Onlangs presenteerde minister Schouten haar landbouwvisie. Een visie waar je onmogelijk tegen kunt zijn.

De tijd van redelijkheid is voorbij; ik heb behoefte om eens flink te schreeuwen. Ongewoon voor mij als columnist, als mens. Tenzij ik heel kwaad ben. En dat ben ik nu.

Kringlooplandbouw, wie wil dat nou niet? Maar waar blijven de maatregelen die hier invulling aan geven? Vorig jaar nog heeft de minister zich het vuur uit de sloffen gelopen om weer een paar jaar derogatie voor Nederland binnen te slepen. Derogatie (letterlijk: afwijking) wil zeggen dat de Nederlandse boer zich niet hoeft te houden aan de Brusselse norm voor bemesting. Die is maximaal 170 kilo stikstof (uit dierlijke mest) per hectare. Nederlandse boeren mogen 250 kilo gebruiken. Derogatie past perfect in het principe dat mest afval is. Daar zoek je de goedkoopste oplossing voor. Ga je van de kringloopgedachte uit, dan wordt mest een waardevolle grondstof en ga je kijken waar je die het beste in kan zetten. De aardappelen van een akkerbouwer die in de buurt zit, kunnen die extra kilo’s stikstof prima gebruiken. Hoe de minister met fosfaatrechten omgaat, is compleet achterhaald. De rechten gaan niet naar de boeren die een kringloop op hun bedrijf realiseren of dat verder willen optimaliseren. Nee, de rechten worden verdeeld volgens de status quo op de gekozen peildatum van 2 juli 2015. Boeren die toen te veel koeien hadden voor te weinig land, krijgen de daarbij behorende rechten en kunnen dus gewoon doorgaan met het produceren van hun mestoverschot (waar ze dan weer derogatie voor nodig hebben). Boeren die te weinig mest hebben en die hoogwaardige mest nodig hebben om hun kringloop te verbeteren, worden volledig geblokkeerd omdat de rechten al zijn vergeven aan de boeren die voor het landelijke mestoverschot zorgen.

De 21.000 euro boete die vorige week in onze brievenbus zat, is misselijkmakend. Laf en allesverwoestend. Wie haalt het in zijn botte kop om zo’n bedrag op te leggen aan een boer? Zijn wij dan zo slecht, zo crimineel? Begingen we dan zo’n vreselijke misdaad, toen we tien veroordeelde koeien aanhielden tot de uitspraak over ons bezwaarschrift bekend was? Willen jullie ons dan zo graag straffen voor al die jaren dat wij met onze veertig koeien op 40 hectare ver onder de wettelijke mestnorm bleven? Voor al die moeite die we als biodynamische boeren doen om de biodiversiteit te behouden en te streven naar een evenwicht tussen mens, dier en milieu? (…) Stel nu, en het is niet eens ondenkbaar, dat we het niet kunnen betalen. Omdat onze pacht te hoog is, het aantal koeien te klein. Dan hebben we allebei verloren. Wij ons bestaan, jullie een bedrijf dat aan alle keurmerken voldoet. Dat actief bijdraagt aan een landschap met koeien in de wei, grondgebonden veehouderij en behoud van biodiversiteit. Stelletje idioten. En nee, dit lucht niet eens op.

Inspiratiebubbels

‘Planten zijn leven, je kunt niet zeggen: die is van mij’ Biodynamisch tuinder René Groenen van De Beersche Hoeve: “Wij vermeerderen en veredelen zaad. Bij zaadveredeling – het ontwikkelen van nieuwe plantenrassen – gaan we heel anders te werk dan multinationals als Monsanto. Zij gaan uit van een omgeving waarin kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen worden gebruikt, en ontwikkelen planten die daar goed in gedijen. Wij zoeken juist naar planten die in een levende bodem zelf hun kostje bij elkaar kunnen scharrelen om gezond te blijven. (...) We vinden het ontwikkelen van nieuwe rassen te belangrijk om aan het commerciële bedrijfsleven over te laten. Zodra we een nieuw ras op de markt brengen mag iedereen dit gebruiken, er zit geen patent of kweekrecht op. Planten zijn leven, je kunt niet zeggen: die is van mij. Maar we hebben natuurlijk wel inkomsten nodig. Daarom hebben we ons aangesloten bij een Duitse coöperatie. Via hen ontvangen we schenkingen. Het is een andere manier van denken: de maatschappij zal hier geld voor over moeten hebben.” (Bron: One World, mei 2018. Tekst: Rinske Bijl)

Kom je ook Toekomst Zaaien bij De Beersche Hoeve op 27 oktober 2018? Zie toekomstzaaien.nl

INSPIRATIE

‘Mentaal voel ik mij multimiljonair’ Biodynamisch akkerbouwer Louis Dolmans van Doornik Natuurakkers: “Belangrijk is dat je niet tegen de natuur inwerkt, maar met de natuur mee. Dat begint bij een zo hoog mogelijke biodiversiteit op je land. Als je fruitbomen plant, lijkt het efficiënt om een rij van dezelfde soort neer te zetten. Maar zo kunnen ziektes zich razendsnel verspreiden. Ik kies dus voor verschillende bomen, afgewisseld met bessenstruiken, bloemranden en heggen. Ook in de akkerranden zaai ik speciale bloemenmengsels. Daar komen insecten op af die de natuurlijke vijand zijn van plaaginsecten, zoals het graanhaantje die de hele graanplant kaalvreet. Met de juiste bloemen lok ik de sluipwesp, die vervolgens eitjes legt in de larven van graanhaantjes, waardoor die niet uitkomen.” “Graanteelt is eigenlijk de meest onrendabele vorm van landbouw. Toch wil ik geen andere gewassen, ik vind graan zo mooi en het trekt zoveel vogels aan. Financieel kan het uit, want ik verkoop naast de oogst ook de schoonheid van het landschap. Mijn land is onderdeel van Park Lingezegen, een landschapspark dat is gericht op educatie en recreatie in de natuur. Daar komen veel mensen op af, het is land om van te genieten. Mijn manier van boeren werkt en ik kan er de kost mee verdienen. Meer heb ik niet nodig. Op de bank staat net genoeg om van te leven, maar mentaal voel ik mij multimiljonair.” (Bron: One World, mei 2018. Tekst: Rinske Bijl)

Kom je ook Toekomst Zaaien bij Doornik Natuurakkers op 21 oktober 2018? Zie toekomstzaaien.nl

Inspiratiebubbels

‘Meer aandacht voor bodem én mens’ Biodynamisch glastuinder Siete Neef: “We telen al ruim 17 jaar bladgroenten. Altijd biologisch, maar sinds 2015 biodynamisch. We zochten meer diepgang. Biodynamisch telen gaat verder dan biologisch. Naast extra aandacht voor de bodem is er meer aandacht voor de mens. Het positieve effect van beide is echt zichtbaar. Het gebruik van compost en preparaten zorgt voor gezondere en frissere bladgroenten. We hebben ook minder last van ziekten als meeldauw. Wat betreft het sociale aspect zijn we een project gestart met de GGZ in Delft. Op een extra stuk grond hebben we een moestuin aangelegd. Mensen met een achterstand op de arbeidsmarkt gaan hier aan de slag. De groenten die zij oogsten, mogen ze meenemen en een deel verkopen we in een klein winkeltje op ons bedrijf.” (Bron: Coöperatie Odin, 12 april 2018)

Biologische kofferbakverkoop in Finland

BUBBELS

De Finse biologische boer Thomas Snellmann was ontevreden over de lage prijzen die bij via de supermarkt kreeg: “We zijn een REKO-kring gestart, de naam is een afkorting van ‘eerlijke consumptie’. Op bestelling krijgen aangesloten leden eens per week of veertien dagen direct geleverd door de boer. Dat gebeurt simpel vanuit de achterbak op een parkeerplaats. We gebruiken een besloten Facebookgroep. De boeren zetten hun producten en prijzen op de pagina van de REKOkring. Consumenten zetten hun bestellingen eronder. Dan optellen en afleveren.” “Op 13 juni 2013 leverden we de eerste bestelling af. We zijn gestart met REKOkringen in twee steden, met 400 klanten en 15 leveranciers. Inmiddels (2017) hebben we meer dan 4000 boeren die leverancier zijn, een kwart miljoen consumenten en 30 miljoen omzet. De 170 kringen zijn verspreid over het land en 5% van alle Finnen is lid van een kring. Het mooiste compliment is wanneer boeren tegen me zeggen: ‘Ik heb weer een toekomst’.” (Bron: Ekoland, maart 2018, en Ted-talk Thomas Snellmann via YouTube)

BD-akkerbouwer Gaveshi Reus vertrouwt op gevoel Gaveshi Reus van biodynamisch akkerbouwbedrijf De Watertuin in Groeningen: “De tuin weerspiegelt wat ik ben. En ik leer van de tuin. Om een voorbeeld te geven: ik teel ook bospeen. Daar komt altijd wortelvlieg in. Dit jaar kwam de wortelvlieg niet. Ik was daardoor in mijn hoofd ook helemaal niet bezig met die vlieg. De vraag is dan: kan ik er op vertrouwen dat hij helemaal niet komt? Of ga ik toch preventief uienolie inzetten? Ik merk dat ik in al die jaren een verbinding met mijn land heb ontwikkeld en dat ik op mijn gevoel kan vertrouwen. Ik heb dus geen uienolie ingezet. De wortelvlieg kwam niet.” “Ik ben ook opgehouden met het land omploegen. Ik merk dat het beter is voor de aarde om die zo min mogelijk te verstoren. Daardoor houdt de bodem nu veel beter het vocht vast. In deze droge periode komt dat erg goed van pas. Evengoed is het op de zandgrond hier wel nodig om af en toe te beregenen.” (Bron: Coöperatie Odin, 5 juli 2018)

Warmonderhof

Echt boer worden doe je op Warmonderhof

Tim Arink en Marlijn Wieringa, beiden vierdejaars voltijd veehouderij aan het werk bij Aeres Farms

Aeres Warmonderhof is een echte woon-werkschool waar de theorie dezelfde dag nog in de praktijk wordt gebracht. Door vier jaar lang te werken in de groentetuin, de kas, de stallen en op de akker maak je je het vak van boer tot in je poriën eigen. Door in een gemeenschap te leven ontwikkel je het sociale en ondernemende gevoel dat zo belangrijk is in de biodynamische landbouw. Tekst: Kitty Peetoom, Aeres Warmonderhof | Foto: Aeres Warmonderhof

Je woont met nog 130 andere studenten in de Woonderij, op het erf bij de school. De huizen staan rondom de Hofvijver. De verhouding meisje-jongen op deze landbouwschool is ongeveer 50-50. Het overgrote deel van je medestudenten is niet uit een landbouwfamilie afkomstig. In de tweede klas loop je een fulltime halfjaarstage bij een biologische of biodynamische boerderij in binnenland of buitenland. Je kunt de opleiding volgen op mbo-niveau 3 en 4. Je leert leidinggeven zodat je bedrijfsleider of zelfstandig boer kunt worden.

Wie wordt BD-boer?

Wat is biodynamisch?

Door je te verbinden met je land en wat erop groeit, leeft en werkt, ontwikkel je jezelf ook als persoon. Er is op Warmonderhof daarom veel aandacht voor je ontwikkeling als mens in relatie tot de wereld om je heen. Kom eens een dagje meelopen op één van de infodagen om te kijken of de landbouw ook wat voor jou is!

De biodynamische boer zet het gezond omgaan met bodem, plant, dier én mens op nummer één. Hij of zij boert op zo’n manier dat de bodem en de dieren niet worden uitgeput. Zo is er ook nog een toekomst voor de generaties na ons. De BD-boer is kampioen in het kringloopdenken. De mest van de dieren maakt de bodem gezond. De bodem voedt de planten, die weer voedsel zijn voor de mensen en de dieren. De dieren voeden de mensen ook via kaas, melk en vlees.

Ties van de Ven, vierdejaars voltijd, in de kas van Warmonderhof tuinbouw

Een biodynamische boer verkoopt veel vaker dan een gangbare boer rechtstreeks aan de klant, dus degene die zijn of haar voedsel eet. Ook heeft hij of zij vaker extra personeel aan het werk. Je moet als BD-boer daarom, behalve kunnen tuinieren en veehouden, ook sociaal en ondernemend zijn. En je moet het leuk vinden veel met mensen om te gaan.

Jouw ontwikkeling

WARMONDERHOF

Infodagen

Warmonderhof is ook in deeltijd te volgen door volwassenen.

Infodagen: 22 november 2018; 7 maart,

Zie www.warmonderhof.nl

Grote open dag: zaterdag 2 februari 2019

4 april, 13 juni 2019

Kraaybeekerhof

Suzanne rondde in 2018 haar opleiding Natuurvoedingskundige succesvol af.

Tuinman Dave Hardy heeft ook zijn diploma opleiding Natuur in Begeleiding.

Binnen leren, buiten ervaren en andersom Foto’s: Archief Kraaybeekerhof

Kraaybeekerhof Academie verzorgt al meer dan 40 jaar opleidingen, studiedagen en cursussen. Basis van het studieprogramma is gezond en duurzaam leven met elkaar en de Aarde. Onze thuislocatie is Landgoed Kraaybeekerhof. Hier zie je de biodynamische landbouw, een duurzame landbouwvorm, in de praktijk uitgevoerd. Een prachtige belevingsplek midden in Driebergen.

Natuurvoeding voor duurzame gezondheid

Natuurvoeding is het product van de biodynamische landbouw. Natuurvoeding past bij de mens omdat het mens én Aarde gezond houdt. Natuurvoeding is gevarieerd, lokaal en weinig bewerkt. Wat allerlei diëten je beloven, krijg je vanzelf met een natuurvoedingsleefstijl. Er is steeds meer bewijs vanuit de voedingswetenschap dat deze leefstijl, omdat het zo bij de mens past, bijdraagt aan je gezondheid. Echter de kennis over deze mens-eigen voeding wordt overschreeuwd door industrie, door industrie gesponsorde vloggers, bloggers en goeroes. Daarbij is niets moeilijker dan gedragsverandering, en we leren in een ziekmakende omgeving niet meer wat gezond gedrag is. Kraaybeekerhof Academie organiseert studiedagen, cursussen en opleidingen over natuurvoeding, zoals de 3- jarige deeltijdopleiding

Natuurvoedingskundige of de kennismakingscursus Natuurvoeding in een notendop. Omgeving en natuur hebben een grote invloed op ons, zowel positief als negatief. Maar hoe werkt dat dan? En hoe kun je als coach of begeleider deze invloed inzetten? De beroepsopleiding Natuur in Begeleiding, erkent door de beroepsvereniging Groene Zorg, ontwikkelt bewustzijn en vaardigheden op dit onderwerp. De cursus Begeleiding in Vogelvlucht is de kennismakingscursus van deze opleiding.

Ervaren docenten

Kraaybeekerhof Academie kiest heel bewust voor contactonderwijs, en onderscheidt zich hiermee van online studies, of andere thuisstudies. Contact met de docent en de studiegroep is onderdeel van de leerervaring. Onze docenten werken zelfstandig, zodat ze vanuit hun eigenheid lesgeven. Docenten zijn dikwijls vanuit eigen praktijkervaring vakbekwaam, waardoor lessen verder reiken dan theorie alleen.

Cursussen, studiedagen

Ons programma is divers en flexibel. De cursus BD- imkeren wordt elk jaar één of twee keer aangeboden samen met Jos Willemse, de Odinimker. De cursus moestuinieren start elk jaar in januari of begin februari. We organiseren studiedagen over kruiden, E-nummers in voeding, gebruik van voedingssupplementen, darmmicrobioom etc.

Blijf op de hoogte en schrijf je in voor de nieuwsbrief

www.kraaybeekerhof.nl of bezoek één van onze informatiedagen. 0343- 512925 academie@kraaybeekerhof.nl

Interview

Nieuwe Odin directeuren Merle en Theo:

‘Odin wordt een community’ Per 1 juli vormen Theo Boon en Merle Koomans de directie van Odin De Nieuwe Band. Ze vertellen over hun geschiedenis bij Odin en de toekomstplannen voor Odin De Nieuwe Band. Tekst: Fiep van Bodegom / Foto: Odin

‘Onze waarden en uitgangspunten blijven natuurlijk hetzelfde’

Interview

Hoe zijn jullie begonnen bij Odin? Theo: “Ik ben in 1996 bij Odin begonnen. Ik was toen al natuurvoedingswinkelier en daarnaast begonnen met een importbedrijf voor biologische producten uit Marokko.” Merle: “Ik kwam in 2005 bij Odin. Toen begonnen we met de winkels. Er was een logo, een folder en een ontwerp voor de pui, dat was het wel. Ik begon als assistent-formulemanager om mee vorm te geven aan de winkels.”

Jullie zijn per 1 juli de nieuwe directie van Odin. Wat betekent dat voor de koers van de coöperatie? Merle: “Echte koerswijzigingen gaan er niet komen. Wel moeten we meebewegen met de tijd en onze boodschap nog krachtiger neerzetten.” Theo: “Onze waarden en uitgangspunten blijven natuurlijk hetzelfde. We hebben onze roots in de antroposofie en de biodynamische landbouw. Hoe kun je die waarden zo brengen dat er nog meer mensen door aangesproken worden?”

Hoe zit dat met het ledensysteem van Odin? Theo: “In het ledensysteem doe je elke maand een aanbetaling op de boodschappen die je nog moet doen. In ruil daarvoor betaal je een lagere prijs aan de kassa. Je hebt immers al een deel van je boodschappen betaald.” Merle: “Hoe mooi is het dat de mensen die onze producten eten ook de verantwoordelijkheid nemen voor productie en transport? Zo zorgen onze leden voor stabiliteit en groei van de coöperatie.”

Odin, een coöperatie met idealen

Coöperatie Odin heeft 21 eigen winkels, een groothandel, een bezorgdienst en meer dan 250 afhaalpunten in heel Nederland. Daarnaast hebben we een eigen imkerij en boerderij. Odin is opgericht in 1983 en bekend geworden door de biologische groente- en fruitabonnementen. Al sinds de oprichting kopen we direct in bij boeren, tuinders, bakkers, slagers, wijnboeren, pastamakers, chocolatiers en nog vele andere kwaliteitsproducenten.

Idealen. Niet elke organisatie heeft ze. Maar Odin wel.

Wat kan er nog beter?

Wij geloven dat je met elke euro die je uitgeeft aan boodschappen een keuze maakt. En mede bepaalt hoe de wereld eruitziet.

Theo: “Verpakkingen. Aan het verpakkingsprobleem moeten we de komende jaren echt werken.” Merle: “Sommigen zeggen: ‘plastic is slecht en papier is goed’, maar zo makkelijk is het helaas niet. Als je plastic kiest dat is gemaakt van bijvoorbeeld maïszetmeel, moet je ook weer een afweging maken. Wil je landbouwgrond gebruiken voor verpakkingsmateriaal? En wil je GMOtechnieken in de zakjes van bio-plastic hebben?”

1. De heerlijkste producten, altijd 100% biologisch en liefst biodynamisch 2. Een gezonde keten, van boer tot bord 3. Klanten die bewust voor Odin kiezen 4. Eerlijke relaties met alle leveranciers 5. Winst draait niet alleen om geld 6. Medewerkers met een missie 7. Niet puur voor jezelf leven, maar voor het welzijn van ons allemaal

Zijn er meer plannen voor de komende jaren? Theo: “Meer leden werven. En we hebben een wensenlijst met plaatsen waar we graag nieuwe winkels willen openen.” Merle: “Waar we uiteindelijk naar toe willen groeien is een community van mensen die een bepaalde kwaliteit van leven en dus ook voeding voorstaan. Je kunt alles alleen zakelijk bekijken. Maar dat kan allemaal leuker. Je kunt geïnspireerd raken, nieuwe dingen leren en meer van elkaar te weten willen komen. We hebben nu al klanten die bloembollen planten bij boeren waar bijen staan. Dat is niet puur zakelijk, wel super nuttig, belangrijk en ook gewoon leuk.”

Iedereen kan mede-eigenaar worden van Coöperatie Odin. Hierdoor is Odin eigendom van meer dan 7.500 leden en dat aantal groeit snel. Gelukkig, want samen maken we een verschil. Kies jij ook voor een eerlijke, gezonde en duurzame wereld? Kijk voor meer informatie, verkooppunten, groente- & fruitabonnementen, producten en recepten op www.odin.nl Odin winkels vind je in Alkmaar, Amersfoort, Amsterdam (Bos en Lommer, Ceintuurbaan, Czaar Peterstraat, Westerpark, Zeeburg), Arnhem, Bergen, Breda, Delft, Den Haag, Dordrecht, Driebergen, Ede, Nijmegen, Utrecht (Adelaarstraat en Biltstraat), Voorschoten, Wageningen en Zutphen.

Met de actiecode LEKKERBIO krijg je €20,00 korting op je eerste online bestelling via www.odinbezorgdienst.nl. (geldig t/m 31-12-2018)

Community

Word jij lid van Odin en onderdeel van de community? Bij foodcoop Odin kun je méér dan alleen je biologische boodschappen doen. Odin wil klanten graag meer betrekken bij hun activiteiten. Daarom kun je lid worden van de coöperatie. Hiermee word je mede-eigenaar van Odin. Je kunt je euro tenslotte maar één keer uitgeven. Odin gelooft dat je met elke euro die je aan boodschappen uitgeeft een keuze maakt. En mede bepaalt hoe de wereld eruit ziet. David Egelmeers, hoofd communicatie & marketing Odin, vertelt er meer over. Tekst en foto: Odin

Wat houdt een lidmaatschap in?

“Je wordt lid van Odin door een ‘participatie’ te kopen van €100. Zeg je op, dan ontvang je deze inleg gewoon weer terug. Als lid kan je meedoen aan verschillende activiteiten. Zo investeer je op een leuke manier in jezelf, je familie en de wereld om je heen.”

Welke ledenactiviteiten zijn er? “Je kunt meedoen aan lezingen, rondleidingen, filmavonden, imkerijcursussen en boerderijuitstapjes. Via mail word je ook op de hoogte gehouden van belangrijke ontwikkelingen in het bedrijf en krijg je achtergrondinformatie over de leveranciers en leuke acties. ”

Hoe werkt het ledenvoordeel?

“Naast de participatie betaal je als lid een maandelijkse bijdrage. Voor een éénpersoons huishouden is dit € 16. Voor elk extra gezinslid betaal je € 5 en studenten betalen een speciaal tarief. De maandbijdrage draagt vooraf bij in de basiskosten zoals huur, transport en personeel. Deze kosten halen we uit de productprijs waardoor je als klant gebruik kunt maken van het ledenvoordeel je 15% tot 20% minder voor je boodschappen betaalt. Het maandbedrag is zo berekend dat wanneer je wekelijks tussen de € 22 en € 30 boodschappen doet, je voordeliger uit bent. Hoe meer boodschappen je doet, hoe groter je voordeel. Maar het gaat ons er vooral om dat je bijdraagt aan een eerlijke en duurzame voedselketen. Wanneer iemand een maand weinig of geen boodschappen doet, gaat de maandbijdrage niet verloren. Het overgebleven bedrag staat de volgende maand als boodschappentegoed op de ledenpas. Dit vinden wij wel zo eerlijk.”

Wat gebeurt er wanneer je als lid voor een nieuw lid zorgt? “We maken weinig reclame en investeren het liefst in onze leden. Om te laten zien hoe blij we zijn met onze leden, geven we leden die nieuwe leden werven een boodschappentegoed van € 15. Inmiddels zijn al ruim 7500 klanten lid en het aantal groeit. Daar zijn we best trots op.”

Doe jij ook mee? Kijk voor meer informatie op odin.nl

Producten

35 jaar Odin

Al 35 jaar levert Odin eerlijke voeding aan winkels, kinderdagverblijven, horeca en consumenten. Belangrijkste doelstelling daarbij is een gezonde, schone en leefbare aarde en een eerlijke verdeling van opbrengsten. Wat ooit begon als groothandel in biodynamische producten is nu een coöperatie met ruim 7.500 leden, 21 eigen winkels, ruim 500 medewerkers, een eigen bezorgdienst, imkerij, boerderij met zaadveredeling en een academie. Odin verkoopt goed en lekker eten met respect voor dier en bodem en werkt met vaste telers met eerlijke prijsafspraken.

Pompoen

Pompoen wordt volop geoogst in de herfst. Het is een heerlijke vrucht die zowel met als zonder schil gegeten kan worden. Na bereiding heeft pompoen een zoete smaak en een bijzondere, iets vlezige structuur. De groente is heerlijk in veel gerechten en ideaal om mee te variëren.

Panem bier

Dit lichte bier (2,2% abv) met een klein bittertje en is gebrouwen uit biodynamisch speltbrood dat nét niet meer voor verse verkoop geschikt was. Daarmee is een fantastisch lekker bier gebrouwen door bierbrouwer Warmenbol. Met het drinken van dit bier draag je direct bij aan minder voedselverspilling. Ongefilterd, ongepasteuriseerd tafelbier van lage gisting.

Ongezwavelde rozijnen

Zaadvaste biodynamische bietjes

Twee keer per jaar oogst biodynamisch landbouwbedrijf GAOS speciaal voor Odin biodynamische bieten van een vrij en vast zaadras. Tuinders die zaadvaste zaden gebruiken, kunnen uit de groenten die daaruit groeien zelf weer nieuw zaad oogsten. Belangrijk omdat telers daarmee niet afhankelijk worden van grote multinationals. Bovendien werken we eraan mee dat zaden vrij beschikbaar blijven voor iedereen. De verwachting is dat de gekookte bieten van GAOS half oktober weer beschikbaar zijn.

Deze biodynamische Sultanarozijnen zijn afkomstig uit de buurt van Izmir. Onbewerkt, ongezwaveld en natuurlijk gifvrij. Je kunt ze zo uit je vuistje eten, delen of verwerken in je eigen appeltaartrecept. Maar ze geven ook een bijzondere twist aan een zuurkoolschotel. Of doe een stapje terug in de tijd en maak broodpudding van sneetjes oud brood, rozijnen, eieren en suiker.

Recept van Odin

Bierbrood met broodbier

Janneke is werkzaam bij Odin en werkt regelmatig lekkere recepten uit voor de website en de kwartaalmagazines van Odin. “Koken is één van mijn grootste passies, naast motorrijden en basgitaar spelen. Fotograferen trouwens ook. Echt gaaf dus dat ik voor Odin recepten mag maken èn fotograferen! Ik werk trouwens ook op de serviceafdeling van Odin. Dus wie weet krijg je mij aan de lijn als je belt.” Bierbrood met broodbier! Veel beter wordt het niet. Brood kun je natuurlijk bakken met bier. Dus ook met bier dat is gemaakt van brood. Zoals Panem-bier dat is gemaakt van overgebleven brood. Dat is nog eens recyclen!

“Dit is zó makkelijk om te maken en toch de show mee te stelen, je moet het echt eens proberen!”

Ingrediënten voor 8 kleine pita’s: • • • • • • • •

400 g bloem 1 tl bakpoeder 2 tl honing 250 ml Panem-broodbier een gekookt bietje 1 tl zout 1 tl karwijzaad een paar takjes verse rozemarijn

Verwarm de oven voor op 200 °C. Meng de gezeefde bloem goed met het bakpoeder, voeg de rest van de ingrediënten toe. Kneed kort tot een deegje, voeg nog wat bloem toe als het te nat is en nog wat bier als het te droog is. Vorm 8 bolletjes zo groot als een pingpongbal en leg ze op een met bakpapier beklede bakplaat. Druk ze plat. Schuif ze in de oven en bak een half uur voor knapperige broodjes en iets korter voor zachtere. Janneke: “Dit is zó makkelijk om te maken en toch de show mee te stelen, je moet het echt eens proberen! Ik heb ze voor de lol roze gemaakt met rode bietjes. Je kunt zelf lekker variëren met toevoegingen. Knoflook en kaas bijvoorbeeld of veel verse kruiden. Als je de broodjes net uit de oven haalt zijn ze heerlijk met kruidenboter. Of bij een tajine en dan serveren met hummus en tzatziki bijvoorbeeld.”

De Traay

‘Oogsten in overleg met het bijenvolk’

In de ongerepte natuur van Duitsland verzamelen de bijenvolken van biodynamische imker Gunnar de nectar uit wilde bloemen en bloesems. De honing die ze hiervan maken is op de eerste plaats voor de bijen zelf. Dat is het beste voedsel waarop ze vitaal blijven. De honing die ze overhebben, oogst Gunnar in goed overleg met zijn volken uit de bijenkasten. Deze honing draagt het Demeter keurmerk en is in Nederland en België te koop onder het merk de Traay. Tekst en beeld: De Traay

Ruim vijfendertig jaar geleden is Gunnar als kleinschalige imker gestart. Inmiddels heeft hij vijfhonderd bijenvolken onder zijn hoede, die hun nectar verzamelen van voornamelijk wilde korenbloemen, distels en paardenbloemen. Zijn zoons willen in de toekomst de imkerij overnemen en hebben het vak van hun vader geleerd. Ook buiten de familie deelt Gunnar steeds vaker zijn kennis en ervaring. Een groeiend aantal imkers wil van hem leren hoe je, met de biodynamische manier van imkeren, rekening houdt met de behoeftes van een bijenvolk. “Laat de bijen zoveel mogelijk met rust, dan worden ze op eigen kracht sterker”, is de filosofie van Gunnar. “Mijn bijenvolken bouwen de raten bijvoorbeeld helemaal zelf. Elk volk doet dat op zijn unieke manier, middels een organisch proces wat uit de bijen zelf komt. Zo is de bouw van het raat een afspiegeling van het individuele bijenvolk en niet een levenloos meubilair. De vermeerdering van mijn volken laat ik via het natuurlijke zwermproces verlopen. Hierdoor is de verbinding tussen de werkbijen en koningin sterker en kan het volk zich ontwikkelen tot een vitaal organisme.”

‘Ik hou van mijn bijen en mijn bijen houden van mij’ Overwinteren

De bijensterfte waarover in de media wordt gesproken, heeft ook impact gehad op de bijenvolken van Gunnar: “Imkeren is moeilijker geworden. De omgevingsfactoren voor de bijen kloppen niet meer, waardoor ze kwantitatief en kwalitatief ondervoed raken. Dat maakt hen kwetsbaar. Als biodynamische imker probeer ik de vitaliteit van de bijen te verhogen door ruimte te geven aan hun natuurlijke gedrag en door het volk te laten overwinteren op de eigen honing. Uiteraard moeten ook wij de bijenziektes waarnemen en behandelen. Ondanks deze moderne tegenslagen ben ik een gelukkige imker. De honing oogst ik in goed overleg met de bijen zelf. Zo kunnen zij ook gelukkig zijn. Ik hou van mijn bijen en mijn bijen houden van mij. Het is een innige band van wederzijds respect.”

De Demeter honing van de Traay is verkrijgbaar in een vloeibare variant, waarbij de bijen o.a. op Acacia vliegen en een crème variant, waarbij de bijen op koolzaad en distel vliegen.

Een toast op de toekomst!

mactie Jubileu u n cadea deze wij 4,20 2 t.w.v. €

Stichting Grondbeheer viert haar 40ste verjaardag! Kunnen we daar samen met u op toasten? Als u nu één of meer eeuwigdurende obligaties in biodynamische landbouwgrond koopt, of als u donateur wordt, krijgt u twee bijzondere flessen Demeter wijn cadeau t.w.v. 24,20 euro. Liever alcoholvrij? Dan ontvangt u twee flessen WeinkÖnig wijn in dezelfde prijsklasse. Deze jubileumactie geldt tot 1 maart 2019 en is gesponsord door www.biologischewijnwinkel.nl

Doe ook mee! Ga naar www.bdgrondbeheer.nl/jubileumactie of bel 0343712080

STELT U ZICH EENS VOOR... Een levendig landschap met akkers, bomen en bloemen waar vogels kwetteren, insecten zoemen, het slootwater en de lucht schoon zijn en waar vitaal voedsel wordt geproduceerd. Klinkt dat te mooi 2017 12 okt ober € 500, B 99

om waar te zijn? Op een biodynamische boerderij is dat gewoon de dagelijkse prak tijk. Het beschikbaar stellen van vrije landbouwgrond voor biodynamische boeren en tuinders, wat Grondbeheer al 40 jaar doet, is dan ook een structurele oplossing voor klimaatverandering, milieuvervuiling en verlies van biodiversiteit. Het is belangrijker dan ooit dat het biodynamische landbouwareaal verder groeit. En u kunt daarbij helpen. Meedoen met onze jubileum

actie is een geschenk aan de toekomst!

Lunaria Trebbiano en Montepulciano zijn karaktervolle Demeter wijnen voor een feestelijke toast. Beide zijn onberispelijk qua smaak en zullen een liefhebber zeker deugd doen. Meer info: www.biologischewijnwinkel.nl

Stichting Grondbeheer biologisch-dynamische landbouw

#PlanetToo

Ook de aarde geeft het signaal #MeToo af. Niet op Twitter, maar door plastic op vakantiestranden te spugen, dorpen weg te spoelen met extreme regenval, en hele landbouwgebieden te laten verdrogen. Om het milieu en klimaat te herstellen moet onze omgang met Moeder Aarde respectvoller worden. Een transitie in de landbouw is oplossing nummer 1. Welk gebaar kan jij maken? Tekst: Manfred van Doorn & Annelijn Steenbruggen, Stichting BD Grondbeheer, biodynamische landbouw, Heleen Hupkens, Antroposofie Magazine

Waar machtsmisbruik en seksschandalen voornamelijk vrouwen van vlees en bloed treffen, is de levende aarde slachtoffer van economische aanranding. Het najagen van winst op korte termijn, gedreven door anonieme aandeelhouders, neemt steeds extremere vormen aan. Zo maakte Greenpeace recent bekend dat er grote delen oerbos in Zweden, Finland en Rusland worden weggekapt voor de productie van papieren zakdoekjes en wc-papier. De mensheid veegt dus letterlijk zijn kont af met het ecosysteem dat koolstof vastlegt en ons voorziet van schoon drinkwater en zuurstof. Het feit dat vrouwen wereldwijd naar buiten komen met #MeToo is vergelijkbaar met de oceaan die plastic op onze prachtige vakantiestranden spuugt en de extreme hoosbuien die onze dorpen en steden onder water zetten. Moeder Aarde geeft aan dat ze genoeg heeft van mensen die haar behandelen als een ding, om hun eigen behoefte zo snel mogelijk bevredigen. De huidige landbouw is een van de grootste aanranders. Als je het Living Planet rapport van het WWF er op naslaat, is de intensieve landbouw voor Moeder Aarde wat Harvey Weinstein is voor Hollywood: 69 procent van al het zoetwatergebruik gaat naar landbouw, 25 tot 30 procent van de broeikasgasemissies komt voort uit de landbouw- en voedselsystemen en wereldwijd worden bossen, savannes, wetlands en andere natuurgebieden in hoog tempo vernietigd voor akkers en veeteelt. Laten we van #Metoo leren en in collectieve woede uitbarsten over het misbruik van onze planeet. Enerzijds moeten we met hulp van de media de grote vernietigers van de levende aarde ontmaskeren en straffen. Anderzijds moeten we onze dagelijkse omgangscultuur met Moeder Aarde structureel veranderen. Allereerst met een transitie naar een duurzame landbouwcultuur. Het goede nieuws: dat wiel is allang uitgevonden! In de afgelopen honderd jaar hebben biodynamische boeren en tuinders een landbouwcultuur ontwikkeld, met minimaal 10 procent natuur, waarmee ze goede opbrengsten halen en tegelijkertijd de vitaliteit van bodem en ecosysteem opbouwen. Met biodynamische landbouw kunnen we de verkrachting van Moeder Aarde dus radicaal stoppen en een duurzame en eerlijke relatie met haar opbouwen. Het is toch potverdorie te gek voor woorden dat een snelle en duurzame oplossing kat-in-het-bakkie is en dat we daar niet massaal op overstappen! www.antroposofiemagazine.nl/uitgelicht

TOO

Doe je mee? Ook als persoon kun jij een bijdrage leveren. Door bijvoorbeeld niet langer alle plastic verpakkingen te accepteren (niet meer te kopen), bewust biodynamische voedingsproducten te kopen of ecologisch verantwoorde kleding te dragen. Maak een gebaar terug naar Moeder Aarde. Wij gaan van start met de actie #PlanetToo. Doe je mee? Volg ons op Facebook, Twitter en Instagram.

Coรถperatie met idealen Deel jij onze liefde voor gezond en eerlijk eten? En voel jij je medeverantwoordelijk voor de wereld waarin we leven? Steeds meer klanten worden mede-eigenaar van Coรถperatie Odin en betalen minder aan de kassa. Doe je mee?

Natuurlijk kan het Odin is de grootste biologische foodcoop van Nederland. Odin heeft 21 winkels, een groothandel, een bezorgdienst en ruim 250 verkooppunten door heel Nederland. Daarnaast heeft de coรถperatie een eigen imkerij en boerderij. Ook leveren we al vele jaren aan bedrijven, scholen, kinderopvang, instellingen, horeca en verenigingen. Alles 100% biologisch en het liefst biodynamisch. Kijk ook op odin.nl