Krant van de Aarde 2012-02/03

VOEDING & GEZONDHEID / REIZEN & RECREATIE / WONEN & LEVEN / MODE & CULTUUR / NATUUR & MILIEU

GRATIS Jaargang 7, #2/3 mei / juni 2012

Prijsv

Win eenraag! gadget

Zuinig

Zuinig is goed! De beste en leukste tips op een rij Dineren uit de afvalcontainer:

EN Zie p agina 26

duik in de afvalbak en vind prima voedsel

De Over Datum Eetclub lacht om houdbaarheidsdata Mes en vork • De Oosterscheldekreeft, één van Nederlands fijnste delicatessen • Leve de kliekjes! En vermijd het onnodig weggooien van kilo’s voedsel

DUU VOO RZAM E RDE L

De Krant vd Aarde

reist naar Zwitserland

Groene Horizon • Econeutraal ontspannen in Zwitserland • Biologisch logeren: een eitje van de kip die je kent

Uitgave van de Stichting Dag van de Aarde www.earthday.net www.krantvandeaarde.nl www.dagvandeaarde.nl

ADVERTENTIE

AARDEN (EARTHING) De belangrijkste ontdekking op het gebied van gezondheid?

Natuurvolkeren hechten grote waarde aan het fysieke contact met de aarde. Dit is voor hen net zo belangrijk als zonlicht, lucht, water en voeding.

Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat het directe contact van de huid met de aarde een helend effect op ons lichaam heeft. Maar wanneer loop je nog op blote voeten buiten?

Aarden is de manier om op een natuurlijke wijze klachten te verminderen. Het is heel eenvoudig en veilig. Maak met je blote voeten contact met de aarde en het helingsproces komt vanzelf op gang. In onze moderne tijd, waarin we op schoenen lopen, onze huizen geïsoleerd hebben en niet meer op de grond slapen, is dit proces verstoord.

Gelukkig zijn er nu producten ontwikkeld om binnenshuis te kunnen Aarden.

Onze aardingsproducten

In Amerika is er een manier ontdekt waarbij je op eenvoudige wijze jezelf met de aarde kunt verbinden, terwijl je binnenshuis bent en tijdens je slaap. Er zijn verschillende producten ontwikkeld die simpel en doeltreffend aarden, onder meer een laken voor op bed, een mat voor op het bureau of op de grond en een muismat.

Voor meer informatie en/of het bestellen van producten kunt u de website van Earthing Nederland bezoeken:

www.earthingnederland.nl

Aarden helpt bij: • • • • • • • • •

Slecht slapen Snurken Ontstekingen Chronische pijn Laag energieniveau Spanning en stress Slecht immuunsysteem Hoge of lage bloeddruk Spierpijn

• Hoofdpijn • Helingsproces na ziekte • Herstel na sporten/sportblessures • Menstruatieklachten • Overgangsklachten • Het vertragen van het verouderingsproces.

• Straling

Je kunt nu gemakkelijk aarden terwijl je slaapt en werkt.

Maak contact met de aarde, en voel je beter.

Ga direct naar onze website:

of bellen met 0516-471888

Earthin g Nederland

De belangrijkste ontdekking op het gebied van gezondheid?

INHOUD/REDACTIE REDACTIE

Jaargang 7 #2 mei/juni

INHOUD

De mensenneus Ik moest fijntjes lachen om een anachronistische illustratie in die heerlijk elitaire en o zo fijne Groene Amsterdammer. De Aardappeleters van Vincent van Gogh zitten muffig aan tafel onder een spaarlamp. ‘Moeders’ schenkt geen onbestemde drank zoals in het origineel maar leegt balend een spaarvarken. Het tekstballonnetje naast haar aardappelkleurige hoofd: ‘Het is wel zuinig maar wat een KUT-licht’.

Laten we eerlijk zijn: zuinig aan doen is vaak uit noodzaak en dus niet voor de lol. Maar dat het wel leuk en zelfs duurzaam kan zijn – dus ook voor mensen met een dikke beurs – bewijzen de voorbeelden in deze krant: zat zuinige tips in

ons hoofdartikel. Winkeltjes en markten met bric-a-brac zijn een paradijs als je van rondsnuffelen houdt. En bij de Over Datumclub en de Bohemians is het heerlijk en duurzaam smullen van afgeschreven ingrediënten.

05 07 09

“Over datum voedsel eten!? Dat doe je toch niet!” Een paar vrienden haalden voor mijn promopraatje over het negeren van uiterste houdbaarheidsdata schamper hun neus op. “Dat doen jullie zo héél goed”, antwoordde ik toen ik dat zag. “Gebrúik die neus!”.

10

12

Serie streekproducten:

13

Column: TINKEBELL

De mensenneus. Veel minder krachtig dan die van een hond of konijn. Maar perfect voor het detecteren van zure melk, bedorven broccoli of rotte vis. En die paar keer dat het mis zou gaan? Ach, van een beetje – een beetje! – diarree is geen mens slechter geworden.

Special: Zuinig

Veel leesplezier gewenst.

Afran Groenewoud hoofdredacteur

14 16 17

TerraSana SUPER FOOD en RAW FOOD TerraSana, al ruim 30 jaar distributeur van kwalitatieve biologische producten, heeft een groot assortiment aan Superfood en Rawfood. Naast de bekende Goji- en Incabessen, heeft TerraSana nu ook mulberries, cacaobonen en -nibs, chiazaad en hennepzaad in haar assortiment opgenomen.

Voor complete lijst zie www.terrasana.nl

Te koop bij natuurwinkels. Adviesverkoopprijs vanaf 4,95/250 gr

www.terrasana.nl

Oosterscheldekreeft

Lang leve de kliekjes

Zuinig is goed!

Over de datum Eetcllub Dineren uit de vuilnisbak

Groene Horizon 19 De Krant vd Aarde reist naar Zwitserland 22 Biologisch logeren 23 25

bio · organic

Nieuws op z’n Frans Gadget top 5 Demeter: Toekomst zaaien

Mes en Vork

Foto: Babette Elise

3

Theetuin stadsland

Achter de groene horizon Mooiste plekjes

26 Lezersaanbiedingen 27 Cultuur 29 Column: Aaltje 30 Winkel uitgelicht 31 Op de agenda

ADVERTENTIE

Wij doen alles voor uw perfecte zomervakantie.

Blausee, Melchsee-Frutt, Regio Luzern en Vierwoudstedenmeer

MySwitzerland.com Zwitserland heeft alles in huis voor een afwisselende zomervakantie. Met 7000 wateren is zelfs een strandvakantie mogelijk. Wat wilt u ontdekken? Bergmeren, watervallen, grote rivieren? Of gaat uw wens uit naar een fijn overnachtingsadres aan het water? Zwitserland biedt datgene wat u zoekt. Heel veel ideeĂŤn voor een vakantie in, op of aan het water vindt u op MySwitzerland.com.

103_11g_01_sasleskit_sommer.indd 8

25.01.12 14:47

Nieuws

5

Nieuws op z’n Frans

Redacteur Frans van der Beek geeft zijn visie op wereldwijd duurzaam nieuws.

De fratsen van Atsma

Nieuw leven voor jeans Oude spijkerbroek weggooien? Zonde!

Hier vijf tips voor een langer leven.

1. R epareren van andere spijkerbroeken.

Knip een stukje uit de oude spijkerbroek en lijm dit op de beschadigde broek.

2. S cheermesjes slijpen Scheermesjes blijven langer scherp als je ze schoonmaakt door ze over een spijkerbroek te trekken. Hierdoor verwijder je de kleine braampjes die zich op het mesje gevormd hebben.

Joop Atsma heeft soms goede ideeën, zoals de start van de Tour de France langs de Friese Elfsteden, maar met zijn voorstel om statiegeld op plastic flessen af te schaffen, lijkt hij de weg kwijt. Als staatsecretaris van milieu zou je het omgekeerde verwachten. Hij zal toch niet zijn omgekocht door een lobbyist van de verpakkingsindustrie? Je zou het bijna gaan denken, zo idioot is zijn voorstel.

Het heeft wel een felle discussie aangewakkerd en dat is goed, want met honderd miljard kilo plastic afval in de oceaan hebben we toch echt wel een probleem. Nee, dan het voorstel van F. van Duist uit Haaksbergen. Hij is oprichter en voorzitter van de Stichting Rijwielpaden. Hij heeft met vrijwilligers zeventig kilometer recreatieve rijwielpaden aangelegd en onderhouden, ook door jaarlijks zesduizend kilo zwerfafval op te rapen. Van Duist zegt: “Laat consumenten opslag betalen op flessen, blikjes en zakjes. Fabrikanten storten dat bedrag in de staatskas en Den Haag draagt het over aan de gemeenten.

Die geven mensen die willen helpen zwerfvuil te verzamelen een vergoeding.“ Conclusie: Van Duist als staatsecretaris van milieu!

3. i Phone sleeve Je telefoon of tablet bescherm je goedkoop en goed door een hoesje te maken van een oude spijkerbroek.

4. Warmtekussen Knip een deel van een broekspijp af, draai hem binnenstebuiten en naai de onderkant dicht.

Draai de broekspijp weer om en vul deze met gedroogde rijst. Naai nu ook de bovenkant netjes dicht en je hebt een handig warmtekussen. Een paar minuten in de magnetron en de rijst houdt het kussen een half uur warm.

5. Tochtslang Meet de breedte van je deur(kozijn) op en knip – met een paar centimeter speling – een broekspijp af op die lengte. Keer de pijp binnenstebuiten en naai één kant dicht. Draai de pijp weer om, vul hem met zand en naai de andere kant ook dicht.

Leg de tochtslang tegen de onderkant van de deur en voorkom kou van buiten of warmte naar buiten.

Fastfood?

Eet smakelijk!

Weet wat je eet als je ‘smult’ van fastfood. Dit krijg je naar binnen!

Eendenveren en menselijk haar in de appeltaartjes van McDonald’s.

Dat zijn goede bronnen van l-cysterine, een aminozuur dat deeg soepeler maakt, waardoor het beter machinaal verwerkt kan worden. Het menselijk haar is vooral afkomstig uit China, waar vrouwen bijverdienen door hun haar te verkopen aan fabrieken die het haar omzetten in aminozuur.

Hout McDonald’s, Pizza Hut en Kentucky Fried Chicken gebruiken houtpulp voor structuur van voedsel, want dat is goedkoper dan olie of bloem.

Zand Wordt vooral gebruikt als anti-aanbakproduct en is terug te vinden in producten met rund- of kippenvlees.

Kunstmest Broodjes en taartjes worden smakelijker met zuurteregelaars, rijs- en anti-klontermiddelen.

Code E517, oftewel: ammoniumsulfaat, bekend als kunstmest.

Petroleumderivaten Vijf gram aan petroleumderivaten is dodelijk, maar dit wordt in 18 producten van McDonald’s gebruikt.

Wel moet je bijna zes kilo McNuggets eten voor je aan die vijf gram komt.

Breien is hip

Wil je hip, cool, groen en menslievend zijn? Leer dan breien! Duizenden Nederlanders sloegen vorig jaar aan het breien voor de actie ‘Brei voor India’ van de Nederlandse afdeling van de hulporganisatie Save the Children. Afgelopen zomer werden 200.000 babymutsjes verscheept naar India. Oma’s in Rotterdam breien voor jonge ontwerpers. Iedere donderdagmiddag komen 25 oma’s bij elkaar in Rotterdam om truien, sjaals en mutsen te breien volgens patroon van jonge Nederlandse ontwerpers.

Het idee komt van Niek van Hengel. Toen hij zijn opa bezocht in het bejaardenhuis, ontmoette Van Hengel een breiende dame die eigenlijk niet precies wist wat en voor wie zij breide. Het idee voor modemerk ‘Granny’s Finest’ was geboren. De bejaarde dames voorzien hun breisels van labels met een handgeschreven berichtje. Uit de hele wereld stroomt fanmail binnen. www.grannysfinest.com.

Crossen op één wiel

Deze Micro-cycle, een creatie van het Amerikaanse Ryno Motors, is een elektrische motor met één wiel, die topsnelheden van meer dan dertig kilometer per uur kan halen. Met één keer opladen heb je een actieradius van bijna vijftig kilometer. Ryno Motors wil de Micro-cycle gaan aanbieden voor 4200 dollar. Veel geld, maar je maakt wel de blits!

ADVERTENTIE

Mm mmmm!mm!

Mm m m Mm mVOEDING mmm!

SUPER Mm mVOEDING mmm!

SUPER SUPERVOEDING info www.noble-house.tk info www.noble-house.tk info www.noble-house.tk

SUPER VOEDING FAIR WORLD FAIRFAIRWORLD WORLD R WORLD EEN IGEIIEE REEG ENFAIR RGGula Java prestatiedrank (Matcha, Safran, Earl Grey, Rooibos en Cacao) in warme of koude melk, water, graandrank ▲ N1 eetlepel info www.noble-house.tk info www.noble-house.tk info www.noble-house.tk info www.noble-house.tk

Eof fruitsap. ▲ 1 eetlepel Gula Java (Matcha, Safran, Earl Grey, Rooibos en Cacao) in warme of koude melk, water, graandrank een prestatiedrank glas, een gezellige mok of in je drinkfles.

EJava I GInGula R ofE fruitsap.

In een glas, een gezellige mok of(Matcha, in je drinkfles. ▲ 1E eetlepel prestatiedrank Safran, Earl Grey, Rooibos en Cacao) in warme of koude melk, water, graandrank N of fruitsap. In een glas, een gezellige mok of in je drinkfles. info www.noble-house.tk

▲ Gula 1 eetlepel Gula Java prestatiedrank (Matcha, Safran, Earl Grey, Rooibos en Cacao) in warmemet of koudeveel melk, water, graandrank Java prestatiedranken van Amanprana ORAC Gula Java prestatiedranken van Amanprana met veel ORAC of fruitsap.

In een glas, een gezellige mok of in je drinkfles.

Gula Java prestatiedranken van Amanprana met veel ORAC Gula van Amanprana metde veel ORAC ORAC-waarde en zijn hiermee enige prestatie-, sportDe nieuweJava gezonde prestatiedranken sportdrank voor kampioenen

ORAC-waarde en zijn hiermee de enige prestatie-, sportDe nieuwe gezonde sportdrank voor kampioenen en zijn hiermee de enige prestatie-, sport- of De nieuwe gezonde sportdrank kampioenen of energiedranken ter wereld die tijdens inspanningen Michael Phelps, 8-voudigvoor Olympisch zwemkampioen, ORAC-waarde ter wereld inspanningen of en Michael Phelps, 8-voudig Olympisch na inspanningen zorgen die voortijdens een betere immuniteit dronk chocalademelk tijdens de zwemkampioen, Olympische Spelen. of energiedranken zorgen voorwereld eenvan betere immuniteit en dronk chocalademelk tijdens de Olympische Spelen. of energiedranken ter die tijdens inspanningen of Michael Phelps, 8-voudig Olympisch zwemkampioen, bescherming tegen aanvallen buitenaf.

Nieuw onderzoek bevestigt dat je met magere chocolade- na inspanningen ORAC-waarde en zorgen zijn van hiermee de enige sportDe nieuwe gezonde sportdrank voor kampioenen tegen aanvallen buitenaf.

Nieuw onderzoek dat je met magere chocoladena inspanningen voor een betereprestatie-, immuniteit en dronk chocalademelk tijdens de Olympische Spelen. drank sneller bevestigt herstelt van zware fysieke inspanningen en bescherming of energiedranken wereld van die buitenaf. tijdens inspanningen of Michael Phelps, Olympisch zwemkampioen, drank sneller herstelt van zwaredan fysieke inspanningen bescherming tegen ter aanvallen Nieuw onderzoek bevestigt dat je met magere chocoladeDe nieuwe gezonde familiedranken deze ook langer 8-voudig volhoudt met sportdrank.

DeenJames na inspanningen zorgen voor een betere immuniteit en dronk chocalademelk tijdens de Olympische Spelen.

De nieuwe gezonde familiedranken deze ook langer volhoudt dan met sportdrank.

De James drank sneller herstelt van zware fysieke en voor betere prestaties Madison Universiteit concludeerde datinspanningen bij voetballers bescherming tegen aanvallen van buitenaf.

Nieuw onderzoek bevestigt dat je met magere chocoladevoor betere prestaties Madison Universiteit concludeerde dat bij voetballers Gula Java prestatiedranken (Matcha, Safran, Earl Grey, die magere chocolademelk (Gula Cacao) drinken, er De nieuwe gezonde familiedranken deze ook langer volhoudt dan metJava sportdrank.

De James Java betere prestatiedranken Safran,met Earlmelk, Grey,water, diedrank magere chocolademelk (Gula Java Cacao) drinken, ersportsneller herstelt van zware fysieke inspanningen en Gula Rooibos en Cacao) zijn(Matcha, lekker zowel minder spierafbraak optreedt dan metdat traditionele voor prestaties Madison Universiteit concludeerde bij voetballers en Java Cacao) zijn lekker zowel met of melk, minder spierafbraak optreedt dan met traditionele sportDe nieuwe gezonde familiedranken deze ook langer volhoudt dan metpubliceerde sportdrank.

DewielrenJames graandrank en fruitsappen.

Warm, lauw koud.water, Voor dranken.

De Indiana Universiteit Gula prestatiedranken (Matcha, Safran, Earljong Grey, die magere chocolademelk (Gula Java Cacao)dat drinken, er Rooibos enBoordevol fruitsappen.

Warm, lauw of koud.

Voorstart jongbij water, dranken.

Indiana publiceerde dat wielrenvoor betere Madison Universiteit concludeerde dattraditionele bij voetballers en oud. gezonde energie.

Als goede het stersDe 50% langerUniversiteit konden fietsen sneller herstelden met graandrank Rooibos enprestaties Cacao) zijn lekker zowel met melk, minder spierafbraak optreedt danenmet sportBoordevol gezonde energie.

Als goede start bij Earl het sters 50% langer konden(Gula fietsen en Cacao) sneller herstelden met Gula Java prestatiedranken (Matcha, Grey, die magere chocolademelk (Gula Java dan Cacao) drinken, er en oud. ontbijt, als energierijk tussendoortje, bij Safran, recreatie, sport, magere chocomelk Java metdat sportdrank. graandrank en fruitsappen.

Warm, lauw of koud.

Voor jong dranken.

De Indiana Universiteit publiceerde wielrenontbijt, als energierijk tussendoortje, bij recreatie, sport, magere chocomelk (Gula Java Cacao) dan met sportdrank.

Rooibos en Cacao) zijn lekker zowel met melk, water, minder spierafbraak optreedt dan met traditionele sportspelen, uitgaan en andere waarop De Harrisonburg Universiteit in Virginia voegde een beetje en oud.studeren, Boordevol gezonde energie.ogenblikken Als goede start bij het sters 50% langer konden fietsen en sneller herstelden met studeren, en uitgaan en andere ogenblikken waarop Dedranken.

Harrisonburg Universiteit in Virginia voegde beetje graandrank fruitsappen.

Warm, lauwbij of Bij koud.

Voorsport, jong De Universiteit publiceerde dat wielrenje lichamelijk en geestelijk moet presteren. burnout of eiwittenchocomelk bij Indiana koolhydraatrijke en een ontdekte dat de spelen, ontbijt, als energierijk tussendoortje, recreatie, magere (Gula Javasportdrank Cacao) dan met sportdrank. je lichamelijk en geestelijk moet presteren.

Bij burnout of bij het eiwitten bij koolhydraatrijke sportdrank en ontdekte dat tot de 40% en oud.

Boordevol gezonde energie.

Als goede start winterblues.

Gula Java prestatiedranken laden je batterijen sters 50% langer konden fietsen en sneller herstelden met maximale krachtinspanning met maar liefst 29% spelen, studeren, uitgaan en andere ogenblikken waarop De Harrisonburg Universiteit in Virginia voegde een beetje winterblues.

Gula Java prestatiedranken ladenDe je kokosbloesembatterijen maximale krachtinspanning liefstdan 29% totsportdrank.

40% gezond op doen je puur genieten. verlengde. ontbijt, als en energierijk tussendoortje, bij recreatie, sport, magere chocomelk (Gulamet Javamaar Cacao) je lichamelijk en geestelijk moet presteren.

Bij burnout of eiwitten bij koolhydraatrijke sportdrank enmet ontdekte dat de gezond op en doen je puur genieten.

De kokosbloesemverlengde. energie is Fair World en helpt 850 Javaanse gezinnen aan spelen, studeren, uitgaan en andere ogenblikken waarop De Harrisonburg Universiteit in Virginia voegde een beetje winterblues.

Gula Java prestatiedranken laden je batterijen maximale krachtinspanning met maar liefst 29% tot 40% energie is Fair World engeestelijk helpt 850moet Javaanse gezinnen een extra inkomen.

Gezonde met Gula Java je lichamelijk presteren.

Bij aan burnout of eiwitten bij prestatiedranken koolhydraatrijke sportdrank en ontdekte dat de gezond op enendoen je puur genieten.

De kokosbloesemverlengde. een extra inkomen.

Gezonde prestatiedranken met Gula Java zijn 100% natuurlijk winterblues.

Gula Java prestatiedranken laden je batterijen maximale krachtinspanning met maar liefst 29% tot 40% energie is Fair World en helpt 850 Javaanse gezinnen aan zijn 100% natuurlijk Orac en op antioxidanten Gula Java Safran, Earl Grey, Rooibos en Cacao voldoen pergezond en doen je puur genieten.

De kokosbloesemverlengde. een extra inkomen.

Gezonde prestatiedranken met Gula Java Orac Antioxidanten en antioxidanten Gula fect Java aan Safran, Grey,generatie Rooibos sportdranken. en Cacao voldoen pertegen850 veroudering. vallen deaan de Earl nieuwe Verschillende energie is Fairbeschermen World en helpt Javaanse Ze gezinnen 100% natuurlijk Antioxidanten beschermen tegen veroudering.

Ze vallen de fect zijn aan de nieuwe generatie sportdranken. Verschillende agressieve vrije radicalen aan.

De hoeveelheid antioxidansoorten koolhydraten (suikers/energie), een aantal eiwiteen extra inkomen.

Gezonde Gula en Java Orac en antioxidanten Gulakoolhydraten Javaprestatiedranken Safran, Earl Grey,met Rooibos Cacao voldoen per- agressieve vrije radicalen aan.

De hoeveelheid antioxidansoorten (suikers/energie), een aantal eiwitten in voeding drukken we uit met een ORAC-waarde per ten100% (aminozuren) en voldoende electrolyten (mineralen). natuurlijk beschermen veroudering. Ze vallen de fect aan de nieuwe generatieelectrolyten sportdranken.

Verschillende ten in Antioxidanten voeding drukken we uit mettegen een ORAC-waarde per tenzijn (aminozuren) en voldoende (mineralen).

100g.

Verse groenten, peulvruchten en fruit scoren hoog.

Maar Amanprana doet het nog beter.

Amanprana gebruikt Orac en antioxidanten Gula Java Safran, Earl Grey, Rooibos en Cacao voldoen peragressieve vrije radicalen aan.

De hoeveelheid antioxidansoorten koolhydraten (suikers/energie), een aantal eiwit100g.Toppers Verse groenten, peulvruchten en fruit scoren oliën. hoog. Hoe Maar Gula Amanprana doet het nog beter.

Amanprana gebruikt zijn kruiden en sommige essentiële Java, waardoor deze prestatiedranken boordevol Antioxidanten beschermen tegen veroudering.

Ze vallen per de fect aan de nieuween generatie sportdranken.

Verschillende tenzijn in voeding drukken weis, uitdes met een oliën.

ORAC-waarde ten (aminozuren) voldoende electrolyten (mineralen). kruiden enbewerkt sommige essentiële Hoe Gula Java, waardoor deze prestatiedranken boordevol minder de voeding te hoger de Orac-waargezonde energie zitten.

Geen geraffineerde suikers en geen Toppers agressieve vrije radicalen aan.

De hoeveelheid antioxidansoorten koolhydraten (suikers/energie), een aantal eiwit- minder 100g.

Verse groenten, peulvruchten en fruit scoren hoog.

Maar Amanprana doet het nog beter.

Amanprana gebruikt de voeding bewerkt is, des te hoger de Orac-waargezonde energie zitten.

Geen geraffineerde suikers en geen de. Algemeen wordt aangenomen dat we per dag 3.000 à kunstmatige zoetstoffen. Pure en gezonde energie uit de ten in voeding drukkenen wesommige uit met een ORAC-waarde per ten (aminozuren) en Pure voldoende electrolyten Toppers zijn kruiden essentiële oliën.

Hoe Gula Java, waardoor deze prestatiedranken boordevol wordt aangenomen dat we per dag 3.000 à kunstmatige zoetstoffen. en al gezonde energie(mineralen). uit de veel de. Algemeen 5.000 Orac-eenheden moeten opnemen om ons lichaam te natuur.

Bovendien bevatten deze prestatiedranken 100g.

Verse groenten, peulvruchten en fruit scoren hoog.

Maar Amanprana doet het nog beter.

Amanprana gebruikt minder de voeding bewerkt is, des te hoger de Orac-waargezonde energie zitten.

Geen geraffineerde suikers en geen 5.000 Orac-eenheden moeten opnemen om ons lichaam te natuur.

Bovendien bevatten al deze prestatiedranken veel beschermen tegen vrije radicalen. antioxidanten van nature. Zij hebben een bijzonder hoge Toppers zijn vrije kruiden en sommigedat essentiële oliën.

Hoeà Gula Java, van waardoor deze prestatiedranken boordevol de. Algemeen wordt aangenomen we per dag 3.000 kunstmatige zoetstoffen.

Pure en een gezonde energie tegen radicalen. antioxidanten nature. Zij hebben bijzonder hogeuit de beschermen minder de voeding bewerkt is, des te hoger de Orac-waargezonde energie zitten.

Geen geraffineerde suikers en geen 5.000 Orac-eenheden natuur.

Bovendien al 620 deze ORAC prestatiedranken ORAC 3040 bevatten ORAC 42 17 740 veel ORAC 19 152 ORAC 35 460moeten opnemen om ons lichaam te Algemeen wordt aangenomen kunstmatige gezonde uithoge de 19 152 de.

ORAC 3040zoetstoffen.

ORAC 42Pure 620 ORAC 17energie 740 ORAC ORAC 35 tegen 460 beschermen radicalen. dat we per dag 3.000 à antioxidanten van nature.

Zij en hebben een bijzonder FOCUS vrijemoeten GOED GEVOEL bevatten SUPER ANTIOXIDANT ZONDER CAFEÏNE veelUITHOUDING 5.000 Orac-eenheden opnemen om ons lichaam te natuur.

Bovendien al deze prestatiedranken °BE-BIO-02 FOCUS +ENERGIE +ENERGIE +ENERGIE GOED +GEVOEL SUPER ANTIOXIDANT ZONDER+CAFEÏNE ENERGIE ENERGIE UITHOUDING EU/non-EU Agriculture °BE-BIO-02 beschermen tegen vrije radicalen. antioxidanten van nature.

Zij hebben een bijzonder hoge + + + + + ORAC 3040 ORAC 42 620 ORAC 17 740 ORAC 19 152 ORAC 35 460 ENERGIE ENERGIE ENERGIE ENERGIE ENERGIE EU/non-EU Agriculture

GOED GEVOEL

SUPER ANTIOXIDANT ZONDER CAFEÏNE

FOCUS

UITHOUDING

ORAC 3040 ORAC 42 620 ORAC 17 740 ORAC 19 152 ORAC 35 460 +ENERGIE +ENERGIE +ENERGIE +ENERGIE +ENERGIE

GOED GEVOEL +ENERGIE

1

1

1

SUPER ANTIOXIDANT ZONDER CAFEÏNE +ENERGIE

2

2

+ENERGIE

3

3

UITHOUDING

+ENERGIE

4

4

FOCUS

+ENERGIE

5

5

°BE-BIO-02 EU/non-EU Agriculture

AMAN AMAN PRANA PRANA AMAN SERENE LEVENSKRACHT SERENE LEVENSKRACHT PRANA AMAN PRANA SERENE LEVENSKRACHT °BE-BIO-02 EU/non-EU Agriculture

• Verkrijgbaar in je natuurwinkel of thuisgeleverd via www.amanvida.eu • • Verkrijgbaar in je natuurwinkel of thuisgeleverd via www.amanvida.eu • Tel. 00 32 3 653 25 41, www.noble-house.tk Tel. 00 32 3 653 25 41, www.noble-house.tk

1 36•Krant vd Aarde prestatiedrank juni2012.indd 36•Krant vd Aarde prestatiedrank juni2012.indd 1

2

3

4

5

• Verkrijgbaar in je natuurwinkel of thuisgeleverd via www.amanvida.euSERENE • 2 4 www.noble-house.tk 5 Tel.3 00 32 3 653 25 41, 1 • Verkrijgbaar in je natuurwinkel of thuisgeleverd via www.amanvida.eu • Tel. 00 32 3 653 25 41, www.noble-house.tk

36•Krant vd Aarde prestatiedrank juni2012.indd 1

LEVENSKRACHT 15/05/12 22:56 15/05/12 22:56

15/05/12 22:56

Gadgets

Gadget Top 5

1

3

Op nr.

Op nr.

Bewuste boodschappentas

7

In Nederland wordt jaarlijks een vijfde van het ingekochte eten weggegooid, reden genoeg om bewuster boodschappen te doen. Daarom ontwierp Doreen Westphal een speciale Goed goud boodschappentas: ze heeft een schaal van een tot vijf op de Eerlijke lonen, veilige arbeidsomstandigheden en achterkant van de tas geplaatst en de tas de Measure Bag respect voor het milieu.

Het zijn geen vanzelfsprekendgenoemd. De schaal attendeert je erop erover na te heden in de goudmijnbouw. Duurzaam geproduceerd goud is denken of het aanschaffen van die laatste 20% anno 2012 nog altijd een zeldzaamheid. Met de campagne Op boodschappen echt nodig is. De tas is gemaakt weg naar Goed Goud wil ontwikkelingsorganisatie Solidaridad van niet eerder gebruikt leer, overgebleven na de de sector een zetje in de groene richting geven. Je steunt de productie van schoenen en tassen, en gaat dus campagne door het unisex armbandje van de Nederlandse heel lang mee. Prijs €89,sieradenontwerpster Bibi van der Velden te kopen. Solidaridad via www.doreenwestphal.com gebruikt de opbrengsten onder andere om kleinschalige mijnbouwers te trainen in veilige arbeidsomstandigheden.

Waarom onze nummer 1?

Duurzame boodschappentassen zijn er genoeg, en dat we geen plastic tasjes meer hoeven weet ook iedereen wel. Maar mensen er met zo’n mooie designtas erop wijzen dat ze bewuster boodschappen kunnen doen, dat verdient de eerste plaats!

2

Op nr.

Coffeeduck

Lekker: espressokoffie uit een Nespressomachine. De aluminium cupjes kun je natuurlijk weer inleveren en ze worden gerecycled, maar het kan milieuvriendelijker en ook goedkoper. Met de Coffeeduck, een hervulbare cup voor losse espressokoffie.

Armbandje van Bibi van der Velden voor Op weg naar Goed Goud. €15.

Verkrijgbaar via www.opwegnaargoedgoud.nl.

e mag van ibi an de Aard De Krant v drie armbandjes van B Solidaridad en weggeven. van der Veldjk 15 juli 2012 het ar Mail uiterli de volgende vraag na p o l. rd o .n aarde antwo krantvande prijsvraag@ iaanse et Colomb an Hoe heet h geldt als voorbeeld v ? t g a d in t n c win proje elijke goud oed d n ie r v u ie ‘G mil onderwerp Vermeld als eet niet je naam en . rg n goud’ en ve ns in de email te zette e v e g e adresg

Via www.coffeeduckstore.nl. Prijs per 4 stuks €14,95.

Kijk op de website welk type er bij jouw koffiemachine past.

Er is ook een Coffeeduck voor Senseo-apparaten.

5

Op nr.

Eco-deksels

Deze eco-deksels hebben al verschillende prijzen gewonnen, het zijn functionele draaideksels die op potjes uit de hele wereld passen. Zo maak je van lege potjes schenkkannetjes of cacaostrooiers en krijgt dat mooie potje van de Franse rommelmarkt een tweede leven.

Prijs set van 5 deksels €55,via www.bijzondermooi.nl Met dank aan Kick van der Mark | www.skoonecodesign.nl

4

Op nr.

Nederland van Boven op DVD

Wie naar de krioelende mierenhoop kijkt die Nederland is, vraagt zich af waarom ons mooie land niet elke dag totaal vastloopt in een ongelofelijke chaos. Maar wie van bovenaf naar ons land kijkt ziet iets heel anders: een precisie uurwerk. Nederland van Boven kijkt vanuit vogelperspectief naar de ritmes en patronen van Nederland.

Een must voor wie de serie op tv gemist heeft of nog een keer wil genieten. Met bonus filmbeelden.

Nederland van Boven. Adviesprijzen: 3-disc DVD €34,99 3-disc Blu-ray €39,99

Meer weten?

Download de i-nigma QR scanner en scan met je smartphone deze QR-codes!

ADVERTENTIE

Demeter is het keurmerk voor producten van biologisch-dynamische bedrijven.

Biologisch-dynamisch werkende boeren en tuinders vormen de bron waaruit ‘biologisch’ is ontstaan. Het Demeter keurmerk stamt al uit 1928!

Maar Demeter gaat verder dan EKO. Er zijn hogere eisen voor het sluiten van kringlopen van mest en voer op het eigen bedrijf, voor dierenwelzijn, maar ook in de verwerking die zo puur mogelijk is. En dat proef je!

Meer info: www.stichtingdemeter.nl

Gezonde bodem, gezonde planten, gezonde dieren, gezonde mensen, gezonde aarde.

MAIL & WIN • MAIL & WIN 1. Noem drie klachten die kunnen verminderen als je geaard gaat slapen 2. In welke plaats is Earthing Nederland, importeur voor de Benelux van de Aardingsproducten van Earthing.com, gevestigd?

www.woonwinkelatrium.nl

Je vindt de antwoorden in onze advertentie in deze Krant van de Aarde.

Onder de goede inzenders wordt een Aardingslaken met EU aansluitset t.w.v. € 159,50 verloot.

Mail je antwoorden vóór 30/06/2012 naar prijsvraag@krantvandeaarde.nl

MAIL & WIN • MAIL & WIN

Appels, doosje aardbeien, stuk graskaas....

Tegen inlevering van deze bon ontvangt u 10% kassakorting op 1 mooi Demeter-artikel naar keuze bij Estafette de biologische eetwinkel Demeter is het keurmerk voor producten uit de biologisch-dynamische landbouw. www.demeter-bd.nl (actie is geldig bij alle Estafette-winkels t/m 30 juni 2012, max. 1 bon per klant)

Ontdek ons! www.estafettewinkel.nl

nijmegen / arnhem

Demeter

Toekomst zaaien Dit jaar bestaat de vereniging voor Biologischdynamische landbouw 75 jaar.

Het eerste biodynamische landbouwbedrijf begon al eerder, namelijk 88 jaar geleden, in Zeeland. Van oudsher is deze landbouwrichting bron van vermaak en kritiek voor veel collega boeren en wetenschappers die deze totaal andere benaderingswijze van landbouw en voedsel vaak niet begrepen. Daarentegen was er ook waardering, vooral vanuit het publiek, voor de innovaties die de biodynamische landbouw bood.

leven is een complex fenomeen en alleen scherpe waarnemers worden goede boeren.

Bij vermaak valt te denken aan het rekening houden met de stand van de planeten bij het zaaien van de gewassen… Hoewel we allemaal de invloed van de maan op eb en vloed kennen vinden velen het vreemd wanneer een boer de invloeden van onze kosmos betrekt op gewassen.

Biodynamische boeren zoeken niet zozeer naar onderbouwing vanuit de reguliere wetenschap, maar vertrouwen vooral op hun scherpe eigen waarneming van processen op het bedrijf. Kijken, voelen, ruiken en ervaren wat wel en wat niet werkt.

Hoe raak je verbonden met alle levenskrachten om je heen die bepalen of de oogst gaat lukken?

Dat is vaak minder eenduidig dan in de gangbare wetenschap gedacht en onderzocht wordt. Het

Naast de voortdurende discussie en scepsis over de lastig waarneembare aspecten van biodynamische landbouw, kent de biodynamische landbouw veel successen: de combinatie van landbouw en zorg, het starten van groenten abonnementsystemen, het werken vanuit diereigen gedrag met daardoor het laagste gebruik van antibiotica, ruim aandacht voor bodemvruchtbaarheid. Veel aspecten worden steeds meer gemeengoed. Ook boeren die niet alle uitgangspunten deelden, volgden de pioniers met biologische landbouw zonder chemie en kunstmest.

En na hen vele consumenten…. Nog steeds zijn vooral biodynamische boeren de voortrekkers en visitekaartjes voor bijvoorbeeld de Lekker naar de Boer dagen.

Waar komt die innovatieve kracht toch vandaan?

Hiervoor gaan we terug naar de bron naar de antroposoof Rudolf Steiner die in 1924 een landbouwcursus ontwikkelde voor een kleine groep geïnteresseerden. Als directeur van Stichting Demeter, het keurmerk voor biodynamische producten, was ik onlangs in het Zwitserse plaatsje Dornach, waar Steiner als bewonderaar van de

grote Duitse filosoof Goethe het Goetheanum stichtte, waar nog altijd tal van conferenties en cursussen plaatsvinden. Een plek om stil te staan bij het gegeven dat een filosoof op vele terreinen, zoveel mensen inspireerde en in beweging bracht, in onderwijs, architectuur, medische zorg en landbouw. Overal zien we het integrale denken terug, het opnieuw verbinden van alle facetten van het leven. En nog steeds zaait de biodynamische beweging vernieuwing en nieuw bewustzijn.

De laatste loot aan de boom heet ‘toekomst zaaien’, gestart door enkele Zwitserse biodynamische boeren die burgers uitnodigen om samen met hen te zaaien. Dit als protest tegen de opkomst van genetisch gemodificeerde zaden die leiden tot steeds meer monoculturen, maar vooral om het leven te vieren en mensen opnieuw te verbinden met zaadgoed als bron van de landbouw. Dit evenement wordt inmiddels in tien landen gehouden en gaan wij dit najaar ook in Nederland organiseren, samen met de Stichting Zaadgoed die zich inzet voor behoud en ontwikkeling van rassen die geschikt zijn voor de biologische landbouw. Volgende keer meer!

Bert van Ruitenbeek, directeur stichting Demeter

ADVERTENTIE

500 workshops

theater

muziek

dans

Kom en vier het leven op dit 19 lentefees t e

lezingen

Voor een betaalbare, creatieve en duurzame vakantie!

van 7 t/m 10 juni 2012 te Vierhouten (Veluwe)

Eigentijds Festival CREATIVITEIT

BEWUSTWORDING

SPIRITUALITEIT

NATUUR

Een inspirerende ontmoetingsplaats met o.a.

Gastenverblijf met hôtellerie, vakantiehuizen, camping en tentenverhuur Uitgebreid cursus- en activiteitenprogramma: zie www. eigentijdszomercollege.nl Biologische groenten-en kruidentuin.

Massage- en badoliën o.a. te koop via www.eigentijdsewinkel.eu Geitenboerderij en kaasmakerij Kunstatelier met workshops Wandelweken met gids: zie www. wandelenindevogezen.nl

www.ecolonie.eu KIJK EN WORD GEZIEN IN DÉ ETALAGE van holistisch Nederland.

Voor informatie of festivalkranten: 0515–433352 of secretariaat@eigentijdsfestival.nl

www.eigentijdsfestival.nl

9

Op zoek naar een therapeut, cursus, workshop, opleiding, coach etc? Of wil je je eigen activiteit zichtbaar maken? www.eigentijdsnetwerk.nl

Eigentijds Netwerk

Het spirituele/ecologische netwerk van Nederland.

10 Serie:

Mes en Vork

Scherpe en prikkelende artikelen in het katern over eerlijk en gezond eten.

Streekproducten

Door Renske de Zwart Foto’s door Ben Deiman

Deel 6: Oosterscheldekreeft In Zeeland, in de Oosterschelde om precies te zijn, vinden we een van Nederlands fijnste delicatessen. Hard van buiten, zacht van binnen: de Oosterscheldekreeft heeft een reputatie die tot ver over de grenzen reikt. Een unieke kreeftensoort met een unieke smaak en daarmee een van Nederlands culinaire hoogstandjes.

In Zeeland zijn ongeveer twintig families actief in de kreeftenvangst

Sterk verhaal In 1883 deden Zeeuwse vissers een opvallende vangst: de eerste kreeft in Nederlandse wateren bleek in het net verzeild geraakt. Al gauw was dit geen zeldzaamheid meer en was de kreeftenvangst in Zeeland een feit. Als verklaring voor deze vreemde vangsten deed al snel een verhaal de ronde: in de 18e eeuw was Noors schip met aan boord levende kreeften bij Zierikzee gezonken.

De kreeften ontsnapten en begonnen vervolgens in de Zeeuwse wateren een nieuw leven. Een mooi verhaal, maar helaas –zoals vaker bij sterke verhalen- onjuist.

In werkelijkheid kent de plotselinge verschijning van de kreeft een biologische oorsprong die net zo fascinerend is. Kreeftenlarven komen waarschijnlijk al eeuwenlang vanuit de Noordzee naar Nederland, meegevoerd door de stroming. Die larfjes waren tot aan de 19e eeuw echter geen lang leven beschoren doordat er in de winter teveel zoet water in de Oosterschelde stroomt. Met de afsluiting van de

Kreekrak in 1868, kreeg de Oosterschelde een stabieler zoutgehalte. Daarmee konden de larfjes uitgroeien tot kreeften en ontstond er een stevige populatie kreeften die het goed uithield in de Oosterschelde.

Smakelijk DNA Kenners zullen u vertellen dat de Oosterscheldekreeft een fijnere en zachtere smaak heeft dan andere kreeftsoorten. Hij heeft dan ook een wezenlijk andere DNA dan zijn soortgenoten.

Waarschijnlijk heeft dit te maken met het bij tijd en wijle ongastvrije Nederlandse klimaat. De soms zeer strenge winters maar ook de incidentele daling van het zoutgehalte -zoals bij de bouw van de deltawerken- zorgen voor een decimering van de kreeftpopulatie. Daarna worden de wateren opnieuw bevolkt door de (afstammelingen van de) sterkste exemplaren. Deze genetische selectie heeft ervoor gezorgd dat het DNA –en dus ook de smaak!- van de Oosterscheldekreeft sterk varieert van zijn Europese soortgenoot.

Duurzame vangst In Zeeland zijn ongeveer twintig families actief in de kreeftenvangst. De vangst is goed gereguleerd om overbevissing te voorkomen. Samen met de kleinschalige vissers langs de Oosterschelde stelde de Stichting Promotie Oosterscheldekreeft een aantal regels op die een duurzaam gebruik van het kreeftenbestand moeten garanderen. Er wordt alleen gevist met fuiknetten die op de gepachte percelen langs de oevers worden geplaatst. Het gebruik van sleepnetten is verboden.

De dieren worden gevangen in de rotsspleten en gaten van de Oosterschelde. De Oosterschelde is de zeearm tussen Schouwen-Duiveland en NoordBeveland. Het water is er zowat ‘t schoonst van Europa dankzij de Philipsdam, die er als onderdeel van de Deltawerken in de jaren tachtig voor zorgde dat er minder Rijnwater in de Oosterschelde belandde en het water zouter werd, waar de kreeft dus goed bij gedijt. In de winter verblijft het dier in de diepere gedeelten maar als het water opwarmt

Mes en Vork zoekt hij de rotsige spleten en gaten dichter bij de kust op om te verschalen en zich voort te planten.

En daar worden ze gevangen.

We gaan op kreeftenvangst

Na vertrek uit de haven van Yerseke met een rondvaartboot en bij prachtig weer maken we een vaart over de Oosterschelde. Na enige tijd komt een vissersboot langszij en stapt een eerste groep enthousiastelingen met reddingsvest aan boord. Het dek van het schip wordt voor het grootste gedeelte in beslag genomen door een soort grote rollerbank en al snel blijkt waarom. Terwijl de schipper de boot richting de kant vaart, hengelt zijn maat met een haak een kleine boei uit het water. Het daaraan bevestigde touw wordt vervolgens met vereende krachten binnengehaald en al snel verschijnt de eerste kreeftenval boven water. Ongeveer zeven kreeftenvallen worden aan boord en op de rollerbank gehesen. De rechthoekige vallen hebben gaas aan de zijkanten en een soort fuik waardoor de kreeften naar binnen kunnen. Op een pin in de val wordt een stevig stuk aas bevestigd dat de kreeften moet lokken.

Elke gevangen kreeft wordt gemeten en bevoeld Dat de kreeftenvangst in Nederland goed gereguleerd wordt, blijkt al snel. Elke gevangen kreeft wordt gemeten en bevoeld: kleine, te jonge kreeften moeten terug maar ook vrouwtjes met eitjes worden teruggeworpen; zij moeten zorgen voor het nageslacht. Daarnaast hebben de mannelijke dieren meer smaak dan de vrouwelijke, dus ook daarom worden zij uit de netten gepikt. De

11

Kreeft wordt vrijwel altijd gekookt, ook als je het vlees later op een andere manier wilt bereiden. Kreeften worden, meestal nadat ze zijn gekookt, ook gegrild, gebakken, gefrituurd of gestoomd. De kooktijd hangt sterk af van het gewicht van de kreeft, ongeveer een derde van het totale gewicht is eetbaar. Kreeft kan direct en ongepeld uit de kookpan worden geserveerd, waarbij je de schalen moet verwijderen om bij het vlees te komen. Ook wordt vaak soep of salade gemaakt van kreeft. Maar simpelweg met goede mayonaise en een glas koele witte wijn is de Oosterscheldekreeft eigenlijk op z’n lekkerst!

Het vangstseizoen van de Oosterschelde kreeft loopt van begin april tot half juli.

Dit jaar was de officiĂŤle opening op donderdag 29 maart. Zondag 15 juli 2012 is het einde van het Oosterscheldekreeft-seizoen. Na 15 juli is de verkrijgbaarheid afhankelijk van voorraden. De lekkerste eetadressen zijn aangesloten bij de Kring van de Oosterscheldekreeft, een samenwerkingsverband van Zeeuwse restaurateurs om hun trots hoog te houden. Ze bieden allemaal een eigen 3-gangenmenu voor 59,95 euro, veelal gecombineerd met andere streekproducten als lamsoor en zeekraal.

kreeften die overblijven na deze selectie krijgen elastiekjes om hun scharen om te voorkomen dat ze elkaar gaan bevechten.

Ook andere bewoners van de Oosterschelde laten zich lokken door het aas in de kreeftenvallen.

Krabbetjes, vissen, zeesterren, maar ook allerhande slierten met eitjes komen mee naar boven. Een bijzondere passagier is de sepia: een soort inktvis.

Ook deze bijvangst gaat weer terug de zee in.

Als de vallen leeg zijn gehaald worden ze weer voorzien van aas en over de rollerbank teruggeduwd de Oosterschelde in. Na nog op een andere plek de vallen te hebben gelicht, volgt de tocht terug naar de rondvaartboot, waar men kan aanschuiven voor de lunch. Kreeftensoep gevolgd door kreeft met stokbrood en salade. En is de Oosterscheldekreeft nu echt lekkerder van smaak dan kreeft elders in de Noordzee? Wij vinden van wel!

Zie voor meer informatie: www.oosterscheldekreeft.nl Op de site van Slow Food Nederland vind je adressen van gecertificeerde restaurants: http://www. slowfood.nl/biodiversiteit-ark-vande-smaak/presidia/vis-schaal-enschelpdieren/

Oosterscheldekreeft heeft een fijnere en zachtere smaak dan andere kreeftsoorten.

Weet of maak jij nog een bijzonder streekgerecht of -product? Laat het ons weten en misschien neemt Renske de Zwart het mee in haar Ronde van Nederland.

Tips kun je sturen naar renske.de.zwart@krantvandeaarde.nl

12

Mes en Vork

Lang leve de kliekjes!

Gemiddeld gooien we in Nederland tussen de 43 en 60 kilo voedsel per persoon per jaar weg. In NoordAmerika kan dat oplopen tot 95 à 115 kilo voedsel per persoon. Dat moet anders!

Als je inzicht wilt krijgen in de hoeveelheid eten die je weggooit doe dan de weggooi test op www.milieucentraal.nl

Door Renske de Zwart

Wereldwijd spreekt de voedsel- en landbouworganisatie van de VN over 1,3 miljard ton voedsel per jaar dat verloren gaat of verspild wordt. Dit zijn enorme hoeveelheden: het komt neer op ongeveer een derde van de totale wereldvoedselproductie. Om alle monden van de groeiende wereldbevolking te voeden is het effectiever om het verlies aan voedsel te beperken dan de voedselproductie op te voeren, aldus de VN. In arme landen gaat veel voedsel verloren door mislukte oogsten. In rijke landen wordt veel voedsel verspild, omdat mensen voedsel weggooien. Het is een schrikbarend idee dat we de honger in de wereld kunnen oplossen door simpelweg het weggegooide voedsel beter te besteden en te verdelen. Vanaf deze plek kunnen we niet helemaal overzien hoe je een dergelijke voedselverdeeloperatie op poten zet, maar laten we bij onszelf beginnen door ons eigen eten voortaan ook daadwerkelijk op te eten.

Bedwing jezelf als je langs de warme bakker loopt Want ook u en ik gooien voedsel weg dat nog prima is. We kopen te veel, we koken te grote hoeveelheden, we vergeten op de achterste plek in de koelkast te kijken. In geld uitgedrukt komt die 43 à 60 kilo per jaar neer op zo’n 125 euro. Eten weggooien is dus niet alleen oneerlijk en spijtig voor het milieu maar ook nog eens zonde van het geld.

Daarom hoog tijd voor bezinning: koop eens wat minder boodschappen per keer, kook eens met wat meer beleid en als je toch wat overhoudt; verwerk het in een heerlijk kliekjesgerecht. Niks mis mee, en vaak is de smaak na een dag nog beter , zoals bij maaltijdsoepen of stoofpotten. Of je kunt met een beetje creativiteit nieuwe gerechten maken, zoals aardappelkoekjes van een restje puree met wat vis of prei er door. En bedwing jezelf als je langs de warme bakker loopt en bak eerst die oude boterhammen tot heerlijke wentelteefjes.

Wentelteefjes Voor dit recept heb je beslist droog brood nodig, met vers brood lukt het niet!

Ingrediënten voor 4 personen: 8 oude boterhammen, mag ook krentenbrood zijn.

2 eieren 4 dl melk fijne kristalsuiker kaneelpoeder roomboter om te bakken Klop in een diep, breed bord de melk met de eieren los. Voeg een eetlepel suiker en een snufje zout toe. Verwarm een klontje boter in een koekenpan met antiaanbaklaag. Wentel de boterhammen een voor een langzaam door het eimengsel en bak ze per stuk in de boter aan beide kanten lichtbruin en krokant. Leg ze op een bord en strooi er suiker en kaneel over.

Heerlijk als lunch met een glas koude melk, of als stevig toetje met een bol vanille- of kaneelijs.

Broodpudding met chocolade De kans dat je met een paar oudbakken chocoladebroodjes overblijft is buitengewoon klein, maar mocht de situatie zich voordoen, dan kun je er dit mee doen: Ingrediënten voor 4 personen: 3 à 4 oudbakken pains au chocolat 5 dl melk 5 dl slagroom 3 eetlepels fijne kristalsuiker 1 groot ei 4 eidooiers Snijd de pains au chocolat in stukken van 1 centimeter en leg ze in een ingevette, ronde ovenschaal. Verwarm de melk en slagroom, maar laat het niet koken. Klop het ei met de eidooiers en de suiker door elkaar. Meng de hete melk met het ei-mengsel en giet het over de broodstukken. Laat 10 minuten intrekken en zet de schaal 45 minuten in een voorverwarmde oven op 160 C. De pudding moet gestold maar nog zacht zijn.

Column

ADVERTENTIE

Column: Tinkebell

Prettig voor de kipjes Elke week een tas met biologische groenten en fruit van het seizoen

Dinsdag: schrijfdag.

Mijn vriendin Alexandra en ik werken allebei aan een nieuw boek en een vaste dag in de week samen schrijven maakt dat er schot in de zaak blijft zitten. Oké, natuurlijk wordt er dan niet alleen maar driftig op toetsenborden getikt. We nemen de wereld door en bekijken serieus welke oplossingen door ons aangedragen dienen te worden om alles in goede banen te leiden. Die schrijfdagen, beste mensen, zijn van groot belang.

Deze week bijvoorbeeld bespraken wij de prijsstijgingen van eieren. Aanleiding: het verbod op legbatterijen dat sinds 1 januari in Europa van kracht is.

Veel boeren moeten hun stallen verbouwen en noodgedwongen hun productie verminderen. Een goede zaak vonden Alexandra en ik, maar wij vonden vreemd genoeg voornamelijk berichten in de kranten die alleen maar het ‘negatieve bijeffect’ bespraken: de hoge prijzen.

Dat het voor die kipjes misschien wel prettig was, dat beetje extra ruimte, werd niet eens vermeld.

www.odin.nl

En, zo beredeneerden wij, een mooie aanleiding om eens te

bekijken wat je allemaal voor lekkers kunt maken zónder eieren te gebruiken. Hartige eiloze pannenkoeken bijvoorbeeld, daar waren we zelf al een tijdje aan verknocht. Maw: zó lekker dat ik het recept bij deze met u ga delen: Benodigdheden: 150 gram kikkererwtenmeel, 1 Spaanse peper incl. zaadjes, 50 gram maïsmeel, 1 theelepel zout, 6 eetlepels olijfolie, bosje verse koriander, bosje verse peterselie, 3 eetlepels gemalen komijn.

Klop het kikkererwtenmeel en de maïsmeel met 3 dl. lauwwarm water, zout en de olie.

Laat een paar minuten rusten.

Roer de fijngehakte peterselie, koriander, Spaanse peper en komijnpoeder door het beslag.

Bak het beslag met olijfolie of kokosolie in een koekenpan tot kleine pannenkoekjes, 3-4 min. per kant of langer indien nodig.

Lekker met kerriepasta, mango chutneysaus of met avocado en komkommer. Mmm! Eet smakelijk!

Looove TINKEBELL

13

Zuinig is

14

Special

De Krant vd Aarde zet een aantal mogelijkheden op rij om goed en rendabel zuinig te zijn.

Zuinig heeft al snel een negatieve bijklank; het klinkt naar gierig, vrekken en zuinige mondjes, naar koud douchen in het donker en hergebruikte theezakjes. Maar wie zuinig is op zijn spullen, gaat ook zorgvuldig om met grondstoffen, energie en water. En het levert ook nog eens geld op.

Door Diewke de Haen

Repareren

Dingen die stuk of versleten zijn, zijn met een beetje handigheid vaak goed te repareren. Bij gebrek aan handige opa’s of oma’s –hoe ouder de generatie, hoe meer bespaarervaring- kun je hiervoor ook terecht bij zogenoemde repaircafé’s. Op deze meetings, die in veel regio´s maandelijks worden georganiseerd, komen mensen bij elkaar om kapotte spullen te repareren. Er is gereedschap aanwezig en vaak ook deskundigen die advies kunnen geven over de uit te voeren reparaties. De meegebrachte spullen variëren van een trui met mottengaten tot een stereo/ installatie die niet meer naar behoren werkt. En als je niets te repareren hebt, drink je gewoon samen een drankje aan de bar. Tijdstippen en locaties van repaircafé´s vind je op www.repaircafe.nl.

Onderhouden

Goed onderhoud scheelt de helft van de reparaties.

Met een periodieke onderhoudsbeurt zorg je ervoor dat je spullen veel langer meegaan en ook beter en zuiniger blijven werken. Dat geldt voor de auto en de fiets bijvoorbeeld, die door een halfjaarlijkse beurt soepeler (minder benzine of minder hard fietsen!) lopen. Zo’n onderhoudsbeurt kun je vaak prima zelf doen. Op internet zijn uitgebreide beschrijvingen te vinden van de activiteiten die daarbij horen (bijvoorbeeld op www.auto-tuning-guide. com/auto-onderhoud-en-reparatie.html).

Maar ook in huis is onderhoud geen overbodige luxe. Denk bijvoorbeeld aan meubilair dat met een periodieke aanschroefactie minder kraakt, wiebelt en dus slijt. Of de waterkoker en het koffiezetapparaat die met een jaarlijkse ontkalkbeurt veel beter presteren. Of de schaatsen die regelmatig geslepen en elke zomer weer in het vet, langer en beter dienst doen.

Hergebruiken

Als iets versleten is, of niet meer nodig voor het oorspronkelijke doel, kun je het misschien nog pri-

ma voor een ander doel inzetten. Van oude boeken kun je bijvoorbeeld hippe boekenplanken maken (zie voor een beschrijving http://huisraadenmeer. blogspot.com/2012/01/bookshelf.html) of kleine bijzettafeltjes door ze op elkaar te stapelen en aan elkaar vast te lijmen.

Van oude stofjes (kleding, dekens, gordijnen) maak je in een handomdraai leuke lappendekens of poppen. En wie weet, bouw jij van een oude skelter en een surfzeiltje wel een strandzeilkar (http://forum. windsurfing.nl/viewtopic.php?f=35&t=13854295).

Bouw jij van een oude skelter en een surfzeiltje een strandzeilkar?

Verkopen

Als je toch van je (goed onderhouden) spullen af wilt, gooi ze dan niet weg maar geef ze een tweede leven en maak iemand anders blij. Op de koninginnedagmarkt , maar ook op marktplaats of ebay kun je spullen gemakkelijk omzetten in geld.

Consuminderkoningin Marieke Henselmans, ADcolumnist, bekend van het tv-programma ‘Geen cent te makken’ en auteur over financieel opvoeden en vrolijk besparen, geeft wat handige tips voor de online verkoop. “Maak een paar duidelijke foto´s en schrijf een leuke, maar eerlijke tekst met informatie over onder andere kleur, gewicht, grootte en eventuele gebreken. Bedenk wat je er ongeveer voor wilt hebben en neem een iets hoger bedrag op in de advertentie. Laat mensen vervolgens bieden. Een

online advertentie plaats je idealiter op zaterdag- of zondagochtend, zodat je bij interesse het product dezelfde dag kunt laten ophalen.”

Ruilen

Ruilen kan natuurlijk ook! Die prachtige rode laarsjes waar je op uitgekeken bent maar die nog wel goed zijn, kun je op die manier wellicht ruilen voor hippe paarse exemplaren.

Zet de spullen die je wilt ruilen online (bijvoorbeeld via www. ruilen.nl) en geef duidelijk aan wat je zoekt. Naast online kun je dergelijke ruilproducten ook adverteren onder familie en vrienden. ´Loop te koop´ met datgene wat je wilt ruilen: vertel het gewoon her en der en wie weet heb je beet. Ook een bekend fenomeen is het kledingruilfeest; vriendinnen komen bij elkaar met een zak kleding en een fles wijn onder hun arm, gooien alles op een grote hoop en het passen en ruilen kan beginnen. Leuke avond gegarandeerd!

Weggeven

Wat jij niet meer nodig hebt en geneigd bent weg te gooien, kan een ander vaak nog goed gebruiken. Naast een huis dat steeds minder vol is met allemaal nutteloze spullen, levert je dit de blijdschap van het geven op. Veel mensen vinden het helaas lastig om iets dat ze overhebben aan te bieden aan een ander. Dat voelt soms als je restjes weggeven, of suggereren dat je denkt dat die ander weinig geld heeft. Ook ontvangen gaat

goed!

Ook een bekend fenomeen is het kledingruilfeest; Leuke avond gegarandeerd! niet altijd vanzelf; trots kan dit danig in de weg staan.

Henselmans heeft nog een goede tip over wat zij noemt “het festival van geven en krijgen”.

“Het festival van geven en krijgen is de bloedsomloop van onze samenleving, een essentiële kringloop. We ruilen diensten, goederen en vriendelijkheid met elkaar. In tegenstelling tot bij de officiële kringloop, waar het uitwisselen van diensten, goederen en geld voorop staat, hoef je als ontvanger niet iets van evenredige waarde terug te geven aan de gever. Niemand houdt de score bij. Belangrijk is meedoen. Hoe je dat doet? Gewoon ergens beginnen! Geef iets aan iemand waarvan je denkt dat die het mogelijk kan gebruiken. Of stuur een mailtje rond dat je op zoek bent naar een zo-enzo. Je kunt ook lid worden van een LETS (Local Exchange Trading System)-kring, waar je diensten en goederen ruilt tegen sterren (Utrecht), noppes (Amsterdam) of pegels (Haarlem).”

Dus….

Zuinig zijn op je spullen is zuinig zijn op de wereld om je heen. Dat levert een schoner milieu op, maar ook geld en daarmee keuzevrijheid. Zoals Henselmans het mooi verwoordt: “Zuinig zijn is voor mij zuinig zijn op je eigen geluk, maar ook op elkaar, je relatie, je kinderen, de

aarde. Zuiniger leven betekent voor mij het creëren van keuzes: zelf bepalen wat ik belangrijk vind en waaraan ik mijn geld uitgeef. Schuiven met potjes en zo hutje bij mutje leggen om iets te kunnen doen of kopen, dat vind ik bevredigend. Greep hebben op je eigen situatie maakt gelukkig. Dat gun ik iedereen.”

“Greep hebben op je eigen situatie maakt gelukkig. Dat gun ik iedereen”

15

Marieke Henselmans. Foto: Gijs Henselmans | wikiportret

Special

Marieke Henselmans

Henselmans debuteerde in 1999 met Consuminderen met kinderen en schreef aansluitend een aantal jaren voor de Volkskrant, onder andere als kinderboekenrecensent.

In 2004, 2005 en 2006 werkte zij als besparingsdeskundige samen met Peter van der Vorst mee aan het RTL 4 tv-programma Geen cent te makken. Het programma viel in de smaak, er keken 1,4 miljoen mensen.

Henselmans heeft een column in het Algemeen Dagblad, waarin zij wekelijks aan de hand van de actualiteit schrijft over geldzaken.

Sinds 2012 twittert zij dagelijks een bespaartip op @Mariekebespaart. bron: wikipedia

Meer inspiratie?

Zoek je meer inspiratie voor een zuinig leven?

Het nieuwe boek van Marieke Henselmans heet “Vrolijk Besparen: doe het zelf met het hele gezin” en is voor lezers van de Krant van de Aarde met € 2,50 korting verkrijgbaar via www.bespaarboeken.nl. Kortingscode: aarde

16

Special

Smullen van voedsel dat over datum is

De gemiddelde Nederlander gooit jaarlijks 44 kilo aan goed voedsel weg. Zonde, want wie zijn ogen en oren goed gebruikt, kan van over datum producten heerlijke maaltijden bereiden.

Door Jojanneke Spoor

Een pompoen met een beurse, zachte plek. Wat slappe sperziebonen en een Chinese kool die volgens de verpakking twee dagen over datum is.

Een voor een verdwijnen ze in een grote pan met heerlijk geurende groentesoep. Chefkok Tinda van Smoorenburg krijgt van bezoekers steeds nieuwe artikelen in haar handen gestopt. “Oh bloemkool, doe dat er ook maar in”, zegt ze. “Heb jij tijd om te snijden?”, vraagt ze aan een jonge vrouw die net binnenkomt met een zakje appels in haar handen.

Plunder die groentela!

De culturele instelling Mediamatic organiseert vanavond de Over Datum Eetclub. De gasten, die langzaam binnenstromen, hebben hun keukenkastjes uitgeplozen en de groentenla geplunderd om vanavond gezamenlijk een maaltijd te maken van producten die anders in de prullenbak zouden belanden. “Ik pas het menu voortdurend aan”, vertelt Smoorenburg terwijl ze een pak worstjes krijgt aangereikt. “Meestal is er veel brood, nu komen mensen juist met vlees aanzetten en dat eet ik niet.”

Maar verspild wordt er ook niet. Er zijn vanavond zowel vegetariërs als vleeseters aanwezig. Terwijl er nog wat uien in de soep gegooid worden, verwerkt een vrijwilliger even verderop de worstjes in kleine hamburgertjes. Verspreid over de ruimte zitten mensen her en der te snijden, wassen ze groenten of grillen ze stokbroden die door een plaatselijke bakker zijn gedoneerd. Iedereen die mee-eet, helpt ook mee met het koken.

kunnen worden en hoe je kunt controleren of het nog te eten is. “In principe is alles te eten”, zegt directeur Willem Velthoven tijdens de maaltijd.

“Maar het is natuurlijk niet de bedoeling dat je er ziek van wordt.” Als het werk gedaan is en alle vrijwilligers en gasten aan tafel zitten, presenteert Tinda Smoorenbrug het menu. “Vooraf crostini’s en lekkere salade met paddenstoelen, gevolgd door een pittige paddenstoelen-, groentensoep en als toetje een crumble met gemixt fruit.” Een warm applaus gaat over in de wensen ‘smakelijk eten’ en druk geklets terwijl tientallen mensen hun bordje volscheppen. Vooral het toetje is populair. Een jong meisje ruikt even aan de vanilleyoghurt die erbij geserveerd wordt, haalt haar neus op en kijkt bedenkelijk om zich heen. Dan neemt ze een grote hap. “Hmmm, lekker.”

Uien en piepers redden

Nederland zit met een groot uienoverschot.

Om ons bewust te maken van dit probleem, ‘redde’ Over Datum Eetclub een kwart miljoen uien van Texelse boer Jo Flens. In het weekend van 30 maart tot en met 1 april kon iedereen onbeperkt en gratis uien komen halen. Boer Krispijn uit Flevoland maakte veel discussie los met zijn plan om op 1 april duizend kilo aardappels op de Dam in onze hoofdstad te dumpen.

Meer info en meer actiedata op www.mediamatic.net/uien en www.youthfoodmovement.nl

Door goed te kijken en te ruiken, kun je testen of een product nog goed is

De Over Datum Eetclub is een protest tegen voedselverspilling. Een manier om mensen te dwingen na te denken over hun eigen gedrag. De gemiddelde Nederlander gooit jaarlijks 44 kilo aan goed voedsel weg. Dat zijn ongeveer 65 warme maaltijden per jaar. Wereldwijd gaat een derde van het voedsel dat jaarlijks wordt geproduceerd verloren of wordt weggegooid. Het gaat om ongeveer 1,3 miljard ton voedsel per jaar.

Door van producten die over datum zijn of er niet meer zo mooi uitzien een heerlijke maaltijd te maken, wil de Over Datum Eetclub laten zien dat het de moeite waard is om zelf na te denken en voedsel met gezond verstand te benaderen. Het is niet de bedoeling om klakkeloos producten te eten die over datum zijn, maar we moeten ons ook niet bang laten maken. De houdbaarheidsdata op producten kennen een ruime risiocomarge. Door goed te kijken en te ruiken, kun je testen of een product nog goed is.

Een drie gangen sterrenmaaltijd

In de kennisbank op de site overdatum.org staat beschreven hoe producten het beste behandeld

Foto: Babette Elise

Wie zelf een Over Datum Eetclub wil organiseren kan op de site www.overdatum.org een doe-het-zelf-pakket downloaden. Met daarin uitnodigingen, een stappenplan en tips om aan over datum voedsel te komen via winkeliers en de plaatselijke horeca. Er staan ook lekkere recepten op de site.

Dineren uit de vuilnisbak

Special

17

Kunstenaars collectief kookt met gevonden voedsel

Een diner uit de afvalcontainer, Thomas Reineke ziet het wel zitten. ‘Het is lekker goedkoop, goed voor het milieu en een persoonlijk protest tegen de wegwerpmaatschappij.’ Samen met kunstenaars collectief de Bohemians stelt Reineke het weggooien van voedsel aan de kaak.

Door Tom van der Beek

Vrijheidsmaaltijd

Op 5 mei serveerden de Bohemians voor 250 man een heerlijke vrijheidsmaaltijd van maar liefst 6 gangen op de NDSM-werf in Amsterdam.De ingrediënten voor dit diner kwamen uit afvalbakken van supermarkten en groothandels.Sinds een jaar verzamelt Reineke weggegooid voedsel op verschillende plekken in Amsterdam. Hij is niet de enige. Dumpster diving, skippen of freeganism is in opkomst. In Nederland houden zich ongeveer honderd mensen actief bezig met dumpster diving.

‘De laatste tijd duik ik vaker containers in. Dat doe ik omdat ik minder te besteden heb’, vertelt de 40-jarige artiest met een passie voor beelden.

Reineke bevestigt dat veel supermarkten en groothandels dumpster diving oogluikend toestaan.

‘Zolang we ons gedeisd houden en de boel netjes achterlaten, laten ze ons meestal met rust. Supermarkten en groothandels hebben er geen belang bij dat de grootschalige verspilling bekend wordt gemaakt.’

Reineke is uit eigenbelang voorzichtig met het prijsgeven van zijn adressen. ‘Daarnaast is het een juridisch spel, horecagroothandels mogen weggegooid eten wettelijk niet weggeven in verband met aansprakelijkheid bij gevaar voor de gezondheid.’

Reineke is nog nooit ziek geworden van voedsel uit afvalcontainers.

‘Bij dumpster diving weet je nooit wat je tegen komt. Daarom moet je extra creatief zijn in de keuken en dat gaat me steeds beter af’ Momenteel maakt Reineke vooral decoratieve lampen van autoruiten. Zijn passie en creativiteit zet hij ook in bij het koken met gevonden voedsel. ‘Bij dumpster diving weet je nooit wat je tegen komt.

Daarom moet je extra creatief zijn in de keuken en dat gaat me steeds beter af.’

Het verzamelen van afval uit containers is wettelijk niet verboden in Nederland. Wel zijn er managers van groothandels en supermarkten die niet willen dat mensen in hun containers rommelen en daarom hun afval oneetbaar maken door het te overgieten met kleurstof of chloor. ‘Gelukkig ben ik deze ellende nog niet tegengekomen. Wel heb ik gezien dat verpakkingen bewust zijn opengemaakt om het bederf te bevorderen’, aldus Reineke.

Boze managers

Hij komt bij zijn rondgang langs containers geregeld boze managers tegen. ‘Ik ben wel eens bedreigd. Meestal zeggen managers dat ze de politie bellen. Na een verhitte discussie komt het meestal tot een redelijk gesprek waarin wij uitleggen waarom we voedsel meenemen.’ Volgens Reineke hebben managers geregeld zelfs begrip voor dumpster divers. ‘Wij vertellen de managers dat we gezamenlijk van het voedsel eten of het aan mensen geven die echt weinig te besteden hebben.’

Sla je slag

Op een zonnige voorjaarsdag slaat Reineke zijn slag bij een horecagroothandel op een bedrijventerrein in Amsterdam Zuidoost. Langslopende vrachtwagenchauffeurs kijken hem met een afkeurende blik aan of maken een grap wanneer ze Reineke dolblij met een krat vol groenten, fruit en kruiden uit de container zien klimmen. ‘De rekening krijg je later gepresenteerd’, zegt een chauffeur wanneer hij Reineke met een volle krat richting fiets ziet lopen.

De goed gehumeurde Reineke kan erom lachen.

Gevraagd naar zijn meest bizarre vondst antwoordt Reineke ernstig: ‘Een vorige keer vond ik kisten vol haricot verts die in Afrika waren geproduceerd. Hoe schrijnend is dat.’

Grootschalige verspilling

40 procent van wat we jaarlijks voor menselijke consumptie produceren wordt weggegooid. Jaarlijks verspillen we in Nederland 9.5 miljoen ton aan voedsel.

Een kwart daarvan gooien huishoudens weg, de rest wordt verspild door horeca, supermarkten en bedrijven (bron: brochure Wereldvoedseldag).

Een krat vol groenten, fruit, en kruiden. Dat is de vangst van een duik in de afvalcontainer.

Reineke: ‘Ik word hier heel blij van en ga ook andere mensen blij maken met deze producten.’

ADVERTENTIE

Treinreizen in zwiTserland Voor de mooiste treinvakanties in zwitserland ga je naar: www.treinreizeninzwitserland.nl

Keuze uit 17 verschillende rondreizen per trein van 4 tot 8 dagen; ook met de beroemde Glacier Express en Bernina Express. Heen en terug vanuit Nederland per snelle ICE-trein.

Incento bv, Vaartweg 23-G, 1401 RA Bussum Telefoon 035 695 51 11, info@incento.nl, www.incento.nl

ADVERTENTIE

8 daagse Kruiden-wandelreis in Transylvanië Startdatum: juli - augustus Groepsgrootte: 4 - 12 personen Wandelen per dag: 8 - 10 km Inclusief: Alle overnachtingen in comfortabele accomodaties Alle maaltijden Transfer van vliegveld naar locatie Ervaren berggids en kruidenvrouw Exclusief: Heen- en terugreis Nederland

Een actieve vakantie in Transsylvanië.

Trekken, wandelen, overnachten bij lokale mensen in dorpspensions en B&B. Kruidenleer in de praktijk, uw eigen thee plukken, drogen en melanges samenstellen. Ontdekken: flora en fauna, en de zoutgrotten, zoutbaden. Beleven: Safari naar de herders met paard en wagen. Genieten van de ongekende gastvrijheid van de locale mensen.

Compleet

€ 359,-

Wij helpen u graag bij het boeken van uw reis met trein of vliegtuig.

Drs.Borbala Szabo, Gaia Education & EDE designer certification I.O. & yoga docent.

Meer reizen op: www.yogibori.ro

10-daagse rondreis: Kastelen en legenden Vertrek: juni - oktober Inclusief: begeleiding Exclusief: Compleet Heen- en terugreis Nederland € 449,10-daagse eco-plattenlandsvakantie Vertrek: juni - augustus Inclusief: workshops ambachten Exclusief: Compleet Heen- en terugreis Nederland € 449,11-daagse mountainbike tour Vertrek: juni - augustus Inclusief: ervaren gids Compleet Fiets huren mogelijk!

Exclusief: € 659,Heen- en terugreis Nederland

7-daagse Kerstvakantie in Maramures Vertrek: december Inclusief: Luxe Kerstdiner Exclusief: Heen- en terugreis Nederland

Compleet

€ 449,-

Ontdek Transsylvanië - charmant, uniek en inspirerend!

Voor meer informatie mail naar office@yogibori.ro of bel +31-6-44 347 142

Groene Horizon

Groene Horizon biedt een inzicht in het bewuste reizen

19

Wij mensen zullen altijd willen reizen. Met Groene Horizon onderzoekt de Krant van de Aarde de mogelijkheden om de mooiste plekken op aarde zo duurzaam mogelijk en ecologisch bewust te bezoeken. Wat zijn initiatieven op de plekken van bestemming? Hoe wordt de impact van toerisme zo minimaal mogelijk gehouden? Hoe profiteren de lokale bewoners? Wat zijn de toekomstperspectieven van ecotoerisme? We zijn niet roomser dan de Paus – soms vliegen we bijvoorbeeld – maar Groene Horizon biedt een inzicht in de wereld van het bewuste reizen.

Oude tijden herleven in een groen jasje Door Kemal Rijken

Het Zwitserse hotel Muottas Muragl is het allereerste energieneutrale hotel van het Alpengebied. De groene insteek is een groot succes: duizenden toeristen komen naar het hotel in het kanton Graubünden.

20

Groene Horizon

Groene Horizon biedt een inzicht in het bewuste reizen

Beneden in het Engadin-dal en vlakbij Sankt Moritz ligt een treinstationnetje.

Hier stopt de rode trein van de Rätische Bahn, de lokale vervoermaatschappij van het Zwitserse kanton Graubünden.

Hier stappen reizigers twee keer per uur uit om lopend naar een van de oudste bergliften van Zwitserland te gaan. De lift is alleen verbonden met berghotel Muottas Muragl. Dit meer dan honderd jaar oude hotel mag zich energieneutraal noemen, want nagenoeg alle energie wordt in en rond het gebouw eigenhandig opgewekt.

De lift lijkt op een rode treinwagon. Hij is trapsgewijs opgebouwd zodat hij de steile berghelling (56%) makkelijk opkomt. “Einsteigen bitte!”. Beng! en de deuren zijn dicht. Krakend komt de lift in beweging, naar boven. Langs de flanken komen naaldbomen voorbij. In het dal ligt Sankt Moritz dat kleiner en kleiner wordt. Na enkele minuten is de boomgrens gepasseerd en zijn er van dichtbij alleen nog grasvelden en stenen te zien.

En dan, verassing, langs het spoor zonnepanelen die deze lift van elektriciteit voorzien. Binnen een paar minuten is het rode bakje op een hoogte van 2.456 meter boven zeeniveau. De lucht is fris en een tikje ijl en doet de benzinedampen van de Nederlandse steden even vergeten. “Aussteigen bitte!” en de deuren gaan open.

Vervolgens leiden het overdekte gangpad en de

eerste trap naar boven naar de incheckbalie van dit met hout ingerichte berghotel.

Huis met ‘groen’ randje

Het hotel en de spoorlift zijn sinds 1907 onlosmakelijk met elkaar verbonden. Destijds werd het complex gebouwd als trekpleister voor de Europese elite die vakantie vierde in Sankt Moritz. Na jaren met vele bezoekers daalde in de jaren negentig het aantal bezoekers drastisch, onder andere door de groeiende populariteit van gebieden met skipistes. Het gebouw raakte ernstig in verval. In 2010 gooide eigenaar Bergbahnen Engadin St. Moritz AG het roer om, knapte het pand op en verbouwde het tot een aangename, duurzame verblijfplaats. Kosten: 17 miljoen euro.

Voor dit bedrag werd het vloeroppervlak uitgebreid van 1.000 vierkante meter naar 2.700 vierkante meter. Veertien nieuwe, luxe, kamers werden voorzien van ondermeer extra isolatiemateriaal en energiezuinige douchekoppen. Water werd voortaan getapt uit de bron in de berg en energie gewonnen uit zonnepanelen. Een groot deel van de hoteltuin werd teruggegeven aan de natuur. Wat bleef, was het bijzondere uitzicht over het Schweizer Nationalpark.

Schweizer Nationalpark

In het bezoekerscentrum van het nationaal park trekt biologe Seraina Campbell haar regenpak aan.

Buiten is het grauw, het regent en waait een beetje.

“Ik ga er op uit om te zien hoe de natuur er bij staat”, zegt ze. Dit park is het eerste nationale park van Zwitserland en in de Alpenregio en is meer dan een eeuw oud. „We zijn er in geslaagd om bepaalde bloemen en plantensoorten in het park te behouden.

Ook leven hier dieren, zoals de steenbok, die in de rest van het land nauwelijks nog voorkomen”,

legt Campbell uit. Alle soorten krijgen hier de ruimte.”We jagen niet op zoogdieren en kappen geen bomen; de natuur kan hier zijn gang gaan en de mens staat buitenspel.”

Natuurvriendelijk of niet, wie vanuit het bezoekerscentrum naar het park wil moet per auto of bus de berg op. De gele OV-bussen van de streek zijn niet duurzaam, want ze stoten gewone uitlaatgassen uit. Toch maakt het park zelf veel goed. De biologe: “Het is verboden met auto’s of bussen door het park te rijden. Ook fietsen, skiën, paardrijden of kamperen is taboe. Verder is het niet toegestaan om bepaalde bloemen en plantensoorten te plukken, om ze te behouden voor de toekomst.

Uiteraard is iedereen die te voet komt en zich aan de regels houdt meer dan welkom.”

‘t Kaasboertje

Naast het behoud van de lokale natuur is er meer waar Graubünden aan hecht: het koesteren van de eigen lokale producten en gerechten. Dat zie je terug in berghotel Muottas Moragl. Het hele complex is voorzien van hout uit de streek en in het restaurant krijgen lokale producten zoveel mogelijk voorrang. Door het gebruik van streekproducten, zo zegt de directie, draagt het hotel bij aan vermindering van de CO2-uitstoot. Immers, korte lokale ritten voor regioproducten, kost minder fossiele brandstoffen dan lange ritten voor producten van ver.

Een van de lokale leveranciers is biologische kaasboer Jürg Wirth uit Lavin. “Vroeger werkte ik in Zürich als journalist, maar een paar jaar geleden besloot ik hier een kaasboerderij over te nemen en Demeterboer te worden”, vertelt hij. Wirth heeft een relatief klein stuk land, grenzend aan het dorp.

“Ik maai het gras, melk de koeien en maak de kaas zelf”, zegt de boer trots. Zijn kazen bewaart

Op bijna 2500 meter hoogte is de lucht fris en een tikje ijl

Foto: Petra van der Veer

Groene Horizon hij niet in de boerderij, maar in de dorpskern van Lavin. Daar, ergens tussen de oude huizen, rijpen zijn kazen in een kelder. “Af en toe ontvang ik bezoekers uit de grote stad die de kaasmakerij willen zien. Ik leid ze rond en vertel ze over het belang van biologisch boeren. Mijn kazen verkoop ik aan de toeristen en aan bewoners en ondernemers in Graubünden. Ook zijn ze online te koop, ze gaan de hele wereld over.”

Interesse in de kaas van kaasboer Wirth?

Ga naar: www.uschlaingias.ch (met heerlijke recepten).

De Rhätischer Bahn treindienst slingert door schitterend Zwitserland Graubünden biedt veel recreatiemogelijkheden

Graubünden ligt in het Zuidoosten van Zwitserland en is goed bereikbaar. Per dag gaan er verschillende vluchten van Schiphol naar Zürich. Retour vanaf 198 euro met KLM of Swiss. Vliegen is zeker niet duurzaam, maar je kunt je vlucht compenseren op de site www.

Treesfortravel.nl Voor een vlucht betaal je 6,75 euro. Van dat geld wordt een boom geplant die de CO2 uitstoot van je reis compenseert.

Vanaf het vliegveld van Zürich rijdt een rechtstreekse trein naar Chur, de hoofdstad van Graubünden. Het kanton kent zijn eigen treinmaatschappij: de Rätische Bahn. Het beste is een Swiss Pass te kopen; een reisdocument waarmee je voor een bepaalde periode vrij door heel Zwitserland kunt reizen.

Zo’n pas is te krijgen voor 194 euro.

Tot 30 november geldt een aanbieding waarbij de tweede Swiss Pass gratis is.

Ga naar: http://www.myswissalps.com/ swisspass.asp?lang=DU

Geïnteresseerd in milieuvriendelijk berghotel Muottas Muragl?

Ga naar: www.muottasmuragl.ch

21

Hergebruik van energie

In de keuken van Muottas Muragl ligt een heerlijke kaas van Wirths op een houten plank. Even verderop staat hotelmanager Ewald Vlcek: “Dit is onze keuken waar we van alles kunnen maken, maar we houden het zo lokaal mogelijk”, zegt hij trots. Hij loopt een donkere gang in die leidt naar een van de kelders, een machinekamer. “Hier staan de pompen die het warme water naar boven pompen”, zegt hij. De installatie werkt onder meer op energie uit zonnebuizen en zonnepanelen, maar er is ook een andere warmtebron. Vlcek: „We hergebruiken de warmte die we zelf produceren: warmte die vrijkomt in de keuken, maar ook restwarmte uit de spoorlift.

Hitte die overblijft, wordt opgeslagen; zo hebben we altijd genoeg energie over om koude periodes te overbruggen. Ja, wij hebben een energieneutraal hotel.” Tot nu toe trekt Muottas Moragl weer veel bekijks. Duizenden toeristen uit binnen- en buitenland kwamen sinds 2010 naar het hotel om er te overnachten of te genieten van het uitzicht. Oude tijden herleven dus in een groen jasje. Vlcek: “We willen bouwen aan een groene toekomst en zijn hard op weg om onze ecologische dromen waar te maken.”

Jürg Wirth wisselde zijn journalistenbestaan in voor dat van Demeter kaasboer In Graubünden zijn de mensen heel gastvrij

22

Groene Horizon

Biologisch logeren Groene Horizon biedt een inzicht in het bewuste reizen

Slapen onder lakens van biokatoen, ecologische toiletartikelen in de badkamer, en ‘s ochtends een een biologisch ontbijtje. Dat zijn de geneugten van een biologische hotelovernachting. En het goede nieuws voor iedereen die zuinig wil zijn met milieubelastend vakantieverkeer: er is helemaal geen verre reis voor nodig.

Door Lynsey Dubbeld

‘De eieren komen van onze eigen kippen, en de jam maak ik zelf met fruit uit onze boomgaard. In het seizoen maak ik roergebakken eieren met tomaten uit onze kas en peterselie uit de moestuin. Negentig procent van het ontbijt is biologisch.’ Dat zegt Silvia Meyer van Bed & Breakfast Theetuin Stadsland in Zwolle.

‘Voor mij is biologisch een vanzelfsprekendheid, ik ben mijn hele leven al geitenwollen sokken’ Haar twee gastenkamers zijn gevestigd in het achterhuis van de boerderij waar zij en haar man Christian wonen. Het biologische ontbijtje is niet de enige attractie voor natuurliefhebbers.

Theetuin Stadsland ligt aan een rustige dijk van de Mastenbroekerpolder, langs het Zwarte Water even buiten Zwolle. De boerderij is omgeven door een tuin met terrassen en plantenborders, een moestuin, boomgaard, schapenweide en een (in het seizoen bewoond) ooievaarsnest.

Vanzelfsprekendheid

‘Driekwart van mijn gasten beseft niet dat het ontbijt biologisch is, of geeft er niet om’, denkt Meyer, die haar bedrijf niet nadrukkelijk afficheert als biologische Bed & Breakfast. ‘Ik moet mijn Theetuin Stadsland ligt aan een rustige dijk buiten Zwolle.

Foto: Silvia Meyer.

ontbijt eigenlijk zo maken dat het biologisch is zonder dat gasten het merken. Voor mij is biologisch een vanzelfsprekendheid, ik ben mijn hele leven al geitenwollen sokken. Ik heb dertig jaar een moestuin en een boomgaard. Spuiten is in een tuin als die van ons niet nodig en een zak kunstmest heb ik nog nooit in handen gehad.’

Ook in de dagelijkse bedrijfsvoering kiest Silvia Meyer zo veel mogelijk voor groen. ‘We hebben groene energie, een hele rij zonnepanelen op het dak, en in een groot deel van het huis stoken we op hout. De boerderij is bijna helemaal tot in de puntjes geïsoleerd. En ik probeer duurzame bouwmaterialen te gebruiken, zoals krijtverf voor het schilderen van de wanden, en spullen te hergebruiken.’

Eerlijk

In de dagelijkse praktijk blijkt het niet haalbaar om de Bed & Breakfast 100 procent biologisch te runnen. De biologische boter bij het ontbijt werd snel ranzig, waardoor er veel van moest worden weggegooid. Daarom krijgen gasten nu ‘gewone’ boter voorgeschoteld. En Silvia Meyer, die alles met de fiets doet, heeft niet altijd voldoende tijd om twintig kilometer verderop biologische streekproducten in te kopen.

‘Ik denk dat ongeveer een kwart van de gasten komt vanwege onze duurzaamheid. Ik zeg hen eerlijk wat biologisch is en wat niet’, vertelt Meyer.

‘De meerwaarde van ons gebruik van biologische

Beddengoed van Yumeko is gemaakt van biologisch, fair trade katoen.

producten is dat op die manier steeds meer mensen er mee in aanraking komen. Ik hoop dat uiteindelijk iedereen biologische producten gaat kopen en elke supermarkt een breed assortiment verkoopt.’

Biologisch is voor de gemiddelde Nederlander nog niet heel logisch, maar de gastvrouw van Theetuin Stadsland ziet wel een voorzichtige trend. ‘Er is een langzaam groeiende groep van consumenten die biologisch waarderen. De crisis helpt helaas niet mee. Als je moeite heb om je maandelijkse lasten op te brengen, dan kan je je met frivoliteiten zoals duurzaamheid natuurlijk niet bezighouden.’

Handdoek

Het verhaal van Theetuin Stadsland maakt duidelijk dat Nederlandse vakantieverblijven zich op uiteenlopende manieren kunnen bezighouden met biologische producten. Het kan gaan om een biologisch ontbijt bij een Bed & Breakfast, maar ook om streekgerechten of eerlijke koffie in hotelrestaurants (zoals gebeurt in bijvoorbeeld Conferentiehotel Kapellerput in het Brabantse Heeze). Daarnaast kunnen hoteliers biologische varianten gebruiken van beddengoed, zoals kussens en dekbedden (die al worden gebruikt in onder meer Hotel V in Amsterdam en het Maastrichtse boutique hotel Haas op ‘t Vrijthof).

Er bestaan zelfs volledig biologische en fair trade bedden (van het Nederlandse bedrijf Lavital). Ook tafellinnen, toiletartikelen en bedrijfskleding kennen verantwoorde uitvoeringen. Hotels die gasten vragen om de handdoek langer dan één dag te gebruiken, hetgeen water, energie en wasmiddelen bespaart, kunnen dan ook heel wat meer doen dan dat.

Groene Horizon

Biologisch onder de lakens

Biologisch katoen is gemaakt van natuurlijke vezels die zijn geteeld zonder gebruik van chemicaliën, synthetische meststoffen of pesticiden. Die vezels worden vervolgens behandeld en afgewerkt met natuurlijke en biologisch afbreekbare middelen, zoals niet-giftige bleekmiddelen en ecologische kleurstoffen.

Omdat er geen resten van chemicaliën in de stof zijn achtergebleven, kan biokatoen volgens Yumeko, leverancier van eco bad- en beddengoed, ideaal zijn voor mensen met een allergie of gevoelige huid. Daarnaast levert biologisch katoen natuurlijk voordelen op voor het milieu. Zo wordt bij reguliere katoen tijdens het maken voor een 1-persoons dekbedovertrek – in het gehele productieproces , van zaadje tot eindproduct – ongeveer een kilo chemicaliën gebruikt.

Biologisch bij de boer

Biologisch genieten dicht bij de plek waar de groenten worden verbouwd, de kaas gemaakt of de eieren gelegd?

Dat kan bij biologische boeren die hun agrarische bedrijf openstellen voor logées. Slapen hoeft niet in de hooischuur: er zijn ook boerderijen met een kampeerterrein of vakantiebungalows. Via Het Betere Boerenbed, waar enkele tientallen boerenbedrijven zijn aangesloten, kunnen gezinnen een luxe tent boeken op een erf met een boerderijwinkel, houtgestookte broodoven, dierenweide en fietsverhuur.

Ontbijt bij Theethuin Stadsland is voor negentig procent biologisch.

Foto: Silvia Meyer.

Nieuw! Mr. Organic premium Italiaanse producten

23

Achter de groene horizon

Toerisme met een missie Toerisme en zuinigheid gaan vaak niet hand in hand. Duurzaam toerisme daarentegen staat synoniem aan zuinig omspringen met de natuur en het milieu.

Daarin is nog een wereld te winnen. et name wat betreft de mentaliteit van toeristen. Elke dag schone handdoeken en beddengoed is voor veel toeristen geen overbodige luxe. Gelukkig plaatsen steeds meer hotels een bordje waarop staat dat ze water willen besparen en dat je daar als gast aan kunt bijdragen door je handdoeken en beddengoed meer dagen achtereen te gebruiken. Handdoeken op het rek betekent: ik gebruik ze nog een dag. Handdoeken op de grond of in het bad betekent: ik ontvang graag schone handdoeken. Met het plaatsen van het bewuste bordje op het bed, zeg je: het beddengoed hoeft niet verwisseld te worden. Andersom is nog beter.

Duurzame hotelketens als Six Senses zijn een voorloper hierin, maar lang niet alle hotels doen hieraan mee. Waarom niet?

Tijdens een van mijn colleges op een MBO school komt het antwoord: “Bah, je gebruikt je handdoeken toch niet meer dagen achter elkaar? Thuis gebruik ik ook elke dag een nieuwe handdoek.”

Ik denk dat de meningen hierover verdeeld zijn. Persoonlijk vind ik het zonde van al het water en wasmiddel om beddengoed en handdoeken dagelijks te verwisselen, zeker in gebieden waar water schaars is. Ik vind het prima om meer dagen met handdoeken en beddengoed te doen, maar dan moet het hotel het wel aanbieden natuurlijk!

Op de Engelse markt enorm populair, nu gelukkig ook verkrijgbaar in onze natuurvoedingswinkels: de authentiek Italiaanse producten van Mr. Organic. Als je ze één keer hebt geproefd, wil je nooit meer iets anders!

Tomato Arrabiata, Puttanesca, …

De tomaten voor Mr. Organic worden geteeld rond het Zuid-Italiaanse Pontinia.

Door drie boeren, die alleen gaan voor de allerzoetste en meest smaakvolle tomaten.

Na de oogst worden ze dezelfde dag nog naar Pontinia gebracht, waar ze al generaties lang op authentieke wijze worden verwerkt tot de premium producten van Mr. Organic: vier pastasauzen, tomatenstukjes, gepelde tomaten en passata.

In de bonen

Ook nieuw zijn Cannellini beans, Chick peas, White giant beans, Red kidney beans en Mixed beans. In mediterrane landen weten ze dat bonen lekker en zeer voedzaam zijn.

Een ander voorbeeld waar nog een wereld te winnen valt, is het buffetgebeuren. Ik vermijd all-inclusive resorts tijdens mijn vakantie, ik eet liever lokaal.

De overdaad aan eten levert een scherp contrast op in landen waar de lokale bevolking in armoede leeft. Dat sommige toeristen dan ook nog eens veel te veel opscheppen en de helft dus in de vuilnisbak verdwijnt, kan ik niet verkroppen.

In een duurzaam tentenkamp in Kenia kwam ik een alternatief tegen: een buffet zonder de gebruikelijke 50 keuzemogelijkheden, maar met slechts vier overheerlijke gerechten. Precies afgestemd op het aantal bezoekers: geen verspilling dus. Halleluja, het kan dus wel!

Door het vervoerselement is toerisme nooit helemaal duurzaam te noemen, fietsvakanties door Europa uitgezonderd.

Helaas zijn er nog maar weinig zuinige vliegtuigen en auto’s. Gelukkig heeft de EU nu een CO2 taks ingevoerd: hoe hoger de CO2 uitstoot, hoe meer belasting vliegtuigmaatschappijen moeten betalen. Hopelijk zet dit aan tot het ontwikkelen van zuinigere vliegtuigen. Ook kun je via Trees for Travel of Greenseat klimaatneutraal op reis, omdat zij van het geld bomen planten en duurzame energie projecten opzetten. En niet-reizen is geen optie in deze mondiale wereld, nietwaar? Reizen draagt bij aan wederzijds begrip en respect tussen mensen van verschillende culturen. En we kunnen vast veel van elkaar leren wat betreft zuinigheid.

Ze worden dan ook veelvuldig verwerkt in allerlei salades, soepen en stoofpotjes.

Met ‘zorg’ geteeld

Eén van de Italiaanse boerderijen is een zorgboerderij, waar mensen met een (geestelijke) beperking vol passie tomaten telen en daarmee op een volwaardige wijze mee kunnen doen in de maatschappij.

Mr. Organic is er trots op, te mogen samenwerken met deze zorgboerderij.

Verkrijgbaar in de natuurvoedingswinkel

Mr. Organic producten zijn vanaf €1,29 verkrijgbaar bij Natuurwinkel, GooodyFooods en andere Nederlandse natuurvoedingswinkels. Ze worden exclusief gedistribueerd door Wessanen Benelux.

www.mr-organic.com www.natuurwinkel.nl www.gooodyfooods.nl

ADVERTENTIE

RioRosa_GezondNu_HalfPage_Mar12_Layout 1 15/03/2012 13:30 Page 1

ADVERTENTIE

Weidevogels

Mooiste plekjes

25

sieren het open landschap Weidse polders in het West- en Noord- Nederland: het ideale broedgebied voor weidevogels zoals kievit en grutto. Maar ook in meer besloten gebieden zoals in Brabant broeden soms verrassend veel kieviten. Het vinden van het eerste kievitsei (inmiddels enkele weken geleden) kenmerkt de animo voor weidevogels in Nederland. Maar het gaat al jaren niet goed met de weidevogels.

Broedgebieden gaan verloren door woningbouw en aanleg van recreatiegebieden. En door veranderingen in de landbouw (zoals vroeger en massaler maaien) wordt het in de overblijvende broedgebieden steeds moeilijker om jongen groot te brengen.

We weten inmiddels hoe we het aantal weidevogels op peil kunnen houden. Hierbij is gebiedsgerichte samenwerking tussen boeren, natuurorganisaties en vrijwilligers essentieel. Met elkaar moeten ze

bijvoorbeeld zorgen voor voldoende hoog slootpeil zodat de vogels bij voedsel zoals regenwormen kunnen. Ook worden nesten beschermd waar deze door landbouwactiviteiten gevaar lopen en worden stukken kruidenrijk grasland beheerd voor rustige broedplekken en waar de kuikens veilig naar voedsel kunnen zoeken.

In steeds meer gebieden werpt dit beleid zijn vruchten af en kunnen we, vooral in april en mei, genieten van weidevogels.

Ieder jaar organiseert Landschapsbeheer Nederland met Vogelbescherming Nederland de landelijke Weidevogelkijkweek.

Kijk op www.weidevogelskijken.nl voor een uitkijkpunt of een fietsexcursie in uw omgeving.

Landschapsbeheer Nederland Foto uit het archief Landschapsbeheer Nederland

Winnende foto: Hanny Visser

Winnaar Mooiste plekjes De foto is genomen bij Vlissingen. Het industrieterrein op de achtergrond is van Dow chemical te Terneuzen.

In dit fraaie plaatje komen heel veel typisch Nederlandse aspecten samen: dijken, fietsers, wolkenluchten, de strijd tegen de zee en een oer-Hollandse molen. De Hollandse meesters van de 17e eeuw specialiseerden zich in de landschapsschilderkunst. Jacob van Ruysdaels zicht op Haarlem, bijvoorbeeld, toont ons wolken-partijen die lijken op wat we op deze foto zien.

Hier, zo zien we, is het weer rustig maar dreigend. Dat het ook flink mis kan gaan weten we allemaal. Het beeld op de voorgrond herinnert ons hieraan voor het geval we het vergeten zijn.

Maar ondanks alles is dit geen nostalgische foto: de dijk is strak en ligt op Deltahoogte.

Op de achtergrond zien we de moderne tijd in de vorm van fabrieksschoorstenen.

Ook het boek Leestekens in het Landschap winnen?

Stuur een foto van een mooie plek met vermelding waar deze is genomen naar redactie@krantvandeaarde.nl

26

Lezersaanbiedingen en tips

NIEUW S / CU LTUUR /

GRA TIS

Lezers van de Krant van de Aarde ontvangen een scala aan mooie duurzame voordelen. Abonnees ontvangen altijd 25% korting bij meer dan 1000 (!) restaurants. Verder 2 tot 5% korting bij EkoPlaza op al uw boodschappen. Korting op groene energie van Greenchoice en nog veel meer. Zie ook: www.kaartvandeaarde.nl Voor slechts €19,95 (rek nr. 617736146 t.n.v. Stichting Dag van de Aarde) steunt u ons en kunt u niet alleen nu, maar het hele jaar gebruik maken van de kortingen.

BEAU TY /

MODE /

WONE N / VO EDING

/ NATU UR EN

MILEU /

Jaa rga jun i/ju ng 6, #3 li 201 1

DUUR ZAAM ONDE RNEM EN /

Kom komm Eet ji ertijd j groe nte d Ho a ezo k om

nkzij u

itbuit We g e zeekomkokmomme ing? unne mer h rtijd : weetn het klimaaeeft het zwaar Erwin t geen Kroll vakantie, d

Mes en • Serie vork • Rece Streekgere pten chten met komk : Asperge Catw omme s alk r • Serie . Het nie uw : du De littl urzam e mode • Win: e green e garderobkatern ba prijsv raag g voor vroe: uw én man

Gadg • De ets fijn plante ste natuu rcosm nbasi etica s op In de bat • De bijenst ichtin g ste ekt ter ug

DU

VO UR O Z

Zie RD AM pag EL E ina EN 22

Uitg ave van Dag de van de Aar Stic htin g de ww w.e ww w.k arth day .ne t ww w.d ran tva nde agv and aar eaa de. nl rde .nl

Gratis handtas hanger Rio Rosa Mosqueta olie helpt bij het vervagen van littekens, rimpels en striae en is 100% natuurlijk. Nu ook verkrijgbaar in een biologische dag- & nachtcrème.

ACTIE: Bij aankoop van een Rio Rosa Mosqueta product een gratis handtas hanger: om uw tas altijd schoon www.riorosa.nl en in het zicht te houden.

TerraSana breidt haar assortiment ‘Superfood’ en ‘raw food’ uit Steeds meer mensen ontdekken de kracht van Superfood; producten van Moeder Aarde met een grote variatie aan voedingsstoffen , en dat in grote hoeveelheden. Ook het Raw Food voedingsprincipe (ongekookt en liefst onbewerkt voedsel, zoals (gedroogd) fruit, zaden, noten en peulvruchten) wint aan populariteit, en niet alleen als een dieet om gewicht te verliezen, maar als een voedingspatroon voor een lang en gezond leven.

TerraSana, al ruim 30 jaar distributeur van kwalitatieve biologische producten, heeft een groot assortiment aan Superfood en Rawfood.

Naast de bekende Goji- en Incabessen, heeft TerraSana nu ook Mulberries, cacaobonen, cacaonibs, chiazaad en hennepzaad in haar assortiment opgenomen. Voor complete lijst zie www.terrasana.nl.

Te koop bij natuurwinkels.

Adviesverkoopprijs vanaf 4,95/250 gr.

REIZE N

Cultuur

Kunst, cultuur & design

27

Door Frans van der Beek

HUIS VAN 1.4 MILJARD EURO

De werkloze Ierse kunstenaar Frank Buckley bouwde een huis van 1,4 miljard euro met afgedankte en versnipperde eurobiljetten die hij kreeg van de Ierse Nationale Bank. Hij maakte er stenen van. In elke steen zitten biljetten die vroeger 40.000 à 50.000 euro waard waren. Het huis is een statement tegen de financiële crisis, die Ierland hard trof. De euro’s houden het huis zo warm dat Buckley zonder dekens slaapt. “Wat je ook zegt over de euro, het is fantastisch isolatiemateriaal”, aldus de kunstenaar.

EN EEN VAN 3.5 MILJOEN DOLLAR

De aanschaf van deze artistieke woning moet je wel met echte doekoe betalen.

Het huis staat in Malibu, California en is zowel van binnen als van buiten volledig ontworpen zoals het beroemde Flintstones-huis uit de gelijknamige tv-serie. Als je 3,5 miljoen dollar op tafel legt kun je hier wonen als Fred en Wilma Flintstone en leuke stenen tijdperk party’s houden: Jabadabadoo!

DAMIEN HIRST BOUWT ZE OOK!

De rijkste kunstenaar ter wereld gaat 500 ecovriendelijke huizen bouwen in Devon (GB), waar hij ook al zijn atelier en restaurant heeft en waar hij verschillende panden bezit. Damien Hirst, vooral bekend van zijn diamanten schedel, zal zich de komende tijd samen met een team architecten helemaal onderdompelen in verborgen windturbines in daken, zonnepanelen en state- of- the- art isolatiematerialen. Hirst hoopt met de 500 milieuvriendelijke huizen in graafschap Devon een nieuwe impuls te genereren (niet onprettig voor zijn eigen panden) en een basisvoorbeeld te creëren als aanzet voor een nationale trend.

PAK EEN GLIMLACH!

Kunst is niet per definitie ingewikkeld of prestigieus. Het kan ook simpel, zolang het maar een originele invalshoek en betekenis heeft. Dit is zo’n voorbeeld uit Engeland. Iemand maakte een afscheurvelletje met glimlachjes en hing dit op het werk naast de koffiemachine. Als in ieder kantoor zo’n eenvoudig, maar o zo vriendelijk kunstwerkje hangt, zal de sfeer op de werkvloer aanmerkelijk verbeteren. Zo oefen jij je in de kunst van het glimlachen. Albert Einstein zei het al: ons geluk hangt af van de glimlach van anderen.

IN IEDER KIND SCHUILT EEN KUNSTENAAR

Dit autistische jongetje heet Tong Na en kan leven van zijn kunst dankzij de Thai Child Development Foundation (TCDF). Het paradepaardje van deze organisatie is de Speciale School waar verstandelijk en fysiek beperkte kinderen kunstproducten maken en verkopen. Een deel van de opbrengst komt op bankrekeningen die TCDF voor elk kind persoonlijk heeft geopend. Het overige geld wordt gebruikt voor de Speciale School en voor aanschaf van nieuw materiaal voor het maken van kunst. Je kunt deze kinderen helpen op hun weg naar zelfstandigheid door de producten te kopen. www.thaichilddevelopment.org.

PRINTER VAN LEGO

Van Lego kun je kennelijk alles maken. Laten we deze PriNXT-printer van de 14-jarige Leon Overweel maar techno-art noemen. Het schijnt dat een printer een geliefd bouwproject is, maar Leon steelt met deze toch wel de show. Hij heeft naast technisch inzicht ook nog fascinerende talenten als videobewerker. Google hem en verbaas je over zijn vernuft.

DE VIS SMAAKT NAAR HOUT

Als je weer eens een strandwandeling gaat maken, laat je dan inspireren door Marcel Dijker (1975), drijfhoutkunstenaar. Hij maakt vooral kunst in de vorm van vissen. Voor deze ecokunst verzamelt hij verweerde materialen uit zee, voornamelijk hout.

De oorspronkelijke vorm van het stuk hout is de basis van het kunstwerk. Hieraan wordt zo min mogelijk veranderd. Vervolgens combineert hij het hout met andere strandvondsten zoals schelpen. Marcel is een kind van Texel en was in zijn jeugd al dagelijks op het strand te vinden. Tegenwoordig zoekt hij zijn materialen op alle stranden waar hij komt, in binnen– en buitenland. Meer zien? Kijk op www.dijkstijl.nl.

Correctie: de bron van de uitspraken van Elze van den Akker in de vorige Kunstrubriek is dagblad Trouw

ADVERTENTIE

nieuw!

Gulpener biologisch.

Kom proeven!

Kijk op www.opdetoekomst.nl volg ons op: facebook.com/gulpener en twitter.com/gulpener

Column ADVERTENTIE

29

Column: Aaltje IK, de grote zuivelredder

natuurkampeerterrein Landgoed Old Putten Kamperen met een bos- of singelrand in de rug en vrij zicht naar voren. Een paradijsje voor jonge gezinnen en fietsliefhebbers. Kampvuurplaats, activiteiten, verse broodjes, trekkershutten. Vestingstadje Elburg vlakbij.

Extreme standpunten. Je hoort ze overal. Zelfs als het over zo’n nobel onderwerp als voedselverspilling gaat. Dan klinkt het opeens schreeuwerig dat obese mensen die meer eten dan nodig is voedselverspillers zijn.

Absurd? Of een gedachte om toch even rustig op te kauwen? Zou je al het voedsel dat mensen te veel tot zich nemen als verspilling kunnen zien?

Is het dan ook geen misdaad tegen het voedseldom dat wij als volk jaar na jaar langer worden? Als we wat kleiner bleven, hoefde er ook minder diesel in ons tankje. En zullen we dan ook maar niet meer zwanger en daarmee misselijk worden, want dat overgeven: ooit over nagedacht hoeveel voedsel er dan door de pleepot verdwijnt?

Zolang ik niet ben uitgekauwd op dit soort kort door de bocht hersenspinsels hou ik het maar bij mijn eigen kleine antivoedselverspillingsdaden. Sinds iemand mij uitlegde dat consumenten in de supermarkt zuivelpakken die nog een paar dagen houdbaar zijn al laten staan, ontferm ik mij braaf juist over dat pak dat nog maar twee dagen te gaan heeft. Omdat we het toch vanavond opeten en omdat ik weet dat dit kneusje anders is voorbestemd om in de kliko te eindigen. Geeft een goed gevoel, dat redden van zo’n vlaflip. Op vleugels de super uit.

IK, de grote zuivelredder!

info@oldputten.nl

tel. 0525-68 19 38

www.oldputten.nl

ADVERTENTIE

Méér dan 1300 groene kampeer- en logeeradressen in 26 Europese landen online

Frankrijk

En vooruit: ik stel nog een antiverspillingsdaad. Ik verruil mijn wekelijkse biefstuk voor een kalfslapje, omdat die kalveren door mij als zuivelgebruiker noodgedwongen toch op aarde zijn (een melkkoe baart helaas ook wel eens een zoon die geen melk kan geven en dus op het bord eindigt). En omdat dat kalfslapje bij leven toch heel wat kilo’s minder graan, soja, cassave, maïs, gras en wat er nog meer door veevoer gaat, heeft verorberd dan die volwassen entrecote. Scheelt toch weer een paar jaar voedsel tot veevoer degraderen.

Zo huppel ik met mijn bijna verlopen yoghurtpak en mijn kort geleefd hebbende kalfje met verlicht gemoed de winkel uit. Weet je wat?

Ik koop twee zuivelkneusjes en een extra lapje kalf. Lang leve de antivoedselverspilling!

Nederland, België & Luxemburg

Italië

U kunt deze en andere gidsen bestellen bij Groene Vakantiegids: www.groenevakantiegids.nl • 020 668 10 30 • klantenservice@eceat.nl Groene Vakantiegids is ook verkrijgbaar bij uw lokale ANWB-vestiging en (reis-) boekhandel

Freelance journalist Annemarie Geleijnse schrijft als Aaltje columns voor de Krant van de Aarde. Meer smakelijke verhalen op www.delaatstepaling.nl

30

Winkel uitgelicht De Krant vd Aarde is verkrijgbaar in meer dan 500 winkels. In deze editie laten wij u weer kennis maken met één van de distributiepunten.Dit keer GooodyFooods in Almere.

GooodyFooods loopt goed

De Krant vd Aarde sluit volgens de ondernemers Casper Kromkamp en Hans de Kroon erg goed aan bij de interesses van de klanten van deze winkelformule. Precies een jaar geleden openden Casper Kromkamp en Hans de Kroon de deuren van hun GooodyFooods vestiging in Almere. GooodyFooods is een verrassende, biologische, keten van speciaalzaken. Direct vanaf de opening wisten veel mensen de weg naar de winkel te vinden.

Verantwoord en lekker

Casper Kromkamp en Hans de Koning in hun winkel.

“De Krant van de Aarde sluit goed aan op de interesse van onze klanten”

“Onze winkel heeft een heel gemêleerde klantenkring” vertelt Casper Kromkamp. “Van lichtgroen tot donkergroen, uit alle lagen van de bevolking en uit de wijde omgeving. We spreken dus niet alleen de meer traditionele koper van biologische voeding aan. Ook de light-users weten ons te vinden aan de Spoordreef 30, naast de ANWB. Ons assortiment met zo’n 7.000 producten op 500 m² spreekt een breed publiek aan. De winkel is zowel breed als diep, een echte Biologische Superspeciaalzaak. We willen verantwoorde, gezonde en lekkere voeding bereikbaar maken voor iedereen.” Hans de Kroon vult aan: “Ondanks of misschien juist dankzij de huidige recessie gaat de consument weer meer terug naar wat echt belangrijk is. Mensen gaan steeds bewuster met eten om en kiezen vaker voor natuurlijke producten, zonder concessies te willen doen aan smaak, kwaliteit en uitstraling. En dan zijn ze bij ons aan het juiste adres!”

Zelf koffiebonen tappen

Kromkamp vervolgt: “We hebben het eerste jaar veel tijd besteed om te laten zien wat we allemaal in huis hebben. Almere heeft zo’n 190.000 inwoners die we op alle mogelijke manieren willen bereiken.

Dus ook met social media. Het aantal volgers op Twitter groeit gestaag.” GooodyFooods biedt naast een breed assortiment van biologische verswaren en kruidenierswaren ook een uitgebreide keuze aan biologische kant-en-klaar delicatessen, kazen, vlees en wijnen.

De winkel is overzichtelijk en alle versproducten liggen sfeervol gepresenteerd op verseilanden, die het hart van de winkel vormen. De Kroon: “De broodafdeling en vleesafdeling zijn bij ons echte publiekstrekkers. We laten zien dat duurzaam en

bewust boodschappen doen vooral ook inspirerend en leuk kan zijn. Je kan bij ons bijvoorbeeld ook zelf koffiebonen tappen! En elke dag bakken we biologisch brood van onze bakker Van der Westen vers af in onze eigen steenoven. Je kunt kiezen uit heel veel soorten gist-, desem- en speltbrood, maar ook uit diverse glutenvrije varianten. Het ruikt dan ook heerlijk naar vers brood als je binnenkomt.”

Plaatselijke leveranciers

“De formule GooodyFooods is een sterke formule waarbij elke vestiging wel de mogelijkheid heeft om het iets eigens en uit de streek mee te geven”, aldus De Kroon. “Zo is Stadsboerderij de Kemphaan, een biologisch bedrijf met koeien, akkerbouw en groenteteelt uit Almere, een van onze leveranciers.

Maar ook vlees betrekken we van een plaatselijke bedrijf. Duurzaamheid is voor ons duidelijk meer dan energiezuinige verlichting en afgedekte wandkoelingen en vriesmeubels.”

Grote groene winkel

De Kroon en Kromkamp zijn al vele jaren actief in de natuurvoeding. De Kroon: “We hebben bewust gekozen voor de jonge formule GooodyFooods.

Het is altijd mijn droom geweest een grote ‘groene’ winkel te hebben met meer focus op smaak, beleving en sfeer. GooodyFooods is een eigentijds winkelconcept dat ons van meet af aan heeft aangesproken.” Kromkamp: “GooodyFooods voelt als een warme jas, voelt gewoon GOOOD.”

Vind alle vestigingen van GooodyFooods op www.gooodyfooods.nl

Op de agenda

IN DE VOLGENDE

31

OP DE AGENDA Dag van de biodiversiteit Op 22 mei is het de internationale dag van de biodiversiteit. Deze dag staat stil bij het grote belang van het behoud van dier- en plantensoorten voor het voortbestaan van uiteindelijk al het aardse leven. Het thema is dit jaar biodiversiteit in zee. Meer weten? Surf dan naar www. biodiversiteit.nl

Thema: Het Eilandgevoel

• Biodiversiteit, biofragiliteit en biostupiditeit: Wat maakt de ecosystemen van eilanden zo bijzonder?

• Eilandvakanties. Bijzondere initiatieven.

Catwalk.

Strandjurken. Zwoel zwieren langs de zee.

Genieten op de Olmenhorst Voorjaarsfair

COLOFON

De Krant van de Aarde is een uitgave van de Stichting Dag van de Aarde. De Stichting wil samen met partners uit de natuurvoedingsbranche mensen aanzetten tot een gezonde en duurzame leefwijze. Verder werkt de Stichting samen met universiteiten, (semi)overheden en goede doelen. © 2012 Krant van de Aarde | ISSN 1872-5104 Stichting Dag van de Aarde Gerestein 1, 4158 GB DEIL info@dagvandeaarde.nl M: 06-53332980

Bestuur Albert Poutsma, voorzitter, uitgever Jos Huijser, penningmeester Frans van der Beek, secretaris Redactie Afran Groenewoud, hoofdredacteur afran.groenewoud@krantvandeaarde.nl M: 06-53345880 Frans van der Beek, Tom van der Beek, Lynsey Dubbeld, Diewke de Haen, Moniek Verstegen, Renske de Zwart correspondent Afrika: Marlies Pilon correspondent Latijns-Amerika: Jan-Albert Hootsen Eindredactie: Petra van der Veer Contact redactie: redactie@krantvandeaarde.nl Columnisten Tinkebell, Annemarie Geleijnse Aan dit nummer werkten mee Kick van der Mark, Kemal Rijken, Jojanneke Spoor, Fair Tourism, Skoon Ecodesign Foto cover: Babette Elise Redactionele partners Stichting Demeter, Lanschapsbeheer Nederland Distributiepartners Udea BV, EkoPlaza Groep BV, Natudis Nederland BV, Odin Estafette BV, Wereldwinkel Vormgeving & Opmaak: www.insight-design.nl | Celina Koekenbier Advertentieverkoop Bureau Sjoerdsma, Peter Sjoerdsma W.A. Scholtenlaan 47, 6865 VV Doorwerth T: 026-3817658, info@bureau-sjoerdsma.nl Distributie: Via de natuurvoedingswinkels en wereldwinkels.

Naar abonnees / leden van de stichting. Naar (semi) overheden en overige partners. Oplage 50.000.

Abonnementen: Je kunt de Krant vd Aarde thuis ontvangen door lid te worden.

Maak € 19,95 over op rekening nr. 61 77 36 146 van de Stichting Dag van de Aarde onder vermelding ‘abonnement’. Je ontvangt dan ook onze voordeelkaart thuis.

Met de voordeelkaart krijg je 25% korting bij meer dan 1000 restaurants en vele andere kortingen zoals duurzame mode en groene stroom. www.krantvandeaarde.nl

Van 25 tot en met 28 mei – het Pinksterweekend – is het weer vier dagen genieten met een grote ‘G’. Dan is er de voorjaarsfair op Landgoed de Olmenhorst in Lisserbroek. In onder andere de groentuin, een theater en het Buitenleven tuinhuis is het heerlijk toeven en op de culinaire markt kun je biologische producten proeven en kopen. Ook voor kinderen is er genoeg te doen: hutten bouwen en ritjes op pony’s zijn slechts een greep uit de mogelijkheden.

De Olmenhorst Voorjaarsfair 2012. Van 25-28 mei.

Kaarten €11,50, kinderen krijgen korting.

Meer info: www.olmenhorst-voorjaarsfair.nl

Eigentijds Festival

7 t/m 10 juni is het Eigentijds Festival in Vierhouten op de Veluwe Het Eigentijds Festival is één van de inspirerende ontmoetingsplaatsen van het Eigentijds Netwerk.

Het netwerk wordt gevormd door meer dan 30.000 bewust levende, creatieve mensen. 500 workshops - dans – lezingen- theater - muziek – kinderwerk- markt - healing field. www.eigentijdsfestival.nl

SURE: Duurzame innovatie in Utrecht

Van 19 tot 22 juni 2012 vindt SURE 2012 plaats: dé innovatiemarkt voor koplopers in duurzame innovatie in de regio Utrecht. Dit evenement is een gezamenlijk initiatief van kennispartners, bedrijven, de Provincie Utrecht, diverse gemeenten en andere organisaties die zich op duurzaamheid richten. Doel is om vraag en aanbod in duurzame oplossingen op het gebied van water en energie in de gebouwde omgeving bijeen te brengen. De organisatie is in handen van het Utrecht Sustainability Institute (USI) en zijn netwerk 19 juni – Liquid of Life (Academiegebouw, Utrecht en diverse locaties) 20 juni – Urban Energy (De Uithof, Utrecht) 21 juni – Carbon Future (De Uithof, Utrecht) 22 juni – Duurzaam Doen (Hogeschool Utrecht, Utrecht) www.usi-urban.nl/event/sure-2012

Reis door de seizoenen: zomervertelling door Elly IJssennagger

4 juli: Vier keer per jaar neemt Elly IJssennagger u en uw kinderen mee op een reis door de seizoenen. De verhalen zijn voor volwassenen en kinderen inspirerend, spannend of gewoon vermakelijk. Elly begint bij de zomer. De overige verhalen vinden plaats op 23 september 2012, 16 december 2012 en 17 maart 2013 in Den Andel.

Reserveren via 06 14570608 of per mail. info@andledon.nl www.cultuurerf.blogspot.com/2012/02/agenda-juli-2012.html Meer informatie over deze activiteiten?

Scan de QR-codes met je mobiele telefoon en ga direct naar de website.

ADVERTENTIE

TONZON voor comfortabel, energiezuinig en gezond wonen met slimme oplossingen voor o.a. koude vloeren en radiatoren n onZo oet T lie d r e Hi erk torfo rad ia ar zijn w a b ht onzic

“Een prima besteding van spaargeld.

Onder de vloer heeft het meer rendement en je krijgt een prettiger huis op de koop toe.”

“Het verschil is direct merkbaar.

Hadden we dat maar eerder gedaan.”

TONZON isolatie, isoleren als een Thermosfles TONZON produceert opvouwbaar isolatiemateriaal dat is gebaseerd op het thermosflesprincipe.

U kunt met TONZON zeer hoge isolatiewaardes halen. Bestaande vloeren worden nog warmer dan in de nieuwbouw en ook een ‘TONZON‘ zolder blijft in de zomer koeler dan een zolder in een standaard nieuwbouwhuis. Omdat u lucht gebruikt die overal gratis aanwezig is, is het volume zeer beperkt. Het TONZON principe is van toepassing op vloeren, muren (voorzetwanden), daken, radiatoren, verwarmingsbuizen, baden, sauna’s, woonboten, chalets en zomerhuisjes.

Meer comfort en lagere stookkosten met vloerisolatie van TONZON Veel beganegrondvloeren in Nederland zijn onaangenaam koud. Dit probleem blijkt eenvoudig te verhelpen met TONZON Thermoskussens. Ook bij vloeren die al met andere isolatiematerialen zijn geïsoleerd, kunt u met deze een unieke Nederlandse uitvinding uw vloer extra isoleren en genieten van een nog fijner binnenklimaat.

Extra kostenbesparend Een van de bijzondere eigenschappen van het Thermoskussen is dat de vloer nog warmer wordt dan de lucht erboven. Het systeem bespaart mede daarom veel meer energie dan een gewone vloerisolatie. Bij de bepaling van het energielabel telt het

Voor Koud en klam

Na Warm en droog

met Rc=3,8 m²K/W zeer hoog mee. Deze waarde is fors hoger dan van bijvoorbeeld 15 cm PUR-schuim of van de dikke pakken EPS die in de nieuwbouw worden gebruikt.

Gezondheid binnenmilieu De warmere vloer en de droge kruipruimte heeft een positief effect op de gezondheid van het binnenmilieu, dat in veel woningen nog zeer te wensen overlaat. Dat bleek onlangs weer in het programma Apotheek en Gezondheid TV-Magazine van RTL4.

Voor een samenvatting van enkele afleveringen kijk op www.TONZON.nl/tv.

Direct zien hoe het werkt?

Scan de code en bekijk de filmpjes.

Radiatorfolie doet onzichtbaar zijn werk Een radiator straalt nu nog naar twee kanten.

Niet alleen naar de kamer maar ook naar de muur daarachter. Dat laatste is jammer, want veel warmte gaat zo onbenut verloren.

TONZON heeft een nieuw concept ontwikkeld om dit probleem op een slimme en elegante manier te lossen. Niet zoals vroeger met een folie op de muur, maar met een folie die op de achterkant van de radiator zelf wordt aangebracht. Bekijk het filmpje op onze website www.tonzon.nl en zie hoe eenvoudig het aanbrengen gaat.

Snel terugverdienen met radiatorfolie TONZON radiatorfolie is de makkelijkste manier om energie te besparen en voor het milieu de meest effectieve. De energie die nodig is voor de grondstoffen, de productie, het transport en de montage bedraagt circa 0,1 m3 gas. Maar u bespaart jaarlijks een veelvoud.

Infraroodfoto van jaren 30 woning met erker.

Waarom zouden we buitenmuren zo intensief opwarmen?

Nu online te bestellen in onze webshop via www.tonzon.nl. De radiatorfolie wordt u per post toegestuurd, het past door de brievenbus.

Wilt u meer weten over Tonzon isolaties?

Bezoek onze website www.tonzon.nl en bekijk de video’s op YouTube kanaal TONZONHR. Voor onafhankelijke klantreacties, kijk op onze website www.tonzon.nl > klantreacties.

TONZON BV • Enschede • T: 053 - 433 23 91 • E: info@tonzon.nl • www.tonzon.nl • YouTube: TONZONHR