Bijlage Gezond Krant van de Aarde 1-2018 by Krant van de Aarde

GEZOND bijlage | Krant van de Aarde 2018-1 | februari - maart

ARMAND BETTONVIEL VOEDING IS BELANGRIJK VOOR SHORTTRACKERS MACHTELD HUBER GEZONDHEID MEER DAN AFWEZIGHEID VAN ZIEKTE

FLORIAN BONTE ANTROPOSOFISCH APOTHEKER

GEZOND is helemaal NIET SAAI

UTRECHT

oervoeding voor klein en groot gluten-, lactose- en suikervrij www.gezondishelemaalnietsaai.nl

Praktijk voor Chinese Geneeswijze, Amersfoort

GEZICHTSPUNTEN

Schreuder Natuurgeneeskunde, Baarn

Centrum Sociale Gezondheidszorg Brochures over de gezondheid van lichaam, ziel en geest. www.gezichtspunten.nl

NOORD-HOLLAND

GEZONDHEID IN GOEDE HANDEN www.osteopathieamstelland.nl Tel.: 020-7854142

Praktijk voor Natuurgeneeskunde en LGT, Haarlem Praktijk van As, Hilversum Praktijk Chin Gen, Zwaagdijk-Oost

ZUID-HOLLAND / ZEELAND Kobayashi Medisch Centrum, Alphen a/d Rijn

Fytotherapie & Acupunctuur Selma Bijl, Driebergen Behandelcentrum, Utrecht Medica Plus, Dr. Korbee, Utrecht Orthomoleculaire Geneeskunde, Voedingsarts I. de Vries, Utrecht

GELDERLAND / OVERIJSSEL Vonk Natuurlijk, Apeldoorn

Geniet va n je goed voelen

Centrum Natuurgeneeskunde & Acupunctuur, Enschede Integraal Therapeutisch Centrum, Holten Schreuder Natuurgeneeswijzen, Zwolle

Leven begint met Demeter Demeter is de Griekse godin van de vruchtbaarheid en het internationale keurmerk van de

Maaike Remmerswaal Fysiotherapeute en Osteopate i.o. www.fysiotherapiemaaike.nl

biodynamische landbouw. Demeter gaat verder dan biologisch. Eisen en richtlijnen zijn strenger. Met grensverleggende landbouwmethoden versterken boeren de natuurlijke levenskracht die bodem, planten, dieren en mensen in kringlopen aan elkaar doorgeven. Hun gewassen worden rustig volwassen, dankzij een ruime vruchtwisseling en minimale bemesting. Echt lekker en gezond voedsel komt uit het meest natuurlijke landbouwsysteem. Logisch dat je meer van leven geniet, als je zulke goddelijke sla eet. www.stichtingdemeter.nl

BRIDGE VAN BINNENUIT

Verbinden en opbloeien van binnenuit Valkenburg (Limburg) www.bridgevanbinnenuit.com Praktijk voor natuurgeneeskunde

Bij Biovion kunt u terecht voor chronische klachten. KijkDuurzaam op de website voor onze werkwijze en aanpak. financieel advies

Financieel Adviesbureau WijBeers hebben kennis over ondersteunende therapieën naast reguliere behandeling. Voor overgewicht werken Info@beersassurantien.nl wijVALKENBURG met het succesvolle programma Metabolic Balance. Dit programma is ontwikkeld door artsen en voedings043-6012555 wetenschappers. Zuidwijkstraat 8, 2729 KD Zoetermeer 079-7850385 pjj.wever@biovion.nl • www.biovion.nl

NOORD NEDERLAND

Biodynamische kw a l i te i t

Mevr. A. van Eerten, Zutphen

YOGA & OSTEOPATHIE BREDA

www.biovion.nl

Odin. De coöperatieve supermarkt www.odin.nl

Etopius, E. Top, Voorthuizen

HealthCenter Zuid, Rotterdam

Praktijk Verwest therapie Goes (Zeeland)

Doe je boodschappen bij Odin. Kleine keuzes, groot effect.

I. Tomas, acupunctuur, Nijmegen

BRABANT / LIMBURG

Zonvitaris, Schuddebeurs (Zeeland)

Dus waarom zou je aardbeien met gif eten als het ook zonder kan?

Natuurgeneeskunde Arnhem-Zuid

Peter van der Meer, Arts, Leiden Praktijk Mozaiek, Rotterdam

Biologisch en biodynamisch eten maakt het leven leuker voor alles en iedereen! Voor onszelf en onze kinderen, voor de bijen en de regenwormen, voor de vissen in de zee.

Nieuwe abonnee & DVD Je ontvangt als nieuwe abonnee de Krant van de Aarde in de brievenbus thuis. Je krijgt nu gratis een BBC EARTH DVD Box naar keuze cadeau! abonnementen service: info@fbw-woerden.nl

Eszensa Health Coaching is al meer dan 10 jaar het adres voor een holistische aanpak van gezondheidsklachten.

Praktijk voor Natuurgeneeskunde Daniël Nelck, Groningen Praktijk voor Natuurgeneeskunde M. van der Galiën, Groningen Floris Acupunctuur, Groningen Medica Natura, Drachten Centrum de Wetering, Leeuwarden Acupunctuur Coevorden Praktijk Poorthuis, Coevorden Praktijk voor Holistische Geneeskunde Roeland Suylen, Meppel

www.krantvandeaarde.nl

Inhoud

Jaargang 13 - nr 1 GEZOND

INHOUD

10 Kinederen

Interview Florian Bonte Antroposofisch apotheker

Uitgelezen

Interview Machteld Huber over haar nieuwe gezondheidsconcept

7 8 10

Homeopathie

13 16

Shorttrackers op weg naar goud

Kort Gezond

Interview Bram Bakker: â&#x20AC;&#x153;Beweging moet meer aandacht krijgenâ&#x20AC;?

Groene sportmode

16 24 27

Misverstanden over CBD-olie Vegan recept Courgette spagetti met zeepesto

Interview

De invloed van Machteld Huber’s nieuwe gezondheidsconcept

"Gezondheid is zoveel meer dan de afwezigheid van ziekte"

Onderzoeker Machteld Huber staat internationaal in de belangstelling met een nieuwe definitie van het begrip gezondheid. Haar positieve concept wordt zelfs gezien als een mogelijk alternatief voor de definitie van gezondheid die de World Health Organisation (WHO) hanteert. Het concept van Huber benadert het begrip gezondheid vanuit zes dimensies en trekt het veel breder dan een medische gesteldheid. Tekst: Ivonne de Thouars

Foto’s: IPH

Machteld Huber’s vernieuwende definitie van gezondheid gaat niet uit van ziekte of beperking, maar van functioneren, veerkracht en eigen regie van mensen. Gezondheid wordt in dit concept gedefinieerd als ‘het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven.’ Huber: “De zorg gaat nu uit van de behandeling van ziektes, terwijl er zoveel meer factoren betrokken zijn bij de vraag of iemand zich gezond voelt. Ook als je ziek bent, kun je je nog gelukkig of gezond voelen.”

Ervaren patiënt De behoefte om het begrip gezondheid anders te definiëren, ontstond in de tijd dat Huber huisarts was en binnen korte tijd zelf vier keer ernstig ziek werd. “Ik begreep medisch prima wat er aan de

hand was en hoe de behandelingen verliepen, maar ontdekte als patiënt dat ziek zijn betrekking heeft op je hele leven - niet alleen op je lichaam. Daarnaast merkte ik dat ik zelf invloed kon uitoefenen op bevorderen of remmen van mijn herstel en daar had ik in mijn studie nooit een woord over gehoord. In Nederland word je uitstekend behandeld als je ziek bent, maar dat is in mijn visie maar een deel van wat gezondheidszorg zou moeten zijn; eigenlijk is dat ziekenzorg. Omdat ik van mening ben dat zorg meer zou moeten omvatten dan medische behandelingen, wilde ik als wetenschapper onderzoek doen naar gezondheidsbevorderende factoren zoals veerkracht, zingeving en het weerbaarder maken van mensen. Ik vond die invloeden op veerkracht, maar vreemd genoeg kon ik niet onder de bestaande definitie van gezondheid plaatsen.”

Ziektes voorkomen De definitie van gezondheid, zoals in 1948 opgesteld door de WHO, luidt: ‘Gezondheid is een toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden en is niet louter het ontbreken van ziekte of gebrek.’ Machteld Huber: “Die definitie stelt een heel hoge norm en dat past ook bij de tijd waarin die is opgesteld. Er stierven nog veel mensen aan infectieziektes. De mogelijkheid tot bestrijding daarvan met antibiotica, een positieve erfenis van de Tweede Wereldoorlog, werd gezien als de grote toekomst van de gezondheidszorg. Men dacht alle ziekte te kunnen uitbannen. Nu sterven de meeste mensen in onze maatschappij aan de gevolgen van chronische aandoeningen als diabetes, hart- en vaataandoeningen en kanker. Het is belangrijk dat je dan onderzoekt hoe je daar zo goed mogelijk

Interview

• • • • • • • • • • • • • •

• • • • • • •

Je gezond voelen Fitheid Klachten en pijn Slapen Eten Conditie Bewegen

Zorgen voor jezelf Je grenzen kennen Kennis van gezondheid Omgaan met tijd Omgaan met geld Kunnen werken Hulp kunnen vragen

Sociale contacten Serieus genomen worden Samen leuke dingen doen Steun van anderen Erbij horen Zinvolle dingen doen Interesse in de maatschappij

• • • • • • •

www.mijnpositievegezondheid.nl

“De huidige gezondheidszorg is eigenlijk ziekenzorg” mee om kunt gaan en vooral hoe je deze ziektes kunt voorkomen.”

Zes dimensies Huber deed verder onderzoek naar het nieuwe concept van gezondheid en ontdekte dat mensen met ervaring met ziekte, patiënten, haar eigen ervaring deelden en gezondheid in verband brachten met ‘het hele leven’. Zij keken veel breder dan beleidsmakers of artsen. Omdat in de zorg ‘de patiënt centraal wordt geplaatst’, koos Huber voor de brede visie van de patiënt en noemde die ‘Positieve Gezondheid’, ter onderscheid van ‘gezondheid als afwezigheid van ziekte’. Machteld Huber promoveerde in 2014 op haar nieuwe concept van gezondheid, uitgaande van de zes dimensies mentaal welbevinden, zingeving, lichaamsfuncties, kwaliteit van leven, sociaal maatschappelijk participeren en dagelijks functioneren. Na publicatie en media-aandacht nam dit veel bredere begrip van gezondheid een grote vlucht. Het concept wordt steeds meer

• • • • • • •

Onthouden Concentreren Communiceren Vrolijk zijn Jezelf accepteren Omgaan met verandering Gevoel van controle

• • • • • • •

Zinvol leven Levenslust Idealen willen bereiken Vertrouwen hebben Accepteren Dankbaarheid Blijven leren

Genieten Gelukkig zijn Lekker in je vel zitten Balans Je veilig voelen Hoe je woont Rondkomen met je geld ©Gespreksinstrument IPH – versie 1.0 – oktober 2016

omarmd door de gezondheidszorg omdat velen zich herkennen in de ordening. Tijdens het Nationaal Congres Volksgezondheid in 2016 werd Huber uitgeroepen tot de meest invloedrijke persoon in de publieke gezondheid.

“We helpen Limburg om de eerste Positief Gezonde Provincie te worden” Invloed op maatschappij “Mijn benadering kwam tegelijk met de decentralisatie van de zorg en veel gemeentes herkenden mijn visie als vruchtbaar. Maar zo’n koersverandering kost tijd, zo zou bijvoorbeeld de hele financiering van huisartsen anders kunnen. Met een abonnementstarief, waarbij huisartsen zelf kunnen invullen hoeveel tijd zij aan een patiënt willen besteden, wordt al op verschillende plekken geëxperimenteerd. Ook de verzekeraars staan achter de beweging die door het nieuwe gezondheidsconcept wordt ingezet.”

Stap voor stap Met het door haar opgerichte stichting Instituut voor Positieve Gezondheid (IPH) staat Huber zorginstellingen, gemeentes, opleidingen en andere instanties bij om het nieuwe concept stap voor stap te implementeren.“We willen onze nieuwe visie langzaam gemeengoed maken. Ik geloof in een olievlekwerking: ik zie hoe het zich stapsgewijs uitbreidt. Inmiddels neemt de Federatie van Medisch Specialisten het concept Positieve Gezondheid mee in hun nieuwe visie ’De medisch specialist 2025’ en heeft het bijvoorbeeld een plek in het beroepsprofiel van verpleegkundigen en fysiotherapeuten. De WHO heeft er ook wel kennis van genomen maar is een conservatieve organisatie en ik denk niet dat ik nog meemaak dat zij hun definitie gaan aanpassen. Ondertussen maken we in Nederland goede vorderingen, zo heeft onze stichting het verzoek gekregen om heel de provincie Limburg bewust te maken van het concept achter Positief Gezondheid en te helpen de 1e Positief Gezonde Provincie te worden.”

Alles is gezondheid In de visie van Huber heeft gezondheid met het

Interview

hele leven te maken en gaat het dus niet alleen de zorg aan. “Ook op het werk, op school, in de wijk en in je sociale netwerk ontmoet je uitdagingen en is het fijn als je met veranderende omstandigheden om kunt gaan. Het ‘Spinnenweb’ met de zes dimensies is een handig instrument dat overal ingezet kan worden. Het vraagt hoe het gaat en wat er speelt in het leven en welk aspect iemand graag zou willen verbeteren. Dan worden mogelijkheden geboden om daar ook wat mee te doen, maar dat zijn we ook nog verder aan het ontwikkelen. Het spinnenweb geeft ook een goede aanleiding om eens andere gesprekken te voeren over gezondheid. Veel te veel Nederlanders slikken wat mij betreft bijvoorbeeld antidepressiva, terwijl bij het nadenken over de zes dimensies van gezondheid mensen kunnen ontdekken dat ze zelf meer kunnen ondernemen voordat ze tot medicatie overgaan. Gelukkig leven steeds meer Nederlanders bewust en letten zij erop dat ze voldoende bewegen en gezonde voeding eten. Dat zijn de basisvoorwaarden voor gezondheid, maar uit onderzoek naar de ‘Blue Zones’ in de wereld, waar mensen oud worden zonder chronische ziektes, blijkt dat ook emotionele, psychische en sociale factoren belangrijk zijn. Een sociaal netwerk is belangrijk, net als zingeving: het gevoel dat je vreugdevol aan je idealen kunt werken en dat je vrienden hebt met wie je dat kunt delen. Je hoeft geen medicus te zijn om al die dimensies toe te passen in een gesprek, dat kan op elk niveau aan de orde komen. Je kunt ook jezelf bevragen om bewuster te worden van alle aspecten die belangrijk zijn voor je gezondheidswelzijn, bijvoorbeeld op www.mijnpositievegezondheid.nl.”

Investeren in preventie Is de Nederlander met zijn grote zorgaanbod én consumptie er klaar voor om de verantwoording over zijn gezondheid meer in eigen hand te nemen? “Ik denk wel dat het nieuwe gezondheidsconcept aansluit bij de trends van deze tijd. In de tweede helft van vorige eeuw is een groot zorgaanbod en -consumptie een teken van welvaart geworden en daar is ons land eenzijdig in doorgeschoten. Als er niets verandert, zullen we in de toekomst bijna failliet gaan aan de zorgkosten, zeker nu er een grote golf senioren aankomt. Een overmatig groot zorgaanbod creëert ook afhankelijkheid, terwijl het gevoel dat je zelf de touwtjes in handen hebt, juist bijdraagt aan je gezondheid. Wat dat betreft moet het beleid helemaal om en zou veel meer geïnvesteerd kunnen worden in preventie en het weerbaarder maken van mensen. Ten minste 50% van de huidige welvaartsziektes kan voorkomen worden omdat ze leefstijl-afhankelijk zijn. Mede met het oog op de komende vergrijzing, zou er meer aandacht moeten worden besteed aan het omlaag brengen van het aantal zieken. Nu wordt maar 4 procent van het gezondheidsbudget besteed aan preventie.”

Perfecte proeftuin Nederland loopt voorop in gezondheidszorg en is volgens Huber de perfecte proeftuin voor het invoeren van Positieve Gezondheid. “In een klein en overzichtelijk land als Nederland (op wereldschaal gezien) kun je meten wat de resultaten van de gestage veranderingen zijn. Het zou mooi zijn als ons land binnen 10 jaar op deze brede manier kijkt naar gezondheid en de gezondheidsbevorderende factoren voor een patiënt en een burger. En dat er goed wordt onderzocht wat je daarmee bereikt. Ik hoop

“Ten minste 50% van de welvaartsziekten kan voorkomen worden” dat Nederlanders zich gelukkiger en gezonder gaan voelen en dat de zorgkosten omlaag gaan. Als we dat in ons land als ‘proeftuin’ kunnen aantonen nu de ogen internationaal op ons zijn gericht, hebben we een prachtig exportproduct.”

Meer informatie: www.mijnpositievegezondheid.nl www.allesisgezondheid.nl www.ipositivehealth.com

Homeopathie

Help mee homeopathie toegankelijk te houden Tekst: Annemieke Laan

De meeste mensen hebben het wel eens gebruikt: een homeopathisch middel. Homeopathie is een geneeskunde waarbij het zelfherstellend vermogen van het lichaam geprikkeld en geactiveerd wordt. Het principe van homeopathie is dat iemand van een aandoening of ziekte kan worden genezen door het toedienen van een homeopathisch geneesmiddel dat bij een gezond mens dezelfde symptomen oproept als de betreffende aandoening of ziekte. Het homeopathische principe is al eeuwen oud, maar de populariteit van homeopathie heeft de afgelopen decennia een vlucht genomen. In het merendeel van alle Nederlandse huishoudens is wel een homeopathisch middel te vinden en honderdduizenden patiënten vinden jaarlijks hun weg naar een homeopaat. Gek genoeg staat homeopathie ondanks haar groeiende populariteit steeds meer onder druk in Nederland. De Koninklijke Vereniging Homeopathie Nederland, ook wel kortweg de Vereniging Homeopathie genoemd, spant zich in om homeopathie een volwaardig onderdeel te laten zijn van het huidige gezondheidsstelsel. Dat is nu harder nodig dan ooit omdat door regelgeving steeds minder over homeopathie geschreven mag worden en hierdoor steeds meer homeopathische middelen uit de winkels verdwijnen. Dankzij haar leden kan de Vereniging Homeopathie onafhankelijke informatie verstrekken over homeopathie en investeren in wetenschappelijk onderzoek. Daarnaast overlegt de vereniging met de overheid en met verzekeraars over vergoedingen en regelgeving

en vinden er nog heel veel meer activiteiten plaats. Zo heeft de Vereniging Homeopathie inmiddels meer dan 100.000 handtekeningen tegen de beperkende regelgeving rondom homeopathie verzameld welke binnenkort in Den Haag worden aangeboden. Ook op internationaal niveau is de vereniging politiek actief. Zo is er overleg met andere Europese landen over het advies van de Wetenschapsraad om homeopathie te gaan verbieden. Op nationaal niveau is er succes bereikt met feit dat de voorgestelde btw verhoging op homeopathische zelfzorgmiddelen geen doorgang heeft gevonden. Bij de zorgverzekeraars zijn kortingsafspraken bedongen. Verder heeft de Vereniging Homeopathie geïnvesteerd in verschillende wetenschappelijke studies naar bijvoorbeeld de toepassing van homeopathie in de veeteelt en het effect van het doorverwijzen van patiënten naar homeopathische behandelaars. Ook is er een opleiding voor drogisterijmedewerkers ontwikkeld zodat het advies over homeopathische middelen in de drogisterijen verder kan worden verbeterd.

Jaarlijks bereikt de Vereniging Homeopathie ruim 7.000.000 mensen met positieve informatie over homeopathie. Het ledental is in 2017 met meer dan 20% gegroeid. Want steeds meer mensen ontdekken de voordelen die homeopathie biedt om op een natuurlijke manier beter te worden en gezond te blijven. Hoe meer leden, hoe meer activiteiten en hoe krachtiger de stem van de Vereniging Homeopathie. Wanneer u lid wordt ontvangt u korting op uw zorgverzekering en in vele webshops. Ook krijgt u 4 x per jaar het Homeopathie Magazine thuisgestuurd. Dit magazine staat boordevol informatie over gezond leven en homeopathie. En wordt u nu lid, dan ontvangt u ook nog eens een mini-abonnement op het tijdschrift gezondNU cadeau ter waarde van € 19,80! Lid worden kan eenvoudig via www.vereniginghomeopathie.nl of bel 020-6178308

Gezondheid

KORT KORT Lekker niksen, echt Nederlands?

Bijwerkingen Sint-janskruid

Gezonde voeding duurder

De afgelopen tijd was er ineens vanuit de USA belangstelling voor ons woord ‘niksen’. Als we de berichten mogen geloven, is het Calvinistische Nederland en masse aan het niksen geslagen. Na het Deense hygge (knusheid), het Zweedse lagom (voldoende is goed genoeg) en friluftsliv (buitenleven) en het Japanse ikagai (reden van bestaan) staat nu het Nederlandse niksen in de belangstelling. Nu zijn wij Nederlanders daar niet zo goed in, druk, druk, druk, maar waarschijnlijk wordt ons het niksen toegedicht omdat we relatief veel vrije tijd en vakantiedagen hebben. Wij plannen die vrije uren maar al te graag vol, maar gewoon even helemaal niets aan je hoofd is echt goed voor je. Kijk maar naar de dierenwereld, de hond die uitgebreid op zijn rug ligt nadat hij zijn buik rond heeft gegeten of de kat die op een regenachtige dag niets anders doet dan tegen de verwarming aanliggen. Zo sparen zij hun energie voor momenten dat ze het nodig hebben. Leg vooral ook je telefoon eens weg bij het niksen…

Sint-janskruid is een kruid dat kan helpen bij licht depressieve klachten. Veel mensen gaan ervan uit dat een kruid onschuldig is omdat het een natuurlijk middel is. Uit een discussie die onlangs werd aangezwengeld door het tv-programma Radar, blijkt dat veel mensen niet realiseren dat Sint-janskruid effect kan hebben op de werking van receptmedicijnen. Zo kan het de werking van antidepressiva, oncologische medicijnen en de anticonceptiepil beïnvloeden. Deze interactie van Sint-janskruid was al tijden bekend en het staat ook op de verpakking van de middelen, maar daar wordt niet voldoende aandacht aan besteed door de gebruikers. Sint-janskruid wordt in winkels verkocht als voedingssupplement en als zelfzorggeneesmiddel. Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen gaf aan dat het hen verstandig lijkt als meerdere producten zich als zelfzorggeneesmiddel laten registreren zodat het duidelijker wordt wat de samenstelling is en wat de bijwerkingen kunnen zijn.

De prijs van gezonde voeding steeg de laatste twee jaar dubbel zo hard als de prijs voor ongezonde voeding, zo berekende het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in samenwerking met het Voedingscentrum. Terwijl de kosten voor de gezondheidszorg de pan uitrijzen en er van overheidswege meer aandacht zou zijn voor preventie van (welvaarts)ziekten, ging de afgelopen tien jaar de prijs van voedingsmiddelen die als gezond worden bestempeld met 22 procent omhoog. Ongezonde producten stegen in die periode met 13 procent en producten als ijs, snoep en suiker werden zelfs goedkoper. Halfvolle en magere melk kenden met een plus van 60 procent in tien jaar tijd de sterkste prijsstijging, eieren werden 37 procent duurder en voor vers fruit moest 28 procent meer worden betaald. Prijsverhogingen op gezonde voeding, zoals de verhoging van het lage btw-tarief, bevorderen een ongezonde leefstijl en hinderen duurzame ontwikkelingen in de voedselsector, zo waarschuwen een groot aantal maatschappelijke organisaties, gezondheidsdeskundigen en supermarkten.

Gezondheid

GEZOND GEZOND 50-plussers met vitaminetekorten

Kinderartsen tegen energiedrankjes

Risico’s pijnstillers onderschat

Tijdens de 50PlusBeurs is onderzoek gedaan naar het gebruik van vitamines en het bewustzijn van mogelijke tekorten bij 50-plussers. Meer dan de helft van de ondervraagde ouderen is niet op de hoogte van risico’s op tekorten aan vitamines op oudere leeftijd. Het verhoogde risico op een vitamine B12 tekort, het ontstaan van vitamine- en/of mineralen tekorten bij medicijngebruik en het opvolgen van het advies van de Gezondheidsraad voor vitamine D gebruik kwamen aan bod. Uit het onderzoek bleek dat meer dan 60% van de ouderen zich niet houden aan het advies van de Gezondheidsraad om extra vitamine D in te nemen. En 54% van de ondervraagden wist niet dat vitamine B12 bij ouderen minder goed wordt opgenomen, waardoor tekorten kunnen ontstaan. Ruim 51 procent van de ondervraagden gebruikte dagelijks een medicijn maar de meerderheid was zich er niet van bewust dat langdurig gebruik van specifieke medicijnen de opname van voedingsstoffen kan remmen en kan leiden tot vitamine- en/ of mineralen tekorten. Zo kan bij metformine (medicijn bij ouderdomsdiabetes) een tekort ontstaan aan vitamine B12 en foliumzuur. Bij maagzuurremmers kan een tekort aan magnesium ontstaan, bij plastabletten een tekort aan kalium, magnesium, vitamine B1 en zink en bij corticosteroïden een tekort aan kalium, foliumzuur, magnesium, vitamine B1, zink, calcium, chroom en vitamine D.

Energiedrankjes zijn enorm populair onder jongeren, maar ze zijn absoluut niet onschuldig. Behalve een enorme hoeveelheid suiker, bevatten de energiedrankjes in enkele gevallen de hoeveelheid cafeïne van vier koppen koffie. Kinderartsen pleiten ervoor om de verkoop van energiedrankjes aan kinderen onder de achttien jaar te verbieden. Volgens de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) leidt het drinken van energy drinks bij jongeren tot klachten als rusteloosheid, moeheid, slaapproblemen en hartritmestoornissen. Artsen zijn zich er steeds meer van bewust dat medische klachten van jongeren veroorzaakt kunnen zijn door energiedrankjes. Steeds meer scholen verwijderen pepdrankjes dan ook uit de automaten op school, omdat ze merken dat het drinken ervan bij scholieren leidt tot concentratieverlies. Het Voedingscentrum adviseert kinderen onder de dertien jaar om geen energiedrankjes te drinken en jongeren boven die leeftijd slechts 1 blikje per dag.

Een paracetamol hier, een ibuprofen daar. We slikken met zijn allen heel wat pijnstillers en dat gebeurt vrij achteloos omdat we denken dat een pijnstiller geen kwaad kan. Toch overschat de Nederlander zijn kennis van pijnstillers en onderschat de risico’s die verkeerd gebruik ervan met zich mee kan brengen, zo concludeerde het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik onlangs. Door de regel genomen weet de Nederlander niet welke pijnstiller geschikt is voor welke kwaal en hoeveel pijnstillers hij maximaal per dag kan slikken of hoeveel dagen hij het middel achter elkaar kan gebruiken. Paracetamol is bij koorts en pijn de eerste keuze omdat dit middel de minste kans op bijwerkingen geeft. Alleen bij fellere pijn zoals menstruatiepijn is ibuprofen aan te raden. De maximale hoeveelheid en gebruiksduur van de middelen staat duidelijk omschreven op de verpakking en bijsluiter, maar die wordt niet goed genoeg gelezen. Dat terwijl een teveel aan ibuprofen de maag kan beschadigen en te veel paracetamol kan leiden tot problemen met de lever. Overigens hoeft niet elk pijntje bestreden te worden; het gebruik van pijnstillers kan namelijk ook andere gezondheidsproblemen verdoezelen.

G10

Sport en bewegen

Psychiater Bram Bakker:

"Beweging moet veel meer aandacht krijgen" Tekst Ivonne de Thouars | Foto: Maarten Corbijn

De Gezondheidsraad adviseerde deze zomer dat volwassenen tenminste 2,5 uur per week intensief moeten bewegen. Koren op de molen van de bekende psychiater Bram Bakker, die al tijden een lans breekt voor meer aandacht voor beweging. Bram Bakker; psychiater, publicist en hardloper. Zo omschrijft ‘de bekendste psychiater van Nederland’ zichzelf op zijn website. De veelzijdige Bakker is psychiater, uitgever en voorzitter van de Mental Health Foundation. Daarnaast schrijft hij boeken, columns en blogs, speelt psychiatrisch cabaret in het theater en loopt marathons.

Dwarse psychiater Een van de vele boeken die Bram Bakker heeft geschreven, draagt de titel De Dwarse Psychiater. Het dwarse karakter van Bakker heeft er ook toe geleid dat hij veel zichtbaar is in de media waar hij, inmiddels als BN-er, geregeld zijn revolutionaire mening verkondigt. Als medisch specialist is Bakker niet tevreden over de huidige gezondheidszorg en de macht van de zorgverzekeraars. Dat leidde ertoe dat Bakker vorig jaar ontslag nam als psychiater bij onder andere Zorg van de Zaak en zijn eigen bedrijf Sitagre oprichtte. Bakker: “Wij beoordelen, onafhankelijk van de verzekering, mensen die door psychische klachten dreigen uit te vallen of arbeidsongeschikt zijn en in de reguliere zorg buiten de boot vallen. We leggen daarbij de nadruk op zelfzorg, zoveel mogelijk zonder het voorschrijven van pillen. Aandacht voor een gezonde leefstijl is daarom een integraal onderdeel van onze aanpak. Het trieste is, dat medici gewoonweg niet weten hoe belangrijk beweging voor lichaam en geest is. Hetzelfde geldt voor voeding, alhoewel dat nu meer aandacht krijgt. Maar binnen voeding zijn er veel stammen en geloven, waarbij het effect niet altijd bewezen is. Bij beweging staat onomstotelijk vast dat het goed voor je is en daarom zou beweging altijd in de hele zorgketen besproken moeten worden, van kleine kwalen tot ziekhuisopnames.”

Het nieuwe roken Volgens Bakker komen we met zijn allen tegenwoordig niet meer toe aan onze minimale hoeveelheid beweging. “Vroeger hadden we veel meer lichaamsbeweging en daar is ons lichaam ook op gebouwd. Nu we voornamelijk de hele

Sport en bewegen

dag zitten, in de auto of op kantoor, wordt de mens te dik met alle problemen van dien. Zitten is het nieuwe roken, dat is wel een ingeburgerd credo maar er wordt vrij weinig mee gedaan. Hoeveel mensen roken er nog? Je kunt die pakjes wel afschrikwekkend maken, maar ik geloof niet dat de roker zich daar veel van aantrekt. Je zou je er eigenlijk in moeten verdiepen waarom mensen roken. Hetzelfde geldt voor beweging: waarom bewegen mensen niet terwijl iedereen weet dat het goed voor je is? De daadwerkelijke bewustwording van je eigen gebrek aan lichaamsbeweging ontbreekt vaak.”

“Het dringt eindelijk door in de samenleving hoe heilzaam beweging is voor lichaam en geest” Bewustwording Bewust worden over beweging is van jongs af aan een belangrijke missie geweest in het werk van Bakker. “Ik ben altijd een sportjongen geweest. Toen ik na mijn studie geneeskunde werd opgeleid als psychiater, viel het me op dat er onderwerpen als ontspanningsoefeningen en muziektherapie werden toegepast, maar dat beweging helemaal niet aan de orde kwam. Ik herinner me dat ik mezelf afvroeg waarom al die patiënten eigenlijk binnen zaten te roken. Nu heb ik het tot een speerpunt gemaakt in mijn eigen praktijk. Ik leid running therapeuten op die mensen met psychische klachten helpen. Het is namelijk niet zo dat we patiënten met sportschoenen op een bospad zetten en een trainingsschema in de handen drukken. Het gaat erom dat je op gevoel beweegt en doet wat goed voelt. Het draait bij bewegen dus niet om het aantal kilometers dat je rent, maar om je gesteldheid.” Bakker ziet dat beweging langzaam maar zeker een belangrijkere plaats gaat innemen in de gezondheidszorg. Zo adviseerde de Gezondheidsraad onlangs om minstens 2,5 uur per week te bewegen en meer spieren botversterkende oefeningen te doen. “Het dringt eindelijk door in de samenleving hoe heilzaam beweging is voor lichaam en geest. Wij zijn al 10 jaar bezig met runningtherapie en de laatste tijd zie ik steeds meer belangstelling vanuit instanties als het GGZ, jeugdzorg en justitie. Zij komen kijken bij onze trainingen en dat juich ik van harte toe, het draagt allemaal bij aan de bewustwording over beweging.”

Buitenlucht Om meer te bewegen, hoeven we niet allemaal een fanatiek marathonloper te worden. “Nee, alsjeblieft zeg, een paar kleine slimmigheidjes zijn al genoeg om meer in beweging te komen. Je moet er bewust over nadenken, maar het kan heel eenvoudig zijn. Zo adviseer ik mijn patiënten om de lift te vermijden of een hond te nemen, dan kom je in ieder geval al aan wat beweging toe. En combineer beweging vooral met iets leuks doen. Neem bijvoorbeeld de trein naar

Zandvoort, wandel naar Bloemendaal en neem daar de trein weer terug. Of pak na een treinreis de OV-fiets, dat is een mooi voorbeeld waarmee je beweging en recreatie goed kunt combineren. Laat die auto in ieder geval eens staan, dan belast je het milieu minder en je moet creatief zijn om je uitje te organiseren. Nog zoiets: mensen nemen tegenwoordig vaak de auto om in een sportschool onder TL-verlichting te gaan trainen. Dat bedoel ik niet met beweging: ga fietsen of hardlopen, want de buitenlucht is goed voor je gesteldheid. Door het daglicht onderhoud je een gezond slaap-waakritme. Bovendien worden de stresshormonen afgebroken om plaats te maken voor feel good hormonen.”

Altjid blijven bewegen Bakker heeft zelf onlangs door blessures wat rustiger aan moeten doen met hardlopen, maar is niet stil gaan zitten: “Welnee, dan word ik gek en moet ik aan de Ritalin. Toen ik niet meer hard kon lopen, ging ik op de fiets zitten. Ik moet gewoon bewegen. Daar probeer ik iedereen ook van te doordringen: je kunt altijd blijven bewegen, ongeacht je gezondheidsproblemen. Heb je een beperking of blessure, dan ga je maar zwemmen. Probeer in ieder geval aan de gestandaardiseerde half uur bewegen per dag te komen en werk jezelf twee keer in de week in het zweet. Ook bij veel voorkomende ziektes als een depressie of burn out, die overigens veel te weinig aandacht krijgen, helpt beweging. Ik raad patiënten met die klachten aan om niet ‘s morgens vroeg te beginnen. Mensen met een depressie zijn ‘s morgens vaak niet vooruit te branden, ook omdat hun slaap-waak ritme is verstoord. Ik adviseer hen wel om de trainingen langzaam richting de ochtend te verplaatsen want dat is het tijdstip waarop we van nature actief zijn. Ik geloof niet in de nachtmens, daar zijn we niet op gebouwd… waar jaagden we dan op ‘s nachts als oermens? Wat dat betreft ga ik in mijn missie heel erg terug naar de basis. Daar zijn we als zittende mens veel te ver van af geraakt met als gevolg obesitas, diabetes en andere welvaartsziekes.”

Ziekte als verdienmodel De moderne technologische ontwikkelingen werken beweging tegen, meent Bakker: “Apple en soortgelijke firma’s zijn de grootste tegenstanders van bewegen. De ontwikkelingen in tablets, telefoons en apps maken het steeds meer mogelijk dat alles binnen handbereik is en je niet meer uit je stoel hoeft te komen. Je bestelt alles wat je nodig hebt online en hoeft alleen nog naar de voordeur te lopen om het op te halen. Alle ontwikkelingen op technologisch gebied, maken bewegen overbodig. Naast de voortschrijdende technologie, heeft ook het feit dat er een heel businessmodel achter ziektes als diabetes zit, een remmende werking op beweging. Ziekte is in onze maatschappij een verdienmodel. We noemen het gezondheidszorg, maar eigenlijk dekt de term ziekenzorg de lading beter. Verzekeraars en de reguliere geneeskunde zijn erop gericht om ziektes te bestrijden met medicijnen terwijl we volgens mij met zijn allen veel meer aandacht

G11

moeten hebben op het voorkomen van problemen en het behandelen van ziektes zonder pillen.”

Heilige status medicatie Dat mensen beter geïnformeerd raken dankzij de vergevorderde technologie en daardoor ook beter bekend raken met de nadelen van medicijnen en de oorzaken van ziektes, moet volgens Bakker niet worden overschat. “Medicatie heeft nog steeds een heilige status. Conservatieve artsen hebben een rotsvast geloof in het voorschrijven van medicijnen omdat het effect daarvan wetenschappelijk bewezen is. Ik vraag me dan af of zij zich beseffen dat de meeste onderzoeken door de farmaceuten zelf worden bekostigd? Het voorschrijven van medicatie wordt namelijk nog steeds ook als een soort statussymbool gezien, artsen halen daar een zekere trots uit.”

Pillen als uiterste redmiddel Behandelen zonder pillen is voor een psychiater een omstreden visie, vandaar dat Bakker nogal eens op tegenstand stuit bij zijn vakbroeders. “Het voorschrijven van pillen blijft mijn uiterste redmiddel. Ik ben medisch specialist dus de mensen die bij mij terecht komen zijn bij de huisarts uitbehandeld; zij hebben een redelijk zwaar pakket aan problemen. Toch haal ik mensen ook wel eens van een kuur af - als dat mogelijk is want met de meeste medicijnen kun je niet zomaar stoppen. Een grote wens van mij is om een keer onderzoek te doen naar het effect van beweging en het afbouwen van medicatie. Met als onderzoeksvraag: maakt beweging het makkelijker om het medicijngebruik af te bouwen? Vangt het een deel van de kuur op? Helaas wordt zo’n onderzoek niet zo snel financieel gesteund want er zit geen verdienmodel achter. Terwijl de winst aan gezondheidskosten al een verdienmodel op zich is.”

Beweegrichtlijnen 2017 Volgens de nieuwe beweegrichtlijnen van de Gezondheidsraad zouden volwassenen wekelijks ten minste twee en een half uur matig intensief moeten bewegen en kinderen dagelijks minstens een uur. Ook worden voor beide groepen spieren botversterkende activiteiten aanbevolen. Dit alles verlaagt het risico op chronische ziekten als diabetes en, hart- en vaatziekten, en depressieve symptomen en, bij ouderen, botbreuken. De Gezondheidsraad adviseert de minister van VWS om te stimuleren dat mensen blijvend meer bewegen en minder stilzitten.

Meer informatie? Lees de boeken ‘Sporten voor beginners’ of ‘Runningtherapie’ door Bram Bakker

G12

Koude grond oorzaak koude vloer De grond om ons huis is inmiddels flink afgekoeld en via de funderingsmuren wordt de warmte uit de kruipruimte gezogen. Dit maakt de vloer koud en zorgt voor een koude zone onderin de woning zoals te zien is op deze infraroodfoto.

Voor TONZON Koud en klam

Deze koude zone koelt onze onderbenen af waardoor dikke sokken en pantoffels vaak onvoldoende zijn om koude voeten te voorkomen. Bodemisolatie en gewone vloerisolatie beschermen de vloer niet of onvoldoende tegen de afkoeling naar de koude funderingsmuren omdat ze permanent warmte blijven uitstralen. Daarom zijn vloeren in nieuwbouwwoningen zonder vloerverwarming ondanks de vloerisolatie nog steeds te koud, tenzij je de CV flink hoger zet. Het TONZON Thermoskussen is een unieke Nederlandse uitvinding die als enige de warmteuitstraling van de vloer wel vrijwel volledig elimineert. Daardoor komen vloeren eindelijk op kamertemperatuur zoals te zien is op deze infraroodfoto.

Na TONZON Warm en droog

Nieuwe woningen, woningen met purschuim en woningen met bodemisolatie kunnen allemaal nog profiteren van deze uitvinding.

HEEL BETAALBAAR Heeft u een woning van 50 m2 dan krijgt u al een droge kruipruimte en de warmste vloer voor slechts € 1.850,-. Deze adviesrichtprijs in inclusief materiaal, montage, btw en een woning gebonden TONZON certificaat.

TONZON VLOERISOLATIE

DÉ OPLOSSING TEGEN VOCHTPROBLEMEN EN EEN KOUDE VLOER Beter isolerend effect TONZON Vloerisolatie heeft een beter isolerend effect dan andere isolatiematerialen omdat het als enige de warmteuitstraling naar de kruipruimte vrijwel volledig elimineert. Daardoor wordt de begane grondvloer warmer en is de energiebesparing veel hoger. TONZON maakt gebruik van het Thermoskussen, een revolutionair isolatiemateriaal dat in 1980 in Nederland is ontwikkeld. Het is het eerste volledig opvouwbare isolatiemateriaal en isoleert als een thermosfles. De onderkant van een vloer straalt veel warmte naar de kruipruimtebodem en fundering, ook wanneer de vloer is geïsoleerd met wol, purschuim of EPS (polystyreen). Deze materialen blijven warmte uitstralen en zorgen zo voor een permanent warmtelek. Omdat TONZON opvouwbaar is, kan het makkelijk en zonder overlast onder de vloer worden gebracht en aangebracht.

waardoor geen vocht uit de bodem kan doordringen in de woning. De warme vloer en lagere luchtvochtigheid geven schimmels en huisstofmijten nauwelijks nog kans en de muffe geur uit de kruipruimte verdwijnt voorgoed. Het resultaat van de gecombineerde aanpak met Thermoskussens en Bodemfolie is een comfortabele, energiezuinige en gezonde woning.

Dubbele aanpak stopt vocht Een stevige Bodemfolie op de bodem van de kruipruimte stopt de verdamping van vocht

Het is nu tijd voor TONZON Vloerisolatie! Neem snel actie, zodat u er in de winter warm en comfortabel bij zit!

TONZON Thermoskussens

TONZON Bodemfolie

Hieronder een doorsnee van een kruipruimte met TONZON Thermoskussen en Bodemfolie.

Bij vloeren luchtverwarming extra hoge besparing. Lees er alles over op TONZON.nl of vraag vrijblijvend een offerte aan.

TONZON BV Postbus 1375

info@tonzon.nl

0900 - 28 66 966 (0,10 p/min)

7500 BJ Enschede

www.tonzon.nl

KvK 06044102

Sport en bewegen

G13

Superscherp op weg naar goud Tekst: Fiona van Doorn | Beeld: Soenar Chamid Sportfotografie

In Pyeongchang is het eremetaal wat aan de horizon lonkt voor shorttrackers Itzhak de Laat en Rianne de Vries. De twee shorttrackers behoren met de relayploeg tot de wereldtop. Een olympische medaille op dit onderdeel zou uniek zijn in de Nederlandse sportgeschiedenis. Alle trainingsarbeid is geleverd, het gaat alleen nog om die laatste procentjes. Hoe zorgen ze ervoor dat ze in Zuid-Korea topfit en scherp aan de start staan?

Armand Bettonviel: ‘Totaalbelasting shorttrackers veel hoger’ Voeding speelt een belangrijke rol in de voorbereiding van de shorttrackers. De belangrijkste tip van Armand Bettonviel, voedingsdeskundige van de shorttrackploeg: verander zo weinig mogelijk richting de Olympische Spelen. “Het metabolisme van het lichaam stelt zich in op het proces dat je bent ingegaan. Je moet dus niet ineens anders of minder gaan eten. De shorttrackers zijn daarin zo getraind, dat ik er vertrouwen in heb dat ze met optimaal gewicht aan de start staan.” Fit zijn is belangrijk voor een goede prestatie in Pyeongchang. Bettonviel ziet dat de schaatsers op de grens zitten. “Het immuunsysteem staat bij shorttrackers het meest onder druk. Je wilt het gewicht zo laag mogelijk hebben, zodat ze makkelijk kunnen glijden op het ijs. Ze trainen heel hard en de koude omgeving van de ijsbaan helpt ook niet mee”, legt Bettonviel uit. Daarom is er extra aandacht voor fit blijven. Er is een suppletieprotocol dat afgestemd is op het trainingsprogramma van de sporters, waarbij vitamines en mineralen zoals vitamine D en zink worden aangevuld. En het gaat zelfs nog een stapje verder. “We raden sporters aan om bij de jaarwisseling niet te zoenen en in de laatste weken geen handen meer te schudden”, vertelt Bettonviel. Ook in je ogen wrijven, of op een pen kauwen is af te raden. “Slijmvliezen zijn heel dun, een infectie heb je zo opgelopen.” Al vijf jaar is Bettonviel betrokken bij de nationale shorttrackploeg. In die tijd zag hij veel veranderen. De totaalbelasting voor de shorttrackers is nu veel hoger, vindt hij. “In de aanloop naar Sotsji waren er ook medaillekansen, maar konden ze zich vrij anoniem voorbereiden. Dat is nu wel anders. De verplichtingen en de media aandacht zijn veel groter.”

Armand Bettonviel

G14

Sport en bewegen

De Laat ontwerpt eigen helm: ‘Ineens vallen alle puzzelstukjes in elkaar’ Voor Itzhak de Laat zijn er twee vormen van fit zijn: fysiek en mentaal. In Pyeongchang kunnen de shorttrackers één keer per dag op het ijs trainen. “Verder is het rust. Je spookt niet veel uit en ik weet dat als mijn lichaam rust krijgt, ik vanzelf in topvorm kom.” Juist het mentale deel is belangrijk en daarin is de 23-jarige Fries, die ook individueel op de 1000 en 1500 meter in actie komt, gegroeid. “Je moet ontspanning blijven zoeken. Je wilt tot de laatste wedstrijddag fit in je hoofd blijven, dus het moet geen sleur worden. Ik probeer meer per dag te leven en ontspanning te zoeken in kleine dingen”, aldus de regerend wereld- en Europees kampioen op de aflossing.

foto: Instagram Itzhak de Laat

“Als ik frisser in mijn hoofd ben, dan kan ik dingen beter in perspectief plaatsen. Een waardeloze training leg ik makkelijker naast me neer, want ik denk niet gelijk aan die belangrijke wedstrijd. Lekker schaatsen komt morgen wel weer.” Die ontspanning zal De Laat in de aanloop naar de grote wedstrijden in het olympisch dorp ook zoeken. Een rustig moment voor zichzelf creëren, gamen met de jongens of tekenen op zijn iPad. “Ik haal inspiratie uit dingen die ik leuk vind. Fantasy, Lord of the Rings. Het geeft me veel ontspanning en voldoening.” De Laat maakt zijn eigen helmontwerpen en hoopt dat hij daar ook mee mag starten op het olympische ijs. “Mijn helm is geïnspireerd op de kunst van Hansruedi Giger. Het is wat duisterder, donker. Dat vind ik heel vet. Ineens zie je het licht en vallen alle puzzelstukjes in elkaar.”

foto: Instagram Itzhak de Laat

Sport en bewegen

G15

De Vries: ‘Knuffeltjes met mijn kleine neefjes even vermijden’ In de aanloop naar de Spelen vindt Rianna de Vries (27) het vooral belang-

rijk om net wat voorzichtiger te zijn met haar lichaam. “Ik doe de training met wat extra aandacht. Je wilt alles goed uitblijven voeren en geen extra pijntjes oplopen”, aldus De Vries, die na een enkelbreuk afgelopen zomer hard moest werken om weer terug te komen op het hoogste niveau. In Pyeongchang staat de Europees kampioene op de sprint van 2017 daardoor alleen aan de start van het teamonderdeel, waarop ze al twee keer een wereldbeker won. Als topsporter let ze het hele jaar goed op haar eten. “Sommige sporters zijn erg gefocused op superfoods. Ik heb het idee dat normaal eten goed werkt”, aldus De Vries, die samenwoont met ploeggenoot Daan Breeuwsma. “Onze vetpercentages zijn laag. We zien er droog, afgetraind, uit.” Het bakken van taarten en cake is een leuke hobby, maar daar heeft ze nu niet zo veel tijd voor. “In de zomer doe ik dat meer. Het moet ook weer worden opgegeten, hè”, lacht de Vries. Als gezonde en lekkere snack staat er af en toe een bananenbrood in de oven. “Meestal maak ik die op gevoel en gooi ik er bijvoorbeeld noten en kwark doorheen. Maar ik doe er ook wel eens eiwitpoeder bij om extra eiwitten binnen te krijgen.” Ook de omgeving en familie moet in de aanloop naar de Spelen meer rekening houden met de twee topsporters. “We trainen op zo’n niveau dat onze weerstand zwakker is. Als onze neefjes met snottebellen lopen, dan hebben we twee dagen later ook een snotneus. Dan kunnen we beter even niet langskomen en facetimen we. Of we vermijden de knuffeltjes”, legt De Vries uit. “Het zijn niet altijd leuke keuzes, maar gelukkig begrijpt iedereen het wel.”

Bananenbrood à la Rianne • 3 bananen • 3 eieren • 100 gram bloem • 100 gram havermout • Half zakje bakpoeder • 1 theelepel kaneel • Honing, hoeveelheid naar eigen smaak • Twee handjes noten en cranberry’s

BEREIDING Mix de bananen, eieren, bloem en havermout tot een gladde mix. Voeg het bakpoeder, de kaneel, honing, noten en cranberry’s toe. Doe de mix in een bakblik en bak in 50 minuten in de oven op 180 graden af.

G16

Sport en bewegen

Zo levert je sportkleding een duurzame topprestatie Tekst: Lynsey Dubbeld

Je hoeft helemaal geen Olympische topprestaties te leveren om te investeren in eerlijke, schone sportkleding die lang mee gaat. De Krant van de Aarde zet de beste tips voor duurzame sportoutfits op een rij.

H&M

Voor Engelsen is het wat je noemt serious business: de presentatie van de outfits van het Olympische team. Al jarenlang levert Adidas “the official team GB kit”. Fans kunnen bij Adidas terecht voor onder andere beanies en jacks met het Olympische logo. Voor de Olympische sporters is er een exclusieve collectie met de items die de Britse delegatie tijdens de wedstrijden draagt. Bovendien maakt het Engelse kledinglabel Simon Jersey - overigens net als in 2012 - de outfits waarin de tweehonderd atleten en officials tijdens formele gelegenheden gekleed gaan. Volgens de ontwerper leveren de nette pakken een bijdrage aan de reputatie van Groot Brittannië - en zelfs aan de winnersmentaliteit van de sporters die in Pyongyang topprestaties moeten gaan neerzetten. Heeft de heisa rond de Olympische kleding in Groot Brittannië misschien iets te maken met de sportgekte in het land? In ieder geval is sportmode aan de andere kant van het kanaal bepaald geen kleinigheid. Uit recent onderzoek blijkt dat Britten steeds meer geld uitgeven aan zogenoemde active wear. Bijna de helft van de tweeduizend ondervraagden spendeerde naar eigen zeggen in

het afgelopen jaar meer Britse ponden aan sportkleding dan daarvoor. Het meeste budget worden geïnvesteerd in sportschoenen. Opvallend genoeg dragen de ondervraagde consumenten sportmode niet alleen tijdens workouts. Britten dragen gerust hun sportieve outfits ook thuis, tijdens het winkelen en zelfs op het werk. Volgens modekenners is active wear dan ook een onmiskenbare trend waarop kledingmerken slim kunnen inspelen.

Toppositie voor Stella McCartney Wie op zoek is naar duurzame sportkleding komt al snel de naam Stella McCartney tegen. De Britse ontwerpster ontwikkelt al jarenlang collecties met Adidas. In 2012 en 2016 tekende ze ook voor de kleding die het Olympische team van Groot Brittannië in Rio droeg. Duurzaamheid ligt in het hart van McCartney’s label. Een kleine greep uit de duurzame initiatieven. In de collecties worden geen dierlijke materialen verwerkt, of het nu gaat om bont of leer. Ook stoffen waarvoor hout uit bedreigde bossen wordt gebruikt, zoals rayon en modal, zijn een no-no. Daarnaast werkt het label samen met ngo’s zoals

Parley for the Oceans aan de strijd tegen de plastic soep, en investeert het in circulaire productiemethoden waardoor afval wordt tegengegaan. Geen wonder dat Stella McCartney in Rankabrand’s overzicht van luxemerken de toppositie inneemt. Niet alleen bij internationale sportlabels en luxe modemerken staat duurzaamheid op de agenda. Met een beetje speurwerk is bij vooruitstrevende modemerken zoals Armed Angels ook comfortabele en functionele sportkleding te vinden. Zo zijn de sweatshirts, yogabroeken en sporthemdjes van het Duitse merk gemaakt van een uitgekiende mix van tencel, biologisch katoen en spandex. Tegelijkertijd duiken milieuvriendelijke materialen zoals biokatoen en gerecycled polyester steeds vaker op in sportcollecties. De collecties van duurzame labels zoals Prancing Leopard beloven honderd procent biologisch katoen. H&M lanceerde dit jaar een collectie “fashion-forward and conscious-led active wear”, met een hoofdrol voor items van gerecycled polyester. Zelfs hennepvezels, die met een minimale milieu-impact kunnen worden geproduceerd maar bekend staan als stug, blijken

Sport en bewegen

opvallend bruikbaar voor sportieve kleding. Labels zoals Prana en Nomad verwerken hennep in yogaen outdoorcollecties.

Vegan variaties Een stijlvolle rugtas nodig, of in stijl je sportkleding meenemen? Bij het Canadese merk Matt & Nat vind je vegan tassen, schoenen, riemen en accessoires met een chique uitstraling. Alles is eerlijk gemaakt van milieuvriendelijke materialen zoals kurk, rubber en gerecycled nylon. Er zijn tassen in alle soorten en maten, allemaal met een look & feel die niet onderdoet voor luxe leer. Neem Matt & Nat’s variatie op de klassieke bowling bag. Deze ruime tas kan je aan de hand dragen, maar dankzij de bijgeleverde riem ook aan de schouder. En de collectie is verkrijgbaar in maar liefst vijftien stijlvolle kleuren. Ook fijn: in de unisex yoga totebag neem je makkelijk je matje mee naar les.

Nog een aanrader voor yogaliefhebbers: een handdoek waarmee je niet uitglijdt. Yogitoes ontwikkelde hiervoor een speciale technologie (Skidless) die de handdoek onder alle omstandigheden op de plek houdt - of je die nu op een matje of op de vloer legt. Milieuvriendelijk is de collectie ook nog eens, want elke handdoek bestaat voor minimaal de helft uit gerecyclede materialen. In één handdoek zijn acht plastic flessen verwerkt die anders op de afvalberg zouden zijn terecht gekomen. Yogitoes gebruikte sinds de oprichting in 2009 in totaal al meer dan 3,5 miljoen plastic flessen voor de handdoekencollecties. Daar wordt de planeet schoner van!

Veja

Sustainable sneakers Sportieve kleding die je ook met een gerust hart buiten de sportschool kunt dragen? We kunnen tegenwoordig gerust stellen: sneakers are a girl’s best friend. En er zijn genoeg duurzame varianten van te vinden. Het label Veja geldt als koploper in deze trend en kan celebs zoals Emma Watson en Marion Cotillard tot de fans rekenen. De trainers met een kenmerkende V zijn gemaakt van natuurlijk gelooid leer. Maar er zijn ook vegan opties. De collecties worden eerlijk geproduceerd in Brazilië en verkocht in de hipste winkels over de hele wereld - inclusief online modewalhalla Net-a-porter. Ook Ethletic, dat in 2004 de eerste fairtrade geproduceerde voetbal lanceerde, is inmiddels een een toonaangevend sneakermerk. De schoenen worden eerlijk gemaakt in Pakistan van verantwoorde rubber uit Sri Lanka.

Simon Jersey

Stella McCartney

De kledingindustrie produceert inmiddels 1,2 miljard ton broeikasgassen per jaar - meer dan de uitstoot van de complete luchtvaarsector. Dat becijferde de Ellen MacArthur Foundation recent in een rapport over de circulaire economie. Als deze ontwikkeling zich voortzet, staat in 2050 een kwart van de wereldwijde CO2-uitstoot op het conto van de modebranche. In een reactie op het onderzoek noemde Stella McCartney de modewereld “incredibly wasteful and harmful to the environment”. Een lichtpuntje: het rapport van MacArthur beschrijft vier manieren om het tij te keren - van het vergroten van het gebruik van kledingbibliotheken tot het radicaal verbeteren van recyclingprocessen. Zoals MacPherson het samenvat: “We need a new textile economy in which clothes are designed differently, worn longer, and recycled and reused much more often.”

G17

Kinderen

Leren op het ritme van de natuur Seizoengebonden onderwijs op de vrijeschool Tekst: Leonie Kohl

Narcissen prikken in de lente en herfstblaadjes zoeken in het najaar: elke school geeft aandacht aan de seizoenen. Toch is het in het reguliere onderwijs slechts een onderdeel van het brede lespakket. Dat terwijl de natuur met haar seizoenen eigenlijk ons hele leven bepaalt. Het bepaalt hoe we ons voelen, hoe we ons kleden, wat we eten en wat we doen. Kinderen op de vrijeschool leren aan de hand van het ritme van de natuur.

Jaarfeesten: stilstaan bij de voortgang van het jaar De vrijeschool biedt geen regulier onderwijs, maar is zeker geen nieuwe uitvinding. Sinds de jaren twintig van de vorige eeuw is deze antroposofische onderwijsvisie uitgerold tot een wereldwijde scholengemeenschap. Onderdeel van het succes is dat er ruimte is voor de kinderen om hun eigen weg te bewandelen en in nauw contact staan met anderen en de rest van de wereld. En die wereld draait op het ritme van de seizoenen. Om hier invulling aan te geven vieren de vrijescholen jaarfeesten. Tijdens de jaarfeesten staan de kinderen stil bij de voortgang van het jaar. Lot Hooghiemstra, vrijeschoolleerkracht in Den

Haag, neemt ‘haar’ kinderen ook mee met het ritme van de natuur: “Tijdens de jaarfeesten breng je buiten naar binnen, de natuur naar het klaslokaal. Bovendien zijn er, ongeacht het seizoen, allerlei activiteiten buiten, in het bos of op straat. Kinderen van de vrijeschool zijn heel erg verbonden met hun omgeving.”

Michaelsfeest en Sint Jan Niet alle jaarfeesten zullen iedereen even bekend in de oren klinken. Er zijn alom bekende feesten zoals Pasen, Carnaval en Kerstmis, maar ook feesten die typisch zijn voor de vrijeschool. “Tijdens het Michaelsfeest op 29 september vieren we het feest van de aartsengel Michael. Hij is verbonden met de strijd tegen het kwaad. Dat krijgt invulling

door het verhaal van Joris die de draak verslaat. Het is een feest van de moed. Ook een belangrijk jaarfeest is Sint Jan, het zomerfeest dat samenvalt met de zonnewende. Het feest viert de overvloed van de natuur. De jaarfeesten komen natuurlijk ieder jaar terug. Kinderen zijn gevoelig voor tradities. Zoals een verjaardag je eigen leven markeert, geven de jaarfeesten op een betekenisvolle manier ritme aan het schooljaar.”

Interview

G19

Florian Bonte, antroposofisch apotheker:

Ziekteprocessen en geneesmiddelen voldoende aandacht geven Tekst: Majella van Maaren

Antroposofische geneesmiddelen zijn middelen op natuurlijke basis. Ze worden al zo’n honderd jaar gebruikt, hetzij voorgeschreven door artsen, hetzij als zelfzorgmiddel. De middelen maken deel uit van het arsenaal van de antroposofisch arts. Maar wat is er nu ‘anders’ aan antroposofische middelen in vergelijking met reguliere geneesmiddelen, of homeopathie? In dit deel van de serie over antroposofische geneeskunde praten we hierover met Florian Bonte (28), tweede apotheker bij Weleda Benelux, en specialist in de bereiding van deze geneesmiddelen. Wat houdt je functie precies in? “We hebben hier in Zoetermeer een landelijk werkende apotheek waar alle recepten van artsen voor antroposofische geneesmiddelen binnenkomen, besteld door apotheken of rechtstreeks door de patiënt, zoals via onze Weleda-app. Ik ben verantwoordelijk voor de uitlevering van die middelen. Dat zijn er zo’n achthonderd, en nog eens circa tweehonderd middelen die in onze apotheek voor de individuele patiënt combineerbaar zijn als de arts dat voorschrijft. Verder ben ik medeverantwoordelijk voor de productie van een aantal zelfzorgmiddelen.”

Wat zijn antroposofische geneesmiddelen eigenlijk? “Antroposofische geneesmiddelen worden bereid uit grondstoffen van metallische, minerale, plantaardige of dierlijke herkomst. We gebruiken voornamelijk plantaardige grondstoffen, van biologisch dynamische of tenminste biologische herkomst. Veel planten worden door Weleda in eigen BD-tuinen geteeld. Soms kopen we ze in, en dan gaan we in nauw overleg met de teler. De teelt mag niet schadelijk of uitputtend zijn voor bodem of omgeving, en de teler krijgt van ons een eerlijke prijs voor het product. Die zorg-

zaamheid is bij Weleda een basisprincipe. Ook aan de bereidingsprocessen wordt bijzonder veel aandacht besteed. Er zijn enkelvoudige en samengestelde middelen, deels in homeopathische verdunningen, deels in substantiële vorm, voor in- en uitwendig gebruik. Het zorgvuldig volgen van de stappen van de bereidingsprocessen is bij ons erg belangrijk. De meeste middelen worden door antroposofisch gecertificeerde artsen voorgeschreven. Een deel van het assortiment is ook als zelfzorgmiddel verkrijgbaar. Het assortiment is ontwikkeld door

G20

Interview

ik zelf tegen ziekte en genezingsprocessen aankijk, en bij mijn mensbeeld. Voor mij zijn ze een aanvulling op de bestaande farmacie.”

Kan je dat uitleggen? “Omdat ik al bekend was met het mensbeeld, was ik ook al gewend om naar processen te kijken. Als je ziek wordt, is dat het gevolg van een proces in je lichaam, een reactie op iets. Voor mij ligt het voor de hand om dan niet meteen dat ziekteproces wat in je lichaam is ontstaan te onderdrukken of weg te werken, tenminste als het niet om een ernstige of bedreigende ziekte gaat. Ik snap natuurlijk wel dat het soms fijn is om even een pilletje te nemen wanneer je hoofdpijn voelt opkomen en vindt dat je door moet. Maar ook dan is het volgens mij belangrijk om me bij ziekte af te vragen wat er nu eigenlijk gebeurt, of die ziekte of klacht je ook iets duidelijk maakt, over mijn levenshouding of gewoontes. Net als koorts: dat is lastig, maar het is vooral een reactie van het lichaam, heeft een functie, en hoeft eigenlijk maar zelden onderdrukt te worden.” artsen en apothekers, waarbij op basis van het antroposofische mensbeeld gekeken wordt naar ziekteprocessen, en gezocht wordt naar passende grondstoffen die vergelijkbare processen als het ware in gezonde vorm in zich dragen. De calendulaplant bijvoorbeeld, laat in de bladeren weelderige groeikracht zien. Tegelijkertijd is de bloem juist heel gestructureerd gevormd. Beide processen zijn bij wondheling van belang.”

Je hebt een bijzondere richting gekozen in je vak. Hoe komt een farmaciestudent ertoe om zich te specialiseren in antroposofische geneesmiddelen? “Ik was al bekend met het antroposofische mensbeeld, mijn ouders hebben mij als kind al naar de vrijeschool laten gaan. Na mijn farmacieopleiding koos ik bewust voor deze richting, omdat ik mij wil inzetten juist voor deze vorm van geneeskunde. Niet dat ik de klassieke farmacie afwijs, integendeel, we kunnen niet zonder en ik vind de gangbare farmacie ook heel interessant. Wat mij in het bijzonder aanspreekt bij antroposofische geneesmiddelen, is dat zij beter aansluiten bij hoe

“In de antroposofische geneeskunde wordt een mens gezien als een zich ontwikkelend individu. Ziekte kan ook worden gezien als een gelegenheid voor ontwikkeling, zoals een kind na het doormaken van een koortsende ziekte levenslang beschermd is tegen die ziekte. Het is belangrijk dat je een ziekteproces genoeg aandacht geeft, en het niet alleen maar afdoet als een ongemak dat van buitenaf komt. Met antroposofische geneesmiddelen probeer je juist om met die processen in het lichaam mee te werken, zonder te dwingen. Mij spreekt dat meer aan, maar dat is een keuze. Niet iedereen denkt zo over ziekte, dat realiseer ik me ook wel.”

Hoe zit het met de veiligheid en werkzaamheid van antroposofische middelen? “Een recent groot onderzoek liet opnieuw zien, dat de middelen veilig zijn. Het onderzoek naar de werkzaamheid per middel is, hoewel niet onmogelijk, wel lastiger. In de klassieke farmacie wordt in de regel één stofje geïsoleerd, dat op één plek in het lichaam moet ingrijpen, vaak blokkerend of remmend. Dat

kan ook echt nodig zijn. Antroposofische middelen echter worden door artsen voorgeschreven –net als in de homeopathie– met het oog op ‘de hele mens’. Ook is antroposofische geneeskunde niet gemakkelijk in protocollen weer te geven, het is een ‘totaalaanpak’ waar de middelen deel van uitmaken. De arts stelt een diagnose op basis van het antroposofische mensbeeld [zie kader], praat met de patiënt, geeft leefstijladviezen, schrijft aanvullende therapieën voor én antroposofische medicijnen. Daardoor zijn de middelen niet eenvoudig voor onderzoek uit hun context te halen. Dat maakt het een uitdaging om met onderzoeksmethodes uit de klassieke farmacie die middelen te evalueren, omdat die methodes bedoeld zijn voor het onderzoek van één stofje met één doel in het lichaam, bij één diagnose. Die totaalaanpak is overigens bewezen effectief, veilig en waarschijnlijk kosteneffectief, volgens een groot onderzoek uit 2006. De individuele middelen die we hebben kunnen laten onderzoeken, zoals een middel bij allergie, blijken werkzaam.” “Je kan het misschien vergelijken met het onderzoek naar gezonde voeding. Eerst werd vooral gekeken naar geïsoleerde stoffen in onze voeding, zoals vitamine C en fructose in een appel. Nu komt er steeds meer wetenschappelijke onderbouwing voor de opvatting, dat wanneer je die vitamine C en fructose binnenkrijgt in de vorm van een pil, dus wanneer je die stoffen uit hun context haalt, dat een heel ander effect heeft op je lichaam dan wanneer je die binnenkrijgt als je een hele appel eet. Dus dan zijn die vitamine C en fructose ingebed in het geheel van de appel, met talloze andere substanties in die appel. Maar om wetenschappelijk helemaal te doorgronden hoe die verschillen, door de wisselwerking tussen al die verschillende stoffen in de appel tegelijkertijd, verklaarbaar zijn is minder makkelijk. Je kan dan soms beter naar de samenhangen, naar het geheel en naar de processen kijken als je meer wil begrijpen. Een voorbeeld uit de farmacie is extract van de wilgenbast, dat tegen koorts werd gebruikt, en wat iets anders is dan de aspirine die er nu uit geïsoleerd is en in een pil te krijgen is. Maar hóe precies is niet eenvoudig om te ontdekken.

Interview

Zo is het volgens mij ook met veel antroposofische geneesmiddelen, die van zichzelf ook veelal complex zijn.”

Wat motiveert je nu het meest om je werk hier te doen? “Ik ben blij dat ik een bijdrage kan leveren aan deze aanvullende vorm van geneeskunde, die aansluit bij hoe ik zelf denk over ziekte en genezing. Zorgvuldigheid en aandacht zijn daarbij sleutelbegrippen. En hoewel we een verzendapotheek zijn, hebben we toch regelmatig telefonisch contact met patiënten. Als ik dan weer iemand spreek en hoor hoe blij hij of zij is met een bepaald middel, daar doe ik het voor.”

Antroposofische geneeskunde

Antroposofische geneeskunde is ontwikkeld op basis van aanwijzingen van Rudolf Steiner (18611925). Het is een uitbreiding van de reguliere geneeskunde, alleen afgestudeerde artsen kunnen de opleiding volgen, en sterk gericht op bevordering van het zelfherstellend vermogen. Ziekte moet uiteraard behandeld worden, maar kan tegelijk ook een ontwikkelingskans zijn voor het individu. De antroposofische geneeskunde gaat uit van het reguliere, reductionistische mensbeeld, aangevuld met drie andere ‘lagen’: vormkrachtenlichaam, ziel en Ik. Met dit mensbeeld kan de antroposofisch arts zich een uitgebreider beeld vormen van ziekte- en genezingsprocessen, psychosomatiek en de levensloop, en ook van de behandelmogelijkheden, zoals antroposofische geneesmiddelen, therapieën en leefstijladviezen. Artsen en andere behandelaars zijn te vinden via www.nvaz.nl.

Kienle G, Kiene H, Albonico HU (2006) Anthroposophic medicine. Schattauer Verlag, Stuttgart-New York Hamre HJ, Glockman A, Heckenbach K, Matthes H (2017) Use and Safety of Anthroposophic Medicinal Products: An Analysis of 44,662 Patients from the EvaMed Pharmacovigilance Network. Drugs - Real World Outcomes DOI 10.1007/s40801-017-0118-5

G21

G22

Boeken

Uitgelezen... Natuurlijke antidepressiva Vaak worden bij depressieve klachten overhaast sterke psychofarmaca voorgeschreven. Als deze klachten echter worden veroorzaakt door nietopgemerkte tekorten, hebben medicijnen meestal geen effect, terwijl hun bijwerkingen extra belasting geven. Dit boek gaat in op de symptomen en oorzaken van zowel het symptoom ‘depressieve stemmingsstoornis’ als het psychische ziektebeeld ‘depressie’. Voor de behandeling worden nietfarmacologische, goed te verdragen lichaamseigen en plantaardige antidepressiva aangereikt, zoals vitaminen, mineralen, hormonen, lichaamseigen stoffen, geneeskrachtige kruiden, en worden alternatieve therapeutische concepten aangeboden, zoals slaapkuren, ontspanningstraining en creatieve activiteiten. Dr. Eberhard J. Wormer | Uitgeverij Akasha

Over de rand Lars komt ter wereld met een waterhoofd. De oorzaak blĳkt een kwaadaardige tumor te zĳn. De kleine Lars ondergaat onderzoeken, operaties en chemotherapie. Moeder Linda wĳkt geen moment van zĳn zĳde. Hierdoor raakt ze in een depressie, die resulteert in een suïcidepoging. Linda en haar zoon ontsnappen ternauwernood aan de dood. In dit boek beschrĳft ze de impact en gevolgen van deze periode. Een indrukwekkend verhaal over de kracht en de kwetsbaarheid van een moeder en haar kind. Linda Romein | Kosmos uitgevers

Het Energieke Vrouwen Voedingskompas Veel vrouwen voelen zich rond hun veertigste levensjaar al minder vitaal of krĳgen zelfs chronische klachten. Dit hoort niet vanzelfsprekend bĳ het ouder worden! Voeding en de invloed hiervan op vrouwelĳke hormonen spelen een essentiële rol. Dit boek geeft vrouwen concrete handvatten op het gebied van hormonen en voeding. Als vrouwen inzicht krĳgen in de werking van hun hormonen krĳgen ze de regie over hun energie, gezondheid – fysiek en mentaal – en worden ﬁt for the future. Marjolein Dubbers | Uitgeverij Kosmos

Leed heeft niet het laatste woord Lijden is voor veel mensen een van de ergste dingen die hen kan overkomen. We willen niet lijden, we willen gelukkig zijn. Maar: lijden hoort bij het leven. We verliezen een geliefde, worden ziek, zien dierbaren lijden. Psychiater Klaas-Jan Pos laat ons in dit boek zien dat ieder mens over de vaardigheden beschikt om met lijden en leed om te gaan. Wie dit leert zien en ernaar gaat handelen, zal ontdekken dat er zonder leed ook geen vreugde kan bestaan. Het zijn twee kanten van dezelfde medaille, die allebei betekenis hebben. Klaas-Jan Pos | Uitgeverij AnkhHermes

Eindeloos bewustzijn In november 2017 was het tien jaar geleden sinds Eindeloos bewustzijn, de bestseller over bijna-dood ervaringen (BDE’s), verscheen. Het boek heeft veel losgemaakt bij zowel medici als mensen die een BDE hebben meegemaakt. Het is in zeven talen vertaald en er werd een documentaire over gemaakt. In deze jubileumeditie staat een nieuw voorwoord van auteur Pim van Lommel, waarin hij vertelt wat zijn boek de afgelopen tien jaar heeft teweeggebracht – zowel bij lezers als bij hemzelf. Pim van Lommel | Uitgeverij Ten Have

Boeken

G23

Voeding, beweging, psychisch en sociaal welbevinden… het heeft allemaal te maken met het ruime begrip gezondheid. We selecteerden de volgende nieuwe boeken die allemaal bijdragen aan een goed en gezond gevoel. Neem een ontspannen moment voor jezelf en lees je gezond. Tekst: Ivonne de Thouars

9 maanden, een prentenboek Tijdens een zwangerschap wordt nieuw leven voorbereid, deels onzichtbaar, stil en onder de oppervlakte. Wat gebeurt er toch in de buik van mama? Dat vragen de andere kinderen zich af. We weten veel door onderzoek en inkijktechnieken. Dus hoe kan nu uit een piepklein eitje een baby groeien? Wanneer is de baby zo groot als een citroen en wanneer kan hij horen dat je tegen hem praat? Dit boek neemt de kinderen mee met het groeiproces van het nog ongeboren nieuwe broertje of zusje. De twee schrijfsters hebben tien jaar geleden www.babyccinokids.com opgezet. Hun website inspireert moeders over de hele wereld en staat bekend om zijn eerlijke en stijlvolle benadering van het moederschap. Ze hebben elk een gezin met kinderen en het boek 9 maanden ademt dezelfde hartelijke sfeer uit als de site. Coutney Adamo en Esther van de Paal | Uitegeverij Christofoor

Doe de split in 4 weken

Eten zonder zorgen

Jong, oud, lenig of stĳf: iedereen kan de split doen. De Japanse yogadocent Eiko, koningin van de split, leert het je in 4 weken met slechts 5 minuten stretchen per dag. Behalve dat het leuk is, levert het ook gezondheidsvoordelen op, zoals flexibiliteit, minder lagerugpĳn, een betere bloedsomloop en een strakkere buik. Te mooi om waar te zĳn? Dat is het niet. Met dit revolutionaire programma kunnen mensen van alle leeftĳden en elk fitnessniveau ongelooflĳke resultaten boeken. Eiko | Uitgeverij Kosmos

Wie zich verdiept in gezondheid en voeding, verdwaalt al snel in een doolhof van trends, hypes en adviezen. Dit boek biedt een complete no-nonsense formule voor een gezondere en duurzame eet- en leefwijze. Met tips om je ecologische footprint te verkleinen. Uitgangspunt is dat alles met elkaar samenhangt: lichaam en geest, voeding en beweging, ontspanning en plezier. ‘Eten zonder zorgen’ biedt een concreet, haalbaar stappenplan om alle facetten van je leven gezonder te maken. Marcel Boer | KNNV Uitgeverij

Rouwen en verlies verwerken

Op zoek naar vitale voeding

Rouwen maakt een omvormingsproces mogelijk van afscheid en dood, naar leven. Elk verlies blijkt uiteindelijk groter dan je denkt. Ook kan een verlies een eerder geleden verlies aanraken en kun je daardoor dubbel verlies ervaren. Bij het rouwen wordt je geconfronteerd met existentiële vragen met betrekking tot het leven, je relaties en je eigen identiteit. Bij verdriet betreedt je een ruimte die je niet vrijwillig ingaat, want je wordt in een rouwproces existentieel geraakt. In deze brochure vertellen verschillende schrijvers hun verhaal. Lilian de Rek | Gezichtspunten

Een kleurrijk boek over de verschillen tussen gangbare en biologisch geteelde groenten- en fruitsoorten. Met behulp van subtiele lichtmeting biofotonen-onderzoek wordt de innerlijke coherentie getoond van voedsel als product van zijn groeihistorie. Onder meer appels, planten, zaden, wortels, tomatenpuree en eidooiers zijn voor het boek op deze manier onderzocht. De consument krijgt een helder beeld van teeltmethoden en de directe invloed op de (innerlijke) kwaliteit en vitaliteit van ons voedsel. Een boek dat door zijn frisse lay-out direct uitnodigt tot meer lezen. Het boek is met natuurlijke inkten gedrukt op ecologisch papier. De organische geur, die je al bladerend tegemoet komt, nodigt alleen maar uit tot nog meer bladeren, lezen en ontdekken. Jurgen Strube Peter Stolz | Samenwerkende Uitgevers Vof

G24

CBD-olie: Feiten en fabels Tekst: Ivonne de Thouars

CBD olie is hèt booming product van de afgelopen twee jaar, groot geworden door internet en mond-tot-mondreclame. Het bevindt zich wettelijk nog in een grijs gebied, maar steeds meer mensen gebruiken het dagelijks en dat zorgt voor een wildgroei aan aanbieders. Hoe onderscheid je het kaf van het koren? Veel mensen gebruiken dagelijks cannabidoïde olie ofwel CBD-olie om de meest uiteenlopende redenen. Omdat CBD-olie een voedingssupplement is, staat niet op de verpakking bij welke gezondheidskwaal je het kunt gebruiken. Maar als je de ervaringen met CBD olie op internet bekijkt, hebben heel veel mensen baat bij het product. CBD olie kwam in 2015 als voedingssupplement op de markt; daarvoor was het alleen illegaal te verkrijgen.

CBD olie is geen wietolie CBD olie wordt ook wel vaak wietolie genoemd. Deze twee producten worden beiden gebruikt vanwege de medicinale effecten, maar moeten niet door elkaar worden gehaald. CBD behoort net als THC tot de cannabinoïden, stoffen die voorkomen in de hennepplant. CBD heeft echter geen psychoactieve werking, je wordt er dus niet high van. Dit in tegenstelling tot THC, waarvan wietolie wordt gemaakt dat alleen illegaal of op doktersrecept te verkrijgen is.

Betrouwbaar product Bij het produceren van CBD olie komt altijd een kleine hoeveelheid THC in de olie terecht. Daarom viel CBD olie ook onder de opiumwet. Omdat steeds meer mensen CBD olie gingen gebruiken, werd de vraag naar een betrouwbaar en legaal product steeds groter. Producenten wilden het uit de illegaliteit halen en namen daarvoor contact op met de Inspectie voor Gezondheidszorg (IGZ) en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). Deze instanties gaven in 2015 aan dat de grens van THC in vrij verkrijgbare CBD olie 0,05 % moest zijn en dat een nieuwe wetgeving in de maak was. Het produceren van CBD olie met zo’n lage standaard THC is niet eenvoudig, dus in eerste instantie verschenen er ook producten op de markt met een veel hoger percentage THC of producenten gaven aan dat er helemaal geen THC in hun product zat – wat onmogelijk is.

Illegaal? Zodra het CBD olie in de schappen van drogisterijen en gezondheidswinkels verscheen, nam de verkoop een grote vlucht. Een duidelijke wetgeving bleef echter uit. Eind 2016 gaf IGZ in de Volkskrant aan dat CBD olie illegaal zou zijn. Uit vezelhennep mogen volgens de opiumwet alleen

vezels en zaden worden gewonnen, vandaar dat CBD olie volgens de opiumwet illegaal is. Bovendien mag CBD olie volgens het Europese Food Safety Overview niet als voedingssupplement worden aangeboden omdat er nog geen veiligheidsbeoordeling heeft plaatsgevonden. Dus ook volgens de warenwet zou de verkoop van CBD olie niet toegestaan zijn, ongeacht de claim, percentage werkzame stof en THC-gehalte. De verkoop van CBD olie kan in theorie dus tot boetes leiden voor de verkopende partij, maar de controle hierop heeft volgens de NVWA geen prioriteit.

Schemergebied Betrouwbare producenten blijven ondanks het wettelijke schemergebied fors investeren in de veiligheid en toekomstmogelijkheden van CBD-olie. Wat is dan een betrouwbare producent? Deze werken doorgaans zelfregulerend en controleren elk aspect van de productie, van de hennepteelt tot de verwerking en de samenstelling. De pro-

ducten van deze leveranciers voldoen aan de norm die in 2015 is aangegeven door de controlerende instanties. De verwachting is dat een uiteindelijk gereguleerde versie 0,05% THC mag bevatten en dat de maximale aanbevolen dagelijkse hoeveelheid wordt vastgesteld op 160 mg CBD olie per dag. De controle op de veiligheid van het product zal zich gaan richten op te traceren ingrediënten, pesticiden, pax, zware metalen en verontreiniging. Terwijl de wetgeving uitblijft, vindt er ondertussen een forse wildgroei plaats onder de aanbieders. Er zijn in Europa inmiddels honderden leveranciers en de producten verschillen enorm in kwaliteit en prijs. Producenten die al CBD olie op de markt zetten volgens de veilig geachte normen, dringen aan op snelle regulering. Zij vinden dat door alle ‘cowboys’ een mooi product in gevaar wordt gebracht waar heel veel mensen baat bij hebben.

G25

Misverstanden over CBD-olie Tekst: Ivonne de Thouars & Suppelementinfo.nl

Er is regelmatig onduidelijkheid over CBD olie. Wat zijn nu exact de verschillende producten, welke gezondheidseffecten hebben deze en waar kun je op letten voor een veilige aankoop?

PRODUCT

VOEDINGSKENMERKEN SUPPLEMENT?

CBD olie of Cannabidiol olie

Hennepzaad olie

THC olie

Nee

Wiet olie

Nee

Benamingen als THC-olie, cannabisolie, wietolie, hennepolie en CBD olie worden vaak door elkaar gebruikt. Hierdoor is niet altijd duidelijk wat de samenstelling van de olie is. Soms gebruiken mensen daardoor producten met psychoactieve stoffen, terwijl ze consument alleen de gezondheidsbevorderende effecten wil ervaren. We zetten de verschillende producten op een rijtje:

Wat is CBD olie? CBD olie wordt gemaakt van de Cannabis sativa plant, familie van de wietplant. Hieruit wordt het actieve ingrediĂŤnt cannabidiol gehaal. Het extract wordt gemengd met een olie, vaak hennepzaadolie of olijfolie. Zo ontstaat CBD olie of cannabidiol olie. Dit supplement werkt niet psychoactief, omdat het heel weinig Tetrahydrocannabidiol (THC, minder dan 0,05%) bevat. Het supplement is vrij verkrijgbaar. Supplementen met cannabidiol (CBD) zijn in verschillende doseringen op

- Niet psychoactief (minder dan 0,05% THC) - Voldoen aan voedselveiligheidseisen - Vrij verkrijgbaar -Gebruikt vanwege cannabidiol - Ook als levensmiddel; olie voor salade e.d. - Gezondheidseffecten o.b.v. vetzuursamenstelling - Psychoactief (bevat THC) - Medicinaal gebruik - Opiumwet van toepassing

de markt. Wetenschappelijk onderzoek naar de gezondheidseffecten van cannabidiol is veelbelovend. Op dit moment mogen er voor cannabidiol geen gezondheidsclaims worden gemaakt.

Wat is hennepzaadolie? Hennepzaadolie wordt eveneens geperst uit de zaden van de hennepplant Cannabis sativa. De olie bevat onverzadigde omega 3 en 6 vetzuren en wordt veel gebruikt als levensmiddel, bijvoorbeeld voor het aanmaken van salades. Voor hennepzaadolie mogen er wel gezondheidseffecten worden vermeld, voor onder andere de weerstand, spieren, gewrichten, de cholesterolspiegel, het hart, een normale bloedsuikerspiegel en ter bescherming van gezonde cellen en weefsels. Daarvoor gebruik je 1-2 eetlepels of 2-4 capsules per dag. Hennepzaadolie wordt vaak gebruikt om CBD olie te maken maar bevat zelf geen cannabidiol.

Wat is wietolie? Wietolie of THC olie wordt gemaakt van de Cannabis indica variatie. Het extract wordt gemengd met een olie. Producten met wietolie bevatten psychoactieve stoffen, zoals Tetrahydrocannabidiol (THC) en zijn wel psychoactief, je wordt er dus hogh van. Het is verboden om THC te verwerken in voedingssupplementen en producten met THC vallen onder de Opiumwet.

Veiligheid Voedingssupplementen zoals CBD olie mogen geen gezondheidsclaims maken. CBD olie is veilig te gebruiken. Het moet aan de strenge wetgeving en veiligheidseisen die voor voedingssupplementen gelden voldoen. Voorbeelden van deze eisen zijn een goede hygiĂŤne en maximale waardes van verontreinigingen. De overheid controleert hierop en producten die mogelijk onveilig zijn, worden van de markt geweerd.

100% full spectrum

kruiden, planten & algen Naturals

5099

Skal 02

Het tijdperk van gestandaardiseerde kruiden is wat ons betreft voorbij. Conventionele kruiden worden namelijk vaak gestandaardiseerd door 1 stof uit de plant te extraheren. Dit wordt gedaan omdat men denkt het ‘werkzame ingrediënt’ gevonden te hebben. Deze enkelvoudige stof wordt geïsoleerd door het gebruik van chemische stoffen, waaronder aceton en/of extreme hitte. Geïsoleerde planten en kruiden verliezen hierdoor de kracht en wijsheid van de gehele plant. We geloven bij Royal Green dat de kracht, energie & veiligheid ligt in de geheelheid van het kruid. Bij Royal Green leveren we altijd full spectrum kruiden. Alle voedingsstoffen worden geleverd. Indien mogelijk gecertificeerd biologisch & geconcentreerd op de volledigheid van elk kruid of plant.

-01 ulture NL-BIO -EU Agric on EU/ N

Ashwagandha

Astaxanthine

Camu Camu vit. C

Gember

Green-Lipped Mussel complex

Maca

Spirulina

Turmeric complex

Royal Green Ashwagandha wordt verbouwd zonder het gebruik van bestrijdingsmiddelen. We leveren een full spectrum ashwagandha. Niet gestandaardiseerd want alle voedingsstoffen uit ashwagandha worden geleverd. Royal Green Ashwagandha is gecertificeerd biologisch, vrij van vulstoffen en hoog geconcentreerd (5:1). Ashwagandha is rustgevend, draagt bij aan de ontspanning en helpt bij tijdelijke stress. Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Royal Green levert een 100% gevriesdroogde en full spectrum groenlipmossel. Duurzaam geoogst, niet verhit en vrij van vulstoffen! Voor een optimale werking voegen we een krachtige combinatie van Indische wierook (boswellia), duivelsklauw, geelwortel, ashwagandha, gember, kaneel en zwarte peper toe. Geelwortel en wierook dragen bij tot het behoud van soepele gewrichten. Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Royal Green Astaxanthine bevat vier verschillende carotenoïden afkomstig van de 100% natuurlijke micro alg Haematococcus pluvialis. De belangrijkste is astaxanthine, welke wij in een hoog geconcentreerde vorm leveren. Royal Green Astaxanthine bevat daarnaast van nature ook de carotenoïden canthaxanthine, bèta-caroteen en luteïne. De toegevoegde vitamine E draagt bij tot de bescherming van cellen tegen oxidatieve stress. Verkrijgbaar in: 60 & 120 softgels

Royal Green 100% gecertificeerd biologische Maca is afkomstig uit het centraal hooggebergte van de Andes in Peru. Gegarandeerd verbouwd zonder het gebruik van bestrijdingsmiddelen, 100% puur en hooggeconcentreerd (6:1). Voor positieve energie. Helpt de vitaliteit te verhogen en biedt een krachtige ondersteuning bij overgangsverschijnselen. Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Royal Green 100% pure Camu Camu is een full spectrum vitamine C. Het bevat naast vitamine C namelijk ook honderden extra plantenstoffen, waaronder bioflavonoïden en enzymen. De vitamine C in Royal Green Camu Camu is van nature aanwezig en dus geen synthetische ascorbinezuur of een zogenaamde ester-C. Dit zijn synthetische vormen van de vitamine C en niet plantaardig. Verkrijgbaar in: 60 & 120 vegicaps

Royal Green’s gecertificeerd biologische Spirulina bevat meer dan 60 werkzame stoffen, waaronder vitamine B12, bèta-caroteen en eiwitten. Bèta-caroteen is een voorloper van vitamine A dat zoals vitamine B12 bijdraagt tot de normale werking van het immuunsysteem. Daarnaast draagt vitamine A bij tot de instandhouding van een normale huid en vitamine B12 tot de vermindering van vermoeidheid. Verkrijgbaar in: 60 & 120 tabletten

Royal Green Gember wordt verbouwd zonder het gebruik van bestrijdingsmiddelen. We leveren een full spectrum gember. Niet gestandaardiseerd want alle voedingsstoffen uit gember worden geleverd. Royal Green Gember is gecertificeerd biologisch, vrij van vulstoffen en hoog geconcentreerd. Gember heeft een maagversterkende invloed, helpt bij de spijsvertering en ondersteunt ons immuunsysteem. Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Royal Green Turmeric complex bevat een krachtige combinatie van geelwortel, gember en zwarte peper. Onderzoek wijst uit dat zwarte peper de opname van geelwortel vele malen verhoogt. Zo kunnen we een maximale werking garanderen. Geelwortel ondersteunt de spijsvertering en een normale leverfunctie. Royal Green Turmeric complex is gecertificeerd biologisch, vrij van vulstoffen en uiterst zuiver. Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. • Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu

312U_adv_rg_vitamine_mineralen_krant_vd_aarde.indd 1

14-11-17 12:08

Recept

G27

COURGETTESPAGHETTI MET ZEEPESTO Tekst en beeld: Lisette Kreischer

Deze groene salade met zeepesto is perfect voor zwoele zomeravonden: licht verteerbaar en fris van smaak. Hij is ook meesterlijk als lunch voor on the road of bij de picknick of BBQ. Je hebt een mandoline of juliennesnijder nodig om de courgette in mooie spaghettislierten te snijden. Maak je hem in de zomer? Kies dan voor zomerpostelein, rijk aan vitamine E en de grootste leverancier van omega 3-vetzuren van alle bladgroenten. Kies je voor raapsteeltjes, dan ben je gegarandeerd van een flinke dosis vitamine C! Voor 4 personen • 2 kleine courgettes (zo jong mogelijk) • 2 el olijfolie • 70 g postelein of raapsteeltjes, gewassen en drooggedept • sap van 1/2 citroen • 4 el Pesto from the Sea (zie recept hieronder) • versgemalen zwarte peper Was de courgette en rasp/schaaf met een mandoline of juliennesnijder in fijne spaghettislierten. Meng in een kom de courgetteslierten met olijfolie, postelein en citroensap. Voeg pesto toe en roer het geheel goed door. Breng op smaak met wat zwarte peper.

PESTO FROM THE SEA

Deze groene pesto heeft dankzij de kombu een zeer diepe en krachtige smaak. Het is een eenvoudig recept om te maken. Je kunt naar hartenlust experimenteren met de ingrediënten. De rucola en basilicum kun je bijvoorbeeld vervangen door bladgroen naar wens. En de pijnboompitten door allerlei soorten noten, zoals cashew- of hazelnoten, of gebruik bijvoorbeeld zonnebloempitten. Serveer de pesto op toastjes, op de boterham met gegrilde groente of bij een bord pasta. • 40 g gepekelde kombu of dulse van het merk Atlantica (te vinden in de natuurvoe dingswinkel) • 50 g geroosterde pijnboompitten • 1 klein teentje knoflook, gepeld en fijngehakt • 25 g basilicum (ook de steeltjes) • 25 g rucola • 25 ml extra vergine olijfolie • 1/2 eetlepel citroensap

Was de kombu goed schoon met water en zorg dat het pekelzout is afgewassen. Dep hierna droog en knip in stukken. Maal in de keukenmachine de pijnboompitten met knoflook, kombu, basilicum, rucola, olijfolie en citroensap tot een gladde pesto. Doe de pesto in een glazen potje, bedek met een laagje olijfolie en bewaar in de koelkast maximaal 5 dagen.

Over Lisette Kreischer ECOFABULOUS KOKEN Lisette Kreischer (1981) is kookboekenschrijver, foodstylist en fotograaf, en ‘ecopreneur’. Op haar naam staan de boeken ‘Veggie in pumps’, ‘Ecofabulous koken in alle seizoenen’, ‘10WYS’, ‘Lisette in Luilekkerland’, ‘Wat de pot schaft’, NON*FISH*A*LI*CIOUS, ‘Plant power’ en ‘Groente uit Zee’. Tevens is zij co-founder van de inmiddels befaamde Dutch Weed Burger. Goed nieuws voor Lisette’s fans, want in het voorjaar verschijnen er maar liefst twee nieuwe boeken van haar hand. Waarvan één eigenlijk niet zo nieuw is, maar een oude klassieker. Na jaren uitverkocht te zijn geweest, verschijnt namelijk Lisette’s allereerste vegan kookboek Ecofabulous koken in een vernieuwd jasje. In dit boek laat Lisette de lezer zien dat biologisch koken helemaal niet zo moeilijk is en dat je in een handomdraai een smakelijk gerecht van eigen bodem serveert. Voor ieder jaargetijde geeft zij een overzicht van seizoensproducten en vele (h)eerlijke recepten, afgewisseld met bijzondere gerechten voor speciale gelegenheden.

Meer info: www.lisettekreischer.com