Krant van de Aarde 1-2019

Jaargang 14, 2019 nr. 1, februari / maart

GEZOND GEZOND

bijlage | Krant van

de Aarde

2019-1 | februa ri / maart

DE HUIS “PATIËN ARTS TE ZICH W N VOELEN EER GEZ IEN” DE PATI “MIJN HËNT ME IN D UISARTS ZET E REGIE ” DE APO “HET IS THEKER AF TE V BELANGRIJK O MIS GARAGEN WAT ERM JE BIJ ZIEK TE AT IN HET N LICHAA U EIGENLIJK M”

ANTRO P SOF IS GENEEO SKUNDCHE E

www.kra ntvande aarde.nl | www. dagvan deaarde .nl

E G A L J I B

INTERVIEW

GEZOND

Ecoloog Willem Ferwerda, “Klimaat is 10 niet de heilige graal”

NATUUR

SPORT Bondscoach Jeroen Otter 27 over revalideren

18

De roep van de Orka in zeven theaters

MODE

ECONOMIE

Duurzame mode trends 24 voor 2019 KUNST

duurzaam op Amsterdam 14 Light Event

8 COLUMN

Meer groei via klimaatpositief 12 ondernemen

Uitgave van de stichting Dag van de Aarde Verschijnt zes keer per jaar.

ONDERWIJS

Het eeuwfeest van het vrije22 schoolonderwijs

Volg ons op Facebook facebook.com/KrantvandeAarde

Start-ups als drijvende kracht achter klimaatinnovatie AGENDA

Nationale Week zonder Vlees van 28 11 t/m 17 maart Losse nummers €2,00 www.krantvandeaarde.nl

Voor de natuurlijke verzorging van uw kwetsbare huid

Dermagiq Skin, Hand en Body Wash Alle producten van Dermagiq zijn op basis honing.

Ontwikkeld op de Universiteit van Wageningen en onderzocht in verschillende dermatologie centra die gespecialiseerd zijn in behandeling van huidaandoeningen.

Dermagiq Skin is speciaal geschikt voor volwassenen en kinderen, vanaf babyleeft ijd, met eczeem en wondjes o.a. door krabben bij eczeem.

Samen met Dermagiq Hand en Dermagiq Body Wash, ook op basis van honing, heeft u een complete en natuurlijke verzorging voor uw gevoelige huid.

Onze Dermagiq producten zijn nu ook verkrijgbaar bij Etos.

Voor informatie, ook over andere producten in de Dermagiq lijn, kijk op:

www.dermagiq.nl www.emonta.nl/dermagiq

Verzorging met de kracht van de natuur.

www.dermagiq.nl

Redactioneel

Bio nee! Bio ja!

Brandstof gemaakt van biomassa als tegenhanger van fossiele brandstof blijkt een gevaarlijke en lastig terug te draaien ontwikkeling. Omdat de hoeveelheid fossiele brandstof eindig is moesten we van Brussel langzaam overgaan op brandstof gemaakt van biomassa. Deze brandstof is in tegenstelling tot fossiele brandstof hernieuwbaar. Daarom bedachten politici jaren geleden deze overgang. Echter, om biobrandstof te produceren, moeten bossen gekapt worden, landbouw grond opgeofferd worden en is heel veel water en kunstmest nodig. Deze kunstmest veroorzaakt uitstoot van lachgas oftewel N2O. Dit gas heeft een 310 (!) keer sterkere broeikaswerking dan de uitstoot van CO2.

Kortom, het blijkt, in ieder geval voor het milieu een verkeerde keuze en veel politici vinden het inmiddels ook niet meer verstandig om ermee door te gaan. Waarom zijn er dan steeds meer tankstations met biobrandstof? Dat komt omdat de belangen van de industrie zwaar wegen. Het is, sinds de faux pas uit Brussel, razendsnel een winstgevende industrie geworden. En bijna iedere winstgevende bedrijfstak zit met een lobbyist in Brussel. Dat weet ik uit eigen ervaring begin jaren 90 in Brussel. Als lobbyisten eenmaal hun werk doen krijg je ze daar niet meer weg en de regelgeving ook bijna niet meer terug gedraaid. Een ééns zo goed idee blijkt bij nader onderzoek niet meer zo goed. Het winstmodel draait inmiddels op volle toeren en nu is er geen weg meer terug. Het kappen van het regenwoud en de hierop volgende noodkreet van het WNF over het leefgebied van de Orang Oetang vindt ook deels zijn oorsprong in Brussel.

Waarom zeg ik dit? Omdat er op dit moment discussie is over de uitvoering van het klimaatakkoord. De overheid praat met allerlei belanghebbenden die oplossingen aandragen om onze nationale doelstellingen te halen. Aan tafel zitten ook bedrijven die winst gaan maken als er voor bepaalde oplossingen is gekozen. Ik ben van mening dat deze partijen er in een wel heel vroeg stadium bij zijn gehaald. Laten we nog eens goed naar de verschillende andere oplossingen kijken voordat Nederland straks niet meer terug kan. En laten we ook kijken naar de aanpalende gevolgen zoals gezondheid en de financiële impact voor de toekomstige generaties.

Met inzichten die eens NIET uitgaan van economische groei en bevolkingsgroei kunnen we een grote stap zetten. Minder is meer. Een stap in de richting van een “kleiner” mooier en schoner Nederland met meer natuur en minder industrie, minder broeikas, minder vervuiling, minder plastic door minder mensen. Dan kunnen we natuurgebieden en wilde dieren laten terugkeren en daar ook ruimte voor maken, kunstmest terugdringen, landbouw verduurzamen, kiezen voor kwaliteit.

Bio zo ja!

Veel leesplezier.

Albert Poutsma voorzitter stichting Dag van de Aarde

3

GEGAR AND E E R D V R I J VA N : PA R A F F I N E PA R A B E N E N K L E U R STO F F E N S U L FAT E N SY N T H E T I S C H E PA R F U M

VITAMINE E Vitamine E is een natuurlijk voorkomende vet oplosbare antioxidant. Werkt als een natuurlijk transport systeem, zorgt voor een verhoogde penetratie en opname van plantenlipiden en kruiden, verbetert de hydratatie en vochtgehalte. Vermindert zonveroudering, helpt bij het vervagen van littekens en rimpels en het vertragen van het huidveroudering proces. Absoluut essentieel voor een gezonde en natuurlijke huid.

PRODUCTEN GEMAAKT VAN MOEDER AARDE

AR

E

C E RT I

FI

E D

C

AR

D

NA

TURAL SKIN

TURAL SKI

NA

GECERTIFICEERD NATUURLIJK, BIOLOGISCH AFBREEKBAAR EN CRUELTY & MICROPLASTIC FREE Alle Earth.Line producten zijn gecertificeerd door BDIH, ICADA en Eco-Control. Natuurlijke, biologisch afbreekbare huidverzorging voor een zachte, stralende en gezonde huid. De meeste producten zijn Vegan.

Uiteraard zijn alle producten dierproefvrij..

NC

In 3 stappen een natuurlijk mooie en gezonde huid. Uiteraard rijk aan vitamine E en vele andere ingrediënten van moeder natuur.

1 REINIGEN: Vitamine E gezichtsreiniger verwijdert mascara, make-up en vuildeeltjes effectief.

2 VOEDEN: Vitamine E dag & nachtcrème houdt het vochtgehalte op peil, beschermt de huid en helpt bij rimpels en littekens.

3 VERSTERKEN: Vitamine E oogcontour vermindert fijne lijntjes rondom de ogen.

E

C E RT I

FI

E

www.earthline.nl

298V_adv_el_vitamime_e_krant_van_de_aarde.indd 1

20-12-18 12:12

INHOUD

5

Inhoudsopgave 6 8 10 12 13 14

Nieuws op z’n Frans Duurzame Startups Interview met Willem Ferwerda Column Eigen Fundament Opinie Amsterdam Light Festival

G1 t/m G32 Bijlage Gezond

11 Fotowedstrijd LandschappenNL 16 Orkas de panda’s van de oceaan 18 Daan’s Favourits 21 100 jaar Vrijeschool 22 Column Demeter 23 Duurzame mode trends 2019 24

30

6 27 Nederlandse Shorttrackers op ‘t WK 28 Agenda 30 Boeken

18

6

Nieuws op z’n Frans

Frans van der Beek volgt de ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid op de voet. Hij ergert zich aan de wijze waarop we van de Aarde lenen en weigeren om terug te betalen. En is blij met initiatieven die het welzijn van de planeet bevorderen. Frans geeft een rode kaart aan iedereen die het milieu en de natuur vernietigt en prijst met een groene kaart alle inspanningen die het leefklimaat bevorderen of herstellen. Suggesties zijn welkom op fhjvanderbeek@gmail.com.

ZET ‘M OP, SCHOLIEREN!

Het scholierenprotest neemt wereldwijd indrukwekkende vormen aan. In Brussel demonstreerden tienduizenden jongeren, in Zwitserland en waar dan ook. De beweging ‘a’ gaat de straat op en wijst met een keihard beschuldigende vinger naar de babyboomers die er lustig op los hebben geleefd en de nieuwe generaties met de gebakken peren laten zitten. Dat pikken ze niet langer en terecht. Het begon vorig jaar met de Zweedse Gretha Tunberg (16) die spijbelde en demonstratief voor de school ging zitten uit protest tegen de laksheid van de regeringen om paal en perk te stellen aan verkwisting en verspilling. ‘There is no planet B’ hanteren tienduizenden scholieren als slogan en gelijk hebben ze. De veroorzakers van de klimaatproblematiek verdwijnen langzamerhand een voor een in de oven van het crematorium, terwijl zij nog een heel leven voor zich hebben en maar moeten dealen met de milieu erfenis van de vorige generaties. Het protest kan niet hard, duidelijk en effectief genoeg zijn. Scholieren aller landen, verenigt u en geef ze van katoen!

DE TOVERDOOS MET ETEN

De ‘Magic Box’ is een doos met eten dat weggegooid zou worden. Te verkrijgen als app van Too Good To Go. Deze box is ook verkrijgbaar in dertien winkels van supermarkt Jumbo in Amsterdam, Groningen en Wageningen. Jumbo wil met de app de voedselverspilling tegengaan. De magic box wordt gevuld met producten die, als ze niet worden verkocht, in de afvalbak terecht komt. Wat er in de box zit verschilt per dag en is afhankelijk van wat er beschikbaar is.

Wie de box bestelt betaalt 1/3 van de normale prijs voor de producten die erin zitten. Too Good To Go is ontwikkeld in Denemarken en werd vorig jaar in Nederland geïntroduceerd. Na Hema is Jumbo een

Youth for Climate

nieuwe naam die zich bij het initiatief aansluit. De supermarktketen wil de app landelijk introduceren om voedselverspilling uit te bannen. Andere initiatieven die voedselverspilling tegengaan zijn Instock en het platform ‘Verspilling is Verrukkelijk’. Instock zet bruikbare onverkochte supermarktproducten op de menukaart bij de horeca. Het bedrijf begon als onderdeel van Albert Heijn, maar krijgt door verzelfstandiging ruimte om te groeien.

EEN WEEK GEEN VLEES

Wie huivert bij het bericht over de slachtcijfers op de andere pagina kan in maart een gebaar maken.

Een week geen vlees en geen vis is het doel van de Nationale Week Zonder Vlees. De week werd in 2018 geintroduceerd als initiatief van Isabel Boerdam. “Elke dag vlees of vis eten is niet meer van deze tijd. Een flexitarisch eetpatroon moet de nieuwe standaard worden in Nederland”, zegt ze. Met die doelstelling wordt ook een bijdrage geleverd aan de klimaatdoelstellingen. Volgens de stichting Nationale Week Zonder Vlees bespaart een volwassene door mee te doen aan de week 130 liter water en de CO2-uitstoot van een autorit van 75 kilometer. Uit een enquête concludeert de organisatie dat 47 procent van de deelnemers structureel minder vlees of vis is gaan eten na de campagne. “De Nationale Week Zonder Vlees heeft daadwerkelijk de gehoopte gedragsverandering teweeggebracht. We staan te popelen om er dit jaar een nog groter succes van te maken”, zegt Boerdam.

Dit jaar streeft de organisatie naar 50.000 deelnemers.

VEGANISTISCH WARENHUIS KOMT

Martha Visser was als kind al een onverbeterlijke dierenliefhebber. Als tiener was ze al milieubewust en gebruikte ze zoveel mogelijk gerecyclede materialen.

Na haar opleiding in de modehandel wist ze wat haar

To Good To Go

leven zin zou geven: een volledig veganistisch warenhuis met diervriendelijke kleding en veganistische cosmetica en accessoires. Ze hoopt dit jaar de deuren in Den Haag te openen voor deze primeur in Nederland. Met de Big V Store wil Martha een warenhuis introduceren waar iedereen zich thuis voelt. Het maakt niet uit of je een fanatieke veganist bent of nieuwe schoenen nodig hebt die toevallig ook dier- en milieuvriendelijk zijn. Net als bij een traditioneel warenhuis komt in de Big V Store ook een koffiebar, delicatessenafdeling en een restaurant.

Ook hier staan duurzaamheid en veganisme centraal.

Martha probeert het voor iedereen makkelijker te maken om eerlijk te kiezen. De eerste fase is een webshop.

Die legt de rode loper al uit voor het warenhuis.

WAT KOSTEN ETEN ECHT?

In de prijs van voedsel zijn economische en duurzaamheidkosten niet inbegrepen. Een eenduidige standaard om een eerlijke prijs te berekenen is er nog niet.

Wageningen Economic Research, stichting Bionext en TruePrice willen een methodiek ontwikkelen om die eerlijke prijs te berekenen. Een echte prijs helpt zowel producenten, consumenten als de overheid om de juiste keuze te maken, stelt de universiteit. Producenten kunnen zo duurzaam mogelijk produceren en consumenten kunnen beter kiezen. Met de echte prijs kan de overheid de economie en de transitie naar meer duurzaamheid beter stimuleren. Dat zal nog niet meevallen omdat de consument uiteindelijk die prijs moet gaan betalen. Als je bedenkt dat bij True Cost Accounting (TCA) een stukje vlees drie keer zo duur wordt dan kun je je een volksopstand al indenken.

Voeg daarbij dat uit onderzoek van ABN Amro is gebleken dat 25% van de consumenten onder geen beding meer voor boodschappen wil betalen, dan ligt zelfs revolutie op de loer!

Big V Store

Nieuws op z’n Frans

Redacteur Frans van der Beek deelt rode en groene kaarten uit. Groen maakt blij en rood moet anders.

7

Heb je goed of slecht nieuws?

Mail Frans!

redactie@krantvandeaarde.nl

NOG TE WEINIG CIRCULAIR

Om de opwarming van de aarde op maximaal 1,5 graad te houden moeten landen meer aandacht besteden aan circulaire economie. Als dat niet gebeurt, wordt het doel van 1,5 graad opwarming waarschijnlijk niet gehaald. Volgens een rapport van Circle Economy dat op het World Economic Forum in Davos werd gepresenteerd, is van de 92,8 miljard ton aan mineralen, metalen, biomassa en fossiele brandstoffen slechts 8,3 miljard ton circulair. Dat is negen procent.

De focus ligt teveel op hernieuwbare energie en het potentieel van de circulaire economie wordt over het hoofd gezien. De bevoorradingsketens moeten opnieuw worden ingericht, tot de bron van het materiaal. Dit zorgt niet alleen voor minder emissies, maar maakt ook de groei van economieën efficiënter. Eén van de grootste kansen ligt bij de bouwwereld. Jaarlijks wordt wereldwijd 42,4 miljard ton aan materialen gebruikt voor de bouw en onderhoud van huizen, kantoren, wegen en infrastructuur. De gebouwde omgeving zorgt voor een vijfde van de uitstoot. Wat een dilemma: we hebben meer huizen nodig, maar minder uitstoot. Wie het weet mag het zeggen.

75 MILJARD KIPPEN NAAR DE SLACHT

Wie van cijfers houdt kan z’n hart ophalen op de site van animalfreedom.org. Als je daar het wereldwijde verbruik van dieren voor de slacht bekijkt gaat het je duizelen. Je ziet dan hoeveel kippen, koeien, varkens en ander slachtvee sinds het moment waarop je hebt ingeschakeld de pijp uitgaat. Het gaat met een onvoorstelbare snelheid. Binnen enkele seconden gaan worden er tienduizenden kippen geslacht. Jaarlijks zijn dat er 75 miljard. Ik herhaal 75 miljard! Er gaan vijf miljoen melkkoeien naar het slachthuis en 750 miljoen varkens. Het totale gewicht aan slachtvee (dieren die

animalfreedom.org

wij jaarlijks oppeuzelen) bedraagt 700 miljoen ton. Dat is een niet te bevatten hoeveelheid. Misschien helpt het als daar tegenover het complete gewicht van alle wilde dieren op aarde wordt gezet. Dat is 100 miljoen ton.

Verbijsterend, en een eyeopener zonder weerga. Ga naar animalfreedom.org en zie het met eigen ogen.

KLIMAATAKKOORD SPLIJT SAMENLEVING

Dagblad De Telegraaf gooit olie op het vuur dat op het Binnenhof smeult. Het Klimaatakkoord houdt de gemoederen bezig. Ook de verenigde milieuorganisaties zijn het erover eens dat dit akkoord het niet gaat redden. Drie fundamentele punten van kritiek: 1. Het houdt de fossiele economie in stand. Er wordt vooral ingezet op tijdelijke lapmiddelen die de fossiele industrie in stand houden. Een structurele omslag naar schone, zuinige technieken blijft uit. Dit blokkeert de weg naar Klimaatdoelen uit Parijs: vrijwel klimaatneutraal in 2050. Zo mag de industrie CO2 blijven uitstoten, zolang ze het maar onder de grond stoppen. Het stevig beprijzen van uitstoot blijft uit.

2. De afspraken zijn te vrijblijvend. Afrekenbare doelen ontbreken en er zijn veel ontsnappingsmogelijkheden om onder besparingsverplichtingen uit te komen.

3. De verdeling van de lusten en lasten is volstrekt scheef. De industrie, de grootste vervuilers, draaien nauwelijks op voor de kosten. Ze krijgen zelfs subsidie toe voor kortetermijnoplossingen, zoals CO2-opslag. Het wordt weer een warme zomer…

goedkoop omdat er geen belasting op kerosine wordt geheven. Daardoor loopt de schatkist jaarlijks twee miljard euro mis volgens een berekening van Natuur & Milieu. Het kabinet wil een vliegtaks van zeven euro per ticket invoeren, maar dat is volgens Marjolein Demmers van de milieuorganisatie lang niet voldoende. De klimaatschade door vliegverkeer is afgezien van de geluidsoverlast vooral fijnstof dat diep in de longen terecht kan komen met alle verschrikkelijke gevolgen van dien. Voeg daarbij dat de jaarlijkse CO2 uitstoot 12Mton is (7% van het totaal in ons land) en de effecten voor het milieu en de volksgezondheid zijn duidelijk. Natuur & Milieu deed een oproep om een handtekening te zetten tegen belastingvrij vliegen. Dat deden ongeveer 25.000 mensen. Maar als je dat cijfer zet tegenover het aantal passagiers per jaar, dan geeft dat de milieubewuste burger weinig moed.

GRONDWATER ECOBOM?

Wie maakt een nieuwe tekst op het melancholische lied van Annie MG Schmidt: Vluchten kan niet meer?

Je hoeft maar een woord te veranderen. Vliegen is

Onderzoek leerde dat grondwater heel traag reageert op klimaatverandering. Dan kan wel een eeuw overheen gaan. Nou en? Welnu, die vaststelling is belangrijk, omdat grondwaterlagen in veel delen van de wereld essentieel zijn voor gezinnen, de landbouw en industrie. Grondwater is de grootste bron van bruikbaar zoet water ter wereld, en essentieel voor meer dan twee miljard mensen als bron van drinkwater en irrigatie. Het betekent dat het volledige effect van de klimaatverandering op het grondwater pas gevoeld zal worden als onze kleinkinderen en achterkleinkinderen baas zijn over de planeet. Ze zullen de effecten voelen van de verminderde watervoorraden en de impact daarvan op ecosystemen. Dat kan dus een ecologische bom zijn die pas in de volgende eeuw afgaat. Een huiveringwekkende gedachte, temeer daar de verantwoordelijke generaties er al lang niet meer zijn.

Vliegen kan niet meer

Grondwater

VLIEGEN KAN NIET MEER…

8

Transitie INNOVATIE

Start-ups als drijvende kracht achter klimaatinnovatie Tekst: Lyndsey Dubbeld | Fotos: Climate Launchpad en Venture Competition

Er komen steeds meer projecten, diensten en producten die bijdragen aan een duurzame wereld. Boyan Slat is met The Ocean Cleanup een inspirerend voorbeeld. Maar er staan nog veel meer duurzame ondernemers te trappelen om de markt te veroveren. EIT Climate-KIC helpt start-ups om hun rol te pakken in de transitie naar een duurzame economie.

In de komende decennia moet de uitstoot van broeikasgassen drastisch worden teruggedrongen om de negatieve gevolgen van klimaatverandering tegen te gaan. Dat vereist allerlei veranderingen in de manieren waarop we wonen, werken en leven. Innovaties zijn key in het versnellen van deze veranderingen. En dat is precies waar het Europese kennis- en innovatienetwerk EIT Climate-KIC zich al acht jaar mee bezighoudt.

Om klimaatinnovaties om te zetten in actie begeleidt EIT Climate-KIC duurzame start-ups. De begeleiding helpt startende, innovatieve ondernemers om met duurzame producten en/of diensten de markt te veroveren en zo duurzaamheid de nieuwe norm te maken. Daarom helpt EIT Climate-KIC deze ondernemers om te groeien, versnellen en verbeteren.

Van Greenhouse naar Accelerator

Erik Faassen, entrepreneurship manager van EIT Climate-KIC Benelux, ziet jaarlijks tientallen innovatieve ideeën van duurzame ondernemers langskomen. “De educatieprogramma’s van EIT Climate-KIC geven studenten en jonge professionals de mogelijkheid om de kennis en vaardigheden te ontwikkelen waarmee ze in de praktijk aan de slag kunnen met klimaatinnovaties. In

sommige gevallen denken ze aan het starten van een eigen onderneming. Met ons programma Greenhouse kunnen ze dan gedurende een halfjaar support en coaching krijgen om een businessplan uit te werken.”

Met het Accelerator programma van EIT Climate-KIC worden start-ups echt klaargestoomd om de (Europese) markt op te gaan. Faassen: “Elk jaar krijgen we zo’n 100 tot 140 aanvragen binnen van startende ondernemers die met ons incubator programma willen meedoen. Zo’n dertig daarvan worden toegelaten tot de eerste fase, die drie maanden duurt en is bedoeld om ondernemers de gelegenheid te geven om zich helemaal te focussen op het opzetten van hun bedrijf. Met wekelijkse coaching brengen we hun ideeën en plannen een stap verder.”

Als vervolg is er een tweede stadium, waarmee een start-up verder werkt aan het businessplan – en bijvoorbeeld leveranciers en afnemers opzoekt om de producten of diensten daadwerkelijk te kunnen realiseren. “We adviseren elke ondernemer om zeker honderd klantinterviews te houden.

Zo krijgen ze te horen welke marktvraag er precies is. We helpen ze bij het voeren van deze

gesprekken en bij het oefenen van een overtuigende pitch.”

Voor de meest veelbelovende ondernemers is er ook een derde fase. Drie tot zeven ondernemingen per jaar slagen erin om tot deze ronde door te dringen. “Met een gift van 50.000 euro krijgen de ondernemers negen maanden lang begeleiding om alle voorbereidingen te treffen voor marktverovering. In de eerste fases van Accelerator hebben ze leveranciers en klanten gevonden - nu is het tijd om echt te starten en meters te maken.”

Start-ups en investeerders

Jonge ondernemers die met hulp van EIT Climate-KIC aan de slag gaan met innovatieve klimaatoplossingen, weten door een strenge selectie te komen. “We letten op zaken als: is het product technisch haalbaar, kan er een grote markt mee worden bediend, bereikt de onderneming een significante klimaatimpact, is het bedrijf innovatief, creëert het product werkgelegenheid? Ook belangrijk is dat er een stevig team achter staat. De ervaring leert dat een onderneming met minimaal twee managers het beter doet dan eenpitters.”

In de zes jaar dat het Accelerator programma er

Transitie INNOVATIE

is, zijn er in de Europese Unie in totaal meer dan duizend start-ups mee geholpen. In de Benelux gaat het om zo’n 180 start-ups. Op de Investor Marketplace, een online marktplaats die bedoeld is om start-ups en investeerders bij elkaar te brengen, presenteren de beste alumni zich aan potentiële financiers.

Inmiddels hebben talloze investeerders bij elkaar ruim 430 miljoen euro in de groei van jonge ondernemingen geïnvesteerd. Een schoolvoorbeeld hiervan is het Nederlandse Black Bear Carbon, dat inkt en verf van oude autobanden maakt en in 2018 het Accelerator programma doorliep. Zij haalden de afgelopen jaren 35 miljoen aan funding binnen. Daarmee worden nieuwe fabrieken ontwikkeld en werkprocessen geoptimaliseerd, zodat de productie omhoog kan.

Innovatieve community

EIT Climate-KIC koestert de banden met de (oud-)deelnemers aan zijn programma’s, vertelt Faassen. “We zien ons netwerk echt als een community. Daarom organiseren we regelmatig meet-ups en masterclasses. Daarnaast is er elk jaar een wereldwijde wedstrijd voor groene ideeën, de Climate Launchpad.”

Ook de Venture Competition, een wedstrijd voor deelnemers aan de tweede en derde fasen van Accelerator, past bij het familiegevoel van EIT Climate-KIC. “Uit alle landen waar het Accelerator programma draait, kunnen twee start-ups meedoen aan de wereldwijde finale. Eerst krijgen ze tijdens een bootcamp advies en coaching van experts over bijvoorbeeld marketing, productontwikkeling en personeelszaken. Tegelijkertijd doen ze onderling

9

contacten op, en ontmoeten ze investeerders. De ervaring leert dat de uitwisseling van kennis en ervaring ontzettend nuttig is om bijvoorbeeld een internationaal netwerk op te bouwen.”

Start-ups maken het verschil

Start-ups zijn een belangrijke drijvende kracht achter de innovatie die zo hard nodig is om klimaatoplossingen naar een hoger niveau te tillen, zegt Faassen. “Natuurlijk zijn wetenschappelijke onderzoekers, beleidsmakers en politici heel belangrijk om systeeminnovatie te realiseren en de economie toekomstbestendig te maken. Neem het voorbeeld van elektrische auto’s. Overheden moeten er ruim baan voor maken, bijvoorbeeld door voldoende laadpalen te plaatsen. Maar de echte verandering komt uiteindelijk vanuit start-ups die de producten en diensten bedenken die het verschil gaan maken.”

10

Interview

Nieuwe natuur

Willem Ferwerda is ecoloog, natuurbeschermer en ondernemer. Hij is initiatiefnemer en directeur van Commonland, een organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met het herstel van grote gedegradeerde gebieden. Actief betrokken bij vele organisaties op het gebied van natuur en duurzaamheid, o.a. IUCN en het NatuurCollege van Irene van Lippe-Biesterfeld, werd hij in 2016 onderscheiden als de meest invloedrijke duurzame Nederlander in de Duurzame 100 van dagblad Trouw.

Tekst: Eric Schoones | Foto’s: Peter de Koning

We zien elkaar in het najaar. Het nieuws van de verkiezing van de extreemrechtse populist Jair Bolsonaro tot nieuwe president van Brazilië is nog vers en belooft weinig goeds voor inheemse volkeren en natuurbehoud in dat land. Willem Ferwerda relativeert: ‘Dat is natuurlijk slecht nieuws, maar het systeem van een economie die rekening houdt met de ecologie is niet meer te stoppen. Steeds meer mensen zijn daarvan overtuigd, alle krachten die dat tegenhouden zijn tijdelijk en zeker de jongere generatie ziet, met alle technologie, dat we op een bolletje leven in een heel vijandige omgeving. We hebben niets anders dan de Aarde, buiten de dampkring houdt het op.’ Hij lacht: ‘Ik hoeft niet naar Mars, het zou wel een interessant avontuur zijn, maar dan wil ik ook weer terug!’

Klimaat is niet de heilige graal Het glas is voor hem als optimist altijd half vol.

‘Ik zou het anders niet volhouden want ik zie veel ellende in de wereld.’

Maar duurt het dan niet lang? Weer antwoord hij met een knipoog: ‘Het is maar in welke tijdsschaal je denkt.’ Maar dan ernstig: ‘Natuurlijk ben ik weleens gefrustreerd. Ik heb ook collega’s verloren, vermoord omdat ze opkwamen voor natuur en biodiversiteit in landen waar belangen en landrechten vaak zeer hard worden uitgevochten.’

Verbinding

Met Commonland startte hij een paar jaar geleden een belangwekkend initiatief. ‘Ik wilde een praktische bijdrage leveren aan een ander systeem, een natuurherstellende economie. Want alleen met geefgeld red je het niet en ik wist ook dat er veel onbegrip is rond het thema natuur.

Ondanks de toenemende aandacht voor biodiversiteit is het nog steeds een moeilijk begrip voor veel mensen vooral uit het bedrijfsleven of de financiële wereld, omdat het niet lineair is: 1+1 in de ecologie weleens een 5 of min 2 zijn. Er gelden andere principes, er is altijd een dynamiek van relaties tussen soorten met hun omgeving. Ik zocht dus naar een model en taal om mensen te verbinden en om tot actie te komen om nieuwe businessmodellen te ontwikkelen. Ik

Interview ben een jaar gaan reizen om te praten met boeren en investeerders – de natuurbeschermers kende ik al - om te horen hoe je naar een landschapsschaal gaat in een natuurherstellende economie.

Landschapsherstel met business cases vraagt om schaal, dus niet een gebied van 5 hectare maar van een half miljoen hectare, ter grootte van Noord-Brabant.’

In dat jaar publiceerde hij een holistisch model, voor alle partijen begrijpelijk en praktisch uitvoerbaar. Hij sprokkelde geld bij elkaar en verzamelde een multidisciplinair team om zich heen. In Amsterdam werken nu 25 mensen, wereldwijd zijn er zo’n 70 die indirect werken voor Commonland.

Draagvlak

‘Wereldwijd werken duizenden mensen al heel lang aan het herstel van natuur en ecosystemen, maar nu pas begint het momentum te krijgen, terwijl we al best lang weten dat het technisch mogelijk is. Je hebt kennis nodig, ruimte en tijd.’

Een mooi voorbeeld, maar niet uit zijn koker, is het Loess-plateau in Centraal-China. Daar is door massale boomaanplant en bodemherstel vanaf 1994 een gebied ter grootte van België zodanig hersteld dat de (landbouw)inkomsten zijn verdriedubbeld met kwaliteitsproducten zoals appels, de levensomstandigheden van 2,5 miljoen mensen significant zijn verbeterd en de werkgelegenheid is met bijna 20 procent toegenomen.

‘Ja, het Loess-plateau is een heel mooi project, ik heb er veel van geleerd. Maar China is betrekkelijk eenvoudig, daar heb je in feite maar één landeigenaar, namelijk de overheid. In andere landen moet je eerst draagvlak creëren met een gemeenschappelijke visie, niet makkelijk want je hebt te maken met vaak duizenden landeigenaren.

Elk gebied dat wij herstellen leveren 4 returns op: inspiratie, banen, natuur en financieel rendement.

In zo’n gebied maken we een landschapsplan dat uitgaat van drie verschillende zones: (beschermd) natuurgebied, een economische zone (nu vaak monocultures, infrastructuur, stedelijk gebied en industrieterreinen) en een ‘combined zone’. Deze zone ontbreekt nu meestal, maar is de plaats waar samengewerkt wordt met ecologische processen, vaak gaat het dan om regeneratieve landbouw en bosbouw. De veerkracht van zulke gebieden neemt toe, waardoor ook in slechte seizoenen vaak opbrengst is. Je moet mensen inspireren, visie geven en de technische mogelijkheden laten zien. Daarbij is tijd een belangrijke factor. Wij werken met plannen van minimaal een generatie: 20 jaar. Banen creëren lukt alleen als je goed weet hoe je de biodiversiteit, bodemvruchtbaarheid en bijvoorbeeld het gesloten kronendak gaat terugbrengen, ook met financieel voordeel.

Waarde

Zijn optimisme is verankerd in realisme, de weer voorkomt uit kennis van de ecologische processen. ‘Ik zie bij een komende generatie een groeiend inzicht in de waarde van echte zaken. Vergelijk eens een mobieltje, dat na twee jaar al aan vervanging toe is, met een oude beuk van twee eeuwen oud. Steeds meer ziet men de waarde van de oude boom in.

Daarnaast kom ik in landen waar mensen een

telefoon nog niet kunnen betalen, natuurlijk is dat dan prioriteit. Ik hou van technologie maar niet zonder doel en soms kun je de consequenties niet overzien. Technologie is een hulpmiddel niet een doel op zich, maar in de praktijk is dat niet altijd zo. Ik ben hoopvol vanuit de technologie maar ook bezorgd hoe het gebruikt kan worden. Als het losgekoppeld wordt van de ecologie door mensen die de verbinding met de natuur kwijt zijn, kan het een onbeheersbare kracht worden.’

Bewustzijn

Natuurbescherming en -herstel is de grootste uitdaging van deze eeuw? ‘Ja misschien wel groter dan het klimaat, we moeten weg van de fossiele brandstoffen, maar ‘het klimaat’ is niet de heilige graal. Zeer grote effecten kun je behalen door koolstof vast te leggen middels natuurbescherming en natuurherstel.’

Hoe moet dat met een economie die altijd maar wil groeien? ‘Groei kun je ook anders defi-

11

niëren. Groei zit in alles en alles wil groeien, maar er zijn nu jongeren die zeggen: “ik hoef geen auto maar ik wil wel een betekenisvolle baan”, dat is ook groeien. We zijn als mens ook dankzij deze ontwikkelingen, de technologie, het internet, mobiliteit, de gezondsheidszorg en de biowetenschappen in een nieuwe fase gekomen, met een sterker bewustzijn over waar we staan op deze planeet. Dat moet ook omdat we anders de ecologische basis zodanig kapot maken dat we er last van gaan krijgen. Je ziet nu al die mensen zich druk maken over het opruimen van de plastic soep. Toen ik eind jaren zeventig een stenen mok mee naar school nam omdat ik geen plastic bekertje wilde gebruiken toen werd ik uitgelachen, nu wordt dit denken het nieuwe normaal. Dat het nu pas doordringt, is het niet te laat? Nee, het laat zien dat dit soort processen tijd kosten voordat het de exponentiële curve in gaat. Dat gaat nu gebeuren en dat is fascinerend en de volgende stap in de evolutie van de mens. Het kan niet anders.

12

Column

Patrick van Zuijlen

Verhoogde financiële groei via klimaatpositief ondernemen Bedrijfseconomische én Impact ambities als basis van je businessplan: Bedrijfsoptimalisatie met Impact. Koplopers kiezen voor versnelde financiële groei via klimaat-positief ondernemen. Je CO2-uitstoot compenseren met bomen. Of 3-voudig compenseren in 3 jaar of 5-voudig in 5 jaar?

Nieuwe klanten identificeren zich graag met deze ambitieuze doelstelling. Ze worden ambassadeur en dragen bij aan de groei én betekenisvolle impact. Deze koplopers faciliteren verder impact-programma’s voor hun klanten. Die kunnen zo hun eigen behoefte aan betekenis invullen. Een krachtig stukje facilitair leiderschap met groei als gevolg.

In deze bedrijven participeert het personeel zodat hoog commitment ontstaat. Jeugdige toekomst werkt zij aan zij met ervaren medewerkers, zonder rangen/standen en eilandjes. Ze zijn trotse ambassadeurs die de onderneming laten schitteren. Met professionele bedrijfsoptimalisatie met impact. De planeet vaart er wel bij.

Deze koplopers zetten de nieuwe norm. Ze communiceren intensief over de transitie en de uitvoering van hun plannen. Steeds meer mensen praten over deze bedrijven en hun inspirerende ambitie. Wie zijn de mensen achter deze bedrijven? Hoe kan ik met ze verbinden of voor ze gaan werken? Ook de concurrentie wordt geïnspireerd zodat de sector als geheel meer impact krijgt.

De 5 Oorspronkelijke Kwaliteiten (OK’s) van de mens zijn Geluk, Kracht, Liefde, Vrede en Zuiverheid. De vraag ‘wil je jouw leven leiden vanuit deze 5 OK’s?’, beantwoordt 99,99% van de mensheid met “Ja!”. Daarom stellen betekenisvolle bedrijven de klant en collega centraal door cultuur en marktpositionering te baseren op de 5 OK’s. Hoe vullen zij dit in?

(Werk-) Geluk. Gelukkige medewerkers zijn productiever, minder ziek en minder kans op burn out.

Kracht. Faciliterend leiderschap, kwaliteit, onderscheidend vermogen en inspiratiebron.

Liefde. Samenwerken met respect en waardering voor collega, klant en planeet voelt en is goed.

Vrede. In harmonie samenwerken leidt tot synergie, co-creatie en betekenisvolle impact.

Zuiverheid. Eerlijke en transparante communicatie. Duidelijke koers, actie en implementatie.

Betekenisvolle bedrijven herkennen het Eigen Fundament van de mens en daarmee zichzelf.

Maatschappelijk voelen steeds meer mensen de urgentie en zijn klaar voor transitie. De roep naar nieuwe leiders groeit. Bedrijven als Shell worden aangeklaagd voor ecocide, de eerste eco-terroristische aanslagen zijn onvermijdelijk. Bedrijven als Tony’s en De Vegetarische Slager krijgen veel (media-) aandacht, net als betekenisvolle initiatieven zoals de klimaat-spijbelaars.

Kom in actie als je wilt dat je bedrijf groeit. Maak de weg naar Klimaatpositief ondernemen bespreekbaar. Een prachtige eerste stap naar 3-voudige compensatie of meer.

Ecologie boven economie loont! eigenfundament.nl/betekenisvol-ondernemen

Opinie

13

Op de foto v.l.n.r. Mahir Alkaya (SP), Laura Bromet (GL), Jan Juffermans (Platform DSE), Matthijs Sienot (D66), Agnes Mulder (CDA), Christine Teunissen (PvdD), Chantal van den Bossche (WECF), Lammert van Raan (PvdD), Gerrit Stegehuis (Platform DSE) en Lou Keune (Platform DSE).

Petitie van veel organisaties voor veel kleinere mondiale voetafdruk

Begin 2019 werd in Den Haag een petitie aangeboden, ondertekend door 31 organisaties. Aan de regering en de Tweede Kamer wordt voorgesteld niet alleen op klimaatgebied forse stappen te zetten, maar ook onze mondiale ecologische voetafdruk in tien jaar drastisch te verkleinen, met verwijzing naar de urgentie én de mensenrechten.

Tekst: Jan Juffermans, voorzitter van het Platform Duurzame en Solidaire Economie | Foto: Marianne Juffermans

Monitor Brede Welvaart

De 31 ondertekenaars van de petitie zijn vooral actief op het terrein van natuur en milieu, nieuwe economie, ontwikkelingssamenwerking en mensenrechten, zoals bijvoorbeeld Milieudefensie en de FNV, Natuurmonumenten en Our New Economy, Oxfam Novib en de Liga voor de Rechten van de Mens, IVN en Ware Winst Brabant, Both Ends en Greenpeace. Samen vertegenwoordigen deze organisaties ruim 2,900.000 leden en donateurs. De petitie is een initiatief van het Platform Duurzame en Solidaire Economie, dat al vele jaren strijdt voor meer en betere welvaartsindicatoren in een dashboard.

Met de ‘Monitor Brede Welvaart’, die in 2018 voor het eerst uitkwam en in de Tweede Kamer werd besproken, is dat dashboard er gekomen.

Overbelasting beperken

De nieuwe monitor maakt duidelijk dat Nederland voor haar welvaart beslag legt op een onrechtvaardig groot deel van de wereldwijde gebruiksruimte. Zolang de Aarde nog ruimte genoeg had, leek dat geen probleem. Maar rond 1970 schoot de mensheid door de ‘duurzaamheidsbarrière’ van de Aarde. De planeet werd door onze totale consumptie te klein. Toen al hadden we plannen moeten maken om met een sterk groeiende wereldbevolking de beperkte hulpbronnen eerlijk te gaan verdelen en de

overbelasting (global overshoot) te beperken.

Ieder heeft immers recht op een Eerlijk Aarde-aandeel.

Nederland geen voorloper

Ondanks diverse ernstige waarschuwingen, zoals het rapport “Limits to Growth” van de Club van Rome (1972), het rapport “Our Common Future” van de Verenigde Naties (1987) en meer recent de “Scientists’ Warning to Humanity” van ruim 21.000 wetenschappers uit 184 landen (2017), heeft de mensheid getalmd om tijdig de noodzakelijke maatregelen te nemen.

En Nederland was ook beslist geen voorloper.

Intussen werden we met onze neus op de feiten gedrukt door o.a. de analyse de overbelasting van de Aarde van het Wereldnatuurfonds en het Global Footprint Network, het project “Planetary Boundaries” van het Stockholm Recilience Center, en ook het IPCC-klimaatrapport van eind 2018. Dat laatste rapport maakt duidelijk dat de klimaatopwarming niet boven de 1,5 graden mag uitkomen, omdat anders de materiële schade en het aantal klimaatdoden uitermate ernstig kunnen worden.

Daarom stelt de petitie dat verkleining van onze mondiale voetafdruk hoogst noodzakelijk is geworden; het is een kwestie van mensenrechten en samen overleven, voor nu en vele generaties na ons. Dat is een ongekende maatschappelijke en politieke verantwoordelijkheid! De knelpunten kunnen alleen in samenhang met de beoogde klimaatmaatregelen goed opgelost worden.

De petitie kan hier gelezen worden: www.platformDSE.org.

Er is ook een Engelse versie.

Ondertekenaars van de Petitie over Brede Welvaart 2019 – 2030 Bestuur VVM sectie Biodiversiteit

Mensenrechtenkwestie

Door te weinig en ook veel te laat te doen doemen op vele fronten knelpunten op. Haast is geboden om onze en de mondiale samenleving nog een enigszins veilige toekomst te bieden.

Werkgroep Voetafdruk Nederland

14

Kunst

Kleurrijke Amigo & Amigo gaat duurzaam op Amsterdam Light Event De één ziet er indrukwekkend uit, de ander vertelt een bijzonder verhaal. En dan zijn er ook nog sommige lichtkunstwerken die het beide combineren. Amigo & Amigo springt er tijdens het Amsterdam Light Festival niet alleen uit vanwege de vorm van het werk, maar ook vanwege het materiaal dat de beide kunstenaars gebruiken.

Duizend lichtjes en gerecyclede flessen vormen samen een kleurrijke parabool.

Tekst: Sjors Beukeboom

Het Amsterdam Light Festival verlichtte eind december en begin januari de Amsterdamse binnenstad voor de zevende maal op rij. 600 kunstenaars stuurden een concept naar de organisatie van het evenement, waarna dertig uitverkorenen een plek kregen langs de grachten. De tentoonstelling was wandelend, fietsend en per boot te bewonderen. Het thema: ‘the medium is the message’, het medium moet de dertig bijzondere verhalen vertellen.

Eén van die bijzondere verhalen is van Amigo & Amigo, van het kunstenaarsduo Simone Chua en Ranzo Larriviere uit Sydney. Ze maken sinds 2012 kunstwerken van licht en zagen hun producties eerder al tentoongesteld worden in het binnen- en buitenland. Zo was het werk van Chua en Larriviere voor het Opera van Sydney te zien, verlichtte een project de straten van Santiago de Chili en staat een kunstwerk nu te schijnen in onze hoofdstad.

Kunst Maanlicht

Ik volg één van de routes die de organisatie aanraadt om het kunstwerk van de twee Australiërs te bekijken. Het vereist een paar duizend stappen vanaf het Centraal Station van Amsterdam, maar daarna is het project, de zogeheten Parabolic Lightcloud, al op afstand te herkennen.

Het oogt groots en indrukwekkend. Het bungelt een beetje in de wind door de koude oostenwinterwind. Om de zoveel tijd veranderen de kleuren van het kunstwerk en zodra ik er midden ondersta vormt het een kleurrijk geheel. De maan schijnt met moeite door het dikke wolkendek heen, maar zorgt af en toe voor een extra dimensie aan het kunstwerk. Als ik goed sta, dan kan ik door de trechter recht omhoog naar de maan. Alsof allerlei lichtjes mij leiden tot het grote maanlicht.

Emoties

“Meer dan duizend zijn het er”, weet Chua te vertellen over die lichtjes. “Samen met gerecyclede plastic flessen en aan elkaar verweven door gerecycled touw.” De inspiraties voor het project zijn de fascinatie voor waternatuur en emoties.

“Net zoals in Amsterdam, zijn wij in Australië omringt door water”, zegt Chua. “Ik herinneringen uit mijn jeugd, waar ik langs de kust van Sydney altijd op zoek ging naar schelpen en anemonen.”

“Later kwam daar een fascinatie voor de Rij van Fibonacci bij. Dat is een wiskundige reeks van getallen, die ook veel in de natuur tot expressie komt. Ik wilde deze twee aspecten toepassen in het kunstwerk. In samenwerking met mensen uit onze studio hebben we bestudeerd hoe bepaalde kleurenpaletten en licht samen verschillende emoties kunnen oproepen. Het resultaat is onze Lightcloud, die met tien verschillende kleurencombinaties tien verschillende menselijke emoties uitstraalt.”

Bewustzijn

Het duurzaamheidsthema werd later aan het project toegevoegd. We hebben een groot probleem met eenmalig bruikbare plastics, vindt Chua.

“Dat geldt voornamelijk voor het waterleven. Ik heb mij van jongs af aan betrokken gevoeld bij deze maatschappelijke en politieke kwestie. Dat samen met mijn liefde voor de geheimen van de natuur deed mij inspireren om alleen gerecyclede producten te gebruiken.”

Chua is ervan overtuigd dat kunst een bijdrage kan leveren aan een duurzamere planeet. “In eerste instantie is dit project voor alle mensen van Amsterdam. Het maakt mij niet uit als mensen niet met een specifieke indruk van het kunstwerk naar huis gaan en alleen genoten hebben van ons kleurrijke werk, maar ik denk wel dat het nieuwe mogelijkheden biedt voor gesprekken over duurzaamheid.”

“Het gedrag van consumenten zullen wij niet gelijk veranderen, maar het is wel ‘another drop in the public consciousness that adds to the ripple of change’, oftewel een manier om meer bewustzijn creëren.

15

16

Fotowedstrijd

FOTOWEDSTRIJD

LandschappenNL

Heb je een foto gemaakt van een mooie, bijzondere of typische plek in de Nederlandse natuur? Stuur die dan met toelichting naar de Krant van de Aarde. Elk nummer plaatsen we de beste inzending en enkele eervolle vermeldingen. Mail naar: redactie@krantvandeaarde.nl onder vermelding van je naam en adres. De winnaar wordt ook beloond door onze partner LandschappenNL met het boek “Lekker Landschap� over foodwalks en eten uit de natuur van LandschappenNL en een DVD van BBC EARTH.

Fotowedstrijd

Winnende foto

17

Foto: Petro Hetjes, Deventer

Het betreft hier een opname van het Landgoed Nieuw Rande bij Deventer met het daarbij behorende hotel. Nieuw Rande is indertijd gebouwd op een rivierduin met uitzicht op de stad Deventer. In 1857 was Jacobus Duymaer van Twist opdrachtgever voor de bouw, die verrees te midden van een landschappelijke aanleg. Huis en tuin moesten de sfeer van Britse grandeur ademen. Verantwoordelijk voor de aanleg is tuinarchitect J.D. Zocher jr., vooral bekend van de aanleg van het Amsterdamse Vondelpark. Een belangrijk onderdeel in de Engelse tuin betreft de als gevolg van dijkdoorbraken reeds voor de aanleg aanwezige kolken, die door Zocher tot fraaie waterpartijen zijn verbonden. Ook heeft hij gebruik gemaakt van de al bestaande hoogteverschillen van de rivierduinen. Het Zocherpark is in zijn huidige opzet met zijn open Engelse aanleg verdicht door struweel en boomgewas.

Gerit-Jan van Herwaarden, LandschappenNL

Samen voor ons Landschap LandschappenNL is het samenwerkingsverband van 12 provinciale organisaties, dat zich inzet voor het behoud en ontwikkeling van ons landschap waarin we wonen, werken en recreĂŤren. Het landschap vraagt om duurzaam beheer, zodat we er nu en in de toekomst van kunnen genieten. LandschappenNL werkt samen met mensen, organisaties, bedrijven en overheden, via projecten en lobby.

18

Natuur

Orka is de panda van de oceaan Het zwart-witte silhouet van de orka is van een schoonheid die ontroert. Witte randen rond de ogen doen denken aan de panda, de Chinese beer die natuurliefhebbers in hun hart sluiten. De orka lijkt soms net een mens en dat schept een band.

Tekst: Frans van der Beek | Fotos: Melvin Redeker

Dat bleek de vorige zomer bij Victoria in Canada toen het orkavrouwtje Tahlequah* zeventien dagen rondzwom met haar dode kalfje. De moeder hield het kadaver gedurende een zwemtocht van 1600 kilometer boven water om ervoor te zorgen dat het niet zonk. Zoveel moederliefde, dat was een hartverscheurend tafereel dat de internationale media gretig oppikte.

Die vertedering past niet bij de bijnaam van de orka, te weten The Killer Whale. De orka is als soort een walvis en dus zoogdier en stamt uit de familie van de dolfijnen. Het is een roofvis met een gezet lijf dat niettemin lenig en razendsnel is. De twee meter lange rugvin van de volwassen man is kenmerkend. Het boven- en ondergebit gebit heeft 26 tanden, groot en scherp. Ze vallen geen mensen aan, maar soms gaat het toch mis.

In de film ‘De rouille et d’os’ (2012) doet orkaverzorgster Stéphanie de dressuur met de orka’s in het dolfinarium Marineland in de VS. De acht meter lange gevaartes buitelen over elkaar heen.

Het zijn net acrobaten. En dan, opeens… duikt een orka op uit het water, opent zijn reusachtige bek richting Stéphanie en bijt haar beide onderbenen af.

Weg gezellig imago van deze slimme atleet. Een moordmachine is het! Was het wraak op zijn gevangenschap of de dwang die rare kunstjes uit te voeren. Vast staat dat orka’s en dolfijnen niet in een zeetheater thuishoren, maar in de oceaan.

De documentaire Blackfish (2013) toont de misstanden in het zeedierenpark SeaWorld aan met in de hoofdrol de orka Tilikum, die daarmee wereldberoemd werd. Zijn overlijden in 2016 werd daarom internationaal in de media vermeld.

Deze cinematografische aanklacht leidde er wel toe dat SeaWorld het broedprogramma van orka’s heeft gestopt. Gevangen orka’s leefden meestal nog maar een dag en stierven dan van ellende.

De dieren die nu nog de kunstjes vertonen zijn in gevangenschap geboren en hebben nog nooit een druppel oceaanwater geproefd.

400 kilo voedsel per dag

Orka’s behoren tot de zeezoogdieren met de grootste verspreiding. Ze leven in alle oceanen met een voorkeur voor koude wateren (zoals de Arctische en Antarctische wateren). Toch worden ze ook in de Noordzee gespot, zoals de Nederlandse bergbeklimmer en diepzeeduiker Melvin

Redeker ontdekte (zie artikel hiernaast). Orka’s worden vaak aangetroffen bij ijsschotsen. Ze kunnen zich aan bijna alle omstandigheden aanpassen en lijken zich net zo goed thuis te voelen in zowel open zee als in kustwateren, maar ze hebben een voorkeur voor diepe wateren. Soms zwemmen ze riviermondingen in, maar ook dan blijven ze nooit ver van de zee.

De reusachtige vissen eten vis, inktvis, zeevogels, schildpadden, zeeleeuwen, zeehonden en andere zeezoogdieren. Ze kunnen alle soorten en maten prooidieren aan. Een volwassen orka eet dagelijks ongeveer 5% van zijn lichaamsgewicht (ongeveer tienduizend kilo), wat overeenkomt met 400 kilo voedsel.

Als ze op jacht gaan werken ze als een team.

Dat gebeurt meestal tijdens duiktochten naar diepten die zich beperken tot minder dan 100 meter . Daarbij drijven ze een school vissen bij elkaar en dwingen ze richting oppervlakte. Soms patrouilleren orka’s voor de kust om zeehonden en pinguïns te vangen. Ze hebben een techniek waarbij ze zichzelf op de kust werpen om hun prooi te grijpen, maar deze techniek is niet altijd

19

Natuur

succesvol en zeker niet zonder risico’s. Komt de orka te ver op het strand, dan kan het moeilijk worden weer terug te komen in het water. Ze hebben weinig te duchten van vijanden, want door hun enorme formaat zijn ze vrijwel onoverwinnelijk. Behalve de mens natuurlijk. Wat wij hun natuurlijke habitat aandoen is genoegzaam bekend, maar er verandert voorlopig nog niet genoeg. Een vrouwtjesorka leeft bijna zeventig jaar en een mannetje ongeveer vijftig jaar. Er wordt veel gif in hun vet gevonden en de geluiden van schepen kunnen hun oriëntatie in de war brengen. Hoogste tijd om de orka een pandastatus te geven!

*De naam Tahlequah werd aan de orka gegeven door een adoptieprogramma van het Whale Museum in Washington DC. Ook Malia Obama, dochter van…, doet mee aan dit programma.

In het theater: De Roep van de Orka Wild en vrij zo zie je orka’s in een live documentaire op de planken van het theater. De roep van de orka, een theatertour van avonturier Melvin Redeker en zijn vriendin Fiona van Doorn. Beiden zijn de gegrepen door de orka en gingen op onderzoek uit. Het resultaat van die zoektocht en de liefde voor de orka is te zien in een voorstelling met verhalen, video’s en foto’s. Dichterbij de orka kun je niet komen.

Het publiek maakt met Melvin een reis onder de golven, de laatste wildernis van de blauwe planeet. Hij ondernam vijf Himalaya expedities en maakte pionierstochten via steile wanden van rots en ijs in de Alpen en de Himalaya. De laatste jaren is hij gefascineerd door de onderwaterwereld. Dat begon met een praatje met vissers op de Noordzee. Of ze wel eens een orka zagen, vroeg Melvin. “Altijd”, antwoordden de vissers. Voor Melvin een reden om zijn duikpak aan te trekken en samen met Fiona kennis te maken met de reuzenvis. Ze gingen in een kayak de Noordzee over en rustten een eigen expeditieboot uit om de roep van de orka te ontdekken. Dat is een klagend en piepend geluid waar het tweetal geen genoeg van kon krijgen.

Opspattend woest water

Op de trailer van de website melvinredeker.nl zien we het duo op een snelle boot door hoog opspattend woest water klieven. Evenals de schitterende opnamen onder de oppervlakte. Melvin is op z’n best onder extreme omstandigheden, zoals bij zijn reis van 3300 kilometer door Lapland met 26 graden onder nul. En kan daar boeiend over vertellen. Hij studeerde ooit bedrijfseconomie en kan die kennis verbinden met zijn ecologische inzichten als inspirerende spreker voor het bedrijfsleven. Zijn lezingen zijn gewild en druk bezocht. Tijd dus om die activiteit uit te breiden naar het theater met een multimediaal programma waarin hij op zoek gaat naar de geheimen van de diepzee.

Zeventig procent zee

Op zijn website lezen we: Melvin raakte gefascineerd door de onderwaterwereld. We weten meer van Mars dan van onze oceanen. Zeventig procent van de aarde is zee. Voor Melvin de aanleiding om juist daar op ontdekking te gaan.

Oog in oog met orka’s maakte hij de eerste onderwaterfoto’s van de killer whales in de Noordzee. In januari 2017 reisde Melvin met een internationaal team naar Arctisch Noorwegen om de onderwaterwereld te exploreren en te duiken met orka’s en walvissen. Met verbazing aanschouwde hij de impact van klimaatverandering. In februari 2017 werd zijn orka-foto ‘oog in oog’ bekroond bij de Underwater Photographer of the Year 2017. De jury noemt de foto ‘baanbrekend voor Britse wateren. Kijkend naar de foto slaat je hart een keer over’, zei juryvoorzitter Peter Rowlands.

Melvin richtte met zijn vrouw de Stichting ‘In de Noordzee’ op. Onder het motto: een schone zee begint met een schoon schoolplein, ontwikkelde hij een gastles voor basisscholen.

Hij kan er smakelijk en soms huiveringwekkend over vertellen. Zo maakt de onverschrokken avonturier zijn publiek deelgenoot van wat het mensenoog niet eerder zag. Een kennismaking met een wonderschone, maar bedreigde wereld in het comfortabele pluche van de theaterstoel.

Voor meer informatie: www.RoepvandeOrka.nl

Met korting naar De Roep van de Orka De roep van de orka is onweerstaanbaar voor avonturier Melvin Redeker.

Ga mee op reis onder de golven, door de laatste wildernis van onze blauwe planeet. Melvin verstopt zich op de zeebodem, daar waar orka’s jagen op zeehonden. Op zoek naar de mysteries van de oceaan, ontmoet hij haaien, nieuwsgierige bultruggen en zachtaardige killer whales. Lezers van de Krant van de Aarde kunnen de theatershow met korting bezoeken.

Woensdag 3 april 2019 Theater De Bussel Oosterhout | 20.00 uur

Maandag 8 april 2019 Theater De Meenthe Steenwijk | 20.00 uur Woensdag 10 april 2019 Theater Aan de Slinger Houten | 20.00 uur Donderdag 11 april 2019 Schouwburg Amphion Doetinchem | 20.00 uur Maandag 15 april 2019 Rijswijkse Schouwburg Rijswijk | 20.00 uur

Dinsdag 16 april 2019 Theater De Vest Alkmaar | 20.00 uur

Vrijdag 10 mei 2019 Theater Aan de Slinger Houten | 20.00 uur

Krant van de Aarde actiecode*: M14E15GAH *Bestel uw kaarten met € 3,- korting op mondiavisueel.com.

Beauty

Daan’s favourites

by Studio Natuurzuiver

Daan Ooteman is holistisch huidspecialiste én voedingsdeskundige. In haar praktijk Studio Natuurzuiver werkt zij met uitsluitend 100% natuurlijke, biologische, duurzame producten. De behandelingen worden met pure aandacht gegeven en hebben huidverbetering en een ultiem wellness gevoel als resultaat. Graag deelt zij haar favoriete producten met je op de ‘natural beauty must-have’ gadget pagina.

Puur natuurlijke en écht effectieve deo!

Een deodorant die 100% natuurlijk en écht effectief is: de Zilver deo van Erica. De combinatie van zilver en natuurlijke mineralen verminderen transpiratie en gaat de ontwikkeling van nare geur-vormende bacteriën tegen. Leverbaar in diverse geuren als roller of spray. Bevat geen aluminium chlorohydrate of andere schadelijke stoffen.

Erica, Zilver deodorant € 6,95 verkrijgbaar bij www.erica.eu

Reinigen van de gezichtshuid dé must-do!

Skinfood van top tot teen!

De lichaamshuid heeft zeker in de winter zwaar te verduren onder de kleding. In mijn praktijk hoor ik veel cliënten over een droge, schrale en schilferige lichaamshuid. Het advies dat ik geef is om met lauw water te douchen en een zacht doucheproduct te gebruiken én om dagelijks de huid te voorzien van een bodyproduct. Een voedend én hydraterend product hiervoor is de Skinfood bodybutter van Weleda. Smeer je van top tot teen in met deze rijke creme die als boter op de huid smelt zonder te plakken. Deze heerlijk ruikende en effectieve allemansvriend is bovendien vegan!

Weleda, Skinfood body butter 150 ml € 13,99 verkrijgbaar bij natuurwinkels en -drogisterijen.

De belangrijkste stap in huidverzorging is het dagelijks (voor de nacht) reinigen van de gezichtshuid. Met een zacht reinigingsproduct ontdoe je de huid van vuil, fijnstof en eventueel make-up De reinigingsmelk op de huid aanbrengen, zachtjes met de vingers inmasseren en verwijderen met een schone vochtige washand is mijn advies. Een product om de ogen én de gezichtshuid te reinigen voor alle huidtypen is de vitamine E gezichtsreiniger van Earthline. De handige doseerpomp en de subtiele geur maken het gebruik tot een feestje.

Earthline, vitamine E gezichtsreiniger 200 ml € 16,95 verkrijgbaar bij natuurwinkels en -drogisterijen.

Bescherming en voeding voor de huid!

Wil je graag een (h)eerlijk en makkelijk product voor de gezichtshuid voor zowel dag als nacht? Skinwonder bied je overdag bescherming tegen invloeden van buitenaf en ’s nachts voeding voor herstel en regeneratie van de huid.

Skinwonder, Skin repair cream 110 ml € 16,95 verkrijgbaar bij natuurwinkels en -drogisterijen.

21

22

Onderwijs

Het eeuwfeest van het vrijeschoolonderwijs 2019 in het teken van honderd jaar Vrijescholen

Afgelopen jaar heeft de Krant van de Aarde haar lezers kennis laten maken met verschillende aspecten uit het vrijeschoolonderwijs: de filosofie achter deze bijzondere vorm van onderwijs en hoe hier invulling aan wordt gegeven. Tijdens de jaarfeesten, op het ritme van de natuur. Nu is het grote jubileumjaar aangebroken en kijken we vooruit naar een feestelijk jaar waarin vrijscholen over de hele wereld (meer dan 1100!) dit eeuwfeest vieren.

Tekst: Leonie Kohl

19 september 1919: de Eerste Wereldoorlog is net voorbij en Duitsland ligt in puin. In die tijd ontstaat de eerste vrijeschool in Stuttgart, opgericht voor kinderen van fabrieksarbeiders.

Er wordt onderwijs gegeven met oog voor het individu en haar omgeving, gericht op de hele persoonsvorming. Deze kleurrijke manier van onderwijs veroverde in de komende honderd jaar de wereld. In 2019 wordt dat wereldwijd gevierd met verschillende internationale activiteiten. Op 19 september 2019 is er een groot evenement in Berlijn en de dag erna sluit Nederland aan met een groot festival in Maarssen.

Een traditie van vernieuwing

Het landelijke festival wordt een ontmoetingsplek voor inspiratie, verbindingen bezinning en dat allemaal in het kader van honderd jaar vrijeschool. Het thema staat dicht bij de uitdagingen waar de Vrijeschool voor staat: ‘een traditie van vernieuwing’. Met een steeds sneller veranderende samenleving en een sterke eigen pedagogische visie ontstaat er een spannende dynamiek waar op in wordt gegaan tijdens het Waldorf100

Festival in Maarssen. Een groot cultuurpodium, conferenties, werksessies, festiviteiten en een ambachtenmarkt zijn onderdeel van het gevarieerde festivalprogramma op 20 september.

Waldorf100 in heel Nederland

Hoewel de voorbereidingen voor het landelijke festival volop aan de gang zijn, wordt dit zeker niet het enige hoogtepunt van het jubileumjaar.

Door het hele land organiseren Vrijescholen en verschillende organisaties uit de vrijeschoolbeweging hun eigen evenementen om bij te dragen aan de feeststemming. Hieronder een voorproefje van het programma:

Rudolf Steiner College in Rotterdam organiseert een muziekuitvoering

Voorstellingen met euritmie, dans, toneel, acrobatiek, kunst, filosofie, muziek en koorzang zullen meer dan tweeduizend toeschouwers zowel muisstil als laaiend enthousiast laten zijn. Met verschillende zalen in concertgebouw De Doelen in Rotterdam als decor belooft het een spectaculaire avond te worden. | 11 maart 2019, Rotterdam

Parcival College in Groningen organiseert een jubileumconcert

Componist Henry Kelder heeft speciaal voor het traditionele voorjaarsconcert van het Parcival College een jubileumcompositie geschreven.

Teksten van Rudolph Steiner die de kracht van de gemeenschap en het ritme van het antroposofisch (school)jaar symboliseren, heeft hij hierin verwerkt. Om het internationale karakter van de vrijeschoolbeweging uit te drukken, zingt het koor de teksten in verschillende talen. | 19 en 20 maart 2019, Groningen

Karel de Grote College in Nijmegen organiseert een leerlingenconferentie

Uit het hele land gaan bovenbouwleerlingen van de Vrijeschool tijdens deze conferentie met elkaar in debat over thema’s uit het vrijeschoolonderwijs. De eerste zin van de conferentie is ‘ik zie rond in de wereld’ en wordt vervolgd door bijdragen van sprekers en deelnemers die op verschillende manieren naar ‘de wereld en ik’ kijken en spreken over hun plek in wereld en hoe die te vinden. | 14 en 15 juni 2019, Nijmegen

Column B i o d y n a m i s ch e kwa l i te i t

Leven begint met Demeter Demeter is de Griekse godin van de vruchtbaarheid en het internationale keurmerk van de biodynamische landbouw. Demeter gaat verder dan biologisch. Eisen en richtlijnen zijn strenger.

Met grensverleggende landbouwmethoden versterken boeren de natuurlijke levenskracht die bodem, planten, dieren en mensen in kringlopen aan elkaar doorgeven. Hun gewassen worden rustig volwassen, dankzij een ruime vruchtwisseling en minimale bemesting. Echt lekker en gezond voedsel komt uit het meest natuurlijke landbouwsysteem. Logisch dat je meer van leven geniet, als je zulke goddelijke sla eet. www.stichtingdemeter.nl

Biologisch-dynamische Demeter honing Onze Demeter honing komt van een biologisch-dynamische imker uit Duitsland, waarbij de bijen nectar verzamelen op wilde bloemen in de Duitse natuur. De honing komt volgens de Demeter richtlijnen tot stand. Hierbij wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met de natuurlijke leefwijze van de bijen en de samenhang tussen dierenrijk, natuur en kosmos. Verkrijgbaar in een crème en vloeibare honing bij uw biologische speciaalzaak.

DUITSLAND

Al sinds 1977 passie voor honing, en dat proef je!

www.detraay.com

pure en (h)eerlijke producten Bio logisch voor dier en tuin NIEUW Blote Voeten Gras Biologisch gazonzaad

• Diervoeding en verzorging • Duurzame bodem verbetering • Plantvoeding • Gras, bloemen en kruiden zaden

www.bio-ron.com

.nl academie gastronomie landgoed

OPLEIDINGEN & CURSUSSEN Natuurvoeding voor duurzame gezondheid.

Meer weten? kraaybeekerhof.nl

Heilige boontjes Cabaretier Claudia de Breij vertelt in haar laatste show dat ‘de duivel’ niets anders is dan een stemmetje dat zegt dat ‘het goede niet bestaat’. Immers in dat geval kunnen we altijd grappen maken dat anderen er wellicht nog een veel groter potje van maken….’als ik niet op vliegvakantie ga, dan gaat de ander wel, als wij minder vlees eten, eten de Chinezen het wel op.’ Ofwel mijn gedrag maakt toch het verschil niet. Proost! Jouw – ik ga er even vanuit dat u als lezer van de Krant van de Aarde wel probeert bewuste keuzes te maken -- als saai heilig boontje achterlatend.

Inmiddels bijten we ons zelf stevig in de staart als mensheid.

Dat kan een opgejaagd gevoel geven. Hoe moet het verder? Het nieuws is inmiddels meer een soort uitgebreid rampen-weerbericht aan het worden i Vanuit het materiele groei-denken worden ‘grote’ oplossingen aangedragen…met techniek gaan we ons eruit redden, maar we moeten blijven ‘groeien’.

Maar de oplossing zal eerder zitten in het vertragen en verbinding zoeken met jezelf en de natuur. Weg bij een puur materiele groei naar een geestelijke groei en ontwikkeling, daar zit gelukkig alle ruimte!

En daarmee zijn we bij de biodynamische landbouw terecht gekomen.

Daar waar boeren en tuinders overal de samenhang zoeken ,met bodem, plant, mens, dier, landschap en kosmos. Wetend dat de natuur zich niet laat opjagen, maar dat planten en vanuit het ritme van de dagen en de seizoenen tot groei en rijping moet komen. Als we ons daar nou eens bij proberen aan te sluiten. Vanuit respect voor de aarde boontjes produceren, zonder gif en kunstmest.

Soms ook echte ‘heilige boontjes’’ (ze bestaan….) En je kan en mag er van genieten…is helemaal niet saai!

Bert van Ruitenbeek, directeur Stichting Demeter Demeter is het kwaliteitskeurmerk voor biodynamische landbouw en voeding

23

24

Mode

Drie trends in duurzame mode voor 2019 Tekst: Lyndsey Dubbeld

2019 wordt een jaar van awakening. Dat schreef McKinsey in een rapport over de situatie in de mode-industrie.

Oude regels werken volgens het adviesbureau niet meer en modemerken krijgen daardoor te maken met nieuwe kansen en uitdagingen. Onder andere op het gebied van duurzaamheid. Wat staat onze garderobe te wachten?

Hoe staat de mode-industrie er nu voor? Die vraag staat centraal in het jaarlijkse rapport The state of fashion. Adviesbureau McKinsey raadpleegt daarvoor een database met informatie over 500 merken, ruim 275 managers in de mode-industrie, en pioniers en thought leaders.

Uit de meest recente editie van het rapport blijkt dat duurzaamheid een van de belangrijkste uitdagingen is voor de spelers in de mode-industrie.

Maatschappelijk verantwoord ondernemen is niet langer een verplichting waarvoor checklists worden afgevinkt, aldus McKInsey. Duurzaamheid transformeert de manier van werken in de sector en leidt tot een zoektocht naar oplossingen voor de negatieve impact van de kledingproductie op het milieu. Consumenten vragen bovendien steeds meer om transparantie over de herkomst van hun kleding. Om die reden is duurzaamheid voor modemerken een opgave én een uitgelezen kans om consumenten aan te spreken.

Welke trends staan ons dan nu te wachten als het gaat om duurzame mode?

Drie ontwikkelingen om in 2019 in het oog te houden De strijd tegen plastic is actueler dan ooit

Jaarlijks komt er wereldwijd meer dan acht miljoen ton plastic in de zeeën en oceanen terecht.

Steeds meer mensen zijn zich bewust van de plastic soep en de risico’s van micro-plastics - en dat leidt tot allerlei initiatieven om het probleem op te lossen. Zo ruimt Boyan Slat met The Ocean Cleanup plastic afval uit de oceanen op. De Europese Unie verbiedt binnenkort plastic wegwerpproducten, zoals rietjes en wattenstaafjes.

Ook in de modewereld staat de strijd tegen plastic op de agenda. Volgens schattingen van Textile Exchange zal in 2030 ongeveer een vijfde van alle polyester in de kledingindustrie van hergebruikte makelij zijn. Gebruikte PET-flessen en ander plastic afval kan worden gerecycled tot nieuwe stoffen en must-haves. Van oudsher maken vooral outdoormerken zoals Patagonia en Quechua gebruik van dit soort materialen. Er zijn ook al

enkele jaren jeans, sokken en zwemkleding te koop waarin Econyl is verwerkt, een nylon garen van oude visnetten.

Gerecycled polyester mag anno nu gerust mainstream worden genoemd. Je komt het tegen bij bijvoorbeeld H&M, Adidas en Stella McCartey. Bionic Yarn, dat hoogwaardige garens maakt uit gerecycled polyester, is al in verwerkt in collecties van onder meer Moncler, Chanel, G-Star en Polo Ralph Lauren. Ook bijzonder: met Trashcode levert het Nederlandse bedrijf The Cookie Company collecties van gerecycled plastic aan retailers - zoals Action, Lidl en AH - die zogenoemde gelicentieerde items verkopen. De producten met bijvoorbeeld Disney-helden, stripfiguren en tv-karakters zoals Spongebob kunnen daardoor met veel minder chemicaliën, energie, water en CO2-emissies worden gemaakt.

Circulair is het toverwoord

MUD Jeans had in 2013 met de Lease A Jeans, een spijkerbroek die je huurt in plaats van koopt, de primeur. Maar het circulaire businessmodel is in de modewereld steeds meer in trek. Merken ontwikkelen dan kledingstukken die biologisch afbreekbaar of herbruikbaar zijn zonder dat er

Mode

restafval bij ontstaat. Voor koplopers zoals MUD Jeans komt daar direct een ander type dienstverlening bij: een circulair item is dan niet je eigendom, maar huur je tijdelijk zodat het na gebruik optimaal kan worden gerecycled.

Merken zoals Filippa K, Kings of Indigo en Stella McCartney werken al serieus aan circulaire collecties. Circulaire kostuums zijn te vinden bij Dutch Spirit en de kleintjes kunnen circulair in de kleren via Cribster. Het Nederlandse Loop.a.life maakt heren- en damescollecties van afgedankte wollen kleding, met als einddoel om de Nederlandse textielindustrie echt circulair te maken en consumenten te enthousiasmeren over slow design. Inmiddels heeft zelfs C&A circulaire jeans en t-shirts in de collectie. Van het circulaire t-shirt van de retailer is naar verluid in elf weken compost te maken.

Bijzonder aan het circulaire denim van C&A is dat het open source is: de gids om een circulaire jeans te maken is openbaar gemaakt, zodat andere merken er ook mee aan de slag kunnen.

Omdat circulaire businessmodellen niet altijd zo eenvoudig zijn te realiseren, wordt er binnen de modewereld veel samengewerkt om de kennis over het thema te vergroten. Zo is circulariteit een onderwerp binnen het Convenant Duurzame Kleding en Textiel, een coalitie van brancheorganisaties, vakbonden, de rijksoverheid en maatschappelijke organisaties die sinds 2016 duurzame stappen zetten. Ook bij de Alliance for Responsible Denim staat het onderwerp op de agenda.

Nederlandse denimmerken werken - vanuit het initiatief van ngo’s Made-By en Circle Economy, de Hogeschool van Amsterdam en kenniscentrum, onderzoekslab en jeansschool House of Denim - samen aan onder meer circulaire jeansproductie. Dat gebeurt bijvoorbeeld door gezamenlijk standaarden te ontwikkelen voor het duurzaam hergebruiken van grondstoffen.

Slow groeit snel

Bewust consumeren is een leugen - door te kiezen voor duurzame producten gaan we de wereld niet redden. Dat schreef Alden Wicker in een artikel op Qz. Ethisch koopgedrag is volgens de fashion blogger onvoldoende om de praktijken en business modellen van bedrijven te veranderen. Bovendien zijn veel duurzame producten relatief kostbaar, waardoor ze slechts voor een klein deel van de consumenten betaalbaar zijn. Wicker pleit voor meer politieke actie om bedrijven aan te sporen duurzamer te produceren, en ze stelt voor dat we als consumenten geld doneren aan ngo’s en vrijwilligerswerk doen om milieuvervuiling tegen te gaan.

Het pleidooi van Wicker past bij de slow trend die zich steeds meer aftekent in de modewereld.

Designers zoals Rianne de Witte, Elsien Gringhuis en Joline Jolink propageren al jarenlang tijdloze items van hoge kwaliteit die lang meegaan. Hun manier van werken is actueler dan ooit. Ook de collecties van Filippa K en Loop.a.life mogen zich slow fashion noemen. Het Japanse Kiraku, dat naar eigen zeggen al veertig jaar slow fashion principes toepast, maakte recent goede sier met

een speciale collectie samen met de beroemde ontwerper Yohji Yamamoto.

Illustratief voor de slow fashion trend is ook het succes van initiatieven om langer met kleding te doen, zoals ruilfeesten, kledingbibliotheken en vintage stores. Zo vierde het online swapping platform The Next Closet recent het vijfjarige bestaan.

Inmiddels hebben de 55.000 leden gezamenlijk zo’n 45.000 designer items een tweede leven gegeven. Dit alles vanuit de gedachte: waarom nieuw kopen als er al zoveel moois is? Dat is een motto dat de trends van 2019 eigenlijk prima samenvat.

Het probleem van micro-plastics

Aan de dreigende natuurramp met plastic microvezels doet de kledingindustrie onvoldoende. Sterker nog: recycling van plastic verergert het probleem alleen maar. Dat schreef Marieke Sjerps vorig jaar in een artikel in De Groene Amsterdammer dat veel stof deed opwaaien.

Kunststof textielvezels - zoals in polyamide, acryl en polyester - zijn volgens experts die in het artikel aan het woord komen een van de grootste bronnen van vervuiling. Via het spoelwater uit onze wasmachines stromen minuscule plastic kledingvezels de zeeën in. Vijf kilo kleding zou tijdens een was gemiddeld negen miljoen vezels genereren. Bij gerecycled polyester zou dat niet minder zijn. Daarom betekent recycling van polyester dat er een toenemend aantal plastic microvezels in omloop blijven, wat uiteindelijk de milieuvervuiling vergroot.

De oplossing? De kledingindustrie moet volgens Sjerps minder kunststuf gebruiken - en sowieso minder produceren. Wat kunnen wij doen? Sjerps is er duidelijk over: kijk bij aankopen naar de materiaalsamenstelling van een kledingstuk, was kleding minder vaak, was op lage temperaturen en gebruik zo min mogelijk wasmiddel.

25

EFFECTIEF KLIMAAT SPAREN MET TONZON! BEGIN NU MET DE KRUIPRUIMTE

Ook bij nieuwbouw nog forse besparingen mogelijk TONZON Vloerisolatie heeft in een kruipruimte een beter isolerend effect dan nieuwbouw isolatie. Dat is te danken aan het unieke Thermoskussen dat in 1980 in Nederland is uitgevonden. Dit is het enige materiaal dat de warmtestraling van de vloer vrijwel tot nul reduceert. De vloer wordt daarmee warmer bij een lagere binnentemperatuur.

Daardoor is de energiebesparing hoger dan bij andere isolatiematerialen zoals wol, EPS (polystyreen) of purschuim. Die stralen aan de onderzijde nog steeds warmte naar de kruipruimte. Door dit permanente warmtelek worden nieuwbouwvloeren niet zo warm en is een vloerverwarmingssysteem bijzonder traag.

een schone, geurloze kruipruimte. Dankzij deze aanpak kunt u met natuurlijke ventilatie toch gezond wonen!

Aanpak onnodige warmtelekken spaart extra gas We laten veel warmte onbenut weglekken. GeĂŻsoleerde CVbuizen stralen onnodig warmte uit in ruimtes zoals zolders, garages en kruipruimtes. Radiatoren warmen buitenmuren op. Bij vloerverwarming lekt veel warmte onbenut aan de onderzijde weg, zelfs bij nieuwe huizen en zogenaamde NOM-woningen. Bij woningen met luchtverwarming is het in de kruipruimte soms nog warmer dan in de kamer. Kortom veel systemen stralen onnodig warmte uit. TONZON heeft voor al deze problemen innovatieve oplossingen ontwikkeld.

TONZON Thermoskussens

TONZON Bodemfolie

Bodemfolie op de bodem van de kruipruimte (zie illustratie hierboven) zorgt ervoor dat er geen vocht vanuit de bodem het huis kan binnendringen. De dubbele aanpak met Thermoskussens en Bodemfolie zorgt voor een warmere vloer en

Gas in de toekomst flink duurder Wanneer de plannen doorgaan, gaat de belasting op gas omhoog. Vraag daarom nu een kosteloze inspectie aan van uw kruipruimte en ontvang vrijblijvend een offerte op maat.

Kijk snel op tonzon.nl of bel 0900 - 28 66 966 (0,10 p/min).

Sport & Beweging

Jeroen Otter, bondscoach

27

Yara van Kerkhof (12)

Nederlandse shorttrackers balanceren op dunne lijn richting WK in Sofia Tekst:Sjors Beukeboom | Foto’s Bert van Lobenstein

Het is als balanceren op een dunne lijn tussen twee rotsen, met aan beide kanten een afgrond. De lijn leidt naar succes, en komt met elke training en stapje dichterbij. Maar terwijl topsporters zich naar de andere rots proberen voort te bewegen, komen ze allerlei hindernissen tegen. Windstoten, afleiding en kansen tot uitglijden, waardoor die afgrond wel erg dichtbij komt. Daar kan de nationale shorttrackploeg, onder leiding van Jeroen Otter, over meepraten.

Elke shorttracker valt namelijk wel eens. Letterlijk op het ijs, de kussens in. Figuurlijk van die dunne lijn naar succes af, de afgrond in. Gelukkig ligt er op de bodem van die afgrond voor de meeste topsporters wel een zacht kussen, en kunnen zij opkrabbelen om opnieuw te beginnen aan die lijn naar succes.

Shorttracker Rianne de Vries weet hoe dat is. Zij brak in aanloop naar de Olympische Spelen in Pyeongchang haar enkel, waarna zij alleen aan de relay, het teamonderdeel in de sport, kon meedoen. En ook Yara van Kerkhof kende pech, toen zij in 2015 haar sleutelbeen brak.

Beiden kwamen de afgelopen jaren terug na tegenslag. In datzelfde seizoen waar Van Kerkhof met haar arm in een mitella zat, pakte ze (samen met De Vries) Europees goud op de relay. En wat te zeggen over de omstandigheden waarin shottrackicoon Sjinkie Knegt nu mee te maken heeft. Hij verwondde zichzelf ernstig na het aansteken een houtkachel.

Knegt is met succes aan zijn brandwonden geholpen, en hoopt dat hij er volgend jaar weer op het ijs kan staan. Terwijl hij momenteel uit een diepe afgrond probeert terug te krabbelen, weet hij dat het wereldkampioenschap aanstaande maart in het Bulgaarse Sofia veel te vroeg komt.

Tegenslagen waar topsporters mee te maken krijgen, gaan ook de bondscoach van de shorttrackploeg aan het hart. Zeker in een heftig geval als dat van Sjinkie Knegt. Als leider van de roedel is de revalidatie van zijn pupillen ook deels zijn verantwoordelijkheid.

De ervaring van eerdere revalidatieprocessen neemt hij mee in het begeleiden van geblesseerde atleten nu, en in de toekomst.

De één heeft tijdens het revalideren meer aandacht nodig dan de ander, zegt Otter. “Wat dat betreft is elke tegenslag uniek, zeker in de wijze waarop de

topsporter er mee omgaat. Sommigen hebben mentaal iets meer moeite dan anderen met het terugkomen op het hoogste niveau.” Revalideren hoort niet alleen bij topsport, volgens Otter, het lijkt er ook nog eens heel erg op. “Tijdens het proces hebben we veel gesprekken met de atleet en spreken we verwachtingspatronen uit. Die doelen zorgen voor houvast.

Elke keer als een doel gehaald is, dan spreken we een nieuw doel uit. Dat is een beetje het algemene protocol dat we aanhouden bij revaliderende shorttrackers, maar ook met de atleten die titels willen pakken.” Maar, zegt hij, voorkomen is uiteindelijk veel beter dan genezen. Daarom staat preventie van blessures hoog in het vaandel bij de bondscoach van het nationale team. Daarin staat Otter niet alleen, hij krijgt hulp van een heel team dat zich bezighoudt met het welzijn van de shorttrackformatie. Die groep bestaat uit medici, trainers en voedingsdeskundigen.

Zij werken samen om de shorttrackers zo goed mogelijk aan de start van toernooien te krijgen, zodat zij pieken op het juiste moment.

Er gebeurt veel achter de schermen en op de plekken waar de journalisten en televisieteams tijdens de uitzendingen niet komen. Allerlei dingen om de randomstandigheden voor het behalen van eremetaal zo goed mogelijk te laten zijn. Alles voor bloedvorm op het juiste moment, want alleen dan maakt het kans op succes. Ook richting het Wereldkampioenschap in maart, in het Bulgaarse Sofia, waar de shorttrackers van Otter tot de favorieten behoren.

Bij de vrouwen zullen niet alleen Van Kerkhof en De Vries jagen op succes. Olympisch kampioene Suzanne Schulting en Lara van Ruijven willen ook medailles. Bij de mannen zullen waarschijnlijk Daan Breeuwsma, Itzhak de Laat en Dylan Hoogerwerf hun opwachting maken.

In Sofia zullen de schijnwerpers dus weer vol op de Nederlandse formatie gericht zijn. Al is het niet alleen vanwege de favorietenrollen op verschillende disciplines, dan is het wel door het ontbreken van onze nationale shorttrackicoon Sjinkie Knegt. Hij bewijst die lijn naar topvorm en succes elke keer weer akelig dun is, en eentje om op te balanceren.

Tonzon nieuwe sponsor voor Yara van Kerkhof

Yara van Kerkhof kan sinds begin 2019 rekenen op de steun van Tonzon, een productiebedrijf van isolatiemateriaal, die volledig in zijn eigen elektriciteitsbehoefte voorziet. Als privésponsor ondersteunt Tonzon Van Kerkhof financieel, en rijdt zij in de auto bekostigd door het bedrijf. Volgens Tonzon kan zij zich zo beter richten op dat datgene wat ze het liefste doet en beste kan: keihard rondjes schaatsen op de ijspiste van 111 meter. Van Kerkhof vindt het superfijn om de steun van Tonzon te krijgen. “Dit maakt het voor mij wat makkelijker om als sporter mijn doelen te bereiken.”

28

Agenda

Agenda Tekst: Yvonne Koop

Nationale Week zonder Vlees

In de week van 11 t/m 17 maart wordt voor de tweede keer de Nationale Week zonder Vlees gehouden. Vorig jaar maart vond de eerste editie plaats. Samen met 56 partners uit de voedingsindustrie wist Isabel Boerdam, bekend van het blog en boek de Hippe Vegetariër, een nationale campagne te realiseren met 32.000 geregistreerde deelnemers. Ook nu weer kunnen geïnteresseerden zich online aanmelden om mee te doen.

Bijenwerkdag 15 en 16 maart Wilde bijen zijn heel belangrijk voor onze voedselvoorziening én voor het behoud van de natuur. Tachtig procent van alle Nederlandse plantensoorten is afhankelijk van bestuiving door wilde bijen en andere insecten. Toch hebben wilde bijen het niet makkelijk in Nederland. De helft van alle 359 soorten is bedreigd.

Om de wilde bijen te ondersteunen organiseren de provinciale Landschapsbeheerorganisaties samen met vele vrijwilligers en in samenwerking met Nederland Zoemt op 15 en 16 maart voor de tweede keer de Bijenwerkdag. De grootste bedreiging waar de wilde bij mee te kampen heeft, is gebrek aan voedsel en nestgelegenheid. Dit is een direct gevolg van de intensieve grootschalige landbouw, de verstedelijking en het strakker en efficiënter beheer van het openbare groen. Bijen worden niet blij van gazons als een biljartlaken en bermen waaruit alle bloemen zijn verdwenen.

Met Nederland Zoemt wordt gezorgd voor structureel meer voedsel en nestgelegenheid voor wilde bijen. Dit gebeurt ook op de Bijenwerkdag. Om het aantal nestgelegenheden te vergroten worden er bijenhotels gebouwd, open zandplekken gecreëerd en steilwandjes aangelegd. Tevens kan de voedselvoorziening (nectar en stuifmeel) worden verbeterd en daarom worden kruiden, bloemen, struiken en bomen geplant. De Bijenwerkdag op vrijdag 15 en zaterdag 16 maart wordt in heel Nederland georganiseerd. www.nederlandzoemt.nl/doe-mee/bijenwerkdag

Een enquête in september gehouden onder de deelnemers van 2018 wijst uit dat het daadwerkelijk een campagne was met landelijke dekking, die geleid heeft tot de gewenste gedragsverandering. De jongste deelnemer was 13 jaar, de oudste 85 jaar, met 50 procent tussen de 26 en 55 jaar. Alle Nederlandse provincies bleken vertegenwoordigd, met de meeste deelnemers in Utrecht, Zuid-Holland en Noord-Holland (respectievelijk 14, 13,5 en 12 procent) en de minste deelnemers in Friesland, Groningen en Zeeland (respectievelijk 3,5, 4,5 en 5 procent).

Ongeveer de helft van vleesetende deelnemers (47 procent) geeft aan na zes maanden nog steeds structureel minder vlees te eten dankzij de campagne. Boerdam: “De Nationale Week zonder Vlees heeft daadwerkelijk de gehoopte gedragsverandering teweeggebracht. We staan te popelen om er dit jaar een nóg groter succes van te maken. Op naar minimaal 50.000 geregistreerde deelnemers!”

De milieubesparing die in één week gerealiseerd kan worden, benadrukt het belang en de relevantie van een dagje minder vlees als onderdeel van het Nederlands eetpatroon. Boerdam: “Elke dag vlees of vis eten is niet meer van deze tijd, een flexitarisch eetpatroon moet de nieuwe standaard worden in Nederland. Als we dat voor elkaar krijgen, leveren we al een wezenlijke bijdrage aan onze klimaatdoelstellingen.” Wanneer je als één volwassene een week geen vlees eet, bespaar je in zeven dagen: 130 liter water, 75 km autorijden aan CO2-uitstoot en 770 gram dierenvlees (een halve kip). | www.weekzondervlees.nl

Agenda

29

Tentoonstelling Chris Lebeau Flora & Fauna

Theatertour De roep van de orka

Van pauwen tot ibissen, van paardenbloem tot esdoorn: in de tentoonstelling ‘Chris Lebeau I Flora en Fauna’ beleef je de planten- en dierenwereld zoals sierkunstenaar Chris Lebeau (18781945) deze zag. Met de natuur als inspiratiebron ontwierp hij fraaie en vernieuwende patronen voor damast, batik en trijp in de stijl van de art nouveau. Om te kunnen laten zien hoe hij dat deed, worden niet alleen veel eindresultaten, maar ook ontwer-

Ga met avonturier Melvin Redeker in een boeiende theatervoorstelling mee op reis onder de golven, door de laatste wildernis van onze blauwe planeet. Melvin verstopt zich op de zeebodem, daar waar orka’s jagen op zeehonden. Op zoek naar de mysteries van de oceaan ontmoet hij niet alleen orka’s, maar ook haaien, nieuwsgierige bultruggen en zachtaardige killer whales.

Redeker maakte met zijn vrouw Fiona diverse expedities naar een plek, vierhonderd kilometer boven de poolcirkel, waar jaarlijks een groots natuurspektakels plaats vindt. Honderden orka’s komen samen om te jagen op haring die overwintert in de fjorden tussen de besneeuwde bergpieken van Arctisch Noorwegen.

Ieder jaar weer trekken de orka’s vanuit de Atlantische oceaan de Noordzee in. Ze schuimen de kust af op zoek naar een maaltje zeehond. Of ze volgen boten die op makreel vissen. Over deze orka’s is maar weinig bekend. Waar zijn ze in andere delen van het jaar en wat eten ze dan? Wil je een kijkje nemen in hun wereld, dan zul je het water in moeten.

Redeker deed dat en kan er boeiend over vertellen, ondersteund door eigen foto- en filmmateriaal. Tijdens de ruim twee uur durende voorstelling neemt hij ons mee in zijn wereld onder water. “Na vijf jaar voorbereiding is het zover. Ik verstop me op de zeebodem, daar waar de orka’s jagen op zeehonden. Ik staar in een muur van blauwgroen zeewater. Het wachten duurt lang.

Dan zie ik schimmen op me afkomen. De silhouetten worden snel groter en ik herken hun zwart-witte tekening.”

De theatertour omvat zeven voorstellingen die in de periode tussen 3 april en 10 mei worden gegeven, op diverse plaatsen door het hele land. www.melvinredeker.nl/de-roep-van-de-orka-theatertour

Nieuw museum Fashion for Good Experience Sinds oktober is Amsterdam een nieuw museum rijker: Fashion for Good Experience, een technologisch-interactief museum over duurzame en circulaire mode-innovatie. Fashion for Good wil bezoekers helpen de verhalen achter hun kleding te ontdekken en hen leren hoe ze zelf impact kunnen hebben op de mode-industrie. Het museum daagt bezoekers uit om zich niet alleen bezig te houden met hoe hun kleding eruitziet, maar ook om actief bij te dragen om mode goed te maken.

Tijdens een persoonlijke reis leren bezoekers over de geschiedenis van ‘goede’ mode, ontdekken ze duurzame producten en komen ze meer te weten over toekomstige mode-innovaties.

pen gepresenteerd. Zo schetst het Textielmuseum in Tilburg een mooi beeld van de veelzijdigheid van Lebeau als ‘textielkunstenaar’.

Aan het begin van de twintigste eeuw wordt de natuur de belangrijkste inspiratiebron voor sier- en nijverheidskunstenaars in Nederland. Ook op teken- en nijverheidsopleidingen wordt het roer omgegooid. In 1904 gaat Chris Lebeau, in Amsterdam opgeleid, lesgeven op de Haarlemse Kunstnijverheidsschool.

Hij trekt met zijn leerlingen de duinen in en bezoekt dierentuin Artis. Het ‘natuurtekenen’ wordt steeds gangbaarder op de opleidingen. De echte plant wordt bestudeerd vanuit verschillende hoeken; de gekozen bloem of bladeren worden in een passende meetkundige vorm gevat en daarna verder gestileerd.

Lebeaus technieken en tekeningen vallen in de smaak bij textielbedrijven. Niet alleen damasten tafelkleden – over een periode van veertig jaar maakte Lebau bijna zestig ontwerpen -, maar ook meubelbekleding (trijp) wordt met zijn bloem- en diermotieven bedrukt. Daarnaast was Lebeau bekwaam in het maken van ontwerpen voor batikstoffen. De tentoonstelling is nog t/m 1 december 2019 te bezichtigen. | www.textielmuseum.nl

Een digitale mode-reis vormt de basis van de Experience. Aan het einde van deze reis ontvangen bezoekers een persoonlijke Good Fashion Action Plan, een digitale toolkit met tips en trucs om in het dagelijks leven toe te passen. Het museum daagt bezoekers ook uit zelf creatief te zijn. Dat kan bijvoorbeeld in de ontwerpstudio, waar bezoekers hun eigen Cradle to Cradle Certified™ GOLD T-shirt kunnen ontwerpen en direct printen.

De Fashion for Good Experience is opgericht door de C&A Foundation en wordt mede-ondersteund door merken als Tommy Hilfiger, Calvin Klein en Adidas. Het museum op Rokin 102 in Amsterdam is 7 dagen per week geopend. | www.fashionforgood.com

30

Boeken

Boeken De diamant in jezelf Stapje voor stapje, gedachte na gedachte, laat Gangaji je zien hoe je je rusteloze geest stil laat worden, zodat je de oneindig diepe rust en vrijheid die daaronder ligt kunt ervaren. De diamant in jezelf bestaat uit 55 korte teksten; beschouwingen en inzichten die je dierbaar worden en je telkens opnieuw boeien en verrijken.

Door het hele boek heen stelt Gangaji je vragen die aanzetten tot oprecht, diepgaand zelfonderzoek. Want, zo zegt zij: ‘Rechtstreeks zelfonderzoek is de sleutel tot ware vrijheid.’

De diamant in jezelf | Zien wat er altijd is | Gangaji | ISBN 9789020215526 | € 20,- | Uitgeverij AnkhHermes

De kracht van betekenis In ‘De kracht van betekenis’ stelt Emily Esfahani Smith dat we het verkeerde doel hebben nagejaagd. De westerse cultuur is geobsedeerd door geluk. Toch voelen veel mensen zich vervreemd en doelloos. Niet geluk, maar betekenis maakt het leven de moeite waard. Op basis van recent onderzoek en inzichten uit de (positieve) psychologie, filosofie en de literatuur laat Esfahani zien hoe we een zinvol leven kunnen vormgeven.

De kracht van betekenis | Hoe geef je zin aan je leven | Emily Esfahani Smith | ISBN 9789025906979 | € 12,50 | Uitgeverij Ten Have

Rust in uitvoering Rust in uitvoering van Alex Pang is een pleidooi om meer rust te nemen. Meer rust is slim! Overwerken is het nieuwe normaal, rusten doe je wanneer het werk af is – maar het werk is nooit af. Door meer en doelbewust te rusten verhoog je je productiviteit, krijg je meer energie, een scherpere blik, en vooral een beter leven. Alex Pang levert overtuigend bewijs dat je meer en anders moet rusten om werkelijk meer voor elkaar te krijgen. Vol met tips om je persoonlijke effectiviteit te vergroten.

Rust in uitvoering | Meer voor elkaar krijgen door minder te werken | Alex Soojung Kim Pang | ISBN 9789021572260 | € 10,- | Kosmos Uitgevers

Minder focus, meer effect Minder focus, meer effect van Srini Pillay is het tegengeluid tussen de zelfhulpboeken over focus en discipline. Focus is de norm. Maar door alleen te focussen raken de echt belangrijke dingen op de achtergrond. Beslissingen nemen wordt moeilijk, je vervreemdt van jezelf en anderen, en emotionele uitputting ligt op de loer.

Minder focus, meer effect biedt een verrassende uitweg: laat je gedachten regelmatig de vrije loop, dagdroom, rommel wat aan en laat de boel eens de boel. Dan ontstaat er ruimte voor creatieve ideeën, minder stress en meer oog voor anderen.

Minder focus, meer effect | Voor meer creativiteit, succes en plezier in je leven | Srini Pillay | ISBN 9789021570532 | € 12,50 | Kosmos Uitgevers

Met dit gezondheidsboek kun je op een eenvoudige manier absoluut afvallen.

sch.

Je Leven Lang Slank

hand

en

Geen getel van calorieën.

Gewoon met het voedsel dat je dagelijks gebruikt.

Gescheiden eten: Koolhydraten combineren met neutralen of Eiwitten combineren met neutralen, zie de tabel op bladzijde 16 in hoofstuk 5

n, maar

ven en af

Niet al ons voedsel verdraagt elkaar. Zorg dat de voedselcombinaties kloppen, dan krijg je een optimale vertering van het voedsel.

Dan val je duurzaam af.

ties letten

Ton Kuiper

chaam voedsel

Je Leven Lang Slank

Bij een optimale vertering ontstaat ook geen gasvorming.

Er komt alleen lucht vrij die in het voedsel aanwezig is.

Door de schone verbranding laat je zeker 50% minder winden.

Die zijn zo goed als reukloos, maar meestal volkomen reukloos.

Dit is cosmetica van binnenuit!

Leven hoe de natuur voor ons lichaam het wil, niet hoe ons geest het wil, die kan het verkeerd geleerd hebben.

Darmsyndroom blz. 52

Respect voor eigen lichaam

Alle ouderen naar buiten

Door uw eigen voedsel, wat u al in huis hebt, beter samen te stellen, een veel betere spijsvertering.

Oergezond voor darmen, daarmee heel uw lichaam.

Buiten zijn en genieten van de natuur is gezond voor lichaam én geest. Toch komt meer dan de helft van de thuiswonende ouderen maar één keer per week buiten. ‘Alle ouderen naar buiten!’ laat zorgprofessionals, mantelzorgers en familieleden met makkelijke buiten- (en binnen) activiteiten zien hoe eenvoudig het kan zijn om ouderen (met dementie) de natuur te laten ervaren.

Geen gasvorming. Het laten van een wind absoluut reukloos. Meer dan 50 jaar realistische levenservaring hoe ons lichaam heel graag wil leven.

Boek 25 euro is te bestellen via de website. De tekst van de voor- en achterkant staan op de website http://tonkuiper.karzan.nl

Alle ouderen naar buiten | Jasper de Ruiter en Marieke Dijksman | knnvuitgeverij ISBN 978 90 5011 6701, | 160 pagina’s, | € 24,95

Colofon

31

COLOFON Gratis een boek ontvangen?

Ben je al abonnee van de Krant van de Aarde of wil je dat worden? mail ons dan je boek of dvd naar: info@fbw-Woerden.nl of bel 0348-431393 Zolang de voorraad strekt, Eén boek per jaar gratis.

Hoogsensitiviteit

De Krant van de Aarde is een positief redactioneel onafhankelijk medium. Authenticiteit, innovatie en natuur zijn thema’s waar de krant voor staat. De krant biedt lezers inspiratie waarmee ze hun vanzelfsprekend duurzame leefstijl invulling kunnen geven. De Krant van de Aarde is een uitgave van Stichting Dag van de Aarde. © 2018 Krant van de Aarde | ISSN 1872-5104 | Stichting Dag van de Aarde info@krantvandeaarde.nl | M: 06-53332980 Bestuur Albert Poutsma - Voorzitter / Uitgever Frans van der Beek - Secretaris

Handicap of ontwikkelingsvoorsprong

Hooggevoeligheid of hoogsensitiviteit komt tegenwoordig bij steeds meer mensen voor.

Dat heeft voor- en nadelen. Aan de ene kant is het goed om gevoelig te kunnen zijn, zodat je je van veel dingen bewust kunt worden. Aan de andere kant kan het moeilijk zijn om al die indrukken die dan op je af komen goed te kunnen verwerken.

Hooggevoeligheid kan problematisch worden, wanneer al die indrukken er toe leiden dat je niet meer bij jezelf kunt komen. Hooggevoeligheid kan ook omslaan in autisme, waardoor problemen kunnen ontstaan in de omgang met andere mensen.

In deze brochure wordt dieper ingegaan op achtergronden en gevolgen van hooggevoeligheid. Begrip voor de achtergrond van hooggevoeligheid brengt creativiteit in de omgang met hooggevoelige mensen en tussen hooggevoelige mensen onderling. Interessant voor iedereen die met hooggevoeligheid in aanraking komt.

Hallo Paard Het prentenboek Hallo Paard gaat over een schuchtere jongen. En over Shannon, het mooie bruine paard van illustrator Catherine Rayner. De twee bekijken elkaar aandachtig, blazen naar elkaar, er wordt gesnoven en opgestegen. Er vindt een zachtaardige ontmoeting plaats. Vriendschap en glans.

Hallo Paard | Vivian French | Illustr. Catherine Rayner | ISBN 97890 6038 8495 | € 14,75 | Uitgeverij Christofoor

Redactie: redactie@krantvandeaarde.nl Frans van der Beek, Lynsey Dubbeld, Leonie Kohl, Lisette Kreischer, Angelique van Os, Angela van der Veer, Renske de Zwart, Eric Schoones, Yvonne Koop.

Advertenties en samenwerkingen: Albert Poutsma Vormgeving & Opmaak: Celina Koekenbier | info@insight-design.es Hoofdredactie & eindredactie bijlagen Gezond: Ivonne de Thouars Onderwijs: Yvonne Koop, Hans Truijen Reizen: Angelique van Os Cultuur: Eric Schoones Demeter: Ellen Winkel Distributie: Ruim 500 distributiepunten: Odin groentetas, natuurvoedingswinkels, woningwinkels, reiswinkels, wereldwinkels, artsen en scholen.

Losse nummers: €2,00 Abonnementen: Je kunt de Krant van de Aarde thuis ontvangen door lid te worden. Je ontvangt dan ook onze voordeelkaart thuis. Met de voordeelkaart krijg je 25% korting bij meer dan 1000 restaurants en korting op groene stroom. Kijk op www.krantvandeaarde.nl.

Tevens ontvangt u een DVD of boek naar keuze.

FBW Abonneeservice Woerden / Kees Slagter Contact: info@fbw-woerden.nl / 0348-431393

GEZICHTSPUNTEN

Centrum Sociale Gezondheidszorg Brochures over de gezondheid van lichaam, ziel en geest. www.gezichtspunten.nl

THEDINGHSWEERT

Eet meer energie Vrijwel iedereen wil meer energie, maar bijna niemand weet hoe ons lichaam energie aanmaakt. Marjolein Dubbers heeft een passie voor levensenergie, dook diep in deze materie en ontdekte een goed verborgen geheim. Energie wordt aangemaakt in de mitochondriën, die zich bevinden in al je cellen. Je hebt zelf grote invloed op de hoeveelheid én de kracht van je mitochondriën. Vooral voeding speelt hierbij een belangrijke rol: je kunt letterlijk meer energie eten!

Eet meer energie | Voor een vitaal en vrolijk leven | Marjolein Dubbers | ISBN 9789021566863 | €22,50 | Kosmos Uitgevers

Zorgvoorziening gehandicapten in Tiel en omgeving winkel-boerderij-bakkerij-restaurant-wonen www.thedinghsweert.nl

DUURZAAM FINANCIEEL ADVIES Beers Financieel Adviesbureau Info@beersassurantien.nl VALKENBURG Tel.: 043-6012555

ls a r u t a N

Extra Virgin kokosolie

100% raw & gecertificeerd biologische kokosolie

eady to be cocondutprserssed ol c

m love a&de with passion

Gecontroleerde zuiverheid Wanneer je een Royal Green product koopt dan weet je dat de ingrediënten gecontroleerd zijn op zuiverheid.

Royal Green is ISO 22000 gecertificeerd.

Great Taste Awards 2018 De Great Taste Award wordt beschreven als de ‘Oscar’ van de voedselwereld. We zijn het enige Nederlandse kokosolie merk met deze prestige award. Een prachtige bekroning op ons werk waar we uiteraard enorm trots op zijn. Proef de verfijnde smaak van onze zuivere kokosolie maar eens.

Great Taste Award winner!

100% RAW

kwaliteit

Gec o

ntr

o

rde lee

We zijn bij Royal Green trots op onze premium extra virgin, 100% koudgeperste kokosolie. Al vanaf 2008 werken we samen met kokosboeren uit de Filipijnen welke op ambachtelijk manier, met liefde en zorg, kokosnoten verwerken tot de zuiverste kokosolie beschikbaar op aarde. Altijd 100% gecertificeerd biologisch en gecontroleerd op zuiverheid.

EU/BE-BI O-01 Non-EU Agriculture

Skal 0250

99

Eigenschappen: • 100% gecertificeerd biologisch.

• 100% pure koudgeperste kokosolie (niet vermengd).

• Binnen 24 uur na oogst geperst.

• Fluweelzachte kokossmaak.

• Duurzaam verbouwd.

• Altijd getest en gecontroleerd op onzuiverheden.

Verkrijgbaar in: 325 ml & 1400 ml.

Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. • Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu