Natuur / Cultuur / Voeding / Gezondheid / Transitie / Mode / Vrije tijd MAG A ZIN E D EM
Warm ‘vrijesc onderho f: hoo
Jaarg ang nr.
l mbo voor b ’ de to oeren va n ekom st
ET ER
MAG
A ZI N
E. N L
5 / feb ruari 2020
Vrijesc hoo
scho l lie Biodyn ren in de onde amische rwijstu in
Werk radic en aan land aal nieu een het Bbouw op we cong D/Deme ter res
GEZOND
Barste nsvol le ven
Dem eter is het kw aliteits keurm erk vo or
RENATA’S CHOICE
5
biodyn amisc he la ndbo uw en
BIJLAGE
Duindoorn honing Is vitaminebom
voed ing
NIEUWS OP Z’N FRANS
7
IJsmummie vertelt verhaal In het Museon
REIZEN
BOEKEN
NATUUR
De giraf is populair als 09 handelswaar
27
Zaaikalender 2020 Maria en Mathias Thun
D 10
Vrijeschool MBO voor boeren van de toekomst
Trentino is een frisse 10 Italiaanse traktatie
WARMONDERHOF
VERKIEZING
Biowinkel Awards
Voor de allereerste keer organiseert de bio speciaalzaakbranche dit jaar de Biowinkel Awards. Doel van de verkiezing is de biologische speciaalzaakbranche positief in de spotlights te zetten. Het brede biologische assortiment, de kennis van de winkelier en zijn personeel, de innovaties in het assortiment en de persoonlijke aandacht voor de klant, zijn elementen waar de branche echt het verschil maakt en waar de deelnemende winkels op beoordeeld worden. Een prachtige biologische groenten- en fruitafdeling, de lekkerste verse bio broden, een bijzonder bio kaasassortiment of juist een biologische wijnafdeling om voor om te fietsen. Of medewerkers die garant staan voor het beste advies op het gebied van natuurlijke verzorging of een slager waar je biologisch vlees met een goed gevoel koopt. De Bio Winkel Awards kent zes paradepaardjes. Deelnemende winkels bepalen zelf binnen welke categorie zij mee willen dingen naar de landelijke 1e, 2e of 3de prijs.
Beoordeel jouw favoriete bio winkel
Vanaf begin januari kunnen klanten van de deelnemende winkels naar de WEER
Natte warme winter Komende jaren nog zachter Plant een boom!
site www.biowinkelawards.nl gaan. Aan de hand van een korte vragenlijst laat je daar weten hoe je jouw favoriete winkel beoordeeld. Iedereen die een review invult maakt kans op een heerlijk bio baristapakket. De reviews van de klanten bepalen samen met het oordeel van een vakjury welke winkels er 1e, 2e of 3de in een categorie worden. In totaal zijn er dan 18 winnende winkels die bekend op 31 maart 2020 bekend worden gemaakt.
Een branche om trots op te zijn
“Een brancheverkiezing is bij uitstek een manier om actief naar buiten te brengen waar wij als biologisch speciaalzaakbranche het verschil in maken.”, INHOUD
zegt Joyce van den Bos van de Biowinkelvereniging, organisator van deze verkiezingen. “Het diepe assortiment bijzondere biologische producten, de service van de winkelier en de kennis over zijn assortiment, laten zien dat de winkel met recht een speciaalzaak is in biologisch en dus dé plek is waar je terecht kunt voor al jouw biologische boodschappen.”
ken een warm hart toe. Het is bij uitstek dé plek waar de consument terecht kan voor een volledig bio assortiment en het verhaal achter deze mooie producten.’ Ook bakkerij Verbeek, bakkerij Zonnemaire, Nautilus Organics, Bastiaansen kaas, Coenecoop, Holland Pharma, De Groene Weg, Wessanen, het EKO-keurmerk en Bionext zijn partner van deze verkiezing.
Draag jij de biologische speciaalzaakbranche ook een warm hart toe, ga dan nu snel Diverse partners hebben hun naam naar www.biowinkelawards.nl en check verbonden aan het event. Green Organics, of jouw favoriete bio winkel meedoet met teelt- en afzetorganisatie voor biologische de Biowinkel Awards. Laat hier voor 15 februari 2020 je review achter en maak kans agf-producten, is hoofdsponsor van de op een heerlijk biologisch baristapakket Awards. Jan Groen (directeur Green Organics): ‘Wij dragen de bio speciaalza- van Destination en Isola Bio.
Partners van de Awards
Top 5 Vitaal 5 | Nieuws 6-7 | Natuur 9 | Reizen 10-11 Fotowedstrijd 13 | Millennials 15 | Onderwijs 16-17 Mode 18-19 | Energietransitie 20 | Columns 21 Sport 22-23 | Streekrecept 25 | Boeken 26 | Colofon 27
JAARGANG 15, 2020-1, WINTER
Abonneeservice: info@fbw-woerden.nl Uitgave van de stichting Dag van de Aarde Losse nrs € 2,- | Volg ons: @KrantvandeAarde www.krantvandeaarde.nl
2
Inhoud
IN DEZE KRANT
5 6 8 9
Renata;s Choice: 5x een vitaal 2020 Nieuws op z’n Frans: Plastic is een plaag Transitie: Duurzame schaarste De giraf is populair als handelswaar pure en (h)eerlijke producten Bio logisch voor dier en tuin
NIEUW Blote Voeten Gras Biologisch gazonzaad
• Diervoeding en verzorging • Duurzame bodem verbetering • Plantvoeding • Gras, bloemen en kruiden zaden
www.bio-ron.com
D1-28 Demeter bijlage 10 13 15 16 18 20 21 22 25 26 27
Reizen: Trentino Fotowedstrijd LandschappenNL Duurzaamheid en millennials Onderwijs: Vrije School Mode: Groen is het nieuwe zwart Energietransitie Columns Sport: Veldrijdster Alvarado Streekrecept: Zeeuwse bolus Gezonde Boeken: Gratis een boek ontvangen! Colofon
Voor de natuurlijke verzorging van uw kwetsbare huid
Dermagiq Skin, Hand en Body Wash Alle producten van Dermagiq zijn op basis honing. Ontwikkeld op de Universiteit van Wageningen en onderzocht in verschillende dermatologie centra die gespecialiseerd zijn in behandeling van huidaandoeningen. Dermagiq Skin is speciaal geschikt voor volwassenen en kinderen, vanaf babyleeft ijd, met eczeem en wondjes o.a. door krabben bij eczeem. Samen met Dermagiq Hand en Dermagiq Body Wash, ook op basis van honing, heeft u een complete en natuurlijke verzorging voor uw gevoelige huid. Onze Dermagiq producten zijn nu ook verkrijgbaar bij Etos.
Voor informatie, ook over andere producten in de Dermagiq lijn, kijk op:
www.dermagiq.nl - www.emonta.nl/dermagiq
Verzorging met de kracht van de natuur.
www.dermagiq.nl
Redactioneel
Bosbranden Australië
Nieuw: Natuurlijke verzorging met Maretak Verzorgende body lotions Voedende massageoliën
Siberië, Brazilië en nu Australië worden geteisterd door heftige bosbranden. Dit zijn dun bevolkte gebieden ver weg. Wat is er aan de hand? En wat is de relatie met overbevolking en energiegebruik elders in de wereld?
Natuurlijk verschijnsel
Bosbranden komen ieder jaar voor in natuurgebieden en zijn een natuurlijk verschijnsel. Sommige soorten bomen zoals de Eucalyptusbomen in Australië zijn voor de voortplanting aangewezen op deze branden. De vruchten van de boom openen zich pas na de grote hitte van vuur en laten dan de zaden vallen. De boom vat makkelijk vlam door de etherische oliën die hij bevat en onder de boom ligt vaak veel oud blad en grote takken. En als de boom verbrandt, overleven zijn wortels. Natuurbranden kunnen dus op de lange termijn nuttig zijn voor het voortbestaan van het bos. Door een bosbrand komt een vol deel van het bos weer vrij. Op de open plek zullen nieuwe planten en bomen komen. Elders schijnt het snel blussen en voorkomen van bosbranden in Sequoiagebieden ertoe geleid te hebben dat er vrijwel geen nieuwe Sequoia’s meer opgroeien.
Australië
Echter, de zomers worden elk jaar langer en de droge periodes nemen toe sinds de laatste 30 jaar. Gevolg: als bosbranden te hevig zijn of te lang aanhouden, of wanneer de brand wordt gevolgd door ongewone droogteperiodes, dan kan het voortbestaan van het ecosysteem in gevaar komen. En precies die situatie lijkt meer en meer voor te komen als gevolg van de huidige klimaatverandering. Op deze manier raken we bosgebied kwijt: afgebrande bosgebieden worden dan vaker graslanden of struikgewas. Inmiddels is al meer dan 5 miljoen hectare land verwoest door de bosbranden in Australië. Volgens Maarten van der Aalst, directeur van het Rode Kruis klimaatcentrum laten de bosbranden zien dat we haast moeten maken met het beschermen van kwetsbare gemeenschappen in een veranderend klimaat. “Mensen vertellen ons dat ze dit nog nooit hebben meegemaakt” aldus van der Aalst.
Klimaat
Cosmeticaserie Mistelform Sensible Prozesse Nieuw: Natuurlijke verzorging met Maretak. Activeert, harmoniseert en vormt een beschermlaag.
Het is wrang dat overbevolking, consumptie en energiegebruik elders in de wereld lijkt te hebben bijgedragen aan dit soort rampen in dunbevolkte mooie natuurgebieden. Eigenlijk zouden we in Europa ook meer van deze bossen willen, maar dat kan niet meer omdat er steeds meer gebouwd moet worden om de stijgende bevolkingsaantallen het hoofd te bieden (Nederland groeide sinds 1800 van 2 miljoen mensen naar ruim 17 miljoen). Dit leidt dan weer tot meer consumptie en energieverbruik, alle goede bedoelingen van besparing, zuinig leven en andere symbolen ten spijt. Een deel van onze politieke partijen noemt dit economische groei, of groei van de welvaart...
Rode Kruis Meer informatie over de behandeling in de fluidische oscillator en over de kwaliteit van de nieuwe mistelproducten vindt u op www.sonett.eu/mistelform Sonett GmbH, Mistelweg 1, 88693 Deggenhausen Verkrijgbaar in bio-winkels.
BODY LOTIONS BODY AND MASSAGE OILS
Ik wil graag in dit redactioneel een oproep doen om te doneren op giro 5125 van het Rode Kruis voor de hulp aan de getroffenen van de bosbranden in Australië. Dank u wel en veel leesplezier! Albert Poutsma voorzitter stichting Dag van de Aarde
3
Naturals
Extra virgin
100% koudgeperste (raw) en gecertificeerd biologische kokosolie. Na oogst direct geperst en altijd gecontroleerd op onzuiverheden. Ideaal als kookolie, verzorging van een (droge) huid, oil-pulling, als voedend haarmasker of als deodorant. Een veelzijdige olie dus. Verkrijgbaar in: 325 & 1400 ml
Geurloze kokosolie
100% gecertificeerd biologische & geurloze kokosolie. Bevat alle werkzame stoffen, waaronder laurinezuur & caprylzuur en altijd gecontroleerd op onzuiverheden. Onze kokosolie is een zeer gezonde olie die al haar goede eigenschappen behoudt bij verhitting. Ideaal ter vervanging van olijfolie. Bakken, braden, wokken & frituren is nog nooit zo gezond geweest. Verkrijgbaar in: 250, 500 & 2500 ml
100% gecertificeerd biologische vitaminen & mineralen
Vitamine B complex
Royal Green levert 100% gecertificeerd biologische B vitaminen samen met een krachtige combinatie van silicium, lavendel, rhodiola, reishi, geelwortel, gember & zwarte peper. Foliumzuur en rhodiola dragen bij aan de weerstand tegen tijdelijke stress*. Vitaminen B2, B5 en foliumzuur dragen bij tot de vermindering van vermoeidheid. Vitamine B6, geelwortel en gember ondersteunen ons immuunsysteem*. Vitaminen B1, B3, B6 en foliumzuur ondersteunen het geheugen, concentratievermogen en onze gemoedstoestand. Verkrijgbaar in: 60 vegicaps
Magnesium
Royal Green Magnesium is het eerste product ter wereld dat magnesium, vitamine D en ashwagandha in gecertificeerd biologische vorm levert. Magnesium en vitamine D dragen bij tot de normale werking van de spieren en het zenuwstelsel. Ashwagandha draagt bij aan de normale weerstand tegen tijdelijke stress*. Ervaar de kracht van moeder natuur nu! Verkrijgbaar in: 60 vegicaps
Iron complex
Royal Green levert 100% gecertificeerd biologische ijzer samen met een krachtige combinatie van amla (vitamine C), grote brandnetel, aloĂŤ vera, geelwortel, gember en zwarte peper. Onze gecertificeerd biologische Vitamine C en superfoods bevorderen de opname van ijzer. Zo kunnen we een optimale werking garanderen. IJzer draagt bij tot de normale vorming van rode bloedcellen en hemoglobine. IJzer draagt hierdoor o.a. bij tot de vermindering van vermoeidheid. Verkrijgbaar in: 60 vegicaps
Vitamine C complex
Royal Green Vitamine C complex levert 100% gecertificeerd biologische vitamine C samen met een krachtige combinatie van shiitake, maitake & reishi. Reishi draagt samen met vitamine C bij tot de normale werking van het immuunsysteem*. Verkrijgbaar in: 60 vegicaps
Verkrijgbaar bij: Ekoplaza, Vitaminstore, Holland & Barrett, Gezondheidswinkels, de betere drogist, reform- en natuurvoedingswinkel en online op www.thegreenchapter.nl Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. • Tel: 0226-364400 • *Gezondheidsclaim voor planten in afwachting van Europese toelating.
002X_adv_rg_kokos_essentials_krant_vd_aarde.indd 1
WWW.ROYAL-GREEN.EU
NL-BIO-01 EU/Non-EU
Agriculture
Skal 025
099
07-01-20 11:46
Voeding top 5
Renáta’s choice
5 x een vitaal 2020 Renáta Horenová Foto: Alex Schröder
Het is lekker om het jaar in te leiden met nieuwe energie en producten die je helpen om vol vitaliteit je plannen te laten slagen. Hierbij mijn favorieten.
1. Ochtend- vitaminebom!
Wouter Vuijk begon in 1972 op zijn studentenkamer een klein biologisch winkeltje en ontwikkelde al snel een passie voor imkeren en honing. Een paar jaar later werd De Traay een feit: een Nederlands imkerij met het meest veelzijdige assortiment honing. Mijn favoriet is de honing met duindoorn. Een lekkere combinatie van zoet en zuur doet je in de duinen wanen, op paden met een lentebriesje. De gebruikte duindoorn is geplukt op de Noordzee eilanden en is rijk aan vitaminen, mineralen en antioxidanten. Een lepeltje van deze honing voelt daarom in de ochtend als vloeibare vitaliteit. Je kan het ook gebruiken in een bakje met yoghurt en fruit. Of op een geroosterde boterham. Probeer ook hun biologische honing met cranberry, onweerstaanbaar lekker! Kijk voor het verhaal van De Traay en hun assortiment op www.detraay.nl
2. Drink uit de milieu-spirit van Robert Seals
In 2002 waren er geen roestvrijstalen waterflessen en de gezondheidsen milieukwesties in verband met het gebruik van plastic waren niet algemeen bekend. Robert Seals, de uitvinder en oprichter van Klean Kanteen, zag de problemen vroeg en begon het eerste prototype te combineren met dingen die hij kocht bij de plaatselijke ijzerhandel in Chico, Californië. De eerste roest- en BPA- vrije flessen waren geboren. Het bedrijf is inmiddels in de minstens zo duurzame en sociale handen van de familie Cresswell. Zij maken, naast de productie van drinkflessen van de hoogste kwaliteit, duurzame keuzes om hun ecologische voetafdruk te verkleinen en bij te dragen aan het behoud van de planeet Aarde. Zoals een B Corporation en een CO2 neutraal certificatie en het geven van 1 % van al hun omzet aan For The Planet. De TKWide is een dubbelwandige vacuüm- geïsoleerde drinkfles waarin je een aantal uur lang jouw warme of koude dranken op temperatuur kan houden. Handig én heerlijk. Ik vul hem graag met thee als ochtenddrankje om op te warmen, voor onderweg met heet water en een aantal salieblaadjes en voor het sporten met koud water en wat schijfjes komkommer. Kijk voor alle soorten en kleuren op www.kleankanteen.com
4. Aan de chickpea & lentil!
Nick en Camilla Barnard hebben door de jaren heen regelmatig bekroning op hun werk gekregen: de Great Taste prijs voor vele van hun lekkernijen. Ze zijn begonnen met het doel om de lekkerste muesli te maken en intussen is de variëteit van hun assortiment enorm. Zoals cornitas, gezonde tussendoortjes, dranken van o.a. amandel, tijgernoot of hazelnoot en één van mijn favorieten: de kikererwten & linzen crackers. Deze crackers zijn knapperig, glutenvrij en extra lekker door het gebruik van mais, groene erwten en zeezout. Beleg ze met een stukje komkommer, schapenkaas en wat zwarte peper of neem ze zo in je tas mee. Zelfs zonder beleg smaken ze zoals ze het bedoeld hebben: zo lekker dat je de wereld aan kunt. Het oog wil ook wat: Rude Health heeft al hun pakjes voorzien van een mooi ontwerp, kijk rond op www.rudehealts.com
3. Jo-jo-joga om vitaal oud te worden
In 1997 ontworp Peter Sterios, een architect die yogi werd, een eenvoudige, elegant zwarte mat wiens combinatie van stevige grip en volledige ondersteuning een revolutie teweegbracht in zijn yogapraktijk. Ter ere van de yogameesters die hem inspireerden, probeerde hij dit geweldige product met anderen te delen. Het werd zo goed gevonden dat het verder is gedeeld en zo zijn de yogamatten van Manduka inmiddels de hele wereld overgegaan. Ik zelf heb er één uit de eKO serie. Waarom ik de mat zo goed vindt? Ze worden gemaakt van 100% rubber. Het rubber wordt duurzaam geoogst en de mat is biologisch afbreekbaar - vrij van plastic en toxische stoffen. Al het postindustriële afval wordt zorgvuldig verzameld en hergebruikt in de productie van andere materialen, waardoor een zero waste productie is ontstaan. Haal ze in de authentieke winkels van Yogisha of bestel ze online op www.yogisha.nl
5. Houd je brein jong met zwarte bessen
Frans Erdmann is blij met zijn leven als distillateur: ‘Het makersschap is alleen maar leuk! Het is vooral prachtig als mensen onze producten proeven en daar zo enthousiast over zijn.’ Door het gebruik van biologisch geteelde en gecertificeerde grondstoffen, veel geduld en ouderwets vakmanschap, bereikt de distilleerderij een smaak en kwaliteit die voor industriële fabrikanten vaak niet meer haalbaar is. De bessenjenever van Biospirits wordt ook op die manier gemaakt. Frans en zijn team laten zorgvuldig geselecteerde zwarte bessen drie weken trekken in eigengemaakte jenever. De jenever neemt zo de kleur, geur en smaak van de zwarte bessen aan. Een glaasje in je hand, lekker bij het vuur, een goed gesprek of een mijmerende gedachte over je dag of de toekomst. Geluk kan heel dichtbij zijn. Kijk voor meer van Frans en zijn team op www.biospirits.nl
5
6
Nieuws op z’n Frans
Frans van der Beek volgt de ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid op de voet. Hij ergert zich aan de wijze waarop we van de Aarde lenen en weigeren om terug te betalen. En is blij met initiatieven die het welzijn van de planeet bevorderen. Frans geeft een rode kaart aan iedereen die het milieu en de natuur vernietigt en prijst met een groene kaart alle inspanningen die het leefklimaat bevorderen of herstellen. Suggesties zijn welkom op fhjvanderbeek@gmail.com.
FIETSPAD OPNIEUW UITVINDEN
De provincie Utrecht lanceerde de prijsvraag ‘Het fietspad van de toekomst’ om het fietsen sneller, veiliger en comfortabeler te maken. Op de website Fietspadvandetoekomst.nl staat hoe belangrijk de initiatiefnemers het vinden dat iedereen kan meedenken en meepraten over de fietsroute. Via een prijsvraag nodigt de provincie Utrecht nu iedereen uit om voor deze fietsroute vernieuwende ideeën te bedenken. Oplossingen van alle soorten en maten zijn welkom. Van een slimme technologie tot een sociaal idee, of een interessante toevoeging aan het fietspad. Iedereen kan meedoen: zowel particulieren als bedrijven. Bedrijven maken kans op 50.000 euro aan innovatiebudget om hun oplossingen te ontwikkelen en op of langs het Fietspad van de Toekomst te testen. Particulieren verdelen samen 5000 euro aan prijzengeld. Ook maken zij kans op een elektrische fiets of de uitvoering van hun idee in de praktijk. Het staat de provincie Noord-Holland vrij dit initiatief te kopiëren.
DE ANDERE REEP
Chocolade via de blockchain: het kan. De Nederlandse FairChain Stichting lanceerde in samenwerking met de Verenigde Naties een nieuw chocolademerk om ongelijkheid en armoede tegen te gaan: The Other Bar. Guido van Staveren – ondernemer achter het Amsterdamse koffiemerk Moyee Coffee – zet blockchain-technologie in om consumenten rechtstreeks te koppelen aan koffieboeren in Ecuador. Met een QR-code op de wikkel kun je als consument kiezen voor korting op een volgende aankoop, óf doneer je een nieuwe cacaoplant aan de boer zodat hij zijn bedrijf kan laten groeien.
IJSMUMMIE VERTELT VERHAAL
Het is ruim 25 jaar geleden dat de ijsmummie ötzi werd gevonden aan de rand van een gletsjer op 3210 meter hoogte in de ötztaler Alpen op de grens van Oostenrijk en Italië. Er is in de afgelopen twintig jaar veel onderzoek gedaan naar de ijsmummie. Al de uitkomsten uit de verschillende onderzoeken geven ons een kijkje in de geschiedenis van de meer dan 5000 jaar oude mummie. In deze interactieve tentoonstelling wordt de bezoeker meegenomen in het verhaal achter de ijsmummie. Het is een spannende cold case rondom een millennia oud mysterie. In de tentoonstelling kan iedereen, jong en oud, aan de slag als forensisch onderzoeker. Wanneer leefde hij en hoe oud is ötzi geworden? Kun je achterhalen hoe hij er vroeger heeft uitgezien en wat betekenen de tatoeages op zijn lichaam? Na het onderzoek sta je oog in oog met ötzi, kom je erachter wie hij was, hoe hij geleefd heeft en merk je dat hij veel op de huidige mens lijkt. Er worden extra activiteiten georganiseerd zoals een DNA workshop, een VR spel en verjaardagsfeestjes. De tentoonstelling is te zien tot en met 6 september 2020. Kijk op www.museon.nl.
DANSEN MET ZINGENDE BOMEN
Bomen uit het Amsterdamse Oosterpark lieten van zich horen. Kunstenaar Bert Barten gaf de bomen letterlijk een stem door hun sapstromen, fotosynthese en hartslag om te zetten naar muziek. Het was het eerste ‘dance event’ op het ritme van bomen. Enkele bomen werden behangen met sensoren. Deze geluiden werden versterkt en vertaald naar elektronische muziek. “Bomen produceren trillingen die wij niet horen
maar die er wel zijn”, zegt Barten. “Door die toegankelijk te maken voor ons gehoor ontstaat er een nieuw soort bewustzijn bij mensen. Het is heel ontroerend als je hoort dat een boom van binnen echt leeft en met verschillende geluiden reageert op zijn groeiproces en omgeving. Als je dat geluid versterkt komen daar prachtige dansbare ritmes uit. Mijn doel is dat mensen zich hierdoor meer verbonden gaan voelen met de natuur. In de natuur gaat alles langzaam. Een boom ademt bijvoorbeeld maar 1 keer per dag. Dus om tot een pittig dansritme te komen is hun geluid teruggebracht naar ongeveer een uur.” Synthetische partydrugs waren niet toegestaan tijdens het dance event. In plaats daarvan werd phytoncide gebruikt in de vorm van een spray. Dit stofje komt uit bomen. Het effect ervan werd ontdekt in Japan waar ‘bosbaden’ een fenomeen is. http://talkingtrees.com/#gallery
TIJDSCHRIFT VOOR DOEN-DENKERS
Omslag, Werkplaats voor Duurzame Ontwikkeling brengt mensen bijeen rond de thema’s milieu, vrede, werk, cultuur, economie en solidariteit. Met acties, bijeenkomsten, publicaties en doe-activiteiten werkt Omslag aan een duurzame, kleurrijke samenleving. Omslag is uitgever van ZOZ, tweemaandelijks tijdschrift voor doen-denkers.
VLINDERS EN BIJEN STIKKEN
Voor het eerst hebben onderzoekers de invloed van stikstofdepositie op soortgemeenschappen dagvlinders en bijen op de lange termijn geanalyseerd. Herstel van stikstofgevoelige soorten blijkt mogelijk, maar de vermindering van stikstofbelasting sinds
Nieuws op z’n Frans
Redacteur Frans van der Beek deelt rode en groene kaarten uit. Groen maakt blij en rood moet anders.
7
Heb je goed of slecht nieuws? Mail Frans!
redactie@krantvandeaarde.nl
1990 is nog onvoldoende voor herstel op grote schaal. Voor het behoud van bestuivers is het nodig de stikstofuitstoot fors omlaag te brengen. In een artikel in Ecography zijn de veranderingen in soortengemeenschappen van dagvlinders en bijen in Nederland over een periode van tachtig jaar geanalyseerd. Daarbij zijn ook de planten onderzocht waar deze insecten als larve van afhankelijk zijn. Alle soorten zijn getypeerd naar de mate van specialisatie op stikstofminnende of stikstofmijdende plantensoorten. Bij vlinders is bijna de helft van de soorten afhankelijk van stikstofarme milieus, bij bijen is dat één op de vijf soorten. De veranderingen in voorkomen van soorten zijn geanalyseerd over vier perioden van twintig jaar, tussen 1930 en 2010. De rijkdom aan planten die gebonden zijn aan stikstofarme milieus, was in de periode 1950-1970 op lokale schaal sterk afgenomen met de toenemende stikstofbelasting door intensivering van de landbouw. Dit leidde tot een landelijke achteruitgang in de periode daarna. Vanaf 1990 nam de stikstofdepositie af en trad er enig herstel op, mede als gevolg van succesvol natuurbeheer. Maar de stikstofbelasting bleek nog te hoog voor verder herstel. De heivlinder is een van de soorten waarvoor de stikstofbelasting nog niet voldoende is gedaald om herstel mogelijk te maken. De heivlinder is een van de soorten waarvoor de stikstofbelasting nog niet voldoende is gedaald om herstel mogelijk te maken. Vlinders en bijen vertoonden vooral een afname tussen de perioden 1950-1970 en 1970-1990 bij een sterk toenemende stikstofdepositie. Vooral de vlinder- en bijensoorten die afhankelijk zijn van planten uit stikstofarme milieus gingen in deze periode achteruit. Na 1990 nam de stikstofbelasting af en werd lokaal enig herstel zichtbaar bij vlinders en bijen die veel verschillende soorten planten benutten.
Van de soorten uit stikstofarme milieus, profiteerden bijen incidenteel van het herstel van specifieke bloemplanten. De vlinders vertoonden een verdere achteruitgang, ongeacht de lokale stikstofdepositie. Veranderingen in de soortengemeenschappen van vlinders, bijen en de planten waar zij van afhankelijk zijn, vertonen dus een sterke samenhang met stikstofdepositie. Het gedeeltelijke herstel bij planten vertaalde zich in een herstel van de stikstofgevoelige bijen in sommige regio’s, bij de vlinders trad er geen herstel op. Michiel Wallis de Vries, buitengewoon hoogleraar bij de leerstoelgroep Plantenecologie en Natuurbeheer van Wageningen University & Research, werkte mee aan de analyses van de ruim 2 miljoen waarnemingen aan dagvlinders. “Dat de soortenrijkdom aan dagvlinders in Nederland de afgelopen eeuw dramatisch is afgenomen, wisten we al,” zegt Wallis de Vries. “Nu hebben we deze afname ook kunnen koppelen aan de invloed van stikstof op hun leefgebied. Dit is belangrijk, omdat vlinders net als bijen belangrijke graadmeters zijn voor bestuivende insecten.”
HOOIKOORTS STEEDS EERDER
Afgelopen weken was het uitzonderlijk zacht. Het leek wel lente met zon en temperaturen van 13-16 graden. Door het bijzonder zachte verloop van december zullen steeds meer hazelaars gaan bloeien. Daarmee koersen we af op een van de vroegste bloei jaren van de hazelaar die ooit is waargenomen. Het vroegste jaar tot nu toe was de winter van 2015 en 2016. Toen viel de piek van de eerste bloeiwaarnemingen op 1 januari. De gemiddelde decembertemperatuur kwam toen uit op een bizar hoge 9,6 graden die volgde op een gemiddelde novembertemperatuur van 9,9 graden. Hazelaarpollen is licht allergeen en
kan hooikoortsklachten veroorzaken. De meeste hooikoortsklachten zijn te verwachten van elzenpollen. Het zijn niet de witte en zwarte els die van nature in Nederland voorkomen die in bloei komen. Het gaat om buitenlandse elzen die vaak langs straten in de steden zijn aangeplant.
HERMELIJN OP Z’N RETOUR
De hermelijn lijkt stilletjes uit Nederland te verdwijnen. De hermelijn en de wezel zijn de kleinste marters die in Nederland voorkomen. De hermelijn verruilt zijn bruine zomervacht in de herfst voor een kenmerkende witte mantel. Verder is er weinig bekend over deze diersoorten vanwege hun ‘onzichtbaarheid’. Hermelijnen zijn vooral ’s nachts vindbaar. Ze zijn ook wel overdag actief, maar zitten dan veelal in de dekking. Het is dan ook heel lastig om deze diersoorten te onderzoeken. Ecologen maken zich zorgen over de kleine marters. Het ‘gevoel’ zegt dat het niet goed kan gaan met deze soorten. De hermelijn is bijvoorbeeld in grote mate afhankelijk van konijnen als voedsel, maar het is bekend dat de aantallen konijnen flink gedaald zijn door verschillende virussen. De wezel is meer een muizeneter; deze soort is afhankelijk van kleinschalige landschapselementen. In jaren met een muizenplaag, zoals recent nog in Friesland, profiteert de wezel direct. Veldmuisplagen zijn echter een schaars fenomeen geworden. Voor de wezel vormen huiskatten bovendien een extra bedreiging. Het is bekend dat huiskatten met enige regelmaat een wezel, en soms ook een hermelijn, vangen. De hermelijn is in grote delen van Zeeland, Noord-Brabant, Limburg, Gelderland, Overijssel, Flevoland en Drenthe zeer schaars is geworden of feitelijk is verdwenen. Met name in weidevogelgebieden zijn nog hermelijnen te vinden.
8
Inspiratie
Duurzame schaarste Duurzaamheid staat hoog op de politieke agenda. Ad van Geesbergen promoveerde onlangs op een analyse van twee economische theorieën die worden gebruikt om de effecten van duurzaamheidsbeleid te analyseren. Die theorieën zijn volgens hem altijd gekleurd door levensopvattingen.
Hoe kwam je tot je studie?
‘De chronische maatschappelijke reuring over duurzame ontwikkeling. Recent: boreale bosbranden, zeespiegelstijging tegenover watertekorten in Afrika, deining rond de vele klimaattoppen, massademonstraties en ga zo maar door. Zelfs een cappuccino is de CO2 onschuld voorbij.’
Dat laat je niet onbewogen?
‘Nee, want het gaat in de kern over jezelf. Hoe sta je zelf in die discussie? Hoe is je eigen levens- en wereldbeschouwing? Dergelijke visies liggen ook ten grondslag aan de verschillende economische theorieën die zich richten op het uitwerken van het concept duurzame ontwikkeling. Economie is een gedrags- en handelingswetenschap, er is geen sprake van natuurwetmatigheid. In de neoklassieke economische benadering, met haar nadruk op het individu (de homo economicus), wordt geprobeerd het menselijk handelen (consumptie en investeringen) te vertalen in rekenmodellen (algoritmes). Op deze wijze kan ‘alles’ een prijs kan krijgen. Maar wat betekent deze benadering voor de persoonlijke vrijheid: zogenaamde vrijheid van keuzes en tegelijkertijd gevangenschap in algoritmes? Ik heb meer voeling met de ecologisch economische benadering. Deze benadering stelt op goede gronden biofysische grenzen aan het economisch proces. In deze zienswijze krijgt het begrip ‘schaarste’ een absolute betekenis. We leven op te grote voet. Op dit moment is 1,75 keer de aarde nodig om alle grondstoffen te kunnen leveren. Het evenwicht is zoek, en de rekening daarvan wordt afgewenteld op de mensen die al aan de onderkant van de samenleving zitten. Het economisch systeem is een groots opgezet uitbuitingscircus.’
Duurzame schaarste is de titel van je proefschrift.
‘Schaarste wil zeggen dat we keuzes moeten maken: voor welke behoeften en noden wil je welke middelen, zoals de natuur en arbeid inzetten? Hoe gaan we om met het natuurlijk kapitaal (ecosystemen en ecosysteemdiensten) en met arbeid: en welke vormen van arbeidsinzet (markt – sociale regulering door de overheid)? Als burgermens staan wij midden in deze problematiek. Concreet: hoeveel luxe willen we (voedsel, amusement, goed onderwijs en gezondheidszorg) en voor welke arbeid laten wij ons uit de huis-tent lokken. Willen we er zelf voor werken of toch maar liever de ver-weg-anderen het vuile werk op laten knappen, en tenslotte hoe waarderen wij de natuur? Cultuur kun je naar mijn idee opvatten als een soort beschermingsconstructie die de schaarste ervaring aan banden moet leggen. Ik zie in de huidige maatschappij een overmatige behoefte aan entertainment, aan troost. Troost niet meer als een grâce à Dieu, maar geproduceerd en geconsumeerd in een economisch systeem. Maar ik zou zeggen: niet-leu-
kigheid is eigen aan het leven. En toegespitst op het onderwijs: kinderen hebben recht op niet-leukigheid – een basis recht – en het is de plicht van het onderwijs om daaraan tegemoet te komen. Om inzicht te krijgen in je levenservaringen, je belevingswereld, heb je nu eenmaal woorden / begrippen nodig. Zonder het aanreiken van inzicht is het moeilijk om in dialoog met jezelf te komen. Het is een kwestie van duurzame aandacht op maatschappelijk en persoonlijk niveau. Almaar opnieuw moet een tijdelijk antwoord worden geformuleerd op de vraag hoe duurzame ontwikkeling ‘te realiseren’. Het duurzaamheids-engagement vraagt om het scherp houden van onze levens- en wereldbeschouwelijke opvattingen. Identiteit is daarmee een proces geworden: hoe verhoud ik mij tot mezelf-in-de-wereld, ofwel, in wat voor wereld wil ik eigenlijk leven?’
De milieuproblematiek is sterk verbonden met sociale ongelijkheid?
Ad van Geesbergen (1950) studeerde economie en filosofie in Tilburg. Hij was docent economie/ethiek bij verschillende hbo-opleidingen en ook werkzaam als trainer/opleider. Op 11 oktober 2019 verdedigde hij met succes zijn proefschrift: Duurzame schaarste, een kritische analyse van twee economische duurzaamheidsparadigma’s geïnspireerd door de filosofie van Dooyeweerd. Tilburg University, Dissertation Series ISBN 978 90 5668 6079
‘Ja, in de nog altijd geldige definitie van duurzame ontwikkeling van het Brundtland Rapport uit 1987, die nu weer terugkomt in de Sustainable Development Goals, staat: “duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie zonder daarbij de behoeften van de toekomstige generaties in gevaar te brengen”. Uiteindelijk komt dat dus neer op een herverdelingsvraagstuk. Nu, tussen Noord en Zuid en tussen verschillende groepen in één land (denk aan de gele hesjes), maar ook naar de toekomst toe. Daarmee worstelen economische theorieën die duurzaamheid willen uitwerken en hoe je daarmee omgaat is uiteindelijk een morele vraag. Hoe je handen en voeten geeft aan de drie elementen in het samenspel van duurzame ontwikkeling: ecologie, economie en sociale gelijkheid, is altijd gekleurd door je persoonlijke waardenperspectief en levensopvatting vanuit een besef van verantwoordelijkheid en rechtvaardigheid. Ook met het collectieve karakter van duurzame ontwikkeling dringt zich de vraag op van hoe we de samenleving organiseren en inrichten, hoe is de verhouding markt-overheid. Wie neemt de leiding?’
Voor jou gaat het uiteindelijk om verbinding.
‘Ja in een dialoog met de wereld, met de anderen maar in eerste instantie met jezelf. Voor mij werkt het zo dat in het gesprek met mezelf, de bodem onder mijn voeten verdwijnt. Ik besef dat mijn bestaan wordt ‘gedragen’ door een alomvattend geheel: de oneindigheid van tijd en ruimte, een wereld die mij omvat, draagt en mij bevraagt. Een bestaan dat niet slechts rationeel te vatten is. Zoals Martin Buber
Eén troost blijft: Er is in ieder woord een woord, Dat tot het onuitgesprokene behoort; Er is in ieder deel een deel Van het ondeelbare geheel, Gelijk in elke kus, hoe kort, Het hele leven meegegeven wordt. (Abel Herzberg, uit ‘Drie rode rozen’)
zegt: “de beslissende inkeer tot zichzelf is het begin van de weg in het leven van de mens.” En het idee van oneindigheid van tijd en ruimte is universeel. Waarom ontroert muziek zo? Dat is omdat het ons precies daarnaartoe voert waar iedereen gelijk is en met elkaar verbonden. De anderen hebben immers ook geen greep op die ervaringsdimensies van oneindigheid van tijd en ruimte. Die ervaring geeft mij de openheid naar elders en dan van elders naar anders. Het is een voorwaarde voor de vrijheid: mij vanuit dat besef te verbinden met anderen en open te stellen voor het overschrijdend karakter van mijn bestaan. De wereld ter sprake brengen, betekent een dialoog aangaan met de ander-in-de-wereld. Een gerichtheid naar buiten, naar concrete medemensen – medemensen die een beroep op mij doen om samen-inde-wereld te zijn. In het dialoogkarakter van het maatschappelijk-politieke debat drukt zich uit de uitdaging om samen-mens-te-worden.’
Natuur
9
De giraf is populair als handelswaar Tekst: Frans van der Beek | Foto’s BigstockPhoto
De giraf wordt beschermd om het ‘stille uitsterven’ van dit dier te voorkomen. In Genève is daartoe een verdrag gesloten. In zuidelijk Afrika gaat het redelijk met de giraf, maar volgens natuurbeschermers lopen de dieren risico’s in West-, Centraal- en Oost-Afrika. Van de 183 lidstaten van de World Wildlife Conference (Cites) hebben er 106 voor beschermende maatregelen gestemd. Die houden in dat de handel in delen van giraffen - huiden, botten en vlees - alleen nog onder voorwaarden en gecontroleerd wordt toegestaan. Het aantal giraffen is volgens de African Wildlife Foundation in dertig jaar met 40 procent teruggelopen. Zonder ingrijpen is er kans op uitsterven, aldus de Afrikaanse natuurbeschermingsorganisatie. Niet alle Afrikaanse landen staan achter de beslissing. Tanzania stemde tegen. Volgens een ambtenaar van het ministerie van Nationale Hulpbronnen en Toerisme neemt de populatie giraffen in zijn land juist toe. Volgens Cites is het aantal giraffen op het Afrikaanse continent nu veel kleiner dan dat van de Afrikaanse olifanten. Matt Collins van internationale dierenbeschermingsorganisatie IFAW, aanwezig bij de conferentie, is blij met het besluit. “Tot nu was het onmogelijk met zekerheid te zeggen hoeveel van de enorme populatiedaling van de giraf het gevolg is van handel. We weten wel dat het een belangrijke factor is, aangezien het enige land dat momenteel
gegevens verzamelt over de handel in giraffen, de Verenigde Staten, bijna 40.000 giraffenitems meldde, die in een decennium werden verhandeld.” Door het opnemen van de giraf in de lijst van beschermde dieren komt er informatie vrij over de omvang van de handel.
Geen ivoor
In Genève is een poging van enkele Zuid-Afrikaanse landen om de internationale verkoop van ivoor te hervatten, verworpen. Botswana, Namibië en Zimbabwe wilden met een tijdelijke opheffing van het internationale verbod op de ivoorhandel de ivoorvoorraden die zij hebben in korte tijd verkopen. Kenia en andere Afrikaanse landen verzetten zich tegen dat voorstel: door een tijdelijke, gecontroleerde handel zou de internationale vraag naar ivoor van olifanten explosief toenemen.
Het aantal giraffen is volgens de African Wildlife Foundation in dertig jaar met 40 procent teruggelopen
10
Reizen
Trentino is een frisse Tekst: Frans van der Beek
In het door toeristen afgegraasde Italië is er een lichtpunt voor de liefhebber van de pure Italiaanse leefstijl: Trentino. Dit gebied aan de noordkant van het Gardameer heeft alles te bieden waar Rome, Toscane en Venetië tegenwoordig in tekortschieten. Trentino is ongerept, authentiek, kent weelderige natuur, afwisselend ruig en lieflijk landschap en voor de gourmet alles wat de smaakpapil zich maar kan wensen. Ter kennismaking met deze veelbelovende streek strijken we neer in camping resort Drena waar de keuze wordt gemaakt uit een chalet of een tipi. Dat laatste is natuurlijk avontuurlijker en het luchtbed is al opgepompt. Wel fors klimmen heuvel op, maar de glamping heeft ook een sauna om de vermoeide spieren te vertroetelen. Dat kan nodig zijn, want Garda Trentino nodigt uit tot fietsen, wandelen, alpine- en watersport en hiken. Met 600 kilometer wandelpaden en 440 kilometer fietspaden kun je alle kanten op. De Dolomieten nodigen uit tot trekking waarbij je in 146 berghutten de benen kunt strekken en met de Via Ferrata langs de berhelling kunt klauteren. Dat is ook voor beginners een onvergetelijke en overweldigende ervaring.
procent is beschermd natuurgebied waar naar schatting veertig bruine beren leven en adelaars koninklijk boven het poëtische groen scheren. Olijfolie is een van de troeven van het gebied. We bezoeken een olijfboomgaard in Arco, een van de vele typisch Italiaanse dorpen. De Accademia dell’Olio en dell’Olivo biedt een proeverij aan. Niet zomaar slurpen, maar behoedzaam walsen in de mond om achterin tegen de huig de prikkelende sensatie van de smaakexplosie te ervaren. Deze boomgaard is eigendom van de dorpelingen die de soms eeuwenoude bomen met liefde verzorgen en genieten van de oogst. bijvoorbeeld zo’n typisch relaxed plaatsje waar je Aan het Tennomeer ligt Canale di Tenno.
De regio telt meer dan een half miljard bomen en vormen zo krachtige groene longen. Dertig
Voor de afwisseling is het aardig om de dorpen in de omgeving te verkennen. Arco is een kunste-
Schoon water
naarsenclave die sinds de Middeleeuwen onaangetast bleef. De eerste twee weken van augustus is hier een befaamd festival dat scènes uit die tijd doet herleven. Dat Tennomeer is het schoonste van het land. Het milieu heeft hier alle prioriteit. Verderop bij Lombardije pleuren ze van alles in het meer, maar dat is in Tenno streng verboden. De regionale overheid koestert de frisheid van de streek. De autonome provincie besteedt al het geld wat met toerisme wordt verdiend aan het verfraaien en schoonhouden van de streek. Daartoe worden gepensioneerde inwoners ingezet die langzaam maar nauwgezet werken en zorgen voor een onberispelijke omgeving.
Proeft u maar…
Over het culinaire aspect hoeven we het niet te hebben. Restaurants in overvloed en de wijn stroomt rijkelijk. Een bezoek aan het wijnhuis Cantina Pisoni is aan te bevelen, Daar schenken ze gastvrij rood,
Reizen
11
Italiaanse traktatie wit en sprankelend in fonkelende glazen om de soorten te proeven. Proeven kan ook bij de boer. We ontmoeten er een die alles zelf maakt en gul stukjes worst uitdeelt en slokjes grappa aanbiedt. Hij vindt het wel prettig je de verleiding om iets van zijn verrukkelijke assortiment in te slaan niet weerstaat. Bij de kaasmakerij Azienda Agricola La Quadra in Drena kun je binnenkijken en uiteraard smikkelen van wat hier wordt vervaardigd. Zin in koffie? Dan naar de koffiebranderij en museum Omkafè waar je in de winkel originele cadeautjes aantreft.
Trentino is ideaal voor de natuurliefhebber, de sportieveling, de levensgenieter en vanzelfsprekend kunsten cultuursnuiver.
Heel veel festivals…
Een complete verrassing is het bezoek aan de biologische wijngaard Vallarom. Een vriendelijk echtpaar runt in een schitterende en smaakvol ingerichte villa een bed & breakfast en verzorgt lunch en diner op niveau. Het aantal kamers is zeer beperkt, maar wie de kans krijgt om daar te overnachten kan z’n geluk niet op.
Wie levende historie wil ervaren kan hier ook zijn hart ophalen. Het wemelt er van de festivals en events, vaak in een magische sfeer. Met Kerstmis is Riva del Garda omgetoverd in een winters sprookje met een feeëriek Huis van de Kerstman. Zo is er het hele jaar door iets te doen, maar daarvoor is het internet de beste vraagbaak.
…en kunst natuurlijk
Kunst is op adembenemende wijze te vinden in het charmante plaatsje Rovereto. Daar is een splinternieuw en bijna megalomaan museum voor moderne kunst in het hart van de stad verrezen, kortweg MART genoemd. Een architectonisch hoogstandje en een collectie die het oog streelt. Rovereto bulkt van de musea, paleizen en kastelen, dus deze plaats is een must voor de toerist die het zuivere Italië verkiest boven de platgetreden paden van de bekende vakantieoorden. Trentino is een traktatie met hemelse hoogten en in alle jaargetijden een ontspannen leefstijl. Kijk ter oriëntatie maar eens visittrentino.info en gardatrentino.it. Dat zal het verlangen naar dit frisse en pure water-, boom- en bergrijke gebied op zo’n duizend kilometer van ons land aanwakkeren. Vanaf Verona is het maar een uurtje rijden naar deze paradijselijke plek op aarde.
Natuur
NOORD-IJSLAND VEELZIJDIGE RONDREIZEN BUITEN DE GEBAANDE PADEN
Inclusief vlucht, huurauto of camper, verblijf, wegenkaart en reisgids vanaf € 895 p.p.
K� k op voigt-travel.nl/krant
035 69 90 322 VT adv. Krant aarde 209x290mm IJsland.indd 1
Het echte �sland ervaar je in het noorden van het land. Met een rechtstreekse vlucht naar Akureiry liggen de metershoge watervallen, de ongerepte vulkaanlandschappen en de pittoreske vissersdorpjes aan je voeten. Ontdek het met je eigen huurauto of camper. - 8, 15 en 22-daagse reizen, vertrek juni t/m augustus 2020 17-12-19 11:35
Fotowedstrijd
Winnende foto
13
Foto: Judith Bouwmeester
Deze winnende foto toont een prachtige zonsondergang in het Scharreveld. Dit natuurgebied is gelegen ten zuiden van Westerbork in Drenthe en kent een bijzondere geschiedenis. Tot ver in de vorige eeuw bestond het uit zogenaamde woeste grond. Maar als één van de laatste gebieden in Nederland is het in de jaren 60 nog ontgonnen en omgezet in landbouwgrond, waarbij een zestal boerderijen is gebouwd. Na verloop van tijd is het gebied echter verworven door Het Drentse Landschap en kreeg het gebied weer zijn originele staat. Daarmee keerden ook het oorspronkelijke reliëf en de natuurlijke afwateringssituatie terug. Mede door de aanwezigheid van ondoorlatende keileem blijft het water in grote delen aan de oppervlakte staan. Die bijzondere waterhuishouding zorgt voor een kenmerkende vegetatie met verschillende typen heide en graslanden. Daar profiteren weer veel dieren van, zoals weidevogels. Gerrit-Jan van Herwaarden, LandschappenNL
Samen voor ons Landschap
LandschappenNL is het samenwerkingsverband van 12 provinciale organisaties, dat zich inzet voor het behoud en ontwikkeling van ons landschap waarin we wonen, werken en recreëren. Het landschap vraagt om duurzaam beheer, zodat we er nu en in de toekomst van kunnen genieten. LandschappenNL werkt samen met mensen, organisaties, bedrijven en overheden, via projecten en lobby.
FOTOWEDSTRIJD
LandschappenNL
Heb je een foto gemaakt van een mooie, bijzondere of typische plek in de Nederlandse natuur? Stuur die dan met toelichting naar de Krant van de Aarde. Elk nummer plaatsen we de beste inzending en enkele eervolle vermeldingen. Mail naar: redactie@krantvandeaarde.nl onder vermelding van je naam en adres. De winnaar wordt ook beloond door onze partner LandschappenNL met het boek “Lekker Landschap” over foodwalks en eten uit de natuur van LandschappenNL en een DVD van BBC EARTH.
GEGAR ANDEER D V R I J VA N PA R A F F I N E , SY N T H E T I S C H E KLEUR-,GEUR- & C O N S E R V E E R STO F F E N
VITAMINE E Vitamine E is een natuurlijk voorkomende vet oplosbare antioxidant. Werkt als een natuurlijk transportsysteem, zorgt voor een verhoogde penetratie en opname van plantenlipiden en kruiden, verbetert de hydratatie en vochtgehalte. Vermindert zonveroudering, helpt bij het vervagen van littekens en rimpels en het vertragen van het huidveroudering proces. Absoluut essentieel voor een gezonde en natuurlijke huid.
E
C E RT I
FI
E NA
TURAL SKI N
AR
D
C
• Gecertificeerd natuurlijk. • Biologische afbreekbaar. • De meeste Earth.Line producten zijn geregistreerd bij The Vegan Society.
C
AR
D
NA
TURAL SKIN
E
C E RT I
FI
E
www.originalcosmetics.nl
5099
Skal 02 re -01 NL-BIO -EU Agricultu EU/Non
Honderd procent voedingswaarde in kant-en-klare producten en verder niks. Is dat mogelijk? Rineke Dijkinga bewijst met PUUR Rineke dat het kan. Alle Puur Rineke graan- en ontbijtproducten zijn 100% gecertificeerd biologisch en vrij van toegevoegde suikers.
Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. • Tel: 0226-364400 • puurrineke.nl
003X_adv_pr_graan_el_vit_e_krant_vd_aarde.indd 1
07-01-20 11:49
Millennials aan het woord
15
Millennials en duurzaamheid, hoe zit dat? Tekst: Putri Reeb
Generatie Y, de grootste generatie ooit die tussen 1982 en 2001 geboren is, noemen we ook wel millennials. Veel van deze Nederlandse millennials geven aan dat ‘zingeving’ en ‘een positieve bijdrage leveren’ de belangrijkste prioriteiten zijn in hun drukke werkleven. Daarnaast omarmt deze grote groep nieuwe ontwikkelingen en producten sneller dan ouderen. Maar betekent dit dat millennials ook duurzamer zijn dan de vorige generaties? Millennials zijn helaas geen echte koplopers wat betreft duurzaamheid, maar de interesse voor dit onderwerp is er wel. 7 op de 10 millennials wil graag informatie over hoe ze duurzamer kunnen leven en de helft vindt duurzame keuzes belangrijk. Maar een milieuvriendelijk gedrag heeft de doelgroep helaas niet, een grote groep volgt de trend pas als het normaal geworden is. Afval scheiden en ledlampen in huis hebben is voor deze jonge generatie normaal. Echter staan duurzame kleding en minder vlees eten helemaal niet centraal. Waar ze wel graag rekening mee houden is energie besparen, zonnepanelen en langer doen met elektronische apparaten, zoals de smartphone. Wat een grote impact heeft en waar de millennial niet bewust van is, is de enorme hoeveelheid CO2-uitstoot die een vliegtuig veroorzaakt. De millennial vliegt namelijk wel wat af: bijna de helft is het afgelopen jaar minstens één keer op vakantie geweest met het vliegtuig. En dit wordt alleen maar meer want vliegen is een hobby voor deze generatie en het liefst ook naar een land zo ver mogelijk van Nederland. Daarom is er helaas erg weinig behoefte aan informatie over de im-
pact van vliegen op het klimaat. Slechts vijf procent wil er meer over weten. Waar millennials ook weinig over weten is klimaatcompensatie, de CO2-uitstoot die jij veroorzaakt en niet kunt vermijden kun je compenseren. Je keuzes voor een energiezuinig huis, bewust eten en duurzaam vervoer maken veel verschil, vooral in een klein land als Nederland. ‘Oké, dus hoe regel ik klimaatcompensatie?’ denk je dan. Gelukkig had ik tijd en heb ik opgezocht wat klimaatcompensatie precies inhoudt en hoe we dit kunnen aanpakken. Een van de grootste boosdoeners is het vliegen daarom hebben sommige vliegmaatschappijen en reisorganisaties een optie waarbij je kunt aangeven dat je CO2-uitstoot van je vliegreis wilt compenseren, zoals bij de KLM met hun CO2Zero project. Je betaalt dan een klein bedrag bovenop de reissom, dit wordt dan overgemaakt aan een bedrijf dat voor klimaatcompensatie zorgt. Ook bij heel wat auto- of reisverzekeringen kan je kiezen voor klimaatcompensatie. De uitstoot van broeikasgassen van de auto of reis wordt berekend
en hier betaal je dan een extra bedrag voor. Een aantal energiebedrijven doen ook mee, hier kun je jouw CO2-uitstoot compenseren door bomen te laten planten of te investeren in duurzame energie. Ja, ik hoor je al denken ‘moet ik nóg meer uitgeven naast mijn maandelijkse lasten voor dít?’Dat is namelijk wat ik dacht, ik ben een millennial en ik vlieg vaker dan 1 keer per jaar. Ik woon op mezelf, ik betaal mijn eigen rekeningen en ik maak elk jaar verre reizen soms wel twee keer per jaar. Ik stond dan ook nooit echt stil bij het feit dat mijn CO2-uitstoot een groot impact heeft op klimaatverandering. Een klimaatcompensatie voor álleskost je hooguit 20 tot 40euro extra per jaar, dus waarom niet? Dit is hetzelfde als je telefoonabonnement, maar zie dit als een jaarlijks abonnement op Moeder Aarde. En dan hoor ik je ook weer denken ‘maar iedereen maakt deel uit van de enorme broeikasgassen die vrij komen, wat voor nut heeft het als alleen ik het doe’, je moet ergens beginnen en wil je graag een verandering maken, dan moet je beginnen bij jezelf.
16
Onderwijs
Steeds meer ouders kiezen voor vrijeschool:
Het aantal leerlingen en Terwijl het aantal leerlingen op reguliere scholen landelijk daalt, stromen aanmeldingen voor het vrijeschoolonderwijs binnen. De teller staat inmiddels op ruim 30.000 vrijeschoolleerlingen, die zowel basis- als voortgezet onderwijs volgen. Een logisch gevolg daarvan is dat er nieuwe scholen worden opgericht. Tekst: Maxime Paulis
De allereerste vrijeschool van Nederland opende in 1923 in Den Haag. Anno 2020 staat de teller op 114 scholen: 88 in het primaire onderwijs en 26 in het voortgezet onderwijs. De waldorfscholen zijn niet alleen in de Randstad te vinden, maar ook daarbuiten. In februari opent de eerste vrijeschool in IJmuiden, gestart vanuit een ouderinitiatief. Onder de naam Waldorf aan Zee, gaat een kleuterklas en een eerste klas (groep 3) van start in leegstaande lokalen van basisschool Het Kompas. Romee Rem is één van de ouders die ervoor gezorgd heeft dat Waldorf aan Zee realiteit werd. Zij wilde haar dochter
aanmelden voor het vrijeschoolonderwijs, maar kwam er al gauw achter dat de vrijescholen in haar buurt vol zaten. “Ik hoorde dat er in Castricum plannen waren voor een Vrijeschool vanuit een ouderinitiatief en dacht ‘dat kan ik ook wel’”, vertelt Romee. “Het was van belang dat ik meer ouders zou vinden die ook interesse hebben in dit onderwijs.” Ze richtte een facebookpagina op en merkte dat er veel animo was voor een vrijeschool in gemeente Velsen. Samen met medeoprichtster Sjoerdtje Rasmussens werd contact gelegd met Atlant Basisonderwijs, die Waldorf aan Zee onder de vleugels zal nemen. “Gesprek na gesprek werd het plan voor een Vrijeschool
in IJmuiden werkelijkheid. We vormden een werkgroep waarmee we een visie maakte die past bij Atlant en de uitgangspunten van de vrijeschool”, legt Romee uit. “Dat resulteerde in de school die na de voorjaarsvakantie van start zal gaan.” Ook in Amsterdam, waar nu al negen vrijescholen zijn, wordt gewerkt aan een nieuwe locatie. Het streven is om in september 2020 aan de westkant van Amsterdam Noord Waldorf aan de Werf te openen, een interculture vrijeschool. “In eerste instantie wilden we gewoon een vrijeschool oprichten,” vertelt Brita Lemmens, één van de initiatiefnemers.
Onderwijs
17
scholen stijgt Op Waldorf aan de Werf worden jaarfeesten uit allerlei culturen gevierd “Amsterdam is zo’n diverse stad en de initiatiefgroep wilde daarom werken aan een inclusieve school met intercultureel onderwijs.” De school wordt een dependance van vrijeschool Kairos en valt onder het bestuur van Stichting Geert Groote Scholen. “Wij willen een school worden waar alle kinderen zich veilig voelen”, legt Brita uit. “De initiatiefgroep is heel actief om doelgroepen te benaderen die de vrijeschool nog niet kennen.” Op Waldorf aan de Werf worden jaarfeesten uit allerlei culturen gevierd, zoals het Suikerfeest van de Islam, het Lichtjesfeest van het
Hindoeïsme en Keti Koti, de afschaffing van de slavernij. De school krijgt twee kleuterklassen en hoopt ook een eerste klas (groep 3) te beginnen.
Kwaliteitsproducten voor vrijescholen en kleuterklassen
www.mercurius-international.com
18
Mode
Foto: The Classic T-Shirt Company
Groen is het nieuwe zwart:
dit zijn de beste duurzame basics Tekst: Lynsey Dubbeld | Beeld: The Classic T-Shirt Company, Unrecorded, Joline Jolink, Skot Fashion, Unrobe en Qnoop
Een nieuw jaar betekent een nieuwe kans om de kledingkast te verduurzamen. Een groene garderobe begint met goede basics, die altijd van pas komen en makkelijk zijn te combineren. De Krant van de Aarde zet de duurzame opties voor klassieke t-shirts, overhemden en sokken op een rij. Het t-shirt staat bekend als een wardrobe essential: iedereen heeft wel zo’n simpel, comfortabel en tijdloos kledingstuk in de kast hangen. Je combineert het shirt eenvoudig met andere kledingstukken, en gebruikt het ook moeiteloos als onder- of nachtkleding. De populariteit van het t-shirt verklaart misschien wel waarom zo veel duurzame modebedrijven ermee aan de slag gaan. Een basic shirt zou een ideale start kunnen zijn voor (verdere) vergroening van de garderobe. Met zo’n veelzijdig item in de collectie bereikt een merk daarom mogelijk een hele grote doelgroep.
zijn zeker ook merken die er echt iets bijzonders van maken. Zo claimt het Nederlandse SKOT Fashion het ultieme duurzame herenoverhemd te maken. Het merk is voorvechter van een eerlijke en transparante kledingindustrie, en gebruikt voor de collecties onder meer gecertificeerd biologisch katoen en gerecyclede polyesters. Inmiddels brengt SKOT ook t-shirts op de markt: met een ronde hals, een v-neck en een diepe v-hals. Het label ontwikkelt bovendien productpaspoorten, waarmee je van elk item precies kunt nagaan waar en hoe het is gemaakt.
Verantwoorde shirts
Een ander opvallend voorbeeld is The Classic T-Shirt Company, een Amerikaans label dat collecties in Los Angeles produceert van biologisch katoen dat onder goede werkomstandigheden en zonder pesticiden (en gegarandeerd vrij van genetisch gemodificeerde organismen) wordt gemaakt in India. Het bedrijf staat bekend vanwege de producten van superieure kwaliteit: de t-shirts blijven volgens tests zelfs na zestig keer wassen in uitstekende conditie. Bovendien investeert The Classic T-Shirt Company één procent van de omzet in goede doelen, zoals organisaties die
Het is tegenwoordig steeds eenvoudiger om verantwoorde t-shirts te vinden. Bij onder andere de Geitenwollenwinkel, Vega Life, watMooi, Wolf and Storm en Sus & So zijn er volop shirts van duurzame makelij te vinden. Bijvoorbeeld van bamboe, biokatoen, tencel en biologische wol. T-shirts van biologische materialen zijn ook verkrijgbaar bij bekende ketens zoals H&M, C&A, Hema en Wehkamp. Is een duurzaam t-shirt nu gewoontjes geworden? Er
zich inzetten voor schoon water, nieuwe bomen en de strijd tegen plastic. Ook het Nederlandse label Unrobe heeft een bijzonder verhaal. Daan Ubachs startte het bedrijf vanuit principes zoals radicale transparantie, eerlijke prijzen en zero waste. Dat betekent onder andere dat alle t-shirts in kleine oplagen worden geproduceerd in Portugal en Italië. Op die manier houdt Unrobe goed zicht op fatsoenlijke werkomstandigheden in de textielfabrieken en wordt overproductie - en daarmee ook afval - voorkomen. Verder zet het label duurzame materialen zoals gecertificeerd biologisch katoen op nummer één, en is het open over de productielocaties en kosten van de collecties. Elk t-shirt is trouwens voorzien van een subtiele tekst, die de basic net dat beetje extra geeft.
Van sweater tot sok
Bij wardrobe basics gaat het niet alleen om t-shirts, maar ook om bijvoorbeeld sweaters, overhemden en sokken. Ook daarvan is anno 2020 een ruime duurzame keuze. Zo heeft Equi Clothing een uitgebreid as-
Mode sortiment met onder meer hoodies, t-shirts, jackets en petten voor mannen en vrouwen. Het merk let daarbij steeds op duurzame materialen en mens- en milieuvriendelijke productieprocessen. Zo werkt Equi samen met partners die bijvoorbeeld circulaire verfmethoden inzetten, wat water en chemicaliĂŤn bespaart.
Foto: Unrecorded
Het Amsterdamse label Unrecorded heeft de creatie van hoogwaardige basics - zoals klassieke wollen truien, comfortabele sweaters en hoodies, en de ultieme t-shirts, polo’s, shorts, sokken, sjaals en mutsen - tot een ware kunst gemaakt. Unrecorded staat voor tijdloos design en duurzame materialen, gemaakt in fabrieken en naaiateliers die gecontroleerd worden op mens- en milieuvriendelijke praktijken. Het jonge Nederlandse merk Cees N Co focust op het ultieme klassieke overhemd voor mannen. Dat vertaalt het merk in collecties die met zorg zijn ontworpen, en eerlijk worden gemaakt van honderd procent biologisch katoen. Met de tijdloze kleuren in de collectie - wit, zwart en blauw - zit je altijd goed. Het sokkenmerk Qnoop staat bekend als de ultieme duurzame optie voor iedereen die met regelmaat te maken krijgt met het verlies van sokken in de wasmachine. De dames- en herensokken van biokatoen kan je namelijk met een knoopje aan elkaar vast maken, zodat elk paar tijdens het wassen bij elkaar blijft. Duurzaam detail: het knoopje is biologisch afbreekbaar.
Slow en actueel
Het Nederlandse slow fashion label So Good To Wear verkoopt onder meer longsleeves, mutsen en shawls (voor vrouwen en mannen). De missie van oprichters Fons en Jacqui is om mooie mode van duurzame kasjmier te maken. Hiervoor werkt het echtpaar samen met boeren, spinners en wevers in Nepal en China, die worden ondersteund om milieu- en diervriendelijke producten te ontwikkelen waarvoor ze een eerlijke prijs krijgen. Dat duurzame basics daadwerkelijk in de mode zijn, bewijst onder meer het succes van slow fashion ontwerpster Joline Jolink. Haar label, dat bestaat sinds 2006 en exclusief wordt verkocht via een eigen webshop en twee winkels (in Utrecht en Rotterdam), let op verschillende aspecten van duurzaamheid. De tijdloze collecties worden in kleine oplagen gemaakt van biologische en gerecyclede stoffen. Aan uitverkoop doet Jolink dan ook niet. Een verantwoord gemaakt kledingstuk dat lang mee gaat - dat is nu eenmaal altijd actueel.
Foto: Unrobe
Foto: Joline Jolink Foto: Skot Fashion
19
Volgens recent onderzoek van de Vrije Universiteit Amsterdam kopen Nederlanders jaarlijks zesenveertig nieuwe kledingstukken. We hebben gemiddeld 173 items in de kast hangen, waarvan er vijftig het afgelopen jaar niet zijn gedragen. Per persoon gooien we gemiddeld veertig kledingstukken per jaar weg. De inhoud van onze kledingkasten groeit dus gestaag. Onderzoeker Irene Maldini ontdekte dat een duurzame ontwerpstrategie, zoals het personaliseren van kledingstukken, er niet toe leidt dat we minder gaan kopen. Speciaal op maat gemaakte kledingstukken, of zelfgemaakte items, worden niet vaker of langer gedragen dan confectie. We voegen doorgaans eerder extra kledingstukken aan onze garderobe toe dan dat we afdankertjes vervangen. Dat gebeurt bijvoorbeeld omdat we in de winkel tegen een koopje of een aantrekkelijke nieuwe collectie aanlopen. De oplossing voor onze overconsumptie ziet Maldini vooral in een herwaardering van mode. Zijn we ons voldoende bewust van de waarde van een mooi kledingstuk dat lang meegaat? Staan we regelmatig stil bij de vraag of we een nieuw item wel echt nodig hebben? Bewustwording zou een eerste stap zijn naar een verantwoorde kledingstijl. Foto: Qnoop
20
Tonzon
Een gezonde energietransitie Tekst: Eric Schoones
Voor de sterke stijging van het aantal astmapatiënten in Nederland is officieel nog geen verklaring. Feit is wel dat deze stijging parallel loopt met de toename van het aantal woningen dat wel dubbelglas heeft maar geen vloerisolatie. Voor Albert de Vries, voormalig lid van de Tweede kamer en nu voorzitter van NRP Spaar het Klimaat. is het een uitgemaakte zaak. Het oorzakelijk verband tussen beide trends is het feit dat op on-geïsoleerde vloeren meer huisstofmijtallergeen in de vloerbedekking zit en deze allergenen astma kunnen veroorzaken zoals de WHO in 1988 heeft vastgesteld. In woningen zonder vloerisolatie heerst een thermische gelaagdheid, waarbij het bij de vloer kouder en daardoor vochtiger is. Is de lucht op thermostaat hoogte 21° C en heeft deze een relatieve vochtigheid van 50% dan zal de relatieve vochtigheid van de lucht in de vloerbedekking 67% bedragen, voldoende voor huisstofmijten. De problematiek heeft al een lange geschiedenis. Op 1 juli 1978 start het Nationaal Isolatieprogramma (NIP) Er wordt op alle isolatiemaatregelen subsidie gegeven behalve op vloerisolatie, daardoor stijgt het aantal woningen dat wel dubbelglas krijgt maar geen vloerisolatie neemt daardoor in korte tijd sterk toe. Deze trend loopt parallel met de spectaculaire stijging van het aantal astmapatiënten. Het verband tussen beide trends is het feit dat de huisstofmijtallergeenconcentratie in vloerbedekkingen stijgt wanneer enkelglas wordt vervangen door isolatieglas en de vloer niet is geïsoleerd. Na 1997 zien we een afname in het aantal kinderen met astma, zou dit te danken kunnen zijn aan het
feit dat vloerisolatie verplicht is geworden bij nieuwbouwwoningen? Daardoor groeien steeds meer kinderen op in een woning met vloerisolatie waar significant lagere allergeenconcentraties in vloerbedekkingen worden aangetroffen. Tegelijkertijd zien we bij ouderen juist weer een toename van astma gevallen. Zou deze toename veroorzaakt kunnen worden door het feit dat in isolatieplannen dubbelglas vaker wordt toegepast dan vloerisolatie? En daarnaast door het feit dat veel ouderen verhuizen van een appartement naar een seniorenwoning die vaak geen vloerisolatie heeft? De Subsidieregeling Energiebesparing Eigenhuis (SEEH) die onlangs opnieuw is opengesteld, kan een nieuwe golf astmapatiënten veroorzaken wanneer meer woningen dubbelglas krijgen dan vloerisolatie. Dat was in vorige subsidieregelingen altijd het geval. en zal in deze regeling niet veel anders zijn. De kans groot dat bij veel woningen de focus op de buitenschil ligt en minder op de begane grondvloer omdat de Rijksoverheid hieraan nauwelijks waarde toekent. Het achterwege laten van vloerisolatie betekent echter dat de vloer lange tijd het koudste oppervlak wordt in de woonkamer. Vaststaat dat daardoor de kans op vochtproblemen bij de koude vloer toeneemt en dat kan ernstige
gevolgen hebben voor de gezondheid. Het vocht dat voordien condenseerde op ramen trekt, na het plaatsen van isolatieglas, voor een belangrijk deel naar de niet-geïsoleerde koude vloer. Dit extra vocht bevordert schimmelvorming onderin de woning, huisstofmijten worden actiever en produceren daarbij meer allergenen. Mensen die daarvoor gevoelig zijn, kunnen een allergie oplopen. Het kan daarbij gaan om astma, eczeem en neus- en oogallergie. Ook op de website van Milieu Centraal en in onderzoek van de Landbouw Universiteit Wageningen wordt deze problematiek onderkent. Het is dus belangrijk dat bij isolatieplannen altijd het gevolg van het achterwege laten van vloerisolatie wordt betrokken. In de huidige subsidieregeling en de campagne er omheen wordt hieraan te weinig aandacht besteed. Daarnaast is het een gebrek dat je maar 1 keer van de SEEH gebruik mag maken. Heb je bijvoorbeeld (met subsidie) isolatieglas geplaatst en de spouwen gevuld dan kun je meer schimmel en mijten krijgen onderin de woning. Meer ventileren helpt hiertegen niet. Je moet je de vloer alsnog isoleren maar dan je komt niet meer in aanmerking voor subsidie omdat je maar 1 keer van de SEEH gebruik mag maken.
Columns
Patrick R. van Zuijlen, oprichter Dé Bedrijfsoptimalisator®/ EIGEN Fundament. Voor Bedrijfsoptimalisatie met Impact, Werkgeluk en de zielsontwaking van leiders
Betekenisvol ondernemen, dikke Winst!
Betekenisvol ondernemen is waardevol! Nogal wiedes. Het hoe en waarom staat beschreven in vorige columns en artikelen. En dat je er erg gelukkig van wordt ook. En er is meer goed nieuws! Dikke winst maken. Financieel welteverstaan. Deze column is voor alle critici die betekenisvol ondernemen geleuter vinden en duurzaamheid onder de linkse hobbies scharen. Je kunt er, plat gezegd, keihard poen mee verdienen. Zegt het voort! Alle goede dingen komen in drieën. Heel goede dingen zelfs in vieren. Hier zijn ze: 1. Je bedrijf wordt meer waard. DSM is in sinds de betekenisvolle transitie 300% meer waard geworden dan de beurs. In tien jaar. Een koploper met een grote groep achtervolgers. Onderzoek van Havas Lemz wijst uit dat betekenisvolle bedrijven in de periode 2007-2017 206% meer waard zijn geworden dan hun op winst beluste concurrenten. Met zulke cijfers kun je thuis komen! 2. Je omzet groeit. Klanten kiezen steeds meer voor de waarden van een onderneming. Waar staat het voor? Hoe dient het bedrijf het grotere geheel? Ze kiezen dus ook voor jou en jouw bedrijf met die spraakmakende ambitie! 3. Je kosten dalen. Betekenisvolle impact leidt tot aanzienlijke veranderingen binnen je bedrijf: leiderschap, communicatie (intern en met de markt) en cultuur ondergaan forse veranderingen. Een buitenkans om je bedrijf te optimaliseren. Al zou je alleen het werkgeluk naar een score 8 brengen. Dan gaat je productiviteit met 22% omhoog, winstgevendheid stijgt met 11% en je ziekteverzuim daalt ruimschoots (Gallup Bootz 2017). Deze cijfers lijken op de 10-30% uit onze bedrijfsoptimalisatie praktijk. Antropoloog David Graeber heeft het over 20% bullshit-banen. Tel uit je winst! 4. Je maakt meer financiële winst. Nog meer? Ja! Een bedrijf van enige omvang heeft een bankschuld van ca. 20% van de omzet. Banken waarderen jouw duurzame beleid met een rentekorting. Dan ga je bijvoorbeeld van 5% naar 4%. Lagere kosten tellen 1:1 mee in je winst. Een spraakmakende betekenisvolle ambitie geeft je het ‘First mover Advantage’. Lees: onderscheidend vermogen. Oftewel je geeft klanten reden om voor jou te kiezen en jouw producten te kiezen. Ook in de recessie waarover de financiële heren steeds vaker spreken. Nog steeds twijfel? Dan hier het laatste argument: existentie! De EU Green Deal (eerste klimaatneutrale continent in 2050) gaat namelijk om de existentiële vraag van de mensheid... overleef ik, en mijn naasten? Betekeniseconomie (onder andere economie dienend aan mensheid en planeet) is een fors deel van het antwoord. Start daarom nu en zegt het voort en deel dit artikel alstublieft. Met uw werkgever, uw vrienden (ook vrinden van VVD-huize), bekende ondernemers en andere lieden die niet vies zijn van wat extra pecunia. === Betekenisvol ondernemen: spiritueel uiterst verantwoord!
21
Charlotte Labee Brain Balance | www.charlottelabee.com Ze heeft een aanpak ontwikkeld die mensen helpt om uit hun vaste, bestaande patronen te komen en met een nieuwe mindset doelstellingen te realiseren.
Onze hersenen lopen een beetje achter Onze hersenen lopen een beetje achter, niet alleen die van mij en van jou, van je buurman, je collega, je relatie, eigenlijk van iedereen. De wereld is in de afgelopen 100 jaar dusdanig zo snel veranderd dat de evolutie van onze hersenen dit niet kunnen bijbenen. Dit zorgt voor disbalans, onrust, stress, ziekte, vastlopen, bepaalde lifestyle patronen en stilstand in je persoonlijke ontwikkeling. Veel conditioneringen, vaste hersenpatronen, zitten enorm vastgeroest vanuit een prehistorisch tijdperk, zo handelen we vandaag de dag in de moderne wereld vaak nog steeds. Die manier van denken, handelen en reageren is helemaal niet meer van toepassing en daardoor totaal niet handig dat onze hersenen dat nog steeds in ons dagelijks leven toepassen. Om je een voorbeeld te geven: vroeger was er voedingsschaarste, leefde we in een onveilige omgeving, en hadden we een tekort aan warmte. Je brein is dus ontwikkeld op reageren vanuit schaarste. Echter is deze functie in de moderne wereld niet meer nodig, aangezien er van alles in overvloed is. Daarnaast reageert je brein vaak vanuit de automatische piloot. Die automatische piloot, ook wel de conditionering van onze hersenen die ons daarop aansturen, zit ons daarmee in de weg. Daardoor vallen we in eeuwenoude patronen en is veranderen zo moeilijk. Door je hersenen te leren begrijpen en anders aan te gaan sturen, te herprogrammeren en anders te gaan voeden kun je als mens in Brain Balance komen, meer geluk ervaren, betere gezondheid, meer energie en een langer en gezond brein. Is dat niet allemaal wat we willen?
22
Sport
Veldrijdster Alvarado
‘moet vroeg opstaan’ voor ‘verslaving aan truitjes’ Door: Sjors Beukeboom
De twee staan naast elkaar, kijken elkander even in de ogen aan en houden daarna hun oren gespitst. Voor het startschot dat moeders, die bovenop het viaduct staat, zo dadelijk gaat geven. Ceylin del Carmen Alvarado staat links, haar broertje Salvador rechts. Al vaak hebben ze zo hun starts geoefend, maar elke keer willen ze weer winnen. Moeder Ramona trakteert de winnaar namelijk op een ijsje. Ze blaast hard op haar vingers en roept ‘Vamos’. Ceylin en Salvador klikken in hun pedalen. Weg zijn ze. Dat is hoe het vroeger in de familie Alvarado er aan toe ging. Vroeger won Ceylin altijd, die ouder is dan haar broertje. Tegenwoordig is dat anders, zegt ze. “Toen Salvador ouder en sterker werd, kreeg ik steeds meer moeite om te winnen, tot het moment dat hij zo sterk geworden was dat ik geen kans meer maakte.”
Familiesport
Ceylin del Carmen Alvarado heeft zich langzaam maar zeker zich aan de top van de internationale veldrijdwereld genesteld. De geboren Dominicaanse startte met veldrijden in de jeugdcategorieën, reed goed mee, maar won nooit een grote titel. Tot vorig jaar, toen ze Europees kampioen bij de beloftevrouwen werd. Dit jaar won ze al meerdere crossen op het hoogste niveau. Ze geldt eveneens als een van de favorieten voor de wereldtitel in het Zwitserse Dübendorf. Daarnaast presteert haar broertje op de hoogste jeugdniveaus. Het moge duidelijk zijn, fietsen is een echte
familiesport bij de Alvarados. Ceylin behoort tot de wereldtop, Salvador ook, maar ook moeder Ramona haar rol is groter dan alleen maar ‘vamos’ vanaf het viaduct roepen. Tijdens de wedstrijden is Ramona soigneur en dus zorgt zij er onder meer voor dat de kinders hun kleding vlak voor de start kwijt kunnen. Tot slot is moeders cross de grootste fan die er op het wedstrijdterrein rondloopt.
Jongste zusje
Dan vader Rafaël. Hij staat tijdens de wedstrijden van beide kinderen in de materiaalzone, om fietsen schoon te maken en nieuwe aan te geven als ze voor een fietswissel gaan. Daarnaast rijdt hij de kinderen naar de alle wedstrijden. En dan is er ook nog het jongste zusje uit het gezin, maar die fietst helemaal niet. Ceylin: “Ze heeft het - als je het mij vraagt niet lang genoeg - wel geprobeerd, maar ze houdt
helemaal niet van modder.” Ceylin kan zich voorstellen dat het we eens lastig is voor haar om niet in de passie te delen. “Maar school en huiswerk kosten haar veel tijd. En zij kan uitslapen in het weekend, dat is dan weer een voordeel”, zegt de 22-jarige.
Lange reizen
Want uitslapen zit er voor Ceylin zelf in het weekend nooit in. Omdat Salvador nog in de jeugd acteert, start hij vaak al ‘s ochtends vroeg. Ceylin, die de meeste crossen bij de senioren dames rijdt, start normaalgesproken pas halverwege de middag. “Dat betekent dat ik in het weekend vroeg moet opstaan, zodat Salvador op tijd bij de wedstrijd is. En het betekent ook dat hij moet wachten totdat ik klaar ben”, aldus de Europese beloftekampioen. Dat valt soms niet mee als je in Rotterdam woont en de meeste crossen in België
Sport
23
En die kan ze gaan opdoen in verschillende disciplines. Want naast haar succesvolle veldrijdcarrière is Ceylin ook verdienstelijk wegwielrenster en doet ze ook met regelmaat mee aan mountainbikewedstrijden. Mountainbiken is in tegenstelling tot veldrijden een olympische discipline. De Olympische Spelen van Tokio komen weliswaar nog te vroeg, maar ze denkt wel na over de Spelen van 2024. Ceylin: “Ja, de Spelen zijn wel iets wat ik wil bereiken, maar dat vereist ook een keuze. Het combineren van alle verschillende disciplines is lastig, omdat ik dan het hele jaar door in vorm moet zijn. Voorlopig blijven wegwedstrijden op het hoogste niveau en de Spelen vooral dromen.” “Hoe ik die dromen ga verwezenlijken? Nou niet meer met de viaducttrainingen van vroeger”, grapt Alvarado. “Die is afgesloten. Het is privéterrein geworden en de eigenaar kon sprintende wielrenners blijkbaar niet waarderen. Misschien moet ik wel blijven trainen met mijn broertje, want daar kan ik mij tegenwoordig prima aan optrekken.”
verreden worden. Soms zit de familie Alvarado al voor zonsopkomst in hun busje richting de cross. Ondanks dat de familie Alvarado uitstekend uitgerust is, met een bestelwagen waarin alle fietsen met gemak passen, zoekt vader Rafaël al geruime tijd naar een nieuwe woonplek. “Dichter bij de grens met België”, zegt hij. Toch ziet Ceylin de familiepassie van de zonnige kant: “Dat vroege opstaan neem ik voor lief, want ik kan de ervaringen van mijn broertje gebruiken in mijn eigen race. Bijvoorbeeld zijn ideeën over het parcours, of over lastige bochten.”
Opvallende verschijning
we tijdens de wedstrijden Spaans met elkaar praten. Daar moesten ze wel even aan wennen, zeker toen bleek dat wij er ook nog eens goed in waren.” Maar mede dankzij de viaducttrainingen met moeder Ramona, haar betoverende glimlach en een paar ijzersterke benen, werd ze langzaamaan een persoonlijkheid in het veld. Tegenwoordig krijgt ze evenveel aanmoedigingen als de Belgische veldrijders. “Misschien wel meer omdat ik aanvallende koersstijl heb en eigenlijk altijd zo hard mogelijk fiets”, lacht ze.
Verslaving
De familie Alvarado reist inmiddels al een heel aantal jaren op en neer voor het cyclocrosscircuit. Tegenwoordig zijn ze een graag geziene gast, een familie die overal warm onthaald wordt en voor wie menig wielerhart sneller gaat kloppen. Dat was in het begin echter wel anders.
Dat de Belgen voor de vrouw uit de Dominicaanse Republiek in de handen klappen is terecht, want Alvardo is misschien wel de revelatie van het huidige crossseizoen. Ondanks dat ze niet meer van haar broertje de viaductsprintjes kan winnen, verslaat ze wel met regelmaat de wereldtop bij de vrouwen en als het aan haar ligt blijft ze dat nog wel even doen.
Een plekje veroveren in de harten van Vlaamse wielersupporters ging niet vanzelf. En in het begin ook niet van een leien dakje. Ceylin: “We kwamen als buitenstaanders terecht in een overwegend blanke sport. Daarbij kwam dat we niet van Belgische oorsprong zijn en
“Ik wil blijven winnen”, aldus Alvarado. “Ik heb dankzij mijn overwinning op het EK nu één speciaal truitje in de kast hangen en ik moet zeggen: die truitjes zijn verslavend. Ik wil meer van dat soort shirts in mijn kast hebben hangen.”
Soms zit de familie Alvarado al voor zonsopkomst in hun busje richting de cross.
Streekrecepten
25
Zeeuwse Bolus uit Spanje Tekst: Renske de Zwart
Onze zoektocht naar bekende en minder bekende streekgerechten en Hollandse delicatessen voert ons kriskras door het hele land. We hebben even pas op de plaats gemaakt maar nu zijn we weer terug met een klassieker uit Zeeland: de Zeeuwse Bolus. Toegegeven; de bolus heeft zijn naam, zijn bruine kleur en zijn gedraaide vorm niet mee. Maar als je je over deze associatie heen zet en je een eerste hap neemt, is direct duidelijk dat dit smeuïge zoete suikerbroodje met kaneel, besmeerd met een dikke laag boter, terecht een Hollandse delicatesse wordt genoemd. De herkomst van dit zoete broodje ligt niet in Zeeland maar veel verder naar het Zuiden, namelijk Spanje en Portugal. In de zestiende eeuw werden daar de Sefardische joden vervolgd en verdreven door het Katholieke bewind. De diaspora (volksverhuizing) die hier uit volgde bracht de Spaans-Portugese joden over de hele wereld. Van Rusland tot Amerika, en zo ook naar Zeeland. Zij namen uiteraard hun cultuur en eetgewoonten mee, en ook in steden als Parijs, Moskou en New York zijn varianten van dit kaneelbroodje te vinden. Voor zover bekend werd in Zeeland de bolus voor het eerst gebakken in het begin van de 17de eeuw. Het eerste recept voor bolussen stamt uit 1841 en daarmee werd het fundament voor deze traditie gelegd. De populaire lekkernij werd in de loop der jaren over heel Zeeland verspreid en lokale bakkers ontwikkelden hun eigen recept met kaneel-en suikermengsel. De naam bolus is ontleend aan de taal van de Sefardische Joden, het Ladino dat nauw verwant is aan het Spaans. De Van Dale vermeldt dat bolus het meervoud is van ‘bole’, wat een afgeleide is van het Spaanse woord bollo, dat fijn broodje betekent. De Zeeuwse bolus heeft in verschillende streken van Zeeland een andere benaming meegekregen. In Zeeuws-Vlaanderen noemen ze de bolus een ‘draaikoek’ of ‘drolle(n)’, op Walcheren spreekt men van een ‘draoier’ of ‘stroopedraoier’. In Noord- en Zuid-Beveland hebben ze het over een ‘jikkemiene’. En in Middelburg, Veere en Arnemuiden heet de lekkernij ‘koekedraoiomme’, naar de manier waarop de Zeeuwse bolus gemaakt wordt.
Recept
Het lijkt een simpel te maken broodje, maar een speurtocht langs diverse recepten leert ons dat het niet eenvoudig is om de juiste klefheid, zoetheid en stevigheid te bereiken. Na enig vergelijken en uitproberen vond ik dit recept van zelfbenoemd ‘baknerd’ met Zeeuwse roots Myrthe op haar website Kleinstukjedan?! www.kleinstukjedan.nl De tip die zij geeft is om een bakje water in de oven te zetten tijdens het bakken om te voorkomen dat het broodje droog wordt. Dit blijkt een gouden regel te zijn, ik volg haar recept hieronder en inderdaad: het is een perfecte mix van klef, stevig en zoet.
Ingrediënten
• 210 ml handwarme melk • 35 gram ongezouten roomboter • 1 klein ei op kamertemperatuur • 350 gram tarwebloem van goede kwaliteit • 1 zakje droge gist (7 gram) • 4 gram zout • 500 gram bruine basterdsuiker • klein theelepeltje kaneel • keukenmachine of mixer met deeghaken Meng bloem, zout en gist door elkaar in je mengkom. Maak een kuiltje waar je melk en ei in schenkt. De boter verdeel je in kleine stukjes over de bloemrand. Mix op de zachtste stand tot de ingrediënten gemengd zijn en mix daarna op middelmatige stand ca. 8 minuten verder. Het deeg is goed als het plakt als een Post-it en je er voorzichtig een dun vliesje van kunt trekken.
Zet een bakje heet water onderin je koude oven en zet je beslagkom daarboven op het bakrooster voor 15 minuten. Meng ondertussen de bruine suiker met de kaneel op een grote plaat, of schaal van minimaal 35 cm breed. Haal het deeg na de 15 minuten uit de oven en maak er 10 bolletjes van ca. 55 gram van. Rol de bolletjes 1 voor 1 door de suiker tot worstjes van 15 cm. Hoe meer suiker je eraan rolt hoe plakkeriger straks. Zet de rolletjes weer terug in de oven met daar onderin een nieuw bakje heet water en laat 15 minuten staan. Rol de nu wat dikkere, nattige rolletjes opnieuw door de suiker tot ca 35 cm. lang. Draai ze daarna op tot een bolus, het begin draai je om je duim en het geheel draai je niet te strak op zodat de bolus nog ruimte heeft om te rijzen. Leg de bolussen op een met bakpapier beklede bakplaat en dek af met een vochtige theedoek. Laat 45 minuten rusten op een warme, liefst iets vochtige plek. Verwarm de oven naar 250 graden. Bak de bolussen 6 minuten met onderin je oven een bakje koud water. Dit zorgt voor stoom zodat je bolussen niet uitdrogen. Keer ze daarna gelijk om op een bord en laat afkoelen. Evt. schep je wat nat suikermengsel van je bakplaat over de bolussen. Als de bolussen grotendeels afgekoeld zijn, dek je ze af met huishoudfolie. Ze zweten dan verder en worden nog plakkeriger. Eet met een dikke laag boter en een kop koffie: Zeeuws genot!
26
Boeken
Boeken HausMagick De bekendste heks van New York deelt nu haar geheimen. Met haar boek breng je de verwondering van de natuur, de spanning van eeuwenoude rituelen en de schoonheid van geheimzinnige dimensies in huis. Je huis wordt een magische plek waar je je goed voelt, waardoor levensenergie voluit kan stromen. Je huis heeft helemaal geen nieuwe bank of een likje verf nodig. Met een beetje HausMagick verricht je al wonderen. HausMagick | Erica Feldmann | Kosmos Uitgevers | € 22,50
Een opgeruimd gezin In Een opgeruimd gezin geeft Eva Jarlsdotter handige tips en trucs voor als je alle rommel in huis zat bent. Om zo thuis met het gezin, zonder rommel en chaos, optimaal te functioneren. Ze helpt je om je huis om te toveren tot een warm en gezellig thuis, vrij van frustraties en vol rust. Iedereen is gelukkiger met meer flow in huis. De inspirerende methode uit dit boek is een combinatie van Zweeds minimalisme en Japanse wijsheid. Het boek is een positief en toegankelijk pleidooi dat niet alleen herkenbaar, maar ook buitengewoon praktisch is. Een opgeruimd gezin | Eva Jarlsdotter | Kosmos Uitgevers | € 20,00
Self Love Talk
Eet om ziekte te verslaan
bewust op in je maaltijden.
In dit boek vind je de nieuwste wetenschappelijke inzichten om ziekte te bestrijden en optimaal gezond te zijn. De methode is heel eenvoudig: kies 5 voedingsmiddelen (uit een lijst van 200), en eet ze 5 keer per dag om je 5 afweersystemen te versterken. Je hoeft dus niet op dieet, je neemt gewoon de gezonde voedingsmiddelen die je toch al lekker vindt
Eet om ziekte te verslaan | William Li | Kosmos Uitgevers | € 24,99
The Having Als journalist Jooyun Hong op zoek gaat naar het geheim achter de rijkdom in haar land belandt ze onverwachts in de leer bij de mysterieuze goeroe van de Zuid-Koreaanse rich and famous: Suh Yoon Lee. Wat ze van deze goeroe leert, verandert haar leven – ze wordt gelukkiger, vindt meer rust, en wordt rijker dan ze ooit had durven dromen. En zo rijk kun jij ook worden – zonder veel moeite. In The Having delen goeroe en student deze baanbrekende methode om miljonair te worden. The Having | Suh Yoon Lee & Jooyun Hong| Kosmos Uitgevers | € 20,00
Van klacht naar kans
Self Love Talk is een no-nonsense gids over liefde voor jezelf. De vriendelijke toon en de persoonlijke ervaringen van de auteur spreken online al duizenden vrouwen aan. Zorgen voor jezelf is niet stoffig of zweverig. Het mag juist leuk zijn en zal je helpen bij het creëren van een liefdevolle levensstijl die bij je past. Self Love Talk is een positief en licht handboek, inspirerend en toepasbaar, voor een leven dat kracht en geluk uitstraalt. De prachtige uitvoering maakt het een echt cadeau.
Huisarts Juriaan Galavazi ziet in zijn praktijk dat klachten als hoofdpijn, vermoeidheid, slaapproblemen en buikpijn vaak symptomen zijn van iets anders. Medicatie zal daarom hooguit tijdelijk werken. Voor een betere behandeling is een andere visie nodig. We moeten oude denkpatronen loslaten, ons lijf leren voelen, contact maken met onze innerlijke drijfveren en ongemak of pijn leren dragen. Galavazi leert je in dit boek hoe je dat doet, wat daarbij komt kijken, en waarom dit je leven verandert.
Self Love Talk | Merel Teunis | Kosmos Uitgevers | € 22,50
Van klacht naar kans | Juriaan Galavazi |Kosmos Uitgevers | € 22,50
Colofon
27
COLOFON Gratis een boek ontvangen?
Ben je al abonnee van de Krant van de Aarde of wil je dat worden? mail ons dan je boek of dvd naar: info@fbw-Woerden.nl of bel 0348-431393 Zolang de voorraad strekt,
Maria Thun’s Zaaikalender 2020 De Zaaikalender van Maria Thun heeft in editie 2020 een voorwoord van Luc Ambagts van de BD Vereniging, en een uitgebreide tekst van Matthias Thun over vruchtbomen, over juiste compost en mest, het maken van boompasta en aandacht voor planetenritmes en de diverse boomsoorten. Ook voor imkers is een uitgebreid stuk met foto’s toegevoegd over wintervoer voor bijen en het werken zonder suiker. Uitdagend! Verder tref je natuurlijk per dag en per maand de optimale dagen aan om gewassen te zaaien te snoeien en te oogsten. Werk ze! Maria Thun’s Zaaikalender 2020 | Matthias Thun | Uitgeverij Christofoor | € 13,-
Het oerparadijs van de jager-verzamelaar: Over de invloed van grootschalige landbouw op man, vrouw en milieu Een origineel en helder betoog dat verband legt tussen de opkomst van het patriarchaat, de invloed van het christendom en de daardoor ontstane grootschaligheid van de landbouw. Dit in tegenstelling tot het prehistorische matriarchaat en het respect voor natuur en milieu. De schrijfster pleit voor meer inzicht in de ecologische problemen en herstel van kleinschaligheid, en het terugdringen van negatieve religieuze en politieke invloeden, die zorgen voor expansieve groei in plaats van een duurzame toekomst. De schrijfster is ex-boerin en zet zich al jaren in voor ecologische landbouw. Ze verwijst naar de positie en invloed van vrouwen in de landbouwgemeenschappen, onder anderen in Ladakh. Geschikt materiaal voor ieder die belangstelling heeft voor ecologische landbouw en vrouwengeschiedenis. Het boek bevat een begrippenlijst, eindnoten, een bijlage met tijdsindeling, verantwoording en een lijst van afbeeldingen. Het oerparadijs van de jager-verzamelaar: Over de invloed van grootschalige landbouw op man, vrouw en milieu | Ine van Staveren | Uitgeverij Eko-Azakh | € 15,50
De Krant van de Aarde is een positief redactioneel onafhankelijk medium. Authenticiteit, innovatie en natuur zijn thema’s waar de krant voor staat. De krant biedt lezers inspiratie waarmee ze hun vanzelfsprekend duurzame leefstijl invulling kunnen geven. De Krant van de Aarde is een uitgave van Stichting Dag van de Aarde. © 2019 Krant van de Aarde | ISSN 1872-5104 | Stichting Dag van de Aarde info@krantvandeaarde.nl Bestuur Albert Poutsma - Voorzitter / Uitgever Frans van der Beek - Secretaris Redactie: redactie@krantvandeaarde.nl Frans van der Beek, Lynsey Dubbeld, Maxime Paulis, Lisette Kreischer, Angelique van Os, Renske de Zwart, Eric Schoones, Yvonne Koop, Renáta Horenóva, Daan Ooteman, Sjors Beukeboom. Columnisten: Anne-Marie Rakhorst, Patrick van Zuijlen, Nathalie Barones van Verschuer, Ellen J. Folkersma, Bert van Ruitenbeek, Merle Koomans, Jan Juffermans. Advertenties en samenwerkingen: Albert Poutsma Vormgeving & Opmaak: Celina Koekenbier en Putri Reeb Social Media: Putri Reeb Hoofdredactie & eindredactie bijlagen Gezond: Ivonne de Thouars Onderwijs: Yvonne Koop Reizen: Angelique van Os Cultuur: Eric Schoones Demeter: Ellen Winkel Distributie: Ruim 500 distributiepunten: Natuurvoedingswinkels, woningwinkels, reiswinkels, wereldwinkels, artsen en scholen, Tweede Kamer der Staten-Generaal, goede doelen, groente en fruit tassen en andere webwinkels.. Losse nummers: €2,00 Abonnementen: Je kunt de Krant van de Aarde thuis ontvangen door lid te worden. Je ontvangt dan ook onze voordeelkaart thuis. Met de voordeelkaart krijg je 25% korting bij meer dan 1000 restaurants en korting op groene stroom. Tevens ontvangt u een DVD of boek naar keuze. Kijk op www.krantvandeaarde.nl. FBW Abonneeservice Woerden / Kees Slagter Contact: info@fbw-woerden.nl / 0348-431393
Mini advertenties SCHIERMONNIKOOG Te huur, dichtbij het strand. Heerlijk vakantiehuisje in de duinen. Zonnig terras op het zuiden. Drie slaapkamers, voor twee tot vijf personen. 06-24932001
BIODYNAMISCH BOER/TUINDER WORDEN? Wonen, werken, leren (voltijd of deeltijd). Ook stadslandbouw en zorglandbouw. www.warmonderhof.nl
THERAPIE EN COACHING omgeving Haarlem
Ben je regelmatig angstig of boos? Heb je last van een eetstoornis of verlatingsangst? Is er iets in je leven waar je voortdurend tegen aan loopt? Voor mijn opleiding tot PRI-therapeut werk ik tegen een aangenaam kennismakingstarief. De methode biedt een concreet stappenplan om je emoties beter te begrijpen, en praktische en effectieve instrumenten om je blokkades op te heffen. Bel of mail voor een vrijblijvend gesprek. aliceschots@hotmail. com mobiel 0624932001
Warmere vloer, meer comfort en gezondere woning TONZON, ANDERE TECHNIEK, BETER ISOLEREND EFFECT Vloeren verliezen vrijwel alle warmte door uitstraling naar de kruipruimtebodem en fundering. Andere soorten isolatie (zoals het in de nieuwbouw gebruikte EPS) beperken wel het warmteverlies door
Thermoskussens
geleiding maar stralen de doorgelaten warmte aan de onderkant gewoon uit. Zo lekt 24 uur per dag warmte aan de onderkant weg, waardoor nieuwbouwwoningen met vloerverwarming nog niet echt energiezuinig zijn. Het unieke TONZON Thermoskussen reduceert deze
Bodemfolie Inventieve oplossingen TONZON heeft meer oplossingen waarmee jij jouw voordeel kunt doen. Speciale folies waarmee je warmtestraling kunt beperken:
warmtestraling trapsgewijs tot vrijwel nul. De vloer wordt sneller warm en de eindtemperatuur is hoger bij een lagere luchttemperatuur. Meer comfort met minder energieverbruik. “TONZON Vloerisolatie zorgt ook bij nieuwere woningen nog voor een stijging van het wooncomfort en een lagere gasrekening.” SCHONE DROGERE KRUIPRUIMTE Het wonen boven een vochtig gat in de grond is niet prettig en zelfs soms ongezond. Door een onderdruk wordt constant vochtige lucht uit de kruipruimte de woning ingezogen. Dit vocht moet door ventilatie weer worden afgevoerd. Dit kost energie en daar willen we juist zo weinig mogelijk van gebruiken. TONZON Bodemfolie stopt de verdamping van vocht uit de bodem, remt het vrijkomen van schadelijk radongas en zorgt zo voor een schone, drogere kruipruimte. Misschien
- herbruikbare warmtepads, handig om mee te nemen tijdens een wandeling, wintervakantie of schaatstocht. - TONZON HR-radiatorfolie. Door de radiatorfolie direct achterop de radiator te plakken wordt het warmteverlies naar de muur voorkomen. Het doet op deze manier onzichtbaar zijn werk en het is binnen een jaar terugverdiend. Met één pakje radiatorfolie kan je 3,75 m aan radiatoren isoleren . - voordelige en toch zeer efficiënte elektrische warmtepanelen. Kijk op TONZON.nl en ontdek hoe wij het wonen comfortabeler, gezonder en energiezuiniger kunnen maken.
wel de meest duurzame maatregel voor veel Nederlandse woningen. In de gebruiksfase biedt het talloze voordelen waaronder energiebesparing. De Bodemfolie is overigens volledig recyclebaar.