Krant van de Aarde 2-2019

Natuur / Cultuur / Voeding / Gezondheid / Transitie / Mode / Vrije tijd

IsGEZOND de wolf weer welkom

REIZE Bijlage |

Kran t van

THEM

de Aa rde |A pril 20 19

A WA TER

N

NATUUR

8

REPO

De m RTAGE van Bagische ri otswa viere n na

BIJLAGE

in Nederland?

TRANSITIE

Nieuwe columnist Anne-Marie 12 Rakhorst TRANSITIE

start-up verduurzaamt 10 de wereld

GEZONDHEID

VEGAN

Recept van

22 Lisette Kreischer VOEDING

ontbijt top 5 van Renáta 15 Horenová

DIC

HTB 8x mere de mooisIJ n van te Europ a afsWandelen tandsp over ACTIEF ad Rh langeeinste ig

SPORT

De Weledatuin: Schatkamer van 23 de apotheek

Tonzon sponsor voor 27 Johan Reekers

Jaargang 14, 2019 nr.2, april/mei Uitgave van de stichting Dag van de Aarde Volg ons: @KrantvandeAarde Losse nummers €2,00 www.krantvandeaarde.nl Verschijnt zes keer per jaar

Voor de natuurlijke verzorging van uw kwetsbare huid

Dermagiq Skin, Hand en Body Wash Alle producten van Dermagiq zijn op basis honing.

Ontwikkeld op de Universiteit van Wageningen en onderzocht in verschillende dermatologie centra die gespecialiseerd zijn in behandeling van huidaandoeningen.

Dermagiq Skin is speciaal geschikt voor volwassenen en kinderen, vanaf babyleeft ijd, met eczeem en wondjes o.a. door krabben bij eczeem.

Samen met Dermagiq Hand en Dermagiq Body Wash, ook op basis van honing, heeft u een complete en natuurlijke verzorging voor uw gevoelige huid.

Onze Dermagiq producten zijn nu ook verkrijgbaar bij Etos.

Voor informatie, ook over andere producten in de Dermagiq lijn, kijk op:

www.dermagiq.nl www.emonta.nl/dermagiq

Verzorging met de kracht van de natuur.

www.dermagiq.nl

Redactioneel

Natuur en geluk In Noord Europa zijn de mensen het gelukkigst, met name in Scandinavië, maar ook Nederland staat hoog op de lijstjes van gelukkige landen. Daar heeft de grote welvaart in deze landen ongetwijfeld ook mee van doen. In Scandinavië is er bovendien ook veel mooie natuur voorhanden.

Industriële gebieden hebben de afgelopen eeuwen de natuur steeds meer de rug toegekeerd. Stilte en rust zijn er steeds moeilijker te vinden. De natuur maakt plaats voor beschaving.

Grenzen aan de groei is de titel van het onderzoek van de Club van Rome uit 1972 dat nu meer actueel is dan ooit.

Economische groei brengt tot een bepaalde hoogte zeker welvaart en geluk. Maar vanaf een bepaald niveau gaat deze groei meer en meer ten koste van natuur. Uiteindelijk dient iedere samenleving te kiezen tussen nóg meer economische groei of geluk op basis van andere criteria. Uit onderzoek blijkt dat tijd in de natuur doorbrengen, naast o.a. ook genieten van muziek en sociale contacten, bijdraagt aan het verhogen van het geluksgevoel. Als je in de stad leeft en de stress even achter je wilt laten om tot jezelf komen. Stilte, rust en geluk kun je vinden in de natuur. In deze krant een mooie reisbijlage met tal van mooie natuurlijke bestemmingen.

Het begrip natuur beperkt zich niet tot fjorden, rivieren en bossen. De mens maakt gewild of ongewild, zelf ook onderdeel uit van die natuur. Het beperkt zich niet tot dieren en planten, het is ook het functioneren van lichaam en geest, de cellen de kosmos, alles is met elkaar verbonden.

Met ingang van deze krant een nieuwe rubriek met tips over gezonde voeding. De auteur Renáta Horenová, kiest voor natuurlijke dus biologisch of biodynamische, natuurlijke voeding.

De Dag van de Aarde op 22 april is een dag van bewustzijn, een dag om te genieten van alle schoonheid die de Aarde ons te bieden heeft. Dit jaar is het thema: bescherming van bedreigde soorten. Soorten die onderdeel uitmaken van de natuur. Die ene soort die zichzelf soms boven de natuur plaatst, die in aantal explosief gegroeid is, viert de dag van de Aarde, met als thema: bewustwording op soorten die dreigen uit te sterven... Gaat het ons in de toekomst nog lukken om weer een balans te vinden tussen verdere economische groei en behoud van echte natuur?

Happy Earth Day! Albert Poutsma Voorzitter stichting Dag van de Aarde

3

ls a r u t a N

Vitamine B12 Gefermenteerde vitamine B12 We gebruiken in Royal Green Vitamine B12 alleen de biologisch actieve vorm, genaamd methylcobalamine. Na een uniek fermentatieproces wordt de vitamine B12 gebio-transformeerd naar een krachtige voedingsbron rijk aan verschillende voedingsstoffen. Onze whole-food vitamine B12 hoeft niet meer omgezet te worden en wordt direct herkend en opgenomen door het lichaam.

Vitamine B12 ondersteunt het energieniveau, immuunsysteem en draagt bij tot de vermindering van vermoeidheid. Vitamine B12 ondersteunt de aanmaak van rode bloedcellen en het zenuwstelsel.

Royal Green gebruikt absoluut geen chemicaliën, conserveringsmiddelen, synthetische zoet- of smaakstoffen. Van nature glutenvrij.

Ervaar nu de kracht van Moeder Natuur!

100%

WHOLE FOOD FERMENTED

VITAMIN B12

100% VEGAN Eigenschappen: • Gefermenteerde vitamine B12.

• 100% vegetarisch en veganistisch.

• Van nature gluten vrij.

nutritive par 2 capsules/ Valeur Voedingswaarde per 1000 mg 2 capsules 2 capsules/ Totaal gewicht van es sul cap 800 mg Poids total de 2 ds du contenu RI/AR* Gewicht inhoud/ Poi 500 µg 20000% ) ine am bal thylco Vitamine B12 (me t de Référence name/ AR= Appor * RI= Referentie-In

€ 25,66

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps.

1 00

%v egica

Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. • Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu

067W_adv_rg_vitamine_b12_krant_van_de_aarde.indd 1

ps

08-02-19 16:00

Sonett-sensitief-NL_101x290.qxp 07.03.19 14:03 Seite 1

INHOUD Verkrijgbaar in bio-winkels

Wasmiddelen en zeep voor gevoelige kinderhuid en mensen met een allergie

3 6 8 10 12 13 15 16 18

Redactioneel Nieuws op z’n Frans Natuur: Wolven in Nederland Innovatie door startups Transitie Anne-Marie Rakhorst Renatá’s ontbijt top 5 Columns Fotowedstrijd

R 1-28 Reisbijage A 1-8 Bijlage Dag van de Aarde 20 22 23 27 29 30 32 34

Beauty rubriek Vegan recept Gezondheid: De Weledatuin Sport: Johan Reekers Circulaire economie in de keuken Mode Agenda Boeken

De Sonett-producten van de serie sensitief zijn in de meest pure zin sensitief. Alle producten uit deze serie hebben een neutrale geur en zijn voor 100% biologisch afbreekbaar. Sonett-producten zijn vrij van aardolietensiden, enzymen, gentechniek en nanotechnologie. De oliën voor onze biologische zeepsoorten zijn voor 100 % uit gecontroleerd biologische respectievelijk biologischdynamische teelt afkomstig. De Sonett serie sensitief is uitstekend geschikt voor de gevoelige kinderhuid en voor mensen met een allergie. Meer informatie: www.sonett.eu Sonett – zo goed.

23

5

6

Nieuws op z’n Frans

Frans van der Beek volgt de ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid op de voet. Hij ergert zich aan de wijze waarop we van de Aarde lenen en weigeren om terug te betalen. En is blij met initiatieven die het welzijn van de planeet bevorderen. Frans geeft een rode kaart aan iedereen die het milieu en de natuur vernietigt en prijst met een groene kaart alle inspanningen die het leefklimaat bevorderen of herstellen. Suggesties zijn welkom op fhjvanderbeek@gmail.com.

VLIEGEN KAN NIET MEER 2.0

In de vorige editie vroeg ik of iemand een nieuwe tekst kon maken op het lied Vluchten kan niet meer van Annie M.G. Schmidt en transformeren in Vliegen kan niet meer. Frans A’Campo was zo creatief.

Hier zijn versie:

Vliegen kan niet meer ‘k Zou het niet meer doen Vliegen kan niet meer ‘k Zou niet weten waar naar toe Hoe ver moet je gaan ?

De verre landen zijn vuile landen.

Schipholberaad Vergaderingslanden Ontbladeringslanden Toeristenstranden Hoe ver moet je gaan ?

Duiken alleen nog wel Duiken met elkaar Hoe ver moet je gaan ?

In zaken of werk Of in discipline Of met kerosine…

www.beterinhetgroen.nl

BETER IN HET GROEN

Buiten zijn in de natuur is gezond! Met Beter in het Groen vind je eenvoudig gezond aanbod in de natuur. Activiteiten die je helpen gezond te blijven of gezonder te worden. Van wekelijkse wandelgroepen en sportlessen in de buitenlucht tot begeleiding bij burn-out, leer-werk trajecten of re-integratie in het groen. In een natuurgebied, tuin of park dicht bij huis. Benieuwd? Er zijn al meer dan duizend initiatieven! Kijk wat er bij jou in de buurt is op www. beterinhetgroen.nl.

20 TIPS VOOR EEN PLASTIC DIEET

Zonder dat we het beseffen gebruiken we dagelijks onnodig wegwerpplastic: op het werk, onderweg en thuis. Het is noodzakelijk dat we drastisch het gebruik van wegwerpplastic terugdringen. Met wat eenvoudige lifestyle aanpassingen gebruik je al snel kilo’s wegwerpplastic minder per jaar. Het bespaart ook flink wat geld en calorieën als je minder voeding en drank onderweg koopt, spullen van thuis meeneemt en meer zelf maakt. Driedubbele winst voor het milieu, je gezondheid en je portemonnee.

In 2021 zal de EU een tiental plastic wegwerpartikelen gaan verbieden, onder andere drank- en voedselverpakkingen en rietjes. Dat duurt nog twee jaar en intussen groeit de plastic soep. Acties om afval van wegwerpplastic op te ruimen en het scheiden van afval zijn goed maar we kunnen ook voorkomen. Al volg je maar enkele tips op, dan draag je al bij aan een schonere wereld. Bekijk hoe je het plastic dieet kan volgen (en volhouden) op www.goedevoornemens2019.nl.

SodaStream

BRUISEND BESPAREN

Wie enthousiast is begonnen is aan het wegwerpplastic dieet zal merken wat een goed gevoel het geeft om duurzamer te leven. Na enkele weken kan het wel lastiger worden om het vol te houden. SodaStream is het bruiswatermerk dat plastic wegwerpflessen overbodig maakt en helpt mensen bij het plastic dieet. Plastic recycleren is goed, maar plastic vermijden is nog beter.

Een herbruikbare fles levert een besparing op van maar liefst 2.800 plastic wegwerpflessen per huishouden. Met deze en nog enkele andere eenvoudige aanpassingen gebruik je minder wegwerpplastic. SodaStream biedt een duurzaam alternatief voor bruisend water en is wereldwijd marktleider voor toestellen om thuis bruiswater te maken. Met zo’n toestel maak je kraanwater in een handomdraai bruisend en zijn plastic flessen overbodig.

De intensiteit van de bubbels bepaal je zelf. In diverse winkels verkrijgbaar.

HET GROENE HART VAN ‘T GOOI

Nog meer groen nieuws. Vijf burgemeesters in functie hebben de officiële openingsceremonie van De Groene Afslag verricht omdat het gebouw precies in het hart van ‘t Gooi ligt - onderaan afslag 8 van de A1, daar waar de vijf gemeentes Hilversum, Huizen, Laren, Blaricum en Gooise Meren elkaar ontmoeten. De Groene Afslag is de pleisterplaats voor de wereld van morgen.

Behalve een plek voor horeca, werken en vergaderen, wordt De Groene Afslag een inspiratieplek waar je met een groen humeur naar buiten rolt. Het wordt een locatie voor bijzondere evenementen, denk aan workshops, films, festivals, educatieve scholenprogramma’s, aanschuiftafel avonden, markten en nog veel meer. De Groene Afslag dagelijks geopend van 09:00 tot 18:00 uur. Ook in het weekend. www.degroeneafslag.nl.

De groene afslag

Nieuws op z’n Frans

Redacteur Frans van der Beek deelt rode en groene kaarten uit. Groen maakt blij en rood moet anders.

7

Heb je goed of slecht nieuws?

Mail Frans!

redactie@krantvandeaarde.nl

WAAR OF NIET WAAR?

Op de site van hetkanwel.nl wordt afgerekend met een vijftal fabels over energieverbruik. Dit zijn ze: 1. Een oplader in het stopcontact laten kan geen kwaad. 2. Spaarlampen hebben geen effect op je energierekening. 3. Water koken met een waterkoker verbruikt het minste energie. 4. Je hebt een vergunning nodig om zonnepanelen te plaatsen.

5. Eco-programma’s verbruiken meer dan snelle programma’s. De fabels worden verspreid door klimaatontkenners die het kennelijk fijn vinden om klimaat twijfelaars op het verkeerde been te zetten. Dat is met name een favoriete hobby van populistische partijen en de krant van wakker Nederland. Wie werkelijk wil ontwaken uit deze misverstanden doet er goed aan om zich te abonneren op de nieuwsbrief van hetkanwel.nl. Daar vind je nieuws dat er toe doet.

ONTBOSSING GAAT MAAR DOOR

Om de CO2-uitstoot van de afgelopen tien jaar te neutraliseren, moeten we meer bomen gaan planten stelt Dr. Thomas Crowther van de Technische Universiteit (ETH) in Zürich. Om precies te zijn 1,2 biljoen bomen. Oftewel 1.200.000.000.000. Uit zijn onderzoek blijkt dat de aarde op dit moment drie biljoen bomen heeft. Dat is 2,5 keer zoveel als het genoemde aantal dat we moeten bijplanten om de CO2-uitstoot van de afgelopen tien jaar te neutraliseren. Dat lijkt een onhaalbaar aantal, maar volgens Crowther is er ruimte genoeg op de aarde om 1,2 biljoen bomen bij te planten. Hij denkt dat er genoeg vervallen en verlaten land te vinden is om al die bomen te planten. Bomen zijn volgens hem ons beste wapen in de strijd tegen

1,2 biljoen bomen tekort

klimaatverandering. Hij stelt zelfs dat het planten van bomen een groter effect heeft op het klimaat dan bijvoorbeeld de overstap naar schone energie of een plantaardig dieet. Minder mensen op aarde zou ook fijn zijn.

GELDGEKTE FNUIKT KLIMAAT

De financiële sector is de grootste lobbyist ter wereld. Ondanks de mooie ambities van individuele financiële instellingen tonen cijfers aan dat de sector in totaal vooral veel geld steekt in klimaatonvriendelijke lobby. De verhouding komt uit op 1.000 euro in klimaatonvriendelijke tegenover 1 euro in klimaatvriendelijke lobby. Om dat te veranderen moeten beleggers zich veel vaker achter het oor krabben. Waar investeer ik geld in en waar niet? Jane Ambachtsheer, hoofd duurzaamheid bij BNP Paribas AM, zegt dat er al veel bewijs is dat geen rekening houden met klimaatverandering een nadelig effect heeft op financiële prestaties op de lange termijn. “Waarom zouden we die kans om positieve invloed uit te oefenen, op zowel bedrijven als wetgevers, niet benutten?” Mooi, maar er is hoe dan ook nog een lange weg te gaan om de cijfers om te draaien van 1 naar 1000 euro klimaatvriendelijke lobby.

BEDRIJVEN MOETEN BESPAREN

Ooit gehoord van het Activiteitenbesluit Milieubeheer? Veel bedrijven die er aan moeten voldoen ook niet. Dat besluit verplicht een groot aantal bedrijven om maatregelen te treffen op het gebied van energiebesparing en -efficiëntie. Deze maatregelen zijn vastgelegd in de Erkende Maatregelenlijst energiebesparing en verschillen per

Activiteitenbesluit Milieubeheer

bedrijfstak. Ruim 125.000 bedrijven moeten voor 1 juli een rapportage inleveren en dat is een nogal complex proces. Velen zullen daarom hulp nodig hebben en het is nog maar de vraag of ze die tijdig inschakelen. Een groot probleem is echter dat veel ondernemers niet eens op de hoogte zijn van de informatieplicht, laat staan of ze er aan moeten voldoen. En dat terwijl de deadline al aardig in de buurt komt. Doe ze dat niet dan zitten daar hoogstwaarschijnlijk sancties aan vast, al is nog niet bekend om welke straf het zal gaan. Al met al een stroperige gang van zaken. Als dat maar goed komt.

KILO’S ETEN IN DE KLIKO

Nederlanders gooien jaarlijks gemiddeld 41 kilo voedsel weg dat nog goed bruikbaar is. Om dat terug te dringen wil de landelijke campagne ‘Hoe #verspillingsvrij ben jij?’ duidelijk maken wat je er thuis aan kunt doen. “Alleen als iedereen zich inzet, lukt het ons de voedselverspilling in 2030 te halveren”, zegt Toine Timmermans, directeur van de stichting Samen Tegen Voedselverspilling. Die halvering betekent dat er dagelijks 270.000 broden en 150.000 literpakken yoghurt niet in de kliko verdwijnen. “Dat zijn gigantische aantallen. Ook bij groente, fruit en vlees is veel winst te behalen”, stelt Timmermans. Een Amerikaanse consultancyfirma becijferde vorig jaar dat wereldwijd 700 miljard dollar aan voedsel weggegooid wordt terwijl dit te voorkomen is. Hoe blij zouden ze daar in Jemen en Noord-Korea mee zijn?

Grondwater

8

Natuur INNOVATIE

Is de wolf weer welkom?

Tekst: Frans van der Beek | Ilustratie: Jeroen Helmer / ARK Natuurontwikkeling

De wolf vestigt zich in Nederland. Een vrouwtjeswolf die voor het eerst in mei 2018 in Nederland is waargenomen in Friesland verblijft sinds juli op de Veluwe. Eind januari bevond het zich in gezelschap van een mannelijke wolf in hetzelfde gebied en is er officieel sprake van vestiging en de start van een roedel. Goed of slecht nieuws?

Het begint al bij het voorlezen aan kleuters.

Roodkapje ontmoet de grote boze wolf. Ook het sprookje van de wolf en de zeven geitjes is slecht voor het imago van de oervader van de hond. Zo worden generaties gevoed met angst voor een prachtig dier met bijzondere eigenschappen en een beschermde status. Vandaar ook de ophef als de wolf de Nederlandse grens oversteekt. In 2015 draafde er een wolf door de straten van Hoogezand, hoewel nog steeds wordt betwist of het wel een wolf was en niet een ontsnapt huisdier. De commotie was er niet minder om. Sinds 1998 zijn de uit Polen afkomstige wolven in Duitsland teruggekeerd. Deze Duitse roedels breiden zich nu uit richting ons land. Vanaf het begin van dit jaar is de wolf officieel woonachtig in Nederland.

Herders en boeren zijn alert, want loslopende schapen zijn een smakelijke prooi, hoewel sinds juli op de Veluwe geen landbouwhuis-

dier is gepakt. Zwerfwolven lieten wel een spoor van circa honderd dode schapen achter.

Volgens kenners is er in de toekomst plaats ongeveer tien roedels. Er is voldoende prooi in het wild, maar schapen blijven een lekkernij.

Het is aan de boer om de kudde te beschermen met afrastering, want loslopende schapen zijn spekkie voor het bekkie van de wolf.

Wolvenhaat

Na een pauze van anderhalve eeuw is de wolf nu weer in ons land. Er zij er al ten minste tien gesignaleerd, meestal passanten naar België of ze gingen weer terug naar Duitsland. In 1896 werd de laatste wolf in Schinveld gedood en was definitief uitgeroeid. Grote blijdschap destijds. Toen waren wolven hongerig omdat er door overbejaging te weinig reeën en zwijnen waren. De keuterboeren lieten soms kinderen de schapen bewaken en als die het slachtoffer

werden dan vlamde de wolvenhaat weer op. Nu zijn de gevoelens gemengd. We weten dat de wolf een schuw dier is dat geen mensen aanvalt, tenzij het in het nauw wordt gedreven. Of als de wolf hondsdol is. Natuurliefhebbers zijn blij met de terugkeer. Het is een teken dat de natuur zich hersteld en er meer ruimte is voor de wolf.

Er bestaat een intense fascinatie voor dit legendarische dier. De wolf kan zich snel voortplanten, legt immense afstanden af en verblijft voornamelijk in mensvrije natuurgebieden. Het gehoor, de reukzin en het zichtvermogen zijn goed ontwikkeld. Een wolf kan tegen de wind in andere dieren ontdekken die zich op een afstand van 300 meter van hem bevinden. Ook kan hij uitstekend zien in het donker. De wolf heeft een zichthoek van 250° (ter vergelijking: 180° bij mensen). De wolf kan tonen horen tot 40 kHz, tonen die te hoog zijn voor het menselijk gehoor. Een wolf kan het been van een eland in

Natuur INNOVATIE

9

Na een pauze van anderhalve eeuw is de wolf nu weer in ons land. Er zij er al ten minste tien gesignaleerd, meestal passanten naar België of ze gingen weer terug naar Duitsland.

Rome

een hap doorbijten en kauwt niet op zijn prooi, maar scheurt het vlees in stukken en slikt het door. Het heeft sterk ontwikkelde zintuigen. De ogen zijn beter dan die van de mens. Wolven kunnen uitstekend zien in het donker. Ze kunnen bijna helemaal om zich heen kijken in een hoek van 270 graden. De mens maar 180 graden.

Onderwerping

Het huilen van de wolf is vooral bedoeld om over grote afstanden te communiceren. Afhan-

kelijk van de omstandigheden kunnen wolven dit gehuil zes tot tien kilometer ver horen. Het afbakenen van het territorium door middel van te urineren is voorbehouden aan dominante dieren. Binnen de roedel begrijpen ze elkaar door middel van lichaamstaal. Onderdanige wolven begroeten anderen door onderwerping, met afgewende ogen, staart tussen de achterpoten, lage houding, oren naar achteren en een zacht gejank.

Als wolven boos of bang zijn laten ze dat meestal zien met ontblote tanden en gegrom.

De wolf die naar de maan huilt, weerwolven in horrorfilms en primitieve stammen die zich als wolf uitdossen dragen bij aan de mythevorming. De stad Rome werd volgens de legende gesticht door Romulus en Remus, twee kinderen die als wilden waren opgegroeid en door een wolvin werden gezoogd. Ook het jongetje Mowgli uit Rudyard Kiplings Jungle Boek werd in een wolvenroedel opgevoed. Dat wolven zich over menselijke vondelingetjes kunnen ontfermen is inderdaad vastgesteld.

Bij de Germanen werd de wolf vereerd als een heilig dier en als boodschapper met voorspellende gaven.

De houding ten opzichte van wolven is langzamerhand veranderd. We beseffen is dat deze dieren een onlosmakelijk deel vormen van de weinige nog werkelijk wilde streken van de wereld. Dus welkom in het ‘wilde’ Nederland?

Zeg met maar…

10

Transitie

Start-up verduurzaamt de wereld met.... een spons

In de koude, nachtelijke uren water uit de lucht halen, en overdag wanneer het warm is weer vrijlaten. Dat is het idee van het Nederlandse Sponsh om de droogte in landen als Portugal en andere regio’s die kampen met droogte grootschalig aan te pakken. En niet alleen zijzelf zijn enthousiast. Deze winnaar van de ‘Gouden Kiem chemical startup of the year en Accenture Innovation Award’ kan ook op steun rekenen van de Europese community EIT Climate-KIC.

Tekst Sjors Beukeboom

Slim textiel

Om klimaatneutrale innovaties te versnellen, zet het Europese kennis- en innovatiecommunity EIT Climate-KIC vol in op duurzame innovatieve ideeën en oplossingen van start-ups. De community maakt deel uit van de EIT (European Institute of Innovation & Technology), het instituut van de Europese Unie voor innovatie en ondernemerschap. Dit om de vaak jonge ondernemers te helpen groeien, versnellen en verbeteren. Het netwerk ondersteunt ook de Nederlandse start-up Sponsh, dat in samenwerking met de Technische Universiteit van Eindhoven een slim textiel ontwikkelt.

Een textiel dat volgens co-founder Kurt Hamming van lijkt op een ‘ouderwetse’ spons. “Of zo’n geel keukendoekje. Maar er zijn twee grote verschillen.

Het textiel dat wij ontwikkelen onttrekt watermoleculen uit de lucht en is volledig autonoom. Dat wil zeggen: er hoeft geen energie te worden toegevoegd om het vastgehouden water los te laten.”

Dat kan door de vezels in het slimme textiel.

Daarmee hopen de ondernemers in de toekomst op grote schaal water uit de lucht te absorberen.

Het textiel kan op velerlei, stuk voor stuk duurzame manieren ingezet worden. “De meest simpele toepassing is om bomen en planten water te geven.

Je kunt het om een boompje wikkelen of langs een wijngaard spannen. ’s Nachts neemt het water op uit de lucht en als de zon erop gaat schijnen laat het dit water los boven de wortelsystemen. Daarnaast zou het textiel gebruikt kunnen worden bij de vochtregulering van broeikassen of toepassing in airconditioningsystemen”, zegt Hamming.

Portugal

De meest voor de hand liggende locaties voor het gebruik van Sponsh zijn plekken waar boeren, door teruglopende regenval en reservoirs als gevolg van klimaatverandering, wanhopig op zoek zijn naar manieren om hun gewassen te kunnen blijven irrigeren. Denk aan Portugal, delen van Spanje, Zuid-Afrika en Californië.

Transitie

In het eerstgenoemde land kwam het idee voor Sponsh ook tot stand. “Onze CEO Lourens Boot was in 2017 kamperen in Portugal”, vertelt Hamming. “Het was de droogste zomer ooit en er heerste paniek in het land. Met vrachtwagens werd water van het noorden naar het zuiden van Portugal gebracht. Toen Lourens op een dag opstond, besefte hij dat er condens op zijn kleiding lag. Water, in zulke droge tijden. Hij startte een zoektocht op het internet en kwam zo het onderzoek van dr.

Catarina Esteves, zelf Portugese, tegen. Vanaf dat moment is het balletje gaan rollen.”

Ontwikkeling

Dr. Esteves deed namelijk aan de TU in Eindhoven onderzoek naar het slimme textiel dat de basis vormt voor de onderneming van Hamming. Het materiaal werkt op temperatuur, zegt Hamming.

“De vezels op het textiel binden zich graag aan H2O-moleculen wanneer het koud is. Als het vervolgens warm wordt - boven de dertig graden - dan binden ze zich liever aan zichzelf, waardoor de watermoleculen weer worden losgelaten.”

In de toekomst hoopt Sponsh het textiel verder te ontwikkelen. Bijvoorbeeld door het te bevestigen aan andere materialen. Of de trigger temperature te verlagen, zodat het nog breder ingezet kan worden. Hamming: “We proberen het materiaal ook lichtgevoelig te maken, zodat het in het donker water opneemt en overdag afgeeft.”

Opschalen

De ondernemers van Sponsh denken dat één vierkante meter slim textiel 1,3 liter water per dag kan produceren. Momenteel ligt er een 100 vierkante centimeter prototype, ontwikkeld in Duitsland.

“Het is onze ambitie om snel op te schalen en het product te testen met boeren en herbebossing-ontwikkelaars. Uiteindelijk willen we hen het materiaal op rollen aanbieden en in samenwerking verder te ontwikkelen.”

Eind 2020 hoopt Sponsh de eerste rollen slim textiel op de markt te hebben. Dat lijkt snel, maar niet onmogelijk, volgens Hamming. In dit proces krijgt het bedrijf ondersteuning vanuit het Accelerator-programma van EIT Climate-KIC. “Dat is interessant, omdat we met ondernemers met dezelfde vragen en ervaringen samen komen.

Dat peer-to-peer aspect en het uitwisselen van praktijkervaring helpt ons in de ontwikkeling.”

Er melden zich elk jaar ruim honderd start-ups aan voor het Accelerator-programma van EIT Climate-KIC. Daaruit selecteert zij rond de dertig start-ups die door een aantal fases gaan.

In die fases krijgen de ondernemers coaching en in sommige gevallen een financiële ondersteuning. Bedrijven, universiteiten, non-profits en de publieke sector dragen bij aan de ontwikkeling van die start-ups. Zo kunnen zij zich optimaal voorbereiden op de Europese markt.

11

12

Transitie

Patrick van Zuijlen

Klimaatpositief5, kan het klimaatakkoord de prullenbak in?

Waarom is klimaatneutraal ondernemen onvoldoende? En waarom is klimaatpositief5 (Je CO2uitstoot 5-voudig compenseren) zo belangrijk?

Eerst de feiten om de zin van de onzin te scheiden. Het in 2015 afgesloten klimaatakkoord Parijs wil de temperatuurstijging wereldwijd beperken tot maximaal 1,5 graden Celsius. Daarvoor moet de CO2-uitstoot in 2030 gereduceerd worden tot 50% van het niveau in 2010.

Ontbossing

Echter, dit betekent dat er tot 2030 fors CO2 bijkomt. En daarna?

Stopt de uitstoot dan ineens? En er is nog een tweede groot probleem: de ontbossing. Bomen zetten CO2 om in takken, bladeren en zuurstof (fotosynthese). Elke minuut wordt 40 voetbalvelden bos omgehakt. Elke minuut! Conclusie: de hoeveelheid CO2 neemt alleen maar toe. En dat leidt tot een groeiend aantal onaangename verrassingen: sneller smeltende ijskappen, weerrecords, enzovoorts. De narigheid komt snel dichterbij.

Urgentie

Is het klimaatakkoord dan slecht? Nee, de intentie en richting zijn juist. Het maakt ons bewust van de urgentie. Het is alleen volstrekt onvoldoende. Beter is de CO2-uitstoot naar 0 te brengen in 2030.

Hoe? Met klimaatpositief5. Dus klimaatpositief leven en ondernemen. Hoe meer mensen meedoen, hoe beter. Maar hoe doe je dat dan? [hier komt qua ondernemen niet echt een antwoord op]. Ik ben gestart met het herdefiniëren van mijn levensmissie: ‘Mijn bijdrage aan een betere wereld maximaliseren’. Ook ik heb, net zoals iedereen, een overvloed aan mogelijkheden om bij te dragen: minder vlees eten, anders stemmen en volgende maand 20 zonnepanelen op mijn dak.

Met ons bedrijf EIGEN Fundament laten we ondernemingen groeien door betekenisvolle impact. Met hogere financiële winst en meer werkgeluk voor het personeel. In mijn volgende column beschrijf ik hoe je als bedrijf enorm kunt groeien door te werken en ondernemen vanuit klimaatpositief5.

De volgende stap is het planten van bomen. In Nederland en buitenland.

Goed doen, voelt goed, en je wordt er nog gelukkiger van ook! www.eigenfundament.nl/betekenisvol-ondernemen

Anne-Marie Rakhorst

Schoonheid voor iedereen Een wereld van schoonheid en overvloed. Waarin we hergebruiken, delen en waarde toevoegen.

Waarin afval grondstof is voor nieuwe producten.

Waarin we niet proberen om minder slecht te doen, maar de goede dingen doen. Het wereldbeeld dat me ooit getoond werd door Cradle to Cradle-bezieler Michael Braungart, heeft me nooit meer losgelaten.

Intussen zijn er geweldige ondernemers opgestaan, initiatieven opgezet, hebben mensen zich verenigd rond het idee van een circulaire economie. Ze zoeken oplossingen om voedselverspilling tegen te gaan, om kledingstoffen te recyclen en om schone vervoersmiddelen met elkaar te delen. Ik denk aan kringloopwinkel nieuwe stijl La Poubelle. Ze verkopen niet alleen tweedehands spullen: van onverkoopbare goederen maken mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt prachtige nieuwe producten. Beschadigde tafels zijn grondstof voor een nieuwe tafel of kast met een moderne uitstraling.

Het Planbureau voor de Leefomgeving telde al 1.500 nieuwe circulaire initiatieven.

Maar: hoe maken we van circulair het nieuwe normaal voor iedereen? Het is de kunst om al die initiatieven te ondersteunen, te versterken en toegankelijk te maken. Om veel meer samen te werken over allerlei grenzen heen. Nederland zet ambitieuze stappen: met ‘Nederland circulair in 2050’ is er ook vanuit de overheid een actieplan voor een veel slimmer gebruik van grondstoffen.

Het geeft mij, als ondernemer, als mens, als inwoner van Nederland, ontzettend veel energie om er deel van uit te maken. Samen met andere ondernemers, burgers, bestuurders, experts en wetenschappers.

Op naar het nieuwe normaal!

Anne-Marie Rakhorst

Transitie

13

omdat ze omarmd worden door ongelooflijk veel verschillenden mensen en organisaties. Het is een paraplu boven heel veel.’

Transitie

Nieuwe columnist Anne-Marie Rakhorst Alles voor een betere wereld

Anne-Marie is ondernemer, investeerder en publicist op het gebied van duurzaamheid. Met haar onafhankelijke platform Duurzaamheid.nl verenigt ze professionals, bedrijven, maatschappelijke organisaties en overheden rondom een gezamenlijk doel: een toekomstbestendig Nederland. Ook stond ze aan de wieg van het initiatief ‘17 doelen die je deelt’ en tal van andere initiatieven voor een duurzame toekomst. Met de 17 ontwikkelingsdoelen van de VN als mooie leidraad.

Tekst: Eric Schoones

Anne-Marie Rakhorst komt uit een warm nest, nog klein zat ze elke middag aan tafel erbij wanneer haar ondernemende ouders lunchten met het personeel.

Ze genot van de verhalen en plannen. Je idealen najagen en dingen ondernemen, dat wilde ze ook.

Tegelijk was er de natuur, het kasteel om de hoek.

Koeien, paarden en kippen rondom de boerderij en ’s nachts ging ze met haar vader uilen spotten, hij leerde haar luisteren naar de natuur. Thuis ging de buit van de zwerftochten langs de slootkanten onder de microscoop. Ontdekkingstochten waren het en de wereld onder de microscoop was een ontdekking op zich. Maar hoe idyllische het Brabantse dorpje waar ze opgroeide ook was, ook daar kondigden de grote vragen van de wereld zich aan. De oliecrisis van 1972 met de eerste autoloze zondag. Ze was vijf en rolschaatste de hele dag op de provinciale weg. Later begreep ze dat de olie niet als vanzelfsprekend zou blijven stromen en als tiener kreeg ze, gebruikmakend van windkracht, alternatieven in het zicht als vijftienjarige zeilinstructeur.

Toen haar studie bedrijfseconomie even wat minder liep, rolde de kunstacademie uit de beroepentest – haar ouders hadden bijna dertig jaar lang een bekende galerie en beeldentuin – maar met het devies van haar vader ‘Wat niet kan, dat moet nog geboren worden’ in het achterhoofd zette ze toch door. In 1994 begon ze met Search, dat uitgroeide tot een zeer succesvol internationaal opererend ingenieursbureau.

Dat economie en ecologie heel goed samen kunnen

gaan, ervoer Rakhorst niet alleen in haar jeugd, maar ook door zelf te gaan ondernemen. In 2000 werd ze verkozen tot Zakenvrouw van het Jaar.

Doelen die je deelt

Na de verkoop van haar onderneming kwam er ruimte voor iets nieuws. Ze richtte het platform Duurzaamheid.nl op. Rond diezelfde periode tekenden de leiders van 193 landen de Sustainable Development Goals, de opvolger van de Millenniumdoelen: de agenda die ervoor moet zorgen dat de wereld in 2030 gezonder, veiliger en eerlijker is voor iedereen.

Het inspireerde Anne-Marie Rakhorst onder andere tot ’17 doelen die je deelt’; een campagne die ervoor moet zorgen dat iedereen in ons land de 17 werelddoelen kent en dat Nederland al zijn kennis en talent inzet om ze te behalen. Anne-Marie Rakhorst gaf heel bewust kinderen een hoofdrol in haar campange: ‘Onze kinderen herinneren mij er elke dag aan dat ik als mens en ondernemer echt een bijdrage kan leveren. Kinderen kijken met een open blik naar de wereld en komen vaak met oplossingen waar wij als volwassenen niet meteen aan denken. De werelddoelen vormen de basis van mijn werkzaamheden en voor de Nederlandse campagne hebben we ze ’17 doelen die je deelt’ genoemd. De doelen moeten ervoor zorgen dat de wereld in 2030 een betere plek is om in te leven voor iedereen. Dat is mogelijk, als we ze massaal in het hart sluiten, delen en actie ondernemen. Die doelen zijn een prachtig instrument om breed in de maatschappij mensen mee te nemen,

Zelf probeert ze haar bijdrage te leveren door de goede initiatieven en oplossingen die er zijn op verschillende manieren te versterken, verbinden en versnellen. Zo is ze boegbeeld van de beweging Brabant geeft Energie, die burgers en bedrijven met kennis, samenwerking en geld steunt in de energietransitie in Brabant. Met het voorzitterschap van de Transitieagenda Consumptiegoederen voegt ze de daad bij het woord als het gaat om de circulaire economie.

Er is veel winst te halen in die sector van goederen van koffiebekers tot kleding en van de verpakking van frisdranken tot stofzuigers en meubelen. ‘Met de transitieagenda Consumptiegoederen verkennen we nieuwe verdienmodellen, retoursystemen en nieuwe (keten)samenwerkingsvormen, die als hefboom kunnen werken.’ Rakhorst ziet een grote rol en een kans weggelegd voor de (groeiende) steden wereldwijd: om te zorgen dat die daadwerkelijk voor iedereen leefbaar blijven, is ze onder andere actief bij de grootste beweging voor en door sloppenwijkbewoners wereldwijd, Slum Dwellers International.

Geld

Eerder publiceerde ze verschillende boeken, waaronder ‘Nieuwe Energie; Nederland na het fossiele tijdperk’ en als laatste: ‘Geld stuurt de wereld; jij bepaalt de koers’. Haar laatste boek, Geld stuurt de wereld, is een ontdekkingstocht in de wereld van duurzaam beleggen. Met als centrale vraag: hoe kunnen we via ons geld een positieve impact op de wereld en economie hebben? In het boek komen tal van (financiële) experts aan het woord en het maakt duidelijk hoeveel impact ons geld, van pensioenbelegging tot spaargeld, kan hebben. Geld stuurt de wereld, wordt weleens gezegd.

Laten we ons geld dan inzetten om de wereld de goede kant uit te sturen. Wat vinden we belangrijker? De zekerheid dat je toekomstgeld veilig belegd is of dat je toekomst veilig is doordat jouw geld bijdraagt aan een betere wereld? Het antwoord van Anne-Marie Rakhorst laat zich raden: ‘Maar weinigen twijfelen aan het antwoord. Want wat is je spaargeld of pensioen waard als de aarde straks onleefbaar is en niemand zeker weet of er nog wel perspectief is voor de generaties na ons?

Het mooie is dat wij met ons geld veel meer invloed kunnen uitoefenen dan vaak gedacht wordt. Direct en indirect zijn we namelijk allemaal grootaandeelhouders; onze pensioenfondsen en verzekeraars beheren namens ons 1300 miljard en bij banken en vermogensbeheerders hebben we nog eens 700 miljard uitstaan.

We hebben dus heel veel geld dat we kunnen inzetten om de toekomst beter te maken. Maar dan moeten we ons bewust zijn van onze macht en onze stem laten horen. Als burger, als consument, als klant van een bank, als investeerder, als vermogensbeheerder of als belegger. Dit boek laat zien hoe binnen de financiële wereld gedacht wordt over duurzaam beleggen en welke stappen daarin worden gezet. Het legt uit hoe je zelf een actieve belegger kunt worden. En hoe je een duurzame portefeuille winstgevend maakt en houdt.

Tenslotte spreekt ze regelmatig in de media en op congressen over (circulair) ondernemen, de Sustainable Development Goals, de energietransitie, innovatie en duurzaam geld en ze is actief in voor o.a. de Koning Willem I Prijs, Milieu Centraal, CBS, SDG Charter, MVO Nederland. Haar boeken zijn verkrijgbaar in de webshop van duurzaamheid.nl.

Bij zoekt bloem

Help mee!

Zaai deze mix van biologische zaden voor een bijvriendelijke bloemenzee. De zakjes vind je op de potten in de winkels en via acties op Facebook.

ADVERTENTIE KRANT VAN DE AARDE 253 x 163mm FINAL.pdf

1

11-3-2019

12:19:47

Meer voeding voor de bij is hard nodig voor het behoud van onze biodiversiteit. De Traay en Bee honest steunen projecten rondom biodiversiteit en de bij. Lees meer over deze projecten op www.detraay.com

Voeding top 5

15

Renáta’s top 5

Ontbijt als een keizer voor een goed begin!

Renáta Horenová

Lange tijd werd het ontbijt gezien als dé belangrijkste maaltijd van de dag. Nu slaan veel mensen deze maaltijd in de haast wel eens over. Onderzoek wijst uit dat je het tekort aan voedingsstoffen dat je oploopt door het ontbijt over te slaan, gedurende de rest van de dag (bijna) niet meer kunt inhalen. Door karig te ontbijten heb je de hele dag door meer behoefte aan snaaien. Een goed begin van de dag is dus halve werk: ontbijt als een keizer! Kies voor jouw ontbijt voor producten die voedzaam voor je zijn én die je heerlijk vindt. Dit zijn mijn favorieten uit de biologische speciaalzaak!

1. De kip met de gouden eieren: Les Bleues

Over eieren valt bij mij niet te twisten: eieren zijn lekker! Bovendien bevatten eieren belangrijke vitamines en mineralen. De Lankerenhof en Odin zijn in 2018 een bijzonder project gestart met het vrije & dubbeldoel kippenras Les Bleues. De Les Bleues kippen hebben mooie witte veren, zijn robuust en gaan efficiënt met hun voer om. Op De Lankerenhof mogen Les Bleues-hanen op een natuurlijke manier tussen de hennen opgroeien, zowel binnen als buiten. Deze kippen zijn voor zowel het vlees als de eieren, een dubbeldoel dus. Proef ook deze eieren geroerbakt uit de pan met een handjevol gesneden bieslook, snufje zout en voor de liefhebbers gerookte paprikapoeder. Onweerstaanbaar lekker!

2.

Een voedzame ochtend: havermout!

Havermout wordt gemaakt door de haverkorrels te drogen, knippen, pellen en te pletten tot havermout.‘Het dichtste bij de natuur’ havermout is een bijzonder lekker en hoogwaardig product: het wordt gemaakt van biologisch dynamische haver bij Spielberger Mühle in Duitsland en heeft het Demeter-keurmerk. Het bijzondere aan Demeter-boeren is dat ze speciale aandacht geven aan de bodemvruchtbaarheid, vitaliteit van de gewassen, dierenwelzijn en de kringloop op hun bedrijf. Ik vervang graag voor het maken van een bordje havermout de melk door zelfgemaakte gember- of kurkumawater. Voeg stukjes appel en noten toe en voel je dicht bij de natuur.

Inhoud: 500 gram Adviesprijs: € 2,35 Meer info op www.ekoplaza.nl

4.

Een prikkelend begin van de dag Kefir is een milde yoghurt met levende culturen en is van oorsprong afkomstig uit de Kaukasus. Zuiver Zuivel Kefir yoghurt is bereid van de hoogste kwaliteit biodynamische melk en heeft een natuurlijk vetgehalte.

Deze kefir yoghurt is stevig, romig maar toch heel fris en bevat veel mineralen, vitaminen en micro- organismen.

Maak een bakje met dit bijzonder kefir yoghurt, gemaakt van zuivel van koeien met hoorns: meng jouw lievelingsjam of honing naar smaak er door heen. Lepelen maar!

Inhoud: 500 gram Adviesprijs: € 1,99 Meer info op www.zuiverzuivel.nl

3. Vitaminerijke ontbijtrolls Rijstvellen voor ontbijt zijn in Nederland niet het eerste waar men naar grijpt, maar in Azië zijn ze een onmisbaar jasje voor een lekkernij op elk moment van de dag. De rijstvellen van Amaizin worden gemaakt door de lokale producent in Cambodja en hebben ook een bijzonder sociaal aspect: 500 rijstboeren in de omgeving krijgen gratis rijstzaden om hen onderneming te ondersteunen. Deze rijstvellen bevatten tapiocazetmeel, waardoor ze een perfecte elastische structuur krijgen en heel makkelijk zijn in gebruik. Ik vul ze het liefst met geraspte wortelen, reepjes avocado, stukjes noten en sesamzaadjes.

Snufje zout er over: onweerstaanbaar lekker en bomvol vitaminen om je dag mee te starten.

Inhoud: 110 gram/ 12 vellen Adviesprijs: € 1,85 Meer info op www.amaizin.nl

5. Gebrand op kwaliteit!

Koffie wordt in veel culturen genuttigd en is een van de populairste ontbijtdranken ter wereld. Koffie werd hoogstwaarschijnlijk het eerst opgemerkt in het huidige Ethiopië en voor het eerst geteeld en op de markt gezet door de Arabieren. Een kop koffie verwarmt je lichaam, geeft door de cafeïne een oppepper en verbindt mensen met elkaar. De Inca beans van Illimani zijn een begrip onder de koffie- liefhebbers.

Deze koffie kenmerkt zich door een smaak van chocola, een vleugje limoen en heeft een fruitige afdronk. Ik drink het zwart maar hij is ook bijzonder lekker als cortado: met een vleugje melk.

Inhoud: 250 gram Adviesprijs: € 5,55 Meer info op www.illimani.net

16

Column

Koken met de seizoenen

De aard van het wezen

We gaan een kookboek maken met recepten uit de Landgoedkeuken. Het ligt voor de hand om dit in te delen naar de seizoenen. Want als je een bee tje biologisch en duurzaam bent, eet je aardbeien alleen in de zomer en boerenkool vooral in de winter. Maar wat doe je dan in het vroege voorjaar, als er nog niets te oogsten valt? Vroeger deed men dan een greep uit de voorraadkast, waar de oogst in potten was opgeslagen. Want in die tijd was inmaken en wecken heel gewoon. Toen ik in 1995 voor het eerst op het landgoed kwam, maakten mijn schoonouders in de zomer de oogst uit de moestuin grotendeels in. Van de aardbeien, bessen en frambozen maakte mijn schoonmoeder haar moestuinjams, van appels en peren appelmoes of stoofperen op rode wijn en de walnoten werden gedroogd en later gedopt, om ze te gebruiken voor de befaamde notentaartjes. Want wie wat bewaart, die heeft wat.

Het zet ons leven aardig op z’n kop. Jarenlang koesterden we de wens door erover te fantaseren en te speculeren. Medio december werd wens werkelijkheid: sindsdien wonen we niet meer samen, maar delen nu onze voordeur met een Friese Stabij.

Ruim 8 weken jong nam Bijke, want zo heet een Friese Stabij nu eenmaal, zijn intrek in onze bijkeuken. Zijn bijkeuken. Kinderloos konden we voorheen gaan en staan waar we wilden. Maar nu werden we geconfronteerd met een strak schema van slapen- plassen- eten- spelenplassen- slapen. En dat niet alleen. Ook vonden we onszelf op straat terug met een stoïcijns kijkende pup aan het einde van de lijn. Zittend op de stoep, aandacht voor alles behalve voor ons. En hoe krijgen we die 5,5 kilo nu in beweging?

In ons kookboek zijn daarom de producten van het landgoed en niet de seizoenen het uitgangspunt. We gaan ermee koken en bakken, maar ze ook inmaken, wecken en fermenteren. Dat is weer helemaal van deze tijd.

5,5 kilo is inmiddels ruim 16 kilo. Nooit geweten dat hondjes zo snel groeien: zelf zien gebeuren is toch heel anders dan een groeicurve in het puppy boek voor dummies.

Het boek zal bestaan uit recepten van onze koks, maar zeker ook van de familie en van mijzelf. In de bijna 25 jaar dat ik op het landgoed woon heb ik geleerd te koken met de producten van de natuur. Heerlijk vind ik het om mijn eigen tomaatjes uit de tuin te halen en er een verse tomatensoep van te maken, een kropje sla te oogsten, of een stamppot te maken met nieuwe aardappels en raapstelen of postelein.

We raken gewend aan elkaar, en we zijn apetrots op ons ventje. Het grootste plezier is wel het avontuur om zijn aard te ontdekken, te stimuleren en hier-en-daar te corrigeren. Tuurlijk, we zijn gewend geraakt om honden volledig in ons leventje te passen. Uitlaatservices spuiten uit de grond, want een hond hoort erbij. Ook al vraagt dit van het dier een topprestatie in aanpassingsvermogen.

Ontdekken wat zijn aard is, en daarin meebewegen is een andere houding.

Naast recepten met de oogst uit de moestuin en van het land, maken wij ook vaak gerechten met landgoedkaas, Lakenvelder rundvlees en wild.

Elke winter maak ik voor het kerstdiner een hazenpastei bijvoorbeeld.

Heerlijk op een toastje met wat cranberrysaus erbij.

Natuurlijk zijn al onze ingrediënten biologisch en van dichtbij. Op Heerlijkheid Mariënwaerdt zijn wij al in 1999 omgeschakeld naar biologische landbouw en onze restaurants zijn sinds 2018 biologisch gecertificeerd.

Toen ik daar zo over nadacht, terwijl Bijke een kuil groef in ons gazon, trof mij de parallel. Want dat is eigenlijk de basis waarvan uit wij telkens werken op Kraaybeekerhof (Academie). Een basis die zijn wortels heeft in de Antroposofie. Ontdekken en anderen laten ontdekken wat de unieke aard is van jou, mij en de wereld om ons heen. Lenigheid ontwikkelen om mee te bewegen en te buigen met deze aard.

Dus als je geen zin hebt om zelf aan de slag te gaan, kun je ook een hapje gaan eten in restaurant Marie of pannenkoekenhuis de Stapelbakker.

Onze producten kun je tegenwoordig ook proeven en kopen in de Landgoedkeuken op de Korte Jansstraat 5 in Utrecht.

Het kookboek ‘de Landgoedkeuken’ zullen wij feestelijk presenteren tijdens de 25e Landgoedfair, die van 21 t/m 25 augustus 2019 gehouden wordt op Heerlijkheid Mariënwaerdt.

Studenten worstelen wel eens met deze andere houding. Gewend als ze zijn om, bijvoorbeeld als het over voedingsadviezen gaat, (opleiding Natuurvoedingskundige) tabellen te volgen en grote waarheden te koesteren. En dan worden ze op Kraaybeekerhof Academie uitgedaagd zelf na te denken, vanuit het individu. Dat kan even wennen zijn.

Nathalie Barones van Verschuer Heerlijkheid Mariënwaerdt

Ellen J. Folkersma Directeur a.i. Landgoed Kraaybeekerhof

Zoals wij even moesten wennen aan onze nieuwe huisgenoot.

Column

17

B i o d y n a m i s ch e kwa l i te i t

Leven begint met Demeter Demeter is de Griekse godin van de vruchtbaarheid en het internationale keurmerk van de biodynamische landbouw. Demeter gaat verder dan biologisch. Eisen en richtlijnen zijn strenger.

Met grensverleggende landbouwmethoden versterken boeren de natuurlijke levenskracht die bodem, planten, dieren en mensen in kringlopen aan elkaar doorgeven. Hun gewassen worden rustig volwassen, dankzij een ruime vruchtwisseling en minimale bemesting. Echt lekker en gezond voedsel komt uit het meest natuurlijke landbouwsysteem. Logisch dat je meer van leven geniet, als je zulke goddelijke sla eet. www.stichtingdemeter.nl

Biologisch-dynamische Demeter honing

Van onze imker uit Duitsland, die rekening houdt met de natuurlijke leefwijze van de bijen en de samenhang tussen dierenrijk, natuur en kosmos!

DUITSLAND

www.detraay.com

Je proeft de zorg van de imker!

pure en (h)eerlijke producten Bio logisch voor dier en tuin NIEUW Blote Voeten Gras Biologisch gazonzaad

• Diervoeding en verzorging • Duurzame bodem verbetering • Plantvoeding • Gras, bloemen en kruiden zaden

www.bio-ron.com

.nl academie gastronomie landgoed

OPLEIDING NATUURVOEDINGSKUNDIGE Informatie Bijeenkomsten

4 mei, 15 juni of 21 augustus Meer weten? kraaybeekerhof.nl

Binnen een week minder gif in je lijf Een onderzoek van de Universiteit van Berkely in de VS toont bij gezinnen die biologisch gaan eten direct een aanzienlijke vermindering van residuen van bestrijdingsmiddelen in hun urine aan. De vier gezinnen, in totaal zestien volwassenen en kinderen, uit Baltimore, Atlanta, Oakland, en Minneapolis, aten zes dagen lang alleen biologische producten. Voordat ze daaraan begonnen, werd van alle gezinsleden de urine onderzocht. Na een week werd die weer geanalyseerd in het laboratorium. Er werd getest op een groot aantal (metabolieten van) pesticiden die gebruikt worden (en toegestaan zijn) in de gangbare landbouw, maar niet in de biologische landbouw.

De belangrijkste uitkomsten (stoffen of metabolieten van de stoffen):

- 61% minder chloorpyrifos, een insecticide uit de organothiofosfaten groep - 95% minder malathion, ook een organofosfor-insecticide (en anti-hoofdluismiddel), dat neurotoxisch is en mogelijk kankerverwekkend, volgens de WHO - 83% minder clothianidine, een neonicotinoïde, een neuro-actieve insecticide, die verdacht wordt van het veroorzaken van autisme en een bedreiging is voor talloze insectenbestanden - 43 - 57% minder pyrethroïde, een snel afbreekbare synthetische variant van een natuurlijk middel, verdacht van hormoonverstoring en verstoring van een aantal vitale lichaamsfuncties - 37% minder 2,4-D, een neuro-toxische herbicide dat ook in Agent Orange zit, het ontbladeringsmiddel dat het Amerikaanse leger in de Vietnamoorlog gebruikte en dat nu nog slachtoffers maakt.

Logisch wellicht, maar het brengt het vraagstuk wel dichterbij en maakt het invoelbaar. We moeten af van de chemische-synthetische bestrijdingsmiddelen. De producenten mogen het in de jaren bewust ‘gewasbeschermingsmiddelen’ zijn gaan noemen, maar dat maakt ze niet minder bedreigend voor de vitaliteit van de hele voedselketen, tot ook onze eigen gezondheid.

En er staat veel meer op het spel dan alleen onze gezondheid. Wat te denken van alle bodemleven en insecten, de vogels? Biodynamische landbouw hanteert de strengste normen wat betreft middelengebruik.

Je kunt die vorm van landbouw steunen en tegelijk je eigen gezondheid beschermen. Let simpelweg op het Demeter keurmerk!

Bert van Ruitenbeek, directeur van het kwaliteitskeurmerk Demeter voor biodynamische landbouw en voeding Onderzoek: ‘Organic diet intervention significantly reduces urinary pesticide levels in U.S. children and adults’ Berkeley University/ California.

18

Fotowedstrijd

FOTOWEDSTRIJD

LandschappenNL

Heb je een foto gemaakt van een mooie, bijzondere of typische plek in de Nederlandse natuur? Stuur die dan met toelichting naar de Krant van de Aarde. Elk nummer plaatsen we de beste inzending en enkele eervolle vermeldingen. Mail naar: redactie@krantvandeaarde.nl onder vermelding van je naam en adres. De winnaar wordt ook beloond door onze partner LandschappenNL met het boek “Lekker Landschap� over foodwalks en eten uit de natuur van LandschappenNL en een DVD van BBC EARTH.

Fotowedstrijd

Winnende foto

19

Foto: Luciano Stulin

De Maas kent tussen Maastricht en Wessem een aparte loop die we vanwege de ligging tussen Nederland en BelgiÍ de Grensmaas noemen. Omdat de scheepvaart via het Juliana-kanaal verloopt kan de rivier hier vrij stromen. Daardoor heeft de grensmaas grindpakketten aan gesneden en prachtige oeversteilwanden gevormd. Het resultaat is een ruig beeld van snel stromend water dat uniek in Nederland is. Deze foto laat dat prachtig zien. Deze omstandigheden bieden tevens goede mogelijkheden voor natuurontwikkeling. Een ander voordeel is dat de grensmaas door de geboden ruimte hoge waterafvoeren kan opvangen, zodat overstromingen zoals in de jaren ’90 worden voorkomen. Zowel de rivierbeveiliging als de natuurontwikkeling worden betaald uit de opbrengst van de grindwinning.

Gerit-Jan van Herwaarden, LandschappenNL

Samen voor ons Landschap LandschappenNL is het samenwerkingsverband van 12 provinciale organisaties, dat zich inzet voor het behoud en ontwikkeling van ons landschap waarin we wonen, werken en recreĂŤren. Het landschap vraagt om duurzaam beheer, zodat we er nu en in de toekomst van kunnen genieten. LandschappenNL werkt samen met mensen, organisaties, bedrijven en overheden, via projecten en lobby.

20

Voedingssupplementen noodzakelijk?

Vind ik het nodig om naast een gezond voedingspatroon en leefstijl voedingssupplementen te gebruiken? Mijn antwoord is JA! Een multi, vitamine C, vitamine D en een omega behoren bij mij tot dagelijkse kost. Een feit blijft wel dat de basis voor een goede gezondheid een gezond voedingspatroon, voldoende beweging en een leven in balans qua inspanning en ontspanning is.

Natuurlijke verzorging geïnspireerd door de bij

Gezond en glanzend haar willen we allemaal.

De natuurlijke ingrediënten in onze haarproducten zijn afgestemd op de behoefte van verschillende haartypen.

De shampoos reinigen en verzorgen haar en hoofdhuid op zachte wijze: zonder SLS of SLES, maar met uitsluitend milde wasactieve stoffen op plantaardige basis.

Daarna verzorgen de conditioners het haar extra zodat het zacht en goed doorkambaar is.

Verkrijgbaar in 12 soorten voor elk haartype.

Alle producten dragen het BDIH/ COSMOS keurmerk. Dat voelt goed!

beehonestcosmetics.com

Helaas is onze voeding niet meer wat het vroeger was doordat veel grond is uitgeput, we te maken hebben met milieuverontreiniging en er diverse bewerkingen en additieven aan te pas komen. Zelfs bij biologische groenten en fruit krijg je tegenwoordig niet meer voldoende vitaminen en mineralen binnen als decennia terug. Toch is het nog steeds de beste keuze om voor biologisch te kiezen. Biologische groenten bevatten geen bestrijdingsmiddelen en zijn gekweekt op onbewerkte ondergrond. Respect voor mens dier en milieu staat voorop bij biologische veeteelt en biologische (dynamische) landbouw.

Ook is ons lichaam onder invloed van steeds meer stress in het dagelijkse leven en dat is een belangrijke oorzaak van het feit dat ons lichaam minder van vitaminen, mineralen en aminozuren nodig heeft.

Zelfs als we alle activiteiten zonder stress en spanningen doen, vergen we nog veel van ons lichaam in onze hectische maatschappij. Om aan je dagelijkse hoeveelheid vitaminen en mineralen te komen is een multi vitamine een must. Zéker tijdens de herfst en wintermaanden is extra vitamine D en C noodzakelijk. Vitamine C alleen voor het verhogen van je weerstand? Nee! Deze in water oplosbare vitamine is een alleskunner pur sang. Voor de aanmaak van collageen is vitamine C nodig. Collageen zorgt voor o.a. de stevigheid van de huid. Ook heeft vitamine C een anti-oxidatieve werking, ze beschermt zo de cellen tegen vrije radicalen. Anti-oxidant is anti-age! De spijsvertering, hormoonstelsel en het immuunsysteem hebben ook vitamine C nodig om hu taken optimaal te kunnen uitvoeren. Naast deze functies werkt vitamine C als co-enzym bij meer dan 800 verschillende biochemische reacties in het lichaam. Last but not least: de goede vetten! Om aan de juiste hoeveelheid vetzuren te komen zou je 2 tot 3 keer per week een portie vette vis moeten nuttigen. Maar doen we dat echt?

En is die vis zelf dan wel gezond genoeg? Het is algemeen bekend dat de oceanen er slecht aan toe zijn en bevat de vis vaak kwik en zware metalen. Voor veganisten of diegene die om andere redenen geen vis eten zijn er nu omega supplementen uit zeewier.

Wellicht ten overvloede benadruk ik toch nog graag dat een voedingssupplement geen vervanging is van een gezond voedingspatroon. Geniet dagelijks van lekker, gevarieerd én gezond eten dat uit o.a. 500 gram groente bestaat en het liefst biologisch is.

Gezonde groet, Daan Ooteman

Beauty

Daan’s favourites

by Studio Natuurzuiver

Daan Ooteman is holistisch huidspecialiste én voedingsdeskundige. In haar praktijk Studio Natuurzuiver werkt zij met uitsluitend 100% natuurlijke, biologische, duurzame producten. De behandelingen worden met pure aandacht gegeven en hebben huidverbetering en een ultiem wellness gevoel als resultaat. Graag deelt zij haar favoriete producten met je op de ‘natural beauty must-have’ gadget pagina.

1.

Vegetarische goede vetten!

Vegetarische capsules van zeewierextract met olie uit micro-algen. Duurzame aanvulling van vetzuren!

Erica Algen vega capsules DHA, 60 capsules € 19,95 verkrijgbaar bij www.erica.eu

2.

Magnesium!

Hét anti-stress

3. Vitamine C it is!

Liposomale vitamine C is het best opneembaar (98%) door het lichaam. Vitamine C omhult met liposomen (microscopisch kleine vetbolletjes) die de vitamine C beschermen tegen afbraak in het maag-darm kanaal. De vitamine C kan direct worden opgenomen in de bloedbaan waar het getransporteerd wordt naar de cellen.

Altrient C, 30 achets € 43,19 www.livonlabs.nl

supplement!

Wil je graag magnesium als voedingssup-

plement nemen dan is het wel goed opletten dat je de juiste ‘stof’ in handen krijgt.

Citraat, bisglycinaat of oxide kun je beter vermijden omdat deze niet optimaal opneembaar zijn. Een (100% vegetarisch & vegan) product dat ik graag adviseer heeft naast magnesium uit een speciale zeesla ook vitamine D2 en Ashwagandha in een vegetarische capsule.

Royal Green magnesium, 60 caps € 25,66 verkrijgbaar bij natuurwinkels en -drogisterijen.

4. Vitamine D

Vitamine D is dé daily must voor iedereen in Nederland. Ons zonnige seizoen is karig en daardoor ligt de kans op een vitamine D tekort op de loer. Vitamine D is belangrijk voor o.a. een optimaal immuunsysteem, sterke botten én een fijn gemoed.

Vitamine D3 5mcg van Vitakruid, 250 tabletten AVP € 19,90 verkrijgbaar bij www.vitakruid.nl

5. Groene multi uit alg!

Yes! Een multi supplement gemaakt uit alg. Naast essentiële vitaminen & mineralen bevat deze groene multi ook sporenelementen, aminozuren én omega 3. Ideaal voor vegetariers en veganisten.

Groene multi à la Rineke, 120 capsules € 25,66 verkrijgbaar bij natuurwinkels en -drogisterijen.

21

22

Vegan recept

Rustieke rogge scones Tekst en beeld: Lisette Kreischer

Deze scones zijn perfect voor een luxueus weekend ontbijt (zoals met Pasen), of voor bij de koffie of thee natuurlijk.

Vijgen en noten zijn een heerlijke combinatie en de smaken komen extra goed tot hun recht in een mengsel met roggemeel. Deze binken zijn iets steviger, rijker en stoerder van smaak dan klassieke neutrale scones. Serveer ze met een plantaardige boter van goede kwaliteit en een mooie abrikozen-, sinaasappel- of vijgenjam.

Voor 8 grote scones

INGREDIËNTEN

150 g volkoren roggemeel 300 g tarwebloem 2,5 tl bakpoeder 1 tl zout 125 g plantaardige bakboter, zo koud mogelijk en in blokjes 4 el ahornsiroop 250-300 ml plantaardige melk (haver of soja) 100 g gedroogde vijgen, in kleine stukjes 75 g hazelnoten, heel optioneel: 1 el gekonfijte sinaasappelschil

INSTRUCTIES

• Verwarm de oven voor op 220 graden C. Bekleed een bakplaat met bakpapier.

• Meng roggemeel, tarwebloem, bakpoeder en zout in een ruime kom.

Wrijf de blokjes boter er met je vingertoppen door, zonder al te veel te kneden (je wilt weinig glutenketens activeren want scones hebben een ‘korte’ bite).

• Voeg ahornsiroop en 250 ml plantaardige melk toe en meng (weer zonder echt te kneden). Check de textuur. Het deeg moet vrij zacht, vormbaar en uitsteekbaar zijn, niet droog en kruimelig, maar zeker ook niet te nattig. Als het te droog is, voeg dan steeds een scheutje melk toe (tot 50 ml extra), tot je de juiste consistentie hebt. Het kan erg per soort meel en merk verschillen hoeveel extra vocht er nodig is.

• Meng vijgen, noten en sinaasappel door het deeg en maak er een ca.

2,5 cm dikke plak van.

• Steek hier met een steker van ca. 8 scones uit. Leg ze op de bakplaat en bak in 15 minuten goudbruin en gaar.

• Serveer met een goede vegan boter (bijvoorbeeld Cocovit van Vitaquell) en jam.

Over Lisette Kreischer | The Plant Pharmacy Lisette Kreischer is een van de grondleggers van de vegan-beweging in Nederland. Zij is co-founder van de inmiddels befaamde Dutch Weed Burger en heeft 10 succesvolle (kook) boeken op haar naam staan, waaronder Ecofabulous koken in alle seizoenen, het succesvolle en internationaal bekroonde Groente uit zee en haar meest recente werk MAN.EAT.PLANT..

In haar boek The Plant Pharmacy laat zij zien hoe je het hele jaar door kunt profiteren van de bijzondere en geneeskrachtige werking van planten en kruiden. Lisette neemt je mee op reis door de seizoenen en deelt heerlijke, plant based gerechten. The Plant Pharmacy zit boordevol informatie over de benefits van planten en bevat meer dan 40 vegan recepten, waar dit verwarmende winterse gerecht er een van is. Voor meer informatie: www.lisettekreischer.com

Antroposofische geneeskunde

23

De Weledatuin: Schatkamer van de apotheek, met als hoeder Jan Graafland Tekst: Cisly Burcksen

Het is mooi als je als mens voorwaarden kunt scheppen waardoor nieuwe dingen kunnen ontstaan”

“Wat we hier doen, is een brug slaan tussen mens en natuur,” zegt Jan Graafland. Als hoofd van de kruidentuin van Weleda is hij samen met zijn vierkoppige team verantwoordelijk voor een schatkamer aan natuurlijke geneeskracht. Of eerder een kraamkamer, zoals hij het zelf noemt. Dit is immers de plek waar alle planten rustig kunnen groeien en tot bloei kunnen komen.

Weleda is het meest bekend van de natuurlijke cosmetica, maar produceert ook antroposofische geneesmiddelen; op basis van planten die geteeld worden in de biodynamische Weledatuin in Zoetermeer. Een bijzondere plek, waar uit mensenwerk een klein natuurgebied is ontstaan. Jan Graafland werkt al bijna vanaf het begin in deze tuin en vertelt over het telen en verwerken van de geneeskrachtige kruiden, bloemen en planten.

24

Antroposofische geneeskunde

Welke medicinale planten groeien er in deze tuin?

“Weleda is een groot bedrijf met vestigingen in meer dan vijftig landen. In een aantal van die landen zijn ook mooie, grote tuinen.

Afgezien van de centrale productie in Duitsland, zijn al die vestigingen in verschillende landen sterk gericht op het produceren van geneesmiddelen voor de lokale markt. Van de planten die we hier kweken, maken we geneesmiddelen voor de Benelux. Dat zijn geneesmiddelen die artsen kunnen voorschrijven en zelfzorgmiddelen die zonder recept verkrijgbaar zijn, zoals bijvoorbeeld calendulazalf. Ik kan hier geen planten telen die niet inheems zijn. In Nederland vind je dus geen rozen, tijm of lavendel in de Weledatuin. De medicijnen die we maken in de apotheek die naast de tuin ligt, zijn gerelateerd aan de planten die van nature hier in de omgeving groeien. De achtergrond daarvan is dat elk land, elke streek of regio bepaalde klimatologische eigenschappen heeft, die hun invloed hebben op de mens. In iedere streek groeien juist planten die die eigenschappen kennelijk nodig hebben om te groeien; die dat juist overwinnen. Bij ons heb je bijvoorbeeld de combinatie vocht en kou, die ziekteverwekkend kan zijn.

Je kunt zeggen dat de wilg, die in Neder-

“Het farmaceutische proces is de brug tussen mens en natuur” land veel voorkomt, de kracht van het water overwint. Zo kun je de eigenschappen van de planten in relatie tot hun omgeving zien. Daar maken we gebruik van bij het maken van onze geneesmiddelen.”

Wat vind je mooi aan het werken hier?

“Veel buiten zijn en meewerken met het ritme van de seizoenen past goed bij mij. Maar ik hou net zo goed van de stad. Ik balanceer op de grens tussen mens en natuur, en wat we hier doen is juist die twee met elkaar in verbinding brengen. In de tuin van Weleda staan bijvoorbeeld ook sculpturen, om de natuur die hier is ook cultuurtrekken mee te geven en zo die verbinding te maken. Het mooie is dat we hier zelf natuur hebben gecreëerd. Het is heel dankbaar als je probeert wat teeltplantjes te kweken, en dat je dan op een gegeven moment de bomen en struiken groter ziet worden en het aantal vogelsoor-

ten ziet toenemen. Het wordt steeds complexer en uiteindelijk heb je een klein natuurgebiedje waar van alles en nog wat in gebeurt. Het is mooi als je als mens voorwaarden kunt scheppen waardoor nieuwe dingen kunnen ontstaan.”

Op de Weledatuin wordt biologischdynamisch gewerkt. Kun je iets vertellen over wat dat inhoudt?

“Ik zou nu iets kunnen zeggen over de biologisch-dynamische zaaikalender, die de optimale dagen aangeeft voor het zaaien, snoeien en oogsten van verschillende planten en voor het werken met de bijen. Hoe dat werkt kun je in heel veel boekjes lezen. Maar een kalender is statisch: het ligt al voor het hele jaar vast. Dat is dus niet wat het dynamisch maakt. Het is een handig hulpmiddel om te weten waar de planeten staan, maar heb je zelf verbinding met die planeten? Hoe je die verbinding maakt is voor iedereen verschillend, maar ikzelf geef daar invulling aan door te kijken waar de dynamiek in de fenomenen zit. Dan doe je waarnemingen die tot inzicht reiken. Ik heb bijvoorbeeld leren denken vanuit een plant als proces, niet als ding. Dus erkennen dat alles om je heen procesmatig zich afspeelt, in relatie tot de omgeving. Dat is een dynamisch inzicht.”

Antroposofische geneeskunde

Kun je een voorbeeld geven?

“In het voorjaar oogsten we bijvoorbeeld meidoornbloesem. Het is leuk als je die gaat oogsten en je bent tegelijk met de bijen. We hebben onze eigen honingbijen. De meidoorn bloeit maar kort en de bijen zijn heel selectief. Het is mooi als je dan door de bijen wordt bevestigd dat je het goede moment hebt gekozen. Dat is het resultaat van het ontwikkelen van een bepaalde alertheid. Van oog hebben voor het geheel.”

Hoe gaat het zaaien, oogsten en verwerken van de planten in zijn werk?

“Dat is bij elke plant anders. Je hebt eenjarige planten, tweejarige planten en je hebt meerjarige planten. Meerjarige planten hebben een langere opkweektijd. Ik moet zorgen dat ik er daar altijd een paar van heb staan, dat scheelt me een hoop werk. Eenjarige planten moet ik elk jaar opnieuw doen: in het voorjaar voorzaaien in een kweekbakje, dan verspenen naar een tray, en in een later stadium uitplanten in de volle grond.

Andere planten zaaien we rechtstreeks in de volle grond met een zaaimachientje. Dat doen we bijvoorbeeld met goudsbloemen. Als je die in het voorjaar zaait, kun je in juni een prachtige oogst hebben. Een groot deel van het jaar zijn we bezig met het onderhoud van de bedden.

Onkruid – eigenlijk zou je ‘bijkruid’ moeten zeggen – staan we wel toe, maar als het dreigt de teeltplant te overwoekeren halen we het weg.

Bij sommige planten moet je goed opletten dat ze wel echt ontkiemen. Valeriaan bijvoorbeeld is niet zo kiemkrachtig. Je moet het al vrij vroeg zaaien, en we oogsten de wortel dan in het najaar. Eigenlijk is het een meerjarige plant, maar we hebben gemerkt dat het beter werkt als je ‘m zaait in het voorjaar en oogst in het najaar, als een eenjarige plant. Doordat hij dan nog niet gebloeid heeft, is er nog niets verloren gegaan van zijn enorm sterke wortelkwaliteit.

We oogsten ‘m bij voorkeur in de namiddag. Dat moment kun je zien als de herfst van de dag: als je die naar de aarde gerichte tendens hebt, met de dalende zon. Dat is het moment dat de kracht in de wortel trekt. Wat het najaar is ten opzichte van het jaarverloop, is de namiddag ten opzichte van de dag. Alleen al het feit dat je de dag in de verhouding plaatst van het hele jaar, dus dat de ochtend de lente is, het middaguur de zomer en de namiddag de herfst, dat is ook een dynamisch aspect. Eigenlijk heel simpel. Dát is tuinieren: met een ijzeren koppigheid die simpele dingen consequent blijven doen.“

Hoe wordt een plant uit deze tuin verwerkt tot medicijn?

“Ons assortiment is ontwikkeld door artsen en apothekers. Op basis van het antroposofisch mensbeeld en kennis van ziekteprocessen kiezen zij voor de geneesmiddelen passende grondstoffen die vergelijkbare processen als het ware in een gezonde vorm in zich dragen.

De kracht van Weleda is het farmaceutische proces. Dat is de brug tussen de natuur en de mens. Een plant heeft van zichzelf een bepaalde kwaliteit. Daar kun je niets aan veranderen. Je kunt alleen zaaien, telen en hopen op een goede oogst. Het is een mensentaak om de planten zo te prepareren dat ze optimaal hun werk kunnen doen in het menselijke organisme. Dat gebeurt in onze apotheek, maar in zekere zin is een plant zelf al een vorm van het oplossen van de minerale stoffen die in de bodem zitten. Een bloem is al iets heel anders dan een wortel. Een bloem of plant is al erg doorwarmd. Warmteprocessen zijn het belangrijkste middel in het farmaceutisch proces: verwerken we iets koud, koken we het of verwerken we het op de temperatuur van het menselijk lichaam? In die zin is farmaceutische bereiding eigenlijk een soort gespecialiseerde vorm van koken. Een andere taak van de apotheker is ook het vergroten van de bewaarbaarheid. Het beste middel bij verkoudheid is verse weegbree, maar die staat maar heel even in de tuin. Als je daar het hele jaar door gebruik van wilt kunnen maken, zul je er iets aan moeten bewerken. Daarom maken we er oertincturen van. Zo kun je in de winter bijvoorbeeld nog steeds Sint-Janskruid gebruiken, omdat wij daar een olie van hebben gemaakt. Het maakt je nederig als je bedenkt dat we aan de natuur niets kunnen toevoegen. Het enige wat wij doen, is de wonderen doorgeven die al door de natuur worden geleverd.”

25

Antroposofische geneeskunde is ontwikkeld op basis van aanwijzingen van Rudolf Steiner (1861-1925). Het is een uitbreiding van de reguliere geneeskunde, alleen afgestudeerde artsen kunnen de opleiding volgen, en sterk gericht op bevordering van het zelfherstellend vermogen. Ziekte moet uiteraard behandeld worden, maar kan tegelijk ook een ontwikkelingskans zijn voor het individu.

De antroposofische geneeskunde gaat uit van het reguliere, reductionistische mensbeeld, aangevuld met drie andere ‘lagen’: vormkrachtenlichaam, ziel en Ik. Met dit mensbeeld kan de antroposofisch arts zich een uitgebreider beeld vormen van ziekte- en genezingsprocessen, psychosomatiek en de levensloop, en ook van de behandelmogelijkheden, zoals antroposofische geneesmiddelen, therapieën en leefstijladviezen.

Artsen en andere behandelaars zijn te vinden via www.nvaz.nl.

Infraroodfoto’s van een betonvloer

Voor TONZON Koud en klam

Slim en duurzaam Gasrekening energie besparen? onverwacht hoger?

PAK DE KRUIPRUIMTE AAN PAK DE KRUIPRUIMTE AAN MET TONZON! MET TONZON!

Na TONZON Warm en droog

Bovenstaande infraroodfoto’s laten een duidelijk effect zien.

Zonder isolatie is het koud en klam onderin de woning. Met TONZON Vloerisolatie dringt de warmte eindelijk door tot in de vloer.

Lees de vele spontane reacties op www.tonzon.nl/facebook

HEEL HEELBETAALBAAR BETAALBAAR Heeft u een woning van 50 m2 dan krijgt u al een droge kruipruimte en de warmste vloer voor slechts € 1.850,-. Deze adviesrichtprijs is inclusief materiaal, montage, btw en een woninggebonden TONZON certificaat.

Pas op voor namaak Dat kon natuurlijk niet uitblijven.

Anderen proberen te profiteren van het succes dat TONZON in 37 jaar heeft opgebouwd. Daarom geeft TONZON een woninggebonden garantie- en echtheidscertificaat af. De volgende eigenaar van uw woning weet dan al bij de aankoop dat de kruipruimte in orde is. Er zijn originele TONZON producten verwerkt door een gespecialiseerd ambachtsman of bedrijf.

TONZON folie wordt gemaakt volgens een speciaal recept dat in de praktijk een zeer lange levensduur heeft, zo blijkt uit onafhankelijk onderzoek. Geen enkele andere folie kan laten zien dat het na 32 jaar in de praktijk nog evengoed functioneert als toen het nieuw was.

Een betrouwbare verkoper kan u dit certificaat laten zien. Vraag hierom en voorkom teleurstelling door het gebruik van dubieus aangebrachte goedkopere namaak. Ga voor gegarandeerde kwaliteit.

Ook bij nieuwbouw nog forse besparingen mogelijk TONZON Vloerisolatie heeft in een kruipruimte een beter isolerend effect dan andere isolatiematerialen.

Dat is te danken aan het unieke Thermoskussen dat in 1980 in Nederland is uitgevonden. Dit is het enige materiaal dat de warmtestraling van de vloer vrijwel tot nul reduceert. De vloer wordt daardoor warmer bij een lagere binnentemperatuur. Daardoor is de energiebesparing hoger dan bij andere isolatiematerialen zoals wol, EPS (polystyreen) of purschuim. Die stralen aan de onderzijde nog steeds warmte naar de kruipruimte uit. Door dit permanente warmtelek worden nieuwbouw vloeren niet zo warm en is een vloerverwarmingssysteem bijzonder traag.

Aanpak onnodige warmtelekken spaart extra gas We laten veel warmte onbenut weglekken.

De stookruimte is vaak (te) warm. Geïsoleerde CV-buizen stralen onnodig warmte uit in ruimtes zoals zolders, garages en kruipruimtes. Radiatoren warmen buitenmuren op. Bij vloer verwarming lekt veel warmte onbenut aan de onderzijde weg, zelfs bij nieuwe huizen en zogenaamde NOM-woningen. Bij woningen met luchtverwarming is het in de kruipruimte soms nog warmer dan in de kamer. We warmen letterlijk de aarde om het huis op. Kortom veel systemen stralen onnodig warmte uit. TONZON heeft voor al deze problemen innovatieve oplossingen ontwikkeld.

TONZON Thermoskussens

TONZON Bodemfolie

Bodemfolie op de bodem van de kruipruimte (zie illustratie hierboven) zorgt ervoor dat er geen vocht vanuit de bodem het huis kan binnendringen.

De dubbele aanpak met Thermoskussens en Bodemfolie zorgt voor een warmere vloer en een schone, geurloze kruipruimte. TONZON is heel betaalbaar en u houdt de opties voor de toekomst open.

TONZON BV Postbus 1375 7500 BJ Enschede

info@tonzon.nl www.tonzon.nl

Gas duurder door hogere belasting!

Wanneer de plannen doorgaan, gaat de belasting op gas fors omhoog. Vraag nu een kosteloze inspectie aan van uw kruipruimte. U ontvangt vrijblijvend een offerte op maat zodat u direct kunt gaan besparen. Kijk snel op tonzon.nl of bel 0900 - 28 66 966 (0,10 p/min).

0900 - 28 66 966 (0,10 p/min) KvK 06044102

Sport & Beweging

27

Johan Reekers (rechts) in actie

Johan Reekers klaar voor nieuw seizoen Tekst: Sjors Beukeboom

Zijn palmares is deftig, en als het aan Johan Reekers ligt wordt die nog mooier. De geboren Enschedeër is dan wel zestig jaar, hij traint en leeft nog als een fulltime prof. Afgelopen februari verbleef Reekers nog 15 dagen op Lanzarote, om de basis van zijn fysieke vermogen te verbreden. Terug in Nederland, denkt Reekers maar aan één ding: plaatsing voor het Wereldkampioenschap in eigen land.

Handbiker Reekers werd geboren zonder benen, maar gehandicapt voelt hij zich niet. “Een beperking”, zo noemt hij het liever. En met die beperking zet Reekers sportprestaties neer waar een groot deel van de Nederlandse bevolking nooit aan zou kunnen tippen. Negen deelnames aan de Paralympische Spelen (in drie verschillende disciplines), twee Olympische gouden medailles, één zilveren en een bronzen plak.

En waarom zou hij ook stoppen? Vanwege zijn leeftijd? Zeker niet. Omdat hij alle kleuren medailles van de Paralympische Spelen al in de kast heeft hangen?

Nee. Omdat de uitdaging en het plezier langzaam wegebt? Evenmin. Hij traint hard en veel, hij is topfit en doet en laat er veel voor. In 2011 gaf Reekers zijn baan als grafisch vormgever op, om op 52-jarige leeftijd fulltime prof te worden.

Weer opnieuw leren lopen

De nestor van de Nederlandse Paralympiërs, zo wordt de ervaren Reekers ook wel genoemd, heeft op deze regenachtige woensdagmorgen een afspraak voor nieuwe protheses. “Wanneer protheses goed lopen, dan hoeven ze niet vervangen te worden, maar de mijne zijn op. Ik heb ze zes jaar intensief gebruikt, dus ik moet wel”, zegt hij. Zin erin heeft hij niet.

“Nee, ik zie er altijd tegenop. Het kost namelijk altijd veel tijd om weer opnieuw te leren lopen met die protheses.”

Al jaren heeft Reekers dezelfde prothesemaker. “Hij kent mij”, zegt Reekers, “en

mijn sportcarrière. Soms zien we elkaar jaren niet, en soms een aantal keer per jaar. We hebben het dan natuurlijk over sport, maar niet alleen over mijn carrière.

Vaak praat hij over zijn hardloopcarrière en dat vind ik leuk. Ik luister graag naar verhalen van andere sporters.”

Nieuw seizoen

De nieuwe beenprotheses hebben geen invloed op het nieuwe seizoen, denkt Reekers. De nieuwe protheses gebruikt hij namelijk niet tijdens het handbiken, want dan gaan ze af. En dus heeft de ervaren sportman vertrouwen in het nieuwe seizoen. “De kans is niet zo groot dat het lukt, maar ik wil het WK in Emmen winnen. Voor eigen publiek winnen lijkt mij het allermooiste, maar dan moet het parcours wel aangepast worden. We finishen nu ver buiten het centrum van de stad en bij voorgaande wedstrijden in Emmen stond er daarom erg weinig publiek. Ik haal altijd veel energie uit juichende mensen, dus ik hoop dat ze het parcours nog aanpassen.”

Om in aanmerking te komen voor een startplek op het Wereldkampioenschap moet Reekers zich wel minstens één keer tijdens de Wereldbekerwedstrijden bij de top-6 rijden. Daarvoor reist hij binnenkort af naar Italië en België.

Het seizoen is voor Reekers nu echt begonnen. Op naar het WK en op naar een mogelijke tiende deelname aan de Paralympische Spelen.

Johan Reekers (links) en Ton Willemsen

TONZON sponsor van Johan Reekers Na de Paralympics in Londen in 2012 had Johan geen sponsor meer en vroeg hij of TONZON hem wilde sponsoren op weg naar de paralympische spelen in Rio in 2016. Daar was hij de oudste deelnemer en werd hij 5e na een spannende strijd. Voor Ton Willemsen, oprichter van TONZON, heeft Johan alles aan zichzelf te danken en is de bijdrage van TONZON maar bescheiden. “Het is ongelooflijk dat iemand van deze leeftijd op dit niveau kan presteren. In Delden heb ik tijdens een race gezien hoe hij in een spannende strijd twee jonge mannen in de kracht van hun leven versloeg. Samen waren ze nog niet zo oud als hij en ze traden op in team verband. Johan versloeg ze en vestigde een nieuw parcoursrecord”, aldus Ton Willemsen In 1980 heeft het Twentse bedrijf TONZON een revolutionaire isolatiemethode ontwikkeld. Je kunt ook zeggen: het bedrijf heeft de thermosfles flexibel gemaakt. Met deze techniek kan je met minder ruimteverlies meer isolatiewaarde bereiken. Bestaande vloeren worden met TONZON Thermoskussens warmer dan nieuwbouwvloeren. Bestaande zolders blijven in de zomer koeler dan in een standaard nieuwbouwhuis. Het TONZON isolatiesysteem is het eerste systeem waarbij geen lucht meer wordt verkocht (en getransporteerd!). Alle TONZON materialen zijn volledig opvouwbaar.

Circulaire economie

29

De circulaire economie in de keuken Een aantal Europese studenten had recent de primeur: ze gingen een circular cooking challenge aan. Wat kan de keuken ons leren over de principes van een circulaire economie, waarin alle grondstoffen worden hergebruikt en afval niet langer bestaat?

Tekst door Ted Hoogkamer en Lynsey Dubbeld | Foto’s door Iris Joschko

In zes teams gingen studenten uit heel Europa recent in Amsterdam aan de slag met een circular cooking challenge. De workshop was onderdeel van de Graduation Day van ruim honderd Europese studenten, die het EIT Master Label van EIT Climate-KIC hebben afgerond. Het EIT Master Label geeft studenten de mogelijkheid om tijdens hun opleiding aanvullende programma’s over klimaatwetenschap, klimaatinnovatie en ondernemerschap te volgen.

“EIT Climate-KIC zet zich in voor een duurzame economie en we hebben studenten nodig om deze transitie te realiseren”, vertelt Gareth Wakeling van EIT Climate-KIC Benelux, de kennis- en netwerkorganisatie die zich inzet voor innovaties die klimaatoplossingen en economische impact realiseren. De organisatie is onderdeel van het European Institute of Innovation & Technology (EIT), dat zich inzet voor innovatie en ondernemerschap. “Het EIT Master Label is een unieke manier om high potentials vanaf het moment dat zij hun loopbaan starten, te betrekken bij de klimaatinnovaties die de samenleving nu nodig heeft.” Inmiddels zijn ruim 17.000 studenten betrokken geweest bij de educatieprogramma’s van EIT Climate-KIC. Planeetvriendelijk koken In het programma van het EIT Master Label houden studenten zich onder andere bezig met de vraag hoe we mensen meer kunnen laten nadenken over de gevolgen van klimaatverandering - en hoe enthousiasme ontstaat voor de oplossingen om de negatieve effecten tegen te gaan. Réka Gugán, die aan Wageningen University & Rese-

arch studeerde en vorig jaar het EIT Master Label behaalde, is met het vraagstuk aan de slag gegaan via haar eigen bedrijf. Piece of Plate organiseert circulaire kookworkshops. Wakeling: “Gugán is op een missie om ons een planeetvriendelijke manier van koken bij te brengen. Piece of Plate is een inspirerend voorbeeld van hoe de circulaire economie er in ons dagelijkse leven uit kan zien.”

In een circulaire economie bestaat geen afval: alle reststoffen krijgen dankzij hergebruik een nieuwe, nuttige bestemming.

Tijdens de diploma-uitreiking van de EIT Master Label in januari hebben zo’n vijftig afstudeerders zelf ervaren wat een circulair perspectief op voedsel en koken inhoudt. In de circular cooking challenge van Piece of Plate gingen de studenten in groepjes aan de slag om een zo circulair mogelijke maaltijd te bereiden. Centraal daarin staan plantaardige ingrediënten en voedingsmiddelen die normaal gesproken als afval worden gezien, zoals groenten en fruit die een beetje beschadigd zijn.

“Een circulaire maaltijd kan elegant, simpel en betaalbaar zijn - en lekker natuurlijk”, zegt Gugán over de challenge waaraan haar studiegenoten deelnamen. Maar het gaat haar om veel meer dan koken. “We moeten ook kanttekeningen durven plaatsen bij de status-quo en beseffen dat we allemaal de mogelijkheid hebben om het verschil te maken. Voor een circulaire economie is een holistische benadering van onze alledaagse keuzes noodzakelijk.” Met holistisch bedoeld Gugán dat allerlei aspecten van ons dagelijkse leven - van de spullen die we kopen tot het afval dat we weggooien - circulair gemaakt moeten worden.

Educatie en ondernemerschap Réka Gugán’s werk is een goede illustratie van EIT Climate-KIC’s visie op de circulaire economie, zegt Wakeling. “Piece of Plate maakt het concept van de circulaire economie heel tastbaar.

Een circular cooking challenge laat mensen ervaren dat circulaire principes heel simpel, concreet en fun kunnen zijn.”

Met het EIT Master Label, en de zomerscholen die studenten in vijf weken klaarstomen om hun eigen onderneming te starten, ondersteunt EIT Climate-KIC jonge talenten zoals Gugán om nieuwe avonturen aan te gaan. “Een belangrijk onderdeel van ons werk is om klimaatinnovaties te stimuleren, dat betekent ook dat we duurzame startups ondersteunen”, zegt Wakeling. “Door educatie en ondernemerschap te combineren, kunnen we deze ondernemers ondersteunen om een cruciale rol te spelen in de transitie naar een circulaire economie.”

Experimenteren Van zijn eerste circulaire kookles van Piece of Plate heeft Wakeling al veel opgestoken. “Circulair koken begint met het veranderen van je bestaande kookgewoonten. Wat voor de één een nutteloos restje is, kan voor de ander een basisingrediënt zijn voor een heerlijke hoofdmaaltijd”, zegt hij over een van de inzichten die hij heeft opgedaan. Daarnaast is flexibiliteit essentieel. “Houd je aan circulaire principes, niet aan het recept uit een kookboek. En experimenteren is een must.

Experimenteer met alles! Dat is eigenlijk een principe dat niet alleen geldt voor circulair koken, maar voor álle klimaatinnovaties.”

30

Mode

foto: Nudie Jeans

Mode gaat ook over water Mode en water, hoe zit dat eigenlijk? De Krant van de Aarde duikt in de waterissues in de kledingindustrie en de oplossingen die modemerken zoeken. Maak kennis met dry denims en andere watervriendelijke kleding. door Lynsey Dubbeld

De modewereld is gek op water. Om textielvezels te maken zijn namelijk grote hoeveelheden water nodig. Daarnaast gaat er veel water om in fabrieken die de garens verwerken tot stoffen en kledingstukken.

Neem een jeans. Denim bestaat grotendeels uit katoen, een gewas dat wordt geteeld op plantages in droge regio’s, zoals in het zuiden van de Verenigde Staten, India, Mali en Oezbekistan. De katoenvelden worden daarom intensief besproeid.

Denim wordt vervolgens intensief geverfd en gewassen om de stof de kenmerkende blauwe kleur te geven. Volgens schattingen heeft de gemiddelde jeans wel achtduizend liter water verbruikt voordat de broek in onze kledingkast belandt.

Waterissues spelen niet alleen bij denimproductie, maar ook in andere onderdelen van de kledingindustrie. Een aantal veelzeggende feiten en cijfers. Na de landbouw verbruikt de kledingsector wereldwijd het meeste water. Het gaat jaarlijks om ruim drie procent van al het water dat op de wereld beschikbaar is. Bovendien zijn het verven en behandelen van textiel verantwoordelijk voor naar schatting twintig procent van het

water dat wereldwijd door industriële processen wordt vervuild.

Twee waterproblemen

Het hoge waterverbruik in de modewereld heeft in sterke mate te maken met de populariteit van katoen. In de gemiddelde garderobe is de helft van de kledingstukken gemaakt van dit natuurlijke materiaal. Wereldwijd is ongeveer 2,5 procent van alle beschikbare landbouwgrond beplant met katoen. In totaal gaat het om 31 miljoen hectare, wat neerkomt op bijna tien keer de oppervlakte van Nederland. De bevloeiing van katoenvelden veroorzaakt verzilting van de grond, waardoor de akkers ongeschikt raken voor landbouw.

Bovendien droogt de irrigatie het omringende land uit. Het verdwijnen van het Aralmeer wordt vaak genoemd als afschrikwekkend voorbeeld hiervan. Dit meer in Centraal-Azië behoorde ooit tot een van de tien grootste meren ter wereld, maar bestaat als gevolg van de irrigatie van omringende katoenvelden nu grotendeels uit woestijngebieden. Daardoor hebben de lokale vissers geen werk meer - en dus ook geen bron van inkomsten.

Er is nog een tweede type waterproblemen in

de kledingindustrie: afvalwater. Bijna de helft van de afvalwaterproblemen in de wereld heeft te maken met de productie van textiel. Op de katoenvelden wordt flink gespoten met toxische chemicaliën, zoals insecticiden en pesticiden. Als de chemicaliën in het oppervlaktewater terechtkomen, raakt een groot gebied rond de akkers vervuild. Dat treft naast de landbouwsector ook het drinkwater van de lokale bevolking.

Watervervuiling speelt ook bij textielfabrieken.

Bij het bewerken van de vezels en het maken van een kledingstuk zijn chloorbleek, chemische verfstoffen en finishings nodig. In lagelonenlanden komen deze milieubelastende stoffen nog al eens terecht in de rivieren in de buurt van de fabrieken. En uiteindelijk in het drinkwater. In de Chinese stad Xintang zijn de milieu-impacts hiervan duidelijk zichtbaar. Jaarlijks produceren de fabrieken er 260 miljoen jeans. De rivier in de nabijheid van de stad kleurt donkerblauw op de plekken waar de fabrieken verf en afvalwater dumpen. Volgens Greenpeace leidt dit tot ernstige gezondheidsproblemen, waaronder kanker en hersenbeschadigingen.

Mode

Mode met minder water

De waterproblematiek in de kledingindustrie is geen nieuws. Watervraagstukken staan al geruime tijd in de belangstelling van de modesector.

Er zijn steeds meer initiatieven ontwikkeld om in het productieproces water te besparen en vervuiling te voorkomen. Zo maakte Greenpeace na een campagne met het motto Detox Fashion met twintig toonaangevende merken – van Adidas tot Zara – afspraken om toe te werken naar een gifvrije kledingproductie. Onder de noemer van de Aliance for Responsible Denim werken labels zoals MUD Jeans, Kings of Indigo, Nudie Jeans, Chasin, Just Brands, Coolcat, America Today, Kuyichi en Imps & Elfs sinds 2016 samen met onder andere de Universiteit van Amsterdam, Made-By, House of Denim en Circle Economy aan een duurzame denimindustrie. Slim watergebruik staat hierbij hoog op de agenda.

Er zijn bovendien steeds meer innovatieve technologieën op de markt die modemerken helpen om waterverspilling en vervuiling te verminderen. Zo hebben Nike, Adidas en Peak Performance al samengewerkt met het Nederlandse bedrijf DyeCoo, dat in 2012 de eerste commerciële waterloze textielverfmachine op de markt bracht.

Hiermee kunnen synthetische stoffen zoals nylon en polyester zonder ook maar een druppel water worden geverfd. Conventionele verftechnieken verbruiken 100 tot 150 liter water per kilo textiel.

Het verfproces van DyeCoo belooft niet alleen waterconsumptie in de kledingindustrie te verminderen, maar ook lozingen van giftig afvalwater te voorkomen.

Eén op de vijf Nederlanders de spijkerbroek in de was doet na deze twee dagen te hebben gedragen Paul Dillinger, directeur global product innovation, het in een interview zei: “Als je hebt uitgevogeld hoe je water kunt besparen en je vertelt er niemand iets over, dan ben je eigenlijk een jerk.”

Het Amerikaanse merk Guess staat misschien niet bekend als duurzame pionier, maar maakt de laatste jaren wel serieus werk van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Zo blijkt uit het duurzaamheidsverslag dat het bedrijf de waterverspilling die bij de productie van een jeans komt kijken tot in detail in kaart heeft gebracht.

De productie van de klassieke skinny voor dames van Guess kost volgens deze berekeningen maar liefst 2701 liter water. Guess werkt inmiddels aan de uitvoering een uitgebreid actieplan dat de impact van de kledingproductie op de wereldwijde watervoorraden moet verminderen. Daarnaast zet het merk zich in voor schoon water in de regio’s waar de denimproductie plaatsvindt. Zo is

Kies waterbewust

foto: MUD Jeans

Er verschijnen in toenemende mate modecollecties in de winkels die zijn gemaakt met aandacht voor water.

Labels zoals Kuyichi en MUD Jeans maken in de jeanscollecties steeds meer gebruik van laser washing techniques. Bij deze bewerkingsmethode krijgt denim de modieuze worn look zonder dat er veel water, energie en chemicaliën voor nodig zijn. Een vergelijkbare techniek is ozone, waarbij een machine die stonewashing vervangt, zonder dat er bleekmiddelen en chemicaliën aan te pas komen. Volgens Kuyichi vermindert hiermee het waterverbruik met wel 67 procent.

De dry denims van Nudie Jeans zijn gerust een begrip te noemen. Deze jeans zijn gedoopt in indigo en vervolgens niet bewerkt, gewassen of geschuurd. Op die manier krijg je een orginal jeans in handen die je zelf lekker indraagt. Dat werkt volgens Nudie Jeans het beste als je de jeans de eerste zes maanden helemaal niet wast.

Daarmee bespaar je natuurlijk direct ook het water dat de wasmachine - gemiddeld 55 liter per wasbeurt - verbruikt.

Met de Water<Less collectie is Levi’s al jarenlang een koploper in duurzaam denim. De jeans worden bewerkt met een finishing methode die het gebruik van water en chemicaliën minimaliseert. Ook mooi: Levi’s deelt haar kennis en best practices over watervriendelijke jeans actief met andere partijen binnen de mode-industrie. Zoals

foto: Nudie Jeans

31

in 2018 een watervoorziening in Puerto Rico geopend die duizend mensen dagelijks schoon water levert. Een mooi voorbeeld van hoe de modewereld niet alleen milieuproblemen verminderd maar zelfs ook een positieve maatschappelijke bijdrage levert.

Waterbesparend wassen

De watervoetafdruk van een kledingstuk wordt niet alleen bepaald door het waterverbruik tijdens de productie. Ook de manier waarop we onze kleding wassen, drogen en dragen is van invloed. Experts hebben berekend dat zeker de helft van de milieu-impact van een spijkerbroek te maken heeft met consumentengedrag, zoals wassen en strijken.

Vorig jaar bleek uit onderzoek van MUD Jeans en Greenchoice dat één op de vijf Nederlanders de spijkerbroek in de was doet na deze twee dagen te hebben gedragen. Dit gebeurt vooral uit gewoonte - niet omdat de broek dan vies is, vlekken vertoont of onfris ruikt. Slechts een kwart van de ondervraagden gebruikt de eco-knop op de wasmachine.

Onze wasgewoonten verspillen niet alleen water, maar betekenen ook dat onze kleding minder lang meegaat. Ongeveer de helft van de slijtage van een kledingstuk wordt namelijk veroorzaakt door wassen.

Het goede nieuws is natuurlijk dat we het duurzame gehalte van onze garderobe dus zonder al te veel moeite toch kunnen verbeteren - simpelweg door kleding spaarzaam te wassen. Een extra bonus: dat levert tijdwinst op. Volgens het onderzoek van MUD Jeans en Greenchoice besteden we namelijk gemiddeld 28 minuten per wasbeurt aan het uitzoeken, ophangen en opvouwen van de was.

32

Agenda

Agenda Tekst: Yvonne Koop

Groen feestje op 22 april

Dag van de Aarde

Op Tweede Paasdag (maandag 22 april) is het weer de Internationale Dag van de Aarde. Omdat de meeste mensen dan vrij zijn een extra mooie dag om de Aarde en alles wat daarop groeit en bloeit te eren. Dus ga dit jaar een keer niet naar de meubelboulevard, maar de straat op of het park in om bloemen te zaaien, bijen te tellen, afval op te ruimen, kortom alles wat je maar kunt bedenken om de Aarde mooier, schoner, leefbaarder te maken! Liefst in het groen gekleed, zodat het helemaal een groen feestje wordt.

Dit jaar heeft de Internationale Dag van de Aarde als thema Bescherm bedreigde soorten. Door onder meer klimaatverandering, ontbossing, stroperij, niet-duurzame landbouw, vervuiling en pesticiden verdwijnen steeds meer planten- en diersoorten in het wild. Dit heeft verstrekkende gevolgen voor het ecosysteem. Vandaar dat we moeten samenwerken om bedreigde soorten te beschermen: bijen, koraalriffen, olifanten, giraffen, insecten, walvissen en meer. | www.earthday.org In Nederland is de Dag van de Aarde ook dit jaar gecombineerd met de Nationale Zaaidag: door het planten van bloemzaadjes moet er een beter leefklimaat ontstaan voor vlinders, bijen en andere insecten die nu met uitsterven worden bedreigd. Iedereen wordt dan ook opgeroepen om gezamenlijk bloemstroken aan te leggen zodat er één groot bloemenlint voor bijen ontstaat. Dit bevordert de overlevingskansen van de bij. | www.bijenlint.nl De Groene Passie organiseert op de Dag van de Aarde een evenement waarbij ook Krant van de Aarde aanwezig is. De Groene Passie is een ontmoetingsplaats voor iedereen die de wereld een beetje groener wil maken, grootschalig of juist kleinschalig in en om het huis. Hiervoor organiseert zij regelmatig evenementen op diverse locaties. Op maandag 22 april in de achtertuin van bezoekerscentrum de Hoep in Castricum. Kinderen mogen hier bloemen zaaien. Daarnaast zijn er een aantal kramen met lekker en gezond eten en producten voor ecologisch natuurbeheer. | www.groenepassie.nl

In het Flower Power bloemenmozaïek zijn 50.000 bollen in twee lagen geplant. Daarnaast staan de bloemenshows in het Oranje Nassau Paviljoen geheel in het teken van het Flower Power en zijn de inspiratietuinen aan het thema gewijd.

Op woensdag 24 april vindt van 18 tot 20 uur het Keukenhofconcert plaats.

Tijdens het concert hoor je tal van bekende klassieke meesterwerken en schitterende popnummers, gespeeld op een groot overdekt podium op het landgoed van Kasteel Keukenhof. Karin Bloemen, Carel Kraaijenhof, Tania Kross, Alain Clark en anderen zullen op het toneel verschijnen. www.keukenhof.nl

Wereldverbeteraarsmarkt Metaal Kathedraal zondag 5 mei

De wereldverbeteraarsmarkt is elke 1e zondag van de maand vast onderdeel van Mis op Zondag; het gevarieerde culturele programma van Metaal Kathedraal met workshops, kunst, muziek, film, bijzondere ondernemers, makers, kinderprogramma & meer. Een markt met niet alleen biologische groente, fruit en brood maar ook met kaas en zuivel en andere standhouders met producten die de wereld mooier maken.

Heb/weet jij ook evenementen in het kader van de Dag van de Aarde? Geef ze dan door aan de redactie! Op onze website www.dagvandeaarde.nl vind je de actuele agenda.

Flower Power met concert in Keukenhof op 24 april

Bloemen inspireren mensen. In Keukenhof verbinden de bloemen mensen uit de hele wereld, die samen genieten van tulpen, geuren en kleuren. Holland is wereldberoemd om de prachtige bloembollenvelden en alle soorten bloemen die er gekweekt worden. Met felle kleuren, hippies, peace & music staat Flower Power voor de vrijheid-blijheid sfeer van begin jaren ‘70. Een prachtig thema om de 70ste verjaardag van Keukenhof mee te vieren.

Metaal Kathedraal is sinds 2011 de ecologische culturele broedplaats en autonome werkplaats voor kunstenaars in de provincie Utrecht. In het unieke historische pand worden regelmatig activiteiten georganiseerd.

Het landgoed rondom de aloude kerk is rijk gevuld met eetbare gewassen, heeft een medicinale tuin en grenst aan de nieuwe woonwijk Rijnvliet. In deze kersverse woonwijk wordt, naar initiatief van Metaal Kathedraal en omwonenden, een integraal voedselbos van 15 hectare aangelegd. www.metaalkathedraal.nl

Agenda

33

6 april:

CHANGEz kleding- en sneakerruil.

BlueCity Rotterdam

13-14 april:

Nationale Bijentelling

20-27 april:

Week van het Tweedehands Textiel

Flower Power Markt

Informatie & inspiratie voor een duurzame, gezonde en kleurrijke levensstijl. Wil je je laten informeren en inspireren over een duurzame, gezonde en kleurrijke levensstijl? Kom dan zondag 7 april naar de Flower Power Markt in de Neushoorn in Leeuwarden. De Flower Power Markt is een markt met workshops over (h)eerlijk (lokaal) eten, ruilen, delen & repareren, natuurlijke gezondheid, groen & zelf(voorzienend) aan de slag en creatieve & kleurrijke levensstijl. Op markt kun je heerlijk sneupen, inspiratie opdoen en shoppen! Zo vind je er trendy handgemaakte producten, kleurrijke designer & alternatieve kleding, eigenzinnige sieraden, kinderkleding & accessoires, natuurlijke verzorgingsproducten, (vintage) woonaccessoires, en andere hippe duurzame goodies. Lees meer over het aanbod op de markt.

De hele dag door is er de mini-workshop voelsteentje maken van speksteen. Ook kun je een shiatsu/stoel massage nemen, zaden lenen bij de Zadenbibliotheek Fryslan, sneupen tussen 2e hands boeken, ambachtelijke bonbons proeven, zaadhartjes van papierpulp maken, demonstratie pyrografie bekijken, een henna tattoo laten zetten, én natuurlijk genieten van de gezellige sfeer!

Wie een reden zoekt zijn kleding- en/of en boekenkast eens op te ruimen… op de Flower Power Markt kun je deze ruilen voor frisse exemplaren. Ook zaaigoed en plantjes kunnen worden geruild.

Duurzame breidagen op 25 en 26 mei

De Kromhouthal, een prachtige industriële locatie midden in Amsterdam, biedt eind mei twee dagen lang onderdak aan een speciale, duurzame editie van de Nederlandse Breidagen. Hier is het neusje van de zalm van de internationale brei- en haakwinkels te vinden.

Duurzaamheid is een populair thema en ook breisters vinden duurzaamheid steeds belangrijker. Ze willen weten waar hun wol vandaan komt en of de materialen die gebruikt worden om bijvoorbeeld te verven milieuvriendelijk zijn. Vandaar dat op deze speciale editie van de populaire handwerkbeurs extra aandacht wordt besteed aan duurzaamheid in garens en textiel.

Naast kraampjes met garens en breibenodigdheden (neem zelf alvast een mooie tas mee om je aankopen in te doen!) , kun je inspirerende workshops volgen en nieuwe technieken leren. Het thema duurzaamheid wordt doorgetrokken in het horecagedeelte van de beurs waar volop biologische producten verkrijgbaar zijn en wordt gestreefd naar zero waste.

Appelparade samen met Kiind

De Appelparade op De Olmenhorst in Lisserbroek wordt nog gezelliger dan voorgaande edities door de nieuwe samenwerking met Kiind, magazine voor natuurlijk opgroeien. De leukste elementen van het voormalige Kiind-festival worden overgenomen door de Appelparade. Zoals broodjes bakken, yoga workshops en hutten bouwen. Maar ook de Appelparade highlights zijn er weer: heerlijke muziek en theater, ponyrijden, boogschieten, skelter rijden, de eetbare plantenwandeling en tientallen groene stands. Zowel op het gebied van food als lifestyle, met speciale aandacht voor kids artikelen. Ook staat een groene modeshow op het programma.

Organisatoren Jan Paul Reij en Tjitske Ypma zijn blij met de samenwerking met Kiind. Tjitske: “Kiind past als een handschoen bij de Appelparade. Het magazine geeft inspirerende voorbeelden van een groen en bewuster leven. We gaan de intieme sfeer van het Kiind festival met vele vriendelijke gastvrouwen ook op de Appelparade creëren.”

Ook de Olmenhorst past volgens de organisatoren als plek perfect. Het biologisch landgoed waar het festival al 20 jaar plaatsvindt is een groene oase in de randstad. Tjitske: “Vol met appel- en perenbomen en allerlei wilde planten soorten is de Olmenhorst een mooi voorbeeld van hoe natuur en voedselproductie samengaan.”

Sandii Zachte, hoofdredacteur van Kiind, is eveneens blij met de samenwerking.

“We bieden onze lezers graag de kans elkaar te ontmoeten. Ook dragen wij graag een steentje bij aan het verder vergroenen van de Appelparade. Met aandacht voor natuurlijk ouderschap.” www.appelparade.nl

22 april: Dag van de Aarde Earth Day 25 april:

Nationale Studentenstaking voor het Klimaat

27 april:

World Disco Soup Day

1 mei:

Internationale Zonnebloem-zaaidag

4-12 mei: Fairtrade Week 11 mei:

Internationale Dag van de Fairtrade

11 mei:

Earth Strike – Klimaatprotest Amsterdam, Eindhoven, Groningen

11 mei:

Internationale Dag van de Trekvogel

11-19 mei:

Nationale Vogelweek

15 mei:

Werelddag van de Zon

16 mei:

Festival Circulaire Economie Nijmegen

17 mei:

Jubileumviering 25 jaar Omslag in Eindhoven

18 mei:

Landelijk Gemeenschappelijk Wonen Dag

22 mei:

Internationale dag voor Biologische Diversiteit

23 mei:

Europese parlementsverkieizingen

23 mei:

Fiets naar je Werk-dag

24 mei:

Europese scholierenstakingen voor een beter klimaat

5 juni:

Wereldmilieudag

8 juni:

Wereld Oceanendag

12 juni:

Buitenspeeldag

34

Boeken

Boeken Altijd in het NU Ooit een hond of kat gezien die zich druk maakt over wat een ander van hem vindt? Of over wat er allemaal nog moet gebeuren in zijn mandje?

(Huis)dieren zijn altijd in het Nu en wij kunnen daarin nog veel van hen leren. Daar maakt wereldwijde bestsellerauteur Eckhart Tolle ons in dit prachtige cadeauboekje op vrolijke wijze op attent.

Iedere bladzijde bevat een pakkende quote of korte tekst met daarnaast een illustratie van Patrick McDonnell, de bedenker van de beroemde Mutts cartoons.

Altijd in het NU | Eckhart Tolle | Uitgeverij AnkhHermes | € 15,00|

De intelligentie van licht Toen Jacob Liberman verbetering in zijn zicht opmerkte zonder dat zijn brilsterkte veranderd was, raakte hij gefascineerd door de intelligentie van licht.

Hij ontdekte dat wanneer we onze ogen minder inspannen, we juist beter gaan zien. Focus is hier het sleutelwoord: ben je in het moment aanwezig, dan ga je daadwerkelijk beter zien. Een wonder? Dit boek laat je zien hoe het werkt. Met de oefeningen kun je daarna zelf aan de slag.

De intelligentie van licht | Jacob Israël Liberman Uitgeverij AnkhHermes | € 22,50

Over paden Zeven jaar reisde Robert Moor te voet over de wereld. Tijdens zijn tochten werd hem steeds duidelijker dat paden ons kunnen helpen om de wereld te begrijpen. De lezer volgt Moors ontdekkingstocht op de voet. Van onzichtbare mierenpaden naar paden die volledige continenten met elkaar verbinden, van snelwegen tot het internet: in alles volgen wij paden van hen die ons voorgingen.

In Over paden leidt een persoonlijke fascinatie voor wandelen en hiking tot een nieuwe geschiedschrijving van de wereld. Voor wie dit boek leest, zal geen pad ooit nog hetzelfde zijn.

Over paden | Robert Moor | 9789025906801 | Uitgeverij Ten Have | € 23,99

Voor Joseph en zijn broer Het juryrapport noemde ‘Voor Joseph en zijn broer’: een intens persoonlijke én tegelijkertijd filosofische verkenning van het belang van spelen is.

In het boek koppelt Christa Anbeek net als in haar eerdere werk indringende persoonlijke ervaringen aan filosofische beschouwingen. Christa Anbeek, bekend van ‘Overlevingskunst’ en van de bestseller ‘De berg van de ziel’ die zij samen met Ada de Jong schreef, vertelt in ‘Voor Joseph en zijn broer’ voor het eerst onomwonden over de suïcides in haar familie. Maar minstens even belangrijk is de komst van haar kleinzoon.

Voor Joseph en zijn broer | Christa Anbeek | Uitgeverij Ten Have | € 20,00

Ontdek de kracht van ademen

De adem is onze belangrijkste energiebron.

Niets is zo effectief als bewust ademhalen. Mr. Breath laat zien hoe je volledig gebruikmaakt van je longcapaciteit. Met een vrije doorstroming van de adem kun je gezonder en energieker leven, beter ontspannen en je eigen grenzen bepalen.

Met de tools en quick fixes van Mr. Breath neem je zelf het heft in handen, met direct resultaat.

Van diepe ontspanning voor het slapen tot het verkrijgen van een energieboost voor betere prestaties.

Ontdek de kracht van ademen | Mr. Breath | Kosmos Uitgevers | €20,00

Rock Your Crystals Kristallen zijn hip. Ze zijn te zien op de catwalk en te koop bij fashion stores als Urban Outfitters. Rens Kroes, Danielle van Grondelle, Adèle en Victoria Beckham zijn enthousiaste gebruikers. Kristallen kunnen helpen om je energie in balans te brengen of je levensstijl aan te passen.

Of het nu pyriet is om daadkracht te vergroten, celestien om innerlijke kalmte te hervinden of lapis lazuli voor meer inzicht – met de hulp van kristallen ervaar je meer rust en tevredenheid.

Rock Your Crystals | Hanneke Peeters | Kosmos Uitgevers | €18,50

Colofon

35

COLOFON Gratis een boek ontvangen?

Ben je al abonnee van de Krant van de Aarde of wil je dat worden? mail ons dan je boek of dvd naar: info@fbw-Woerden.nl of bel 0348-431393 Zolang de voorraad strekt, Eén boek per jaar gratis.

Niet normaal!

De Krant van de Aarde is een positief redactioneel onafhankelijk medium. Authenticiteit, innovatie en natuur zijn thema’s waar de krant voor staat. De krant biedt lezers inspiratie waarmee ze hun vanzelfsprekend duurzame leefstijl invulling kunnen geven. De Krant van de Aarde is een uitgave van Stichting Dag van de Aarde. © 2019 Krant van de Aarde | ISSN 1872-5104 | Stichting Dag van de Aarde info@krantvandeaarde.nl | M: 06-53332980 Bestuur Albert Poutsma - Voorzitter / Uitgever Frans van der Beek - Secretaris

En hoe ‘t anders kan...

Dit boek(je) laat kort, compleet en overzichtelijk zien wat er eigenlijk aan de hand is, hoe onze waarden veranderen, hoe we de overstap (transitie, omwenteling) naar allerlei vormen van landbouw zoals bio, kringlooplandbouw, natuur inclusieve landbouw, perma cultuur, agroforestry moeten en kunnen maken.

En hoe veel voorloper boeren in Nederland dat al doen. Zodat we die vooral als centra voor leren moeten instellen. NIET NORMAAL, ONZE LANDBOUW.... EN HOE DIE BUITENGEWOON ANDERS KAN! Het boek komt precies op tijd nu de minister heeft aangekondigd dat we overstappen naar kringlooplandbouw. We zitten immers in een fase van uitzoeken wat kringlooplandbouw eigenlijk inhoudt, wat dat betekent voor ons voedsel, voor onze gezondheid, voor de boeren, voor terugkeer van biodiversiteit, voor de economie en voor onze voetafdruk in andere landen. Het boek biedt inzicht in wat het probleem nou eigenlijk is, hoe het zo gekomen is, welke discussies er nu spelen, en welke oplossingen er al zijn.

Wat is er nog meer?

Kleine Das wil zijn donkere beschutte hol uit en gaat op stap in de lichte bovenwereld.

Daar valt veel te zien en te vragen. Al prikt de zon wel in de dassenogen. En Vaderdas?

Die brengt de kleine avonturier terug naar het holletje. Een zachtaardig prentenboek over ontdekkingen en over je thuis voelen. Over een zoon en zijn vader.

Wat is er nog meer? | Timothy Knapman en Jane McGuinness ISBN 97890 6038 8754 | Uitgeverij Christofoor | prijs € 14,95 | vanaf 3 jaar

De kracht van betekenis In De kracht van betekenis stelt Emily Esfahani Smith dat we het verkeerde doel hebben nagejaagd. De westerse cultuur is geobsedeerd door geluk. Toch voelen veel mensen zich vervreemd en doelloos. Niet geluk, maar betekenis maakt het leven de moeite waard. Op basis van recent onderzoek en inzichten uit de (positieve) psychologie, filosofie en de literatuur laat Esfahani zien hoe we een zinvol leven kunnen vormgeven.

De kracht van betekenis | Esfahani Smith | Uitgeverij Ten Have | € 12,50

Redactie: redactie@krantvandeaarde.nl Frans van der Beek, Lynsey Dubbeld, Leonie Kohl, Lisette Kreischer, Angelique van Os, Renske de Zwart, Eric Schoones, Yvonne Koop, Renáta Horenóva, Daan Ooteman, Sjors Beukeboom.

Columnisten: Anne-Marie Rakhorst, Patrick van Zuijlen, Nathalie Verschuer, Ellen J. Folkersma, Bert van Ruitenbeek.

Advertenties en samenwerkingen: Albert Poutsma Vormgeving & Opmaak: Celina Koekenbier | info@insight-design.es Hoofdredactie & eindredactie bijlagen Gezond: Ivonne de Thouars Onderwijs: Yvonne Koop, Hans Truijen Reizen: Angelique van Os Cultuur: Eric Schoones Demeter: Ellen Winkel Distributie: Ruim 500 distributiepunten: Natuurvoedingswinkels, woningwinkels, reiswinkels, wereldwinkels, artsen en scholen, Tweede Kamer der Staten-Generaal, goede doelen, groente en fruit tassen en andere webwinkels..

Losse nummers: €2,00 Abonnementen: Je kunt de Krant van de Aarde thuis ontvangen door lid te worden. Je ontvangt dan ook onze voordeelkaart thuis. Met de voordeelkaart krijg je 25% korting bij meer dan 1000 restaurants en korting op groene stroom. Kijk op www.krantvandeaarde.nl.

Tevens ontvangt u een DVD of boek naar keuze.

FBW Abonneeservice Woerden / Kees Slagter Contact: info@fbw-woerden.nl / 0348-431393

DAG VAN DE

AARDE 22 APRIL

Verbeter de wereld, begin bij jezelf www.krantvandeaarde.nl

GEGAR ANDEER D V R I J VA N : PA R A F F I N E PA R A B E N E N K L E U R STO F F E N S U L FAT E N SY N T H E T I S C H E PA R F U M

WHITE TEA LIFT INTENSE Biologische witte thee is een krachtige antioxidant en remt de vorming van vrije radicalen, dat veroorzaakt wordt door het natuurlijke verouderingsproces, blootstelling aan de zon, luchtvervuiling, roken, alcohol en stress. Witte thee helpt schade aan de huidcellen te voorkomen. Alleen de allerfijnste anti-age ingrediënten beschikbaar op aarde worden gebruikt voor de White Tea Lift Intense producten, zoals Q10, Ceramide, Jojoba olie, Macadamia olie, Sheabutter en nog veel meer.

PRODUCTEN VOOR DE RIJPERE HUID In 3 stappen een natuurlijk mooie en gezonde huid.

1 White Tea Lift Intense Repair Serum dringt diep in de huid voor een natuurlijke versteviging, liftend effect en gladdere huid. Voor het beste resultaat te gebruiken in combinatie met onze Dag & Nachtcrème. Een must-have voor de verouderende huid!

White Tea Lift Intense Dag & Nachtcrème helpt de huid te verjongen, verstevigen en rimpels te verminderen.

Hydrateert, vitaliseert en beschermt.

3

White Tea Lift Intense Gezichtsmasker is een voedend, hydraterend en huidverjongend masker voor een gladde en vitale huid.

AR

E

C E RT I

FI

E

D

C

AR

D

NA

TURAL SKIN

TURAL SKI

NA

E

C E RT I

FI

E

GECERTIFICEERD NATUURLIJK, BIOLOGISCH AFBREEKBAAR, VEGAN, CRUELTY & MICROPLASTIC FREE Alle Earth.Line producten zijn gecertificeerd door BDIH, ICADA en Eco-Control. Biologisch afbreekbare huidverzorging, vrij van dierproeven en microplastics, voor een gezonde huid. Earth.Line White Tea Lift Intense producten zijn bovendien 100% vegan.

NC

2

www.earthline.nl