Krant van de Aarde 2-2021 + LEEF! Bijlage by Krant van de Aarde

Natuur / Cultuur / Voeding / Gezondheid / Transitie / Mode / Vrije tijd

LEEF! thema

onderw

Lifestyle katern

GEZOND

| april

ijs

2021

OP INTE

BROO

RNAA He twee tjoverhaal vaTn nge spor ters

Met bio DTROMMEL dynamis ch Krac htvoer

Gastles GER ONDER met een W miniversc IJS hil

BIJLAGE

Dag van de Aarde L17 22 april maak een miniverschil

NATUUR

Fotowedstrijd 16 LandschappenNL

De neushoorn is 9 een verschtersbaas NIEUWS

Duurzaam lesgeven iets 6 voor jou? WEER

Blijf gezond en zorg voor elkaar! Achter de wolken schijnt de zon.

TRANSITIE

Een kijkdoorbraak 11 voor de Aarde

DAG VAN DE AARDE

Lancering lied van de Aarde 26 op 22 april

INHOUD

30 BOEKEN ONDERWIJS

Groei van particulier L22 onderwijs

JAARGANG 16, 2021-2, LENTE

Abonneeservice: info@fbw-abonneeservice.nl Uitgave van de stichting Dag van de Aarde Losse nrs € 3,95 | Volg ons: @KrantvandeAarde www.krantvandeaarde.nl

Onze Great Taste Award winnaars

Thee en kruideninfusies

Extra virgin

Vrij van (natuurlijke) aroma’s. 100% echt fruit, planten, bloemen & kruiden. Theezakjes gemaakt van ongebleekt papier, vrij van nietjes en 100% biologisch afbreekbaar! Verkrijgbaar in: 13 verschillende smaken

100% koudgeperste (raw) en gecertificeerd biologische kokosolie. Na oogst direct geperst en altijd gecontroleerd op onzuiverheden. Ideaal als kookolie, verzorging van een (droge) huid, oil-pulling, als voedend haarmasker of als deodorant. Een veelzijdige olie dus. Verkrijgbaar in: 325 & 1400 ml

NL-BIO-01 Non-EU Agr

Ashwagandha

Royal Green Ashwagandha wordt verbouwd in India zonder het gebruik van bestrijdingsmiddelen. We leveren een full spectrum ashwagandha. Niet gestandaardiseerd want alle voedingsstoffen uit ashwagandha worden geleverd. Dit resulteert in een optimale werking. Royal Green Ashwagandha is gecertificeerd biologisch, vrij van vulstoffen en hoog geconcentreerd (5:1). Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Turmeric complex

Royal Green Turmeric complex bevat een krachtige combinatie van geelwortel, gember en zwarte peper. Onderzoek wijst uit dat zwarte peper de opname van geelwortel vele malen verhoogt. Zo kunnen we een maximale werking garanderen. Royal Green Turmeric complex is gecertificeerd biologisch, vrij van vulstoffen en uiterst zuiver. Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Maca

Royal Green 100% gecertificeerd biologische Maca is afkomstig uit het centraal hooggebergte van de Andes in Peru. Gegarandeerd verbouwd zonder het gebruik van bestrijdingsmiddelen, 100% puur en hooggeconcentreerd (6:1). Voor positieve energie. Helpt de vitaliteit te verhogen en biedt een krachtige ondersteuning bij overgangsverschijnselen*. Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Skal 025

099

Spirulina Royal Green’s gecertificeerd biologische Spirulina bevat meer dan 60 werkzame stoffen, waaronder vitamine B12, bèta-caroteen en eiwitten. Bèta-caroteen is een voorloper van vitamine A dat zoals vitamine B12 bijdraagt tot de normale werking van het immuunsysteem. Daarnaast draagt vitamine A bij tot de instandhouding van een normale huid en vitamine B12 tot de vermindering van vermoeidheid. Verkrijgbaar in: 60 & 120 tabletten

*Gezondheidsclaim voor planten in afwachting van Europese toelating. ** NOP: National Organic Program van de USA

Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu

iculture

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief:

Redactioneel

Lang leve de vuilnisman In een woelige wereld met onzekerheid over de toekomst verlangen mensen naar positieve impulsen. De Dag van de Aarde is zo’n impuls. Een dag waarop je even kunt stilstaan bij de waarde van de Aarde, de schoonheid van de natuur en hoe je kunt genieten van een nieuwe lente. 22 April is het weer Dag van de Aarde. Op die dag vinden er wereldwijd activiteiten plaats rondom de klimaatdoelen: conferenties, discussies, schoonmaakacties en dit jaar ook een virtuele bijeenkomst bij president Biden. Volgens Washington vormt de bijeenkomst een belangrijke mijlpaal in aanloop naar de VN-klimaatconferentie in Glasgow in november. Doel is de temperatuurstijging op aarde onder de 1,5 graad te houden. De president heeft meer dan 40 wereldleiders uitgenodigd. In Nederland gaan we schoolpleinen, wijken, parken en natuurgebieden opruimen. Het zou fantastisch zijn als we samen op 22 april plastic, papier en andere rommel in onze eigen omgeving op kunnen ruimen. Misschien nog leuker als je dat samen - op anderhalve meter - met vrienden, schoolklas, jaarclub, collega’s of sportclub doet. Mark Rutte en Sigrid Kaag zijn helaas ditmaal niet uitgenodigd voor de bijeenkomst met President Biden, dus ook zij hebben misschien tijd om mee te doen met de nationale schoonmaakactie. Ik stel voor om ook de Tweede Kamer te kuisen. Dan kunnen de 150 kersverse schoonmakers tijdens het papierprikken oplossingen bedenken voor het opruimen van varkensfokkerijen, biomassacentrales, disfunctionele ambtelijke procedures en de problemen in Groningen. Ik stel voor dat we ‘vuilnis’-visionair Pieter Omtzigt als hoofd van de nationale schoonmaakdienst aanstellen! Veel leesplezier en een fijne Dag van de Aarde! Albert Poutsma, voorzitter stichting Dag van de Aarde

Voor de natuurlijke verzorging van uw kwetsbare huid

Dermagiq Skin, Hand en Body Wash Alle producten van Dermagiq zijn op basis honing. Ontwikkeld op de Universiteit van Wageningen en onderzocht in verschillende dermatologie centra die gespecialiseerd zijn in behandeling van huidaandoeningen. Dermagiq Skin is speciaal geschikt voor volwassenen en kinderen, vanaf babyleeft ijd, met eczeem en wondjes o.a. door krabben bij eczeem. Samen met Dermagiq Hand en Dermagiq Body Wash, ook op basis van honing, heeft u een complete en natuurlijke verzorging voor uw gevoelige huid. Onze Dermagiq producten zijn nu ook verkrijgbaar bij Etos. Voor informatie, ook over andere producten in de Dermagiq lijn, kijk op:

www.dermagiq.nl www.emonta.nl/dermagiq

Verzorging met de kracht van de natuur.

www.dermagiq.nl

Inhoud

Jaargang 16 | nr. 2 | April 2021

IN DEZE KRANT 3 Redactioneel 6 Nieuws op z’n Frans Natuur 9 De neushoorn is een vechtersbaas Transitie 10 Grote landelijke voetafdrukken mondiaal ter discussie gesteld 11 Een kijkdoorbraak voor de Aarde Inspiratie 12 Welzijn als graadmeter voor een 18 menselijke samenleving 16 Fotowedstrijd 19

L1-L31 Bijlage LEEF!

21 23 24

12 Dag- en Nachtcrème Rozen en Rozemarijn

Nieuw design en duurzame verpakking www.beehonestcosmetics.com

25 26 28 30

26 Column De waarom vraag van Frans Timmermans Transitie Waar kunnen we landen? Sport Yara van Kerkhof wereldkampioen Mode Tweedehands kleding is in de mode Kledingtips van Karin Groene stad Top 10 groene hotspots in Leuven Dag van de Aarde Agenda Boeken

PUUR Rineke Super Soepen & Bouillon Is het mogelijk een instant soep te maken die voor honderd procent uit voedingsstoffen bestaat? Dus niet uit smaakversterkers, suikers, aroma’s en lege calorieën? Rineke Dijkinga ontdekte dat dit mogelijk is en we zijn dan ook enorm trots op onze 3 gecertificeerd biologische instant soepen en bouillon. Die ook nog eens van nature glutenvrij zijn. 160g v.a. €5,49

Nieuws op z´n Frans

Frans van der Beek volgt de ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid op de voet. Hij ergert zich aan de wijze waarop we van de Aarde lenen en weigeren om terug te betalen. En is blij met initiatieven die het welzijn van de planeet bevorderen. Frans geeft een rode kaart aan iedereen die het milieu en de natuur vernietigt en prijst met een groene kaart alle inspanningen die het leefklimaat bevorderen of herstellen. Suggesties zijn welkom op fhjvanderbeek@gmail.com.

BLOEMEN VERSUS PESTICIDEN

Stroken met bloeiende kruiden en planten op akkers kunnen pesticiden deels overbodig maken. Dat blijkt uit een wereldwijde analyse door Deense onderzoekers. Roofinsecten zoals lieveheersbeestjes en zweefvliegen blijken dankzij de bloemstroken langer zonder prooi op akkers te kunnen overleven. De roofinsecten dienen als een biologische bestrijding tegen ongedierte waardoor veel minder schadelijke pesticiden nodig zijn. Voorheen nam men aan dat er voortdurend prooien voor roofinsecten aanwezig moeten zijn om ze te laten overleven. De roofinsecten bleken zich echter ook een tijdlang met stuifmeel en nectar te kunnen voeden.

PVDD PAKT UIT

Wie lid is van de Partij voor de Dieren krijgt cadeautjes, zoals het boek van lijstaanvoerder Esther Ouwehand: Dieren kunnen de pest krijgen. En dan? Maar ook een prachtig magazine getiteld Kanarie (in de kolenmijn). Het boek gaat over de oorzaken en oplossingen van zoönosen: infectieziekten die van dier op mens kunnen overgaan zoals het coronavirus en Q-koorts. Toen nog geen enkele minister ooit van zoönosen had gehoord, agendeerde Esther Ouwehand deze bedreiging voor de volksgezondheid al. Inmiddels is 75% van de infectieziekten die de mens bedreigen afkomstig uit het dierenrijk. De oorzaken: menselijk ingrijpen in natuurgebieden, wereldwijde dierenhandel en uiteraard de intensieve veehouderij. Esther zet in haar boek de grondoorzaken van de huidige pandemie op een rij en toont aan hoe we nieuwe dreigingen kunnen voorkomen. Oplossingen die niet moeilijk hoeven te zijn, maar die wel politieke moed vereisen.

TOEKOMST VOOR HAANTJES

Duitsland verbiedt vanaf 2022 het versnipperen van jonge haantjes. Met een punctie in het ei kan immers al van tevoren het geslacht van het embryo bepaald worden. Deze haantjes worden nu nog, vaak al op de eerste dag van hun leven, gedood. Ze hebben immers geen ‘economische waarde’. Haantjes kunnen geen eieren leggen en zijn niet interessant voor de vleesindustrie, daarvoor groeien ze te traag. Met technologie

kan op de negende broeddag van het ei het geslacht van de embryo worden bepaald. Is het kuikentje een haantje, dan kan dat in een vroeg stadium uit de broedmachine worden gevist. In Duitsland is al jarenlang discussie over de huidige praktijk waarbij jaarlijks 45 miljoen jonge haantjes vergast en versnipperd worden. De dierenbeschermingswet van 2008 verbiedt dat dieren in het land gedood worden zonder goede reden. Nu is de hamvraag wanneer Nederland dit Germaanse voorbeeld gaat volgen.

8 op een aantrekkelijke manier te informeren over duurzaamheid middels een interactieve game. Vorig jaar hebben vrijwilligers hieraan meegewerkt en met liefst met 3500 leerlingen de game gespeeld, voor dit jaar is het doel 10.000 leerlingen! Daarom zoekt ‘DuurzameLes’ vrijwilligers die als ‘quizmaster’ een uurtje ‘les’ willen geven op een basisschool in hun buurt op de dag van de duurzaamheid in oktober 2021. Voor meer informatie en aanmelden: https:// www.duurzameles.nl/.

WIETBRANCHE VERDUURZAAMT

TENNISBAL GAAT CIRCULAIR

Wat kan een bedrijf in de cannabisbranche doen op het gebied van verduurzaming? Om te beginnen wordt er flink ingezet op milieuvriendelijke verpakkingen. Denk aan gripzakjes van bioplastic, verpakkingen van wietzaadjes die gemaakt zijn van PLA maïs kunststof, duurzaam geproduceerde accessoires zoals grinders of rolling trays. De bedrijven richten zich massaal op duurzame materialen zoals glas of metaal in plaats van plastic. Online bedrijven uit de wilde wietwereld willen zoveel mogelijk rekening houden met het milieu tijdens het verwerken, verpakken en verzenden van hun bestellingen. Dutch-Headshop, een online bedrijf binnen de cannabisbranche, zet ook al duurzame stappen. Vorig jaar werden alle verpakkingen die gebruikt worden voor huismerkproducten en verzendingen vervangen voor een milieuvriendelijke variant. Dat blowt een stuk gewetensvoller.

DUURZAAM LESGEVEN IETS VOOR JOU? Het ambitieuze team van DuurzameLes.nl heeft als doel de jonge generatie in groep 7 en

Eén tennisbal, van productie tot afdanken, stoot 0,58 kilo CO2 uit. In een tennisjaar gaan er in Nederland bijna 5,5 miljoen tennisballen doorheen. Daarvan belandt 97 procent in de afvalbak, de verbrandingsoven of in de natuur. De klimaatlast komt overeen met 18.833 mensen die van Amsterdam naar Barcelona vliegen. Deze rekensom maakte bureau Ecochain voor ABN Amro. De bank wil iets doen aan die klimaatbelasting, samen met Renewaball, maker van een circulaire tennisbal. Als de tennisbal van oude ballen wordt gemaakt, is de milieubelasting een stuk kleiner. Het scheelt 5707 mensen die naar de Spaanse stad vliegen De productie is in Europa - minder transport - en het vilt van de bal is van wol en niet van nylon: geen microplastics door de lucht vliegen als je er met een racket tegen slaat. Omdat de Renewaball is gemaakt van oude tennisballen zijn er minder grondstoffen nodig. Vanaf eind maart zijn de eerste circulaire ballen te koop.

Nieuws op z´n Frans

Redacteur Frans van der Beek deelt rode en groene kaarten uit. Groen maakt blij en rood moet anders.

Heb je goed of slecht nieuws? Mail Frans!

redactie@krantvandeaarde.nl

KLIMAATZIEKTES IN OPKOMST

Frans Timmermans van de Europese Commissie wil sneller in beeld krijgen of klimaatveranderingen nieuwe ziekteverwekkers met zich meebrengen. In Nederland zijn we al risicokaarten voor exotische ziektes aan het maken. Uiteindelijk willen we kunnen voorspellen of en wanneer er een epidemie dreigt, om die zo mogelijk te voorkomen en welke mogelijke scenario’s van klimaatverandering, economische ontwikkeling, landgebruik en reisgedrag leiden tot veranderingen in de verspreiding van muggen en virussen die zij kunnen overdragen. Daarbij wordt ook gekeken naar het gebruik van mest en de waterkwaliteit. Wat is het effect daarvan op muggen die virusziektes zoals de Westnijlkoorts overbrengen, die vorig jaar al in Nederland opdook? Met die scenario’s kan worden voorspeld welke omstandigheden tot een epidemie kunnen leiden.. Diverse onderzoekers leveren relevante informatie over bijvoorbeeld trekvogels, reizigers en immuniteit om de inschatting zo accuraat mogelijk te maken.

ZEEAFVAL NOG STEEDS PROBLEMATISCH

Op elke 100 meter Noordzeestrand lagen gemiddeld 282 stukken afval, van snippers plastic tot flarden visnet, gemeten in de afgelopen tien jaar. Dat klinkt rampzalig, maar het is goed nieuws. Want afgezet tegen de tien jaar ervoor (2001-2010) betekent dat een daling van aangespoeld zeeafval met 27 procent, maakt Stichting De Noordzee bekend. In die periode lagen er gemiddeld 388 stuks vuil per 100 meter strand, blijkt uit de uitgebreide registratie door afvalrapers. De daling van aangetroffen afval zegt veel over de hoeveelheid afval in zee. Het probleem van de plasticsoep dringt door. ‘Vispluis’ is nog het meest gevonden afval. Dat zijn draden en klossen van vissers. Wel nam de hoeveelheid afval uit de visserij,

altijd de grootste bron, de afgelopen twee decennia af. Vistuig belandt minder in zee, mede doordat vissers oude netten vaker aan wal inleveren. Plastic, allerlei snippers en korrels, worden ook nog steeds veel gevonden, net als plastic doppen en snoep-, chips- en snackverpakkingen. We zijn er nog lang niet.

EEN VLIEGENDE VUILNISBELT

Niet alleen op aarde maar ook in de ruimte is het een troep. Brokstukken kunnen tot botsingen leiden met satellieten de van essentieel belang zijn voor de wereldeconomie, zoals de navigatie van schepen en vliegtuigen. Hoog tijd voor een internationale oplossing voor ruimteafval. Want boven onze hoofden cirkelt een vliegende vuilnisbelt. Space debris heet het fenomeen, ruimteschroot. Het gaat hierbij om kapotte satellieten of opgebrande bovenste trappen van raketten die gebruikt worden om satellieten te lanceren. Ruim 30.000 schrootdeeltjes met een grootte van meer dan 10 centimeter zoemen rond in een omloopbaan, soms met een snelheid van meer dan 28.000 kilometer per seconde. Bij dat soort snelheden kunnen zelfs kleine stukken of slijtagekruimels uitgroeien tot projectielen met een enorm vernietigingspotentieel die zware schade toebrengen aan gevoelige zonnezeilen. Bijna een miljoen deeltjes met een grootte van een tot tien centimeter cirkelen als een hagelstorm op volle snelheid rond onze planeet.

SUPERIEURE MENS IS HET PROBLEEM Lees even mee met de filosoof Thomas: “Hoe meer je je in geïndustrialiseerde veeteelt verdiept, hoe groter je afschuw wordt. We willen de realiteit niet zien. Anders konden en moesten we ons als consument heel anders gedragen. Zelfs echte vleeseters zouden beseffen dat je eigenlijk beter maar één keer per week vlees kunt eten in plaats van drie keer per dag,

zoals dat in de 20-e eeuw nog vaak de gewoonte was. Ethisch gezien is onze veeteelt alleen mogelijk zolang de mensen zichzelf als superieur beschouwen aan de dieren. Is dat vol te houden? Dieren catalogiseren als ondergeschikte wezens behoort tot de kern van heel wat godsdiensten en wereldopvattingen. Ik vind dat zeer problematisch. Niet alleen uit respect voor het dier, maar ook uit respect voor de mens. Alles wat we de dieren aandoen, doen we ook veel makkelijker onszelf aan. Als je mag neerkijken op dieren, is het makkelijker om neer te kijken op mensen, en zo kun je slavernij rechtvaardigen, kinderarbeid, misbruik, volkerenmoord.” Waarvan akte!

HET LEED DAT CHOCOLA HEET

Dat de productie van chocolade nog steeds met veel misstanden gepaard gaat, daar twijfelt niemand aan. 30.000 arbeiders en kinderen die als slaven werken alleen al op cacaoplantages in Ghana en Ivoorkust, de twee grootste producenten. De vraag is of de consument chocolade waar bloed aan kleeft, kan omzeilen door producten te kiezen van een willekeurige ranglijst. ‘Wij maken in elk geval nooit een rangschikking van de meest eerlijke producenten’, zegt Antonie Fountain van Voice Network. ‘Het is ontzettend moeilijk, omdat er zoveel parameters zijn waarmee je rekening kunt houden. Kijk je alleen naar slavernij? Of praat je ook over ontbossing en het loon van de boeren? Wij vinden het totaalplaatje belangrijk. In zijn eentje zal Tony’s Chocolonely het slavernijprobleem inderdaad niet hebben opgelost. Dat beweren ze ook niet. Maar je kan zeker wel zeggen dat ze op de goede weg zijn.”

GEGAR ANDEER D V R I J VA N : PA R A F F I N E , SY N T H E T I S C H E KLEUR-, GEUR- & C O N S E R V E E R STO F F E N .

100% GECERTIFICEERD NATUURLIJKE REINIGERS De basis van natuurlijke schoonheid is een schone huid. Het gezicht reinigen is dan ook de eerste stap en misschien wel de belangrijkste stap in een goede huidverzorging. Earth Line reinigingsproducten werken diep en mild. Voor een stralende, zuivere en gezonde huid.

• Gecertificeerd natuurlijk. • Biologisch afbreekbaar. • De meeste producten zijn geregistreerd bij The Vegan Society. • Vrij van microplastics.

www.earthline.nl

Harmonie Specialties

Anu13

Harpago Spiergel

Klovenzalf

Aloe Vera Multi Repair Gel

verzorgend en verzachtend voor het anale gebied Problemen met de huid in het anale gebied komen regelmatig voor, maar veel mensen blijven hier lang mee door lopen zonder er iets aan te doen. Anu13 is een ambachtelijk vervaardigde zalf met 13 actieve plantenextracten/-oliën. Anu13 verzorgt, verzacht, voedt en beschermt een rode en gevoelige huid op natuurlijke wijze.

voor soepele spieren De Harmonie Harpago Spiergel is volgens oude traditionele receptuur vervaardigd met heilzame kruidenextracten en kostbare biologische oliën als Duivelsklauw, Smeerwortel, Macadamia olie en Jojoba olie. Een unieke en krachtige samenstelling die bij regelmatig gebruik helpt voor soepele spieren.

voor de verzorging van kloven en uitgedroogde huid Kloven is huid dat zo droog is waardoor er kleine barstjes ontstaan. Naast dat dit heel vervelend is, kan het behoorlijk pijnlijk zijn. Harmonie Klovenzalf is verrijkt met zuivere biologische oliën voor het intensief voeden, verzorgen en beschermen van de huid. Bij regelmatig gebruik zal de huid minder snel barstjes vertonen.

bij een ruwe, schrale, rode en gevoelige huid Voor een optimale verzorging van een ruwe, schrale, droge, rode en gevoelige huid. Ook ideaal te gebruiken na het scheren, als aftersun en ter verzorging en verzachting van de huid bij muggenbeten. Makkelijk smeerbaar en trekt snel in.

Meer informatie: De Ambachtelĳke • Tel: 0226-364400 • www.deambachtelĳke.nl

050Y_adv_el_gezichtsreinigers_ha_heilzaam_producten_krantvdaarde.indd 1

24-02-21 08:59

Natuur

bloedneus. Vanwege de prijs van het middel zijn het vooral de rijken die het gebruiken bij ziektes als kanker. De handel in hoorn is big business en de vraag naar de medicijnen houdt de stroperij in stand. Gemalen neushoorn wordt ook verwerkt in middelen, waarvan wordt aangenomen dat ze lustopwekkende kwaliteiten hebben. Vooral Chinezen zweren bij neushoorn als afrodisiacum.

Duizend doden

De neushoorn is een vechtersbaas Maak je snel uit de voeten als je ooit een neushoorn tegenkomt, hoewel die kans helaas steeds kleiner wordt. Klim onmiddellijk in een boom want het beest dat 1700 kilo kan wegen holt je met een snelheid 55 kilometer achterna. Nee, de neushoorn is niet bepaald aaibaar, maar wel onmisbaar in de wildernis. Tekst: Frans van der Beek | Foto’s: PixaBay

De neushoorn is met zijn logge evenknie het nijlpaard een bezienswaardigheid door de omvang, de kracht en die scherpe punt op de neus. Wie zich afvraagt waar die hoorn voor dient volgt hier het antwoord. De puntige hoorn is het verdedigingswapen van het dier. Ze verdedigen er hun territorium, hun jongen en zichzelf mee. Een aanvallende neushoorn kan een in zijn territorium dringende auto zonder moeite door het portier stoten. De hoorn is ook de trots van de reus die wordt ingezet als uiterlijk kenmerk om vrouwtjes te imponeren en mogelijke concurrenten op de partnermarkt af te schrikken. De dikke lappen huid lijken een keihard pantser. Toch is deze huid zo gevoelig dat die snel uitdroogt en zelfs insectenbeten kan voelen. Hij rolt daarom graag door de modder want dat zorgt voor een extra beschermlaag. De hoorn is geen bot. Eigenlijk is het een bundel met in elkaar gevlochten haren die alsmaar blijft groeien. De hoorn bestaat uit hoornstof, keratine, en is te vergelijken met het materiaal waar nagels en haren uit bestaan. De hoorn groeit elk jaar zo’n centimeter of zeven. Toch groeit hij de neushoorn niet eindeloos door omdat de hoorn door het gebruik ook slijt. Na slijtage of breuk groeit de hoorn weer aan, ook als hij is afgezaagd. Er is ooit

een zwarte neushoorn gevonden met een hoorn van bijna 1,5 meter lang.

Vechtersbaas

De neushoorn is na de olifant het grootste landzoogdier ter wereld. Er zijn in totaal vijf soorten neushoorns. De allergrootste is het witte neushoornmannetje. Deze joekel kan wel 3.500 kilo wegen! Meestal leeft een neushoorn alleen of in een klein groepje. Dat is maar goed ook, want het is een vechtersbaas. Vooral mannetjes willen graag laten zien dat ze de sterkste zijn. Bijna de helft van alle mannetjesneushoorns gaat dood door met andere mannetjes te vechten. In Azië is hoorn populair in de traditionele geneeskunde. Er is een diep geworteld geloof dat hoorn kanker kan genezen. Deze genezende werking is nooit wetenschappelijk aangetoond, maar zolang er geloof is en vraag naar het ingrediënt, is er voor stropers reden om te jagen op de dieren. Op de zwarte markt doet een kilo hoorn tienduizenden euro’s (in 2017 worden prijzen genoemd tussen de 30.000 en 50.000 per kilo). Die marktwaarde stimuleert stropers om hoorns van de neushoorns te scoren. Hoorn wordt vermalen in medicijnen die ook worden gebruikt bij hoge koorts, duizeligheid en

Stropers stelen zelfs opgezette neushoornkoppen uit musea en hoorns van exemplaren die in een dierentuin leven. Als de stropers op jacht gaan in de jungle doden ze meestal hun prooi. Voor het verkrijgen van de hoorn is dat niet nodig, maar ze doen het toch door de snelheid en het gemak. Een afgezaagde hoorn groeit weer aan en dan kan de neushoorn verder leven en voor nakomelingen zorgen. Stropers maakt dat niets uit. De stroperij kost jaarlijks meer dan duizend neushoorns het leven. Een manier om het stropen te beletten is de handel van hoorn te legaliseren. Dan daalt de prijs van de hoorn en wordt stropen risicovoller en minder winstgevend. Legalisering breekt dan het monopolie van stropers. In Afrika zijn er landeigenaren waar meer dan duizend neushoorns leven. Als de hoorns van die neushoorns wordt afgezaagd (dat noemen ze oogsten), blijven de dieren leven. De hoorns worden bijna helemaal afgezaagd, tot net boven het bot en groeien in een jaar tijd weer helemaal aan. Afzagen van de hoorn is te vergelijken met het knippen van de nagels. Na een jaar kan er opnieuw worden geoogst. Tegenstanders van legalisering zijn juist bang dat er meer gejaagd gaat worden bij legalisering.

Leefgebied

Het verliezen van leefgebied wordt gezien als één van de grootste bedreigingen voor 85% van de bedreigde diersoorten. Menselijke activiteit is de belangrijkste oorzaak. Door de manier waarop de mens de natuurlijke bronnen gebruikt, wordt de natuur waar de dieren wonen verstoord. Soms worden hele gebieden weggehaald, zoals bij ontbossing. Ook kleinere aanpassingen, zoals de bouw van grote wegen, dammen of akkers, kan het leefgebied van dieren veranderen. Dat geldt helaas ook voor de neushoorn die al zestig miljoen jaar op deze planeet rondstruint maar nu zelf moet rennen voor zijn leven.

“Vooral Chinezen zweren bij neushoorn als afrodisiacum”

Transitie berekend, bieden de wetenschappelijke getallen van de ongelijke verdeling tussen landen. Met het Platform Duurzame en Solidaire Economie wordt het project ‘Footprint Justice’ nu verder ontwikkeld. De bedoeling is het recht op een ‘Fair Earth Share’ uiteindelijk vastgelegd te krijgen in het internationale recht. Voor de volgende stappen werd een samenvatting gemaakt, met de belangrijkste stappen die reeds gezet werden. Met dit project worden met name de grote voetafdrukken van de rijke landen mondiaal ter discussie gesteld.

Steunverklaring

Grote landelijke voetafdrukken mondiaal ter discussie gesteld Van diverse berekeningen en rapporten weten we dat de rijke landen onevenredig veel van de Aarde gebruiken, wat tot grote sociale en ecologische problemen heeft geleid. Dat begon al in de koloniale tijd en liep door de groei van de internationale handel steeds meer uit de hand. Lange tijd werden deze ruwe getallen gehanteerd: 20% van de mensen op Aarde, vooral in de rijke landen, gebruikt ongeveer 80 tot 85% van de jaarlijks verhandelde (fossiele) energie, grond en grondstoffen. Tekst: Jan Juffermans

Climate Justice

Op grond van de grote verschillen in energiegebruik is de term ‘Climate Justice’ in gebruik genomen. De gebruikers van veel fossiele energie, ook gedurende vele jaren, zijn daarom veruit de grootste veroorzakers van de klimaatontwrichting. Zij hebben dan ook veruit de grootste verantwoordelijkheid om de klimaatontwrichting effectief tegen te gaan en armere landen zoveel mogelijk te helpen. In VNverband wordt dat ook onderkend.

Footprint Justice

Met grondstoffen en het gebruik van landbouwgrond is het niet anders. Ook hier zien we dat de rijke landen een onverantwoord groot beslag leggen op de mondiale gronden en grondstoffen. Voor veel mensen is er bijna niets over en dat betekent vaak armoede. Tegen die

onaanvaardbare situatie wordt nauwelijks iets structureel ondernomen. Om dat aan de kaak te stellen ben ik een paar jaar geleden de term ‘Footprint Justice’ (Voetafdruk Rechtvaardigheid) gaan gebruiken, en schreef er een essay over, dat op diverse sites werd gepubliceerd, en recent nog op de site www.resilience.org in de VS is geplaatst.

Mondiale voetafdrukken

Om positief stelling te nemen is het uitgangspunt ‘A Fair Earth Share is a Human Right, for present and future generations’ geformuleerd. Het interessante is dat een eerlijk Aarde-aandeel tegenwoordig gekwantificeerd kan worden. Met het model van de ‘Ecologische Voetafdruk’ worden door het Global Footprint Network elke twee jaar de gemiddelde mondiale voetafdrukken van alle landen berekend. De onderlinge verhoudingen, die met hetzelfde model worden

Er zijn vervolgens met diverse personen en organisaties contacten gelegd, en zo is het plan ontwikkeld om bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag een ‘Advisory Opinion’ aan te vragen. Het project is nu in de fase gekomen dat er een paar landen worden gezocht, liefst een of meer rijke landen en ook een of meer landen met een laag nationaal inkomen, die het genoemde uitgangspunt op de agenda van de Verenigde Naties willen zetten. Als daar het uitgangspunt wordt aangenomen, mogen alle landen zich tegenover het Internationaal Gerechtshof erover uitspreken, en volgt er een uitspraak van de rechters. Belangrijk daarvoor is ook de steunverklaring voor ‘Footprint Justice’, die gezamenlijk is afgegeven door de hoogleraren Hans Opschoor, Jan Pronk en Nico Schrijver.

Wellbeing Economy Governments

Om een lang verhaal kort te maken: in 2020 werd het Platform Duurzame en Solidaire Economie lid van de mondiale Wellbeing Economy Alliance (WEAll – www.weall. org ). Daarbij zijn ook enkele landen met een nieuwe visie op economie aangesloten, als eerste Nieuw Zeeland, Schotland en IJsland (alle drie met een vrouwelijke premier!), en daarna zijn Wales en Finland erbij gekomen (Canada zit in de wachtkamer). Deze landen zijn gaan samenwerken als de Wellbeing Economy Governments (WEGo). De econoom Katherine Trebeck is een van de initiatiefnemers en grondlegger van dit nieuwe economische gedachtegoed, waarin de focus ligt op welzijn en niet op materiële welvaart. Deze landen geven dus voorrang aan nieuwe indicatoren, die ze belangrijker vinden dan het Bruto Nationaal Product. Toen Trebeck de informatie over het Footprint Justice-project had gezien, reageerde ze gelijk enthousiast. Daarna is via WEAll in januari 2021 een daarvoor speciaal gemaakt verzoekschrift aan de nu vijf WEGo-landen gestuurd. In het verzoekschrift staat de vraag centraal of zij het initiatief zouden willen nemen de genoemde ‘Advisory Opinion’ over ‘A Fair Earth Share is a Human Right, for present and future generations’ op de agenda te plaatsen van de Algemene Vergadering van de VN. We kunnen dus gerust stellen dat 2021 een spannend jaar wordt voor Footprint Justice.

Transitie

zijn bedrijf (immers zijn pacht is nihil). Wat ook kan is dat de gemeenschap geld bij elkaar haalt met donaties. Je zou het transvestment kunnen noemen; het geld transformeert de €-waarde van grond naar nul. Met vrije grond ontstaat er dan een kostenspiraal naar beneden en biospiraal naar boven. Mooi toch?

Rendement voor de samenleving

Door de inzet van transvesteerders ontstaat een enorm potentieel, omdat er geen aankoop van grond meer nodig is en dus alles goedkoper wordt. Je kunt dan een duurzamer huis bouwen dat generaties mee gaat. Voor nieuwe toetreders van de woningmarkt komt een eigen huis in zicht. We kunnen ook meer gezonde producten oogsten van de Aarde, omdat de Aarde helemaal vrijgekocht is. Dat werkt generaties door met een hoog rendement voor de natuur en de samenleving. Nu moet een boer soms wel tot 70% van zijn opbrengst betalen aan de pacht van grond. Ja, het is een beetje ironisch want voor ons lijkt het nieuw, maar inheemse volkeren wisten het al jaren. Maar goed, wij snappen het nu en kunnen dan genieten van elkaar en de natuur. Dit is een echt voorbeeld van een kijkdoorbraak en dat vraagt nog wel durf en veerkracht. Helemaal als je de hele Aarde op de Werelderfgoedlijst wil zetten.

Op 22 april de Dag van de Aarde.

Een kijkdoorbraak voor de Aarde

Hoe? We gaan geld composteren met een kunstenaarskijk op de Aarde. Bij het Veerhuis te Varik, gekluisterd aan de dijk, is het idee van een “Kijkdoorbraak” geboren. Over kunstenaars met een vernieuwende kijk op de Aarde; gerelateerd aan een totaal nieuwe blik op de economie. Het brengt ons weer met de voeten op de grond; onze Aarde. Economie is eigenlijk helemaal niet saai; lees maar. Tekst: Henry Mentink

De geldboom draagt geen vruchten meer

Tot op heden wordt geld nog beschouwd als een belangrijke productiefactor in de economie. Financieel rendement is de sleutel, rente de normaalste zaak van de wereld en wie het geld bezit, heeft het eigendom. Het begin nu te dagen dat geld het misschien niet meer gaat redden. We horen steeds vaker over negatieve rente; de ‘geldboom’ draagt geen vruchten meer. Feitelijk is er natuurlijk ook geen geldboom, ook al verschuilt geld zich weliswaar achter termen die ontleend zijn aan begrippen uit de natuur – ‘een appeltje voor de dorst’, ‘spaarvarken’, om er maar een paar te noemen. Hoe krijg je een nieuwe kijk hierop? Volgens Kariene van Steenoven is het eigenlijk heel simpel: “Kijk en kijk nogmaals en je ziet een nieuwe wonderlijke wereld en je gaat de natuur anders waarderen.

Een wonderbar doet wonderen

Met crowdfilmen de seizoenen vastleggen. Het wonder van de natuur zichtbaar maken. En dan kun je niet anders dan de keuze maken om er voor te gaan zorgen. De Wonderbar is een uitzichtbank, het gastvrije middelpunt van buitenruimtes als natuurgebieden, eilanden, landgoederen, parken, openbare ruimten. Kariene neemt als top horeca-ontwerper de buitenboel nu

onder handen; daar waar de vogels fluiten. En eigenlijk hoef je dan alleen maar te kijken en de economie wordt weer aards. De Wonderbar vangt herinneringen van het uitzicht, en vat dit samen in een filmpje. De bezoeker maakt de foto, de wonderbar doet de rest en produceert het filmpje. En . . als je eenmaal anders kijkt krijgt het spaarvarken ook een andere gedaante.

Spaarvarkens of varkens sparen

Het spaarvarken transformeert in varkens sparen; oftewel zuinig zijn op onze dieren. De geldboom laten we composteren. Oftewel, het geld gaat terug de aarde in. Bijvoorbeeld in Varik, toen Henry Mentink besloot om de grond van het bekende Veerhuis eenmalig vrij te kopen en terug te geven aan de Aarde. Nooit meer handelen in stukjes Aarde dus. Composteren betekent omzetten. Geld wordt omgezet naar zorg voor de Aarde. Dat kon ook, omdat in 2020 schenkgeld werd aangeboden aan het Veerhuis voor het vrijkopen van grond.

Investeerders; grijp je kans

Ook investeerders zien nieuwe mogelijkheden. Zij zochten al lang naar een oplossing om hun geld een brug te laten zijn naar de nieuwe samenleving. De formule was simpel. Investeer bijvoorbeeld in grond en zie af van rendement. Laat vervolgens de ondernemer in 10 of 30 jaar het geïnvesteerde bedrag terugbetalen uit de overwinst van

Webinar: “Een kijkdoorbraak voor de Aarde” Henry Mentink presenteert in een webinar een nieuwe kijk op de economie en samenleving. Over de Aarde en de kunst van het kijken. Hoe we samenleven. Hoe we de economie organiseren. Alle mooie plannen m.b.t. duurzaamheid en zorg voor de Aarde zijn altijd ondergeschikt aan het financiële plaatje van de Balans en V&W. We presenteren in deze Webinar het nieuwe “Waardevenster”. Het is een opzet waarin geld, natuurwaarden, de mens en de liefde en nog meer, samen één zijn. Ook spreken we over het basisinkomen en hoe die kan bijdragen aan gezonde economie en mooie Aarde. Doe mee en meld je aan op kijkdoorbraak.nl

Veerkracht

Je moet soms kunstenaar zijn om simpele antwoorden te vinden. Toos maakt het eenvoudig met het verzamelen van veren. Ze liggen soms zomaar voor je voeten. Een veertje. Een cadeau van de vogels voor ons. Teer, verfijnd en uniek zijn ze, die veertjes. Wij nodigen je uit om de veren op je pad te rapen en te verzamelen en een buiging te maken voor de mooie Aarde waarop we mogen rondlopen. Toos gaat van de veren vleugels voor de samenleving maken. Om elkaar te bemoedigen in veerkracht. Het rapen van de veertjes is een herinnering aan de veerkracht en kracht van de vogels.

“Met het oprapen van een veer maak je een buiging voor de Aarde” Ben je door het lezen van dit artikel in de doen-modus gekomen? Ga dan hierna direct naar buiten en zoek een veer met een buiging voor de Aarde. Stuur het op naar het Veer-huis met een verhaaltje van grote en kleine mensen die in lastige tijden opgetild zijn door de ander. Als we de hele Aarde op de Werelderfgoedlijst willen zetten zijn bovenstaande kijkdoorbraken nodig. Ga naar kijkdoorbraak. nl en volg onze sprankelende kijk, blik, inzicht, en doorkijk op de Aarde. Meld je bij een van de kunstenaars om mee te doen. Tevens een mooie steun voor de kunstenaarswereld. Zie: kijkdoorbraak.nl

Inspiratie

Taktshang (Tijgernest) is een Tibetaans boeddhistisch klooster in de bergstaat Bhutan en ligt 3120 meter boven zeeniveau

Inspiratie

Welzijn als graadmeter voor een menselijke samenleving

Daniel Cordana en zijn vrouw Lisa Michiko Flynn (People Officer at The Contentment Foundation) in Bhutan

Tekst: Ivo Valkenburg

Daniel Cordaro behoort tot de top van wetenschappelijk onderzoekers op het gebied van emotie, psychologie en menselijk welzijn. “Als ik iets heb geleerd, dan is het wel dat het najagen van geluk een illusie is. Economische groei, meer geld, meer macht, meer succes en meer erkenning geeft ons extra energie, maar het geluksgevoel is kortstondig. Duurzaam geluk vraagt om een radicale verandering van perspectief”, aldus Cordaro, die als oprichter van The Contentment Foundation scholen, lokale gemeenschappen, gezinnen, bedrijven en landen helpt om het menselijk welzijn van binnenuit te cultiveren. Cordaro (1985) groeide op in de kleine Amerikaanse stad Scranton, Pennsylvania, voor sommigen bekend van de filmopnames van de Amerikaanse versie van de Britse comedy The Office. In een grootschalig onderzoek naar de mentale gezondheid van de bevolking in alle steden van Amerika, scoorde Scranton het allerlaagst. “Ik heb veel familie en vrienden zien lijden aan psychische problemen, maar niemand sprak erover. Laat staan dat er iets werd gedaan aan het voorkomen, behandelen of genezen ervan. Toen ik vijf jaar was, zijn mijn ouders gescheiden en mijn moeder vervulde vanaf dat moment een sleutelrol. Ze bracht me bij dat onderwijs de sleutel is voor succes in het leven. Toen ik het onderzoek onder ogen kreeg over het gebrek aan welzijn in mijn eigen geboortestad realiseerde ik me dat ik onbewust al lange tijd in de psychologie van de mens was geïnteresseerd. Ik verslond alle boeken over menselijke emoties en kwam op het pad terecht van de psycholoog Paul Ekman.” Ekman (1934) is pionier op het gebied van onderzoek naar emoties en gelaatsexpressies. Zijn internationale studies hebben model gestaan voor andere

psychologen. Hij werkte onder meer samen met John Cleese in de BBC-documentaire The Human Face, adviseerde de makers van de animatiefilm Inside Out waarin de kijker de emoties volgt van het meisje Riley en is bevriend met de Dalai Lama met wie hij onder meer The Atlas of Emotions (www.atlasofemotions. org) ontwikkelde, een online instrument om beter te begrijpen wat emoties zijn en hoe ermee om te gaan.

“De systeemcrisis waarin de wereld verkeert, is geworteld in een samenleving die niet meer weet wat het is om welzijn binnen zichzelf te ervaren” “Drie jaar lang heb ik intensief met Ekman samengewerkt op het gebied van menselijke emoties en bedrog. Hij werd mijn eerste belangrijke mentor op het vakgebied van de psychologie. Ik had het grote geluk om op de schouders van een reus te staan en te zien wat er allemaal in het leven mogelijk is.”

Contentment

“Na de leerzame periode bij Ekman werd ik geaccepteerd aan de faculteit psychologie van UC Berkeley en begon ik te werken in het Social Interaction Lab van Dacher Keltner, tevens oprichter van het Greater Good Science Center, een interdisciplinair onderzoekscentrum gewijd aan de wetenschappelijke kennis van individueel geluk, mededogen, sterke sociale binding en altruïstisch gedrag. In 2009 werd ik directeur van het Universal Expression Project, waar mijn team wereldwijd werkte aan het decoderen van de nonverbale taal van de menselijke emotie. Dit onderzoek groeide uit tot een van de grootste interculturele studies naar 22 emoties in elf landen, op vier continenten. We analyseerden elke spierbeweging in 5.500 emotionele uitdrukkingen van mensen over de gehele wereld. We hebben meer dan dertig non-verbale gezichts- en vocale expressies gevonden die universeel blijken te zijn, dwars door alle verschillende landen en culturen heen.” “We hebben een aantal baanbrekende ontdekkingen gedaan in deze studie, maar

Inspiratie

wat mijn leven het meeste heeft veranderd, is wat ik leerde over de kracht van contentment, een emotie die tot die tijd weinig of geen aandacht had gekregen in het vakgebied van de positieve psychologie. Het woord contentment is geworteld in de oorspronkelijke Latijnse betekenis van ‘degene die heel of compleet is’. In de oudheid werd al gesproken over contentment als de hoogste staat van mens-zijn, hetgeen een consistente visie bleek te zijn in alle door ons bestudeerde culturen. In alle grote geestelijke stromingen der mensheid wordt er al duizenden jaren over gesproken. Het helpt ons om in de volheid van ons mens-zijn in de wereld te kunnen staan. Iedereen kan het binnen zichzelf cultiveren. Het is een vaardigheid die je kunt leren.” “Contentment is een staat van mens-zijn waarin je innerlijke rust en compleetheid ervaart, ongeacht de situatie om je heen. Is voor de ervaring van geluk altijd iets nodig buiten jezelf, je wilt iets meer hebben, iets meer doen of iets meer zijn, bij contentment ervaar je dat het zonlicht vanbinnen altijd al schijnt, ongeacht wat het weer buiten is. In het midden van de chaos, pijn, verdriet of lijden, kun je echt geluk ervaren dat op elk gegeven moment altijd al binnen jezelf aanwezig is.”

Passiviteit

Maakt contentment je niet passief? “Helemaal niet. In de dagelijkse praktijk verwarren mensen contentment vaak met passiviteit, zelfgenoegzaamheid of apathie. Contentment heeft daar echter niets mee te maken. Contentment is juist een zeer actieve toestand waarin we volledig betrokken zijn bij wat we in het leven meemaken. We ontmoeten het leven onvoorwaardelijk zoals het is. Kijk bijvoorbeeld naar leiders. Als ze het talent van contentment onvoldoende of niet hebben

“Onderwijs is de basis voor de overdracht van kennis op het gebied van menselijk welzijn.”

“Het is mijn doelstelling om de kwaliteit van leven van één miljard kinderen en één miljard volwassenen significant te verbeteren” ontwikkeld, dan zie je hoe ze meestal zeer reactief zijn. Weinig opgewassen tegen de problemen. Het is moeilijk om met zulke leiders samen te werken. Ze worden gemakkelijk door hun emoties overmand. Ze klagen veel en geven de buitenwereld de schuld. Vergeet niet dat problemen gegarandeerd altijd onderdeel uitmaken van wat we in het leven doen. Het gaat erom hoe we met die problemen omgaan. Leiders die contentment op een hoger niveau hebben ontwikkeld, blijven ook onder druk van moeilijke omstandigheden rustig, beheerst en geïnspireerd. Ze begrijpen simpelweg dat ze met een probleem te maken hebben en werken vanuit een kalme geest aan de oplossing van het probleem. Dat geeft ruimte aan creativiteit. Zo gemakkelijk is het echt. Ze gaan gewoon met het probleem zelf aan de slag, in plaats van volledig in beslag te worden genomen door de (emotionele) reacties op het probleem. Het verschil tussen wel of geen contentment is als tussen de kalmte van een wijze en een kip die zonder kop rondloopt.” “Juist met de enorme uitdagingen van de 21ste eeuw hebben we effectieve change makers nodig, die weten dat een andere wereld begint binnen onszelf. Het is contraproductief om vanuit boosheid, frustratie of trauma de wereld te verbeteren. In plaats daarvan hebben we ingrediënten nodig zoals inspiratie, kracht en doorzettingsvermogen om vanuit liefde

en compassie de samenleving te vernieuwen. Wetenschappelijke studies tonen ook aan dat ons creatieve oplossingsvermogen voortvloeit uit een kalme geest, en dat angst en bezorgdheid onze creativiteit juist blokkeren. Contentment ligt aan de wortel van onderlinge samenwerking van mensen. Het is het fundament van gezonde, menselijke verhoudingen.”

Chok Chay

De liefde voor zijn vrouw Lisa Michiko Flynn bracht hem in het Koninkrijk Bhutan. “Ik was tot over m’n oren verliefd en wilde indruk maken op deze ongelofelijk mooie vrouw die ik in 2013 heb ontmoet. Bhutan stond op haar bucket list en in stoute overmoedigheid heb ik haar beloofd haar naar Bhutan te brengen. Ze was voor mij een bron van inspiratie die hoog in de bergen van de Himalaya heeft geleid tot een climax in mijn onderzoek. Wat ik me nooit had kunnen voorstellen, was dat Bhutan een groot geheim had om met mij te delen. In de afgelegen bergen van Oost-Bhutan maakte ons onderzoeksteam verbinding met de inwoners van een dorp dat niet eerder contact had gehad met de buitenwereld. Ze hadden geen kranten, elektriciteit of telefoons. Ze gebruikten het woord chok chay als een uitdrukking van contentment – dat letterlijk vertaald ‘de kennis van het genoeg’ betekent. Ze beschreven de betekenis als

Inspiratie

‘hier en nu, alles is perfect zoals het is zonder iets meer te hoeven doen’. Het was voor mij het begin van een belangrijke innerlijke reis. Nog steeds ben ik onderweg. Het is een verademing om vanuit The Contentment Foundation samen te werken met zoveel mensen die op eenzelfde reis zijn. We bekrachtigen elkaar.”

Bruto Nationaal Geluk

Bhutan woont in het hart van Cordaro. Hij werd diep geraakt door de schoonheid van de Bhutaanse bevolking en maakte er veel vrienden. “Bhutan speelde een belangrijke rol in de poging opnieuw te definiëren wat ‘ontwikkeling’ betekent. Volgens het land zijn economische indicatoren zoals het bnp en de productiviteit van werknemers onnauwkeurige factoren om het nationale welzijn te meten. Het Aziatische koninkrijk berekent daarom sinds 1970 zijn ‘omzet’ in bruto nationaal geluk in plaats van bruto nationaal product. Geen enkel ander land had tot die tijd zo naar economie gekeken. Het accent ligt op duurzaam welzijn voor mens, natuur en samenleving. Zo mogen de economische activiteiten de natuurlijke hulpbronnen en de kwaliteit van moeder aarde niet aantasten. We zijn blij en dankbaar om vanuit ons uitgebreide lesprogramma, de vier pijlers van welzijn, Bhutan te kunnen ondersteunen met de praktische vertaling van welzijn en geluk in het dagelijks leven.”

Welzijnseconomie

Bhutan staat sinds een tijdje niet meer alleen in de holistische benadering van economie. De vrouwelijke premiers van Schotland, IJsland en Nieuw-Zeeland hebben een netwerk opgericht om ‘welzijn’ te gaan meten als het gaat om het economisch succes van het land. De Canadees Yannick Beaudoin (directeur Ontario en Noord-Canada bij de David Suzuki Foundation), schetste onlangs voor het New Financial Forum ook al een wereldwijde beweging van mensen, organisaties en landen die steeds meer open staan om te gaan handelen vanuit een nieuw paradigma: een economie van welzijn en geluk. Zo is onlangs Wellbeing Economy Alliance opgericht (www.wellbeingeconomy.org), een wereldwijd platform van mensen, landen en organisaties die zich actief inzetten voor de integratie van een welzijnseconomie. In Nederland ondersteunt Willem Vreeswijk vanuit de stichting New Financial Forum actief het initiatief van de Scale of Significance (www. scaleofsignificance.org), die een thermometer voor de nieuwe economie ontwikkelt en zowel de financiële als de sociaal maatschappelijke waarden van een organisatie meet. In Oostenrijk startte in 2010 de burgerbeweging Economy for the Common Good op initiatief van Christian Felber. Inmiddels ondersteunen meer dan 2.000 bedrijven en organisaties het initiatief dat inmiddels verspreid is naar Duitsland, Zwitserland, Italië, Spanje, Nederland, Zweden, Chili en het VK. Ruim 500 bedrijven publiceren jaarlijks een holistische jaarrekening, a Common Good Balance Sheet. Daniel Cordaro en het Koninkrijk van Bhutan staan al een tijdje niet meer alleen in hun vooruitstrevende opvattingen om economie de mens en de natuur te laten dienen, in plaats van andersom.

The Contentment Foundation

The Contentment Foundation richt zich op het verlichten van interne armoede, de armoede van hart, geest en ziel. “We helpen kinderen en volwassenen

Daniel Cordaro: “Alles is perfect zoals het nu is.” om innerlijk een onverwoestbare kracht te cultiveren die niet wordt beïnvloed door wat dan ook in de buitenwereld. We hebben een wereld voor ogen waarin mensen zich realiseren compleet en perfect te zijn zoals ze zijn. We richten ons primair op het ecosysteem van scholen, de leraren, studenten, ouders en medewerkers”, aldus Cordaro die onderwijs als de basis ziet voor de overdracht van kennis op het gebied van menselijk welzijn. “We hebben een uitgebreide online bibliotheek ontwikkeld met de allernieuwste en meest geavanceerde praktisch toegankelijk gemaakte wetenschappelijk kennis. De bibliotheek is voorzien van een curriculum rondom 48 thema’s inzake het fysieke, mentale en emotionele welzijn van de mens. Alle aspecten van welzijn worden besproken en via een ruime hoeveelheid praktische oefeningen in vaardigheden wordt geleerd hoe de kennis kan worden geïntegreerd in de dagelijkse praktijk van het leven.” “We helpen ook scholen, organisaties en overheden bij het meten van welzijn. We werken daarvoor samen met onderzoekers verbonden aan enkele van de beste universiteiten ter wereld om de impact van ons werk doorlopend te bestuderen. Daarnaast publiceren we eigen onderzoek en populaire artikelen over de universele essentie die de grootste levensbeschouwelijke stromingen en filosofische bewegingen met elkaar verenigen.”

Systeemcrisis

“De systeemcrisis waarin de wereld verkeert, is geworteld in een samenleving die niet meer weet wat het is om welzijn binnen zichzelf te ervaren. We durven de lichte en donkere aspecten binnen onszelf nauwelijks of niet aan te kijken en projecteren vervolgens alle onbalans op de buitenwereld. Ware kracht ontstaat pas als we de plussen en minnen binnen onszelf oprecht aandacht durven te geven. Als we vanuit innerlijke kracht en compleetheid opstaan, zijn we in staat om wonderen te verrichten. Maar het zijn geen wonderen. Het is niets anders dan een manifestatie van menselijk potentieel. Ik zie wereldwijd steeds meer mensen een vollediger potentieel leven.

Naarmate je meer de innerlijke compleetheid en wijsheid binnen jezelf ervaart, hoe meer je met liefde en compassie kunt bijdragen aan het welzijn van alle bewoners op onze planeet aarde.” “Een tijdje geleden vertelde ik een van de hoogste Rinpoches (spiritueel leiders) in Bhutan over ons werk van The Contentment Foundation. Hij stak zijn duim omhoog en zei: ‘really cool’. Daar krijg ik een grote glimlach van op m’n gezicht. Binnen één generatie heb ik een wereld voor ogen die een richting opgaat waarbij de mensheid groeit naar een groter zelfbewustzijn en innerlijke heelheid. Het is mijn doelstelling om de kwaliteit van leven van één miljard kinderen en één miljard volwassenen – 25 procent van de wereldbevolking – significant te verbeteren. Als wij er niet voor zorgen dat de toekomst is geborgen voor de kinderen van morgen… wie dan wel?” Dit artikel is eerder verschenen in het New Financial Magazine, een uitgave van de Stichting New Financial Forum die stelt zich ten doel om ‘brandstof ’ te leveren aan mensen, bedrijven en organisaties en die hen financieel-economisch vooruithelpt om van betekenis te zijn in een nieuwe economie van welzijn voor mens, natuur en samenleving (www.newfinancialforum.nl). Meer informatie: www.contentment.org

“We helpen scholen, organisaties en overheden bij het meten van welzijn”

FOTOWEDSTRIJD

LandschappenNL

Heb je een foto gemaakt van een mooie, bijzondere of typische plek in de Nederlandse natuur? Stuur die dan met toelichting naar de Krant van de Aarde. Elk nummer plaatsen we de beste inzending. Mail naar: redactie@krantvandeaarde.nl onder vermelding van je naam en adres. De winnaar wordt ook beloond door onze partner LandschappenNL met het boek “Lekker Landschap” over foodwalks en eten uit de natuur van LandschappenNL en een DVD van BBC EARTH.

Samen voor ons Landschap

LandschappenNL is het samenwerkingsverband van 12 provinciale organisaties, dat zich inzet voor het behoud en ontwikkeling van ons landschap waarin we wonen, werken en recreëren. Het landschap vraagt om duurzaam beheer, zodat we er nu en in de toekomst van kunnen genieten. LandschappenNL werkt samen met mensen, organisaties, bedrijven en overheden, via projecten en lobby.

Winnende foto

Foto: Jim Dhore

Afgelopen februari was het eindelijk weer eens mogelijk. Koning Winter heerste over het land en op veel plekken kon geschaatst worden. Zo ook op het Tjeukemeer in Fryslân en dat leverde dit mooie plaatje op. Hoe vaak we dit soort taferelen nog zullen zien is voer voor speculatie. Enerzijds warmt de aarde op, anderzijds neemt de kans op extreem weer ook toe. Hoe dan ook, Friesland is natuurlijk een schaatsprovincie bij uitstek. Grote delen van het Tjeukemeer zijn niet diep, zodat het ijs zich hier snel kon ontwikkelen. Dit meer, dat de Friezen Tsjûkemar noemen is nooit drooggelegd, hoewel daar in de 19e eeuw wel plannen voor waren. Dat zou sowieso een moeilijk karwei zijn geweest omdat het meer in het veen ligt, waardoor continu water uit de ondergrond omhoog blijft komen. Achter het mooie plaatje gaat ook een tragiek schuil. Daarmee doel ik niet op de verhalen over verdronken dorpen, maar op het verdwijnende veen. Al tientallen jaren lang wordt het waterpeil verlaagd, zodat zware machines het land op kunnen. Het gevolg is dat het veen droogvalt en oxideert, waardoor de bodem elk jaar 1 à 2 cm daalt. Als je bedenkt dat de meeste veenlagen in Friesland maar enkele meters dik zijn, dan wordt duidelijk dat het niet lang zal duren voordat het veen volledig zal zijn verdwenen. Daar komt bij dat de oxidatie ook veel CO2 de lucht in brengt. Hoog tijd voor slimme oplossingen dus, waarbij bezien moet worden in hoeverre de huidige vormen van landbouw nog te handhaven zijn in deze veengebieden. Gerrit-Jan van Herwaarden, LandschappenNL Deze foto is gemaakt op het Tjeukemeer in Friesland. Eerder die dag waren we gaan kijken bij het Nannewiid, maar aangezien het daar overvol was besloten we het Tjeukemeer te bekijken. Er waren op dat moment maar een klein aantal schaatsers te bekennen. We waren in eerste instantie niet zo zeker of het ijs dik genoeg was, maar uiteindelijk bleek het wel sterk genoeg te zijn. Schaatsen op natuurijs vind ik een van de mooiste dingen die er is, vooral op een plek als het Tjeukemeer. Ik kan hier ontzettend van genieten en ben ook erg blij dat we dit mee mochten maken deze winter. Na een aantal uur op het ijs te hebben gestaan begon de zon te zakken en dat zorgde voor een ontzettend mooi plaatje. Jim Dhore, winnaar fotowedstrijd

Column

De waarom vraag van Frans Timmermans Vice-voorzitter van de Europese Commissie Frans Timmermans, die zich in Europees verband hard maakt voor een radicale verduurzaming van het voedselsysteem, vroeg zich in de aanloop naar de verkiezingen af, waarom onze politici het nauwelijks hebben over de ‘waarom vraag’. Waarom moeten we onze mobiliteit, onze steden, onze energievoorziening, en ons landbouw- en voedselsysteem grondig herinrichten? De terechte zorg van Timmermans is dat als we dat niet goed uitleggen, en mensen daarin niet betrekken, we het draagvlak voor noodzakelijke veranderingen verliezen. De wetenschap reikt ons de antwoorden op de waarom vraag van Timmermans aan: klimaatontwrichting, dramatisch verlies van biodiversiteit, alarmerende toename van obesitas.

We gaan ons zelfs met torenhoge kosten een toekomst op de kale Mars planeet voorstellen, terwijl ondertussen vruchtbare bodems op de aarde in woestijnen veranderen.

Als politici niet helder en eerlijk communiceren over de noodzaak om deze problemen aan te pakken, en daarop hun ideeën en plannen baseren, dan ligt het speelveld open voor zelfverklaarde Houdini’s die gewoon de ongemakkelijke waarheden als ‘fake news’ terzijde zetten en het comfort bieden van eenvoudige ontsnapping aan de werkelijkheid. Die ontsnapping is echter van korte duur en zal onze gang naar ecologische en sociale rampspoed in een ongekende stroomversnelling brengen.

Het kunnen doorgeven van ons leven op aarde staat letterlijk op het spel als we ons niet met het levende, de levende natuur op onze aarde kunnen verbinden. We houden ons nog steeds vast aan het korte termijn winst gedreven economisch systeem, terwijl dit de aanjager is van onze ecologische en morele crisis met verlies van de natuurlijke hulpbronnen die het leven in stand houden en verlies aan verbinding met elkaar en met de natuur.

Maar achter de terechte waarom vraag van Frans Timmermans zit nog een vraag verscholen die we ons zelf kunnen stellen. Waarom zijn we zo in de ban van geld, materie en technologie geraakt, dat we de verbinding met het levende - de onzichtbare natuurkrachten die het leven dragen- steeds verder dreigen te verliezen? Planten, dieren, mensen, worden gereduceerd tot een aantal meetbare stoffen/moleculen waar we proberen alles uit te verklaren en begrijpen. En dan gaan we die planten en dieren vervolgens als een soort legobouwdoos zien, waarmee we enthousiast gaan manipuleren. Dit ‘verdingen’ van alles wat leeft, mist de essentie van wat ons tot levende wezens op een levende aarde maakt. Dat is ook de reden waarom deze technieken zoals genetische modificatie vaak ernstig tekortschieten. Ze gaan uit van het maakbare en controleerbare vanuit het laboratorium, in plaats van zorgvuldig waar te nemen en mee te bewegen met de levende interacties en ritmes van de natuur. Biodynamische boeren werken niet alleen met wat meetbaar, weegbaar en telbaar is, maar juist ook met de invloed van de voor ons onmeetbare energieën die het leven vorm geven. De invloeden van onze planeten, de levende interacties tussen bodem, plant, dier, mens en landschap. Biodynamische boeren doen dat door vooral heel goed waar te nemen, wetend dat je bijvoorbeeld een kompas nooit kunt begrijpen door het open te maken en te onderzoeken. Hoe meer we ons blindstaren op stofjes, het reductionistische denken, hoe meer we ons zicht op de levende werkelijkheid verliezen.

Alleen als we het leven koesteren, zullen we het behouden en doorgeven aan nieuwe generaties. Een inclusieve, levende landbouwcultuur zoals de biodynamische landbouw kan hier de motor van zijn. Frans Timmermans is vanuit Europa bereid ons te helpen met zijn ‘farm to fork’ strategie om biologische landbouw ruim baan te geven. Nu nog onszelf in de spiegel aankijken en moedige politici en beleidsmakers zoeken die het eerlijke verhaal vertellen en ernaar handelen. Bert van Ruitenbeek, directeur Stichting Demeter Demeter is het kwaliteitskeurmerk voor biodynamische landbouw en voeding

Transitie

Waar kunnen we landen?

Van ecodorp naar Gaia Collectief Bruno Latour

‘Waar kunnen we landen’ is de titel van het boekje geschreven door de bekende Franse filosoof en antropoloog Bruno Latour (1947). Latour ontving 20 november jl. in Amsterdam de Spinozalensprijs, uit handen van burgemeester Halsema. Samen met de Duitse cultuurfilosoof Peter Sloterdijk, is hij momenteel de meest gezaghebbende filosoof in Europa.

Henkjan de Blaauw

Tekst: Henkjan de Blaauw

Behalve dit boekje trekt ook zijn andere boek ‘Oog in oog met Gaia’ (uitgeverij Octavopublicaties) acht lezingen over het Nieuwe Klimaatregime - de aandacht. De inhoud van deze boeken mogen niet onbesproken blijven in een Krant van de Aarde, temeer omdat Latour het begrip Gaia (Aarde) in zijn bovengenoemde boeken centraal stelt. De omschrijving van de definitie van dit begrip is gebaseerd op zijn analyses, die met name gaan over de vraag: waarom reageert de mensheid, op zijn zachts gezegd, zo terughoudend op de zich ontwikkelende milieucatastrofe. De ecologische mutatie – hij noemt het al geen crisis meer – betitelt Latour als het Nieuwe Klimaatregime. De oude natuur wijkt voor een wezen in beweging, waarin menselijke activiteit en natuurlijke wereld talloze onverwachte verbindingen aangaan: Gaia Dit beknopte essay, is niet anders bedoeld dan een impressie te zijn, om de nieuwsgierigheid van de lezer van deze krant te wekken, om kennis te nemen van het gedachtengoed van Latour. Hij schrijft ‘dat het er op lijkt dat een groot deel van de elites het ideaal van een gedeelde wereld heeft opgegeven. Om weerstand te bieden aan deze situatie moeten we een gemeenschappelijke oriëntatie vinden. Daarvoor is een kaart nodig met de posities van het nieuwe politieke landschap’ en hij houdt vervolgens een pleidooi voor het Europa waarin hij zou willen landen.

Aardbewoners

Latour legt in deze ongemeen rijke en verrassende boeken de basis voor een hoogst noodzakelijke politisering van de ecologie – voor onze terugkeer op Aarde. Hij neemt daarbij de controversiële Gaia-

hypothese van James Lovelock als uitgangspunt. We weten allemaal dat er sprake is van een gigantische milieucatastrofe, met die constatering schaart hij zich in de rij van veel wetenschappers en anderen, maar wat zijn analyses zo bijzonder maakt is dat hij antwoorden tracht te vinden op de vraag waarom aan de oplossing niets of relatief nauwelijks iets werd en wordt gedaan door de mensheid, terwijl aan de signalering van de problematiek (denk aan de Club van Rome) sinds 1970 zo ontzettend veel aandacht is gegeven. Het is fascinerend om zijn betoog te volgen om uiteindelijk tot de conclusie te komen dat een begin van een antwoord op bovengestelde vraag te vinden is door het onderscheid te maken tussen Aardbewoners en Mensen (essentieel is dat hij in dit verband Mensen schrijft met een hoofdletter). In het kort gezegd: Aardbewoners willen landen, Mensen niet. Aardbewoners willen deel zijn van het Nieuwe Klimaatregime, Mensen niet. Aardbewoners weten dat zij wonen op één aardbol, Mensen denken dat ze er meerdere tot hun beschikking hebben. Hij beschrijft hoe de mensheid is toegetreden tot het antropoceen. Leven in de tijd van het antropoceen betekent de politieke opdracht aan te gaan tot welk collectief je wilt behoren, waar wil je landen? Wetend dat er geen reserveplaneet is.

Van ecodorp naar Gaia Collectief

De woon- werkgemeenschap Ecolonie, die al sinds 1989 bestaat, heeft deze opdracht die Latour geeft goed begrepen. In de geest van zijn opvattingen hebben zij de afgelopen dertig jaar steeds gehandeld. Daarom hebben zij ook bestaansrecht verworven, in tegenstelling tot de talrijke zogenaamde ecodorpinitiatieven, die vaak een vroege dood zijn gestorven, of alleen maar – hoe belangrijk ook – beperkt

blijven tot een verzameling duurzaam gebouwde woningen. Op het eind van zijn boekje ‘Waar kunnen we landen?’ stelt Latour de vraag: ‘Als u zich aangesproken voelt, kunt u zich misschien op uw beurt voorstellen, zodat we een beetje weten waar u zou willen landen en met wie u bereid bent samen te leven.’ Ecolonie heeft daarop Latour een uitgebreide brief geschreven waarin zij haar plannen voor de toekomst uiteen zet. Deze plannen schetsen een beeld van het ontwikkelen van een netwerk van Gaia Collectieven op het Europese platteland, vergelijkbaar met de kloosters in de Middeleeuwen of de kibboets in de woestijnen van Israël. De realisering van deze collectieven willen zij stap voor stap vorm geven in het kader van de Green Deal van de EU. Het plan sluit aan bij de uitgangspunten zoals de EU die reeds heeft geformuleerd. Ecolonie stelt momenteel een zogenaamde denktank samen om een en ander concreet te maken. Daarnaast hebben zij in mei een Kennis- en Inspiratieweek gepland voor iedereen die wil behoren tot die nieuwe avant-garde die deze Gaia Collectieven in de praktijk tot ontwikkeling wil brengen. Op de website van Ecolonie – www. ecolonie.eu/krant – is de link te vinden die verwijst naar de uitgebreide brief aan Latour en die informatie geeft over de genoemde Kennis- en Inspiratieweek.

Bespaar slim energie met TONZON: andere techniek, beter effect en de meest milieuvriendelijke isolatie Schone drogere kruipruimte Het wonen boven een vochtig gat in de grond is niet prettig en ongezond. Door een onderdruk wordt continu vochtige lucht uit de kruipruimte de woning ingezogen. Dit vocht moet door ventilatie weer worden afgevoerd. Dit kost energie en daar willen we juist zo weinig mogelijk van gebruiken. TONZON Bodemfolie stopt de verdamping van vocht uit de bodem, remt het vrijkomen van schadelijk radongas en zorgt zo voor een schone, drogere kruipruimte. Misschien wel de meest duurzame maatregel voor veel Nederlandse woningen. Het biedt talloze voordelen waaronder energiebesparing. De Bodemfolie is volledig recyclebaar en ook zelf aan te brengen.

Inventieve oplossingen TONZON heeft meer oplossingen waarmee jij jouw voordeel kan doen. Speciale folies waarmee je warmtestraling kan beperken zoals bijvoorbeeld de trefzekere radiatorfolie die onzichtbaar zijn werk doet achterop de radiator. Kijk op onze website en ontdek hoe wij jou het wonen comfortabeler, gezonder en energiezuiniger kunnen maken. www.tonzon.nl/warmtelekken

Tonzon vloerisolatie, andere techniek, beter isolerend effect Vloeren verliezen vrijwel alle warmte aan de onderkant. Andere soorten isolatie beperken wel het warmteverlies door geleiding, maar stralen de doorgelaten warmte aan de onderkant gewoon uit. Zo lekt 24 uur per dag warmte aan de onderkant weg, waardoor nieuwbouwwoningen met vloerverwarming nog niet echt energiezuinig zijn. Het unieke TONZON Thermoskussen reduceert deze warmtestraling trapsgewijs tot vrijwel nul. De vloer wordt sneller warm, bereikt een hogere temperatuur en houdt de warmte langer vast. Meer comfort met minder energieverbruik.

sinds 1980 tonzon.nl info@tonzon.nl +31 (0)53-433 23 91

Sport

Foto: KNSB/Dennis Kruijswijk Vlnr: Yara van Kerkhof, Rianne de Vries, Suzanne Schulting, Xandra Velzeboer, Selma Poutsma

Yara van Kerkof wereldkampioen

Na een moeilijke periode is shorttrackster Yara van Kerkhof vorige maand wereldkampioen geworden met de Nederlandse aflossingsploeg. Met veel overmacht en niets aan het toeval overlatend waren de dames simpelweg veel te sterk voor de concurrentie uit Italië, Frankrijk (dit seizoen nog Europees kampioen) en Rusland. De Nederlandse shorttracksters die deze sporthistorie hebben geschreven zijn: Suzanne Schulting, Selma Poutsma, Yara van Kerkhof, Xandra Velzeboer en Rianne de Vries (halve finale).

TONZON Sinds 2018 is het isolatiebedrijf Tonzon uit Enschede al de sponsor van Yara van Kerkhof. Als privésponsor ondersteunt Tonzon Yara door middel van een jaarlijkse bijdrage en een auto. Het jaar vóór de Olympische Winterspelen in Beijing was een essentieel seizoen voor Yara. Dat Yara ook dit jaar de steun van Tonzon heeft gekregen geeft haar de nodige energie en zekerheid om zichzelf optimaal voor te bereiden op de Winterspelen. ’’Mijn resultaten van de laatste twee seizoenen heb ik voor een groot deel te danken aan Tonzon.”

Meest milieuvriendelijke isolatie Ondanks de huidige coronacrisis ziet Tonzon alle reden om de samenwerking met Yara door te zetten. We zijn erg blij een bijdrage te kunnen leveren aan de sportcarrière van Yara. We hebben het geluk dat vloerisolatie coronasafe kan worden uitgevoerd omdat de montage geschiedt in een ruimte waar de meeste mensen niet eens willen komen, zegt Ton Willemsen. Daarnaast, sinds 1 januari 2021 is de subsidie op woningisolatie ondergebracht in de investeringssubsidie Duurzame Energie en Energiebesparing (ISDE), check de voorwaarden online. Tot slot, is Tonzon nog steeds met afstand de meest milieuvriendelijke isolatie. Dit blijkt wederom uit onderzoek van het NIBE.

Over Yara van Kerkhof Yara van Kerkhof is in 1990 geboren in Zoetermeer. In 2008 maakte ze op 18-jarige leeftijd haar debuut tijdens het NK Shorttrack. Haar internationale debuut volgde in het seizoen 2010-2011. Yara is geboren met een hartafwijking. Dit heeft haar echter nooit tegengehouden topsport te bedrijven. Totdat de dopingbond, negen maanden voor de Olympische Spelen, haar afwijkende bloedwaarden (door haar aangeboren hartprobleem) in verband bracht met dopinggebruik. Tot de dag van vertrek naar de Olympische Winterspelen 2018 was Yara niet zeker of ze überhaupt mocht deelnemen aan de Spelen. Pas op het allerlaatste moment werd ze verlost van deze nachtmerrie. Op de winterspelen van 2018 behaalt Yara zilver op de 500, en brons op de ploegenaflossing. In 2021 wordt ze met Nederland voor het eerst in de geschiedenis wereldkampioen op datzelfde onderdeel.

Mode

Foto: Serendipity Vintage Dreamer

Mode

Online én offline

De actualiteit van vintage is inmiddels steeds zichtbaarder - online en in de winkelstraat. Op platforms zoals Marktplaats, United Wardrobe, Prelved, Vinted en The Next Closet kunnen we onze afdankertjes kwijt én nieuwe pre-loved items vinden. Ook via kledingbibliotheken en swapping parties geef je gebruikte items een langer leven. Vintage stores en kringloopwinkels zijn er natuurlijk allang. Nu hebben ook traditionele retailers de vintage trend ontdekt. Claudia Sträter was in 2015 een van de eerste Nederlandse merken die klanten opriep om gebruikte kledingstukken weer in te leveren en die de tweedehands ook in de eigen winkel doorverkocht. Inmiddels is er ook vintage te vinden in winkels zoals America Today en Zalando. America Today verkoopt Amerikaanse klassiekers die illustratief zijn voor de heritage van het merk. Bij Zalando kan je je eerder gekochte spullen aanbieden voor doorverkoop, die na een professionele check en een fotoshoot op een apart onderdeel van de webshop komen te staan.

Tweedehands kleding is in de mode Experts voorspellen dat de markt in tweedehands kleding over een paar jaar groter is dan de fast fashion industrie. Wat zit er precies achter de vintage trend? Tekst Lynsey Dubbeld | Beeld: Serendipity Vintage Dreamer, ThredUp, Het Goed (foto door Jaap Jelsma)

Het Spaanse sneakermerk Veja is al jarenlang De mode-industrie veroorzaakt vier procent van het wereldwijde afval. Dat heeft niet alleen te maken met de verwerking van grondstoffen tijdens de productie, maar ook met ons gedrag als consumenten. Met de steeds wisselende collecties van goedkope en trendgevoelige kleding is fast fashion een drijvende kracht achter ons wegwerpgedrag. We kopen vaker kleding en we gooien afdankertjes sneller weer weg. Met alle gevolgen van dien voor de afvalberg. Toch is er ook iets anders aan de hand. In diverse recente onderzoeken komt naar voren dat tweedehands kleding een enorme opmars doormaakt. Volgens online platfom ThredUp zou de totale tweedehands kledingmarkt in 2029 zelfs twee keer zo groot zijn als fast fashion. Daarbij gaat het om gebruikte items van recente collecties, maar ook om bijzondere stukken uit de vorige eeuw. De recente editie van een jaarlijks rapport van adviesbureau McKinsey signaleert daarnaast dat consumenten steeds meer zijn geïnteresseerd in leaseconcepten, zoals jeans en andere items die je kunt huren en kledingabonnementen. Slim hergebruik van gedragen kleding is onmiskenbaar in de mode.

Vintage als veelzijdig alternatief

Volgens het onderzoek van ThredUp heeft de populariteit van tweedehands kleding onder andere te maken met de betaalbaarheid. Consumenten zeggen bijvoorbeeld dat ze verwachten het komende jaar minder budget te hebben voor kleding. Het doorgaans betaalbare tweedehands is dan een aantrekkelijke optie.

Sommige winkeliers gaan zelf op zoek naar gebruikte items om direct aan klanten door te verkopen. Anderen schakelen specialisten in, zoals Serendipity Vintage Dreamer, een Amsterdams merk dat in Europa hoogwaardige vintage inkoopt en doorverkoopt. Als consument kan je er trouwens ook terecht voor met zorg geselecteerde vintage kleding en sieraden. Omdat steeds meer modemerken collecties met gerecyclede materialen op de markt brengen, zijn er ook retailers die oude kleding in de winkels inzamelen. Onder andere H&M, C&A, Kuyichi en Van Tilburg Mode hebben daarmee al ervaring. De ingezamelde afdankertjes worden verwerkt tot nieuwe items, waarmee uiteindelijk zelfs een gesloten kringloop kan ontstaan.

Voordelen voor iedereen

De aandacht voor vintage en recycling past bij het MVO-beleid van mode-ondernemingen en levert een bijdrage aan een duurzaam imago van merken en winkels. In het onderzoek van ThredUp zeggen retailers dat de verkoop van tweedehands items ook een goede manier is om loyaliteit van klanten te vergroten, en om bezoekers naar (online) winkels te trekken. Er zijn natuurlijk ook grote voordelen voor ons als modeliefhebbers: wij kunnen met vintage nu eenmaal op een duurzame en betaalbare manier de garderobe vernieuwen.

Ook de coronacrisis speelt een rol in de vintage trend. Tijdens lockdowns zijn we massaal thuis spullen gaan opruimen - en zijn we dus ook onze kledingkasten ingedoken en items gaan verkopen, weggeven en/ of ruilen. Daardoor staat tweedehands kleding steeds meer in de belangstelling, en groeit ook de interesse in vintage als alternatief voor fast fashion. De trend krijgt een extra impuls door het groeiende consumentenbewustzijn van duurzaamheid. Vintage is niet meer stoffig en oubollig, maar groen en hip - een manier om met een schoon geweten te funshoppen. Zeker nu de kritiek op fast fashion de laatste jaren zo toeneemt, ligt het alsmaar opnieuw kopen en snel weer afdanken van goedkope en trendgevoelige kleding onder vuur. Vergelijk het met vlees eten, dat steeds vaker wordt aangeduid als het nieuwe roken. Of met vliegschaamte.

Foto: ThredUp

Mode

Kledingtips van Karin Al ruim 10 jaar help ik mijn klanten aan een garderobe die hen op het lijf geschreven is. Na een uitgebreide intake duiken we de kledingkast in. Daar valt vaak heel veel winst te behalen. Shoppen in je eigen kledingkast noem ik dat. Het mooie is dat als je al je kleding weer eens door je handen laat gaan, je kledingstukken tegenkomt die je helemaal vergeten was. Het leukste onderdeel vind ik altijd het maken van nieuwe combinaties. We hebben allemaal onze standaard outfits. Maar er is zoveel meer mogelijk met de kleding die je hebt. Kleding die niet meer passend is, letterlijk of figuurlijk, leggen we op een aparte stapel. Soms kan zo’n kledingstuk nog een nieuw leven krijgen door het te (laten) vermaken of er iets heel anders van te maken. Achteraf ruimen we de kledingkast weer netjes en overzichtelijk op. Na zo’n sessie voelt je garderobe weer als nieuw en dat zonder nieuwe aankopen!

Geef kapotte kleding een tweede (of derde of …) kans Meestal kan kapotte kleding nog gerepareerd worden. Mocht je zelf niet zo handig zijn

met naald en draad, zoek dan een goede kledingreparatieservice bij je in de buurt. Breng je schoenen naar de schoenmaker als ze stuk zijn of een nieuwe zool nodig hebben. De schoenmaker heeft ook vaak oplossingen voor schoenen die je niet draagt omdat ze niet lekker zitten.

Te grote en te lange kledingstukken kan je (laten) vermaken. Als de kleur of de uitstraling de reden is dat je het niet draagt dan is het vaak een kwestie van goed combineren met andere kledingstukken. Neem eens de tijd om nieuwe combinaties te bedenken met de kleding die je al hebt.

En als je een kledingstuk niet draagt, wat kan je dan doen?

Je kan ook je creativiteit aanspreken en kledingstukken een nieuwe bestemming geven. Zo heb ik zelf onlangs de mouwen van een oud overhemd van mijn man aan een jurk met te korte mouwen genaaid, waardoor ik nu een uniek en veel beter draagbaar kledingstuk heb gecreëerd!

Iedereen heeft wel kleding in de kast hangen die niet gedragen wordt. Vraag je bij zo’n kledingstuk eerst af waar het aan ligt. Gaat het om de maat, de lengte, de kleuren, de stof, de uitstraling, etc., etc.? Er zijn een aantal gevallen waarin je het beste kunt besluiten om afscheid van het kledingstuk te nemen. Zoals wanneer het te klein is, je de stof niet prettig vindt of het kledingstuk onherstelbaar is versleten/verkleurd. Een goed kledingstuk kan je nog verkopen bij een fysieke tweedehands kledingwinkel bij je in de buurt. Ook wordt er steeds meer tweedehandskleding online verkocht, bijvoorbeeld op Vinted en The Next Closet. Kapotte en versleten kleding breng je het beste naar inzamelpunten zoals dat van de Kringloop (ReShare).

Mag ik me even voorstellen? Ik ben Karin Bekkers en ik ben gek op kleding, op mensen en op de natuur. Al ruim 10 jaar help ik mijn klanten met veel liefde aan een garderobe waarin ze zich geweldig voelen. https://yourpersonaldresscoach.nl/

Karin in de jurk met hemdsmouwen

Groene stad

Greenway

Wie in Leuven aan vegetarisch denkt, denkt al snel aan restaurant Greenway. Je kunt gezellig eten bij dit vegetarisch en veganistisch restaurant, en ook take away is mogelijk. Greenway staat bekend om de lekkere verse spinazieburgers. Volgens de eigenaars van het restaurant komen er niet alleen vegetariërs, maar zijn er ook regelmatig vleeseters in Greenway te vinden. Hét bewijs, volgens Greenway, dat vegetarisch eten niet saai hoeft te zijn. Door het interieur van Greenway kom je al meteen in een groen humeur: het lijkt net of je middenin de natuur zit.

Kruidtuin

Top 10 groene hotspots in Leuven

is, en wat er eventueel niet geleverd is. Een fijn duurzaam initiatief als tegenhanger van de massale hoeveelheden plastic verpakkingen in supermarkten.

Oxfam Wereldwinkel

OPEK

Tekst: Jolien Scholte

Eco and Fair Fashion for men & women. Hempmade, de naam zegt het al: de kleding die hier wordt verkocht is voornamelijk gemaakt van hennepvezel, soms in combinatie met bio-katoen en zelfs bamboevezel. Geitenwollen sokken zijn er bij Hempmade niet te vinden: het assortiment is veelzijdig en hip. Onder andere het merk Up-Rise wordt veel verkocht. Van idealisme zijn ze hier niet vies, blijkt uit de leuzen in de winkel. ‘Wanna change the earth? Change your shirt!’

Wereldcafé Coop

Wereldcafé Coop is sfeervol van binnen, en met lekker weer is er een fijn terrasje buiten. Producten van eerlijke handel, lokaal en biologisch: dat staat centraal. Het wereldcafé is een coöperatie van mensen met hart voor de wereld. De sinaasappel gember bionade is een aanrader, net als een rijkelijk belegde ‘vegetarische boterham’. Een beetje geduld is handig: het wereldcafé wordt grotendeels gerund door vrijwilligers.

Content

We schreven eerder al over Opgeweckt Noord, en sinds kort is er in Utrecht ook Bag & Buy. Het Leuvense Content heeft hetzelfde concept: een verpakkingsvrije supermarkt. Ook in België lijkt dit aan te slaan: het is druk in de winkel, tussen de houten kratten groenten en fruit, en de dispensers gedroogde producten. Content zet elke dag op Facebook wat er in de aanbieding

Begijnhof

Het groot Begijnhof is een karakteristieke plek in Leuven, waar je jezelf waant in vroeger tijden door de straatjes met kinderkopjes, prachtige historische huizen en veel groen. Het Begijnhof is rond 1232 gesticht en tot 1980 onafgebroken door begijnen bewoond. Sinds 1962 is het begijnhof eigendom van de Leuvense Universiteit, die het liet restaureren in inrichten als woonerf voor studenten, professoren, buitenlandse gasten en medewerkers van de universiteit. ‘Als erkend Unesco Werelderfgoed getuigt deze ‘stad in de stad’ van een unieke vorm van vrouwelijke spiritualiteit en van gemeenschapsvorming in wisselende tijden en omstandigheden.’

De charmante Belgische universiteitsstad Leuven heeft duurzame ambities van formaat: Leuven wil in 2030 klimaatneutraal zijn. Dat betekent dat de stad de hoeveelheid CO2 die het uitstoot wil compenseren, en herleiden tot nul. Deze doelstelling werd in 2011 gevormd, en sindsdien leeft het idee onder de Leuvenaren. De stad telt vele groene, duurzame winkeltjes, eetgelegenheden en andere hotspots die een bezoekje meer dan waard zijn. De Krant van de Aarde maakte een top 10, in willekeurige volgorde.

Hempmade

De Kruidtuin middenin Leuven is een groene oase in de stad. Het is de oudste botanische tuin van België, en oorspronkelijk aangelegd in 1738 door de Leuvense Universiteit voor haar studenten geneeskunde. De Kruidtuin werd in 1835 overgedragen aan de stad Leuven, die de Oranjerie in oorspronkelijke staat renoveerde en een serre aan de tuin toevoegde. Er zijn hier tal van planten en kruiden te zien, fraai aangelegd en voorzien van informatieve teksten met hier en daar, als onderdeel van een tentoonstelling, een mooi gedicht.

In deze wereldwinkel middenin het centrum van Leuven vind je een uitgebreid assortiment. Bijvoorbeeld fairtrade wijn en chocola, maar vooral heel veel leuke cadeautjes en hebbedingen. Zeker even binnenlopen als je in Leuven bent!

BioPlanet

Er is maar één biologische supermarkt in Leuven, maar de leus is wel: ‘Bio altijd dichtbij’. Dat komt omdat je bij BioPlanet ook online kunt bestellen in de webshop, waarna je de boodschappen kunt ophalen bij een afhaalpunt. Dat zijn er meer dan tien, verspreid over Leuven. Handig!

EXKi

EXKi is de ideale plaats voor wie houdt van heerlijke, gezonde, verse en kant-en-klare gerechten. Om ter plekke te nuttigen, of mee te nemen. Een fastfoodketen dus, maar dan duurzaam. Ideaal! In vrijwel elke grotere Belgische stad is inmiddels wel een EXKi te vinden, en onlangs is de eerste in Nederland geopend, in Den Haag. De Green Card is een soort groen paspoort voor vaste klanten: duurzame handelingen, zoals een eigen tasje, worden beloond met stempels en uiteindelijk cadeautjes. Het bio vieruurtje is een goede tip voor de lekkere trek.

Het Openbaar Entrepot voor de Kunsten (OPEK) huisvest negen culturele organisaties en is gevestigd in een industrieel ogend oud douanegebouw uit 1954. Het entrepot wil vernieuwende verbindingen mogelijk maken tussen kunst, educatie en publiek. Er zijn verschillende zalen in OPEK, maar de grote zaal is het meest indrukwekkend: deze is volledig opgetrokken uit leem en stro. Dit geeft volgens het entrepot een goede isolatie, en is volledig natuurlijk. De Leuvenaren claimen zelfs dat dit de eerste theaterzaal volledig uit leem en stro is op het Europese vasteland. Het bekijken waard dus, net als de voorstellingen die erin gegeven worden! Als je er dan toch bent is er ook nog de mogelijkheid om een drankje te doen in het cultureel café van OPEK.

Dag van de Aarde

Schooldag van de duurzaamheid lanceert nationaal lied op Dag van de Aarde 22 april ‘De Aarde is ons lief ’. Zo heet het lied dat stichting Schooldag van de duurzaamheid op de Dag van de Aarde (Earth Day, 22 april) lanceert en op 28 mei in heel Nederland wordt gezongen, als afsluiting van de Maand van de Aarde. Prinses Irene ondersteunt het met een introductie. Het lied vertelt in kindertaal wat de 17 Sustainable Development Goals (Werelddoelen) van de Verenigde Naties zijn. De organiserende stichting Schooldag van de duurzaamheid nodigt alle Nederlanders uit om 28 mei om 9:00 uur uit volle borst mee te zingen, musiceren of dansen. En dit te delen op social media onder de hashtag #juniorglobalgoals. De leukste optredens laten we zien op de website van Schooldag van de duurzaamheid (https:// schooldagvandeduurzaamheid.nl/). Initiatiefneemster Judy van der Lijke: “Samen een lied zingen past goed bij deze tijd. Op afstand vanwege corona, maar sterk met elkaar verbonden in de Werelddoelen die we nastreven. Muziek is een krachtig medium en het is fijn om iets cultureels te kunnen doen in een tijd dat bijna het hele culturele leven stil ligt.” De songtekst en notenbalken voor diverse instrumenten en een aantal dansmoves worden vanaf 22 april gedeeld via de website van Schooldag van de duurzaamheid. Zo kan iedereen op 28 mei of op een ander moment in de Maand van de Aarde (van 22 april t/m 31 mei) meedoen.

Stichting Schooldag van de duurzaamheid

Stichting Schooldag van de duurzaamheid verzorgt al vanaf 2016 het hele jaar door ‘duurzaamheidsdagen’ op basisscholen om de Werelddoelen praktisch handen en voeten te geven. Hiervoor heeft zij de Werelddoelen laten vereenvoudigen tot 7 Junior Global Goals (http://www.juniorglobalgoals.nl). De stichting heeft het lied ‘De Aarde is ons lief ’ gemaakt om hier op nationaal niveau aandacht voor te vragen.

De Aarde is ons lief

‘De Aarde is ons lief ’ vertelt hoe je een duurzame samenleving vormgeeft in een taal die iedereen begrijpt. Als we onze samenleving inrichten volgens het gedachtegoed van de Werelddoelen, hoeven we niet bang te zijn voor een virus dat ons ziek maakt, de aarde die opwarmt, de biodiversiteit die steeds meer onder druk komt te staan en mensen die hun woonplaatsen moeten ontvluchten vanwege het veranderende klimaat. Of zoals Sandra Pellegrom, SDG coördinator Nederland, het formuleert: “De coronacrisis maakt de Werelddoelen belangrijker dan ooit. Hoe eerder we deze bereiken, des te beter kunnen we als maatschappij een crisis doorstaan.”

Tekst van het refrein

De Aarde is ons lief. De Aarde is ons alles. De Aarde is toch onze planeet waarop we leven, die ons alles kan geven. Laten we zuinig en trots zijn op haar Voor nu en nog eens honderdduizend jaar!

De sterren van het lied

Kinderboekenschrijfster Bette Westera en componist en arrangeur Edwin Schimscheimer schreven het lied. Schimscheimer en Christan Grotenbreg, multi-instrumentalist en arrangeur, produceren het lied. Zeer getalenteerde jongeren uit heel Nederland werken eraan mee. Prinses Irene over het lied: “We hebben onszelf in het centrum van het leven gezet en ons daarmee boven de natuur geplaatst. Dat is niet duurzaam. Wij zijn er juist onderdeel van! Het is goed dat te beseffen en daar naar te handelen. Daarom ben ik zo blij met het lied ‘De Aarde is ons lief ’, dat gaat over de Junior Global Goals en hoe alles samenhangt. Als jongeren begrijpen dat wij allen deel van het geheel zijn en daar ook een verantwoordelijkheid hebben, heb ik er alle vertrouwen in dat er een mooie toekomst voor ons is.” Aan het lied werken mee: Mannes Bakker–zang| Luuk van der Boom–zang| Roxy Dekker–zang| Melanie Reindertsen–zang| Fama Koning–cello|

Dag van de Aarde

Meer weten over de Junior Global Goals?

Basisscholen kunnen zich naast deelname aan het lied, ook gratis aanmelden voor een ‘Proef de Schooldag’ via www.schooldagvandeduurzaamheid. nl/varianten/#variant-1. Inmiddels hebben 150 basisscholen meegedaan aan een Schooldag van de duurzaamheid en zijn er in vijf gemeenten uitgebreide programma’s georganiseerd voor duizenden leerlingen. Prinses Irene en vele organisaties ondersteunen het lied, zoals het Prins Bernhard Cultuurfonds, stichting Dag van de Aarde, stichting NatuurWijs, SAM Stichting Algemeen Muziekfonds en een uitgebreid ambassadeursnetwerk van stichting Schooldag van de duurzaamheid zelf. Wilt u als organisatie ook actief meedoen aan ‘De Aarde is ons lief ’? Dat kan bijvoorbeeld door uw netwerk uit te nodigen mee te doen, zelf mee te doen of het lied te ondersteunen met een donatie. We plaatsen graag uw logo op onze website. Neem gerust contact op! Meer informatie is te verkrijgen via Tjitske Ypma: info@sdvdd.nl | 06-41496165.

Fama Koning (15): ‘muziek is de taal van iedereen’ Een enthousiaste Fama Koning uit de provincie Utrecht doet als celliste mee met het lied ‘De Aarde is ons lief’, het lied dat stichting Schooldag van de duurzaamheid op 22 april lanceert en op 28 mei ten gehore brengt, samen met prinses Irene. “Het is superleuk om in coronatijd toch iets moois te kunnen maken samen. Zeker samen met Edwin Schimscheimer.” Fama speelt cello sinds haar 7e. “Mijn beide ouders zijn musicus. Mijn vader is pianist en mijn moeder is zangeres. Vanaf mijn vierde zong ik met mijn moeder en speelde piano met mijn vader. Op een dag hadden we een cello te leen. Toen mijn moeder er even op speelde, was ik verkocht: wat een mooie diepe en warme klanken! Die liefde is nooit meer weggegaan.” Ze werkte in 2020 met veel plezier samen met Edwin Schimscheimer aan het Kinderprinsengrachtconcert, toen nog live. “Dat was geweldig. Nu kan er al heel lang weinig. Maar ineens is er dit, en mocht ik opnames maken in een studio. Dat was heel gaaf, ik had het nog nooit gedaan.” Fama zit op een Vrije School en naar eigen zeggen wordt haar milieubewustzijn, dat zij van huis uit heeft meegekregen, daar versterkt. “Er is veel aandacht voor creativiteit en duurzaamheid. We hebben met de waterpunten op ons schoolplein meteen drie waterpunten in Afrika gesponsord. Dat vind ik heel mooi en past ook mooi bij de Junior Global Goal Gezond & Happy.” Ze staat helemaal achter de titel ‘De Aarde is ons lief’. “De aarde ís ons alles. Het is de plek waarop wij leven, samen met een heleboel dieren plantensoorten. De natuur en de dieren geven de aarde haar schoonheid. Daar wil ik graag met muziek de aandacht op vestigen. Muziek is de taal van iedereen, het spreekt recht tot het hart. De tekst en melodie zijn heel goed gekozen, ze blijven goed hangen.” Fama zingt spontaan en prachtig: “Wij willen geen diepere zeeën, wij willen geen warmer klimaat. Wij hebben de wildste ideeën. Een windmolen hier in de straat. En overal zonnepanelen, echt cool! Dat is ons doel. Dat is ons doel.”

“Ik ga zeker meezingen op 28 mei. Ik hoop dat iedereen er blij én bewust van wordt.”

Agenda

Agenda Tekst: Renske de Zwart

De (lockdown) agenda Het ziet er nog niet naar uit dat we dit voorjaar met elkaar op pad kunnen; festivals, musea en terrassen blijven voorlopig nog dicht. We zetten onze lockdown agenda nog even voort want het is gelukkig wel mogelijk om dingen te beleven vanaf je eigen bank in de tuin of balkon, hopelijk in de voorjaarszon. Er zijn online musea te bezoeken, boeken te lezen of eindelijk eens tijd om een mooi klassiek concert (terug) te luisteren. We zetten wat tips op een rij:

De Podcast ‘Het groene hart van….’

Wil je zelf groener leven, laat je inspireren door de drijfveren van anderen. In deze serie podcasts interviewt Jelle Derckx (on)bekende Nederlanders over hun groene intenties, en in deze aflevering is dat Jaap Tielbeke over zijn boek. De Plastic Podcast Met De Plastic Podcast neemt Greenpeace een duik in de plastic soup. Tijdens een boottocht op de Rijn ontvangt radio DJ Yoeri Leeflang gasten van wetenschappers tot voedingsdeskundigen. In de eerste aflevering gaat hij met Kate Nelson in gesprek over hoe je plasticvrij kan leven. Zij doet dit al tien jaar en deelt haar ervaringen en tips. Bijvoorbeeld ‘free the broccoli’: als je in de supermarkt je broccoli in een strak jasje van plastic vindt, haal het plastic na aanschaf er af en laat het daar achter. Als meer mensen dit doen geef je een signaal af aan de supermarkt.

Lezen en luisteren ‘Een beter milieu begint niet bij jezelf’

Journalist Jaap Tielbeke groeide op met het ‘groene gebod’ dat een beter milieu bij jezelf begint: ‘doe het licht uit, scheid je afval, douche kort’. Veel heeft het niet geholpen, want twintig jaar later blijven de temperaturen stijgen, diersoorten uitsterven en stevenen we af op flinke rampspoed. In het boek: ‘Een beter milieu begint niet bij jezelf’ doorprikt Tielbeke de mythes die het huidige klimaatdebat in de greep houden. We staren ons blind op persoonlijke gedragsverandering en technologische innovatie, terwijl echte verandering begint bij de politiek. Niet bij de aanschaf van een Tesla, maar bij het investeren in het openbaar vervoer. Niet bij een bekering tot veganisme, maar bij het afschaffen van intensieve veehouderij. In het boek en de podcast bepleit Tielbeke dat we de ecologische ontwrichting met eenzelfde urgentie als de coronapandemie moeten behandelen. En het boek toont hoe we duurzamer uit de crisis kunnen komen. Een belangrijk en hoopvol boek, dat ons niet vrijpleit van actie, maar vooral laat zien hoe we de echte verantwoordelijken ter verantwoording kunnen roepen.

Naar het museum Diepgeworteld in Dordrecht

Ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum van de Bomenstichting toont het Dordrechts Museum in Diepgeworteld de veelzijdigheid van de boom in zes eeuwen Nederlandse schilderkunst. Van verhalende voorstellingen en realistische landschappen tot abstracte composities, allemaal uit Nederlandse collecties. Aandacht voor bomen en bossen is nu relevanter dan ooit. Door de klimaat- en de gezondheidscrisis zijn we ons steeds meer bewust van de waarde van de natuur. Ecologisch, maar ook spiritueel. Bomen zorgen voor schone lucht, beschutting en verkoeling, maar bieden ook rust en ruimte voor bezinning. Deze tentoonstelling is een ode aan de boom! Als het (nog) niet mogelijk is om er live heen te gaan, dan kan je op de website van het museum een aantal filmpjes bekijken over de totstandkoming van deze tentoonstelling, en de mooiste stukken zien. www.dordrechtsmuseum.nl/tentoonstellingen/diepgeworteld

Slavernij in het Rijksmuseum

Zodra de musea opengaan start de tentoonstelling over ons slavernijverleden in het Rijksmuseum. De tentoonstelling beslaat de Nederlandse koloniale periode van de 17de tot en met de 19de eeuw. Ook de effecten van het systeem in Nederland zelf in die periode worden belicht. Slavernij niet als abstract begrip, maar in de vorm van persoonlijke en waargebeurde verhalen. Verhalen uit zowel Brazilië, Suriname en het Caribisch gebied, als uit ZuidAfrika en Azië. Als voorbereiding daarop, of gewoon omdat het een mooie en boeiende documentaire is, kan je kijken naar Nieuw Licht van Ida Does via www.ntr. nl. Tentoonstelling via www.rijksmuseum.nl

Agenda

Klassieke muziek

Lekker op je bank een mooi klassiek concert beluisteren, het kan via de websites van orkesten in Nederland, zoals het Rotterdam Philharmonisch, het Concertgebouworkest of het Orkest van het Zuiden. Het kan via een livestream (soms tegen kleine vergoeding) of je kijkt een eerdere opname terug.

De Matthäus-Passion door het Concertgebouworkest Op Goede vrijdag is het een van de mooie muzikale tradities in Nederland om naar de Matthäus-Passion van Johan Sebastian Bach te luisteren. Het lijdensverhaal van Jezus Christus wordt op indringende wijze verteld en gezongen door orkest, koor en solisten. Het is een zit van bijna drie uur, maar de lockdown is een mooi moment om je hier eens in onder te dompelen. Via de website van het Concertgebouworkest kan je de uitvoering van 1 april 2019 terugluisteren. Mocht je meer willen weten van het verhaal en de uitvoering, dan kan je kiezen voor een uitzending met commentaar door dirigent Jan Willem de Vriend.

Dag van de Aarde 22 april

Vergeet ‘Earth Day’ niet in je agenda te zetten! Een jaarlijkse dag op 22 april met activiteiten die tot doel hebben mensen bewust te maken van het bijzondere van de aarde en het leven daarop. Op deze dag wordt op positieve wijze aandacht gevraagd voor de wereldproblematiek rondom natuur, milieu en klimaatverandering. Bezinning en plezier staan hierbij voorop. Houd onze website in de gaten om initiatieven en evenementen op die dag te volgen: www.dagvandeaarde.nl 28 mei afsluiting maand van de Aarde met het lied “De Aarde is ons lief”

www.concertgebouworkest.nl/nl/bach-matthaus-passion Op 27 maart is er een livestream van een uitvoering via: www. concertgebouworkest.nl Wil je ook nog wat actie? Via dezelfde website neemt slagwerker Herman Rieken je mee op een wandeling rondom het Concertgebouw en vertelt mooie verhalen over het gebouw, de muzikanten, de buurt en de rijke geschiedenis van het Concertgebouworkest. www.concertgebouworkest.nl/nl/het-concertgebouworkest-inamsterdam-i

Mini-advertenties

Documentaire The biggest little farm

Word je ook soms moedeloos van de stikstofdiscussie en boze boeren? In deze feelgood documentaire kan je zien hoe het ook anders kan. Het jonge echtpaar John en Molly Chester besluiten op goed geluk een dor stuk Californische grond te kopen en dat om te toveren tot een volledig duurzame en gifvrije ecoboerderij. Al doende leren ze hoe, en John die professioneel natuurfilmer is filmt het proces: zijn opnames van de flora en fauna die de boerderij in zeven jaar tijd overspoelen zijn schitterend. Nog inspirerender is de filosofische ondertoon van de film, die aan het denken zet over de aard van de natuur en onze omgang daarmee. Te zien via: www.vprogids.nl/cinema/

De volgende editie van Krant van de Aarde is het zomernummer. Advertenties voor zoekertjes kunt u opgeven t/m 1 mei via het online formulier: https://www.krantvandeaarde.nl/adverteren/

Vakantie

7e Eigentijds Kinderfestival Van 15 t/m 19 augustus op de prachtige terreinen van Ecolonie in Frankrijk. Waar kinderen van 5 t/m 12 jaar vier dagen lang onvergetelijke ervaringen opdoen. Reserveer op tijd: www.eigentijdskinderfestival.nl Schiermonnikoog Vakantiehuisje in de Duinen te huur 5 (max. 6) personen 06-24932001, tegearre.schier@gmail.com

Cursus, opleiding en training

Biodynamische boer/tuinder worden? Vrijeschool-MBO voor jong en oud Wonen, werken, leren (jongeren). Werken, leren (deeltijd, volwassenen). Met opties stadslandbouw, zorglandbouw, productielandbouw. Infodagen, welkom! www.warmonderhof.nl

Vacatures

Antroposofische peuteropvang Het Aardehuis in Culemborg zoekt versterking vanaf september 2021! Voor de vacature zie info@aardehuis.nu Heeft u een vacature? In een woon-werkgemeenschap, natuurvoedingswinkel, een vrijeschool of kinderopvang? Met een (regel-)advertentie in Krant van de Aarde bereikt u meer dan 100.000 mensen. Opgeven via https://www.krantvandeaarde.nl/ adverteren/

Boeken

Boeken Guerrilla Gardening

Dit inspirerende boek laat je zien hoe je je eigen buurt eenvoudig kunt vergroenen. Denk aan een tuin rond een boom, bloemen langs een gemeenteheg of een buurttuin. Met praktische tips en voorbeelden waarmee je jouw buurt mooier, gezonder en levendiger maakt. Guerrilla Gardening | Cerian van Gestel | KNNV Uitgeverij | € 22,50

Deliciously Ella Snel & Makkelijk

In ‘Deliciously Ella Snel & makkelijk’ deelt Ella Mills 100 nieuwe, plantaardige, vegetarische en vegan recepten die binnen 10 tot 20 minuten op tafel staan. Deliciously Ella bewijst in haar nieuwe boek dat het supersimpel is om plantaardig te eten terwijl je een druk (gezins) leven leidt. De maaltijden in dit boek staan binnen 10 tot 20 minuten op tafel. Daarnaast verzamelde Ella recepten voor grote hoeveelheden, zodat je een aantal maaltijden vooruit kunt koken. Naast 100 gloednieuwe plantaardige recepten deelt Ella de inzichten die ze heeft geleerd van en gedeeld in haar veelbeluisterde podcast, waarmee ze een bredere, holistische dimensie toevoegt aan haar werk. ‘Ze is de grootste in gezond eten geworden.’ – The Times Deliciously Ella Snel & makkelijk | Deliciously Ella | Kosmos Uitgevers € 24,99

Stilte is iets levends

‘Stilte is iets levends’ van Chandra Livia Candiani is een uitzonderlijk boek over stilte en mediteren. Het is een bestseller in Italië en biedt troost en hoop in onzekere tijden. In Candiani’s wereld is stilte niet niets, maar juist iets levends. Mediteren gebeurt in het volle leven en is niet bedoeld om je af te scheiden. Een ontroerend en troostrijk boek, dat antwoord geeft op de vraag: ‘Hoe kan ik mijn leven goed leiden?’ In Italië zijn er al 40.000 exemplaren verkocht en lopen de verkoopcijfers maand na maand op. Speciaal voor de Nederlandse lezers schreef Paolo Cognetti: ‘Dit boek van Chandra is een kleine, stille kamer. In die kamer luisteren we naar onze adem en wachten we tot het woord uit de stilte opwelt. Het authentieke woord, het woord dat licht werpt op de ziel van elk ding, en dat woord is de poëzie.’ Stilte is iets levends | Chandra Livia Candiani | Kosmos Uitgevers | € 15,-

Een kleine biologische moestuin

De moestuin van Arthur is een paradijsje waarin groenten welig tieren, een tempel van biodiversiteit en pracht. Hij wil zijn passie voor tuinieren graag met je delen. Geïnspireerd op methoden van de permacultuur weet hij op een paar vierkante meter enorm veel te verbouwen. Een kleine biologische moestuin | Arthur Motté | KNNV Uitgeverij | € 19,95

De kleine kikker

In ‘De kleine kikker’ geeft Eline Snel handvatten aan jonge ouders met kinderen van 1,5 – 4 jaar die twijfelen of zij het goed doen. Mindfulness kan dan helpen. Iedere ouder vraagt zich weleens af of hij of zij het goed doet. Mindfulness kan helpen om het vertrouwen in jezelf te herstellen, waardoor ook het kind zich beter voelt. Dit boek is voor ouders én hun allerjongste kinderen (1,5 – 4 jaar). Het biedt meditaties en activiteiten om samen te doen, zoals korte verhalen lezen. Het kind wordt gestimuleerd zijn innerlijke wereld te ontdekken en zich open te stellen voor anderen, de ouder is minder gestrest en kan het beste van zichzelf geven. De kleine kikker | Eline Snel | Kosmos Uitgevers | € 20,-

Het bos, vier vragen, het leven en ik

In ‘Het bos, vier vragen, het leven en ik’ schijft Tessa Randau over de bijzondere vriendschap tussen een jonge en oudere vrouw. Een jonge vrouw ziet het niet meer zitten en vlucht het bos in. Ze wil ontsnappen aan haar leven – aan haar veeleisende baan maar ook aan de drukte van haar gezin. Ze begrijpt haar eigen gevoelens niet, want ze heeft toch alles waar ze van droomde? Dan ontmoet ze een oudere vrouw die haar vier vragen stelt. Er ontstaat een bijzondere vriendschap en ze ziet haar leven veranderen. Dit boek inspireert je om te ontdekken wat écht belangrijk voor je is, met meer rust en geluk tot gevolg. Bestseller voor de lezers van ‘De alchemist’ van Paulo Coelho. Het bos, vier vragen, het leven en ik | Tessa Randau | Kosmos Uitgevers € 18,50

Colofon

Een boek ontvangen of cadeau doen?

Meld je dan aan als abonnee via onze website krantvandeaarde.nl en kies daar gelijk een boek. Je ziet dan direct welke titels beschikbaar zijn.

Opvoeden in menskundig perspectief

Veel mensen leven met vragen over het opvoeden van kinderen in de huidige tijd. Rudolf Steiner heeft ons een aantal aanwijzingen gegeven, die bij het opvoeden behulpzaam kunnen zijn. Het is voor de opvoeding essentieel dat we kunnen zien dat als een mens geboren wordt alleen het jonge lichaam fysiek zichtbaar wordt. Daarachter is echter een geestelijke realiteit aanwezig van een mens in wording. Pas later in het leven zullen de mogelijkheden van het fysieke lichaam samenvallen met een volwassen persoonlijkheid. In deze brochure wordt nader ingegaan op de consequenties daarvan. Door rekening te houden met wat in elke levensfase mogelijk en onmogelijk is, kunnen we onze kinderen zo goed mogelijk opvoeden. Belangrijk en interessant voor ouders en toekomstige ouders. Centrum Sociale Gezondheidszorg | www.gezichtspunten.nl | € 3,-

COLOFON De Krant van de Aarde is een positief redactioneel onafhankelijk medium. Authenticiteit, innovatie en natuur zijn thema’s waar de krant voor staat. De krant biedt lezers inspiratie waarmee ze hun vanzelfsprekend duurzame leefstijl invulling kunnen geven. De Krant van de Aarde is een uitgave van Stichting Dag van de Aarde. Bestuur Albert Poutsma - Voorzitter / Uitgever Frans van der Beek - Secretaris Redactie redactie@krantvandeaarde.nl Frans van der Beek, Lynsey Dubbeld, Maxime Paulis, Lisette Kreischer, Angelique van Os, Renske de Zwart, Eric Schoones, Yvonne Koop, Renáta Horenová, Ivonne de Thouars, Daan Ooteman, Sjors Beukeboom, Geraldina Metselaar. Columnisten Anne-Marie Rakhorst, Patrick van Zuijlen, Nathalie Barones van Verschuer, Ellen J. Folkersma, Bert van Ruitenbeek, Merle Koomans, Jan Juffermans. Advertenties en samenwerkingen Albert Poutsma Vormgeving & Opmaak & Social Media Celina Koekenbier en Putri Reeb Web- en eindredactie: Kees Slagter Hoofdredactie & eindredactie bijlagen Cultuur: Eric Schoones Demeter: Sigrid Koeleman-Lamers Distributie: Ruim 500 distributiepunten: Natuurvoedingswinkels, woningwinkels, reiswinkels, wereldwinkels, artsen en scholen, Tweede Kamer der Staten-Generaal, goede doelen, groente en fruit tassen en andere webwinkels.

Tommy op wereldreis

Wanneer de speelplek van Tommy de ijsbeer op de Noordpool kleiner wordt, gaat hij opzoek naar hulp. Tommy besluit om een wereldreis te maken. Hij ontmoet vriendjes zoals de wolf en de aap. Met wie beleeft Tommy nog meer spannende avonturen? Help jij Tommy mee? Alle kleine beetjes helpen! Met een team van vijf studenten hebben wij de Startup NewLeaf opgericht. Ons doel: op een leuke en speelse manier duurzaamheid onder de aandacht brengen bij kinderen. Daarom hebben wij het boek ‘Tommy op wereldreis’ geschreven. Het boek staat in het teken van de reis van Tommy, waarin hij onderweg tips van vriendjes krijgt om iets aan duurzaamheid te doen. Tommy’s Team, Nienke Brok, Janneke Breekveldt, Luke Konings, Jort Breedveld, Thomas Noordzij, Pien Duynstee Tommy op wereldreis | Janneke Breekveldt | Boekengilde | €14,95

Losse nummers: €3,95 Abonnementen: Vanaf € 20,- kun je de Krant van de Aarde thuis ontvangen door donateur te worden van de stichting Dag van de Aarde. Tevens ontvang je dan gratis een boek naar keuze. Ga hiervoor naar onze website: www.krantvandeaarde.nl Abonnementenadministratie: FBW Abonneeservice: info@fbw-abonneeservice.nl / 0348-431393 Niets uit de uitgave mag, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever, opgeslagen worden in een gegevens bestand, noch openbaar gemaakt of verveelvoudigd worden, waaronder begrepen het reproduceren in enig ander medium. De inhoud is wel beschikbaar voor licencing en content syndication. Voor de voorwaarden kunt u contact opnemen met de uitgever. © 2021 Krant van de Aarde | ISSN 1872-5104 Stichting Dag van de Aarde info@krantvandeaarde.nl www.krantvandeaarde.nl

Vluchtelingen brengen hun kennis en kwaliteiten mee Maak ontwikkeling van talent mogelijk!

Badr uit Syrië

Fatemeh uit Iran

volgt een Leerwerktraject voor de technische sector

volgt het Oriëntatiejaar hbo-Verpleegkunde

‘In Syrië waren we helemaal niet bezig met duurzame energie. Nu wil ik er mijn carrière van maken.’ Door de burgeroorlog in Syrië moest Badr met zijn studie stoppen en zijn land ontvluchten. Zonder diploma, maar mét zijn passie voor techniek, kwam hij in Nederland terecht. Hier komt hij in aanraking met zonne- en windenergie. Er gaat een wereld voor hem open. Badr: ‘In Syrië waren we helemaal niet bezig met duurzame energie. Nu wil ik er mijn carrière van maken.’ Badr kreeg de kans om een leerwerktraject voor de technische sector te volgen*. Die kans greep hij met beide handen aan: ‘Ik wil graag in de techniek werken en als het kan ook studeren. Dat ik nooit ben afgestudeerd doet pijn. Ik heb geen papieren en kan niet bewijzen dat ik een studie heb gevolgd. Dit traject past bij mij, omdat het werk en studie combineert.’ Zijn inzet leverde hem al veel op. Hij slaagde voor het eerste deel van de opleiding en volgt nu een duale opleiding Elektrotechniek. Deze combineert hij met een betaalde werkervaringsplek bij een bedrijf in de zonne-energiesector. Badr: ‘Ik wil door de proeftijd komen, ik hoop dat ik blij ben met het werk en dat zij ook blij zijn met mij.’

* Dit leerwerktraject is een initiatief van de HAN, SEECE en het UAF en is mogelijk gemaakt door o.a. VSBfonds. ** Dit oriëntatiejaar is een initiatief van het UAF, de HvA en zorginstellingen en is mogelijk gemaakt door o.a. VSBfonds.

‘Ik hoop weer met patiënten te kunnen werken.’ Fatemeh studeerde verpleegkunde in Iran en werkte daar in ziekenhuizen. Tot zij in onmin raakte met het regime. Ze kwam op voor haar patiënten en werd veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf en 74 zweepslagen. Ze vluchtte en kwam in Nederland terecht. Op dit moment werkt Fatemeh hard om haar BIGregistratie te halen. Die is verplicht voor beroepen in de zorg. Daarnaast bereidt ze zich via het oriëntatiejaar hbo-Verpleegkunde** voor op het werkende leven in Nederland. ‘Lang voelde ik me waardeloos. Nu ben ik weer de Fatemeh van voor mijn vlucht. Uiteindelijk hoop ik te kunnen werken met kankerpatiënten. Nederland is een groot onderzoeksland en ik heb veel ervaring. Het is belangrijk dat ik die kan gebruiken.’

Wat kunt u doen? Voor Fatemeh en Badr ziet de toekomst er weer rooskleurig uit. Maar nog steeds lukt het weinig vluchtelingen een opleiding te volgen én een baan te vinden die bij hun talenten past. Onze begeleiding en financiële steun zijn daarom van groot belang. Maak kennis- en talentontwikkeling voor hen mogelijk. Samen met het UAF! U kunt ons bijvoorbeeld helpen met een gift of een inzameling. Wilt u hierover met ons in gesprek? Neem gerust vrijblijvend contact op met Nienke Mauritz of Wendy Heezen via 030-252 08 89 of kijk op uaf.nl/ help-mee

Het UAF is een stichting die zich inzet voor de ontwikkeling van gevluchte studenten en professionals, en voor hun integratie op de Nederlandse arbeidsmarkt. Jaarlijks helpen we gemiddeld 3.800 studenten en professionals op weg.

21_045_UAF.007 Advertorial Krant van de Aarde 150221.indd 1

uaf.nl

16-02-2021 17:02

LEEF! thema onderwijs Lifestyle katern | april 2021

OP INTERNAAT

Het verhaal van twee jonge sporters

BROODTROMMEL

Met biodynamisch krachtvoer

LAGER ONDERWIJS

Gastles met een miniverschil

WASKRIJTJES KLEURPOTLODEN AQUARELVERF PLAKKAATVERF KNEEDBARE BIJENWAS WASFOLIES

www.stockmar.nl stock_anzeige_209x142_paper-of-earth_NL_nov2020_final.indd 1

20.11.20 15:58

In deze bijlage... L4 L5 L7 L8

Hartige wafels: Wacky Waffle Stack Renata’s Choice Eet voldoende eiwitten! Fonio salade met lentegroenten

L12

Onderwijsvernieuwing Een minimaatschappij verweven in het groen

L14 L15 L16

L18 L19 L20

L22 L23 L24 L25 L26 L27

L28 L30

Nieuw: Natuurlijke verzorging met Maretak Verzorgende body lotions Voedende massageoliën

Basisonderwijs Wat hebben een regenworm en pizza met elkaar te maken? Biodynamische broodtrommel Dag van de Aarde Vrijeschool Ruim 30.000 leerlingen gaan naar de vrijeschool Vrijeschool mbo-Warmonderhof Op naar Camphill Middelbaar onderwijs De groei van het particulier onderwijs Naar een internaat of kostschool in het buitenland Instituut Poutsma Internaatscholen in Europa De impact van internaatscholen Kurt Hahn en de United World Colleges Sportinternaat Nederlandse skiër Mees Clausing Ontwikkeling en verbinding op een Frans sportinternaat Foto cover: Martin de Jong

Cosmeticaserie Mistelform Sensible Prozesse Nieuw: Natuurlijke verzorging met Maretak. Activeert, harmoniseert en vormt een beschermlaag.

Meer informatie over de behandeling in de fluidische oscillator en over de kwaliteit van de nieuwe mistelproducten vindt u op www.sonett.eu/mistelform Sonett GmbH, Mistelweg 1, 88693 Deggenhausen Verkrijgbaar in bio-winkels.

BODY LOTIONS BODY AND MASSAGE OILS

Vegan

Hartige wafels: Wacky Waffle Stack Tekst en beeld: Lisette Kreischer

Dit is een prachtig overgangsrecept om feestelijk en met smaak van de winter over te gaan in de lente. De hartige wafels worden belegd met knapperige spinazie, pittige en vlezige oesterzwammen en verkoelende avocado. Een echte traktatie en bovendien heerlijk voedzaam. Maak de wafels voor ontbijt, lunch of zelfs diner (wat maakt het ook uit). En naarmate de lente steeds meer naar de zomer beweegt kun je natuurlijk ook het beleg hierop aanpassen De wafels zijn namelijk ook heerlijk met een lichte, frisse en knapperige salade. Voor 4 personen

INGREDIENTEN • 300 ml sojamelk • 250 g tarwebloem • 3/4 tl zout • 10 g verse gist, of 5 gram instant gist • 6 el olijfolie • 1/2 tl zout • 250 g oesterzwammen • 2 el sojasaus • 2 tl sriracha • 1 tl ‘kip’kruiden • 1 grote of 2 kleine avocado’s, gepeld en in dunne reepjes • 2 handenvol verse spinazie (check of schoon is, anders wassen en drogen) • vegan mayonaise (ca. 4 el) • 1/8 deel rode kool, heel dun in reepjes gesneden

Benodigdheden Wafelijzer

BEREIDING Warm melk een klein beetje op (zeker niet hoger dan 40 graden, anders dood je het gist!). Verkruimel de gist erboven en roer voorzichtig door met een houten lepel. Laat even staan tot de gist tot leven komt en gaat schuimen. Meng bloem en zout met elkaar. Maak een kuil in het midden. Giet hier de gistige melk in, plus 3 el olijfolie. Roer tot het samenkomt tot een dik, deegachtig beslag. Dek de kom af met huishoudfolie of een vochtige theedoek en laat ca. 1 uur rusten en rijzen op een warme, niet tochtige plek.

Verhit na het rijzen het wafelijzer. Voeg een paar el beslag aan het ijzer. Bak de wafel en zorg dat de buitenkant mooi goudbruin wordt en de binnenkant gaar en fluffy. Herhaal tot het beslag op is. Maak ondertussen de oesterzwammen. Verwarm de oven voor op 200 graden. Scheur de oesterzwammen in stukjes en plaats op een met bakpapier bekleed bakblik. Voeg 3 el olijfolie, sojasaus, sriracha en ‘kip’kruiden toe. Meng alles door elkaar en bak ca. 20 min. in de oven. De paddenstoelen zijn hierna als het goed is goed geroosterd met wat krokante stukjes aan de buitenkanten.

Opmaak Leg de eerste wafel op een bord of plank en besmeer met een laagje mayo. Voeg wat paddenstoelen, avocado, rode kool en spinazie toe en dek af met een volgende wafel. Bouw de stapel zo verder op, zo hoog als je durft. Snijd de stapel in punten. Geniet van deze zelfgemaakte hartige wafels!

Over Maartje en Lisette | MAN.EAT.PLANT Lisette Kreischer is een van de grondleggers van de vegan-beweging in Nederland. Ze is co-founder van de inmiddels befaamde Dutch Weed Burger en heeft tien succesvolle (kook) boeken op haar naam staan, waaronder Ecofabulous koken in alle seizoenen, het succesvolle en internationaal bekroonde Groente uit zee en haar meest recente The Plant Pharmacy. Haar liefde voor de geneeskrachtige plantenkeuken en voor al dat leeft draagt zij uit middels haar boeken, verhalen en fotografie. www.lisettekreischer.com Maartje Borst is vegan chef in hart en nieren. Sinds een aantal jaar runt zij in Amsterdam haar zaak Koffie ende Koeck waar allerlei bijzondere plantaardige lekkernijen worden geserveerd. Botanische geuren en smaken verrijken haar creaties en haar bijzondere visie op de wereld en het leven zie je terug in haar overheerlijke recepten. www.koffieendekoeck.nl Dit recept komt uit de stoere database van www.maneatplant.com. Een platform dat een voortvloeisel is uit het kookboek MAN. EAT.PLANT.. Speciaal voor dit vernieuwende werk slepen Lisette Kreischer en Maartje Borst hun messen en stookten zij het vuur hoog op om gezamenlijk eens en voor altijd aan de wereld te laten zien hoe je planten verdomd lekker kunt bereiden, voor alle gelegenheden, voor alle lekkerbekken. In de database vind je naast deze frisse curry, nog meer heerlijke recepten voor ieder moment van de dag.

Producten

Renáta’s choice Een gezonde geest in een gezond lichaam ofwel: feest voor lichaam en geest Renáta Horenová Foto: Alex Schröder

Je darmen hebben goed voedsel nodig en de buitenkant van je lichaam goede verzorgingsproducten. Van bedrijven die niet alleen voor jou goed zijn, maar ook voor de maatschappij én de natuur.

1. Bee honest! De naam zegt alles: de shampoo bar & conditioner van Bee honest cosmetics de Traay is eerlijk geproduceerd van honing, propolis en bijenwas. Honing is het zuiverste natuurproduct, leerde ik van Wouter Vuijk. Hij is 17 jaar als hij zijn eerste bijenvolk heeft en start in de jaren ‘70 Imkerij de Traay en later ook cosmeticabedrijf Bee honest cosmetics. Van een bijenkorf is deze onderneming uitgegroeid tot een van de toonaangevende producenten van honing én cosmetica gebaseerd op honing. In samenwerking met imkers van Nederlandse- en wereldbodem. Bee honest cosmetics heeft mijn hart betoverd met zijn blokjes shampoo & conditioner bars in 1, in de vorm van een honingraat. Ik ben gewend om producten te gebruiken die mijn haar glanzend maken en voedend zijn en deze bars doen dat voor je! Mijn favoriet is bergamot & bijenwas, speciaal voor de gevoelige hoofdhuid. Een wereldklasse voor je haar, maar ook voor de natuur. Verpakt in een kartonnen doosje met FSC- keurmerk, vrij van plastic, siliconen, parabenen, conserveringsmiddelen, synthetische geuren kleurstoffen. En niet onbelangrijk: ze zijn een feest voor je haar! Lekker schuimend met een heerlijke geur op weg naar vol en zacht haar. De twee andere zijn jasmijn & propolis en jojoba & honing. Ontdek welke het beste bij je past: succes verzekerd! www.detraay.com

2. Smullen & smeren Die ene walnotenboom bij mijn oma in de tuin: ik klom er eindeloos in met mijn zussen, neven en nichten. Als het zo ver was, raapten we de noten van de grond en van de platte daken, met emmers vol. Als ik de walnootolie van Bio Planète in mijn handen heb, komen die herinneringen naar boven. Oprichtster Judith Faller-Moog heeft in de jaren ‘80 de start gemaakt. Inmiddels maakt deze onderneming zo’n 70 verschillende oliën en ze gaan voor de hoogste kwaliteit. Dat geldt ook voor hun walnotenolie. De walnoten die ze gebruiken worden geoogst van oude bomen die in de jaren zestig in Moldavië zijn geplant. Deze oude en endemische walnootvariëteiten hebben een bijzonder intens aroma. De olie die hiervan gemaakt wordt, is koudgeperst en zit vol met omega 3 en vitamine E. Wist je dat deze olie niet alleen geschikt is voor verrukkelijke salades, maar dat je huid er ook gelukkig van wordt? Licht insmeren, dekentje erover en kopje thee er bij. De volgende dag zal stralend beginnen! www.bioplanete.com

3. Huid- houden De was- en schoonmaakproducten van Sonett zijn niet meer weg te denken uit mijn huishouden. En heureka! Ze hebben nu ook wat lekkers voor je huid: Mistelform -Sensible Prozesse is een serie Body lotions & Body en massage olien. Deze juweeltjes in mijn voorraadkast noem ik mijn huid-houd-producten. De Duitse antroposofische natuurwetenschapper Johannes Schnorr constateerde in de jaren 60 hoe de was- en schoonmaakmiddelen een aanslag pleegden op het oppervlaktewater. Hij wilde deze ontwikkeling terugdraaien door producten te maken die ons water, de essentie van het leven, beschermen en richtte daarom in 1977 Sonett op. De producten van Sonett bevatten uitsluitend grondstoffen die makkelijk en volledig afbreekbaar zijn en in de juiste dosering gebruikt de zuiverende kracht van het water stimuleren. Zorg voor de natuur, eerlijk partnerschap, gedeelde winst en gedeeld leiderschap zijn de basisingrediënten voor het succes van deze onderneming. En de basisingrediënten van hun serie Body lotions & Body en massage olien? Olijfolie en maretak! Ze voeden, beschermen en stimuleren de huid. Het enige wat je nog hoeft te doen is jouw favoriete geur uit te kiezen. Die van mij is oranjebloesem. Pas op: je komt er nooit meer vanaf! www.sonett.eu

4. Ha(a)rmoniseren Harmonie is een bedrijf van Nederlandse bodem dat pioniert op het gebied van natuurcosmetica. Ze maken al meer dan 30 jaar op ambachtelijke wijze huidverzorgingsproducten. Hun heerlijke producten zijn zonder synthetische ingrediënten en genetisch gemodificeerde grondstoffen. Ze hebben zorg voor de mens maar ook voor de natuur: ze gebruiken uitsluitend elektriciteit van Nederlandse windmolens en voeren het logo ‘Zero plastic inside’. Deze Castorolie, ook wel wonderolie genaamd, is gemaakt van de vrucht van de wonderboom, de Ricinus Communis, en bestaat voor circa 90% uit ricinolzuur, een onverzadigd omega-9 vetzuur. Daarnaast bevat het veel omega-3 en omega-6 vetzuren én vitamine E. Castorolie werd al door de oude Egyptenaren en Grieken beschouwd als wondermiddel tegen droge huid en veroudering van de huid, maar werd ook gebruikt om je haar vol en glanzend te maken. Laat je niet afschrikken door de stroperige structuur van deze olie: smeer het op je huid, op je wenkbrauwen of in je haar. Hij doet zijn naam van wonderolie eer aan. www.harmonienatuurcosmetica.nl

bodybuilders hebben iets meer eiwit per dag nodig. 1,2 gram per kg lichaamsgewicht. 2,3gram eiwitten per kg lichaamsgewicht per dag wordt als absolute bovendrempel beschouwd. Veel te veel dierlijke eiwitten leggen beslag op je nieren. Verkies daarom plantaardig.

Plantaardige eiwitten zijn superieur

Eet voldoende eiwitten voor meer weerstand!

Verminder de hoeveelheid koolhydraten en suikers

Voorheen dacht men dat eiwitten van plantaardige bronnen, minderwaardig zijn omdat ze niet alle aminozuren zouden bevatten. Dat is meestal niet zo en we hebben niet elke maaltijd alle verschillende aminozuren nodig om gezond te zijn. Aminozuren zijn kleine deeltjes eiwitten waarvan we er 22 verschillende nodig hebben. Voortschrijdend inzicht vertelt ons dat plantaardige eiwitbronnen superieur zijn en perfect je de 22 aminozuren kunnen leveren. Plantaardige eiwitbronnen worden gemakkelijker verteerd dan dierlijke. Ze zijn niet vermengd met rotszooi dat fabrieksdieren tijdens hun leven moeten eten. Bvb antibiotica en hormonen. Ook pesticiden worden bij dieren opgeslagen. Kies bij voorkeur voor plantaardige eiwitten van biologische landbouw. Kies voor eiwitrijke voeding en verminder koolhydraten en suikers. Je zult je beter voelen. Falafels, pannenkoeken en vleesvervangers kan je ook eiwitrijk kopen. Nuttig boek over eiwitten ? Gezond en gelukkig met eiwitten. Van Bart Maes, Chantal Voets en Serge Restiau. Te verkrijgen en thuisgeleverd via www.amanvida.eu

Dat eiwitten belangrijker zijn dan koolhydraten en suikers is al lang geweten. Teveel koolhydraten en suikers zijn slecht voor onze gezondheid. Te weinig eiwitten eten is niet gewenst voor een optimale gezondheid. Laat daar geen twijfel over bestaan. Tekst: Bart Maes | Beeld: BigStockPhoto

Waarom zijn voldoende eiwitten belangrijk? Niet alleen voor onze spieren maar voldoende eiwitten zijn nodig op vele vlakken van ons lichaam. Eiwitten heb je nodig voor je spieren, huid, nagels, beenderen en organen. En ook voor de aanmaak van je hormonen, eicellen en zaadcellen. Elke dag worden lichaamscellen vervangen door nieuwe cellen. Waarbij elke dag eiwitten noodzakelijk om nieuwe cellen te maken. Eiwitten zijn de belangrijkste bouwstenen van je lichaam. Gedurende 24 uur zijn er 60 miljard lichaamscellen aan het werk met eiwitten. Heb je een tekort aan eiwitten dan werken onze cellen niet optimaal. Hoe groter het tekort, hoe slechter voor lichaam en geest. We worden moe, krijgen klachten allerlei, worden ziek etc…

Onze weerstand heeft eiwitten nodig. Zo kan ze zich beter verdedigen tegen griep, covid-19 en andere infectieziekten. Onze weerstand vermindert bij eiwit tekorten. Dat willen we deze dagen zeker niet. Voldoende eiwitten geeft Covid-19, griep en andere infectieziekten minder kans. Waarom? 1. Onze maagsappen zijn onze eerste verdediging tegen vreemde indringers via voeding. Deze sappen bestaan uit zuren en enzymen die ongewenste indringers het leven letterlijk zuur

maken. Voor deze sappen en enzymen zijn eiwitten nodig. 2. T-cellen in ons lichaam zijn de ultieme verdedigers van onze gezondheid. Zij verdedigen ons tegen ziekteverwekkers zoals virussen en bacteriën die we inademen maar ook oraal inslikken. We hebben 3 soorten T-cellen en al deze verdedigers hebben eiwitten nodig om hun werk te doen. 3. B-cellen in ons lichaam. Deze B-cellen maken antilichamen aan tegenover ongewenste indringers zoals virussen en bacteriën. Waardoor het lichaam ze steeds erkent. Zij schakelen T-cellen in. Ook de B-cellen en hun antilichamen hebben voldoende eiwitten nodig.

De juiste eiwit balans voor meer vitaliteit Omdat eiwitten belangrijke functies in het lichaam hebben, vormen ze een belangrijk onderdeel van ons voedingspatroon. Belangrijk is om gewoon voldoende eiwitten te consumeren; een hoeveelheid die bij jouw lichaam past. De benodigde eiwitten per dag is de formule 0,8 x jouw lichaamsgewicht in kg. Als je 70 kg weegt dan heb je 56 gram eiwitten nodig per dag. Zwangere vrouwen, vrouwen die borstvoeding geven, mensen die veelvuldig sporten en

Gevonden voor de lezers van de Krant van de Aarde van amanprana: Amanpranan biologische appelazijn met moeder

· niet gepasteuriseerd, rauw en bijzonder lekker · clean label (slechts 1 ingrediënt) · zero plastic

1L. € 7,95

INSTANT PROTEIN

VEGANMIX

BERTYN

De Eiwit Kampioen

Eet goed, jij en je gezin. Snel bereid, lekker en eiwitrijk Pannenkoeken, falafels en burgers zijn met Bertyn eiwitrijk en superlekker. Eiwitrijk met Bertyn, voor jou of het hele gezin. Minder koolhydraten, geen gerafﬁneerde suikers en meer eiwitten is voor iedereen goed. Bertyn brengt iedereen in vorm. Ga jij voor een mooie strakke uitstraling of sterker nog voor six-pack en biceps. Prima idee maar geen must. Verander van koolhydraatrijk naar eiwitrijk en vezels. Iedereen voelt er zich er beter bij. Snel klaar. Je bent wat je eet. Ga ervoor. Jij bent de verandering die je graag wil zien. IN 60 SECONDEN BEN JE KLAAR OM TE BAKKEN

Fonio salade met lentegroenten

Fonio is een authentiek Afrikaans graan met nootachtige smaak. De fonio van Your Organic Nature is afkomstig van het Symfonio project in Burkina Faso. Fonio is van zichzelf een glutenvrij graan, maar de verpakking kan sporen van gluten bevatten. Het graan is te gebruiken zoals quinoa of coucous en heerlijk in bijvoorbeeld deze salade met groenten. Salade, 4 personen Bereidingstijd: 25-30 minuten

Proteinen smullen is de nieuwe norm. Geen dikmakers. Wel veel proteinen. Iedereen happy. Daarenboven zitten in Bertyn geen gerafﬁneerde suikers, geen palmolie, geen rijsmiddel, geen zuurteregelaar en geen lactose. Bekijk op www.bertyn.eu de video recepten met de 3 x 90g seitanburgers waarmee je nog meer lekkers kan bereiden in 60 seconden tijd

Ingrediënten

• 200 g fonio (Your Organic Nature) • 500 ml groentebouillon • 100 g groene asperges, in stukken van 3-4 cm • 200 g doperwten (diepvries) • 75 g peultjes, schoongemaakt • 2-3 lente-uitjes, in dunne ringetjes • sap van 1 flinke citroen, plus eventueel extra • 2 el olijfolie extra vierge • een flinke hand verse munt en/of basilicum, grof gesneden • een stukje feta, verbrokkeld • enkele radijsjes, in dunne plakjes

Bereiding Eiwitten 36 g/100 g

Eiwitten 36 g/100 g

Eiwitten 37,8 g/100 g

Verkrijgbaar in de biowinkel of thuis geleverd via www.amanvida.eu

1. Bereid de fonio in de bouillon volgens de aanwijzingen op de verpakking. Laat tot lauw afkoelen en wrijf met je vingertoppen de korreltjes nog eens extra goed los. 2. Kook intussen in een pan met gezouten water de asperges samen met de peultjes en de doperwten ca. 3 minuten tot ze net gaar zijn. Schep ze met een schuimspaan uit de pan en leg ze in een grote kom met ijskoud water. Neem ze uit het water en laat ze heel goed uitlekken. 3. Meng in een schaal de fonio met de groenten, de lente-uitjes, het citroensap en de olie. Breng op smaak met zout en versgemalen peper. 4. Meng er vlak voor het serveren de verse kruiden door. 5. Verdeel de feta en radijsjes over de salade. Sprenkel er eventueel nog wat extra citroensap over of serveer er los partjes citroen bij.

Genietenijs van het lekkerste

BE NICE AND LET’S GO NUTS!

FOTO: HAN ERNEST

JE BENT PAS GESLAAGD ALS... JE DURFT TE ZOEKEN NAAR EEN WERELD WAAR OOK PLEK IS VOOR DE AARDE VRIJE HOGESCHOOL SLAAG VOOR HET LEVEN

start september 2021: Liberal Arts Tussenjaar Liberal Arts Life Coaching Heroriëntatietrimester

vrijehogeschool.nl

L 12

Onderwijsvernieuwing

Een minimaatschappij verweven in het groen

Telefoons mogen niet, in de velden aan de oostkant van Wageningen. Op vijf minuten lopen van de Montessorischool Pantarijn tref je een tuin met een eigen openluchtklas. Dit natuurgebiedje, Plantarijn genaamd, is een ambitieuze leerplek waar scholieren al doende leren over duurzaamheid, gezond eten, over zichzelf en over elkaar. Tom Haage begeleidt het proces. “Op de tuin leren we met ons hoofd en met onze handen. Op die manier sluit je de materie in je hart. Als je geeft om de aarde, ben je er vanzelfsprekend zuinig op.” Tekst: Gilles Havik, Plantarijn

“Alles draait om onderwijs,” vertelt Haage. Hij heeft het dan niet alleen over biologie. De docenten van het tuinontwikkelteam integreren Plantarijn in het curriculum van 9 vakken, waaronder economie, kunst (ckv), verzorging, techniek, informatica en zelfs klassieke talen. Hier staan een schoolbord en grote picknicktafels voor een hele klas. Van praktisch onderwijs tot vwo en de Internationale Schakelklas (ISK); iedereen komt aan bod. Wat ooit een in onbruik geraakte plantage was, is nu een weelderige mozaïek. Natuurlijk is er de moestuin, waar tomaten, courgettes, snijbieten en allerlei andere groenten en unieke vruchten groeien. Er is een voedselbos met diverse appel- en perensoorten uit de regio, en een bijenrotonde waar bijen het hele jaar lang terechtkunnen. Er is een paddenstoelenkwekerij, een experimententuin en een stukje waar de natuur haar vrije gang kan gaan. En dan zijn er de vogelhuisjes die in het voorjaar zorgen voor vrolijk gekwetter in de klas. Ook is er een composthoop want, zegt Haage, “We zitten hier op zandgrond, dus voeding is belangrijk.” Wanneer de pauze aanbreekt, kunnen de jongeren lekker chillen op het spelveld.

Wat hebben klassieke talen met tuinbouw te maken? “Er is een grote roep om vernieuwing in het onderwijs,” zegt Haage. De ambitie is om de tuin te verweven in het hele curriculum van alle vakken op elk niveau en daarvoor zitten al heel wat projecten in de pijplijn. Neem klassieke talen. “Je kunt aan de hand van oude teksten en bronnen ontdekken wat de Grieken en Romeinen 2000 jaar geleden aten, namelijk vijgen, perziken en amandelen. Groeien die ook in Nederland? Ja! Zeker nu het klimaat verandert. Dat is een leermomentje.” Komend jaar wordt er een klassieke maaltijd bereid, inclusief een traditioneel offer aan Demeter, de Oudgriekse godin van de landbouw. “Een van de docenten is imker,” vertelt Haage, “Hij nam de leerlingen mee naar de tuin en zei: ‘Waar vind je data in deze tuin? Welke data kunnen we verzamelen voor informatica?’ Daar moesten ze lang over nadenken.” Het plan is nu om een bijenkast neer te zetten met een sensortje dat telt hoeveel bijenbewegingen er in en uit de kast zijn. “Die data kun je linken aan het weerbericht, het tijdstip en het seizoen. Dan krijg je een ontzettend complexe dataset

waar je heel veel conclusies uit kunt proberen te trekken.” Verderop ligt de experimententuin. Op basis van uitgewerkte hypotheses en nagekeken plannen voeren kinderen hier hun eigen proeven uit. “Wat gebeurt er bijvoorbeeld als je planten wekenlang alleen zout water geeft? Als je dat wilt weten, zet je ze naast een controlegroep, die je gewoon water geeft. Hoeveel komen op? Hoe groot worden ze? Daar kun je grafieken van maken, die je dan weer met elkaar vergelijkt. Dan trek je conclusies, en heb je een wetenschappelijk experiment gedaan.”

Kopspijkers voor gevorderden Kinderen leren hier ook met spullen omgaan. Gooi een scherpe snoeischaar bijvoorbeeld niet zomaar in het zand: dan wordt hij bot. “Niet alle jongeren zijn gebaat bij een boek.” Dat ziet Haage bijvoorbeeld aan hoe kinderen zware fysieke opgaven aanpakken. “We gaan een boom planten, en die heeft een kluit. Die weegt 50 kilo. Ga je gang. Daar moet je voor samenwerken. Wat heel mooi is om te zien, is hoe verschillend leerlingen zijn. Sommigen zitten met de handen in het haar, weten niet waar ze moeten beginnen, en anderen hebben het licht

Onderwijsvernieuwing in de ogen. Die hebben energie en kunnen ontzettend hard werken. Bijdehante opmerkingen zijn dan leuk.” “We waren een keer bomen aan het planten met een boompaal. Om de boom komt dan een band, zodat hij niet om kan waaien. Die band wordt met lange, dikke spijkers in de boompaal geslagen. Stoere jongens lukte dat niet goed. Maar er was ook een jongedame bij die als vluchteling naar Nederland was gekomen. Die hamerde de spijker er in drie slagen in! Je kunt in je game heel cool zijn, maar in het echte leven zijn ze dan niet meer zo cool. Dat is een goed lesje, hoor! Dan krijgen ze respect voor die dame.” Er mogen hier op Plantarijn best fouten worden gemaakt. Neem het composttoilet. “Aan dit project hebben we nu al twee keer zo veel tijd besteed als gepland, en het is nog steeds niet af,” legt Haage uit. “De kinderen besteedden meer aandacht aan het maken van een Gucci-wc-bril, dan aan het waterdicht maken van het dak. Daar is deze plek ook voor.” Ondertussen leren de kinderen namelijk wel wat een composttoilet is en hoe het werkt. “Het gaat hier vooral om het proces. Als iets lastig wordt, leer je er meer van.” Wanneer een project echt op tijd af moet, zoals het buitenklaslokaal, wordt er extra hulp ingeschakeld. Een timmerbedrijf werkt dan bijvoorbeeld op basis van het plan van de leerlingen.

Wees lief voor je buren “Gezelligheid is het allerbelangrijkste,” zegt Haage. “Het moet leuk zijn om naar school te gaan.” Het gebeurt hem regelmatig dat kinderen na schooltijd even blijven hangen om nog wat aan te harken of spinazie bij te zaaien. Of dat ze van hun fiets stappen voor een kletspraatje. “We hebben nu zelfs een app, Tuinclub. Als ik hulp nodig heb, doe ik een oproep, en dan komen er een paar scholieren langs om te helpen.” Voor scholen die zelf ook zoiets willen beginnen, heeft Haage een gouden tip: wees vriendelijk voor je buren. “Er is hier geen wateraansluiting, maar wij hebben een hele lieve buurman. Die zorgt ervoor dat wij altijd water hebben. Ik kan niet genoeg benadrukken hoe belangrijk dat is voor de tuin.” Dit integrale schoolconcept mag van Haage best een breder draagvlak krijgen. “Het maakt niet zoveel uit of dat in een tuin is, of bij een fietsenmaker, of op het station. Daar gaat het niet om. We moeten de leerlingen van nu betrekken bij de uitdagingen van de toekomst. Dat doe je door samen de wereld in te gaan. Leraren zouden eigenlijk niet alle antwoorden moeten geven. We moeten leerlingen juist vragen stellen.” Ook het komende seizoen gaat Plantarijn weer ijverig verder met het ontwikkelen van de tuin. Wil je een kijkje nemen, of iets vragen? Tom Haage hoort graag van andere scholen en is te bereiken via t.haage@pantarijn.nl.

L 13

L 14

Basisonderwijs

Wat hebben een regenworm en pizza met elkaar te maken? Wat is jouw lievelingsdier? Is dat toevallig een regenworm? Goede keuze! Want dit bodemdiertje zorgt er samen met het andere bodemleven voor dat jij kunt ontbijten, lunchen en avondeten. Een regenworm is een reus onder het bodemleven. De meeste bodemdiertjes kun je met het blote oog niet zien. Wil je weten hoeveel kracht het bodemleven heeft? Begraaf dan een katoenen onderbroek in je tuin (of ergens anders) en kijk na twee maanden wat ervan over is gebleven.

biologisch katoenen jongensonderbroek van a-dam.com

Tekst en beeld: Annelijn Steenbruggen | Illustratie: Doortje Bruin

Waarschijnlijk vind je het gewoon dat je elke dag kunt eten en drinken. Maar als je er wat langer over nadenkt, is het eigenlijk heel bijzonder. Op bijvoorbeeld de Maan, Mars en Jupiter kun je geen pizza en appelsap bestellen. Hoe is het mogelijk dat we dit op Aarde wel kunnen? Lang verhaal kort: omdat onze planeet een levende bodem heeft waar bomen en planten in kunnen groeien, die ons van voedsel en zuurstof voorzien.

niets anders dan dat het bodemleven al onze restjes heeft opgesmikkeld en uitgepoept. En die wormenpoep – zoals compost ook wel wordt genoemd – is voedsel voor bomen en planten. Het bodemleven voedt dus het leven boven de grond, en het leven boven de grond voedt het bodemleven.

Enorme spons

Onder je voeten zit ongelofelijk veel leven. Althans, als het gezonde grond is. In één theelepeltje gezonde aarde zitten net zoveel bacteriën als sterren aan de hemel. In een gezonde akker leeft per grootte van een voetbalveld (halve hectare) hetzelfde gewicht aan wormen, insecten, schimmels en bacteriën als dertig schapen.

Wist je dat het bodemleven ook voor ons drinkwater zorgt? In een gezonde bodem hebben al die miljarden diertjes kleine en grotere graafgangen gemaakt. Daardoor ziet een gezonde bodem eruit als een spons. Als het hard regent, zuigt die enorme bodemspons het regenwater op. Dankzij gezonde bodems stroomt het kostbare regenwater niet gelijk naar zee en is er ook in droge periodes voldoende drinkwater voor mensen, dieren, bomen en planten.

Hongerige grond

Hoe vertroetel je een regenworm?

Een gezonde grond is hongerig. Logisch, want al die miljarden bodemdiertjes willen net als jij ook elke dag eten. Het grappige is dat die bodemdiertjes precies dát eten, wat wij weggooien. Ze zijn dol op onze etensresten en tuinafval. Misschien heb je een composthoop in je tuin? Na een tijdje zijn de appelschillen en boombladeren veranderd in vruchtbare aarde. Maar eigenlijk is composteren

Het is natuurlijk geweldig dat de regenworm er samen met het andere bodemleven voor zorgt dat jij vanavond een pizza (of iets anders) kunt eten. Als we willen dat mensen over honderd jaar nog steeds van pizza’s (en andere dingen) kunnen genieten, moeten wij op onze beurt het bodemleven vertroetelen. De keuze voor biodynamische voeding – herkenbaar aan het

Barstensvol leven

Demeter keurmerk – is een verwenarrangement voor de regenworm. Biodynamische boeren en tuinders verzorgen het bodemleven met compost, dierlijke mest (want daar houden ze ook erg van!) en met vakantie. Eens in de zoveel jaar mag het bodemleven op adem komen met een ‘rustgewas’, dat zijn gewassen – zoals klaver en boekweit – die voeding en structuur aan de bodem geven.

Katoenen onderbroek Wil je weten hoe gezond de bodem in jouw tuin is? Begraaf dan een katoenen onderbroek in een gat van 10 à 15 centimeter diep. Het is leuk om dit met een aantal vriendjes te doen zodat je kunt vergelijken wie van jullie de ‘hongerigste’ tuin heeft. Markeer de plek met een vlaggetje. Graaf de onderbroek na twee maanden weer op. Hoe minder er van je onderbroek is overgebleven, hoe meer bodemleven er aanwezig is. Bonusvraag: is het elastiek van je onderbroek gecomposteerd? Waarom wel of waarom niet?

Demeter is het kwaliteitskeurmerk voor biodynamische landbouw en voeding

Basisonderwijs

L 15

Biodynamische Broodtrommel: krachtvoer voor gezonde groei

Groeien, leren en spelen gaat het beste als je kind volwaardig en vitaal voedsel eet. Biodynamisch voedsel is het meest onbewerkt en staat daarmee zo dicht mogelijk bij de natuur. Deze voeding zorgt onder meer voor een stabiel energieniveau met zo weinig mogelijk insulinepieken (en –dalen). Betekent dat elke dag met een saaie broodtrommel naar school? Niet met onze tips! Tekst: Sigrid Koeleman | Beeld: Annelijn Steenbruggen

Goed eten, doet goed groeien De schoonheid (en wijsheid) van de biodynamische kijk op landbouw en voeding vind je terug in deze top 5: 1. Ongehomogeniseerde melk van grasgevoerde koeien bevat meer gezonde vetzuren 2. Volkoren broodproducten 3. Versgeperst vruchtensap, dus niet uit concentraat 4. Verse groente en fruit natuurlijk geteeld in volle grond 5. Producten van dieren die leven naar hun aard

“Toevoeging van extra vezels of vitaminen in kindproducten is duur en niet nodig als je kiest voor volwaardige voeding uit de natuur. Met variatie en wat creativiteit houd je het gezond én lekker.” Langzame koolhydraten: Kies Demeter (desem)broden van verschillende granen met verschillende smaken. Die geven lekker veel energie en vezels waarmee je insulinepieken voorkomt. Variatie in de trommel betekent ook een gevarieerder landschap met meer biodiversiteit. Broodtrommeltip: wissel brood af met zelfgebakken pannenkoekjes (mix van volkoren

granen) om te gebruiken als wrap. Besmeer met notenpasta, leg er een hele banaan in, rol op en snijd in plakken.

Eiwitten: Met een biodynamisch ei heb je het meest diervriendelijke ei in handen. In de 100% biologische keten scharrelen kip én haan in een boomrijke uitloop. Broodtrommeltip: een omelet met heel fijn gesneden groenten. Opgerold met een prikkertje of als beleg op een volkoren boterham.

Vetten: Essentiële vetzuren, zoals omega 3, zijn nodig voor een normale groei en ontwikkeling bij kinderen. Het lichaam haalt deze uit voeding. Broodtrommeltip: met een eiwitrijke salade van Nederlandse quinoa met wat walnootolie (beiden bron van omega 3), wilde tomaatjes, wat sla en blokjes kruidenkaas eet je kind een kleurrijke volwaardige maaltijd.

Vitamine B12: Zit vooral in dierlijke producten. Een tekort uit zich o.a. vaak in klachten als een ontwikkelingsachterstand of afbuigende groeicurve. Broodtrommeltip: kies je een dag voor vlees? De biologische speciaalzaak heeft vleeswaren van haantjes. Een initiatief van Demeter pluimveehouders die pasgeboren haantjes ook een leven geven.

Feest in de vakken Kies voor een broodtrommel met vakjes. Gebruik een vakje voor wat ongebrande nootjes (eiwit), een stukje gedroogd fruit gedipt in pure chocolade of stukjes vers fruit uit het seizoen. Broodtrommeltip: Snijd rauwkost in frietjes en geef er een lekkere humusdip bij. Wat gebroken lijnzaad erdoor zorgt voor extra omega 3.

Wist je dat Biodynamische groente en fruit altijd onbespoten zijn. Wel zo veilig nu er steeds meer vragen rijzen over het binnenkrijgen van pesticidecocktails bij opgroeiende kinderen. Op aardbeien zitten gemiddeld 9 verschillende pesticideresiduen. Kies je voor Demeter, dan kies je voor echte AARDbeien uit volle grond. Lekker zoet en puur stop je die zonder zorgen in je mond.

Beste dorstlessers Zorg altijd voor een (hervulbaar) flesje water, eventueel met wat vruchtensap erdoor. Demeter sappen zijn de puurste in het sapschap. Ook lekker: biodynamische zuivelproducten, eventueel als smoothie met bladgroente en fruit. De allerbeste tip: stop af en toe een lief briefje in de broodtrommel.

Demeter is het kwaliteitskeurmerk voor biodynamische landbouw en voeding

L 16

Basisonderwijs

OPROEP!

Maak het verschil... Op 22 april is het Dag van de Aarde. Steef de Ruijter roept iedereen op om op deze dag mee te helpen rommel op te ruimen. Dank jullie wel!

Steef de Ruijter liep 21 dagen langs het strand, van Den Helder naar Cadzand Hoi! Mijn naam is Steef en ik zet mij met heel veel liefde in voor onze natuur. Dit doe ik vooral door het geven van gastlessen. Ook ga ik soms op avontuur, zo liep ik in de zomer van 2019 van Den helder naar Cadzand om alle stranden van Nederland een klein stukje schoner te maken. DOEL: zoveel mogelijk zwerfafval opruimen. Zien opruimen doet opruimen, want allerlei mensen sloten zich aan. “Zelfs een ezel liep mee!” Gewapend met een prikstok en afvalzak liep ik van Den Helder naar Cadzand. “Ik zag allemaal beelden van plastic in de zee en hoeveel plastic stormvogels en walvissen in hun buik hebben. Ik vind het zo erg voor deze dieren….” Om die reden besloot ik als dierenvriend tijdens mijn zomervakantie zwerfafval te rapen langs de Nederlandse kust. Al deze ervaringen heb ik op 11 maart meegenomen naar de klaslokalen van basisschool Wereldwijs in Rotterdam. Samen zijn we op ontdekking gegaan in de wonderlijke wereld van onze eigen Noordzee en hebben de leerlingen geweldige ideeën bedacht om zelf ook een miniverschil te maken waardoor de wereld een klein beetje mooier wordt. Want ik zeg altijd maar zo, als we allemaal een miniverschilletje maken dan wordt dat uiteindelijk een MEGAverschil! NATUURlijkmetsteef.nl

Basisonderwijs

L 17

Dag van de Aarde 2021 Steef de Ruijter geeft gastlessen op school… en roept iedereen op om een miniverschil te maken! Ineke Struijk van Basisschool Wereldwijs: “Via de Stichting Dag van de Aarde en Natuurlijk met Steef kregen we gastlessen van Steef de Ruijter die gaan over de miniverschillen die we allemaal kunnen maken. Steef de Ruijter is op school langs gekomen om te vertellen hoe zij dit heeft aangepakt door langs de Noordzee te wandelen en hier van alles op te ruimen. Een erg mooie dag vol inspiratie voor de kinderen!” Tekst: Ineke Struijk

Basisschool Wereldwijs uit Rotterdam is een UNESCO-school. Dit houdt in dat de school zich in het netwerk van alle UNESCO-scholen bevindt. Al deze scholen besteden aandacht aan tenminste drie van de vier UNESCO-thema’s: Vrede en mensenrechten, Intercultureel leren, Wereldburgerschap, Duurzaamheid.

Moeder Aarde Ons UNESCO-thema is van 1 maart t/m 30 april: Moeder Aarde, waarin we ons als school richten op de duurzame ontwikkeling. Hiermee hopen we het bewustzijn en de verantwoordelijkheid ten aanzien van de aarde te vergroten bij de leerlingen. Ook willen we inzichtelijk maken hoe alles met elkaar is verbonden, dus dat alles wat we doen van invloed is op de rest van de wereld. Welke ideeën en praktijken zijn er daarnaast te vinden binnen de verschillende religies om met de dilemma’s in de ecologische crisis om te gaan? We halen de wereld in school en gaan ook met onze leerlingen de wereld, de natuur in! Zo ontdekken we de kracht van de natuur, maken we kennis met de houding van mensen ten opzichte van de natuur, hebben we het over verschillende culturen en godsdiensten waarin mensen veel dichter bij de natuur leven. We praten erover of wij mensen ook natuur zijn en of dieren en planten ook rechten hebben…

Levensbeschouwing en duurzaamheid De levensbeschouwelijke les ging over een heel oude levensbeschouwing; Ubuntu. De godin Ma’at leefde in het oude Egypte in de harten van de mensen en wilde dat iedereen een hart zo licht als een veertje had. Hoe kun je een licht hart houden in relatie tot Moeder Aarde? Een veelgehoord antwoord is respectvol omgaan met de natuur en zorgen voor de dieren en voor elkaar. Op de vraag ‘hoe doe je dat dan?’ komen heel verschillende ideeën van de kinderen, zoals plastic opruimen wat je op straat ziet liggen.

L 18

Vrijeschool

Nieuwe cijfers:

ruim 30.000 leerlingen gaan naar de vrijeschool

Laurens Knoop Tekst: Vereniging van vrijescholen | Illustratie: Melissa Capel

In 2020 kwamen er zes nieuwe vrijescholen bij en

kwam het aantal leerlingen op de vrijeschool voor het eerst boven de 30.000. In Almere (2) en Heerlen (1) kregen de scholen er vestigingen bij en in Bergen op Zoom, IJmuiden en Amsterdam gingen nieuwe scholen van start. Er kwamen in totaal 740 leerlingen bij, waarmee het totaal aantal schoolgangers op dit moment 30.681 is. Dat blijkt uit de jaarlijkse inventarisatie van de Vereniging van vrijescholen, die traditiegetrouw omstreeks de jaarwisseling gepubliceerd wordt. De gegevens staan op een rij in een nieuwe factsheet. Een toename van 740 leerlingen betekent dat de vrijeschool ten opzichte van het voorgaande jaar met 2,5% is gegroeid. Daarmee neemt het bereik van de vrijeschool in het Nederlandse onderwijs toe. De demografische krimp die het onderwijs landelijk doormaakt, speelt daarin ook een rol. De prognoses van het ministerie, DUO en het CBS laten zien dat de afgelopen jaren én de komende jaren gemiddeld genomen sprake is van krimp.

10.000 leerlingen erbij sinds 2011 Sinds 2011 kwamen er ruim 10.000 leerlingen bij. Een eerder onderzoek toonde aan dat in die periode 78% van ouders van kleuters, die instromen op een vrijeschool in het primair onderwijs, zélf geen eerdere ervaringen hadden met de vrijeschool. Ook bij de instroom op vrijescholen in het voortgezet onderwijs ziet de Vereniging de laatste jaren dat ongeveer 70% van de leerlingen niet afkomstig is van een vrijeschool in het primair onderwijs.

“Laurens Knoop: Groei biedt perspectief. We willen dat het vrijeschoolonderwijs midden in de samenleving staat”

De voorzitter van de Vereniging van vrijescholen, Laurens Knoop, ziet dit als een mooie ontwikkeling met mogelijkheden: “Groei biedt perspectief. We willen dat het vrijeschoolonderwijs midden in de samenleving staat. We hebben veel moois te delen en ook te leren. Door te groeien kunnen we méér kinderen laten genieten van ons onderwijs én kunnen we ook steeds beter een afspiegeling van de samenleving zijn. Met groei komt ook verantwoordelijkheid. We moeten altijd aandacht blijven houden voor de identiteit van de vrijeschool en de kwaliteit van ons onderwijs.”

Ontwikkeling aantal vrijescholen De eerste vrijeschool in Nederland werd in 1923 opgericht in Den Haag. In de 20e eeuw nam het aantal vrijescholen snel toe halverwege de jaren zeventig tot aan het einde van de jaren tachtig. Daarna bleef het aantal enkele decennia redelijk gelijk. Sinds 2011 is er weer sprake van een sterke toename van het aantal vrijescholen, zoals de grafiek hieronder laat zien.

“Er zijn nu 120 vrijescholen in Nederland: 94 basisscholen en 26 middelbare scholen” Er zijn nu 120 vrijescholen in Nederland: 94 scholen in het primair onderwijs en 26 scholen in het voortgezet onderwijs. Hoewel het aantal vrijescholen sterk stijgt, komen lang niet alle initiatieven voor nieuwe vrijescholen van de grond. De initiatiefgroepen (ouders) lopen nog vaak tegen allerlei uitdagingen aan. Er zijn nog teveel belemmeringen bij het stichten van nieuwe scholen. De Vereniging van vrijescholen stelde in 2018 een handreiking op om initiatiefgroepen voor nieuwe vrijescholen hierin te ondersteunen. Deze publicatie werd sindsdien 156 keer opgevraagd en wordt in 2021 herzien.

Vrijeschool

L 19

Vrijeschool-mbo Warmonderhof leidt boeren van de toekomst op

Tijdens de voltijdopleiding biodynamische landbouw wonen, werken en leren jongeren vier jaar lang op de boerderijen van Warmonderhof (foto) en andere bedrijven. Rechts op deze foto is nog een deel van de Woonderij van Warmonderhof te zien. Tekst: Kitty Peetoom | Foto: Louise van den Broek/Aeres MBO Dronten Warmonderhof

Thijs studeert biodynamische landbouw op Warmonderhof

“Hier leer je wat je concreet kunt doen voor de wereld” DRONTEN – Hij groeide op in Den Haag, tien minuten van het centrum. Zijn enige connectie met de landbouw was zijn beppe. Thijs Begemann (22) ruilde vorig jaar zijn studie bouwkunde op de TU Delft in voor een mbo-opleiding biodynamische landen tuinbouw Warmonderhof. Daar vindt hij gelijkgestemden waarmee hij kan sparren over manieren om duurzaamheid en biodiversiteit in de wereld te bevorderen. ”Als boer op het land zie je direct resultaat van je eigen handelen.” Zijn zorgen over de biodiversiteit, de opwarming van de aarde en de leefbaarheid voor de mens waren en zijn belangrijke redenen voor zijn studiekeuze. Omdat de bouw een heel vervuilende sector is, zag Thijs na het vwo via de studie bouwkunde aanvankelijk een taak voor zichzelf weggelegd. “Maar in de bouw bleek klimaat ergens op de vijfde plaats te staan. Ook is de opleiding helemaal niet zo concreet. Hier op Warmonderhof staat het klimaat veel hoger op het prioriteitenlijstje. Hier kan ik daadwerkelijk iets doen. Bovendien heb ik ontdekt dat ik liever fysiek in de buitenlucht werk met levende materie dan achter de computer een gebouw te ontwerpen van dode stof.”

Brede lesstof Thijs Begemann is de enige van de ongeveer 100 studenten die eerst wat anders heeft gedaan voordat hij Warmonderhof ontdekte. Omdat

het een mbo-opleiding is, verwijzen veel decanen van havo’s en vwo’s niet door naar Warmonderhof, terwijl veertig procent van de huidige Warmonderhofstudenten havo- of hoger opgeleid is en heel veel haalt uit de studie. Thijs: “De lessen zijn heel uitdagend, ook met mijn vwoachtergrond. Dat heeft mij positief verrast. Qua niveau is er hier voor elk wat wils. Ik zie mezelf als generalist. Waar je op het hbo of de universiteit veel meer als specialist wordt opgeleid, biedt Warmonderhof een breed vakkenpakket. Zo kan ik me ontwikkelen op meerdere gebieden tegelijk.”

Verder dan materie Het wonen, werken, leren maakt Warmonderhof bijzonder, vindt Thijs. “In die zin is Warmonderhof ook een levensschool. Je ontwikkelt jezelf sociaal, persoonlijk, theoretisch en praktisch. Zowel hier als vroeger op de vrijeschool leerde ik verder te kijken dan het puur materiële. Een groot deel van de wereld ziet de aarde als pure materie. Hier zien ze de aarde als levend organisme dat je moet verzorgen. Hier krijg je vakken als waarnemen en kunst. Die helpen mij straks als ik boer ben, creatieve oplossingen te vinden en out-of-the-box te denken; het welzijn van dier, plant en mens scherp te observeren.”

Eten als motivatie voor studie Thijs groeide op in een antroposofisch georiënteerd gezin waar hij altijd biologisch te eten kreeg. “En dat probeer ik met mijn studentenbudgetje nu ook zelf te realiseren. Ik heb een grote voorkeur voor kwalitatief en smaakvol eten. Ik vergeet

weleens dat dit ook een belangrijke reden voormij is om boer te willen worden. Veel van mijn herinneringen zijn gekoppeld aan eten! Een van mijn lievelingsgerechten is een goede Indiase Dahl.” Hij vindt dat consument en producent een even grote verantwoordelijkheid hebben in het realiseren van gezond en kwalitatief eten. “En ook de overheid heeft een rol. Daarbij zou het helpen wanneer biodynamisch voedsel even aantrekkelijk gepresenteerd wordt als gangbaar voedsel, met een hippe verpakking en goede marketing. Als bd-sector moeten we echt af van dat gitenwollensokkenimago. Ik zie daarin wel een rol voor mezelf weggelegd.” Hij leert tijdens de dagelijkse praktijkstages op Warmonderhof hoe hij als boer zelf dat kwalitatieve voedsel kan produceren. “Ik vind tot nu toe van alle richtingen de melkveehouderij het leukst, maar ethisch het lastigst; hoe je over het welzijn van dieren je geld verdient. Ik ben daarin nog zoekende. Ik zie mijzelf wel op een gemengd bedrijf later, samen met anderen in een woonwerkgemeenschap. Misschien word ik adviseur. Maar het liefst word ik gewoon boer.”

Warmonderhof is een opleidingscollectief van Aeres MBO Dronten Warmonderhof en Stichting Warmonderhof. Kijk op www.warmonderhof.nl/ opendag voor een directe digitale rondleiding en de data van de meeloopdagen.

L 20

Vrijeschool

Op naar Camphill Een tussenjaar in het buitenland staat bij veel jongeren hoog op de bucketlist. De nieuwe ontdekkingen, verrassende ontmoetingen en kennismaken met een andere cultuur, verrijken hen. Voor velen is het een onvergetelijke ervaring. Vrijeschoolleerlingen kiezen nog wel eens voor een Camphill Community. Een woon-werkgemeenschap geïnspireerd op de sociale ideeën van Steiner. Ze leren er veel. Het is misschien wel dé vervolgopleiding voor het leven.

Tekst: Geraldina Metselaar

Geïnspireerd door zijn tijdgenoot Rudolf Steiner, groeide een groots plan bij de joodse kinderarts Karl König uit Wenen. Wat als we een gemeenschap vormen rond kwetsbare kinderen en (jong volwassenen? Een heilpedagogische en sociaaltherapeutische plek, waar ze samen met verzorgers kunnen groeien, wonen en werken. Als König vlak voor het uitbreken van WOII uit Oostenrijk vlucht naar het Schotse Aberdeen, vindt hij er gelijkgestemden. Een hoge politieke Britse functionaris stelt zelfs zijn huis en landgoed Camphill-house beschikbaar aan König. De Brit zocht een goed onderkomen voor zijn gehandicapte kind en kon zich volledig vinden in Königs plannen. Het begin van de Camphill Community was een feit.

Unieke ervaring Vandaag de dag vind je wereldwijd meer dan negentig Camphill Community’s in negentien landen. Van Hawaii tot Canada en van Nederland tot Engeland en Noord-Ierland. De gemeenschappen doen het goed en zijn in trek bij jongeren die zich als co-worker aanmelden. Zeker als je een vrijeschoolkind bent is er veel herkenning. Van de ochtendspreuk tot de welbekende jaarfeesten en terugkerende rituelen tijdens de week. Denk aan samen zingen en een muziekavond. Je kunt bovendien internationale werkervaring opdoen in een dynamische omgeving. Alleen al daarom is het

dé vervolgopleiding voor het leven. Vaak komen de zogenoemde co-workers uit alle delen van de wereld. Iets wat zorgt voor die bijzondere schwung op een Camphill Community. De Nederlandse Hetty van Brandenburg arriveerde jaren geleden op de Camphill Community in het Noord-Ierse Clanabogan. Ze zorgt onder meer voor de werving en selectie van de co-workers. Veelal jongeren die na hun middelbare school, hbo opleiding of universitaire studie minimaal een jaar naar het buitenland willen. ‘Hun motivatie vind ik daarbij doorslaggevend’, reageert Hetty. ‘Het is veelal een unieke ervaring om hier een tijd te leven. Zo uniek, dat we blijven…’ Hetty ging nimmer terug naar Nederland. Ze is niet de enige. De uit Hong Kong afkomstige Lee Cheung lacht: ‘It must be the weather…’. Zo’n twintig jaar geleden arriveerde hij in Clanabogan met zijn vrouw. Ook zij zijn er nooit meer weggegaan, ondanks de vele regen. Noord Ierland heeft allesbehalve een aangenaam klimaat. Maar als de zon schijnt, is iedereen onverminderd blij.

Ritme Verscholen tussen de bijna heilige heuvels en karakteristieke Noord-Ierse bomen ligt het plaatsje Clanabogan. Het is kleiner dan een gehucht, maar misschien net iets groter dan een gemiddelde nieuwbouwwijk. Verspreid over het land vind je

er een aantal bakstenen huizen. Halverwege de toegangsweg staat een bord op palen met een geschilderde plattegrond erop. Aan de weg liggen de bakkerij en de werkplaatsen. Ook is er een peuterspeelzaaltje waar een handvol kinderen naartoe gaat en een boerderij. De bewoners, villagers, van de gemeenschap vormen een gemêleerd gezelschap. Mannen en vrouwen met een verstandelijke handicap zoals autisme of Downsyndroom, de vrijwilligers, maar ook families en echtparen als Lee Cheung en zijn vrouw die ervoor hebben gekozen een periode door te brengen op een Camphill Community. Sommigen blijven een paar jaar, anderen gaan er nooit meer vandaan.

Huismoeder Elk bakstenen huis binnen de Community heeft zijn eigen sfeer, regels en rituelen. Maar allemaal ademenze dezelfde antroposofische grondtoon. De muren zijn gesluierd, er is een seizoenstafel, er staan houten tafels en stoelen. Her en der hangen aan de muren vilten kunstwerken en uiteraard hangt er in ieder huis in de eetkamer of in de huiskamer een afbeelding van Rudolf Steiner. Er wonen vijf tot acht bewoners, een aantal medewerkers en de huismoeder. Zij heeft de dagelijkse leiding en zorgt voor een evenwichtige taakverdeling. Ook vieren ze net als op de vrijeschool de jaarfeesten met elkaar of met de andere huizen. Het kerstfeest is in Noord

Vrijeschool Ierland hét feest van het jaar. Dan wordt er groots uitgepakt met een kerstspel, zang en uiteraard een kerstdiner.

Brood en koekjes De meeste dagen van het jaar in Camphill Clanabogan hebben een vast ritme. In de ochtend worden de bewoners uit hun bed gehaald. Daar waar nodig wordt hulp verleend. Haren worden gekamd, tanden gepoetst. De vertrouwde indeling van de dag geeft hen houvast. Velen gedijen erbij. Zeker de jongeren bloeien op en krijgen zienderogen meer zelfvertrouwen. Na het gezamenlijke ontbijt gaan de bewoners aan het werk. Onder andere in de bakkerij waar brood en koekjes worden gebakken. ’s Middags, na de warme, vers bereide lunch, volgen ze kunstzinnige workshops in de weverij. Ze maken er kleurrijke sjaals van wol en vilten kunstwerken waaronder de prachtigste wandkleden. In de timmerwerkplaats worden schalen en sculpturen uit boomstammen gegutst. Ook worden in speciale tunnelkassen biologisch-dynamische groenten en fruit gekweekt. Alle producten die worden gemaakt en geteeld zijn te koop. Mensen uit de omliggende dorpen zijn dol op de koekjes van Camphill Clanabogan. De prachtige vilten en houten kunstwerken die er worden gemaakt, zijn tijdens de kersttijd gewilde cadeaus.

‘Het welzijn van de mensen is des te hoger, naarmate het egoïsme geringer is’ - Rudolf Steiner

Machtige vervolgopleiding The Camphill Movement is zoals gezegd een heilpedagogische beweging. De vernieuwende sociale ideeën en antroposofische wereldbeschouwing van Rudolf Steiner vormen de basis. Een belangrijke pijler van The Camphill Movement is de ‘sociale hoofdwet’ die Steiner formuleerde. Zijn eigen ingekorte versie daarvan luidt: ‘Het welzijn van de mensen is des te hoger, naarmate het egoïsme geringer is.’ De Camphill gemeenschappen bieden verstandelijk en lichamelijk gehandicapten een plek om te leven en te werken in een gezamenlijk huishouden, in aanwezigheid van hun begeleiders en/of hun families. Het helende (heilpedagogische) aspect werkt door in de hele gemeenschap, omdat de medewerkers de diepere levensvraag van de kwetsbare medebewoners in alles meenemen. In dat opzicht is het verblijf als

L 21

co-worker – als vrijwilliger – in een Camphill Community zonder meer een machtige vervolgopleiding. Een onvergetelijke ervaring in het buitenland, hoewel er ook in Nederland verschillende Camphill-gemeenschappen te vinden zijn. Kijk op de website www.camphill.org voor meer informatie over het werken bij een Camphill Community.

L 22

Middelbaar onderwijs vakken of activiteiten tijdens en na de reguliere lestijd. Sportactiviteiten en culturele projecten horen daarbij, maar ze verschillen per school.

Het particulier basisonderwijs Particulier basisonderwijs kent een kortere geschiedenis dan het particulier voortgezet onderwijs. De eerste initiatieven voor ‘traditioneel basisonderwijs’ ontstonden in Leiden en Utrecht. Dit gebeurde met klasjes van 6-8 leerlingen, meestal als afdeling van een particuliere school voor voortgezet onderwijs. Maar in de provincie Utrecht zijn van oudsher ook bijzondere initiatieven die plaats vonden vanuit de antroposofische invalshoek, de Staatsvrijescholen.

Instituut Blankestijn, op de Oudegracht in Utrecht

Binnen het basisonderwijs is het aanbod geringer, zoals te zien is op de geografische kaart die opgenomen is in de eerder genoemde website van Particulier Onderwijs Nederland. Niet alle grote steden hebben particulier primair onderwijs. Winford is de belangrijkste aanbieder met 8 vestigingen, gespreid over het land. Florencius heeft 3 vestigingen, maar allemaal in Noord- Holland. Rond Utrecht is er extra aanbod via Maupertuus, de school van Hip en de Werfklas. Niet ver daar vandaan heeft het JuniorCollege in Almere een uitgebreid aanbod.

De groei van het particulier onderwijs in Nederland

Kleine klassen en persoonlijke aandacht “Ik gun elk kind dit onderwijs,” zo formuleerde een moeder haar ervaring met het particulier voortgezet onderwijs. “Dit was het leukste leerjaar van mijn leven. Ik ging elke dag met plezier naar school,” vulde een leerling aan. Het particulier onderwijs maakt in de afgelopen jaren een gestage groei door. In veel grote plaatsen zijn opleidingen voor het basisonderwijs en voor het voortgezet onderwijs beschikbaar.

Kwaliteitsbewaking via de inspectie

Een mooi overzicht van deze opleidingen is te vinden op de website ParticulierOnderwijsNederland.nl. Deze website heeft voor het basisonderwijs en voor het voortgezet onderwijs elk een geografische kaart van Nederland waar de vestigingen van de diverse onderwijsorganisaties op staan aangegeven. Door een vestiging te kiezen komt er uitgebreide informatie over die opleiding. En bij een keuze voor meerdere vestigingen, verschijnt er een tabel waarin de scholen met elkaar vergeleken worden op basis van een groot aantal kenmerken.

nieuwkomers het verzoek gedaan bij de Inspectie om B2 school te mogen worden.

De Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op het particulier onderwijs net als op het door de overheid bekostigde onderwijs.

De kracht van het particulier voortgezet onderwijs zit in het werken met kleine klassen. Daardoor is er veel persoonlijke aandacht voor elke leerling. Het is mogelijk om het weekprogramma af te stemmen op de kracht en zwakte van een leerling. Deze extra aandacht geeft een goede coaching van elke leerling om te zorgen dat de kansen optimaal zijn om de opleiding succesvol af te ronden.

Daarnaast geven referenties inzicht in de geleverde prestaties, zowel uit de kennissenkring als via de sociale media. Tot slot is een groot aantal particuliere scholen aangesloten bij de branchevereniging NRTO, die zich met haar keurmerk afficheert als teken van kwaliteit en professionaliteit.

Het particulier voortgezet onderwijs

Binnen het voortgezet onderwijs is het Luzac met 18 regionale vestigingen de grootste aanbieder, gevolgd door Winford met 8 vestigingen. Daarnaast is het Integrity College sterk in opkomst met inmiddels 5 vestigingen. Maar er zijn ook kleine scholen met 1 vestiging, zoals De Nieuwe School in Amsterdam en het Instituut Blankestijn in Utrecht. In het midden van het land bevinden zich een paar specialistische scholen zoals Maupertuus in Driebergen voor kinderen met leer- en/of ontwikkelingsproblemen.

Het particulier voortgezet onderwijs in de huidige vorm is ontstaan rond 1970 en heeft sindsdien periodes van bloei en neergang gekend. Nu is er weer een opleving gaande. Er zijn volgens de Inspectie van het Onderwijs twee soorten scholen voor particulier voortgezet onderwijs, namelijk B2 instellingen die werken met eigen school- en eindexamens en B3 instellingen die zich vooral richten op de Staatsexamens. Het aantal leerlingen in het B2 onderwijs groeit gestaag. Volgens de Inspectie gaat het op dit moment om circa 2400 leerlingen. Het B3 onderwijs is na 2015 in de lift gekomen, en verzorgt op dit moment volgens de Inspectie de opleiding van circa 700 leerlingen. Inmiddels heeft een aantal B3

Veel particuliere scholen hebben hun eigen signatuur, vergelijken loont dus. Deze verschillen bestaan uit groepsgroottes van de klassen en huiswerkbegeleiding. De eigen signatuur van de scholen krijgt ook vorm in het aanbod van extra

Fons Vernooij webmaster van ParticulierOnderwijsNederland.nl

Staatsvrijeschool Een Staatsvrijeschool is een Vrijeschool zonder overheidsbemoeienis, een particuliere Vrijeschool dus. Een Vrijeschool geïnspireerd door de antroposofie, de leer van Rudolf Steiner zonder overheidsbemoeienis. De Werfklas in Culemborg, De Hofakker in Vorden en de Zeevonk in Den Haag zijn Staatsvrijescholen. Omdat het ministerie naast de financiering van het onderwijs ook een aantal beperkingen oplegt die soms niet in overeenstemming zijn met de filosofie van het Vrijeschool onderwijs, biedt het Staatsvrije onderwijs hierin uitkomst.

Middelbaar onderwijs

L 23

Naar een internaat of kostschool in het buitenland Waar er vroeger in Nederland volop kostscholen bestonden zijn die in de jaren na de Tweede Wereldoorlog in rap tempo afgeschaft. En hoewel Nederland het particuliere onderwijs in de loop van de afgelopen (tientallen) jaren weer op steeds grotere schaal haar intrede heeft gedaan, is dit tegenwoordig hoofdzakelijk dag(vullend)-onderwijs, zonder internaat en gericht op leerlingen die in een kleinschalige setting beter gedijen dan op de reguliere scholen. in drie tot vier vakken afgelegd. De Europese regelgeving zorgt ervoor dat diploma’s geldig zijn voor toegang tot vervolgopleidingen in andere landen.

Noor: “Het is hier heel erg leuk! De lessen zijn een stuk leuker dan in Nederland, maar ik moet wel hard werken. Met mijn Engels gaat het goed! Ik hoef niets in te halen in vergelijking met de anderen dus dat is heel erg fijn! Het huis met de meisjes is erg gezellig. Ik ben naast het leren nu voornamelijk aan het sporten, maar er zijn zoveel leuke activiteiten dat ik het nog moet zien!”

Moeder:

Tekst: Angela Vreedenburgh

Kostschool in het buitenland De vraag naar (voortgezet) onderwijs in het buitenland is de laatste 10 jaar hand over hand toegenomen. De keuze om naar een kostschool in het buitenland te gaan heeft vaak een andere insteek. Meestal zijn kostscholen in het buitenland particuliere scholen. “Boarding schools” zijn er in alle soorten en maten. Iedere school heeft een eigen karakter, ligging, achtergrond, niveau, grootte, en nationaliteitenmix. De mogelijkheden die er geboden worden op zowel educatief als sportief en artistiek gebied, zijn groot. Waar je in Nederland na schooltijd naar je muziekles of sportclub gaat en naar huis om te eten en te slapen, blijf je op een kostschool ter plekke voor al deze zaken. Alles is “onder één dak” . Met slaapkamer, mensa, sportvelden en muzieklokalen vlakbij elkaar.

Vriendschappen Op een boarding school woon je in een gemeenschap met leerlingen van het land zelf en vaak ook uit andere landen. Wat je verliest aan privacy, win je aan vriendschappen. Je wordt onderdeel van een gemeenschap en sluit vriendschappen met leeftijdgenoten uit andere culturen. Je leert een tweede taal vloeiend spreken en krijgt dagelijks de gelegenheid om je uit te leven in sport, toneel, muziek of handvaardigheid.

Levenservaring opdoen in een ander land, een andere cultuur leren kennen. Kortom: een waardevolle aanvulling op je persoonlijke ontwikkeling maar ook een goede basis voor een vervolgopleiding in Nederland of het buitenland. Bij de keuze voor een kostschool in het buitenland is er plaats voor alle niveaus. Behalve voor de (boven) gemiddelde leerlingen, zijn er ook mogelijkheden voor leerlingen die specifieke leerwensen hebben (dyslexie, ADD of ADHD) of voor kinderen die een periode willen overbruggen om te groeien.

International Baccalaureate Een jaar of een semester op een boarding school biedt voor veel kinderen een vervulling van een lang gekoesterde wens. Maar waar de laatste tijd vooral veel voor wordt gekozen, is om de laatste twee examenjaren het IB (International Baccalaureate) diploma te halen, waarmee je in Nederland en alle Engelstalige landen een universitaire studie kan starten. Een IB-programma duurt 2 jaar en is vergelijkbaar met de bovenbouw van het VWO.

Nationale diploma’s Als alternatief kunnen nationale dipoma’s worden gehaald (bijvoorbeeld A-levels in Engeland), ook vergelijkbaar met het Nederlandse VWO. Ook dit programma duurt twee jaar en wordt meestal

“Mijn man en ik zijn afgelopen zaterdag bij onze dochter langs geweest. Ik wilde toch wel even met eigen ogen zien dat het goed met haar gaat, en dat was duidelijk het geval! Voor zover ik kan inschatten voelt ze zich echt thuis en op haar plek op de school. Ze heeft al gezongen en pianogespeeld op de Assembly op vrijdagmiddag. Leuk nieuws op sportgebied is dat ze ook in het rugbyteam zit! Hoewel ikzelf zo nu en dan wel even op mijn achterhoofd zit te krabben van huh, mijn dochter is opeens soort van het huis uitgegaan toen ik even niet oplette en ik mis haar, hebben we er geen moment spijt van dat we die stap hebben genomen. In de Half Term over twee weken komt er een Duitse schoolvriendin bij ons logeren.”

WEG-WIJS WEG-WIJS is een adviesbureau in Den Haag waar je informatie en advies kunt verkrijgen als je plannen hebt om voor kortere of langere tijd naar het buitenland te vertrekken. Kostschool plaatsing is één van de mogelijkheden bij WEG-WIJS. Plaatsingen op Boarding Schools hebben (in voornamelijk de UK) de laatste 5 jaar een enorme vlucht genomen. WEG-WIJS is vertrouwd met tientallen boarding schools, voornamelijk in de UK, en is één van de zeer weinige organisaties, zo niet de enige instantie in Nederland, die gericht, samen met ouders en kind, zoekt naar een bij de wensen van ouders en kind passende school. www.weg-wijs.net/studiemogelijkheden buitenlandboarding-school/

L 24

Middelbaar onderwijs

Instituut Poutsma Tot 1920 de fameuze kostschool te Leeuwarden Particulier onderwijs is van alle tijden. Al voordat de leerplicht in haar huidige vorm bestond en er dus veel minder reguliere scholen waren, ontstonden er particuliere initiatieven voor onderwijs. Hieronder een artikel uit de Leeuwarder Courant van 1965 waarin de geschiedenis van een rond 1900 bekende particuliere school in Leeuwarden is beschreven. Leeuwarder courant, Zaterdag 30 Januari 1965, door F.H. Pasma | Foto: Instituut Poutsma eerste voetbal team. Beeld beschikbaar gesteld door Historisch Centrum Leeuwarden

Kostscholen voor jongens speelden vroeger een belangrijker rol in de opvoeding der jeugd dan tegenwoordig. Althans in ons land. In Engeland bijvoorbeeld tellen kostscholen nog altijd mee. Men denke slechts aan de Public Schools, de gangbare opleidingsscholen voor jongelui uit de beter gesitueerde kringen, waarvan Eton wel de bekendste is. Volgens de bekende, veelzijdig geleerde prof. dr. Ph. Kohnstamm, bij leven een erkend autoriteit op pedagogisch gebied, heeft naast het veelvuldiger worden van onderwijsgelegenheden en het hier te lande sterker vasthouden aan de gezinsopvoeding, er toe bijgedragen, dat na de tweede helft van de negentiende eeuw de jongenskostscholen geleidelijk verdwenen, terwijl de meisjeskostscholen iets langer bleven bestaan. Omstreeks de vorige eeuwwisseling (1900) waren bekende instituten met internaat o.a. Wullings te Voorschoten, Wegerif te Nijmegen, Rozenburg te Assen, Admiraal van Kinsbergen te Elburg en last but not least Poutsma te Leeuwarden. Wat het Instituut Poutsma te Leeuwarden betreft, dit is in 1888 opgericht door de heer Jacob Poutsma. Begonnen werd met dertig leerlingen, één onderwijzer en één onderwijzeres. Reeds het volgende jaar achtte Poutsma het wenselijk naar een ruimere localiteit om te zien. Het lukte hem de hand te leggen op het grote herenhuis Weerd 18 in Leeuwarden.

Drilschool Toen Poutsma zijn school opende, kreeg hij als leerlingen eerst jongelui, die op de gewone middelbare school niet mee konden komen of bij hun studie onder streng toezicht moesten staan. Echter, hoe langer hoe meer werd de school bezocht daar jongelui, die het niet aan

verstandelijke vermogens ontbrak en die geenszins inactief waren. Omstreeks de eeuwwisseling trof men onder de internen naast h.b.s. en Gymnasium leerlingen ook leerlingen aan, die het eindexamen reeds behaald hadden. Enkelen wilden na de h.b.s. doorlopen te hebben zich nog voorbereiden voor het Staatsexamen Bêtha om te kunnen doorstuderen in scheikunde of biologie, wat toen zonder klassieke opleiding niet mogelijk was. Andere examens waar Poutsma voor opleidde waren o.a. die voor toelating voor de militaire academie te Breda of de cadettenschool voor adelborst bij de Marine.

Landelijke faam De examenresultaten waren gewoonlijk zeer bevredigend en werden door de directeur ijverig gepubliceerd in de nieuwsbladen en prospectussen, die hij uitgaf. Het gevolg bleef niet uit. Dit Instituut kreeg een goede klank in den lande en trok leerlingen uit het gehele land, zelfs uit Zeeland en Limburg. In zijn bloeitijd telde de school ruim 30 interne (kostschool) en plusminus 90 externe (dagschool) leerlingen. Het instituut Poutsma was echt een opleiding voor examens. Door rechtstreeks op het examendoel af te stevenen werden soms opmerkelijke resultaten geboekt. Zo slaagde een jongmens er in om zonder vooropleiding in drie jaar tijds het Staatsexamen Gymnasium Alpha met succes af te leggen. Een andere jongeman gelukte het later, toen Poutsma al niet meer leefde, dit record met een jaar te verbeteren. Hij was al niet jong meer en had, omdat hij enkel lager onderwijs had genoten en later enkele privaatlessen in de moderne talen, als kantoorbediende het niet verder kunnen brengen dan een salaris van f 600. Om verder te komen, leende hij bij zijn weinig gespaarde geld nog zoveel, dat hij de lessen aan het Instituut Poutsma kon bekostigen, Vijf jaar later was hij kandidaat-notaris

en kreeg een betrekking, waardoor hij ongeveer even vele malen duizend gulden verdiende als vroeger honderd.

Opkomst regulier onderwijs en opheffing in 1920 “Ik ben de heer Poutsma daar altijd dankbaar voor gebleven te meer daar ik nu nog als lid van het Klassiek Verbond deel neem aan de leesclub voor de oude talen,” schrijft een ex-leerling die bij Poutsma het Gymnasium doorliep. In 1908 overleed de heer Poutsma in zijn buitenhuis te Nunspeet, nog slechts 47 jaar oud. Toen deze energieke man overleden was, is van de inrichting een N.V. gemaakt met als directeuren de heren D. van der Craats en L.L. van Keyzerswaard, terwijl mevrouw Poutsma zich nog enige tijd met de leiding van het internaat belastte. Tot 1920 heeft dit geduurd. Het instituut had geen gebrek aan leerlingen. Hun aantal bedroeg bij de opheffing nog steeds 120. Maar het kostte de directie steeds meer moeite geschikte leerkrachten aan te trekken. Het sterk toegenomen aantal reguliere scholen bevorderde dit; bovendien waren de vooruitzichten voor de docenten aan de nieuw opgerichte scholen beter, zodat het voor de inspecteur van het m.o. geen moeilijke taak was sollicitanten te bewegen bij de rijks- en confessionele scholen naar een betrekking te dingen en hij zelfs Poutsma-docenten naar deze scholen weglokte.

Middelbaar onderwijs

L 25

Internaatscholen in Europa

In Nederland zijn de meeste internaatscholen na de oorlog snel opgeheven, maar in de rest van Europa is er nog keuze genoeg keuze. Een greep uit de mogelijkheden:

Tekst: Redactie | Beeld: GettyImages, Rob C. Kroes Nationaal Archief Den Haag, Voka Kamer van koophandel Limburg

Het Verenigd Koninkrijk en Ierland, een oude boarding traditie

Frankrijk: veel variatie

België en Nederland: internaten separaat van school

Selma Poutsma

Boris Johnson

Het VK heeft een uitgebreide internaatschool traditie, die stamt uit de koloniale tijd. Harrows in Londen, waar Churchill zat, Eton bij Windsor, de prinsjes Harry en William zaten hier, maar ook veel Britse politici waaronder Boris Johnson (met beurs). Gordonstoun in Schotland bekend van Prins Charles, zijn vader Prins Philip en onze eigen Prins Claus Casimir. Maar er zijn ook enkele staatsvrije Steiner schools. De Ierse internaten zijn minder bekend dan hun Engelse broertjes, maar hebben wel dezelfde manier van werken en zijn goedkoper. Wat niet iedereen weet is dat er Engelse staatsscholen bestaan waar je weliswaar fors betaalt voor het internaat maar helemaal niets voor het onderwijs. Dit scheelt ongeveer de helft, rond 15.000 tot 20.000 euro per jaar. Echt een voordeelknaller dus…

Zwitserland, hét statussymbool voor “ons soort mensen” Met tien van de duurste internaatscholen domineert Zwitserland de hitparade van ’s werelds meest exclusieve instellingen. Onder superrijken zijn deze elitescholen een statussymbool. Collège du Léman, vlak bij Genève is een bekende school. Kosten: rond de 80.000 euro. Omdat het Engels zo langzamerhand het Frans ook in de betere kringen heeft vervangen, hebben veel Zwitserse (en Franse) scholen concurrentie van het VK. Andere bekende scholen zijn Brillantmont en Le Rosey die laatste met een prijskaartje van meer dan 150.000 euro per jaar echt voor “ons soort mensen”. Deze school heeft verschillende vorsten en wereldleiders opgeleid. Hier zaten Prins Rainier, Koning Boudewijn en Koning Albert, Prins Edward, Sjah Mohamed Reza, Prins Guillaume van Luxemburg, de Hohenzollerns, de Borgheses, en ook Saen Lennon, Albert Hammond jr. en vele Rockefellers. Ook Kim Jong Un zat in Zwitserland. Under cover, maar een klasgenoot herkende de grote leider van Noord Korea later tot zijn grote schrik op TV.

Koning Albert

Frankrijk kent enkele zéér exclusieve kostscholen zoals École des Roches in Normandië, waarvan een oud leerling ooit riep: “mijn vader betaalt 50.000 euro per jaar zodat ik op school kan zitten met Prinsjes, kinderen van dictators, ministers en pooiers”. Ook zijn er scholen met speciale lesmethoden, zoals ook hier de Rudolf Steiner Vrijescholen en veel Katholieke scholen. Ook zijn er een flink aantal topsportscholen met internaat, zoals College et Lycée Pierre de Coubertin in Font Romeu. Wereldkampioenen Martin Fourcade (Biathlon) en Camille Lacourt (zwemmen) en voormalig Frans kampioen shorttrack Selma Poutsma zaten hier op internaat.

Duitsland en Oostenrijk: het sportgymnasium

Manuel Neuer

Duitsland ken enkele zéér prestigieuze internaatscholen. De bekendste: Schloss Salem, opgericht door onderwijsvernieuwer Kurt Hahn [link] Koningin Sofia van Spanje en Prins Philip zaten hier op school. Voor een prijs van 50.000 euro ben je een jaar lang verzekerd van outdoor kampen, sport in een schitterende omgeving en een netwerk voor het leven. Daarnaast kennen Duitsland en Oostenrijk vanuit hun rijke sporthistorie veel zgn. sportgymnasia. Scholen die het curriculum speciaal hebben aangepast aan kinderen met een topsportpotentieel. In Oostenrijk gaat het daarbij vaak om het Ski internaat. Duitsers hebben veel met voetbal, zo weten we sinds 1974. Er is het “gewone” voetbalinternaat, voornamelijk dure privéscholen die ook andere sporten aanbieden en het EliteSchule des Fussballs internaat zoals dat van Schalke 04 waar zowel Özil, Neuer en Draxler hun opleiding genoten.

Het internaatlandschap in België is groot. Meestal sluit een internaat nauw aan bij de schoolomgeving maar staat wel los van school. Sommige internaten zetten sterk in op zorg en opvang, anderen op structuur, studie ondersteuning of leren samenleven. “Op internaat komen is pure luxe op voorwaarde dat de jongere er de voordelen van ziet en bereid is om de nadelen te verdragen” stelt een Vlaamse directeur. En Nederland? Is heel het kostschoollandschap dan verdwenen? Nee. Een kleine nederzetting bleef moedig weerstand bieden aan de overweldigers... International School Eerde, in de buurt van Ommen is de laatste vertegenwoordiger van het klassieke instituut. Halverwege de vorige eeuw kende Nederland nog ruim honderd internaten, waaronder katholieke jongensscholen zoals het Canisius College in Nijmegen. Hier zaten o.a. de politici Ruud Lubbers en Hans van Mierlo. Er is nog wel een handjevol internaten waar geen onderwijs wordt gegeven. Andere scholen met “wonen leren” zijn het MBO Warmonderhof of het United World College.

Het beroemdste internaat ter wereld

Hans van Mierlo

Het beroemdste internaat ter wereld staat in Barcelona. La Masia is de jeugdacademie van FC Barcelona. Ongeveer zestig jonge voetballers en basketballers zijn in La Masía ondergebracht. Ongeveer de helft van de kinderen komt uit Catalonië en de rest uit andere delen van Spanje en de hele wereld. In de laatste 25 jaar o.a. 15 uit Kameroen, 7 uit Brazilië, 5 uit Senegal en 3 uit Argentinië. Xavi, Messi, Iniesta zaten hier op internaat. In 2010 versloeg Spanje Nederland in de finale van de wereldbeker met 7 alumni van La Masia.

Iniesta, Messi en Xavi met gouden bal

L 26

Middelbaar onderwijs

De impact van internaatscholen Aan de hand van Past Reality Integration (PRI) Lenneke van Hastenberg is psychologe. In haar praktijk behandelt ze jongeren en volwassenen met PRI. Een methode ontwikkeld door de Nederlandse psychologe Ingeborg Bosch. In deze therapie staat centraal hoe trauma’s uit het verleden doorwerken in het heden. Ze is gespecialiseerd in de behandeling van (ernstige) Anorexia Nervosa en multi-problematiek. Tekst: Lenneke van Hastenberg | Foto Barry Hay: Richard Broekhuijzen

Aanleidingen voor het sturen van kinderen naar internaten zijn divers. Zo zijn de bekende aanleidingen bijvoorbeeld status, traditie, discipline, vorming, betere opvoeding (en toekomstkansen), onhandelbaarheid thuis afwezigheid ouders. Interessant is dat regels, structuur en discipline van oudsher een hoofdrol spelen in de internaatperiode. Met pedagogische uitgangspunten die mijns inziens achterhaald zijn, maar logisch worden gevonden binnen een instituut van een internaat of kostschool.

Wegsturen op een té jonge leeftijd is traumatisch Echter tijdens zwangerschap, geboorte en daarna in (vroege) jeugd en adolescentie is de afwezigheid van een of beide liefhebbende ouder(s), gedurende langere tijd op een té jonge leeftijd, ‘traumatisch’ te noemen. In die zin dat een kind tot die leeftijd nog onvoldoende emotionele rijping heeft om op die manier zelfstandig te kunnen ‘leven’. Het ontbreken van ouderlijke liefde, veiligheid, geborgenheid en (fysiek) contact is té pijnlijk om te uiten en te verwerken. De manier voor een kind om hier mee om te gaan is ontkenning en verdringing, veelal zonder zich hiervan bewust te zijn.

Herinneringen worden verdrongen Dit verklaart waarom sommigen geen of beperkte negatieve herinneringen hebben en zelfs positief over hun kostschooltijd kunnen praten. Net zoals veel cliënten aan het begin van hun therapietraject vaak aangeven overtuigd te zijn dat ze een heel gelukkige jeugd hebben gehad. De kans op hechtingsproblematiek (op latere leeftijd) wordt versterkt doordat de ouders gedurende langere tijd en op een cruciale leeftijd afwezig waren en deze rol nimmer door ‘schoolleiding, regels en structuur’ kan worden vervangen en daarom schadelijk kan zijn. In de kostschoolsetting kan het kind nog niet omgaan met de pijn van de eenzaamheid, het gemis aan liefde, troost en contact, (soms) het onderling pesten en de machteloosheid om zich nog niet voldoende emotioneel te kunnen uiten. En dus moet dit worden weggestopt en ontkend, als overlevingsstrategie*. Onder meer door zich te conformeren aan het regime dat nodig is om hen op te voeden en te verzorgen. Maar tegen welke emotionele prijs en met welke effecten op de latere volwassen leeftijd?

*Vanuit PRI bezien, bestaat deze overlevingsstrategie uit vijf ‘afweermechanismen’ (angst, primaire afweer, valse hoop, valse macht en ontkenning van behoeften). Als reactie op trauma’s in onze jeugd, ontwikkelen we (onbewust) mechanismen waarmee we de pijn weg kunnen houden. Echter in ons volwassen leven zorgt die afweer voor problemen. En kunnen we hierdoor bijvoorbeeld angstig of depressief worden, last van stress krijgen of verslavingen of eetproblematiek ontwikkelen (Lees ook het interview met Lenneke over Anorexia in de Krant van de Aarde 2020 -2) Sir Winston Churchill noemt in zijn autobiografie ‘mijn jonge jaren’, de jaren die hij als 8-jarig jongetje doorbracht op de St. George kostschool structureel niet: “…Wellicht uit tact, maar waarschijnlijk heeft Churchill deze periode van lijfstraffen op St. George en zelfs zijn verminkte achterwerk daardoor, gedurende een halve eeuw uit zijn gedachten weten te bannen….” (Churchill, De biografie, Andrew Roberts, pagina 52).

Ervaringen op een internaatschool Veel succesvolle mensen zaten op een internaat Wat vonden zij van hun tijd daar? Was het dat waard?

Koning Willem Alexander “Alex heeft zeker genoten van zijn tijd hier” Koning Willem Alexander was 16 toen hij naar het Atlantic College in Wales ging. Thuis was het een lastige situatie vanwege de ziekte van Prins Claus. Eén van de klasgenoten is daar nu leraar. “Hij heeft zeker genoten van zijn tijd hier”, herinnert hij zich over Willem-Alexander, die bekend stond als Alex. “Het was waarschijnlijk de eerste keer van zijn leven dat hij naar buiten kon gaan en ervan kon genieten, zonder te worden herkend.” Evenals andere leerlingen deed Willem-Alexander mee aan vrijwilligerswerk. Zo voer hij op een reddingsboot en leerde hij een groep blinden zwemmen en kanoën. Alex ging verder bij de marine alvorens in Leiden geschiedenis te gaan studeren.

Prins Charles “Ik ben gelukkiger thuis dan waar ook” Charles was 13 toen hij door zijn vader naar Gordonstoun in Schotland werd gestuurd. De Britse troonopvolger heeft volgens de berichten slechte herinneringen aan zijn tijd daar. Terwijl zijn vader op diezelfde school juist tot bloei kwam. “Ik ben gelukkiger thuis dan waar dan ook”. Later nuanceerde hij deze beeldvorming. Tijdelijk verbleef hij ook op een internaatschool in Australië. Daar had hij “de mooiste tijd van zijn schoolleven”. Charles vervolgde zijn opleiding in Cambridge en het University College in Wales.

Ruud Lubbers, ex-premier “Op een internaat ben je vaak eenzaam” Lubbers was elf toen hij naar het Canisiuscollege in Nijmegen ging. Daar, op de Jezuïetenschool waar o.a. ook Hans van Mierlo op zat, werd zijn interesse voor de samenleving aangewakkerd. “Op een internaat ben je vaak eenzaam. Ik las veel, over geschiedenis, theologie, de samenleving.”

Middelbaar onderwijs

L 27

Kurt Hahn en de United World Colleges: 18 scholen op 4 continenten Kurt Martin Hahn was een Duits onderwijsvernieuwer, hij studeerde in Oxford, Berlijn, Heidelberg, Freiburg en Göttingen. Van 1920 tot 1933 was Hahn het hoofd van het internaat Schule Schloss Salem. In 1933 werd de joodse Hahn uit Nazi-Duitsland uitgewezen. Hij verhuisde naar Schotland, waar hij de Gordonstoun School begon. Tot 1953 was hij hoofd van deze school. Tekst: Redactie

Ook ontdekte hij zijn leiderschapskwaliteiten. “Als het fout ging, en niemand deed iets, nam ik het voortouw.” Lubbers studeerde vervolgens economie in Rotterdam.

Barry Hay, ex-zanger van de Golden Earring. “Ik was helemaal gedrild” Barry Hay zat op een Engelse kostschool. De zanger heeft over zijn tijd op het internaat weinig uitspraken gedaan. Hay is een kind van gescheiden ouders. “Mijn moeder nam me uit India mee naar Nederland op kerstvakantie, ontvoerd, ook ontnam ze mij de contacten met mijn vader, wat misdadig is. Ze stuurde me daarna naar een internaat omdat ze het te druk had met haar eigen leventje en al haar minnaars, ik kwam niet goed uit. Toen ik van kostschool kwam was ik zelfvoorzienend, ik kon eieren bakken, knopen aannaaien, ik was helemaal gedrild. Ik had mijn moeder niet meer nodig”. Nadien volgde Hay een opleiding aan de kunstacademie.

John van Lottum, ex-toptennisser “Voor mij werkte het absoluut niet” Toen tennisser John van Lottum 12 was stuurde zijn vader hem naar een Frans tennisinternaat. Volgens John was dit een zwarte bladzijde: “Het kan voor heel veel kinderen wel werken, maar voor mij absoluut niet. Ik was het gelukkigst in mijn thuisomgeving. Het was elke dag trainen en discipline had ik zeker, maar in een ander land, ver weg van familie en vrienden, dat vond ik moeilijk, een kind moet zich altijd veilig voelen bij zijn ouders”. Van Lottum sloeg hierna meer dan een miljoen dollar aan prijzengeld bij elkaar als professioneel tennisser.

Mark Zuckerberg “Ik heb alles te danken aan Exeter” Phillips Exeter Academy, New Hampshire, VS is de absolute top van de van Amerikaanse Boarding Schools. Mark Zuckerberg ging naar de school waar senatoren, zakenmensen en een president werden opgeleid. De school hanteert een bijzonder vrije opleidingsstrategie die veel initiatief en verantwoordelijkheid bij de leerlingen legt. Mark leerde er vijf talen, won prijzen in de wis- en natuurkunde en zat in het schermsport team. “Ik heb werkelijk alles wat ik bereikt heb te danken aan Exeter” zou hij later zeggen. Mark werd een drop-out op Harvard.

Kurt Hahn was ervan overtuigd dat jongeren zo rond hun 16e een cruciale leeftijd hebben. Door hen samen te laten wonen, werken en studeren met andere jongeren van over de hele wereld, die allemaal een andere achtergrond hebben, doen zij belangrijke ervaring op. Ervaring die ze uiteindelijk in kunnen zetten bij het leveren van een bijdrage aan de wereld. Hahn doceerde ook geschiedenis, politiek, Griekse mythologie, Shakespeare en Schiller.

United World College Maastricht UWC is een brede internationale beweging die zich inzet voor vrede en duurzaamheid door middel van onderwijs. UWC bestaat uit een wereldwijde keten van middelbare scholen met leerlingen uit meer dan 150 landen. De organisatie werd opgericht op basis van de principes van Kurt Hahn. De meeste scholen bieden een twee jaar durend IB programma aan, voor studenten tussen de 16 en 19 jaar oud, waarin ze het IB Diploma programma halen. UWC bestaat uit 18 scholen en colleges op 4 verschillende continenten. In Nederland is er een school in Maastricht. UWC Maastricht

heeft een basis- en een middelbare school. Dus in Maastricht zijn kinderen vanaf 4 jaar al welkom. Vanaf 16 jaar biedt Maastricht een residential programma aan en kunnen leerlingen dus 24/7 op de campus van de school blijven. UWC heeft als doel jongeren uit verschillende landen en culturen samen te brengen om wederzijds begrip te stimuleren. De scholen hebben als missie om onderwijs in te zetten voor vrede en een duurzame wereld. Een academisch programma wordt gecombineerd met (fysieke) uitdagingen en dienstverlenende, maatschappelijke activiteiten. UWC selecteert leerlingen vooraf op basis van motivatie en geschiktheid, ongeacht hun financiële positie. Een groot aantal sponsoren, overheid, bedrijven, stichtingen, alumni en overige privépersonen, stelt jaarlijks beurzen ter beschikking. Koning Willem-Alexander is alumnus van UWC en beschermheer van UWC in Nederland.

L 28

Middelbaar onderwijs

Nederlandse skiër Mees Clausing volgt training op een Oostenrijkse topsportschool

Mijn skitrainingen vinden in de voorbereidingsperiode in kleine blokken van 3 à 5 dagen plaats op de gletsjers. Wanneer het mogelijk is om lager te trainen, zullen de fysieke trainingen van de middag plaats gaan maken voor skitrainingen in de ochtend. Op Schigymnasium Stams vindt het (sport leven echt plaats op de ‘campus’. Dat bestaat naast schoolruimtes, gezamenlijke ruimtes en slaapkamers ook onder meer uit een krachtruimte, gym- en turnhal, zwembad, sauna, atletiekbaan en diverse sportvelden. Er zijn fysiotherapeuten en sportpsychologen aanwezig voor begeleiding van alle talenten. Naast normale middelbare schoolvakken, volg ik op Stams ook ‘speciale’ lessen zoals ‘business behaviour’ in de sport en sportwetenschap. Naast de hoofdvakken Duits, Engels, Wiskunde ligt het zwaartepunt op sportkunde.

Met wie train je daar? Schigymnasium Stams is erop gericht om talenten uit zowel de verschillende Oostenrijkse nationale kaders als regionale kaders te ondersteunen en faciliteren. De talenten komen uit een vijftal wintersporten: alpineskiën, langlaufen, skischansspringen, Noordse combinatie en snowboarden.

Afgelopen seizoen werden de overwinningen en podiumplaatsen aaneengeregen door Mees Clausing. Om zich verder te ontwikkelen heeft Mees zich sinds enige tijd in Oostenrijk gevestigd. We spreken hem over deze verandering. Tekst: Mark Vermeulen | Beeld: www.wintersport.nl

Waar woon en train je momenteel? Tijdens het Nederlands jeugdkampioenschap van 2019 heb ik een training op een Oostenrijkse topsportschool gedaan, het Schigymnasium in Stams, of zoals de Oostenrijkers het zelf noemen “Heilige Stams”. Ik was in gesprek met een partij om een trainingsprogramma in Frankrijk te gaan volgen, maar het meetrainen in Stams beviel van beide kanten zo goed dat ik ben gevraagd om daar te blijven trainen. Daar ben ik trots op. Daarbij kreeg ik ook nog eens de kans om mij deze zomer aan te sluiten bij het “Alpiner Kader Jugend” van het Vorarlberger Skiverband. Door mijn fysieke voorbereiding in Olympisch Zentrum Voralberg in Dornbirn deze zomer, kon ik mij al een beetje voorbereiden op wat ging komen bij het Schigymnasium. Niet alleen het trainen in een andere taal, de intensiteit van trainingen, maar ook al de andere atleten een beetje leren kennen was een fijne voorbereiding. Vanaf begin september verblijf ik van zondagavond tot en met de zaterdagochtend op het Schigymnasium. In het weekend, maar ook wanneer ik vrij ben of er een nationale feestdag is, ben ik in mijn appartement in Längenfeld, Otztal. In 50 minuten reis ik met bus en trein nu heen en weer tussen Stams en Längenfeld. Met een kwartier ben ik vanaf mijn huis zo in Sölden.

Wat zijn de voordelen voor jou daar, ten opzichte van Nederland? De ‘modellen’ laten zich lastig vergelijken. Het is gewoon anders.Op Schigymnasium Stams ben ik zes dagen intern op het internaat aanwezig. Om half 7 sta ik op. Dan heb ik nog een half uurtje studietijd. Daarna ga ik ontbijten en naar school tot 12.05 uur. Hierna lunch ik en heb ik even de tijd om te chillen, voordat ik om 14.00 met mijn trainingsgroep aan de ‘Strenght & Condition’ training begin. Om 18.30 ga ik dan avondeten. In de avond hebben we nog een studie-uur, of voor atleten die Duits niet als moedertaal hebben, zoals ik, een extra uurtje Duits in de week.

Als Nederlander, niet-Oostenrijker, kom ik natuurlijk niet vanuit een Oostenrijkse selectie op Stams. Mijn groep bestaat daarom uit andere buitenlanders en andere junioren uit het Landes B kader van Tirol. De hele groep bestaat uit zeven jongens met twee trainers: Alfred Lener en Benjamin Prantner. Beide trainers zijn ook trainer geweest binnen het Österreichischer Skiverband (OSV) en hiermee zie je dat alles gericht is op het doorontwikkelen van jonge talenten naar de nationale Oostenrijkse selecties. Een training op een Oostenrijkse topsportschool is een mooie volgende stap in mijn carrière.

Wat zijn je doelen? Nu en op langere termijn? Ik heb sportieve doelen, zoals het skiën van bepaalde FIS-limieten die in lijn liggen met de prestatieleerlijn van de Nederlandse Ski Vereniging. Daarnaast probeer ik me te kwalificeren voor het EJOWF 2021, het Europees Jeugd Olympisch Winter Festival. Daarbij ben ik mij bewust dat ik het geluk heb dat ik genoeg uitdagingen heb door mijn nieuwe omgeving: andere taal, (school)gewoontes, nieuwe schoolvakken, nieuwe sociale contacten, nieuw netwerk opzetten etc. Ik probeer alles als een verrijking te beschouwen en van te leren. Lange termijn doelen vind ik nu niet zo goed te overzien. Ik wil mezelf niet blindstaren op een groot specifiek doel, maar eerst dit jaar positief afsluiten. Natuurlijk wil ik de wereldtop halen en grote events winnen, maar ik wil vooral genieten van het moment en het plezier behouden in de sport. Als ik dan toch moet dromen, wil ik graag de Olympische Spelen halen in 2030. En een medaille maakt die droom natuurlijk alleen maar mooier!

Middelbaar onderwijs

Het sportinternaat Sport en gezondheid zijn met elkaar verbonden net zoals sport en leerprestaties, volgens professor Erik Scherder. In Nederland laten wij sport over aan clubs, ouders en vrijwilligers. In landen waar sport hoog op de politieke agenda staat zijn vaak sportinternaten. In iedere provincie een Papendal. Op de foto één van de sportvelden van het Lycee Pierre de Coubertin in Font-Romeu Frankrijk.

L 29

L 30

Middelbaar onderwijs

Ontwikkeling en verbinding op een Frans sportinternaat Shorttrackster Selma Poutsma verbleef van 2014 tot 2018 op een kostschool in een klein wintersportdorp in de Pyreneeën. Ze vertelt over haar leven tijdens die Franse jaren. Tekst: Selma Poutsma | Foto’s: Sanne Hofker

2014

“mooie herinneringen die een grote glimlach op mijn gezicht toveren”

Harry Potter Wanneer ik aan Nederlandse leeftijdsgenoten vertel dat ik vier jaar lang op een internaat in Frankrijk heb gewoond kan ik verschillende emoties aflezen van de gezichten; ze kijken soms verrast, bewonderend, bevreemd en vaak een tikkeltje verschrikt. Dat tikkeltje verschrikt vind ik interessant, omdat ik dan word aangekeken alsof ik zojuist heb gezegd dat ik vier jaar in een soort kindergevangenis heb gewoond. Het woord internaat of kostschool lijkt dan een gedeelte van mijn Nederlandse vrienden een beetje te verontrusten. Dat snap ik ook wel, als je niet precies weet wat het leven op een internaat inhoudt en als je beeld wordt gevormd door het Zweinstein uit de Harry Potter films. Waar internaten in de Franse cultuur heel gangbaar zijn, is het in Nederland een vrij onbekend en ontastbaar concept. Ik durf echter na mijn ervaring te zeggen dat mijn vier jaren op het sportinternaat in Frankrijk

misschien wel de meest ontplooiende, verrijkende en unieke jaren uit mijn leven tot nu toe zijn geweest met een schat aan ervaringen en talrijke leuke herinneringen.

De eerste schooldag Ik kan me “la rentrée” (de eerste schooldag red.) van mijn eerste jaar nog goed herinneren: de geur van september, kinderen en ouders die chaotisch door elkaar lopen, al sjouwend met koffers en tassen, gedrang en hectiek in de aanmeldhal, de gangen, de geur van een net schoongemaakt gebouw klaar voor het ontvangen van de nieuwe interne leerlingen. Kinderen die elkaar omarmen en andere kinderen die ietwat verdwaasd om zich heen kijken, waarschijnlijk nieuwelingen, net als ik. Voor mij een waas van onbekende ogen, waarin net als in de mijne een mengelmoes van spanning, zenuwen, maar gelukkig ook opwinding te herkennen is. Mijn eerste “rentrée”: een nogal hectische dag waarin veel onbekende emoties en prikkels op me af kwamen. Maar in de loop van de eerste dagen ebt

de chaos wat weg en bevind ik me al snel in het vlotte ritme van het leven op het internaat gevuld met sporten, school, eten en slapen. Ik zou hier uiteindelijk in plaats van één jaar vier jaar blijven wonen. Op 1300 kilometer rijden van mijn familie.

Snowboarders en zwemmers Het geluid van rollende wieltjes over de vloer van de verdieping boven ons; snowboarders die op hun skateboards hun kunsten beoefenen. Tijdens het eerste bezoek van mijn vader in dat eerste schooljaar werden we voorzichtig rijdend in de auto door één van die snowboarders luid lachend en zwaaiend ingehaald op de smalle bergweg die van de school naar het dorp leidt... De wekker vanuit de kamer naast me die om 5 uur ’s ochtends rinkelt: zwemmers die zich klaarmaken voor hun eerste training van de dag… vergeleken met de zwemmers waren mijn trainingstijden best redelijk... Op het sportinternaat van Lycée Climatique et Sportif Pierre de Coubertin, gelegen in de Franse

Middelbaar onderwijs

L 31

“afscheid van mijn internaat, school en schaatsteam”

2018 Pyreneeën, leefde ik met ruim honderd verschillende sporters: zwemmers, skiërs, hardlopers, worstelaars, snowboarders, paragliders, schaatsers en veel meer. Jongens en meiden in de leeftijd tussen 11 en 18, die er net als ik voor hadden gekozen om behalve vlak boven hun schoolgebouw, ook op maximaal 500 meter afstand van sportfaciliteiten te gaan wonen, maar ver weg van hun familie.

Eten, samenzijn en lachen Op het sportinternaat leefde ik volgens een vast stramien, zodat ik me op sporten schoolgebied verder kon ontwikkelen. Naast de zware trainingen en strakke schema’s, bood het leven op het sportinternaat mij vooral de gelegenheid tot connectie en vriendschap. Het leven in een grote gevarieerde groep sporters leerde me omgaan met veel verschillende types mensen en het vinden van mijn eigen plek daarbinnen. Elke avond om zeven uur, diner aan de lange tafels, waar ik als 15-jarig meisje voor het eerst bij aanschoof; het moment om net als de andere jonge sporters, het trainen en het huiswerk even te vergeten om met anderen van gedachten te wisselen over van alles en nog wat. De ruimte werd dan gevuld met luid gepraat en gelach. Over sport hoeft het echter niet altijd te gaan. Het is een mooie Franse gewoonte om eten als meer dan alleen eten te beschouwen.

De slaapzaal Het wonen op gedeelde gangen met slaapzalen,

het dicht bij elkaar leven en allemaal weten wat het is om veel te doen en te laten voor topsport zonder dat aan elkaar uit te hoeven leggen, creëert onderling begrip en een unieke band. Het delen van een kamer met, in mijn geval, maar liefst drie andere meiden uit allemaal verschillende sporten, was tegelijkertijd het leukste én het meest uitdagende van het leven op een internaat voor mij. Hoewel binnen mijn eigen kamer vaak de plek was waar je de leukste momenten van vriendschappen ervaart, is het ook een plek waar verwachtingen en behoeftes soms niet op een lijn liggen en waar je leert omgaan met je eigen en andermans gewoontes en eigenaardigheden. Elkaar troosten en steunen, samen op de grond liggen van het lachen, geheimen delen, serieuze studie-uurtjes, gezellige filmavonden en elkaar begrijpen in het topsportleven en de keuzes die daarbij horen, staan soms tegenover de meer uitdagende dingen van het samenleven. Weten wanneer je iemand ruimte moet geven, het oneens zijn over bepaalde dingen, het accepteren van elkaars waarden wanneer deze soms haaks staan op de jouwe, compromissen leren sluiten en moeilijke emoties met elkaar delen. Het kunnen geven én nemen en het gunnen van andermans succes in tijd van eigen tegenslag. Maar beide kanten van het muntje hebben bijgedragen aan verbinding met elkaar en het samen groeien tot een hecht groepje.

Française Terugkijkend zie ik mijn periode op het internaat als een mooie wijze om mijn topsport te hebben kunnen combineren met middelbaar onderwijs. Als een leerschool voor het leven. Ik ging van een Nederlands gymnasium naar Frans onderwijs waardoor ik de Franse taal heb leren beheersen en ook een heel klein beetje Française ben geworden. Mijn eerste worldcupmedaille was Frans, mijn eerste WK deelname was Frans, het eerste vriendje was Frans, mijn diploma is Frans. Een van mijn beste vriendinnen is Frans. Zelfs mijn accent en woordkeuze waren een tijdje na terugkomst nog Frans zoals soms nog steeds het gevoel voor diplomatie boven directheid.

Glimlach Maar bovenal was het voor mij een unieke ervaring met heel speciale herinneringen en een unieke kans om bijzondere vriendschappen te kunnen creëren. Drie jaar na het behalen van mijn diploma baccalauréat scientifique, de laatste wereldbeker in het pak van Frankrijk, het afscheid van mijn internaat, school en schaatsteam en de terugkeer naar Nederland heb ik nog steeds zo nu en dan contact met kamergenoten en anderen uit die periode van mijn leven. Via de facebookchat komen dan vaak mooie herinneringen naar boven die dan weer een grote glimlach op mijn gezicht toveren.

Luzac is de beste investering in de toekomst van uw kind.

Juist nu! Er is veel aandacht voor leerachterstanden. En terecht. Maar als we niet oppassen, heeft het publieke debat hierover een averechts effect, namelijk dat we het zelfvertrouwen van het onderwijs en vooral dat van de leerlingen schaden. Als Luzac zien wij het als onze missie om leerlingen vol zelfvertrouwen het voor hen ideale groeipad af te laten leggen. Dat doen we niet alleen voor onze eigen leerlingen, maar ook voor leerlingen van andere scholen. Wij kunnen uw kind nú helpen Wilt u gebruikmaken van de kracht van Luzac, ook als uw zoon of dochter leerling is op een andere school? Weet dan dat wij uw kind op diverse manieren kunnen helpen. Zo bieden wij met Luzac Studiebegeleiding persoonlijke leer- en huiswerkbegeleiding, gegeven door onze eigen vakkundige en bevlogen docenten. Eventuele leerachterstanden worden weggewerkt, waardoor uw kind vol zelfvertrouwen zijn of haar volledige potentie benut. Overstappen is ook nog mogelijk U kunt uw zoon of dochter ook laten overstappen naar een van onze 18 vestigingen. Wij werken bewust met kleine klassen, dus wacht niet te lang. Bij Luzac is het zelfs mogelijk om in één jaar een mavo-, havo- of vwo-diploma te behalen. Dit doen we door de lesstof van het voorexamenjaar met de lesstof van het examenjaar te combineren. Met het op maat gemaakte leerplan volgt uw zoon of dochter dit examenjaar op een manier die naadloos aansluit op zijn of haar individuele leerbehoeften. Neem snel contact met ons op Hoe eerder wij uw kind kunnen helpen, hoe beter de resultaten. U kunt hiervoor bellen met 035 672 10 39. U kunt ook alvast kijken op luzac.nl/advies.

Krant van de Aarde 2-2021 + LEEF! Bijlage

Articles inside

De neushoorn is een vechtersbaas

Transitie

Welzijn als graadmeter voor een

Een kijkdoorbraak voor de Aarde