Krant van de Aarde 3-2017

Natuur / Voeding / Gezondheid / Cultuur / Innovatie / Mode / Vrije tijd

Jaargang 12, nr. 3 | juni - juli 2017

Lo t

chip CS

Bewust op reis

VO

urbijlage u t l Cu

Grimaud lène Hé

lda Naturalis a W te

LandschappenNL

Kroatië, genieten met respect

Ode aan de wilde bij

Jan Terlouw

over de Aarde, het moet en het kan Uitgave van de stichting Dag van de Aarde Verschijnt zes keer per jaar.

Volg ons op Facebook facebook.com/KrantvandeAarde

lees ons online www.krantvandeaarde.nl

G GOOD MORINNEIN! SUNSH

Naturals

DE-ÖKO-00 EU/ Non-E 7 U Agricult ure

RICE & COCONUT DRINK

Royal Green biologische Rijst & Kokos Drink is bereid met kristalzuiver bronwater, gecertificeerd biologische Italiaanse rijst, kokospuree en een snufje zeezout. De ideale vervanger voor zuivel en sojamelk. Je kan het gebruiken als een heerlijk gekoelde tropische drank, bij het ontbijt met één van onze geweldige cereals, in smoothies, koffie of om sauzen, taarten en desserts mee te bereiden. Ongezoet (ook vrij van aroma’s). Van nature vrij van zuivel (lactose) en gluten.

Verkrijgbaar in: 1 liter

CRISP & CRUNCH MUESLI

Royal Green Crisp & Crunch Muesli is gecertificeerd biologisch en glutenvrij. Heerlijk knapperig en rijk gevuld met cornflakes, amaranth, quinoa, boekweit en gevriesdroogd fruit waaronder mango en banaan. Elke hap is een feest. Geweldig voor elk moment van de dag. Geniet!

Verkrijgbaar in: 175 g

VERY SPELTY BERRY MUESLI

Een heerlijke spelt muesli voor elk moment van de dag. Deze biologisch-dynamische muesli zit boordevol met goedheid uit de natuur en bevat naast spelt en appelstukjes maar liefst 19% aan bessen, waaronder bramen, bosbessen, aardbeien, krenten en rozijnen. Elke hap is een ware smaaksensatie. Ongezoet. Bevat alleen van nature aanwezige suikers.

Verkrijgbaar in: 325 g

Skal 0250

99

OAT MEAL GOLD

Start je dag als een kampioen met onze Oat Meal Gold pap. Een heerlijk biologisch-dynamisch ontbijt met volkoren havervlokken, lijnzaad, rozijnen, appelstukjes, kaneel en maar liefst 9,5% amandelstaafjes. Dat wordt genieten! Binnen 8 minuten klaar, dus lekker makkelijk als je haast hebt.

Ongezoet. Bevat alleen van nature aanwezige suikers.

Verkrijgbaar in: 300 g

Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. • Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu

147U_adv_rg_demeter_ontbijt_krant_vd_aarde.indd 1

05-05-17 11:14

Redactioneel

3

Keuzes

De Aarde is mooi, zo laat ook de prachtige natuurfilm Les Saisons ons weer zien. Voor een voorproefje kunt u de alvast uitgebreid foto’s in deze Krant van de Aarde bekijken.

Wilt u meer zien, en beleven, dan sturen wij u met plezier de dvd toe.

Dat de mens ook veel mooie dingen doet op en voor onze Aarde laten we u zien in deze allereerste cultuurbijlage. Persoonlijk spreekt mij het verhaal over de vioolbouwer erg aan: de passie en hoe geïnspireerd iemand met zijn vak bezig kan zijn, spat er af. Dat geldt natuurlijk ook voor andere personen in het katern.

Lees bijvoorbeeld ook het mooie verhaal over hoe Hélene Grimaud zich laat inspireren door de natuur.

Elke week een tas met biologische groenten en fruit van het seizoen

Wie zich grote zorgen maakt over wat de mens met de aarde doet, is Jan Terlouw. In deze editie een uitgebreid interview met deze met onze Aarde bevlogen oud-politicus waarbij de positieve instelling van Jan Terlouw leidend is en hij ons allen ‘de weg wijst’. Het draait uiteindelijk allemaal om keuzes en ieder mens en iedere organisatie neemt daarin zijn eigen beslissingen. Jeroen van Dijken laat in deze krant weer zien hoe de Vereniging van Grootwinkelbedrijven uit de modebranche omgaat met die keuzes. Net zoals Merle Koomans van Odin dat doet bij haar bedrijf in de voeding. Uiteindelijk zijn we allemaal verantwoordelijk voor onze eigen bijdragen en zijn die allemaal van belang. Ik zie deze Krant van de Aarde met de diverse interessante verhalen dan ook als inspiratiebron.

Veel leesplezier!

Albert Poutsma, Voorzitter stichting Dag van de Aarde

www.odin.nl

GEZONDHEID

BRIDGE VAN BINNENUIT

Verbinden en opbloeien van binnenuit Valkenburg (Limburg) www.bridgevanbinnenuit.com

GEZOND is helemaal NIET SAAI oervoeding voor klein en groot gluten-, lactose- en suikervrij www.gezondishelemaalnietsaai.nl

NOORD NEDERLAND Praktijk voor Natuurgeneeskunde Daniël Nelck, Groningen

TANTRA

het allerhoogste inzicht voor in je eigen leven. www.osho.nl

Peter van der Meer, Arts, Leiden

GELDERLAND / OVERIJSSEL

HealthCenter Zuid, Rotterdam

Vonk Natuurlijk, Apeldoorn

Praktijk Mozaiek, Rotterdam Zonvitaris, Schuddebeurs (Zeeland)

GEZICHTSPUNTEN

Centrum Sociale Gezondheidszorg Brochures over de gezondheid van lichaam, ziel en geest. www.gezichtspunten.nl

NOORD-HOLLAND

Praktijk Verwest therapie Goes (Zeeland)

Praktijk voor Natuurgeneeskunde M. van der Galiën, Groningen Floris Acupunctuur, Groningen

Natuurgeneeskunde Arnhem-Zuid

Medica Natura, Drachten

I. Tomas, acupunctuur, Nijmegen

Centrum de Wetering, Leeuwarden

Etopius, E. Top, Voorthuizen

Acupunctuur Coevorden Praktijk Poorthuis, Coevorden

Mevr. van Eerten, Zutphen Praktijk voorA. natuurgeneeskunde Bij Biovion kunt u terecht voor chronische klachten.

KijkCentrum op de websiteNatuurgeneeskunde voor onze werkwijze en aanpak.

www.biovion.nl

Praktijk voor Holistische Geneeskunde Roeland Suylen, Meppel

& Acupunctuur, Enschede

Geniet va n je goed voelen

Wij hebben kennis over ondersteunende therapieën naast reguliere behandeling.

Voor overgewicht werken Integraal Therapeutisch Centrum, wij met het succesvolle programma Metabolic Balance.

Holten Dit programma is ontwikkeld door artsen en voedingswetenschappers.

Schreuder Natuurgeneeswijzen,

GEZONDHEID IN GOEDE HANDEN

www.osteopathieamstelland.nl Tel.: 020-7854142 Praktijk voor Natuurgeneeskunde en LGT, Haarlem Praktijk van As, Hilversum Praktijk Chin Gen, Zwaagdijk-Oost

ZUID-HOLLAND / ZEELAND Kobayashi Medisch Centrum, Alphen a/d Rijn

Zwolle 8, 2729 KD Zoetermeer 079-7850385 Zuidwijkstraat pjj.wever@biovion.nl • www.biovion.nl

BRABANT / LIMBURG

UTRECHT Praktijk voor Chinese Geneeswijze, Amersfoort Schreuder Natuurgeneeskunde, Baarn

YOGA & OSTEOPATHIE BREDA

Eszensa Health Coaching is al meer dan 10 jaar het adres voor een holistische aanpak van gezondheidsklachten.

Maaike Remmerswaal Fysiotherapeute en Osteopate i.o. www.fysiotherapiemaaike.nl

Fytotherapie & Acupunctuur Selma Bijl, Driebergen Behandelcentrum, Utrecht Medica Plus, Dr. Korbee, Utrecht Orthomoleculaire Geneeskunde, Voedingsarts I. de Vries, Utrecht

Otterlo op de Veluwe

.nl academie gastronomie landgoed

Opleidingen & cursussen

•

www.deroek.nl

Voor een ontspannen vakantie in de Veluwse bossen bent u, en eventueel uw hond, welkom in een bungalow van De Roek, een kleinschalige vakantieplek, net buiten Otterlo. Ideaal gelegen in de bossen vlakbij een natuurzwembad en Nat. Park Hoge Veluwe met het Kröller-Muller museum.

Op De Roek is ook een kinderboerderij waar kinderen kunnen helpen de dieren verzorgen of een ritje maken op ons paard Neil.

Graag tot ziens op De Roek!

• Natuur voedingskundige • Belevingsjaar kruiden • Grensverkenningen: in dialoog met de natuur • en nog veel meer...!

Breed aanbod BD- opleidingen

Biodynamische kw a l i te i t

Leven begint met Demeter Demeter is de Griekse godin van de vruchtbaarheid en het internationale keurmerk van de biodynamische landbouw. Demeter gaat verder dan biologisch. Eisen en richtlijnen zijn strenger.

Met grensverleggende landbouwmethoden versterken boeren de natuurlijke levenskracht die

Biologisch en biodynamisch eten maakt het leven leuker voor alles en iedereen!

Voor onszelf en onze kinderen, voor de bijen en de regenwormen, voor de vissen in de zee.

Dus waarom zou je aardbeien met gif eten als het ook zonder kan?

Doe je boodschappen bij Odin.

Kleine keuzes, groot effect.

bodem, planten, dieren en mensen in kringlopen aan elkaar doorgeven. Hun gewassen worden rustig volwassen, dankzij een ruime vruchtwisseling en minimale bemesting. Echt lekker en gezond voedsel komt uit het meest natuurlijke landbouwsysteem. Logisch dat je meer van leven geniet, als je zulke goddelijke sla eet. www.stichtingdemeter.nl

Odin. De coöperatieve supermarkt www.odin.nl

5

Inhoud

Jaargang 12 2017 Nieuws op z’n Frans Laat de beer toch met rust Les Saisons Odaan de wilde bij Bewust op reis: Kroatië Fotowedstrijd LandschappenNL

10

CULTUURBIJLAGE

INHOUD

16

C1-C36

Gadgets Top 5

27

6 8 10 15 16 18

Mode Gezondheid: Gewrichten Recept: Pink Party Smoothie

27 28 31 33

20 22

Boekenrubriek: Uitgelezen

25 23 24

Maatschappij en Milieu

Jan Terlouw over de Aarde

Leefbaar loon in de modesector Innovatie

29

6

Nieuws op z’n Frans

Frans van der Beek volgt de ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid op de voet. Hij ergert zich aan de wijze waarop we van de Aarde lenen en weigeren om terug te betalen. En is blij met initiatieven die het welzijn van de planeet bevorderen. Frans geeft een rode kaart aan iedereen die het milieu en de natuur vernietigt en prijst met een groene kaart alle inspanningen die het leefklimaat bevorderen of herstellen.

Suggesties zijn welkom op fhjvanderbeek@gmail.com.

PAPIEREN FIETSHELM VOUW JE ZO WEER OP

Een plooibare, regenbestendige fietshelm van gerecycleerd papier heeft de internationale James Dyson Award gewonnen. Het papier van de EcoHelmet is in een honingraatstructuur geweven zodat hij stevig genoeg is om het hoofd van de drager te beschermen bij een val. De helm heeft een biologisch afbreekbare laag die hem tot drie uur lang waterbestendig maakt. De EcoHelmet is een uitvinding van Isis Shiffer en is bedoeld voor mensen die stadsfietsen delen. Hij zal minder dan 5 euro kosten. Shiffer, eindejaarsstudente aan het Pratt Instituut voor Design in New York, testte de helm in het crashlaboratorium van het Imperial College in Londen. Volgens Australisch onderzoek kan de fietshelm het risico op ernstige hoofdverwondingen met 70 % doen dalen.” De EcoHelmet lost een probleem op een elegante manier op”, aldus James Dyson, uitvinder en oprichter van het stofzuigerbedrijf Dyson.

FIETSEN OP TOILETPAPIER

Wetterskip Fryslân verwerkt cellulose, gewonnen uit wc-papier uit de rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwzi), in asfalt. De cellulose wordt bij de productie van het asfalt toegevoegd. Dat verbetert de kwaliteit van het asfalt tijdens opslag en transport. Om de cellulose te winnen, wordt het afvalwater uit de rwzi’s gezeefd. Het gebruik van cellulose in asfalt werd eerder bij de aanleg van een

Papieren fietshelm

fietspad getest en “de toepassing in een proefstrook asfalt op de dijk van Ameland is bijzonder, omdat we daarmee laten zien dat het eiland in staat is haar eigen grondstoffen uit afvalwater te produceren”, aldus het Friese waterschap. Op die manier worden de rwzi’s van Friesland een grondstoffenfabriek. Naast de toepassing in asfalt, ziet Wetterskip Fryslân ook kansen om de cellulose in te zetten als vervanging van houtvezels en oud papier. Het waterschap verwacht dat gebruik van de cellulose bijdraagt aan het voorkomen van ontbossing en aan CO2-reductie.

DIERENPARK PROFITEERT VAN ONVERKOOPBAAR FRUIT

De Belgische supermarktketen Delhaize schenkt fruit en groenten die niet meer voor mensen consumeerbaar zijn aan het Mechelse dierenpark Planckendael. Zo voorkomt de winkelketen dat het voedsel bij het afval belandt. Wekelijks doneert Delhaize zo 400 kilo fruit en groenten aan het dierenpark. In dit proefproject wil Delhaize tot 20 ton fruit en groente uit de afvalbak houden om voedselverspilling tegen te gaan. Daarnaast legt de supermarktketen producten met een langere houdbaarheidsdatum later in de schappen. Zo wil Delhaize voorkomen dat klanten eerst naar producten met een langere houdbaarheidsdatum grijpen, waardoor producten met een kortere houdbaarheid blijven liggen. Ook verkoopt de super misvormde groente en fruit.

Onverkoopbaar fruit

FIETSEN EN METEEN EEN WASJE DRAAIEN

Een wasmachine en fiets in één? Hoe verzin je het!

Maar het is verzonnen en het wordt werkelijkheid.

Een groep studenten van de Dalian Nationalities University in China werkt aan de zogeheten Bike Washing Machine. Het principe van de Bike Washing Machine, ook wel de BWM, is even eenvoudig als geniaal. Je doet je was in de trommel en je gaat fietsen.

Doordat je fietst, zorg je er niet alleen voor dat je een wasje draait, maar wordt er ook nog eens elektriciteit gegenereerd. Deze elektriciteit wordt gebruikt om onder meer het display te laten werken. Zo word je zelf fit en je was steeds schoner naarmate je blijft trappen.

CHINEES MIJNGEBIED GROOTSTE ZONNEPARK

’s Werelds grootste, drijvende zonnepark in Huainan (China), is gerealiseerd. Het zonnepark, met een totale capaciteit van 40 megawatt, werd succesvol aan het elektriciteitsnet gekoppeld. Het complex is gelegen in een oud mijngebied, dat door regenval onder water kwam te staan. Momenteel is de regio een groot meer, met dieptes van vier tot tien meter. Met de bouw van het drijvende zonnepark werd een herbestemming gevonden voor het watergebied. Dat het zonnepark in het water ligt, brengt een belangrijk voordeel met zich mee; de zonnepanelen worden hierdoor automatisch gekoeld. China laat zich steeds meer van de goede kant zien qua milieu. Nu de VS nog.

De groene meisjes

Nieuws op z’n Frans

Redacteur Frans van der Beek deelt rode en groene kaarten uit. Groen maakt blij en rood moet anders.

7

Heb je goed of slecht nieuws?

Mail Frans!

redactie@krantvandeaarde.nl

DE TRUCS ROND GLYSOFAAT-GIF

De uiterst omstreden chemiefabrikant Monsanto beschikt over een trukendoos met een omvangrijke inhoud. Monsanto produceert het landbouwgif glysofaat dat ook onder de naam Roundup aan de consument wordt verkocht. Uit onderzoek is gebleken dat vrijwel iedereen een hoeveelheid van dit gif in het bloed heeft en menige deskundige beweert dat deze onkruidverdelger kankerverwekkend is. “Nee hoor,” zegt Monsanto. “Kijk maar naar het wetenschappelijk onderzoek.”

Welk onderzoek? Juist, dat door een wetenschapper is gedaan die door Monsanto riant werd betaald met een honorarium van 1600 euro per dag. Voor dat inkomen ga je natuurlijk geen vervelende dingen over de gezondheidsbedreigende troep van je opdrachtgever schrijven. Niettemin laat de Europese Commissie de oren hangen naar dit frauduleuze en corrupte onderzoek en beslist eind van dit jaar of Monsanto de komende tien jaar nog meer mensen mag vergiftigen.

Ik wacht vol spanning af…

GEEN 5G VOORDAT EFFECTEN BEKEND ZIJN

Het is veel verstandiger om eerst in kaart te brengen wat de schadelijke effecten van 4G zijn voordat weer een nieuw netwerk gaat zorgen dat stad en land worden volgeplempt met extra zendmasten? Sneller internet is prima, maar niet ten koste van onze gezondheid.

VLEES ZWEMT IN KOSTBAAR WATER

Wie zijn ecologische voetafdruk wil verkleinen zal minder vlees moeten gaan eten. Voor één kilo rundvlees is maar liefst 15.415 liter water nodig. Met douchen verbruik je 87 liter in tien minuten met een gewone douchekop. Met de waterbesparende variant is het 69 liter. Met 114 liter laat je een heel bad vollopen. Ter vergelijking: je kunt bijna een half jaar lang tien minuten per dag douchen voor één bescheiden barbecue. Beiden kosten evenveel water. Oprechte zorg over de opwarming van de aarde kan het beste worden gedemonstreerd door het eten van granen. Daarvoor is het minste water per calorie nodig.

NIEUWSTE AUTO’S STEEDS SMERIGER

Er zijn plannen om het 5G netwerk uit te rollen naast de zendmasten die er al zijn. Deze zenders zijn nóg sterker dan die er nu al staat. 5G Maakt internet nog sneller, maar de straling heviger. Dat is een dilemma, want snel surfen op het net is fijn, maar als dat ten koste van je gezondheid gaat is dat geheel andere koek.

Er worden nu al talrijke schadelijke effecten gemeld worden (vermoeidheid, slecht slapen, concentratieproblemen, lusteloosheid, neurologische schade tot een verhoogde kans op diverse kankers).

Het gesjoemel met nieuwe auto’s houdt maar niet op. De CO2-uitstoot van nieuwe leaseauto’s, gekocht in 2016 stijgt met 10% ten opzichte van nieuw gekochte auto’s in 2015. Het verschil tussen theoretisch verbruik van nieuwe auto’s en praktijkverbruik is ook opnieuw toegenomen: een gemiddelde auto, gekocht in 2016, verbruikt momenteel 50% meer brandstof dan men op basis van de fabrieksopgave mag verwachten. De trend van de afgelopen jaren, dat nieuwe auto’s zuiniger werden, is hiermee doorbroken. Terwijl de sector mobiliteit juist in sneltreinvaart moet reduceren,

Roundup landbouwgif

Kostbaar water

stoot deze twee keer zoveel CO2 uit als eerder werd gedacht, zo blijkt uit de Mobiliteitsvisie van Natuur & Milieu. Belangrijkste oorzaak van de CO2-toename is dat de fiscale voordelen op zuinige auto’s voor leaserijders verdwijnen. Dit betekent dat het wagenpark vanaf nu alleen maar nog vuiler wordt.

Een Europese toezichthouder moet paal en perk stellen aan het gesjoemel met gebruikscijfers en boetes opleggen aan foute fabrikanten.

TUINCENTRA MOETEN ZICH GAAN SCHAMEN

Marktleider Intratuin presenteerde als eerste een ambitieus stappenplan om vóór 2020 negen voor bijen zeer schadelijke pesticiden uit te bannen. Andere tuincentra en bouwmarkten volgden al snel met een vergelijkbaar plan. Greenpeace onderzocht daarom dit voorjaar bloeiende planten van Intratuin, GroenRijk, Welkoop/Boerenbond en Life & Garden en kocht daar 21 populaire plantensoorten. Een onafhankelijk laboratorium testte die op zo’n 300 bestrijdingsmiddelen met een schokkend resultaat: in 81 van de 84 planten werden resten van bestrijdingsmiddelen aangetroffen. Er zaten veel meer illegale stoffen bij zaten dan drie jaar geleden. Toen werd ‘slechts’ 14 keer een verboden middel ontdekt, nu drie keer zo veel! Het gaat om pesticiden die al jaren in Nederland en zelfs de EU verboden zijn. De sierteeltsector heeft dus nog veel te verbeteren. Wel werden aanzienlijk minder voor bijen schadelijke stoffen op de geteste tuinplanten waargenomen. Van de stoffen die als eerste uitgebannen moeten worden, was het aantal resten zelfs meer dan gehalveerd. Dat is dan tenminste nog iets!

Bestijdingsmiddelen Intratuin

8

Dieren

Laat de beer toch met rust De beer is los, we zien beren op de weg en we zingen dat ze zelfs broodjes kunnen smeren, want deze koddig aandoende reuzen spreken tot onze verbeelding. Ollie B. Bommel bleek zelfs een heer van stand en zo leeft de beer in liedjes, zegswijzen en literatuur, maar wat weten we werkelijk van deze grote viervoeter die je in het echt liever niet moet knuffelen?

Tekst: Frans van der Beek

De ontwikkeling van de huidige beren begon ongeveer dertig miljoen jaar geleden. Beren vormen een familie binnen de roofdieren. Er zijn drie onderfamilies te onderscheiden: de reuzenpanda (die onlangs een reusachtige hype veroorzaakte toen er twee in ons land arriveerden), de brilbeer, en de echte beren (Ursinae).

De familie Ursinae bestaat uit zes verschillende beersoorten met overeenkomstige uiterlijke kenmerken zoals de krachtige poten en een fors lichaam. Zij delen hetzelfde dieet. Deze beren zijn allemaal omnivoor, maar hun dieet bestaat toch voornamelijk uit plantaardig voedsel, zoals grassen, zaden, bessen, noten, wortels en knollen. Verder eet hij insecten, vis en kleine zoogdieren. In sommige gebieden jaagt hij ook op grote hoefdieren, zoals bijvoorbeeld elanden, rendieren en edelherten.

En laten we niet vergeten dat menig mens een ontmoeting met een beer niet heeft kunnen navertellen. De kans dat je oog in oog met een beer staat is overigens klein, want ze mijden mensen het liefst, maar wanneer er plotseling een voor je staat moet je vooral kalm blijven.

Het is mogelijk dat de beer je gewoon met rust laat. Beren willen niet aanvallen, maar willen weten of je een bedreiging vormt. Blijf staan en

verroer je niet. In geen geval mag je omdraaien en het op een lopen zetten. Dit maakt bij de beer instinctief de reactie los om je als prooi te zien. Je hebt geen schijn van kans: een beer kan snelheden boven de vijftig kilometer per uur halen en dat haalt zelfs de snelste atleet niet.

Probeer langzaam en geleidelijk met kleine stapjes je zijwaarts en achterwaarts van de beer te verwijderen. Succes ermee!

Ze leven in zeer diverse gebieden, van de Noordpool tot aan de tropische wouden rond de evenaar. Bruine beren paren van mei tot augustus. In november begint pas de eigenlijke draagtijd waardoor deze met acht tot tien weken voor zo’n groot dier in feite nogal kort is.

In december of januari brengt zij in haar overwinteringshol de jongen ter wereld. Meestal worden twee of drie jongen geboren. Ze wegen ongeveer een pond, zijn naakt, blind en tandeloos. De berin zoogt dan haar jongen ongeveer gedurende anderhalf jaar. Bij jonge dieren is dikwijls een soort halsband van witte haren te zien, die later weer verbleekt.

De bruine beer is de bekendste en behoort tot de familie van de grote beren en heeft het

grootste verspreidingsgebied. In Europa komt hij alleen nog voor in Scandinavië, op de Balkan en in Rusland. Verder leeft hij in delen van Azië, het westen van Canada en in Alaska. Er zijn verschillende ondersoorten,

Dieren

De laatste jaren dient berengal vooral voor de fabricage van shampoo, crèmes, keeltabletten, oogdruppels en wijn.

waaronder de kodiakbeer en de grizzlybeer.

De bruine beer is een solitair levend dier met een slecht gezichtsvermogen, maar een uitstekende reuk en een prima gehoor. Hij is tamelijk trouw aan zijn woongebied en bewoont een eigen territorium, dat met 500 à 2500 ha niet eens zo bijzonder groot is. Beren zijn echter uitstekende wandelaars met een flink uithoudingsvermogen. Ze kunnen over grote afstanden trekken en zijn zeer goede zwemmers. De

jongen klimmen meer in bomen dan de volwassenen. Bij normale omstandigheden zijn ze zowel overdag als ‘s nachts actief. In gebieden waar ze belaagd of verstoord worden, gaan ze uitsluitend ‘s nachts op pad. In de zomer leggen bruine beren een reserve vetlaag aan waar ze ‘s winters tijdens de winterslaap op kunnen teren, maar dat is geen echte winterslaap omdat temperatuur en hartslag niet veranderen.

De mens is gefascineerd door de beer en daar is niets mis mee zolang het blijft bij de aanschaf van een knuffel. Dat is helaas niet altijd het geval. Sinds millennia wordt berengal gebruikt voor de bereiding van traditionele Chinese geneesmiddelen. Als zalf is het een medicijn voor lever- en darmkanker, hepatitis en stoornissen van de spijsvertering. De laatste jaren dient berengal vooral voor de fabricage van shampoo, crèmes, keeltabletten, oogdruppels en wijn. In de jaren tachtig werden in Azië speciale berenboerderijen opgezet, waar de gekooide dieren worden ‘gemelkt’.

Na verdoving wordt de buik opengesneden en gal afgetapt, tot honderd cc toe. De wond veroorzaakt chronische infectie, die het dier niet lang overleeft.

Onderzoek heeft aangetoond dat de beren helse pijnen te verduren hebben. Er is helaas nog

een lange weg te gaan voordat we de beer de rust gunnen die het verdient.

9

10

Natuur

© Ludovic Sigaud

© Les Saisons

© Marc Rebuttini

Les Saisons superieur in natuurcinematografie

Zo ontstond de schoonheid van seizoenen Tekst: Frans van der Beek

Wij leven met de jaargetijden als een ritme dat blijft bekoren, maar duizenden jaren geleden was er geen verschil tussen zomer en winter. De laatste ijstijd duurde 80.000 jaar, maar daarna werd het lente…

De Franse cineasten Jacques Perrin en Jacques Cluzaud hebben met hun film Les Saisons een meesterwerk afgeleverd. Ze hadden de oceanen al verkend en surfende walvissen voor de camera laten zwemmen. In ‘Les Saisons’ keren ze terug naar het Europese vasteland en nemen ons mee op een indrukwekkende reis door de geschiedenis van de Europese wildernis.

Ze ontdekken gebieden die we sinds de ijstijd delen met het wild, want voordat de mens het immense oerbos ontwikkelde tot bewoonbaar platteland was dit het domein van wolven,

beren, ossen lynxen en wilde paarden.

Ze leveren een knap staaltje filmwerk af door in ongerepte natuurgebieden de wilde dieren op te sporen in hun habitat die nog niet is aangetast door mensenhanden. Ze moeten een engelengeduld hebben gehad om zo diep door te dringen in het woud waar het wild zich onbespied waant. De kijker zit op de eerste rang en krijgt beelden voorgeschoteld die uitblinken door intimiteit met de fauna van weleer en dus nog steeds, zij het steeds zeldzamer, op het Europese vasteland voorkomt.

Natuur

© Alexandra Sabathe

11

© Mathieu Simonet

© Les Saisons

Doodskreet

De film begint met ijzige beelden van oerossen op bevroren vlaktes die de intense kou trotseren. Dan wordt het langzamerhand een paar graden warmer en ontdooit het landschap.

IJsrotsformaties storten met donderend geweld in. Sneeuwmuren smelten en waterbronnen ontstaan. Ze lessen de dorst van breed spectrum aan wilde dieren die hun honger stillen met prooien die net niet snel genoeg waren.

Een lynx jaagt op een vogel die in de boom verdwijnt, maar ziet dan een onschuldige ree.

De lynx valt aan, de ree sneuvelt, maar de moord speelt zich achter een sneeuwheuvel af, waardoor de kijker gelukkig een bloederig tafereel bespaart blijft en alleen de doodskreet van de ree hoort.

Dan opeens duikt een soort holbewoner op die de wolf wat voedsel toewerpt. Dat is een welkome hap, want de jacht met zijn roedel op een kudde paarden heeft de wolf verloren uit angst voor de steigerende benen van de paarden. Het is fascinerend om te zien hoe de cineasten de

hollende paarden door het bos hebben kunnen volgen. Dat geld ook voor de beren die in een krachtmeting lijken te boksen tot er een van hen vandoor gaat. Bronstige edelherten bestrijden elkaar met hun gewei dat ze als wapens gebruiken.

Bloedstollend

De montage van Les Saisons is opmerkelijk. Beelden van de verschillende seizoenen vloeien in elkaar over. Insecten, vogels en viervoeters wisselen elkaar af, waarbij steeds weer een andere uil nieuwsgierig uit hol in een boom nieuwsgierig toekijkt. Totdat de uil een scharrelende egel ontdekt en zich op het beestje stort.

Vliegende torren, zoemend als helikopters, dartelen door de lucht. Wolven grijnzen vervaarlijk hun tanden bloot als ze ook in oog met een potentiële prooi staan. Beelden van spectaculaire en bloedstollende achtervolgingen als in een thriller veranderen in de vreedzame aanblik van een knagende eekhoorn of een badend vogeltje.

Beelden van de verschillende seizoenen vloeien in elkaar over

12

Natuur

© Ludovic-Sigaud

© Eric Traves

© Marc Rebutini

Een sprookjesbos transformeert in een meedogenloos jachtterrein en wij volgen de hoofdrolspelers in hun biotoop met stijgende verbazing.

Opmerkelijk aan de natuurfilm is dat het commentaar tot een minimum wordt beperkt. De beelden spreken voor zich. Ze worden ondersteund door toepasselijke muziek die perfect aansluit bij wat we te zien krijgen, afgewisseld met de geluiden van de dieren en het ruisen van de bladeren in de takken.

Prestatie

Duizenden jaren gingen voorbij zonder ogenschijnlijke veranderingen, maar ze evolueren

in de getijden die de natuur van vandaag zo divers maakt. Wij raken ons ervan bewust hoe de krachtig de natuur is, hoe slim de wilde dieren moeten zijn om te overleven en hoe aandoenlijk het is als een hertje wordt geboren en de moeder de boreling liefdevol schoonlikt.

Maar hoe zal het de kleine vergaan als ze op haar wankele pootjes staat, want overal loert het gevaar.

Het spel van de kleine beren die elkaar achterna zitten en stoeien tot ze moe zijn staat in schril contrast met de jacht op voedsel van de wilde kat die in het gat graait waar de muis nog net in kon ontsnappen.

Natuur

Š Aurelien Gallier

Š Les Saisons

De lens van de filmers lijkt overal aanwezig. Ze geven hun specifieke signatuur aan een epos dat ons meeneemt naar een wereld waar we als moderne mensen geen of nauwelijks weet van hebben. De makers leveren een prestatie van formaat, een kennismaking met de natuur zoals die zich door de eeuwen heeft gemanifesteerd.

Petje af !

Abonnee & DVD Je ontvangt als abonnee de Krant van de Aarde in de brievenbus thuis.

Je krijgt nu een gratis

LES SAISONS 1 dvd box van 92 minuten televisie cadeau!

www.krantvandeaarde.nl

13

Wat te doen… bij puistjes, meeëters en rode plekjes:

Dermagiq Tip • • • •

Handige stift met milde vloeistof Op basis van honing en plantenextracten Onzichtbaar op de huid Aanbrengen zo vaak als nodig

Voor informatie kijk op

www.dermagiq.nl - www.emonta.nl

Verzorging met de kracht van de natuur.

www.dermagiq.nl

Natuur

15

Ode aan de wilde bij

“Onze’ 358 soorten wilde bijen kennen mooie namen als bijvoorbeeld donkere rimpelrug, schubhaarkegelbij, ingesnoerde groefbij, schoonsteensachenbij, goudpootzandpootbij en roodgatje.

Een leven lang graven, schuieren, braken, behangen en tussendoor: bestuiven. Véél bestuiven. Wilde bijen spelen een heel belangrijke rol in de bestuiving van onze landbouw- en fruitgewassen. Toch zijn het onbekende, onbeminde beestjes. Hoogste tijd voor een ode aan de wilde bij!

Tekst: Monica Wesseling, LandschappenNL

Naast de bekende honingbij telt Nederland 357 soorten wilde bijen; van vijf millimeter grote, pikzwarte maskerbijtjes tot wollige hommels van 2,5 centimeter, getooid met bonte kleuren. Alleen de honingbij wordt door imkers gehouden en is niet wild.

Die honingbij leeft in een volk en verdeelt de taken. Zo niet de wilde bijen. Elk vrouwtje wilde bij maakt haar eigen nest, legt zelf eieren (bij de honingbij doen alleen de koninginnen dit) en zoekt zelf voedsel voor de larve. De manier waarop ze een en ander doen, is per soort verschillend. Dat maakt die wilde bijen ook zo speciaal.

Graven, knagen…

Om met de nestbouw te beginnen: het overgrote deel van de wilde bijen bouwt zijn nest ondergronds. De meeste graven zelf een gat, maar ook oude muizen- of kevergangen zijn in trek. De bovengrondse dieren nestelen onder meer in verrot hout, holle stengels en spleten in steen of hout.

…en behangen Eenmaal een gangetje, dan volgt de bekleding van de wanden. Behangersbijen doen dit met stukjes blad die ze uit planten hebben ‘geknipt’ (de rozen in uw tuin…), wolbijen gebruiken plantenharen en de zijdebij maakt met speeksel een mooie gladde wand. Metselbijtjes metselen met leem of klei.

Zo gebruikt elke bijensoort zijn eigen methode.

Schuieren of braken Is de nestgang klaar, dan is het tijd om stuifmeel te verzamelen. Vooral de larven hebben veel stuifmeel nodig. Stuifmeel zit vol eiwitten en dat is prima bouwstof om ‘groot te groeien’. Ook het verzamelen van stuifmeel doet de wilde bij op vele manieren.

Vrouwelijke behangersbijen hebben een buikschuier, een stel lange haren aan het achterlijf waarmee ze over meeldraden schuieren en waartussen ze stuifmeel vervoeren. Hommels nemen de bouwstof meestal mee aan de poten. Maskerbijtjes doen het weer anders: zij verzamelen het stuifmeel in de krop en braken dit in het nest weer uit.

Kieskeurig Veel bijen zijn niet echt kieskeurig in hun plantenkeuze. De knautiabij echter houdt het bij beemdkroon; de slobkousbij blieft alleen wederik.

Kieskeurig of niet; als er voldoende stuifmeel is verzameld, wordt er een eitje gelegd en het nest afgedicht. Het ei komt uit, de larve eet zich groot aan stuifmeel en het wordt, meestal na een paar weken, tijd voor een nieuwe generatie.

Koekoeksbij Tenminste: als zich niet voor die tijd een koekoeksbij heeft gemeld. Koekoeksbijen vormen binnen de wilde bijen een aparte groep. Ze zijn vaak onbehaard en kunnen geen stuifmeel verzamelen. Daarom pakken ze het anders aan. Als een wilde bij bijna de nestgang wil sluiten, glipt de koekoeksbij naar binnen en dropt vlug een eitje. De koekoekslarve groeit snel, bemachtigt het meeste voer en de ‘rechtmatige’ larve moet meestal het onderspit delven.

Zelf kunt u nu ook al iets doen. Vervang de stenen in de tuin door bloemrijke perken, gebruik geen gif en zorg voor nestelgelegenheid. Dat kan een insectenhotel zijn. Maar ook een hoop zand, wat stenen met spleten of een bundel holle rietstengels wordt door wilde bijen als nestgelegenheid gezien.

Bestuiving, zó belangrijk!

De rol van de wilde bijen in de bestuiving van landbouw- en fruitgewassen is veel groter dan lang werd gedacht, dat wijzen steeds meer onderzoeken uit. Zonder die bijen zou er geen of nauwelijks oogst zijn! De appeloogst bijvoorbeeld, is aantoonbaar groter in de buurt van natuurlijke gebieden, omdat daar wilde bijen leven. De economische waarde van wilde bijen berekenen is moeilijk (onnodig ook, want de dieren hebben sowieso bestaansrecht), maar loopt naar schatting in de honderden miljoenen euro’s.

Wilde bijenlinie

Het samenwerkingsverband LandschappenNL, waar ook het Zuid-Hollands Landschap bij hoort, werkt landelijk aan de verbetering van het leefgebied van de bij. Met een extra bijdrage van 1,8 miljoen euro van de Nationale Postcode Loterij wordt de Wilde Bijenlinie gerealiseerd. Dankzij deze samenwerking komen 300 nieuwe bijengebieden bij.

Bermen worden weer bloemrijk, er komen groene, bloemrijke verbindingszones tussen natuurgebieden en ook in landbouwgebieden wordt geprobeerd meer bloemen te brengen. Het project is gestart, u zult er meer van gaan horen en zien, onder meer op www.landschappen.nl

16

Bewust op reis: Kroatië

Genieten met respect voor de couleur locale

Kroatië is met haar prachtige eilanden, kuststreek en bijzondere natuurparken een populaire vakantiebestemming.

Landen als Kroatië zijn erg afhankelijk van toerisme, waardoor deze sector een grote impact heeft op de lokale economie.

Tekst: Ivonne Thouars

Meer dan vijftien procent van het Bruto Binnenlands Product van Kroatië wordt bepaald door toerisme. In Nederland is dat minder dan twee procent. Hoe kun je er in dit soort landen voor zorgen dat je als toerist niet alleen geniet, maar ook iets positiefs bijdraagt? Waar let je op als je geld uitgeeft?

Groene bestemming

Reizigers kunnen zich voordat ze op reis gaan inlezen in hoeverre de bestemming die ze bezoeken duurzaam toerisme nastreeft. Het dorpje Mali Lošinj is zo’n groene bestemming dat toerisme inzet om sport en gezondheid in de omgeving verder te ontwikkelen. Het ligt in de gelijknamige eilandenarchipel Lošinj, beter bekend als het ‘Eiland van Vitaliteit’. In een aangenaam klimaat werk je je hier tussen de pijnboombossen in het zweet. Sportievelingen

halen hun hart op: duiken, zeilen, wandklimmen of mountainbiken. Het is zomaar een greep uit de vele sport- en recreatiemogelijkheden. Niet voor niks wordt er in september een halve marathon georganiseerd.

Je kunt ook kijken of het hotel waar je verblijft rekening houdt met de lokale omgeving. Sommige reisorganisaties zoals TUI en Kras hanteren hiervoor een duurzaamheidslabel. Daarbij wordt gelet op energiezuinigheid, het gebruik van lokale producten en gelijke kansen voor werknemers.

Behoud van natuurschoon

In Kroatië zijn maar liefst acht natuurparken, zoals Nationaal Park Plitvice. Dit park staat sinds 1979 op de Werelderfgoedlijst van UNESCO en is bekend om haar zestien kristalheldere meren. Wie over de houten bruggetjes dwaalt langs het turquoise water en langs de negentien immense watervallen,

begrijpt zonder meer dat dit een van de mooiste natuurlijke bezienswaardigheden van Europa is.

Of ontdek Nationaal Park Brijuni, een prachtige archipel met veertien eilanden. De entree van de natuurparken draagt bij aan het behoud van dit natuurschoon. Een populaire bezigheid om de mooie natuur van Kroatië te ontdekken, is per quadbike of jetski, maar dat avontuur is af te raden omdat je de natuur belast. Ga liever wandelen, fietsen of huur een kajak dat zijn milieuvriendelijke manieren waarmee je mooie plekjes en nieuwe mensen leert kennen.

Culinair genieten

Maak van je vakantie in Kroatië gelijk een culinaire ontdekkingsreis. De gerechten zijn er net zo divers als de prachtige natuur. Landen als Turkije, Griekenland, Hongarije en Italië hebben een grote invloed gehad op de Kroatische keuken. Je vindt

Bewust op reis: Kroatië

17

Land van duizend eilanden… en meer

Kroatië heeft als vakantieland een hoop te bieden. In dit land van duizend eilanden vind je een schat aan mooie stranden, natuur en cultuur. TUI maakte een selectie.

Cultuurrijke steden

Dubrovnik, ook wel de parel van de Adriatische Zee genoemd, ligt in het zuiden van Kroatië. De havenstad staat vermeld op de Werelderfgoedlijst van UNESCO dankzij bezienswaardigheden als de stadsmuren, het robuuste St. Jansfort, de schatkamer van de kathedraal, de Grote Fontein van Onofrio, het Rectorspaleis en het Dominicaner klooster. Vanaf dit klooster heb je een fraai uitzicht op de rode daken en de blauwe zee.

Nabij Dubrovnik kun je Cavtat bezoeken met opgravingen van de Romeinse plaats Edipaurum of rijd via een mooie route door olijf- en wijngaarden naar het traditierijke Konavle. Verder naar het noorden aan de Adriatische kust ligt het romantische Sibenik met de spierwitte, volledig uit steen opgetrokken St. Jacobkathedraal.

In dit land van duizend eilanden vind je een schat aan mooie stranden, natuur en cultuur.

To travel is to ‘care’

In een hotel of accommodatie met een erkend duurzaamheidslabel, slaap je net even wat lekkerder. TUI biedt in Kroatië veel van dit soort overnachtingsmogelijkheden. En met TUI Care Foundation, die in Kroatië samenwerkt met de Travel Foundation en lokale partners, zorgen zij ook dat jong talent de fijne kneepjes van het vak leert. Zo stimuleren en trainen ze niet alleen jongeren om in de toeristische sector te werken, ook versterken ze lokale samenwerkingen en zorgen ze dat de culturele evenementen die jij bezoekt in stand blijven.

Tevens worden hotels begeleid hoe ze de duurzaamheidscriteria eigen kunnen maken.

De lokale gemeenschap in de Makarsa Riviera profiteert van deze versterkte samenwerking in de toerisme sector. Twee hotels van TUI zijn onderdeel van dit project: het Sensimar Makarska Hotel en Sensimar Adriatic Beach Hotel. Daarnaast zijn de lokale Tourism Boards hierbij nauw betrokken, zodat de samenwerkingen ook doorgaan als het project is afgerond.

er de heerlijkste lokale wijnen, tapas en pasta’s. Typisch Kroatisch zijn gegrilld schapenvlees, pittige worstjes, verse visgerechten en de truffelgerechten van Istrië. Als je echt kennis wilt maken met de Kroatische keuken, ga dan eens eten in een van de konoba’s. Deze kleine restaurants hebben geen uitgebreide menukaart, maar je kunt er genieten van recepten die al generaties oud zijn met ingrediënten van plaatselijke boeren en vissers. Zo sla je twee vliegen in één klap: je dompelt je onder in de couleur locale en geeft de lokale economie een extra impuls.

Het eiland Brac

Tussen Dubrovnik en Sibenik ligt het eiland Brac, met een wisselende kustlijn vol inhammen, baaien en strandjes. Het eiland nodigt uit om te snorkelen of te wandelen over heuvels en door pijnboombossen. Over de beroemde drakengrot (Zmajeva spilja) in het plaatsje Murvice doen verhalen de ronde dat de eenogige draak Orkomarin er zou wonen.

Verblijf je op Brac, bezoek dan ook eens het Zlatni Rat strand, één van de top 3 stranden van Europa. Door het verschil in eb en vloed verandert de vorm van dit strand continu.

Binnenland Istrië

In het noorden van Kroatië ligt het schiereiland Istrië. De prachtige kustlijn is onder toeristen heel populair, maar het loont zeker de moeite om ook eens het binnenland te verkennen. Motovun is bijvoorbeeld een adembenemend mooi bergstadje. Een wandeling over de stadsmuur van de middeleeuwse vestigingsstad geeft bijvoorbeeld een weids uitzicht op de vallei van de Mirna en omliggende bergen.

18

Fotowedstrijd

FOTOWEDSTRIJDLandschappenNL

Heb je een foto gemaakt van een mooie, bijzondere of typische plek in de Nederlandse natuur? Stuur die dan met toelichting naar de Krant van de Aarde. Elk nummer plaatsen we de beste inzending en enkele eervolle vermeldingen. Mail naar: redactie@krantvandeaarde.nl onder vermelding van je naam en adres.

De winnaar wordt ook beloond door onze partner LandschapenNL met het boek “Lekker Landschap” over foodwalks en eten uit de natuur van LandschappenNL en een DVD van BBC EARTH.

Samen voor ons Landschap LandschappenNL is het samenwerkingsverband van 12 provinciale organisaties, dat zich inzet voor het behoud en ontwikkeling van ons landschap waarin we wonen, werken en recreëren. Het landschap vraagt om duurzaam beheer, zodat we er nu en in de toekomst van kunnen genieten. LandschappenNL werkt samen met mensen, organisaties, bedrijven en overheden, via projecten en lobby.

Fotowedstrijd

19

Maker: Petro Hetjes

Winnende foto De IJssel is een belangrijke aftakking van de Rijn. Die verbinding is overigens niet eens zo heel erg oud. Pas in de vroege Middeleeuwen kwam de huidige verbinding met de Rijn tot stand en kon de rivier breder en dieper worden. Deze ‘nieuwe’ loop was daardoor goed bevaarbaar en leverde goede verbindingen op. Dit was een belangrijke reden voor het ontstaan van de Hanzesteden langs de IJssel, die via de Zuiderzee goed bereikbaar waren. Deventer is daar een goed voorbeeld van. Verzanding is er de oorzaak van dat de oude Hanzeroute in verval raakte vanaf circa 1500. Deze opname die is gemaakt vanaf de Spoorbrug Deventer-Apeldoorn waarop de zandstranden mooi zichtbaar zijn, vormt daar een goede illustratie van. Aan de rechterzijde is tevens de nieuwe natuurontwikkeling te zien met in de uiterwaarden uitgegraven nevengeulen die meer ruimte geven aan het water. Daardoor wordt niet alleen de kans op overstromingen van de historische kern verkleind, maar is tevens natuur dichtbij de stad gerealiseerd.

Gerit-Jan van Herwaarden, LandschappenNL

20

Boeken

Uitgelezen...

REIZEN, NATUUR De wereld is mijn thuis

MAKKELIJKE MAALTIJDEN Honey & Co

In De wereld is mijn thuis staan persoonlijke herinneringen van Thich Nath Hanh, verweven met levenslessen. Zijn leven lang is hij bezig met vernieuwing van het boeddhisme. Hij reist de hele wereld over om voor vrede te pleiten, en is een inspiratiebron voor Martin Luther King en Nelson Mandela.

Sarit Packer en Itamar Srulovich hebben hun lekkerste bakrecepten verzameld: heerlijks met soul en een vleugje Midden-Oosten. Kleverige kers-pistachebroodjes, cheesecakes, rijkgevulde koffiebroodjes met chocolade, hazelnoten en kaneel, kruimelige taartjes met lamsvlees en aubergine. Gemaakt voor iedereen die ook maar een beetje van bakken houdt!

Bloemen met smaak Een stijlvol, creatief boek over eetbare bloemen.

Versier je verjaardagstaart, salade, soep en cocktails. Eetbare bloemen zijn vrolijk, feestelijk, smaakvol en verbinden je met de natuur en de seizoenen. Dit boek leert je welke bloemen geschikt zijn om in de salade te doen – en biedt allerlei andere verrassende toepassingen. In elke jaargetijde zijn er eetbare bloemen om je maaltijd en je leven mee op te fleuren.

AZUL – Missie Red de Haai Een spannend leesboek over haaien voor kinderen vanaf 7 jaar. Rico woont in een prachtig natuurgebied. Zijn ouders doen onderzoek naar haaien en zijn zusje vindt alles geweldig. Er is één probleem. Hij is bang, heel bang voor haaien. De redding van Azul verandert zijn leven… Auteur Lian Kandelaar (2005) wil met haar passie voor dieren andere kinderen inspireren om zich ook in te zetten voor de natuur. AZUL is haar tweede avonturenboek over bedreigde dieren. Van ieder verkocht boek gaat € 1,- naar het Wereld Natuur Fonds.

Bijen & hommels Vol wetenswaardigheden, kijktips en inspiratie om naar buiten te gaan. Deze natuurgids neemt je mee in de wereld van de bijen. Ga naar buiten, kijk om je heen: welke bijensoorten zie je in jouw tuin? Wat doen ze, waar eten ze, waar bouwen ze hun nest?

Honingbij, pluimvoetbij, aardhommel: je leert ze allemaal kennen in deze vrolijke gids vol verrassende wetenswaardigheden.

vegan Kyra de Vreeze is een pionier op het gebied van veganistisch eten. Meestal kookt ze simpel, soms decadent, en altijd met pure ingrediënten, liefst van het seizoen. Haar gerechten zijn overheerlijk, huisgemaakt en voedzaam. In vegan. staan de beste recepten uit Kyra’s Kitchen, aangevuld met spiksplinternieuwe en prachtige foodfotografie.

SLA Easy salades Dit kookboek van saladebar SLA, met recepten van Ida de Haart, geeft inspiratie voor gezonde en makkelijke gerechten. Snelle salades voor elke dag is het eerste deel van de toegankelijke serie SLA Easy, met de beste recepten van SLA, de hippe saladebar (op social media te vinden als @ilovesla) die hard op weg is heel Nederland te veroveren.

Boeken

21

De zomer is de tijd van lome vakantiedagen en makkelijke maaltijden, lekker lang lezen, ontspannen en genieten van de natuur, inspiratie opdoen in verre landen of dichtbij huis. Eindelijk tijd voor jezelf, de batterij opladen om na een paar weken weer vol voor je werk en/of gezin te gaan. Over dit alles en nog veel meer vond Krant van de Aarde mooie, aansprekende en inspirerende boeken. Om mee te nemen in de vakantiekoffer of lekker te lezen onder de parasol in de eigen tuin.

Tekst: Yvonne Koop

INSPIRATIE Omgaan met conflicten Volgens monnik en therapeut Anselm GrĂźn moeten we conflicten niet verdringen, maar onder ogen zien.

Daarvoor reikt hij psychologische inzichten aan en bespreekt hij bijbelverhalen over de oervormen van het conflict. Hiermee kunnen we conflicten zo hanteren dat ons eigen samenleven en samenwerken erop vooruitgaan.

Ontdekkingsreis naar een duurzame wereld Annouk Post opent voor ons een wereld van nieuwe luxe, waarin duurzaamheid hand in hand gaat met mooie en toekomstbestendige (product)ontwerpen. Haar verhaal leest als een bewustwordingsreis. Onderweg introduceert ze de mensen die haar inspireerden, en haar grote voorbeelden uit de mode, design, kunst, voeding en wetenschap: voorlopers die de nieuwe wereld gaan vormgeven.

Dit is een goede gids Marike Eskoot Een modern handboek vol praktische tips op het gebied van kleding, verzorging, eten, wonen, werken en vrije tijd, voor iedereen die op een positieve manier van de wereld wil genieten. Met deze gids maakt Marieke Eyskoot, duurzame mode- en lifestyle-expert, een groen en eerlijk leven leuk en bereikbaar, met bruikbare suggesties, verrassende weetjes, de beste adressen, mooie merken, fijne plekken en slimme oplossingen.

TIJD VOOR JEZELF Als jouw leven een cirkel is, waar sta je dan?

Inez van Oord vertelt over haar eigen levenslessen als een reis door de cirkel. Ze vertelt over ideeĂŤn en hoe ze tot stand komen, het opzetten van de magazines Seasons en Happinez, succes en verlies, maar vooral over de mogelijkheid om van richting te veranderen en opnieuw te kunnen beginnen.

Troostrijke tranen Marianne Williamson laat ons zien dat we verder komen in ons leven als we de pijn aangaan en er de tijd voor nemen om uit te vinden wat we ervan kunnen leren.

Troostrijke tranen ondersteunt je op een krachtige manier om door je pijn en verdriet heen te gaan.

WINACTIE Van een uitgelezen selectie boeken (te herkennen aan het ) is een exemplaar te winnen. Wil je hierop kans maken? Mail dan voor 31 juli het antwoord op de vraag:

*

Hoeveel dagen telt de zomer? naar redactie@krantvandeaarde.nl.

Vermeld hierbij ook de gewenste titel en het adres waar het boek naar toe mag. Inzendingen zonder naam en adres kunnen helaas niet in behandeling worden genomen.

22

Maatschappij

Jan Terlouw over de Aarde

Het moet en het kan… Doen!

Jan Terlouw windt er geen doekjes om: We zijn de Aarde aan het vernietigen. Onze kinderen krijgen de gevolgen in alle hevigheid gepresenteerd, zo urgent is het probleem inmiddels. Over kleinkinderen of toekomstige generaties praten is een pijnlijk zoethoudertje. We kunnen nog veel redden, maar dan moeten we niet langer talmen. Jan Terlouw wijst de weg, blijft positief gestemd en zal niet zwijgen.

Tekst: Eric Schoones, Foto’s: Joachim Schoones.

Eind vorig jaar liet hij opnieuw van zich horen in De Wereld Draait Door en hij was wekenlang het gesprek van de dag. Recht vanuit het hart en geëngageerd gaf Terlouw zijn visie op het leven en de samenleving. Hij sprak over vertrouwen, de kern van de zaak. Youp van ’t Hek reageerde: ‘Het land was ontroerd door ware woorden, maar zo raak. Het was tijd voor een autoriteit, een man van statuur, een meneer die niet voor zichzelf sprak, maar voor ons allemaal. Voor de jeugd, dus voor de toekomst. En die ons nog één keer duidelijk uitlegde wat we met de wereld aan het doen zijn. En die ons hoop gaf. En geen ijdele hoop’.

Jan Terlouw is zo’n ‘meneer’ met recht van spreken, met een indrukwekkende staat van dienst als politi-

cus, wetenschapper en schrijver. Drie invalshoeken die, gecombineerd, aan zijn observaties nuance en een zeldzaam evenwicht geven. We praten met hem over de toestand in en van de wereld.

MINISTER

Laten we beginnen met de politiek. Ik herinner me ons vorige gesprek, kort voor het aantreden van Obama. Toen waren we hoopvol gestemd, Yes we can! Nu zit er een heel andere president in het Witte Huis.

‘Honderdzesennegentig landen hebben de klimaatakkoorden van Parijs onderschreven. Trump zal dat mondiale proces niet kunnen tegenhouden, maar hij kan het wel vertragen en dat is hoe dan ook zeer ernstig. Hij heeft zijn verkiezingsretoriek al omgezet in enkele daden, zoals het weer openen van kolenmij-

nen, maar de feiten zullen hem anders leren.’

Maakt hij niet veel tegenkrachten los?

‘Mogelijk wekt hij zoveel weerstand dat mensen daardoor elders juist harder gaan lopen. Hij is volstrekt onvoorspelbaar, hij kan zomaar ineens het licht zien.

Op sommige punten heeft hij zijn standpunten al herzien. Maar het klimaat is niet ons enige probleem.

We zijn de hele Aarde aan het verwoesten met, om maar iets te noemen: plastic soep in de oceanen, overbevissing, en een schrikbarend snelle afname van de biodiversiteit.’

Trump is niet het type politicus dat u graag ziet.

‘Nee, hij is volstrekt opportunistisch geweest in zijn campagne met uitspraken alleen maar om stemmen

Maatschappij

23

‘Een roman die raakt brengt meer teweeg dan een wetenschappelijk artikel’

te winnen, waarbij waarheid noch fatsoen ertoe deden. Het is zeer zorgelijk dat het belangrijkste land van de wereld zo’n president kiest en dat heeft net zoals de Brexit en het Oekraïne-referendum, alles te maken met de globalisering die is begonnen sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991.

Die globalisering bracht veel economische activiteit, maar ook een tweedeling. De voordelen van de groei kwamen vooral ten goede aan de bovenlaag en niet aan de onderlaag van minder opgeleiden. Die mensen zijn ook minder internationaal gericht, ze zien van Europa vooral de nadelen. Ze voelen zich niet gehoord door de politiek, zien hun werkgelegenheid wegvloeien en vertrouwen uiteindelijk de politici niet meer. De Europese Unie heeft te snel en te rigoureus gekozen voor vrij verkeer van goederen, diensten, personen en kapitaal. “Hoe meer landen, hoe meer open grenzen, hoe beter” was het devies. Met die fixatie op open grenzen vanwege de economie bleven andere aspecten buiten beeld. Zo zijn bijvoorbeeld in Engeland door de toestroom van veel Polen kleine gemeenschappen totaal ontwricht. Daar is in Brussel niet goed over nagedacht.’

Wat moeten politici doen om mensen het gevoel te geven dat ze wel serieus worden genomen?

‘Betrouwbaar en integer zijn, de publieke zaak dienen, en die niet meteen vergeten zodra ze de politiek verlaten. Ze moeten weten dat ze er voor alle mensen zijn, vooral voor de zwakkeren, de sterken redden zichzelf wel. Daarnaast, nog een hoofdtaak, moeten politici er zijn voor de Aarde. Want er is wel een groot probleem. We moeten beter voor de Aarde zorgen en de mensen weten dat niet. Je moet als politicus niet alleen in de goede richting werken, maar ook mensen overtuigen dat het nodig en mogelijk is. We kunnen heel anders met de Aarde omgaan zonder dat we iets aan welvaart inleveren.’

ONDERZOEKER

Onlangs schreef u in een column: ‘Ik begon mijn loopbaan als fysicus en weet dat twijfel de grootste vriend van de wetenschap is. Die twijfel is nodig om het nog zekerder te weten.’ U schreef eerder een boek met

de titel ‘Hoed u voor mensen die iets zeker weten’. Is dat balanceren?

Hij lacht: ‘Een wetenschapper weet nooit iets zeker, hij blijft zoeken en wil steeds dichter bij de waarheid komen. Als hij niet meer zoekt is het afgelopen met hem als wetenschapper. Dat neemt niet weg dat wetenschappers ook staatsburgers zijn, en dat ze horen te beseffen dat zij over kennis beschikken die politici niet hebben. Ze moeten die kennis dan ook wel een beetje opdringen. En dat strijdt met elkaar want op het moment dat je dat gaat doen, weet je het zeker.

Dat is het dilemma van de wetenschapper.’

Hoe bent u als politicus en wetenschapper daarmee omgegaan?

‘Ik ben me als politicus altijd heel goed bewust geweest dat ik de dingen met meer zekerheid moet beweren dan ik eigenlijk wilde. Een onzekere politicus dat werkt niet, maar ik heb wel altijd geprobeerd om erbij te zeggen dat ik het bijna zeker wist. Totale zekerheid bestaat niet, maar ik wist het wel zo zeker dat de kans dat door mijn wandeling over de Erasmusbrug die brug zou inzakken, groter was.’

De wetenschappers zijn onlangs gaan demonstreren.

‘Ja, voor het eerst sinds de grote demonstraties van enkele decennia geleden over apartheid en de neutronenbom, ging het nu bij die protesten niet over geld en dat deed me goed.’

Het is ook niet niks wat er gebeurt.

‘Nee helemaal niet, de wereld is in grote problemen.

Kijk naar Noord-Korea. Vier tot zes miljoen mensen lijden daar honger en de regering geeft twintig procent van het budget uit aan defensie! Dat is ziekmakerij van een bevolking. Kijk naar IS. Het kwaad kan altijd en overal de kop opsteken, dat weten we in Europa en de misdaden van IS vallen in het niet bij die van de nazi’s. Daarom moeten we waakzaam blijven. Hoe bewaken wij onze rechtsstaat, onze vrijheid en verworvenheden?’

SCHRIJVER

U citeerde ooit Multatuli die schreef: ‘Regeerders die menen dat kunst geen regeringszaak is, maken ’t regeeren tot een kunstje.’ Hij vond dat de regering de ‘plicht heeft om kunst en schoonheidsgevoel op te nemen in den kring der staathuiskundige gegevens.’

‘Ik ben geen voorstander van subsidies op zonnepanelen bijvoorbeeld. Ik vind dat concurrentieverstorend. Maar voor de kunsten is het iets anders, daar ben ik wel voorstander van subsidies omdat je bewezen, onvergankelijke kunst van een onbestreden kwaliteit, moet bewaren. Bovendien laten allerlei onderzoeken zien dat culturele centra en schouwburgen in een stad de economie doen bloeien. Dat alleen is al een reden om kunst te subsidiëren. Mijn dochter Pauline speelt in het Metropole Orkest, een wereldberoemd orkest. Het is vaak te duur om te spelen en dus werken ze op halve kracht. Ik vind dat heel raar.

Kunst kost relatief weinig in verhouding tot wat we allemaal uitgeven, maar we hebben het er kennelijk niet voor over.’

Zal het met het volgende kabinet beter worden voor de kunstensector?

‘Een kabinet van VVD, CDA, D66 en GroenLinks gaat niet zonder meer lukken. GroenLinks zei immers voor de verkiezingen dat ze niet met de VVD samen willen regeren. Ik voorzie nog een breuk en als GroenLinks afhaakt, zou naar mijn idee ook D66 niet moeten meedoen. Het wordt nog lastig. Partijen hebben ook met hun achterban te maken. We maken hier wel heel gedetailleerde regeerakkoorden. We polderen, we zijn eraan gewend. Met iets meer moed misschien zou je ook aan de slag kunnen op basis van een paar hoofdpunten.’

U zei: ‘Een roman die raakt brengt meer teweeg dan een wetenschappelijk artikel’. U wilt mensen wakker schudden.

‘Ja, ik probeer dat via het schrijven, via een roman kan ik de mensen proberen te overtuigen. Het helpt een klein beetje.’

24

Maatschappij

Multatuli deed het ook.

‘Ja, zijn Max Havelaar was een regelrechte aanklacht en die roman heeft een enorme impact gehad.’

‘Regeerders die menen dat kunst geen regeringszaak is, maken ’t regeeren tot een kunstje.’

Multatuli ENERGIE

Ons energieverbruik is een van de meest effectieve handvatten om nog iets te redden van de planeet.

‘Zeker, en er is energie in overvloed. We hoeven helemaal niet zuinig te zijn. Dat hoor ik veel te weinig.’

Burgers zijn dikwijls niet geïnteresseerd in duurzame energie.

‘De regering kan het klimaatprobleem niet oplossen als ze de mensen niet meekrijgt. Ik vind dat ze nu achteraan lopen, maar zelfs als ze voorop gaan lopen, is het niet eenvoudig. Veel mensen denken dat het zo nog prima gaat, ze zien de noodzaak van duurzame energie niet.’

We missen het ‘lange termijn gen’ zoals u dat noemt.

‘Ja, we voelen het niet. Het probleem is te ver van ons bed. En toch is het niet zo ingewikkeld. Maak de olie twee keer zo duur en een enorm innovatieve industrie ontwikkelt onmiddellijk duurzame energie.

Dat hoor ik niet zeggen, vanwege de belangen in fossiele energie. Ik ben niet voor subsidies, ik ben voorstander van “de vervuiler betaalt”. Dan komt er gelijk speelveld en wint de duurzame energie.’

We moeten anders gaan denken?

‘Ja, een voorbeeld: regenwater mag iedereen opvangen en gebruiken. Je mag het zelfs aan je buurman verkopen. Met zonne-energie mag dat niet. Waarom?

De zon is toch ook van iedereen? Een andere instelling zou al helpen.’

Maar de zon is een concurrent van de gevestigde belangen.

‘Natuurlijk, de overheid verdient veel aan fossiele energie en die inkomsten willen ze niet verliezen.

Maar het deugt helemaal niet. We hebben een groot klimaatprobleem dat gedeeltelijk kan worden opgelost door burgers met zonnepanelen. De overheid moet die initiatieven de ruimte geven.’

Hoe zou Europa in de transitie naar een duurzame energievoorziening moeten acteren?

‘Europa moet zich bezinnen om te zorgen dat de desintegratie van de Brexit niet verder doorzet. Vooral goed nadenken wat Europa wel of niet moet doen, vooral niet bemoeien met typisch nationale zaken, die dicht op de lokale cultuur zitten. Maar met grote thema’s zoals defensie en klimaat is de Europese Unie onmisbaar. Denk aan zonnewarmte uit de woestijn. CSP, Concentrated Solar Power, een bestaande techniek waarbij spiegels meedraaien met de zon en een enorme hoeveelheid energie concentreren op een oliebuis. Die wordt bloedheet, en zo maak je heel efficiënt elektriciteit. Zo’n groot project voor heel Zuid-Europa en Noord-Afrika lukt alleen in internationale samenwerking.’

De kolencentrales moeten dicht?

‘Ja natuurlijk, ze zijn veel te vervuilend. De kolencentrales betalen niet de eerlijke prijs die ze in werkelijkheid, inclusief de milieuschade, aan de burger kosten.

En dat is onredelijk.’

Dus het is minder duur om ze te sluiten dan men doet voorkomen?

‘Als de vervuiler betaalt lost het probleem zich op.

Wie veel rijdt moet meer betalen, zo eenvoudig is het. Dat je voor 59 euro naar Rome kunt vliegen is

belachelijk. Ga maar wat minder vaak naar Rome, dan is het nog leuker ook. Het vervoer, kerosine voor vliegtuigen en stookolie voor de grote containerschepen, is totaal buiten het klimaatakkoord gebleven.

Waarom? Vanwege de economie! Ik begrijp dat niet.’

De directeur van Ryanair ontkent de invloed van de mens op het klimaat.

‘Natuurlijk, dat komt hem goed uit. Je moet artikelen de werkelijke kostprijs geven, niet alleen de winning, de fabricage en de handel, maar ook het opruimen van de vervuiling moeten in de prijs van elk artikel worden meegenomen. Uiteindelijk betaalt de consument toch alles. Je moet het wel zorgvuldig invoeren en als mensen daardoor in de knel komen, moet je ze compenseren, het minimumloon of de bijstand verhogen. Maar hoe langer we het uitstellen hoe duurder het wordt, dat zeggen alle kosten-batenanalyses.’

De kern van het probleem?

‘Het belangrijkste is ten eerste, dat de wereld, en dat zijn gewoon de burgers, doordrongen raakt van de noodzaak om nu ingrijpende maatregelen te nemen voor het klimaat. Het gaat over onze kinderen, zo dichtbij is het. Ten tweede, dat mensen gaan inzien dat het kan. Er is genoeg energie en we hebben de techniek. Dat dringt veel te weinig tot de mensen door. Het moet en het kan, de volgende stap is dat we het ook gaan doen. Uit rechtvaardigheidsoverwegingen, we hebben de Aarde te leen van onze kinderen.

Je wilt toch goed voor je kinderen zorgen? Kijk nou die prachtige Aarde. Ik heb Wubbo Ockels vaak gesproken. Hij voelde zich in zijn ruimtecapsule niet los van de Aarde. Nee, hij werd verliefd op de Aarde en hij heeft zich enorm voor de Aarde ingezet. We hebben een prachtige planeet, het is schandelijk om hem uit te wonen voor onze kinderen.’

Met dank aan Saskia Lavrijssen

Maatschappij

25

Milieuproblemen zijn vooral sociaal-culturele vraagstukken

De maatschappelijke incubatietijd kan en moet veel korter Tekst en foto: Jan Juffermans

We weten het nog goed van asbest en roken. De tijd tussen het signaleren dat iets gevaarlijk is, en het moment dat er beleidsmaatregelen worden genomen, is doorgaans veel te lang. Dit noem ik de ‘maatschappelijke incubatietijd’. Bij met name klimaatverandering is dat proces nu nog gaande, ten koste van veel slachtoffers en grote materiële schade. Het ‘voorzorgbeginsel’, rechtszaken, de fossielvrij-campagne en ook een belangrijk EU-rapport gaan dat proces hopelijk versnellen. Het inzicht dat zogenaamde ‘milieuproblemen’ in feite sociaal-culturele vraagstukken zijn, kan ook helpen.

Twijfelbrigade

De maatschappelijke incubatietijd duurt al gauw zo’n 40 jaar en dat moet absoluut korter kunnen.

Het is uiteraard begrijpelijk dat er een discussie-, informatie- en onderzoeksperiode nodig is tussen de signalering van een probleem en het nemen van maatregelen. Onderzoeksrapporten vanuit het ene kamp roepen tegen-rapporten op vanuit het andere. Dat is op zich niet verkeerd en zo is het ook rond roken en asbest in ruime mate gebeurd. De producenten van de rookwaar hebben werkelijk alles in stelling gebracht om het zo lang mogelijk uit te zingen.

Vakbonden stelden werkgelegenheid boven volksgezondheid en dat de overheid flink mee profiteerde via de belastingen werkte ook al vertragend. Het wordt nog problematischer als belangengroepen twijfel en verwarring zaaien en het probleem ontkennen, bij politici lobbyen en zelfs doelbewust onwaarheden de wereld in bazuinen. Dat is allemaal ook rond het klimaatvraagstuk gebeurd en het is helaas nog niet gestopt. Jan Paul van Soest schreef er een boek over: ‘De Twijfelbrigade’.

Rechtszaak Urgenda

Mensen die zich - tegen beter weten in - met dergelijke contra-praktijken inlaten, zouden zich voor de rechter moeten verantwoorden voor hun misdaden.

Bij asbest en roken is dat uiteindelijk ook gebeurd; met name de sigarettenfabrikanten hebben af en toe flinke schadevergoedingen moeten betalen. Bij klimaatverandering komt dat proces nu langzaam maar zeker op gang. In de VS hebben jongeren steun gekregen van enkele stichtingen om een rechtszaak tegen de Amerikaanse overheid te voeren. En in Nederland heeft Urgenda een rechtszaak gewonnen tegen de staat omdat het huidige klimaatbeleid

volstrekt onvoldoende is om de opwarming van de Aarde te beperken tot de internationaal afgesproken maximum van 2 graden Celsius. In die rechtszaak zijn bijna duizend mensen mede-eiser, en ik doe ‘natuurlijk’ ook mee. Hoe noodzakelijk die rechtszaken intussen al zijn blijkt uit drie treurige rapporten. In het eerste, ‘The Anatomy of A Silent Crisis’, uit 2009, verschenen onder auspiciën van de voormalige VN-voorzitter Kofi Annan, ) werd door een team wetenschappers gecalculeerd dat er toen al 300.000 ‘klimaatdoden’ per jaar te betreuren waren. In twee volgende rapporten, uit 2010 en 2012, met de titel ‘Climate Vulnerability Monitor’, werd ook de groeiende materiële schade becijferd. Het laatste rapport maakt bovendien melding van al 400.000 slachtoffers per jaar, vooral in China, India, Irak, Midden-Afrika en de Filippijnen, waar het ’s zomers wel 45 tot 50 graden kan worden, waardoor gewassen verbranden op het land.

Radeloos worden

Je zou toch hopen en verwachten dat dergelijke analyses en cijfers de incubatietijd flink zouden helpen bekorten. Maar daar is bijvoorbeeld in ons eigen land helaas nog weinig van te merken. Het debat over klimaatverandering loopt al ruim 30 jaar. Moeten er wellicht eerst ook in Nederland grote rampen plaats vinden voordat we tot actie overgaan? Mogelijk komt het omdat die rapporten hier nauwelijks bekend zijn.

Soms verdenk ik journalisten ervan dat ze dergelijke moeilijke boodschappen, die waarschijnlijk ook voor hun eigen leefstijl consequenties zullen hebben, niet de grootste prioriteit geven. Intussen worden klimaatdeskundigen door uitblijvend klimaatbeleid bijna radeloos Zij weten als geen ander wat ons te wachten staat bij 2 graden opwarming of meer…

Ook het tijdens de duurzaamheidsconferentie in Rio de Janeiro aangenomen, politieke ‘voorzorgbeginsel’, dat zegt dat bij sterke aanwijzingen van milieuschade er maatregelen moeten worden genomen, ook al is er nog sprake van wetenschappelijke onzekerheid, heeft tot nu toe nog weinig resultaat opgeleverd.

De Carbon bubble

Mijn hoop is met name gevestigd op de mondiale Fossil Free-campagne tegen de Carbon bubble. Berekend is dat 70 tot 80% van de bekende gas-, kolen- en oliereserves, die de fossiele bedrijven op hun balans hebben staan, niet meer gebruikt kunnen worden

als we onder de 1 ½ of 2 graden opwarming willen blijven. Strikt genomen zijn die reserves dus niets meer waard. Veel Amerikaanse gemeenten, zoals Berkeley, San Francisco en Seattle, universiteiten, particuliere organisaties en beleggers gaven al gehoor aan de oproep om fossielvrij te beleggen. Ook in Europa hebben steden als Berlijn, Parijs en Stockholm zich Fossielvrij verklaard. De gemeente Boxtel, waar ik woon, had zich als eerste Nederlandse gemeente aangemeld. Dat Boxtel voorop loopt heeft o.a. te maken met het feit dat het voltallige gemeentebestuur faliekant tegen het boren naar schaliegas is (Boxtel was aangewezen als eerste locatie voor een proefboring). Nu zet Boxtel alles op alles om geheel over te schakelen op duurzame energie. Als steeds meer gemeenten, organisaties en particuliere beleggers niet langer in fossiel investeren, dan is er weer enige hoop dat de politiek sneller gaat omschakelen op een echt duurzaam energiebeleid. Zie www.fossielvrij.nl voor nadere informatie en voorbeeldbrieven, bijvoorbeeld voor uw eigen gemeente.

Sociaal-culturele problemen

Tenslotte wil ik nog het belangrijke rapport noemen van het Europees Milieubureau (EEA) in Kopenhagen: ‘Late Lessons from Early Warnings’ . Daarvoor hebben de onderzoekers 88 oude milieuvraagstukken qua procedure geanalyseerd en ze komen tot de bijzondere conclusie dat er in amper 4 gevallen sprake is geweest van ‘vals alarm’. Dus in ruim 95% gaven al de eerste signalen van mogelijke knelpunten een juiste indicatie. Het rapport geeft een overduidelijk signaal dat er alle reden is om het ‘voorzorgbeginsel’ veel vaker toe te passen, dus sneller te reageren op milieuproblemen en zo de incubatietijden te verkorten. Gezien de ernstige gevolgen van de klimaatverandering had er dus al veel eerder effectief beleid op de rails gezet moeten worden.

Niet voor niets zette ik in de vorige alinea ‘milieuproblemen’ tussen aanhalingstekens. Want met de dag wordt duidelijker dat de zogenaamde milieuproblemen – vanwege de vele slachtoffers die er vallen - eigenlijk vooral sociaal-culturele vraagstukken zijn; mensen hier en elders op Aarde, en vooral ook onze (klein)kinderen en de generaties na ons zullen er ernstig door benadeeld worden. www.eea.europa.eu/publications/late-lessons-2

26

Innovatie

Ron Wiersma, installateur van Tonzon Geen dag spijt gehad Tekst: Eric Schoones

‘Ik werkte vijfentwintig jaar voor dezelfde baas in een verzinkerij en was wel toe aan iets anders. Ik kwam met Tonzon in aanraking en begon voor mezelf. Ik verdiende bij de verzinkerij een mooi inkomen en het was toch een beetje een sprong in het diepe. Het eerste jaar viel niet mee, in de zomer was er geen werk. Ik begon te denken dat mensen in de zomer niet met isolatie bezig zijn, maar de afgelopen zomer was het juist heel druk en ik heb zelfs drie installateurs opgeleid, zodat we als het drukker wordt twee huizen per dag kunnen doen. Ik werk nu drie jaar zelfstandig en heb nog geen dag spijt gehad.’

‘Het milieu was in eerste instantie geen drijfveer voor me om dit werk te gaan doen, maar langzaam maar zeker ben ik wel bewuster geworden. Als ik terugdenk aan de verzinkerij, waarin je werkt met zoutzuur en zink van 450 graden, waarbij gassen en dampen vrijkomen, dan is het werken met Tonzon isolatiefolie toch een verademing. De klanten van Tonzon, in het begin vooral de abonnees van milieutijdschriften waarin Tonzon vaak adverteerde, stimuleerden me wel in een duurzame richting.

Ze kozen voor Tonzon omdat ze het milieu belangrijk vinden en minder om van hun koude voeten af te komen. Ze zouden nooit hun vloer met purschuim laten isoleren.

Veel mensen kiezen ook voor Tonzon vanwege een gezonder binnenklimaat. Ik heb onder mijn klanten

een invalide mevrouw die zwaar reumatisch is. Ze heeft er veel baat bij en dat maakt mijn werk wel heel dankbaar.’

dan ga ik wel Tonzon installeren want het scheelt veel in het energieverbruik als je die hele klomp beton niet meer hoeft te verwarmen.’

‘In de kruipruimte is het voor mij niet slecht toeven, al moet je geen claustrofobie hebben. Zelfs werken in een natte kruipruimte geeft me een goed gevoel, het is gewoon mooi, eenvoudig en effectief. Tonzon blijft een ongelooflijk knappe uitvinding. Mensen zouden het zelf kunnen aanbrengen onder de vloer, er zijn instructiefilmpjes voor, maar ze willen graag zeker weten dat het goed gedaan wordt, dan heb je het meeste rendement.

Dit interview verscheen eerder in: Eric Schoones, Alle Dagen Duurzaam, op weg naar een circulaire economie. Uitgeverij Maurits Groen MGMC 2013.

Uitverkocht maar nog wel in te zien op: www.ericschoones.nl

Zelf heb ik nog geen Tonzon, ik woon aan een dijk en heb geen kruipruimte, gewoon een betonvloer met vloerverwarming. Als die vervangen moet worden

Gadgets

27

Gadget Top 5 Bak met het beste van twee werelden Royal Green Coconut Ghee

Wil je bewust bakken, braden, frituren of wokken, dan zijn kokosolie en ghee gezonde opties. Maar waarom zou je kiezen? Coconut ghee van Royal Green combineert de gunstige vetzuursamenstelling van beide oliën met de heerlijke botersmaak van ghee.

Ghee, ofwel geklaarde boter, staat in de Ayurvedische keuken van India bekend om haar gezonde eigenschappen, die net als bij kokosolie allemaal blijven behouden tijdens de verhitting. Royal Green Coconut Ghee bevat 75% duurzaam verbouwde en vers geperste kokosolie en 25% ghee gemaakt van Hollandse koeienmelk. Het is ook de perfecte basis voor een smaakvolle jus.

3

4

Lekker lui én duurzaam koken Hooimadam

Geen zin om deze zomer uren boven het fornuis te staan? De duurzame optie biedt de oplossing als je het rustig aan wilt doen. De Hooimadam is een hoes van biologisch katoen gevuld met wol, waar je je gerecht in laat garen. Je brengt de pan met inhoud aan de kook, zet deze in de Hooimadam en laat de rest aan haar over. In de Hooimadam gaart je eten door en het gebruikt natuurlijk geen energie. Waar je normaal bij het fornuis moet blijven staan, kun je verder met maken van een frisse salade of met luieren in je tuin. Het werkt precies zoals een ouderwetse hooikist, alleen is de Hooimadam praktischer en compacter. Ideaal voor het bereiden van rijst en stoofpotjes.

Warm óf koud genieten van je drankje

Double Walled Glass Bottle

Fijn dat er zoveel BPA-vrije drinkflessen op de markt komen, maar plastic blijft natuurlijk wel plastic. Heel veel van ons plastic komt uiteindelijk terecht in de zee, waar het door zonlicht, zout en de golven afbreekt in minuscule microplastics. Dit willen we natuurlijk niet in ons drinkwater.

Het antwoord van Royal Green is hun dubbelwandige, glazen drinkfles.

Door de isolatie houd je je drankjes extra lang koel óf warm, wat jij wilt.

Met de bijgeleverde RVS infusion basket maak je je eigen verse thee of geef je je koude water een lekker smaakje door het toevoegen van kruiden of fruit.

2

Afvalslippers uit Brazilië Amazonas slippers

De zonnige teenslippers van Amazonas zijn 100% gemaakt uit gerecycled materiaal en biologisch rubber. Afval uit Brazilië wordt bij Amazonas omgetoverd in een paar hippe slippers. Zij zijn de eerste fabrikant ter wereld die biologisch afbreekbare slippers maken. Na vijf jaar worden de slippers op natuurlijke wijze afgebroken. En denk maar niet dat je voor gek loopt met deze kekke slippertjes van afval: het design is een ode aan de flora en fauna in Brazilië. De hippe kleurige prints, vogels en bloemen mogen eigenlijk niet aan je voeten ontbreken deze zomer.

5

Laat maar hangen…

Naya Nayon hangmatten uit Zuid-Amerika

In het Noorden van Equador leeft een oude indianenstam die al eeuwen bekend staat om haar weefkunsten.

Sinds 2000 maken zij uiterst comfortabele, handgemaakte hangmatten van zware kwaliteit. Ze wegen vaak dan ook net wat meer dan andere hangmatten, maar zijn daarom extra duurzaam. De weeffamilies hebben zich verenigd binnen Naya Nayon en deze organisatie is de enige schakel tussen jou en zo’n kleurrijke hangmat. Door de creativiteit van de wevers zit er altijd eentje bij die perfect past in je tuin, serre of slaapkamer.

28

Mode

PRETTY&FAIR

De voetjes van de vloer:

PRETTY&FAIR

goed nieuws over duurzame schoenen Ecofashionista’s gaan als het even kan van top tot teen gehuld in eerlijke, groene items. Dat betekent dat ook het schoeisel duurzaam is. Krant van de Aarde zet het nieuws over verantwoorde schoenen op een rij.

Tekst: Lynsey Dubbeld | Beeld: PRETTY&FAIR, Toms, Happy Towels, Tau Cotton.

De zool van de Futurecraft 4D rolt in twintig minuten uit een 3D printer. De sneaker is een nieuwe uitvinding van Adidas, dat op grote schaal sneakers wil gaan maken met 3D printers. Tot nu toe duurde het wel anderhalf uur om een zool te printen. Maar met een nieuwe techniek verwacht Adidas die tijd terug te brengen naar twintig minuten. Schoenencollecties kunnen dan sneller en goedkoper met 3D-printers worden geproduceerd.

Adidas wil hiermee beter kunnen inspelen op modetrends én meer producten aanbieden die we als consumenten kunnen customizen. Het duurzame verhaal? Bij 3D geprinte schoenen ontstaat tijdens het productieproces geen restafval. En: als Adidas slimmer inspeelt op trends en meer mogelijkheden biedt voor customization dan zal het aantal onverkochte producten verminderen. En dat scheelt een hoop zinloze milieu-impact. Alleen al de Nederlandse modesector houdt jaarlijks 21,5 miljoen kledingstukken over, blijkt uit berekeningen van MVO Nederland.

Adidas verwacht dit jaar wel 5.000 paar van de Futurecraft 4D te maken en in 2018 zelfs 100.000.

Daarmee laat het sportmerk concurrenten zoals Nike en Under Armour ver achter zich. Met hun 3D printers wisten ze tot nu toe alleen prototypen,

minicollecties en speciale items voor celebs op de markt te brengen.

Eén voor één Als het gaat om duurzaamheid is de massaproductie van 3D geprinte sneakers niet het enige goede nieuws. Zo heeft Toms Shoes in 2016 veertien miljoen kinderen aan een nieuw paar schoenen geholpen dankzij het one-for-one programma. Voor elke paar schoenen die je bij Toms koopt, geeft het Amerikaanse bedrijf namelijk een paar aan een kind dat zonder zit. Oprichter Blake Mycoskie en zijn team werken samen met ngo’s in zeventig landen over de hele wereld om op die manier een bijdrage te leveren aan de bestrijding van kinderarmoede.

Toms doet trouwens steeds meer goede dingen voor de wereld. Het one-for-one principe wordt inmiddels ook toegepast op de zonnebrillen en tassen die het label verkoopt. Koop jij een zonnebril, dan zorgt Toms dat een slechtziende wordt geholpen aan een bril of bij een oogoperatie. En dankzij de 14.000 tassen die Toms in 2016 verkocht, kregen even zo veel moeders begeleiding bij een veilige zwangerschap en bevalling.

Daarnaast zijn er programma’s om producenten van koffie te voorzien van schoon drinkwater in hun dorp, en jongeren in de Verenigde Staten te bescher-

TOMS

men tegen pesten. Bovendien investeert Toms in social entrepreneurs en start-ups die met hun werk bijdragen aan een duurzame samenleving.

Mode

29

Even de schoenen uit Fijn, al die verantwoorde schoenen.

Maar de schoenen mogen ook wel eens uit. Want wat is er lekkerder dan met blote voeten op het strand, in de sauna of in een luie stoel op het balkon? Van de hamamdoeken van Happy Towels word je dan zeker blij. De extra lange doeken zijn gemaakt van biologisch katoen en biologische bamboe en uitgevoerd in bijzondere kleuren en opvallende dessins. De hamamdoeken worden eerlijk geproduceerd in Turkije.

Bovendien doneert Cor Sandburg, Chief Happiness Officer en oprichter van Happy Towels, voor elk verkocht exemplaar twee euro aan een programma waarmee arme meisjes in Turkije een studiebeurs krijgen. Die inzet blijft trouwens niet onopgemerkt. Cor ontving recent van de Turkse Vereniging ter Ondersteuning van het Moderne Leven een eervolle onderscheiding voor zijn werkwijze.

HAPPY TOWELS

Duurzaam niet duurder

Cut out the middle man. Het is een strategie die steeds meer modemerken toepassen. Door direct vanuit de producent aan de consument te verkopen, kan designermode tegen een scherpe prijs op de markt worden gebracht.

De trend gaat niet ongemerkt voorbij aan de duurzame modesector. Zo staat de Amerikaanse webshop Everlane, die kwaliteitskleding voor heren en dames zonder tussenhandel levert vanuit topateliers, bekend als koploper in transparante bedrijfsvoering. Op de website onthult Everlane steevast de productielocaties en zelfs de prijsopbouw van alle collecties.

Nieuw is het Nederlandse kledingmerk TAU Cotton, genoemd naar het ZuidAfrikaanse woord voor leeuw. Oprichter Thomas Spronk reisde ruim achttien maanden de wereld over op zoek naar productiepartners met dezelfde visie op duurzaamheid en kwaliteit. De collecties worden gemaakt in Portugal van biologisch katoen en gerecycled polyester. De directe verkoop aan de consument betekent dat de prijzen veertig tot zestig procent lager zijn dan bij merken met kleding van vergelijkbare kwaliteit.

Groen en eerlijk

Toms Shoes mag dan talloze goede doelen steunen, als het gaat om de eerlijke productie en duurzame materialen van de schoenencollecties is er nog een lange weg te gaan. Voor Alinda van Teeckelenburgh van het Nederlandse label PRETTY&FAIR zijn dat juist vanzelfsprekendheden. “Ik ben praktisch in een schoenendoos geboren, want mijn ouders werkten in de schoenenhandel. Ik werkte zelf al vijftien jaar in het schoenenvak toen ik besloot dat ik meer duurzame collecties wilde ontwikkelen. In de schoenenbranche lijkt het - net als in de modesector - de laatste jaren steeds meer te gaan over zo goedkoop mogelijk produceren. Het gaat naar mijn idee veel te weinig over het hoe, wie, wat, waar en door wie.”

PRETTY&FAIR produceert de damesschoenen, laarzen en tassen in een kleine familiefabriek in Portugal waar de werknemers een eerlijke loon krijgen en onder fatsoenlijke omstandigheden werken. De schoenen zijn zo veel mogelijk van ecologische, duurzame en biologisch afbreekbare materialen. “Een schoen bestaat uit heel veel verschillende onderdelen. Denk aan de buitenzool, binnenzool, voering, rits, neusversteviging en hiel.

Dus het is een hele zoektocht en uitdaging om álle onderdelen te verduurzamen,” vertelt Van Teeckelenburgh.

De collecties van PRETTY&FAIR zijn gemaakt van biologisch leer, afkomstig van Europese runderen, dat op een natuurlijke manier wordt gelooid. Bij traditionele leersoorten worden voor het looiproces veel chemicaliën gebruikt. Bovendien is de leerproductie in landen zoals

TAU COTTON

Bangladesh verre van mensvriendelijk: net als in de textielsector vinden ook in de leerindustrie veel misstanden plaats.

De schoenen van bioleer zijn ook beschikbaar in een volledig diervrije variant. De vegan collectie bestaat uit zo veel mogelijk ecologische materialen. Bij het lijmen worden bovendien geen chemische oplosmiddelen gebruikt. De vegan materialen hebben dezelfde eigenschappen als leer, benadrukt Van Teeckelenburgh. “De schoenen zijn ademend en antibacterieel. Als vegetariër vind ik het extra leuk om aan een vegan schoenencollectie te werken en te merken dat je helemaal geen leer nodig hebt om comfortabele, fantastische schoenen te maken van hoge kwaliteit.”

30

Mode

Hoe kijk jij naar het dier in jouw kleding?

Steeds vaker wordt de detailhandel aangesproken op dierenwelzijn. Niet alleen supermarkten, maar ook de non-food detailhandel. Bijvoorbeeld over het gebruik van wol, dons en bont. Niet voor niets is dierenwelzijn een belangrijk thema binnen het convenant Duurzame Kleding en Textiel.

Tekst: Jeroen van Dijken | Vereniging van Grootwinkelbedrijven in Textiel.

Achter zorgen om de omgang met dieren zit altijd een eigen wereldbeeld. Niet iedereen vindt dat bijvoorbeeld wol gebruikt mag worden in kleding: dieren hebben een eigen waarde en emoties die we moeten respecteren en niet aantasten. Aan de andere kant van het spectrum bevinden zich mensen die vinden dat dieren een instrumentele waarde ten bate van de mens hebben. De meeste Nederlanders vinden dat dierlijke producten wel gebruikt mogen worden, maar alleen als hun intrinsieke waarde en hun integriteit wordt erkend.

Kortom, het dier moet goed behandeld worden. De vraag is daarbij wat ‘goed’ inhoudt.

In Nederland is 1981 erkend dat dieren een intrinsieke waarde hebben. Dat is vastgelegd in de Wet Dieren uit 2011. In het Europese Verdrag van Amsterdam zijn dieren erkend als ‘wezens met gevoel’. In sommige vertalingen staat ook ‘en bewustzijn’. Dit is niet opgenomen in de Nederlandse vertaling. Los van deze wet, zijn er discussies over hoe wij met onze dieren omgaan in de praktijk. De wetgever heeft in de wet bewust ruimte gelaten voor de weging van het belang van het dier ten opzichte van andere belangen. Een voor-

beeld hiervan is bijvoorbeeld het systeem van sterren van het Beter Leven Keurmerk. Breed wordt geaccepteerd dat er dieronvriendelijk en diervriendelijker vlees te koop is. Steeds meer Nederlanders zien de mens echter als onderdeel van de natuur, waarbij belangen gelijker gewogen moeten worden.

Uiteindelijk moeten bedrijven zelf een keuze maken hoe zij omgaan met dierenwelzijn.

Net als ieder mens, kan een bedrijf een eigen beeld hebben bij dierenwelzijn. De Nederlandse modesector is heel helder, wij tolereren geen misstanden zoals het levend plukken van angorakonijnen. Tegelijkertijd moeten we helaas constateren dat er nu geen adequate manier is om te controleren of er aan de eisen die wij stellen, altijd wordt voldaan in productielanden. Dit willen wij verbeteren en daaraan werkt de sector met dierenwelzijnsorganisaties, de Nederlandse overheid, Made-BY en individuele bedrijven.

Deelname aan het convenant moet een objectief inzicht geven aan alle bedrijven in hoe geproduceerd wordt en hoe met dieren wordt omgegaan. Waarde toekennen aan dieren-

welzijn is helaas een lastige exercitie, omdat dit geen zwart-wit vraagstelling is. Daarnaast ontbreekt een internationaal kader voor dierenwelzijn. Dit maakt het lastig voor ondernemers om effectief te handelen. Daarom heeft de Nederlandse modesector al eerder opgeroepen tot gecoördineerde actie op Europees niveau. Dankzij een pleidooi van Nederland, Denemarken, Duitsland en Zweden heeft de Europese Commissie in januari 2017 besloten tot de oprichting van het EU-Platform voor dierenwelzijn. Doel van het platform is om de dialoog over dierenwelzijn te bevorderen en blijvende aandacht te vragen voor dierenwelzijn op de EU-agenda. Het zal gaan over betere toepassing van bestaande EU-regelgeving, promotie van EU-dierenwelzijnsstandaarden in de wereld en inzet van het bedrijfsleven.

Een mooie en noodzakelijke stap.

Gezondheid

31

Puur natuur bij pijnlijke gewrichten

Soepel bewegen zonder medicatie Meer dan een miljoen Nederlanders hebben last van artrose, artritis of andere gewrichtsklachten. Deze groep zal door de vergrijzing alleen maar toenemen. Mensen met gewrichtsklachten behoren meestal tot een kwetsbare, oudere doelgroep die al wat medicatie gebruikt.

Tekst: Redactie

Met de zomer in zicht, zoeken veel mensen naar een oplossing voor hun pijnlijke gewrichten. Dan wordt al snel gekozen voor pijnstillers of smeermiddelen met het pijnstillende diclofenac. Toch zouden met name ouderen die al veel medicatie gebruiken, daar voorzichtig mee om moeten gaan.

Diclofenac gaat niet goed samen met bepaalde medicijnen zoals bloedverdunners en paracetamol kan maagklachten veroorzaken. Probeer gewrichtsklachten van buitenaf en van binnenuit te verminderen met natuurlijke wrijfmiddelen en de juiste voeding of supplementen.

Van buitenaf behandelen

Wrijfmiddelen op basis van arnica worden snel door de huid wordt opgenomen en werken pijnstillend.

Ook warmte- en koude kompressen geven verlichting bij pijn aan de spieren of gewrichten omdat warmte ontspant en kou de zwelling vermindert en de pijn als het ware ‘bevriest.’

Mineralen

Voeding of supplementen met de mineralen magnesium, calcium en kalium zijn nodig voor stevige botten en een goede werking van de spieren. Magnesium werkt ontspannend op de spieren, calcium geeft stevigheid aan het skelet en kalium is samen met natrium nodig voor de zenuwprikkelgeleiding en het feit dat spieren zich samentrekken.

Glucosamine en chondroïtine

Al enige jaren worden glucosamine en chondroïtine geadviseerd bij gewrichtspijn. Deze middelen zouden het kraakbeen ondersteunen en soepel houden. Veel glucosamineproducten bevatten schaaldierenproducten dus pas wel op met een schaaldierenallergie. Ook kan glucosamine invloed hebben op de bloedsuikerspiegel, dus diabetici moeten het gebruik ervan overleggen met hun arts.

Duivelsklauw en zwarte bes-blad

Duivelsklauw is een knol uit Afrika die traditioneel bekend staat om de pijnstillende en ontstekingsremmende eigenschappen. Duivelsklauw kan ontkrampend werken en het kraakbeen ondersteunen. De Zwarte Bes-plant staat ook al tijden bekend om natuurlijke hulp bij reuma-achtige problemen. De pit-olie van de Zwarte Bes kan een positieve invloed hebben op de pijn en de beperkingen bij artrose terwijl het blad van de Zwarte Bes-plant stoffen bevat die ontstekingsremmend werken bij artritis.

Groenlipmossel

De Groenlipmossel dankt zijn naam aan de groene schelprand en komt voor in de wateren van Nieuw Zeeland. De Maori’s aan de kust zouden door deze mossel minder gewrichtsproblemen hebben dan stammen in het binnenland. De mossel bevat een uniek scala omega-3 vetzuren en furaanverzuur, die ontstekingsremmend werken. Bovendien biedt het

extract van een groenlipmossel ook de bouwstoffen glucosamine en chondroïtine.

Curcumine

Aan curcumine worden veel bijzondere eigenschappen toegedicht en het kan bij gewrichtsklachten helpen vanwege de ontstekingsremmende en pijnstillende eigenschappen. Er zijn veel curcuminesupplementen, maar de werkzaamheid ervan is niet altijd even betrouwbaar. Dit komt omdat curcumine gecombineerd moet worden met de juiste bestanddelen om de opname ervan te garanderen. Dan kan curcumine onder andere ontstekingen en de productie van enzymen die een rol spelen bij de afbraak van het kraakbeen, afremmen.

Blijven bewegen De werking van deze natuurlijke middelen is niet wetenschappelijke bewezen en wat bij de een werkt, hoeft bij de ander niet te werken. Blijf bij gewrichtsproblemen altijd bewegen zonder te forceren, drink voldoende water om afvalstoffen af te voeren, eet gevarieerd en kies voor verse voeding zonder toevoegingen. Bij ernstige en langdurige problemen moet er altijd een arts worden geraadpleegd.

O PT I M A L E ZO N B E S C H E R M I N G M E T 1 0 0 % N AT U U R L I J K ZO N N E F I LT E R Gecertificeerde natuurcosmetica, onderscheiden met maar liefst vier verschillende onafhankelijke certificeringen van BDIH, Eco Control, ICADA en Vegan. Earth.Line Argan Sun Care is ontwikkeld met gecertificeerd biologische ingrediënten als Argan olie, Macadamia olie, Kokosolie en Sheabutter en biedt een optimale verzorging en hydratatie van de huid. Door gebruik te maken van de nieuwste technologiën en na jarenlange ontwikkeling zijn wij erin geslaagd de witte waas die minerale filters normaal gesproken achterlaten op de huid te verminderen. Een innovatie waar we bijzonder trots op zijn. Geniet op een veilige, verzorgende en natuurlijke manier van de zon met de innovatieve Earth.Line Argan Sun Care serie.

A R G A N S U N C A R E FA C E AG E CO N T R O L S P F 1 5 – 50 ML

A R G A N S U N C A R E N AT U R A L L I P CARE SP F 10 – 10 ML

Body & Face Care SPF 20 is de nieuwe standaard in veilig zonnen zonder synthetische filters. De synthetische filters zijn vervangen door 100% minerale filters die direct bescherming bieden tegen UVA/UVB stralen. Gecertificeerd biologische Argan olie, Kokosolie, Macadamia olie en Sheabutter hydrateren en voeden de huid optimaal. Geschikt voor alle huidtypen en kinderen.

Face Age Control SPF 15 is de nieuwe standaard in veilig zonnen zonder synthetische filters. De synthetische filters zijn vervangen door 100% minerale filters die direct bescherming bieden tegen UVA/UVB stralen. Gecertificeerd biologische Argan olie, Kokosolie, Macadamia olie, Sheabutter, vitamine A, C en E en Q10 voeden de huid intensief en helpen vroegtijdige huidveroudering te voorkomen.

Natural Lip Care SPF 10 helpt schrale en droge lippen voorkomen.

Voedt en beschermt. Trekt goed in.

E

C E RT I

FI

NA C

AR

D

NA

TURAL SKIN

E

C E RT I

FI

E

142U_adv_el_sun_krant_vd_aarde.indd 1

100 ML Irriderm gel met heilzame kruiden helpt de huid te herstellen bij roodheid, bobbeltjes en gevoelige plekjes. Geeft direct verlichting en zorgt voor een gezonde, gave huid.

Hydrateert, kalmeert en werkt verkoelend. Ook ideaal als Aftersun.

E

TURAL SKIN

AR

A LO Ë V E R A I R R I D E R M -

D

C

A R G A N S U N C A R E B O DY & FA C E C A R E S P F 2 0 – 1 5 0 M L

www.earthline.nl

05-05-17 11:16

Recept

Pink Party Smoothie Tekst en beeld: Lisette Kreischer

Deze zoete en frisse zomerse smoothie is een boost van blijheid. Eten is een feest, so let’s celebrate! De rode aardbeien in combinatie met de zachte frambozen prikkelen je smaakpapillen. Lach de wereld toe met deze roze smoothie!

• 5 aardbeien (optioneel een nachtje bevroren in de vriezer) • 1 eetlepel gojibessen • 1 banaan • 40 gram frambozen • sap van ½ sinaasappel • ½ eetlepel gebroken lijnzaad • 100 ml sojamelk • 50 gram watermeloen, pitjes verwijderd Mocht je de aardbeien bevroren willen gebruiken, boen ze dan schoon, was ze niet en verwijder het groene kroontje. Snijd ze in vieren en plaats ze een nacht in een bakje in de vriezer.

Week de gojibessen vijf minuten in warm water en giet af. Blend alle ingrediënten samen tot een prachtige roze en gladde smoothie!

Opties:

* Vervang de frambozen of aardbeien door bramen. * In plaats van het sap van de sinaasappel kun je kiezen voor granaatappelsap. *Voeg ½ eetlepel kokosrasp of kokosmeel toe. *Vervang de sojamelk door haver-, rijst- of amandelmelk.

Tip:

Serveer om de pink party pleasure te verhogen een flink stuk watermeloen met verse munt bij dit overheerlijke sapje.

Over Lisette Kreischer PLANT POWER Lisette Kreischer (1981) is kookboekenschrijver, foodstylist en fotograaf, en ‘ecopreneur’. Ze schreef onder meer de boeken ‘Veggie in pumps’, ‘Lisette in Luilekkerland’ en ‘Plant power’. In 2012 maakte ze met Mark Kulsdom een documentaire over het vinden van ‘een recept voor de toekomst’. De documentaire leidde tot de ontwikkeling van The Dutch Weed Burger, die op steeds meer plaatsen in Nederland en België verkocht wordt. Eind september 2015 verscheen Groente uit Zee een boek waarin je álles kunt lezen over zeewier: over groei, de soorten en de samenstelling, gebaseerd op recente wetenschappelijke onderzoeken, tot informatie over voedingswaarde en bereidings- en aankoopadviezen. En natuurlijk kun je zelf aan de slag met 50 heerlijke plantaardige recepten.

Meer info: www.lisettekreischer.com

33

,

,

Bij PRETTY&FAIR is hoe het gemaakt wordt net zo belangrijk als het design en de pasvorm. Gemaakt voor vrouwen die bewust kiezen en er ook goed uit willen zien.

Onze ‘Eco-collectie” bestaat uit duurzame materialen. Ook hebben we slimme oplossingen voor de gebruikte verpakkingen. In het productieproces maken we steeds nieuwe stappen om de ‘footprint’ te verkleinen en krijgen productiemedewerkers een eerlijke beloning.

De ‘Happy Veggie” collectie is naast ecologisch, 100% diervrij. Gemaakt van hoogwaardige, technische materialen.

Fair to people Fair to the planet www.prettyandfair.nl

Colofon

35

COLOFON De Krant van de Aarde is een positief redactioneel onafhankelijk medium. Authenciteit, innovatie en natuur zijn thema’s waar de krant voor staat. De krant biedt lezers inspiratie waarmee ze hun vanzelfsprekend duurzame leefstijl invulling kunnen geven.

De Krant van de Aarde is een uitgave van Stichting Dag van de Aarde. Š 2017 Krant van de Aarde | ISSN 1872-5104 | Stichting Dag van de Aarde info@krantvandeaarde.nl | M: 06-53332980 Bestuur Albert Poutsma - Voorzitter / Uitgever Frans van der Beek - Secretaris Redactie: redactie@krantvandeaarde.nl Frans van der Beek, Lynsey Dubbeld, Renske de Zwart, Eric Schoones, Ivonne de Thouars, Yvonne Koop en Leonie Kohl

Vers gegraasde kaas

Er is weer graskaas! Een echt voorzomers seizoensproduct, net als aardbeien, asperges en Hollandse Nieuwe. Graskaas begint in de wei, als de koeien na de winter voor het eerst weer naar buiten gaan. Misschien heeft u dat moment wel eens mogen meemaken of op een filmpje kunnen bekijken: een vrolijke happening met dansende en springende koeien. Onmogelijk om daar als toeschouwer ook niet blij van te worden. Als de koeien na hun eerste rondedansje door de wei uitgedold zijn, gaan ze vervolgens genieten van het heerlijke malse voorjaarsgras. En van de melk die daar van komt, wordt graskaas gemaakt. Jonge graskaas heeft vervolgens ongeveer 6 weken nodig om te rijpen. Het moment waarop de eerste graskaas verkocht kan worden, hangt dus heel erg van de winter af. Is de winter koud en hardnekkig en komt het voorjaar en dus ook de groei van het gras pas laat op gang, dan gaan de koeien veel later naar buiten. Daarmee schuift het moment dat u uw boterham met graskaas kunt beleggen vanzelf naar achteren op. Extra vol van smaak, lekker romig en met een gratis vleugje koeienblijheid.

Nu is dat moment van buiten in de wei vrolijk rondspringen in de voorjaarsweide voor veel koeien iets waar ze helaas alleen nog maar van kunnen dromen. Want steeds meer koeien komen helemaal niet meer buiten. Als ze geluk hebben, krijgen ze het malse voorjaarsgras in de stal voorgeschoteld. Vers gemaaid door de boer, maar niet vers gegraasd door de koe zelf.

Biologische koeien hebben mazzel. Ze mogen niet aangebonden worden in de stal en moeten zodra het weer en het grasland het toelaten lekker naar buiten. Dat kan ook, want de biologische veeteelt is grondgebonden. Dat wil zeggen dat het aantal koeien op de boerderij in een redelijke verhouding staat tot het aantal hectares grond dat de boer tot zijn beschikking heeft (een biologische veehouder mag maximaal 5 koeien per hectare houden en een biodynamische veehouder maximaal 1 koe per hectare). Meer kan niet vanwege de hoeveelheid veevoer die de biologische boeren vanuit de regelgeving van het eigen land moeten winnen. Maar ook omdat biologische boeren verplicht zijn 100 % van de mest die op hun bedrijf wordt geproduceerd op het eigen bedrijf te verwerken. Het protest dat het fosfaatreductieplan (het reduceren van hun veestapel door koeien te slachten) niet op biologische melkveehouders van toepassing zou moeten zijn, is dan ook terecht.

Dit hele verhaal op een rijtje zettend, maakt biologische graskaas een extra bijzonder product. Want zo vanzelfsprekend is dit seizoensproduct in deze tijd helaas niet meer. Probeert u bij het eten van uw boterham met een lekkere plak jonge graskaas eens dat blije moment van de koeien voor te stellen als ze na de winter voor de eerste keer weer de wei in gaan. En bedenk of u daar een deel van uw boodschappenbudget in wilt investeren. Wilt u vers gegraasde kaas op uw brood? Uw keuze in de winkel maakt dit plezier mede mogelijk!

Merle Koomans van den Dries Commercieel directeur Odin www.odin.nl

Eindredactie: Alice Schots Advertenties en samenwerkingen: Albert Poutsma Vormgeving & Opmaak: Celina Koekenbier | info@insight-design.nl Coverfoto Krant van de Aarde: Les Saisons, Ludovic-Sigaud Coverfoto Cultuur Bijlage: Mat Hennek KvdA Gezond: Ivonne de Thouars, hoofdredactie KvdA op School: Hans Truijen, Manager KvdA Reis: Angelique van Os, hoofdredactie en Marco van Berneveld KvdA Cultuur: Eric Schoones, hoofdredactie Distributie: via de Odin groentetas, natuurvoedingswinkels, woningwinkels, reiswinkels en wereldwinkels.

Abonnementen: Je kunt de Krant van de Aarde thuis ontvangen door lid te worden. Je ontvangt dan ook onze voordeelkaart thuis. Met de voordeelkaart krijg je 25% korting bij meer dan 1000 restaurants en vele andere kortingen zoals duurzame mode en groene stroom.

Kijk op www.krantvandeaarde.nl.

FBW Abonneeservice Woerden / Kees Slagter Contact: info@fbw-woerden.nl / 0348-431393

AANBIEDING

Je ontvangt als nieuwe abonnee de Krant van de Aarde in de brievenbus thuis.

Nieuwe abonnee & dvd Je krijgt nu gratis een BBC EARTH dvd box naar keuze cadeau! www.krantvandeaarde.nl abonnementen service: info@fbw-woerden.nl

TONZON: “klimaateffectief” TONZON Vloerisolatie®

de meest klimaateffectieve vloerisolatie ter wereld TONZON Vloerisolatie met Thermoskussens heeft in de praktijk een hoger effect op de vloer temperatuur dan ander materiaal. De hogere vloer temperatuur biedt meer wooncomfort en een veel grotere energie­ besparing die bij vloer verwarming kan oplopen tot wel 40%. De energie die nodig is voor grondstof, fabricage, verpakking, transport en aanbrengen is al binnen enkele winterweken terugverdiend.

De Thermoskussens worden gecombineerd met een stevig zeil (Bodemfolie) op de bodem van de

kruipruimte tegen vocht en radongas: de oplossing voor veel vochtproblemen. Omdat het opvouwbare materiaal handig te verwerken is in vaak krappe kruip­ ruimtes, valt de investering reuze mee.

De all­in richtprijs voor het aanbrengen bedraagt bij 30 m2 € 1.325,­ en bij 50 m2 € 1.850,­. (inclusief materiaal, montage en btw en exclusief eventueel te verkrijgen subsidie) T: 0900 ­ 28 66 966

(€ 0,10 p/min)

tonzon.nl

TONZON Vloerisolatie • sinds 1980 de oplossing

E: info@tonzon.nl