Krant van de Aarde 4-2018

Natuur / Voeding / Gezondheid / Cultuur / Innovatie / Mode / Vrije tijd

Jaargang 13, nr. 4, nazomer 2018

Thema onderwijs: Waldorf Utrecht Een nieuwe vrijeschool

Vervolgonderwijs

Duurzame opleiding? Duurzame toekomst!

Kraaybeekerhof Academie Binnen leren buiten ervaren

Uitgave van de stichting Dag van de Aarde Verschijnt zes keer per jaar.

Volg ons op Facebook facebook.com/KrantvandeAarde

lees ons online www.krantvandeaarde.nl

Voor de natuurlijke verzorging van uw kwetsbare huid

Dermagiq Skin, Hand en Body Wash Alle producten van Dermagiq zijn op basis honing. Ontwikkeld op de Universiteit van Wageningen en onderzocht in verschillende dermatologie centra die gespecialiseerd zijn in behandeling van huidaandoeningen.

Dermagiq Skin is speciaal geschikt voor volwassenen en kinderen, vanaf babyleeft ijd, met eczeem en wondjes o.a. door krabben bij eczeem.

Samen met Dermagiq Hand en Dermagiq Body Wash, ook op basis van honing, heeft u een complete en natuurlijke verzorging voor uw gevoelige huid.

Onze Dermagiq producten zijn nu ook verkrijgbaar bij Etos.

Voor informatie, ook over andere producten in de Dermagiq lijn, kijk op:

www.dermagiq.nl - www.emonta.nl/dermagiq

Verzorging met de kracht van de natuur.

www.dermagiq.nl

Elke week een tas met biologische groenten en fruit van het seizoen

www.odin.nl Elke week een tas

Sonett-uniek_101x290.qxp 27.08.18 14:37 Seite 1

Redactioneel

3

Nadoen of nadenken Na vier jaar op een Franse school is mijn oudste dochter aan haar vervolgstudie begonnen. “Liberal Arts and Sciences” in Utrecht. Daarnaast koos zij niet voor de laatste nog vrouwelijke studentenvereniging maar voor een gemengde roeiclub. Vrijheid in plaats van traditie.

Deze krant is een themakrant over onderwijs. Leren is zowel het verwerven van kennis als het aanleren van gedrag.

Sonett – uniek Ö K O L O G I S C H

K O N S E Q U E N T

U N I E K : Alle Sonett producten zijn 100 % biologisch afbreekbaar. In tegenstelling tot veel andere wasen reinigingsmiddelen zijn ze vrij van petrochemische tensiden en enzymen. Sonett producten bevatten geen synthetische geur-, kleuren conserveringsstoffen. Alle oliesoorten zijn voor 100 % afkomstig uit gecontroleerd biologische of biologisch-dynamische teelt. Alle Sonett producten worden uiteraard zonder gentechniek, zonder nanotechnologie gemaakt. Meer op www.sonett.eu Sonett – zo goed

Miljoenen jaren was leren een zaak van kopiëren. Bij natuurvolkeren ontwikkel(d)en kinderen door te spelen op een natuurlijke manier hun sociale vaardigheden. Hierna werden zij, vaak door een ontgroeningsritueel, tot de wereld der volwassenen toegelaten waar ze leerden voedsel verzamelen, jagen, en vechten. Door de ontdekking van de landbouw ontstonden er samenlevingen waarin groepen macht verzamelden en specifieke kennis monopoliseerden. Binnen de eigen groep was het leven nog steeds overzichtelijk want je hele familie legde zich toe op leerlooien, landbouw of besturen en dat leerde je nog steeds door na te doen. Vergaren van kennis was voorbehouden aan de clerus en later ook aan de besturende klasse. Dat gebeurde op de eerste universiteiten en nog uitsluitend via de voor het volk geheime taal van de kerk. Cogito ergo sum, ik denk dus ik ben, voor hen. Er ontstonden vervolgens scholen maar daar werd het volk vooral tot gehoorzame burger gekneed. Gehoorzaam aan de vorst, staat en de kerk. Zelfstandig denken werd zoveel mogelijk ingeperkt.

Vandaag de dag is de wereld het dorp is waarin de jeugd speelt.

Onderwijs is in Nederland toegankelijk en de keuze is groot. Ouders regelen de basisschool en denken nog mee over voortgezet onderwijs.

Vervolgens kiezen kinderen vaak al snel hun eigen pad. Steeds meer jongeren kiezen zelf voor een groep, beroep en eventueel een levensovertuiging. Wie ben ik? Wat vind ik belangrijk in het leven? Kinderen die jong leren om in te spelen op een steeds veranderende wereld, zelf keuzes leren maken en ontdekken wie ze zijn, maken een mooie start.

Het is prachtig als de liefde voor natuur daarbij ook een rol kan spelen.

In deze onderwijskrant o.a. artikelen over natuuronderwijs op basisscholen, groene kinderopvang en de nieuwe middelbare vrijeschool in Utrecht.

Veel leesplezier!

Albert Poutsma, voorzitter stichting Dag van de Aarde

Een ontspannen, duurzame vakantieplek in de bossen met 18 vrij gelegen vakantiebungalows, een bijzondere kinderboerderij, speeltuin en biologische winkel.

Verkrijgbaar in bio-winkels.

De Roek ligt net buiten Otterlo op 1,5 km van Nationaal Park De Hoge Veluwe met het Kröller-Müller Museum, te midden van prachtige bossen, heide en zandverstuivingen.

Karweg 2 Otterlo

•

www.deroek.nl

•

0318-591757

4

Inhoud

Jaargang 13 2018

INHOUD

8

5

Column DEMETER

6

Nieuws op z’n Frans

8

Groene kinderopvang

10

ABC van natuuronderwijs op basisscholen

12

Nieuw in Utrecht: middelbare vrijeschool

15

Opvoeden zonder straffen en belonen

16

Alle kinderen en ouderen naar buiten!

18

Fotowedstrijd LandschappenNL

20

Duurzaam vervolgonderwijs heeft de toekomst

20

18 Mode: Weer naar school

22

Tussenjaar

23

Zo word je imker

24

Kraaybekerhof verzorgt natuuropleidingen voor volwassenen

25

Schoolinitiatieven: van zonnepanelen tot stadswarmte

27

Gadget Top 5

28

29

Kunstzinnige therapie

32

Groene hotelreizen

34

Uitgelezen

Column

Biologisch-dynamische Demeter honing Onze Demeter honing komt van een biologisch-dynamische imker uit Duitsland, waarbij de bijen nectar verzamelen op wilde bloemen in de Duitse natuur. De honing komt volgens de Demeter richtlijnen tot stand. Hierbij wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met de natuurlijke leefwijze van de bijen en de samenhang tussen dierenrijk, natuur en kosmos. Verkrijgbaar in een crème en vloeibare honing bij uw biologische speciaalzaak.

DUITSLAND

Al sinds 1977 passie voor honing, en dat proef je!

www.detraay.com

Biologisch en biodynamisch eten maakt het leven leuker voor alles en iedereen!

Voor onszelf en onze kinderen, voor de bijen en de regenwormen, voor de vissen in de zee.

Toekomst zaaien bij de boer die niets produceert...

‘Ik produceer helemaal niets, ik ben geen producent, alleen de natuur kan zorgen voor groei en oogst’, aldus René Groenen, biodynamisch tuinder en zaadteler op de Beersche Hoeve in Noord-Brabant.

In onze overmoed denken we soms dat we alles naar ons hand kunnen zetten en beheersen, maar door die drang om de natuur te controleren zijn bodems uitgeput, landschappen vernietigd, biodiversiteit van insecten en wilde planten en dieren gedecimeerd en waterbronnen vervuild en opgedroogd.

René kan dan wel geen producent of boer genoemd willen worden, hij is wel een begeleider van levensprocessen. Vanuit de kracht en het ritme van de natuur werkt hij aan de juiste omstandigheden om planten tot bloei te brengen en hiervan zaad te oogsten.

Dus waarom zou je aardbeien met gif eten als het ook zonder kan?

Doe je boodschappen bij Odin.

Kleine keuzes, groot effect.

Odin. De coöperatieve supermarkt www.odin.nl pure en (h)eerlijke producten Bio logisch voor dier en tuin NIEUW Blote Voeten Gras Biologisch gazonzaad

5

• Diervoeding en verzorging • Duurzame bodem verbetering • Plantvoeding • Gras, bloemen en kruiden zaden

Dit jaar is Stichting Demeter samen met Stichting Zaadgoed en de BD-Vereniging weer organisator van de actie ‘Toekomst Zaaien’ bij acht boeren en tuinders in het land, waaronder René Groenen. Daar kunt u zelf zaaien en iets beleven van het wonder van zaad dat in de Aarde tot leven wordt verwekt. Aandacht voor goede zaden is hard nodig, want de ‘heersers en controleurs’ van de natuur hebben nog niet veel opgestoken van hun desastreuze avonturen. In plaats van goed te luisteren naar boeren die de afgelopen decennia hebben laten zien dat je voedsel kunt ‘produceren’ met behoud van natuur en landschap, lijken ze er zelfs een schepje bovenop te doen door nog sterker van technologie uit te gaan in plaats van uit te gaan van ‘het levende’.

De jeugd heeft de toekomst. Kom met kinderen, vrienden, neefjes of nichtjes in oktober naar onze toekomst-zaai-boeren. Het is een mooie beleving die ons verbindt met de boer, het landschap en het leven.

Kijk voor deelnemers, tijden en adressen op www.toekomstzaaien.nl Bert van Ruitenbeek, directeur Stichting Demeter Demeter is het kwaliteitskeurmerk voor biodynamische landbouw en voeding

www.bio-ron.com

.nl

B i o d y n a m i s ch e kwa l i te i t

academie gastronomie landgoed

OPLEIDINGEN & CURSUSSEN Natuurvoeding voor duurzame gezondheid.

Meer weten? kraaybeekerhof.nl

Leven begint met Demeter Demeter is de Griekse godin van de vruchtbaarheid en het internationale keurmerk van de biodynamische landbouw. Demeter gaat verder dan biologisch. Eisen en richtlijnen zijn strenger.

Met grensverleggende landbouwmethoden versterken boeren de natuurlijke levenskracht die bodem, planten, dieren en mensen in kringlopen aan elkaar doorgeven. Hun gewassen worden rustig volwassen, dankzij een ruime vruchtwisseling en minimale bemesting. Echt lekker en gezond voedsel komt uit het meest natuurlijke landbouwsysteem. Logisch dat je meer van leven geniet, als je zulke goddelijke sla eet. www.stichtingdemeter.nl

6

Nieuws op z’n Frans

Frans van der Beek volgt de ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid op de voet. Hij ergert zich aan de wijze waarop we van de Aarde lenen en weigeren om terug te betalen. En is blij met initiatieven die het welzijn van de planeet bevorderen. Frans geeft een rode kaart aan iedereen die het milieu en de natuur vernietigt en prijst met een groene kaart alle inspanningen die het leefklimaat bevorderen of herstellen. Suggesties zijn welkom op fhjvanderbeek@gmail.com.

MONSANTO MOET DOKKEN

Het omstreden chemisch concern Monsanto (nu onder de vlag van Bayer) moet 253 miljoen dollar uitkeren aan de 46-jarige Dwayne Johnson. Deze Amerikaan heeft de rechter ervan kunnen overtuigen dat de kanker in zijn lijf is veroorzaakt door Roundup, een onkruidverdelger dat het giftige glysofaat als grondstof heeft. De Wereld Gezondheids Organisatie heeft Roundup al als ‘mogelijk kankerverwekkend’ gekwalificeerd en dat betekent: bij twijfel niet inhalen (in dit geval inhaleren). Een fikse tegenvaller voor Monsanto dat uiteraard beweert dat er niets aan het handje is en nu waarschijnlijk een leger aan lobbyisten optuigt om zoveel mogelijk politieke pionnen om te kopen. Er staat nog een lange rij aanklagers klaar om de weg van Johnson te volgen, en met precedent is er een flinke kans van slagen om Monsanto als een kip te plukken. Het is in ieder geval voor de gebruiker duidelijk: gebruik geen Roundup, hoewel andere bestrijdingsmiddelen niet per definitie wel veilig zijn.

onderweg aantrof. Hij besloot er iets aan te doen, startte de community en muntte het woord trashpacker. De vereniging heeft als doel om 100.000 vuilniszakken afval op te ruimen. Iedereen kan zich aansluiten en foto’s of video’s van hun opruimacties inzenden. Kijk maar op www.trashpackers.org hoe dat in zijn werk gaat.

DIF & DE STAD VAN DE TOEKOMST

Nog zo’n milieuheld is Fons Burger, ooit uitgever van het opmerkelijk magazine Dif dat in schoonheid is gestorven, maar Fons zou Fons niet zijn als hij niet als een feniks zou verrijzen.

Backpacking is een reisvorm die ruim een kwart van de jongeren tussen 22 en 30 jaar beoefent.

Rugzak mee, het avontuur tegemoet. Maar wat doe je met het afval onderweg? Gewoon weg donderen en weer verder? Tijmen Sissing lanceerde een wereldwijde community van zogenoemde trashpackers. Dat zijn milieuvriendelijke backpackers. In ruim 50 landen hebben zich deze rugzakreizigers al aangemeld om tijdens hun reizen afval opruimen. Tijmen maakte zo’n reis en schrok van de hoeveelheid rotzooi die hij

Dif wil nu briljante oplossingen verzamelen die de wereld radicaal kunnen veranderen. In 2020 wil Fons een groots evenement in Rotterdam organiseren, te weten De Stad van de Toekomst. Hierin staan de Sustainable Development Goals 2030 centraal. Dit zijn zeventien door de Verenigde Naties zijn vastgelegde duurzame ontwikkelingsdoelen, die in 2030 realiteit moeten zijn. Dat zijn onder meer: einde aan armoede en honger, duurzame en betaalbare energie of de bescherming van zeeën en oceanen.

Iedere week wordt op de app van Dif Report melding gemaakt van de vooruitgang van een van de vier thema’s. Alle thema’s behandelen zou een brug te ver zijn, volgens de initiatiefnemer. Hij wil mensen met slimme ideeën met elkaar verbinden om zo een denktank te vormen die de wereld steeds wat mooier maakt. Schrijvers, fotografen, documentairemakers en alle andere creatievelingen met een groen hart kunnen brainstormen en elkaar inspireren. Dif Report is als app gratis te downloaden in Google Play en de App Store.

Roundup moet dokken

Dif Report App

TRASHPACKER RUIMT OP

VANGRAIL ALS ENERGIEBRON

Ons land heeft ruim zevenduizend kilometer vangrail. Nuttig om ongevallen te voorkomen, maar dit wegmetaal heeft meer potentie. De provincie Noord-Holland experimenteert met zonnecellen in de vangrail. Een proef met zonnecellen in een 72 meter lange vangrail langs de N194 bij Heerhugowaard moet aantonen hoeveel stroom de folie met zonnecellen kan opleveren. De stroom gaat in principe naar het elektriciteitsnet, maar kan ook lokaal gebruikt worden als straatverlichting of voor de matrixborden langs de weg. Zo’n vangrail kan tegen een stootje, maar of dat bij de folie ook het geval is zal de proef uitwijzen. Bij Uden zijn vorig jaar zonnepanelen geplaatst in geluidsschermen over een lengte van 400 meter. Daarmee kunnen vijftig huishoudens van stroom worden voorzien. Ingenieus bedacht en hopelijk vatbaar voor uitbreiding.

HET SUCCES VAN SEEPJE

In 2014 startte Seepje met de verkoop van zeepschillen: de schillen van de Sapindus Mukorossi-vrucht uit Nepal. Deze boom is ook wel bekend onder de naam zeepnotenboom. Deze schillen passen in een waszakje en zijn voor elke wasmachine geschikt. Zodra de schillen in contact komen met water produceren zij zeep. Inmiddels maakt Seepje verschillende duurzame wasmiddelen en allesreinigerproducten op basis van dit ingrediënt.

De schillen zijn biologisch afbreekbaar waardoor ze na gebruik gewoon op de composthoop kunnen worden gegooid. Seepje is nu verkrijgbaar bij meer dan 1.600 verkooppunten in Nederland en België.

Seepje wil haar producten verder over de grenzen uitbreiden met een van de grootste biologische supermarktketens in Duitsland.

Biologisch afbreekbaar wasmiddel

Nieuws op z’n Frans

Redacteur Frans van der Beek deelt rode en groene kaarten uit. Groen maakt blij en rood moet anders.

7

Heb je goed of slecht nieuws?

Mail Frans!

redactie@krantvandeaarde.nl

ALS DE GLETSJERS SMELTEN…

In het natuurmuseum Perlan op IJsland, waar ik bij toeval terecht kwam, stond ik oog in oog met een illustratie die de situatie weergaf wanneer alle gletsjers op Aarde zijn gesmolten. Alle experts zijn het er wel over eens dat die ontwikkeling in volle gang is. Schrik niet, maar als dat ijs verdwijnt kan de zeespiegel met zestig tot zeventig meter stijgen.

Zelfs een geringere stijging kan al desastreuze gevolgen hebben, want dan wordt bijvoorbeeld Bangladesh verzwolgen en zullen honderd miljoen inwoners elders droge voeten moeten zien te krijgen. Deze illustratie laat zien wat er van Europa overblijft als het ergste scenario werkelijkheid wordt. De lichtblauwe streken zijn de huidige kustlijnen. Ons land verdrinkt en verdwijnt. Daar is geen dijk tegen opgewassen. Het gaat gelukkig heel geleidelijk, dus ga vanavond rustig slapen, maar of enkele generaties na ons dat ook nog kunnen, anders dan in een duikboot, is een angstaanjagende vraag.

RIJEN, RIJEN, RIJEN IN JE WAGENTJE

Het CBS heeft uitgerekend hoeveel kilometers wij in Nederland met de auto afleggen. Dat heeft een onthutsend cijfer opgeleverd: 119.1 miljard kilometers en daarmee leggen we een afstand af van drie miljoen keer de Aarde rond. En dan hebben we het alleen nog maar over ons eigen landje.

Het is niet meer te becijferen wat dit wereldwijd betekent. Voeg daarbij de astronomische afstanden van het vliegverkeer en het is wel duidelijk dat we daar nooit voldoende bomen voor kunnen planten. Sterker nog: die worden ook nog eens met 200 voetbalvelden per minuut gekapt, dus tel uit je verlies. De CO2 uitstoot neemt liederlijke vormen

Enge nieuwe kustlijn

aan en de smeltende ijskappen leveren het bewijs.

Ik hoor je denken: wat maakt mijn autogebruik dan nog uit? Of dat vliegreisje. Inderdaad, nog geen nanodruppel op een gloeiende plaat. Maar als de bewustwording van je eigen rij- en vlieggedrag toch iets kan bijdragen, geeft dat een goed gevoel.

DIE CRUISE OOK OVERSLAAN?

Rijden en vliegen is dus vervuilend, maar we willen toch graag van a naar b, want thuisblijven is geen optie. Die is er wel als je een cruise wilt maken, wat steeds meer vakantiegangers doen.

Moeten we ons dat reisgenot ook al ontzeggen?

Dat moet iedereen voor zichzelf uitmaken, maar cruiseschepen zijn wel megavervuilers. Ze laten hun dieselmotoren in de havens continu draaien om het schip van elektriciteit te voorzien. Dat betekent een forse uitstoot van CO2, fijnstof, stikstof en zwavel die over de stad wordt uitgestrooid. Er zijn geen cijfers over de mate van vervuiling in ons land, maar in Engeland is daar wel onderzoek naar gedaan. Daaruit bleek dat een schip met 1800 passagiers ongeveer zevenhonderd liter diesel per uur nodig heeft om stroom op te wekken. Dat is evenveel als 688 zware vrachtwagens met draaiende motor. Niet zo gezond dus, maar met die cocktail op het dek in de hand wil je daar toch niet aan worden herinnerd. Maar smerig blijft het.

precies welke soorten textiel geschikt zijn voor inzameling. Zo verdwijnt er veel tweedehands kleding dat in arme landen graag zou worden gedragen. Kleding is helaas een wegwerpproduct geworden door de extreem lage prijzen bij onder meer Primark. C&A en WE geven vijf procent korting als oude kleding wordt ingeleverd om te recyclen. Dat is mooie marketing, maar het is slechts een begin. De consument zou zich vaker moeten afvragen of dat blouseje, jasje of broek niet nog een tweede leven kan worden gegund. Weggooien is zonde, want daarmee komt het textiel in het hellevuur.

AAI POES?

Jaarlijks verdwijnt ruim 135 miljoen kilo textiel in de verbrandingsoven en wordt ongeveer zeventig miljoen kilo via kledingbakken ingezameld. Dat zou omgekeerd moeten zijn. Maar er zijn te weinig kledingbakken volgens de Vereniging Herwinning Textiel. Ook weet één op de vijf Nederlanders niet

Ons land telt drie tot vier miljoen huiskatten en naar schatting lopen er ongeveer 165.000 katten rond die zich buitenshuis vrij bewegen. Is dat erg?

Ja, dat is heel erg als je bedenkt dat dit legioen jaarlijks zo’n twintig miljoen beschermde dieren doden. Deze katten jagen op muizen, vogels, kikkers, ringslangen en salamanders. Boze natuurliefhebbers posten met regelmaat foto’s van deze ‘moordenaars’. De dieren zijn ook nog eens drager van wormen en ziektes, waardoor bijvoorbeeld eekhoorns het loodje leggen door de zogeheten ‘kattenbakparasiet’. Die katten kun je dat niet kwalijk nemen, want het is nu eenmaal hun instinct, maar het blijft tamelijk desastreus. Mogen we die killer-cats elimineren? In Friesland, Utrecht en Noord-Brabant is jagen toegestaan, in sommige provincies worden de dieren gecastreerd en weer losgelaten, waarna ze opnieuw achter prooien aangaan. Als alle katten met een chip worden geregistreerd is de opsporing van eigenaren mogelijk. En dan? Hoe zeg je tegen die roofdieren: “Nooit meer doen!”.

Plastic in de oceanen

Katten op jacht

TEVEEL TEXTIEL IN DE FIK

8

Kinderopvang

Groene kinderopvang in opkomst Meer buitenlucht op crèche en bso Steeds meer ouders kiezen voor kinderopvangcentra waar natuur en beweging hoog in het vaandel staan. Want buiten spelen en beweging zijn belangrijk voor de sociaal-emotionele, cognitieve en fysieke ontwikkeling van kinderen. Weg met obesitas, tv en computer en op naar buiten!

Tekst en beeld: Yvonne Koop

In Duitsland en de Scandinavische landen is het heel normaal. Crèches en buitenschoolse opvang (bso) waar de kaplaarzen onder de regenkleding bij de kapstok staan. En waar iedere dag wordt buiten gespeeld, weer of geen weer. In Nederland was dat tot voor kort tamelijk uitzonderlijk. Ouders houden er niet van dat hun kinderen vies thuis komen, volgens veel leidsters. Maar eigenlijk liepen ze vooral zelf aan tegen gebrek aan kennis en ervaring op het gebied van natuurbeleving voor en met kinderen. Gelukkig is een kentering zichtbaar. Zo zijn er inmiddels crèches waar baby’s buiten slapen, agrarische opvang op boerderijen en bso’s waar grotere kinderen hutten bouwen, in bomen klimmen en fikkie stoken.

Steeds meer kinderopvangcentra worden groener

en/of avontuurlijker en spannen zich in om het bordje Groene Kinderopvang op hun deur te mogen hangen. Sinds 2013 zijn dat er al vele tientallen.

Het kwaliteitsmerk is een initiatief van de stichting Groen Cement. Om dit te behalen moet het opvangcentrum de kinderen minimaal één uur per dag buiten laten, ongeacht weer of seizoen. Buiten moet er grond, zand of water zijn om mee te spelen. Ook moeten de kinderen kunnen leren zaaien, poten, stekken en oogsten. En er moeten dieren zijn zoals vogels, insecten of kleine zoogdieren. De stichting vindt natuur belangrijk voor de ontwikkeling van opgroeiende kinderen, maar wil ook laten zien dat het leuk en gezond is. Daarbij: jong geleerd, oud gedaan. Kinderen brengen vaak wekelijks meer uren in de opvang door dan thuis. Juist daar kan op dat gebied dus het verschil in het leven van kinde-

ren worden gemaakt. Om hier extra aandacht aan te schenken riep de stichting 2014 uit tot het jaar van de Groene Kinderopvang. Jaarlijks wordt in het voorjaar een zogenoemde Metselaarsdag georganiseerd waarin onder meer kinderopvangcentra zich kunnen verdiepen in nieuwe mogelijkheden en ontwikkelingen op dit gebied.

Oase van groen

Natuurlijk komt dit initiatief niet uit de lucht vallen.

Al enkele jaren geleden drong het besef door dat kinderen steeds minder buiten spelen. De opkomst van televisie, spelcomputer, internet en sociale media is een belangrijke oorzaak, maar ook de houding van ouders zelf. Die vinden het op straat al vaak te gevaarlijk voor hun kinderen en daarbij is inderdaad de groene ruimte de afgelopen dertig

Kinderopvang Modderdag

Ook binnen verovert groen en duurzaam de kinderopvang. Van energiebesparende maatregelen als de thermostaat een graadje lager of een waterbesparende knop op de wc tot het serveren van gezonde maaltijden met veel verse groente en fruit, bruin brood en weinig suikerhoudende producten. Bij de aanschaf van nieuw meubilair en speelgoed wordt erop gelet dat het van natuurlijke materialen is gemaakt en er worden gedurende het jaar allerlei activiteiten georganiseerd waarmee de natuur kan worden ontdekt. Te denken valt aan de seizoenen, dieren, het weer, kringlopen, voedsel en de zintuigen, maar ook een Modderdag of Kaboutersoepweek (waarbij peuters en kleuters buiten een prutje mogen maken van water, zand en plantjes).

Extra maatregelen zijn wel nodig want ondanks dat 80 procent van de ouders het belang van buiten spelen inziet, vindt bijna de helft het toch vervelend als de kinderen vies thuis komen... Dus worden er doorgeefsystemen opgezet om kinderen van regenpakken en laarzen te voorzien of schaft de kinderopvang die zelf aan. En ook aan tuinpakken, overalls, klompen, kruippakken, kliederschortjes en bolderkarren mag er geen gebrek zijn bij een groene kinderopvang.

www.ikslaapbuiten.nl

jaar flink kleiner geworden. Zo’n lekker landje in de buurt waar je vroeger ongestoord kon spelen, heb je nu simpelweg niet veel meer. Daardoor missen kinderen de stimulans van buiten op avontuur gaan, dingen ontdekken en nieuwe ervaringen opdoen.

Na speelbossen, natuurspeeltuinen en natuurlijke schoolpleinen is het dan nu de beurt aan de kinderopvang om te vergroenen.

Iedere crèche of bso doet dat op zijn eigen manier.

De één heeft een stoeptegel weggehaald en daar wat tuinkers ingezaaid. Een ander gebruikt de kale buitenmuur om die weelderig te laten begroeien met klimplanten of er een hangende moestuin aan te bevestigen. En weer een ander tovert de hele buitenruimte om tot een oase van groen met allerlei hoekjes en mogelijkheden voor verschillende activiteiten. Kinderen met veel energie krijgen zo de ruimte om zich uit te leven, maar ook de meer sensitieve kinderen hebben dan plekjes om rustig te kunnen dromen en onderzoeken. ‘Pas op’ zeggen als een kind ergens op klimt of doorheen wil struinen, zou daarbij niet nodig hoeven zijn: kinderen kennen zelf hun grenzen en daarbij zijn de veiligheidseisen streng in Nederland. Dat bleek toen peuters van een kinderopvang van de GGD-inspecteur niet in een naburige schooltuin mochten spelen omdat daar brandnetels groeiden.

Er zijn inmiddels crèches waar baby’s buiten slapen

In de plassen stampen, van een heuvel rollen, insecten zoeken, helpen in de moestuin, de dieren voeren, is vooral leuk voor de leeftijd van globaal 2 tot 12 jaar. Toch is de kinderopvang pas echt groen als ook aan de allerkleinsten wordt gedacht. Door ze katoenen luiers te laten dragen bijvoorbeeld en ze buiten te laten slapen. Waar dat in het koude Scandinavië geen enkel probleem is, hoeft dat het hier ook niet te zijn. Zeker niet met speciale buitenbedjes als lutjepotjes waarin de ukkies heerlijk kunnen slapen en van waaruit ze als ze wakker zijn naar de wolken kunnen kijken. Of als ze wat groter zijn ze zelf fruit laten plukken die ze met hun handen mogen opeten.

Of ze de pluisjes van een paardenbloem laten wegblazen. Het zijn ervaringen die ze hun leven lang niet meer vergeten.

Tips

• Kaboutersoep en wonderblaadjes – Zintuiglijke buitenavonturen voor baby’s, peuters en kleuters, Ity Busstra • Rupsen horen poepen – Praktijkgids Natuurbeleving, Jeanette Boogmans • Met je smartphone het bos in, Jolanda Pikkaart • despeurzoekers.nl – Een website vol producten en tips om kinderen naar buiten te krijgen.

9

10

Basisschool

Basisscholen vergroenen waar je bij staat Natuuronderwijs van Aap tot Zebra

Welke onderwijsvorm je ook kiest/hebt gekozen voor je kinderen, overal wordt wel iets met/in de natuur gedaan.

Van eigen schooltuintjes tot zelfs een groen schoolplein aanleggen, een moestuin onderhouden tot het (regelmatig) op excursie gaan de natuur in. Groen staat duidelijk op de agenda van de basisscholen. Maar welke visie zit erachter? En wat doen scholen, van welke richting ook, om ‘groener’ te worden? Een overzicht.

Tekst:Yvonne Koop

CHRISTELIJK

Dat christelijke scholen zich bijzonder inzetten voor natuuronderwijs komt logischerwijs voort uit de Bijbel. Veel christelijke scholen gebruikelijk op christelijke leest geschoeide methodes voor natuuronderwijs, waarin aan de hand van de Bijbel op onderwerpen als het wonder van de schepping wordt ingegaan.

Een voorbeeld van een groene christelijke school is de basisschool De Verwondering in Almere. Deze startte afgelopen maand naar eigen zeggen als eerste echte ecologische basisschool van Nederland. Nu nog in een tijdelijk gebouw, maar vanaf 2020 in de definitieve huisvesting. Dit gebouw wordt volledig van hout met een groen beplant dak. Het schoolgebouw krijgt naast 14 binnenlokalen ook een buitenlokaal. Er wordt veel gebruik gemaakt van gerecyclede materialen en zonne-energie. Regenwater wordt opgevangen voor bijvoorbeeld het begieten van de moestuin. En er komen dieren waar de kinderen voor kunnen zorgen.

De onderwijsfilosofie is nu al groener dan groen, blijkt uit een interview met directeu-

ren Paula en Miranda: “Wij leren niet alleen uit een boek of uit een schrift, maar ook door letterlijk met de laarzen in de klei te staan. Door verbinding aan te gaan met de natuur. Lekker banjeren en blubber. Én door relaties met elkaar, en je omgeving. Dat past goed bij deze buurt. We geven onze leerlingen mee dat ze het verschil kunnen maken.

Je verwonderen, dat gunnen we ieder kind!”

DALTON

Bij Daltonscholen ligt de focus op drie kernwaarden: vrijheid in gebondenheid, zelfstandigheid en samenwerking. Bedoeling is de kinderen zo breed mogelijk te vormen en ze uit te dagen zich te ontwikkelen tot ondernemende mensen met een kritische een democratische houding.

Een voorbeeld van een groene Daltonschool is de Openbare Dalton Basisschool Pieterskerkhof in Utrecht. Daar werd eind vorig jaar in samenwerking met IVN het eerste Binnenbos van Nederland geplant. Een groen leslokaal heeft positieve effecten op de luchtkwaliteit, de leerprestaties en de waardering van leerlingen voor het leslo-

kaal. Bovendien gaan de leerlingen zelf aan de slag als Binnenboswachters.

Daan Bleichrodt, Projectleider bij IVN vertelt: “Maar liefst 60 procent van de kinderen in Nederland groeit op in een stedelijke omgeving, waar groen niet vanzelfsprekend is. Het planten van een Binnenbos versterkt de band van kinderen met de natuur. Door middel van een leuk, interactief lespakket laten we kinderen de effecten van de planten op hun welzijn onderzoeken. Op deze manier ontdekken ze zelf wat planten voor hun doen. Als zij voor de natuur zorgen, zorgt de natuur weer voor hen.”

Directeur Endry van de Berg, vult aan: “Wij vinden het belangrijk te werken aan een prettig leerklimaat voor onze leerlingen. Kinderen zitten gemiddeld 40 procent van hun tijd in een klaslokaal. Het Binnenbos combineert groen in de klas met onderzoekend leren.”

FREINET

De basis voor de Freinet-scholen werd gelegd door de Franse onderwijzer Célestin Freinet (1896-1966). Omdat hij op

Basisschool

11

zijn afgelegen dorpsschool merkte dat de kinderen nauwelijks geïnteresseerd waren in de droge leerstof, ging hij met hen de school uit om bedrijfjes in het dorp en de natuur in de omgeving te bekijken. Nog steeds is het uitgangspunt van Freinet-scholen: levend leren op een natuurlijke manier. Het onderwijs vindt niet plaats aan de hand van vaste methodes, maar vertrekt vanuit de ervaringen en belevingen van de kinderen. Er wordt veel gebruik gemaakt van kunstzinnige technieken. Iedere klas heeft een eigen atelier waarin gewerkt kan worden met daarin zelfs een eigen drukpers.

Een voorbeeld van een groene Freinet-school is de Nieuwe Regentesseschool in Utrecht.

Afgelopen lente werd daar een bijen- project gehouden. De provincie gaf subsidie voor een educatieve bijenkast, zodat kinderen de cyclus van het leven van de bijen kunnen zien en ervaren. Ineke, leerkracht van groep 5/6 èn imker, nam het initiatief hiervoor. Zij legt uit: “Bijen zijn nodig voor de bestuiving van onze gewassen en voor het behoud van onze biodiversiteit. Het is belangrijk om kinderen te betrekken bij onze zorg voor deze diertjes en samen te werken aan oplossingen voor het behoud van onze natuur.”

In de bijenkast zitten vanzelfsprekend honingbijen, maar ook voor de wilde bijen wordt door de school gezorgd. In het kader van het lenteproject werden in de klas zaadbommetjes gemaakt. Die konden door de ouders worden gekocht. Met de opbrengt heeft de school een stuk grond geadopteerd in de Voorveldse Polder. Door daar een bijenoase van te maken, wordt het leven voor de wilde bij ook weer iets makkelijker.

JENAPLAN

De kern van het Jenaplan onderwijs is: leren omgaan met jezelf, met anderen, en met de (duurzame) wereld. Het is daarmee de enige schoolvorm die in ieder geval duurzaamheid tot hoofdmoot van het onderwijs heeft verheven. In de praktijk betekent dit: “We halen de wereld in de school en wij nemen je de wereld in. Je leert te onderzoeken wat voor betekenis je wilt geven aan de duurzame wereld. Vanuit deze zelfbewuste houding leer je vaardigheden als ondernemen, onderzoeken en verantwoorden.” Een mooi uitgangspunt waarin ook ruim baan wordt gemaakt voor het leven in en omgaan met de natuur. Het Jenaplan-tijdschrift Mensenkinderen wijdde niet voor niets in maart dit jaar een interessante special aan het thema natuur. Waarin wordt gekeken naar, zoals de redactie zelf zegt: “de natuur in de mens en de mens in de natuur”.

Een mooi voorbeeld waar een groene Jenaplanschool zeker mee aan de slag kan gaan is een lessenreeks ‘Filosoferen’. Sabine Wassenberg verzorgt onder de naam WonderWhy trainingen, lesmateriaal en begeleiding van scholen op dit gebied. Een filosofisch gesprek over natuur kan dan bijvoorbeeld gaan over

kwesties als Wat is natuur eigenlijk, Wat hoort er niet bij natuur en Is de natuur belangrijk?

Dat leidt altijd tot openhartige gesprekken en verfrissende inzichten bij de kinderen.

MONTESSORI

Onderdeel van het Montessori-onderwijs is het Kosmisch Onderwijs: een combinatie van natuuronderwijs, geschiedenis en aardrijkskunde. Het doel van kosmisch onderwijs is kinderen te laten zien dat de feiten en verschijnselen waar ze dagelijks mee te maken hebben, onderdeel uit maken van een groter geheel. Daarnaast moeten kinderen zich bewust worden van hun plaats en hun verantwoordelijkheid in de verdere ontwikkeling van de bestaande wereld.

Maria Montessori zegt het op deze manier: “Het heelal is een indrukwekkende realiteit en een antwoord op alle vragen. Wij zullen dit pad van het leven gezamenlijk aflopen want alle dingen zijn een onderdeel van het heelal, allen zijn met elkaar verbonden in een allesomvattende eenheid. Het kind houdt op met dwalen; hij heeft het universele centrum van zichzelf en alle dingen gevonden. Want wat wij ook aanraken, een atoom of een cel, wij kunnen er geen uitleg aan geven zonder kennis van het uitgestrekte heelal.”

Schooltuinles is een vast onderdeel van het natuuronderwijs. Het is bedoeld voor de kinderen uit de bovenbouw. De kinderen kunnen de ontwikkeling in de natuur volgen in de verschillende seizoenen. Alles wat de kinderen zaaien, mogen ze ook oogsten en mee naar huis nemen. Ook de zorg voor een eigen plantje in het lokaal hoort erbij. Het leert de kinderen oog te hebben voor hun omgeving. Daarnaast brengt het fleur en sfeer in de klas en wordt de interesse voor bloemen en planten gewekt.

VRIJESCHOOL

Last but not least de vrijeschool, waar bij uitstek de (wijsheid van de) natuur hoog in het vaandel staat. Bij het lesgeven wordt het jaarritme van de natuur gevolgd. Door het vieren van jaarfeesten worden kinderen zich bewust van het jaarverloop en wordt de verbondenheid met de natuur gestimuleerd.

De vrijeschool de Meander in Nijmegen laat met het project Technieklandje de leerlingen van de midden- en bovenbouw het vak techniek ervaren in een natuurlijke setting. Twee keer per maand gaan ze naar een afgelegen terrein waar de kinderen – als ware het deelnemers aan Expeditie Robinson – zelf een huisje hebben gebouwd en ook alle andere activiteiten – voedsel zoeken, vuur maken, eten koken – zelf aanpakken. Daarnaast doen ze onderzoek, leren ze boogschieten, versieren ze hun kerfstok, snijden ze vlierenfluitjes en nog veel meer. Natuurprofessionals komen regelmatig vertellen over hun vak. Hoogtepunt is altijd de rattenvanger met zijn trukendoos, inclusief de (be-) tastbare voorbeelden van vers gevangen bever- en muskusratten. ‘Waterkonijn’ heeft het kookgroepje nog niet bereid, maar het zou kunnen!

Na zo’n dag is er ook huiswerk. Kinderen maken zaken als een vogelhuisje, pijl en boog, zakmes, klok, weerstation of vlieger. Best pittige opdrachten, waar hulp van thuis bij nodig is. Niets zo nostalgisch als met je moeder in het rommelschuurtje of op de spinnenzolder op jacht te gaan naar oude spullen voor bijvoorbeeld het maken van iets dat ‘klok’ kan heten en de tijd bijhoudt! De opdrachten leveren een heus ‘uitvindercertificaat’ op met voor iedere uitvinding een passend stempeltje.

Als afsluiting van het schooljaar bouwen de kinderen een reuzenpiramide van bamboestokken, picknicken met alle ouders en slapen onder de sterren.

12

Voortgezet onderwijs

Tekst en beeld: Yvonne Koop

Hoera!

Een nieuwe vrijeschool in Utrecht Waldorf Utrecht: ‘eindelijk’ voortgezet vrijeschoolonderwijs tekst: Leonie Kohl

In Utrecht wonen en voortgezet vrijeschoolonderwijs volgen? Dat betekende – tot voor kort! – maar liefst een uur op de fiets naar Zeist. Misschien waren deze kinderen wel lekker fit, maar een stad als Utrecht zou toch meer te bieden moeten hebben… Een groep ouders met kinderen op het vrijeschool basisonderwijs besloot drie jaar geleden dat ze een doorlopende leerlijn zouden realiseren voor hun kinderen en wel in hun eigen stad. Dat is gelukt: dit schooljaar opent Waldorf Utrecht haar deuren!

Een nieuwe vrijeschool in Utrecht en wel op het niveau van voortgezet onderwijs. Tegen de verwachting in was die er nog niet. Op de fundamenten die gelegd waren bij de leerlingen tijdens het basisonderwijs kon niet worden voortgebouwd, althans niet in eigen stad. Een breed gedragen ouderinitiatief heeft geleid tot de oprichting van de nieuwe school, Waldorf Utrecht. “Geen eenvoudige klus,” vertelt Linda Scheeres, één van de ouders en initiatiefnemers.

“Het duurde een stuk langer dan in eerste instantie verwacht, maar als je drie jaar later ouders, kinderen en leerlingen bij elkaar ziet, dan ben je toch wel supertrots!”

De juiste mensen op de juiste plek

In het schooljaar 2018/2019 verwelkomt Waldorf Utrecht haar eerste twee klassen.

“De school opent als leerroute onder de vleugels van het St-Gregorius College, want een compleet nieuwe school oprichten bleek onder de huidige wetgeving onmogelijk,” aldus Scheeres. “Het onderwijsaanbod in Utrecht was tot nu toe niet echt gevarieerd.

Zowel met het St-Gregorius College, dat graag ruimte wilde maken voor vrijeschoolonderwijs, als met de Stichtse Vrije School in Zeist hebben we een bijzonder goede samenwerking opgebouwd.

Het leek wel of alsof er op dat moment de juiste mensen op de juiste plek zaten.”

Dat gold ook voor de ouders die elkaar hadden gevonden in hun gezamenlijke missie. Allemaal hebben zij hier op vrijwillige basis naast hun reguliere banen aangewerkt, maar konden ook beroepsmatig hun bijdrage leveren als onderwijsexpert, als juridisch adviseur of als succesvol zakenman.

“In team Waldorf Utrecht zit een rijk kleurenpallet aan kennis en vaardigheden waar we uit konden putten. Bovendien kenden we elkaar goed en dat leverde samen veel goede energie op. Nu kunnen al onze kinderen – het was nèt op tijd – doorstromen naar voortgezet vrijeschoolonderwijs.”

Voortgezet onderwijs

13

Op naar 100 jaar vrijeschoolonderwijs

De vrijeschool: er zijn er steeds meer in Nederland en de wereld en in 2019 viert het vrijeschoolonderwijs zelfs haar 100-jarig bestaan. Wat is het idee achter deze vorm van onderwijs en wat gebeurt er nou op zo’n vrijeschool? Krant van de Aarde publiceert in aanloop naar dit bijzondere jubileum een serie artikelen om antwoord te geven op deze en andere vragen.

Stadse identiteit

Bij de oprichting werd al snel duidelijk dat Waldorf Utrecht een geheel eigen identiteit kreeg.

“Iets waar we streng over gewaakt hebben. We hebben veel tijd besteed aan het helder krijgen van ons doel en hier dichtbij te blijven. We hebben een goede balans gevonden tussen het doel in ogen houden en het nastreven van ambities.”

Waldorf Utrecht is een vrijeschool met een stads karakter. Vrijescholen hebben altijd een sterke verbinding met de omgeving waarin zij zich begeven. “Het begint al bij de naam, waarbij we bewust voor ‘Waldorf’ hebben gekozen voor de internationale herkenbaarheid. Daarnaast zoeken we de samenwerking om de hoek, letterlijk. De

dansschool om de hoek verzorgt vervanging van de euritmielessen en er komen educatieve programma’s in samenwerking met het nabijgelegen filmhuis. Tijdens cultuurdagen ontmoeten de leerlingen hun medeleerlingen van het St-Gregorius College. Natuurlijk is er ook aandacht voor de natuur, maar om dit invulling te geven wordt er gekeken naar andersoortige groenprojecten die meer passen bij de grote stad.”

Een tweede thuis

Zoals alle vrijescholen werkt ook Waldorf Utrecht vanuit een antroposofisch mensbeeld aan een brede ontwikkeling. Kunstzinnigheid is hierin belangrijk, maar voor deze nieuwe school speelt juist het creëren van een tweede thuis een

grote rol. “Hier willen we tweeledig invulling aan geven. We willen dat de kinderen zich op een gevoelslaag thuis voelen, maar we hebben ook fysiek hierop ingezet. Het indrukwekkende gebouw is al sfeervol, maar ook binnen hebben we veel werk verricht om een uitnodigende en veilige sfeer te creëren. Behalve de zolderruimte, maar dat is bewust. Dit willen we graag samen met de kinderen doen. Hier komen zitzakken en vloerkleden, zodat het echt een huiselijk geheel wordt waar ze even kunnen afschakelen.”

Kijk voor meer informatie over Waldorf Utrecht op

www.waldorfutrecht.nl www.gregorius.nl.

WILT U OOK ZORG OP MAAT? DAT KAN MET DE NATUURLIJKE GENEESMIDDELEN VAN WELEDA.

Weleda kijkt op een holistische manier naar de mens, vanuit de gedachte dat elke mens een uniek individu is. Weleda produceert in Nederland meer dan 800 verschillende geneesmiddelen volgens farmaceutische standaarden om dit voor u in passende gezondheidszorg om te zetten. De antroposofische huisarts benadert u op dezelfde wijze en maakt daarbij gebruik van Weleda’s doeltreffende geneesmiddelen.

Ga nu naar www.weleda.nl/ apotheek om uw voorschrijfgeneesmiddel te bestellen en voor een arts bij u in de buurt. Voor vragen kunt u bellen naar 079 - 363 13 13 of mailen naar info@weleda.nl.

Weleda. Puur natuur, net als jij.

Adv WBA 210x297 Nieuwe Stijl.indd 1

17-04-18 11:03

Opvoeding

15

Opvoeden zonder straffen en belonen Je wilt je kind soms met liefde achter het behang plakken Wat alle ouders willen is dat hun kind niet binnen de lijntjes kleurt maar zijn eigen tekening maakt.

Dat hun kind zijn unieke talenten en kwaliteiten kan ontplooien. Wat Eline Weijers, opvoedcoach, merkt in haar praktijk is dat ouders uit frustratie en/ of onmacht over ‘ongewenst’ gedrag van hun kind terugvallen op straffen en belonen. Terwijl juist dat straffen en belonen averechts werkt. Uit angst voor een straf of uitkijkend naar een beloning gaan kinderen hun gedrag aanpassen. Zo raken zij verwijderd van dat wat hen uniek maakt, hun talenten en kwaliteiten.

Ontwikkelingspsychologe Aletha Solter zegt ‘children are the most in need of our loving attention when they act the least deserving of it’. Oftewel op van die momenten dat je voelt dat je het liefst je kind even achter het behang zou willen plakken moet je eigenlijk je kind je liefdevolle aandacht geven.

Maar hoe doe je dat? Hoe blijf je zelf rustig?

Waarom doet je kind eigenlijk zo? Wat is een liefdevolle manier van reageren op dit soort momenten?

Tijdens de 3-daagse training ‘Je macht loslaten, opvoeden vanuit gelijkwaardigheid’ krijgen ouders antwoorden op deze vragen. Na de training voelen ouders zich krachtiger en liefdevoller doordat zij meer inzicht hebben in hun eigen rol als moeder/ vader en in de ontwikkeling van hun kind. Kinderen voelen zich meer gezien en gehoord en leren om hun eigen gedrag te sturen. Ook niet onbelangrijk:

er is minder strijd en meer gezelligheid binnen het gezin. Een moeder die de training had gevolgd vertelde dat ze zich meer emotioneel verbonden voelde met haar kind, juist ook op van die ik-plak-je-achter-het-behangmomenten. Een onverwachts cadeautje waar ze zich dankbaar voor voelde.

Nieuwsgierig?

Kijk dan eens op de website www.ouderschapvanuitjehart.nl of stuur een email naar eline@ouderschapvanuitjehart.nl met je vragen of opmerkingen over de training ‘Je macht loslaten, opvoeden vanuit gelijkwaardigheid’.

16

Buiten spelen

De natuur als een grote speeltuin Interview met natuurillustrator Jasper de Ruiter

Twee jaar geleden verscheen zijn boek ‘Alle kinderen naar buiten’. Een inspirerende boektitel en zo is ook de ontmoeting met natuurillustrator Jasper de Ruiter. Alhoewel het woord illustrator al lang niet meer de lading dekt.

Langzamerhand groeide naast het tekenen de drang om meer met de natuur te doen, om mensen breder hiervoor te enthousiasmeren. Op alle mogelijke manieren, en dat zijn er veel.

Tekst: Yvonne Koop | Beeld: Jasper de Ruiter

Wie de website www.despeurzoekers.nl bekijkt waarop Jasper al zijn activiteiten heeft uitgestald, duizelt het haast van de mogelijkheden. Er is een webshop waarin speurpakketten, herkenningskaarten en zelfs raamstickers worden verkocht (die voorkomen dat vogels tegen de ruiten vliegen), er kunnen natuurfeestjes worden besteld, er kan hulp worden aangevraagd bij het inrichten van groene schoolpleinen en nog veel meer. Alles hard nodig, volgens Jasper, want kinderen gaan nog lang niet genoeg naar buiten. “De natuur is een grote speeltuin, waar nog veel te weinig gebruik van wordt gemaakt.”

Hij is niet de eerste of enige die zoiets zegt. De afgelopen jaren komen er met de regelmaat van de klok onderzoeken naar buiten waaruit blijkt kinderen niet of nauwelijks meer buiten spelen, te dik worden mede hierdoor, en – recentelijk – eigenlijk valcursussen zouden moeten krijgen om het groeiende aantal ongelukken bij het weinige

buiten spelen terug te dringen. Om het nog maar niet te hebben over de basale kennis die vaak ontbreekt over bomen, bloemen en planten en de schrik die kinderen hebben voor viezigheid, of het nu modder op hun nieuwe schoenen of kriebelbeestjes op hun schone handen is.

Groen klaslokaal Om hier iets aan te doen zijn met name kinderdagverblijven voorzichtig bezig te ‘vergroenen’ en staat bij steeds meer scholen het aanleggen van groene schoolpleinen hoog op de agenda. Zo moeilijk is het eigenlijk ook niet om een moestuintje aan te leggen, muren te laten begroeien met klimplanten, wilgentunnels en ander groen speelmateriaal aan te schaffen en de kinderen eens wat vaker naar buiten te jagen, desnoods in regenpak en met regenlaarzen aan.

Organisaties als Natuurwijs, Springzaad en stichting Veldwerk ondersteunen dit soort initiatieven. Natuurwijs (met als beschermvrouwe prinses Irene) doet

dit onder meer door excursies met boswachter of natuurgids, Springzaad door het samen met ouders natuurrijker maken van schooltuinen, speelterreinen en andere plekken waar kinderen kunnen leren en recreëren en Veldwerk door werkweken, natuuractiviteiten en natuuronderwijslessen te ontwikkelen waarmee scholen letterlijk en figuurlijk op pad kunnen. Allemaal nog heel voorzichtig en beschermd maar het begin is er. “Geweldig!”, vindt Jasper deze ontwikkelingen, maar wat hem opvalt is dat er nog niet zo wordt nagedacht over de natuur als klaslokaal. “Wat dacht je van rekenlessen met bijvoorbeeld zaden, noten of bladeren. Of appelmoes maken met appels uit de tuin. Groentes verbouwen in de moestuin, en woorden leren met de kinderen door alles wat ze buiten zien te benoemen. Kinderen leren een woord veel eerder kennen als ze het zelf gezien hebben of in de hand hebben gehad. Mijn volgende project wordt dan ook het aanbieden van educatieve materialen waarmee scholen dit soort lessen in de natuur kunnen verzorgen.”

Buiten spelen

Natuur om de hoek Het boek Alle kinderen naar buiten is een co-productie van Marijke Dijksman en Jasper de Ruiter. Het is volgens Jasper het eerste (bijna) complete doe-en leerboek over de natuur. Die dichterbij is dan we denken, lees ik. “Soms zou je het bijna vergeten, maar natuur is óók de Aarde waar we over heen lopen, de regendruppels op ons hoofd en het slootje om de hoek. Ga op ontdekking door te woelen in de grond, te vissen in de vijver en de regen en zon te vangen.”

Het boek, een uitgave van de KNVV, geeft daarvoor aansprekende tips en knutsels waardoor je inderdaad gelijk zin krijgt om lekker naar buiten te gaan. Of je nu 5 bent of 12, maakt daarbij eigenlijk niet uit, aldus Jasper. “Er staan tips in die iedereen kan doen: onder een tak kijken wat daar leeft, spullen verzamelen uit de natuur om mee te gaan knutselen, slootje springen. Andere dingen zijn iets diepgaander, de waterkwaliteit bepalen bijvoorbeeld door temperatuur en doorzichtigheid te meten. Maar met de meeste ideeën kan iedereen zo aan de slag.”

Oerinstinct Een kniesoor zou zelfs kunnen zeggen dat sommige tips wel erg voor de hand liggen. Toch is het volgens Jasper broodnodig om zo overduidelijk te benoemen wat er allemaal met en in de natuur kan. “We zijn allemaal steeds verder afgedreven van de natuur, ik ook. Waar nu mijn woning staat was vroeger weiland. Dat is dus helemaal volgebouwd. En zo is het in heel veel gebieden gegaan. Er zijn grote steden ontstaan, met drukke straten en speeltuinen waarvan we vinden dat, ook al liggen ze maar een

17

Groen medicijn

Buitenlesdag

Jasper de Ruiter is volop bezig met een nieuw boek: Ouderen naar buiten! Met dit boek krijgen verzorgers van zorginstellingen, mantelzorgers, vrijwilligers en kinderen van ouderen tips om actief met ouderen naar buiten te gaan. Veel ouderen komen namelijk niet of nauwelijks meer buiten en veel verzorgers en zorginstellingen worstelen met het invullen van de dagbesteding voor ouderen. Ze zijn op zoek naar inspirerende buitenactiviteiten voor hen.

Het boek Ouderen naar buiten! geeft honderden tips waarmee de natuur kan worden ingezet om de kwaliteit van leven van ouderen te verbeteren.

Uit verschillende onderzoeken blijkt juist dat genieten van de natuur, bewegen in de natuur en de sociale ontmoetingen die plaatsvinden tijdens natuurbeleving een positief effect hebben op de gezondheid en het welzijn van ouderen. De natuur kan worden gezien als een groen medicijn. www.allekinderennaarbuiten.nl

Sinds 2016 wordt er jaarlijks door Jantje Beton en IVN een Nationale Buitenlesdag georganiseerd. Scholen kunnen dan voor één dag uitproberen wat de mogelijkheden zijn om in en met de natuur les te geven en kinderen kunnen ervaren hoe het is om in en van buiten te leren. Dit jaar deden al 2400 scholen mee, een stijging van 40 procent ten opzichte van het jaar ervoor. Buitenles is niet alleen goed voor de leerprestaties van de kinderen, maar het is ook nog eens heel leuk! Daarom willen steeds meer leerkrachten vaker met hun leerlingen naar buiten. Zij verwachten dat buitenlessen een positief effect hebben op de leerprestaties van leerlingen.

paar straten verderop, het te gevaarlijk is om de kinderen er alleen naar toe te laten gaan. Ouders hebben het steeds drukker, en dan is het makkelijker om de kinderen maar binnen te houden in plaats van ze buiten te laten spelen, waar je toch het gevoel hebt dat je steeds op ze moet letten. En waar je dan zelf ook eigenlijk niet meer goed weet wat je samen met ze kunt doen.”

Of dit te veranderen is, weet Jasper niet. “Hopelijk wel. Zoveel generaties is het nou ook weer niet geleden dat we opgroeiden in en nabij de natuur.

Dat merk ik als ik met kinderen de natuur inga. In het begin zijn ze bang voor bijvoorbeeld allemaal in hun ogen enge beestjes, na een uur laten ze ze op hun hand lopen. Het oerinstinct is er nog wel. Maar je moet ze de faciliteiten bieden. En ook als volwassene weer veel vaker de natuur in gaan, weer of geen weer. Als je maar een half uur in de natuur bent, vergeet je alles om je heen en word je helemaal één met de natuur. Daardoor ruik, voel en zie je zo veel meer buiten. Die ervaring gun je toch ieder kind!”

“Mijn volgende project wordt het aanbieden van educatieve materialen voor scholen.”

Door regelmatig reguliere lesstof in de buitenlucht aan te bieden, ontdekken, onderzoeken en leren kinderen spelenderwijs en met veel meer plezier. Helaas ontbreekt het leerkrachten vaak aan ruimte en buitenlesmaterialen om buitenles te geven. Jantje Beton en IVN Natuureducatie helpen scholen door samen met leerkrachten te werken aan het stimuleren van buitenlessen door het organiseren van de Nationale Buitenlesdag. Dat buiten zijn goed is voor kinderen is algemeen bekend.

Door lessen buiten te geven, worden kinderen blootgesteld aan natuurlijk daglicht en frisse buitenlucht. Dit draagt bij aan minder vermoeidheid en een betere stemming en heeft mogelijk ook een positief effect op het leervermogen van kinderen. Een buitenles biedt ook mogelijkheden voor de leerkracht om uitdagendere lessen te geven. Het zijn lessen waar leerlingen zelf dingen uitzoeken, veel samenwerken en hun lichaam en zintuigen gebruiken tijdens het leren.

Bewegen tijdens het leren is niet alleen goed voor de lichamelijke gezondheid van kinderen, maar heeft ook positieve effecten op cognitieve processen.

18

Fotowedstrijd

FOTOWEDSTRIJDLandschappenNL

Heb je een foto gemaakt van een mooie, bijzondere of typische plek in de Nederlandse natuur? Stuur die dan met toelichting naar de Krant van de Aarde. Elk nummer plaatsen we de beste inzending en enkele eervolle vermeldingen. Mail naar: redactie@krantvandeaarde.nl onder vermelding van je naam en adres. De winnaar wordt ook beloond door onze partner LandschappenNL met het boek “Lekker Landschap” over foodwalks en eten uit de natuur van LandschappenNL en een DVD van BBC EARTH.

Samen voor ons Landschap LandschappenNL is het samenwerkingsverband van 12 provinciale organisaties, dat zich inzet voor het behoud en ontwikkeling van ons landschap waarin we wonen, werken en recreëren. Het landschap vraagt om duurzaam beheer, zodat we er nu en in de toekomst van kunnen genieten. LandschappenNL werkt samen met mensen, organisaties, bedrijven en overheden, via projecten en lobby.

Fotowedstrijd

19

Ronald Verwijs

Winnende foto De Vlinder. Onder die naam staat deze prachtige korenmolen bekend, die een markant punt vormt langs de Linge tussen Beesd en Deil. De molen is in de vorige eeuw meerdere keren door brand sterk aangetast, maar steeds weer opgebouwd. Rond de Linge is lange tijd strijd gevoerd tussen Holland en Gelre en de molen ligt dan ook op een strategische plek. Aan de overkant ligt het landgoed MariĂŤnwaard, een zogenaamde Heerlijkheid die al eeuwenlang in eigendom is van een en dezelfde familie. De geschiedenis van dit landgoed gaat terug tot de 12e eeuw met de stichting van een Norbertijner Abdij op de oeverwallen van de Linge.

Gerit-Jan van Herwaarden, LandschappenNL

20

Vervolgonderwijs

Vervolgonderwijs

Duurzame opleiding? Duurzame toekomst!

Het is één van de meest duurzame investeringen in je leven: je opleiding. Je studiekeuze kan dan ook behoorlijk wat stress met zich meebrengen. Het lijkt zo bepalend en je hebt niet al te veel pogingen om een passende studie te kiezen. Als je wilt inzetten op baanzekerheid, dan is een studie waarin duurzaamheid veel aandacht krijgt een verstandige en veelbelovende keuze.

Tekst: Leonie Kohl

Duurzaamheid heeft veel kanten, maar investeren in een betere toekomst is wel de rode draad. Dat is precies wat je met je studie wilt bereiken, maar als je je studie inhoudelijk ook nog eens afstemt op duurzaamheid, dan zou je – als je alle trendwatchers en futurologen kunt geloven – een veelbelovende toekomst tegemoet gaan. Het is niet voor niets dat overheden, bedrijven en ook onderwijsinstellingen de mond vol hebben van duurzaamheid. In de toekomst zullen er steeds meer mensen nodig zijn om hier invulling aan te geven.

Krant van de Aarde maakte een inspirerende selectie van HBO- en WO-opleidingen en MBO-onderwijsinstellingen door heel Nederland waar bovenmatig veel aandacht wordt gegeven aan duurzaamheid.

BSc Ruimtelijke ontwikkeling | Climate & Management (HBO)

De Haagse Hogeschool, Den Haag De opleiding Ruimtelijke Ontwikkeling | Climate & Management gaat over duurzaam bouwen, leven met water, energietransitie en duurzame mobiliteit. De opleiding valt onder het brede vakgebied van ‘Built Environment’. Met de alsmaar groeiende wereldbevolking, het veranderende klimaat en beperkte grondstoffen sta je voor nieuwe uitdagingen waarin technische innovaties oplossingen kunnen bieden. Je bedenkt praktische en originele plannen voor de inrichting van onze stedelijke en landelijke gebieden waarbij je ook over grenzen heenkijkt.

BSc Fashion & Textile Technologies (HBO) Hogeschool Saxion, Enschede

De textielindustrie kent wereldwijd de nodige ethische problematiek. Het is na de olie-industrie de meest vervuilende industrie op Aarde. Dan heb je nog het probleem van grootschalige kinderarbeid. Fashion & Textile Technologies onderscheidt zich van andere mode-opleidingen door te focussen op duurzame grondstoffen en het willen verbeteren van de industrie. Je ontdekt de mogelijkheden binnen het spanningsveld tussen ‘duurzaam maar toch commercieel verantwoord’ en verdiept je in specialistische kennis om de branche te innoveren. Duurzaam gebruik van materialen is hierin leidend. Deze bachelor heeft een officiële certificering als ‘duurzame

Vervolgonderwijs

21

opleiding’ (Hobéon, 2018).

MSc European master in renewable energy (HBO)

Hanzehogeschool Groningen Word jij helemaal enthousiast van zonnepanelen, windenergie, andere vormen van groene energie en de techniek die hierachter steekt? Deze master in Groningen neemt je mee naar de meest recente ontwikkelingen binnen het vakgebied en leert je om oplossingen te bedenken voor de technische, maar ook voor de strategische, sociale en milieukundige uitdagingen waar we met z’n allen voor staan. De transitie naar duurzame energie is in volle gang, maar de vraag naar professionals is groot. Gericht op Europa buig jij je over het vraagstuk hoe je de transitie richting duurzame energie kunt versnellen en verbeteren.

Duurzaam MBO

Liever aan de slag op MBO-niveau?

Dan zijn er in Nederland een aantal opleidingsinstituten waar je lekker praktisch aan de slag kunt met extra ‘groene’ opleidingen.

• Edudelta College in Barendrecht • Lentiz Onderwijsgroep in Schiedam • Prinsentuin College in Breda • Helicon Opleidingen in NoordBrabant en Gelderland • Wellant College, locaties in Midden-Nederland • Clusius College, locaties in Noord-Nederland • Citaverde College in Heerlen • Aeres MBO, locaties in Midden-Nederland • AOC Oost, locaties in OostNederland • Groene Welle, locaties in Zwolle en Hardenberg • Terra, locaties in Noord-Nederland • Nordwin, locaties in Friesland

BSc Future Planet Studies (WO) Universiteit van Amsterdam

Deze bachelor zoomt helemaal uit en bekijkt de Aarde en al haar inwoners als één geheel.

De focus ligt hierbij op mogelijke toekomstscenario’s: hoe ziet ons leven er op Aarde eruit op lange en korte termijn? Hoe moeten we de Aarde op een duurzame manier inrichten en wat kunnen we doen tegen klimaatverandering? Deze studie begint heel breed en na je eerste jaar kun je je specialiseren in vakgebieden als aardwetenschappen, bedrijfskunde, ecologie & evolutie, economie, kunstmatige intelligentie, planologie, politicologie, rechten en sociale geografie.

Future Planet Studies is een interdisciplinaire opleiding met een sterk internationaal karakter door gastdocenten van over de hele wereld, een buitenlandse stage, veldwerk en een Summer school.

BSc Milieu- en natuurwetenschappen (WO) Open Universiteit, Heerlen

Eén van de meest voor de hand liggende onderwerpen als je het over duurzaamheid hebt, is het milieu. Tijdens de bachelor Milieu- en natuurwetenschappen aan de Open Universiteit krijg je inzicht in wetenschappelijk onderzoek naar actuele milieuvraagstukken over uiteenlopende onderwerpen, zoals een veranderend klimaat, de invloed van voeding op gezondheid, de complexiteit van duurzame energiesystemen, bodem en water, omgevingsbeleid en ook duurzaam ondernemen. Studeren bij de Open Universiteit is handig als je het wilt combineren met een baan of als je wel wilt studeren op academisch niveau, maar geen VWO-diploma hebt behaald.

BSc Bodem, water, atmosfeer (WO) Wageningen University & Researchcenter, Wageningen Als je duurzaamheid echt grondig wilt aanpakken, dan zit je goed bij de bachelor Bodem, water, atmosfeer in Wageningen.

De universiteit staat wereldwijd bekend als

koploper op het gebied van (agrarische) duurzaamheid. Bij Bodem, water, atmosfeer komen de elementen die zo bepalend zijn voor een gezond leven – aarde, water en lucht – samen. Je leert er over hydrologie, meteorologie, bodemkunde en de samenhang hiertussen. Door je vanuit een natuurwetenschappelijk perspectief te verdiepen in de thema’s erosie, waterkwaliteit en waterberging, bodemkwaliteit en klimaatverandering onderzoek je innovatieve oplossingen voor duurzaamheidsvraagstukken.

MSc Sustainable Science and Policy (WO) Maastricht University, Maastricht Duurzaamheid moet ook geregeld worden.

Vanuit beleid kun je veel invloed uitoefenen op duurzame ontwikkelingen. Tijdens deze master leer je strategieën te ontwikkelen om overheden en bedrijven te sturen richting duurzaam gedrag om onze resources voor toekomstige generaties veilig te stellen. Het is een interdisciplinaire opleiding waarbij duurzaamheid wordt bekeken vanuit beleid, bestuur en recht. Je leert hoe je onderzoek naar duurzaamheid kunt opstellen, uitvoeren en kunt evalueren. De opleiding stoomt je klaar voor een carrière als beleidsmaker, duurzaamheidscoördinator, analist, consultant of academicus.

22

Mode

In duurzame kleding naar school?

Dit zijn de opties.

Eerlijke en groene kleding is in de mode. Op de catwalks van internationale modeweken en in de modeglossy’s duiken steeds vaker duurzame collecties op. Hoe staat het er op het schoolplein voor?

Drie manieren waarop de kids in verantwoorde kleding naar school kunnen.

Tekst: Lynsey Dubbeld | Foto’s: Fred + Ginger

Duurzame kleding voor twaalf- tot zestienjarigen is in Nederland nauwelijks te vinden.

Dat concludeerde journaliste Emy Demkes eerder dit jaar na een rondgang langs verschillende (web)winkels, merken en experts.

Milieuvriendelijke, eerlijk gemaakte kleding is relatief duur. Daardoor zouden tieners er geen budget en belangstelling voor hebben.

Omdat jongere kinderen snel uit hun kleding groeien, zouden ook ouders niet staan te springen om te investeren in verantwoorde items. Met als gevolg dat duurzame merken de jongerenmarkt links laten liggen, en zich vooral (blijven) richten op volwassenen.

Is er op school dan helemaal geen duurzame kleding mogelijk? In tegendeel. Drie opties op een rij.

Zoeken naar duurzame merken

De groene en eerlijke collecties voor tieners mogen dan een zeldzaamheid zijn, er zijn wel degelijk duurzame merken die op de kleintjes letten. Voor baby’s, peuters, kleuters en basisschoolleerlingen zijn verantwoorde items te vinden bij merken zoals Duns Sweden, Fred + Ginger, Hess Natur, Imps & Elfs, Maxomorra, Mini Rodini en Polarn O. Pyret. Webwinkels zoals Ekodepeko, Jippiejajee en Sus & So hebben allerlei duurzame merken in huis.

Extra bijzonder is het initiatief van de Britse ontwerper Ryan Mario Yasin, die vorig jaar onder de noemer Petit Pli een kledingstuk ontwikkelde dat letterlijk met het kind meegroeit.

De outfit is gemaakt van extreem rekbaar en geplooid materiaal, waardoor kinderen van 6

maanden tot 3,5 jaar het kunnen dragen. Petit Pli is bovendien lichtgewicht, wind- en waterdicht en eenvoudig te wassen in de wasmachine. Het enige slechte nieuws: het product is nog niet op de markt.

Speuren bij mainstream winkels

Rompertjes, shirts en sokken van biokatoen zijn inmiddels volop te vinden bij bekende ketens zoals C&A, Hema, Wehkamp en Zalando. Maar met een beetje speurwerk zijn ook bij andere winkels en merken collecties van duurzame materialen te vinden.

De groene en eerlijke collecties voor tieners mogen dan een zeldzaamheid zijn, er zijn wel degelijk duurzame merken die op de kleintjes letten.

Handige gidsen bij deze speurtocht zijn de websites van Fair Wear Foundation en Made-by. Onder andere Bel & Bo, H&M, Takko en Primark zijn aangesloten bij deze initiatieven, waardoor we kunnen aannemen dat bij de productie van de kindercollecties serieus rekening wordt gehouden met de milieuvriendelijke productiemethoden en fatsoenlijke werkomstandigheden.

Nog meer inspiratie nodig? Via de website en app van Rankabrand kunnen de duurzame prestaties van heel veel (kinder)modemerken gecheckt worden. Er zijn nog nauwelijks labels die goed scoren, maar Band of Rascals en Name It maken volgens Rankabrand wel werk van duurzaamheid en transparantie.

Kiezen voor vintage

Tweedehands kleding is misschien wel de meest duurzame optie voor een groene garderobe. Voor kinderen die een groeispurt doormaken is vintage ook nog eens uiterst praktische: het gemiddelde kledingstuk wordt nu eenmaal niet jarenlang gedragen, waardoor het meestal prima geschikt is om een tweede leven in een andere garderobe door te brengen.

Met de babycollecties van Verhip wordt het extra leuk om afdankertjes door te geven. De kledingstukken, die trouwens ook nog eens zijn gemaakt van biologisch katoen, worden afgeleverd in een mooie cadeaudoos met een setje ansichtkaarten. Is de baby uit de outfit gegroeid, dan kan de ouder de kleding weer in de doos verpakken, er een kaartje bij schrijven en een andere ouder er een plezier mee doen.

Klinkt tweedehands suf? Hippe kledingruilfeesten, populaire (web)winkels en invloedrijke bloggers en Instagrammers bewijzen dat vintage actueler is dan ooit. Zeker ook voor stijlbewuste en aan sociale media verslaafde tieners.

Tussenjaar

23

School is klaar: een tussenjaar?

Elk jaar kiezen meer en meer scholieren die de middelbare school hebben afgesloten voor een tussenjaar. Een jaar werken, reizen of een taal leren… Direct door met een studie na je eindexamens is geen vanzelfsprekendheid meer. Maar wanneer kies je nou voor een tussenjaar?

Tekst: Lynsey Dubbeld

Ouders vinden het vaak spannend, de jeugd lijkt het te gek: een tussenjaar. Niets moeten en even uitstel van die grote beslissing. De meeste ex-scholieren vullen hun tussenjaar met werken, reizen of een combinatie hiervan.

Vrijwilligerswerk in een ontwikkelingsland, werken als au pair tegelijk met het leren van de taal of backpackend de wereld ontdekken… Het zal een jaar worden om nooit te vergeten, maar waarom zou je eigenlijk kiezen voor een tussenjaar?

Goede redenen om een tussenjaar te nemen:

• Je hebt nog geen idee wat je wilt gaan studeren. Dit is één van de meest gegeven redenen voor het nemen van een tussenjaar. Zo voorkom je dat je begint aan een studie die niet bij je past. Zet jezelf er wel toe aan dat je je actief gaat verdiepen in je wensen en ambities, want dat inzicht komt niet altijd vanzelf.

• Je moet nog langer opladen na de eindexamens. Waren die drie maanden vakantie gewoon niet genoeg om jezelf weer op te laden voor een nieuwe studie? Dan kan een tussenjaar je behoeden van een burn-out of een valse start.

Ook hier geldt: ga er actief mee aan de slag zodat je helemaal mentaal bent voorbereid op een nieuw studiejaar.

• Je wilt een financiële buffer opbouwen voor tijdens je studie. Studeren is een dure aangelegenheid: collegegeld, kamerhuur, boeken, enzovoort. Een jaartje geld verdienen geeft je wellicht de ruimte om je volledig te focussen op je studie, zonder afleiding van bijbaantjes. Let op dat je niet in je nieuwe carrière blijft hangen ten koste van je studie.

• Je bent op zoek naar een unieke ervaring. Je wilt nu al iets beleven wat je niet denkt te kunnen beleven tijdens een studie of erna. De vrijheid op deze leeftijd is vrijwel ongeëvenaard. Tijdens je studie kom je misschien wel de liefde van je leven tegen of je rolt erna meteen een baan in. Er is in je leven nog tijd zat om te werken, maar let op dat de kick hiervan je niet weerhoudt van het beginnen aan een studie.

Naar school tijdens je tussenjaar?!

Om jezelf te vinden, op dit belangrijke moment in je leven, is het TUSSENJAAR LIBERAL ARTS, van de Vrije Hogeschool al meer dan 48 jaar dé plek in Midden Nederland. Én om een onvergetelijk mooie tijd te hebben, met andere jongeren, die net als jij op zoek zijn naar méér dan een random leven. De Vrije Hogeschool gaat de diepte in, meer dan alle andere tussenjaren. Kunst, Filosofie, Bildung én Reizen zijn de sleutelwoorden.

Je ontdekt wat je leuk vindt, wat je niet kan, wat je wel kan, en waar je echt voor wil gaan. Uiteindelijk rolt er een studiekeuze uit, natuurlijk, maar dat is niet waar je het jaar mee begint. Eerst ga je je verdiepen, anderen leren kennen, mooie dingen maken en inspirerende dingen doen. Beetje bij beetje kom je dichter bij je kern.

Kijk op vrijehogeschool.nl/tussenjaar

Ik wil weg!

Sommige jongeren willen er na hun eindexamens lekker vandoor, ergens in Europa of juist zover mogelijk van huis. Op die leeftijd kun je wel wat hulp gebruiken met je buitenlandse plannen. AFS Interculturele Programma’s is een internationale uitwisselingsorganisatie die al sinds 1947 jongeren onderdompelt in andere culturen in meer dan vijftig landen over de hele wereld. Met AFS Nederland leer je een taal, doe je vrijwilligerswerk, ga je naar een High School of geef je zelf les! En dat over de hele wereld. Vanuit de vertrouwde omgeving van een gastgezin leer je een andere cultuur van binnenuit kennen en maak je internationale vriendschappen voor het leven. Maak kennis met het #AFSeffect!

Kijk op afs.nl

24

Volwassenenonderwijs

Imker worden?

Schaf een bijenvolk aan in een kast en vanaf dat moment ben je imker. Is het zo simpel of is er wat meer voor nodig om jezelf imker te kunnen noemen?

Wat is er voor nodig om met honingbijen om te gaan en hun fascinerende leven te begrijpen.

Treed toe in de wereld van de imkers in ons land, waarvan het merendeel is verenigd in de NBV. Een korte introductie om een indruk te krijgen wat het houden van bijen omvat. Links vind je een aantal onderwerpen, waaronder een speciale uitgave over het het imker worden.

Eerst op cursus

Zo maar een bijenvolk aanschaffen zonder enige kennis van zaken hoe ermee om te gaan, is geen goede start. Een imker kan je het vak leren. Een cursus volgen is een voor de hand liggende mogelijkheid. De NBV heeft het opleiden van imkers hoog in haar vaandel staan. Goed opgeleide leraren verzorgen tal van cursussen in het land.

Wil je weten of het houden van bijen echt iets voor je is, meld je dan eerst aan voor een Kennismakingscursus. Daarin kom je in kort bestek

al van alles te weten. De cursus wordt gegeven door een ervaren imker.

Weet je het zeker en wil je je bekwamen tot bijenhouder dan is de Basiscursus Bijenhouden wat voor jou. Een heel bijenseizoen theorie en praktijk. In najaar, aan het eind van het seizoen met een officieel NBV-diploma op zak. Misschien zelfs al bezitter van een eigen bijenvolk dat je tijdens de cursus hebt gekregen en verzorgd.

Als je de Basiscursus van de NBV volgt, ben je in het cursusjaar gratis lid van de vereniging.

Naast de persoonlijke ledenpas ontvang je het ledenvakblad Bijenhouden in de bus.

De NBV houd je op de hoogte

De imkerij bestaat voor 95% uit mensen die als hobby het houden van bijen hebben. Maar net als de bijenvolken van beroepsmatige imkers dragen ook die van hobbyisten bij aan hun taak

in de natuur: bestuiving van gewassen. Daarmee vervullen ze een essentiĂŤle schakel in het ecosysteem.

Door allerlei beperkende externe omstandigheden en door ziekten en plagen in de volken gaat het de laatste jaren niet zo goed met de bijenvolken. Er vindt heel veel onderzoek plaats hoe bijenvolken op een zo goed mogelijke wijze kunnen worden gehouden. Uitwisseling van de opgedane kennis gebeurt via de de landelijke imkerverenigingen, waarvan de NBV met bijna 7000 leden de grootste is.

Lees meer op www.bijenhouders.nl

Volwassenenonderwijs

Kraaybeekerhof

Suzanne rondde in 2018 haar opleiding Natuurvoedingskundige succesvol af.

25

Tuinman Dave Hardy heeft ook zijn diploma opleiding Natuur in Begeleiding.

Binnen leren, buiten ervaren en andersom Foto’s: Archief Kraaybeekerhof

Kraaybeekerhof Academie verzorgt al meer dan 40 jaar opleidingen, studiedagen en cursussen. Basis van het studieprogramma is gezond en duurzaam leven met elkaar en de Aarde. Onze thuislocatie is Landgoed Kraaybeekerhof. Hier zie je de biodynamische landbouw, een duurzame landbouwvorm, in de praktijk uitgevoerd. Een prachtige belevingsplek midden in Driebergen.

Natuurvoeding voor duurzame gezondheid

Natuurvoeding is het product van de biodynamische landbouw. Natuurvoeding past bij de mens omdat het mens én Aarde gezond houdt.

Natuurvoeding is gevarieerd, lokaal en weinig bewerkt. Wat allerlei diëten je beloven, krijg je vanzelf met een natuurvoedingsleefstijl. Er is steeds meer bewijs vanuit de voedingswetenschap dat deze leefstijl, omdat het zo bij de mens past, bijdraagt aan je gezondheid.

Echter de kennis over deze mens-eigen voeding wordt overschreeuwd door industrie, door industrie gesponsorde vloggers, bloggers en goeroes. Daarbij is niets moeilijker dan gedragsverandering, en we leren in een ziekmakende omgeving niet meer wat gezond gedrag is.

Kraaybeekerhof Academie organiseert studiedagen, cursussen en opleidingen over natuurvoeding, zoals de 3- jarige deeltijdopleiding

Natuurvoedingskundige of de kennismakingscursus Natuurvoeding in een notendop.

Omgeving en natuur hebben een grote invloed op ons, zowel positief als negatief.

Maar hoe werkt dat dan? En hoe kun je als coach of begeleider deze invloed inzetten?

De beroepsopleiding Natuur in Begeleiding, erkent door de beroepsvereniging Groene Zorg, ontwikkelt bewustzijn en vaardigheden op dit onderwerp. De cursus Begeleiding in Vogelvlucht is de kennismakingscursus van deze opleiding.

Ervaren docenten

Kraaybeekerhof Academie kiest heel bewust voor contactonderwijs, en onderscheidt zich hiermee van online studies, of andere thuisstudies. Contact met de docent en de studiegroep is onderdeel van de leerervaring.

Onze docenten werken zelfstandig, zodat ze vanuit hun eigenheid lesgeven. Docenten zijn dikwijls vanuit eigen praktijkervaring vakbekwaam, waardoor lessen verder reiken dan theorie alleen.

Cursussen, studiedagen

Ons programma is divers en flexibel. De cursus BD- imkeren wordt elk jaar één of twee keer aangeboden samen met Jos Willemse, de Odinimker. De cursus moestuinieren start elk jaar in januari of begin februari. We organiseren studiedagen over kruiden, E-nummers in voeding, gebruik van voedingssupplementen, darmmicrobioom etc.

Blijf op de hoogte en schrijf je in voor de nieuwsbrief

www.kraaybeekerhof.nl of bezoek één van onze informatiedagen.

0343- 512925 academie@kraaybeekerhof.nl

26

Innovatie

Fors hogere gasrekeningen op komst door stijging olieprijs Onlangs berichtte Vereniging Eigenhuis dat een Nederlands gezin in 2019 gemiddeld 150 euro meer kwijt zal zijn aan energiebelasting, dat is een kwart meer dan nu.

Deze berekening is gebaseerd op de huidige energieprijzen. Door de stijging van de olieprijs op de wereldmarkt zullen ook gas en elektriciteit volgend jaar duurder worden.

Dat betekent dat de werkelijke energiebelasting ook hoger zal uitvallen dan nu berekend.

Wanneer de plannen in het Klimaatakkoord doorgaan, zal de belasting op gas de volgende jaren nog flink hoger worden. Dit zal worden gecompenseerd door een lagere belasting op elektriciteit maar het betekent wel dat besparen op gas steeds aantrekkelijker wordt.

Het Twentse bedrijf TONZON bedacht al in 1980 een isolatietechniek waarbij met

minder materiaal meer effect wordt bereikt.

Vloeren worden met Thermoskussens zelfs warmer dan nieuwbouw vloeren en warmer dan de lucht boven de vloer. Daarnaast krijg je met deze techniek bij een voorzetwand met minder ruimteverlies meer isolatiewaarde.

Daarnaast heeft het bedrijf diverse folies ontwikkeld zodat warmte beter op de plaats van bestemming komt. Bekend was al de trefzekere radiatorfolie die onzichtbaar zijn werk doet, maar nu is er ook een HRketelfolie die het warmteverlies van de CVketel beperkt en een speciale bandagefolie die het verlies van geïsoleerde buizen beperkt.

De combinatie van TONZON Vloerisolatie

SLIM ENERGIE BESPAREN? Pak de kruipruimte aan!

met het CV-optimaliseringspakket levert besparingen op van 25 tot 35% bij woningen die verwarmd worden met radiatoren.

Bij woningen met luchtverwarming is ze dikwijls nóg hoger en bij woningen met vloerverwarming kan de besparing zelfs oplopen tot meer dan 50 procent!

Meer informatie op www.tonzon.nl

Ook bij nieuwbouw nog forse besparingen mogelijk TONZON Vloerisolatie heeft in een kruipruimte een beter isolerend effect dan nieuwbouw isolatie. Dat is te danken aan het unieke Thermoskussen dat in 1980 in Nederland is uitgevonden. Dit is het enige materiaal dat de warmtestraling van de vloer vrijwel tot nul reduceert.

De vloer wordt daarmee warmer bij een lagere binnentemperatuur.

Daardoor is de energiebesparing hoger dan bij andere isolatiematerialen zoals wol, EPS (polystyreen) of purschuim. Die stralen aan de onderzijde nog steeds warmte naar de kruipruimte. Door dit permanente warmtelek worden nieuwbouwvloeren niet zo warm en is een vloerverwarmingssysteem bijzonder traag.

TONZON Thermoskussens

TONZON Bodemfolie Bodemfolie op de bodem van de kruipruimte (zie illustratie hierboven) zorgt ervoor dat er geen vocht vanuit de bodem het huis kan binnendringen. De dubbele aanpak met Thermoskussens en Bodemfolie zorgt voor een warmere vloer en een schone, geurloze kruipruimte. Dankzij deze aanpak kunt u met natuurlijke ventilatie toch gezond wonen!

Aanpak onnodige warmtelekken spaart extra gas We laten veel warmte onbenut weglekken. Geïsoleerde CV-buizen stralen onnodig warmte uit in ruimtes zoals zolders, garages en kruipruimtes. Radiatoren warmen buitenmuren op. Bij vloerverwarming lekt veel warmte onbenut aan de onderzijde weg, zelfs bij nieuwe huizen en zogenaamde NOM-woningen. Bij woningen met luchtverwarming is het in de kruipruimte soms nog warmer dan in de kamer. Kortom veel systemen stralen onnodig warmte uit. TONZON heeft voor al deze problemen innovatieve oplossingen ontwikkeld.

Vraag nu een kosteloze inspectie aan van uw kruipruimte en ontvang vrijblijvend een offerte op maat

Gas in de toekomst flink duurder Wanneer de plannen doorgaan, gaat de belasting op gas omhoog.

Vraag daarom nu een kosteloze inspectie aan van uw kruipruimte en ontvang vrijblijvend een offerte op maat.

Kijk snel op tonzon.nl of bel 0900 - 28 66 966 (0,10 p/min).

Innovatie

Frisse scholen met duurzame warmte

27

Scholen zijn steeds vaker in het klaslokaal bezig met duurzaamheid. Bovendien nemen ze allerlei duurzame maatregelen, van zonnepanelen tot stadswarmte. Basisschool De Verwondering in Lent behoort tot de inspirerende koplopers.

Tekst: Charlotte Verloop

aan het gebouw natuurlijk geen corebusiness.

Vaak regelt een conciërge dit, of de school sluit onderhoudscontracten af. Met stadswarmte is dat geregel verleden tijd: het beheer en onderhoud zijn in handen van Nuon, zodat scholen er geen omkijken meer naar hebben.”

Van der Wielen vertelt dat stadswarmte voor scholen ook een heel veilige manier is van verwarmen. Met een stadswarmte-installatie is er geen kans meer op gaslekken, gasexplosies of koolmonoxidevergiftiging. Door de afwezigheid van cv-ketels is ook de kans op brand kleiner.

Bewustzijn essentieel

Jan Willem Helmink van OBS De Verwondering in Lent.

Nederlandse scholen worden steeds vaker ‘fris’.

Dat wil zeggen: ze besparen energie, verlagen de CO2-uitstoot en zijn minder afhankelijk van fossiele brandstoffen. En ze zorgen dat het binnenmilieu gezond is. Klaslokalen hebben dan voldoende ventilatie en een goede luchtkwaliteit, zonder dat het in de winter te koud of in de zomer te warm is. Ook de lichtinval en de geluidsisolatie zijn goed geregeld.

Fris met stadswarmte

Een duurzame maatregel die bij steeds meer (frisse) scholen in beeld komt, is een aansluiting op stadswarmte. Zo staat Basisschool Houthaven in de Amsterdamse Spaarndammerbuurt bekend als frisse en klimaatneutrale school. De school is, net als de woningen in de wijk, aangesloten op het stadswarmtenet voor warm water en verwarming. De warmte komt vrij bij de opwekking van elektriciteit uit afvalverbranding van het Afval Energie Bedrijf (AEB) in Westpoort.

Ook scholen in onder meer Rotterdam, Lent, Ede en Arnhem maken gebruik van stadsverwarming. Daarmee kunnen ze de CO2uitstoot terugbrengen met soms wel tachtig

procent ten opzichte van verwarming met een gasgestookte cv-ketel.

Scholen en klimaatdoelstellingen

Basisschool De Verwondering in Lent, nabij Nijmegen, maakt sinds augustus 2014 gebruik van stadsverwarming. De warmte is afkomstig van afvalenergiecentrale ARN in Weurt, waar afval uit Nijmegen en omstreken wordt verbrand. Met het warmtenetwerk van Nijmegen is in 2017 7.127 ton CO2uitstoot vermeden. Dit staat gelijk aan de uitstoot die vermeden zou worden met 71.270 zonnepanelen. Dat zijn zeventien voetbalvelden vol collectoren.

Jan Willem Helmink, directeur van De Verwondering, levert met zijn school graag een bijdrage aan de duurzaamheidsdoelstellingen die Nederland voor het onderwijs heeft. “We combineren de aansluiting op het warmtenet met extreem goede isolatie. Daarnaast hebben we zonnepanelen op het dak. En een groot deel van ons gebouw is al recyclebaar.”

Veilig verwarmen

Harrie van der Wielen, business manager bij Nuon, begrijpt dat scholen graag overstappen op stadswarmte. “Voor scholen is onderhoud

De docenten van De Verwondering vinden het heel belangrijk om op school voldoende aandacht te schenken aan duurzaamheid.

De school organiseert daarom regelmatig themaweken, waarin ook stadsverwarming aan bod komt. Helmink: “Wat houdt duurzaamheid in? En wat is stadswarmte precies? Wat moet er gebeuren voordat je een gebouw kunt aansluiten op het warmtenetwerk? Dat zijn allemaal vragen die juffen en meesters dan met hun leerlingen bespreken.”

Van der Wielen denkt dat dergelijk bewustzijn essentieel is om scholen – en wellicht ook woningen – verder te verduurzamen. “Als je de kinderen enthousiast krijgt, slaat het over op de ouders. Zo gaat het leven onder kinderen én de volwassenen. En leeft het, dan zullen mensen zich eerder willen inzetten voor verduurzaming. Wie weet gaan mensen thuis ook duurzame maatregelen nemen. Kinderen hebben uiteindelijk de toekomst!”

28

Gadgets

Gadget Top 5 Schoolwise

Beestachtig cool Affenzahn ontwerpt superleuke rugtassen voor kinderen vanaf 1 tot 12 jaar. Het zijn ruime rugtassen met veel functionaliteiten zoals verstelbare stevige schouderbanden, de mogelijkheid van vastgespen om het middel, het rugvlak is verstevigd en ventilerend en op de tas zitten reflecterende randen voor extra veiligheid. Laat je ook verrassen door de tong!

Onze nummer 1 omdat: de Affenzahn rugtassen worden gemaakt van 50 procent gerecyclede PET flessen. Daarnaast zorgt men bij de productie voor 20 procent minder waterverbruik, 50 procent minder energieverbruik en 60 procent minder uitstoot van luchtvervuiling.

2

Kindervriend

Met de BYOR-kit kunnen kinderen zelf robots of andere elektronische apparaten ontwerpen, bouwen en programmeren.

De kit bestaat uit een aantal verschillende onderdelen die gemakkelijk met stekkertjes op elkaar worden aangesloten via het Easyboard. Zodra deze Easyboard van energie wordt voorzien gaan de aangesloten onderdelen op elkaar reageren.

Ook kunnen de onderdelen op allerlei materialen zoals bijvoorbeeld karton bevestigd worden.

Prijs vanaf € 69,95 www.hetsollysysteem.nl

Prijs vanaf € 34,99 via www.hipengroen.nl

3

Don’t worry…

Vertel je zorgen tegen een gelukspoppetje, leg het onder je kussen, en weg is je angst voor een onvoldoende… Return to Sender gelooft in de kracht van eerlijke producten. Handgemaakt door, veelal vrouwelijke, vakmensen. Hierdoor krijgen zij een eigen inkomen en meer zeggenschap in hun, vaak door mannen gedomineerde, leven. Daarnaast wordt in samenwerking met Plan Nederland een deel van de winst besteed aan beroepsopleidingen voor meisjes en jonge vrouwen.

4

Prijs € 9,95 via www.returntosender.nl

Flower Power

Clip-it is een creatief montagesysteem volledig vervaardigd van oude plastic doppen. Gemaakt om de mooiste creaties te kunnen maken van plastic schroefdoppen die je al hebt van flessen of pakken frisdrank, water, melk of sap. Met Clip-it verbind je plastic doppen van alle groottes om prachtige vormen, figuren en objecten te maken. Het stimuleert zo de creativiteit en motoriek van kinderen en vergroot hun milieubewust denken en handelen.

Prijs vanaf € 6,95 via www.thuisrecycling.nl

5

Time flies...

Iedere dag tien minuutjes lezen en je bent in no-time AVI-uit! Deze kleurrijke readingtimer kan makkelijk op een boek worden bevestigd en houdt dan netjes de tijd bij hoe lang je leest.

Het zal niet lang duren of na de verplichte tien minuten wordt er gevraagd om nog een half uurtje extra leestijd…

Prijs € 10,99 via www.bol.com

Gezondheid

29

Annemarie Abbing onderzoekt de helende werking van kunstzinnige therapie.

Minder angsten dankzij kunstzinnig werk?

Tekst: Cisly Burcksen

Tot rust komen door een blauw schilderij te maken, of aan je concentratievermogen werken met het boetseren van een bol... het zijn slechts enkele voorbeelden waarvoor kunstzinnige therapie wordt ingezet. Maar hoe werkt dat nu precies? Binnen de antroposofische gezondheidszorg is daar veel ervaringskennis over, maar wetenschappelijk gezien is er nog maar weinig bekend over hoe deze therapie werkt.

Onderzoeker Annemarie Abbing wil hieraan een bijdrage leveren met haar promotieonderzoek.

“Kunst, en vooral het zelf beoefenen ervan, verrijkt je als mens. Omdat ik ervan overtuigd ben dat dat een helende werking heeft, vind ik het belangrijk om daar een zo wijd mogelijke bekendheid aan te geven,” zegt Annemarie.

Ze is verbonden aan het Lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg van de Hogeschool Leiden en doet onderzoek naar documentatiemethoden voor kunstzinnige therapie bij angststoornissen. Aansluiten bij reguliere wetenschappelijke concepten vindt ze daarbij van groot belang.

te bevorderen. Bepaalde kenmerken van een kunstvorm, zoals een kleur of vorm waarmee gewerkt wordt, kun je zien als een medicijn dat op het gevoelsleven van de cliënt inwerkt.

Deze therapie bestaat sinds ongeveer 1920 en is ontwikkeld vanuit de antroposofische gezondheidszorg, op basis van aanwijzingen die Rudolf Steiner heeft gegeven. Later is dat verder uitgewerkt door anderen, zoals Margaretha Hauschka. Naast kunstzinnige therapie met beeldende middelen zijn ook therapieën met muziek en met drama en spraak.”

Wat is kunstzinnige therapie eigenlijk?

In welke situaties wordt kunstzinnige therapie voorgeschreven?

“Het is een ervaringsgerichte therapie, waarbij kunstzinnige middelen zoals tekenen, schilderen en boetseren worden ingezet om het welzijn en de gezondheid van de cliënt

“Soms maakt het deel uit van een meerledig behandelplan, waarin een patiënt naast kunstzinnige therapie bijvoorbeeld ook nog antroposofische medicatie krijgt, of ritmische

massage. Maar het kan ook op zichzelf staand worden gegeven. Het wordt vooral ingezet bij ontwikkelingsgerichte problemen. Omdat het non-verbaal is, werkt het vaak goed bij kinderen. Die zitten nog sterk in hun beleving en vinden praten over een probleem vaak lastig. Je kunt ermee werken aan bijvoorbeeld slaapproblemen, woedeaanvallen, verlegenheid, het verwerken van trauma’s of de scheiding van ouders. Ook voor volwassenen is de toepassing heel breed: bijvoorbeeld bij rouwverwerking, bij burn-out, of bij mensen die een ontwikkelingsvraag hebben. Door het non-verbale karakter is het ook heel geschikt voor dementerende ouderen. Als cliënt hoef je zelf niet creatief te zijn om baat te hebben bij kunstzinnige therapie. Het helpt wel als je het prettig vindt om te doen, en in wezen is ieder mens van nature creatief. Het gaat bovendien

30

Gezondheid zijn niet echt onderzoeks-minded. Ze vinden dat dat afleidt van de afstemming die ze op de cliënt hebben. Tegenwoordig is het voor elke interventie nodig om transparant te maken wat je eigenlijk doet en waarom, en moet je aannemelijk kunnen maken hoe het werkt. Daarom wordt er nu meer tijd en geld vrijgemaakt voor onderzoek, dat bijvoorbeeld door het Lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg van de Hogeschool Leiden wordt uitgevoerd. Zoals mijn promotieonderzoek naar kunstzinnige therapie bij angststoornissen.”

niet om het maken van een kunstwerk dat je aan de muur kunt hangen, maar om het proces van het kunstzinnig werken en wat dat met jou doet.”

Met welke technieken werkt een kunstzinnig therapeut?

“Dat is natuurlijk afhankelijk van of je met muziek, drama of beeldende kunst werkt. Zelf weet ik het meeste van beeldende technieken.

De bekendste techniek van de kunstzinnige therapie is het nat-in-nat-schilderen, wat op de vrijeschool ook veel gedaan wordt. Je maakt dan je papier vochtig en daar schilder je op met verdunde aquarelverf, met heel rustige streken van links naar rechts. Het is een heel geschikte manier om echt alleen maar kleur te beleven en deze intens in je op te nemen. De werking van kleuren is inmiddels al wetenschappelijk bewezen: van rood gaat je bloeddruk omhoog bijvoorbeeld, en blauw heeft juist een rustgevend effect. Zo hebben alle kleuren hun eigen werking op de mens.

Een andere veelgebruikte techniek is het waarnemend tekenen. Dat is erop gericht je in de realiteit te brengen en je bewust te maken van de schoonheid om je heen. Ook boetseren

komt vaak voor. Het boetseren van een bol bijvoorbeeld, bevordert je concentratie omdat je naar één punt toe werkt. In alle gevallen stelt de therapeut in overleg met de cliënt behandeldoelen op, en kiest daar dan geschikte middelen en de opdrachten bij.”

Kun je iets vertellen over de wetenschappelijke onderbouwing ervan?

“Er is nog weinig wetenschappelijk onderzoek naar gedaan, dus het is lastig om daar iets over te zeggen. De basis voor de behandelingen is vooral de jarenlange ervaringskennis van de therapeuten. Als je begint aan de vierjarige hbo-opleiding tot kunstzinnig therapeut, is het eerste jaar dan ook vooral gericht op het heel bewust leren waarnemen van de effecten van kleuren, vormen en technieken. Je ervaart wat dat met jezelf doet en bespreekt dat ook met medestudenten, om het uit het subjectieve te halen en te leren hoe je dit voor je cliënten kunt gaan inzetten. Er is wel vakliteratuur beschikbaar, maar in algemene wetenschappelijke taal is er nog maar weinig gepubliceerd. Dat komt omdat wetenschappelijk onderzoek in het verleden nooit prioriteit kreeg. De therapeuten zijn nauw betrokken bij hun cliënten en

“Goed onderzoek leidt tot eerlijke en betrouwbare informatie over de helende werking van kunst” Wat houdt dat onderzoek in?

“Aan mijn onderzoek deden zestig vrouwen met angstklachten mee. De helft daarvan kreeg therapie en de andere helft niet. Vooraf en na afloop van de onderzoeksperiode hebben we gekeken hoe het met hen ging, en de groepen met elkaar vergeleken. De mensen die therapie hadden gekregen, bleken enorm vooruit te zijn gegaan. Zij hadden duidelijk minder angsten en bleken beter in staat om hun emoties te reguleren. Om daarnaast ook in kaart te kunnen brengen wat er precies in de therapie gebeurt, was het belangrijk dat de therapeuten het behandelproces goed documenteerden. Het bijhouden van dossiers voor onderzoek is nieuw in de kunstzinnige therapie, dus daar hebben we een documentatiemethode voor ontwikkeld. Met de methode die er nu ligt, kunnen patiëntendossiers een mooi startpunt vormen voor het verzamelen van wetenschappelijk bewijs. Ze geven inzicht in wat er in de praktijk gedaan wordt en hoe het werkt. De dossiers geven input voor zogenoemde case reports: studies die het verloop van individuele behandelprocessen inzichtelijk maken. Zo kunnen we met dit onderzoek aansluiten bij de ontwikkelingen in de reguliere zorg, waarin gepersonaliseerde zorg ook een steeds grotere rol speelt.

Je kijkt dan niet alleen maar naar ‘de ziekte’, maar stemt je behandeling af op het individu.

In de antroposofische gezondheidszorg was dit altijd al gebruikelijk, maar daar is nooit zo duidelijk bekendheid aan gegeven. Met case reports kun je daar inzicht in geven.

Met ons onderzoek sluiten we aan bij de reguliere wetenschappelijke standaarden.

Dat is essentieel, want daarmee zorg je dat je onderzoek serieus genomen wordt en dat het impact heeft. Je moet nu eenmaal de taal van de reguliere wetenschap spreken om nader

Gezondheid

31

tot elkaar te komen. Daarnaast is het voor ons eigen vak van belang om niet alleen uit te gaan van kwantitatieve metingen. Je doet dan een bepaalde eigenheid van de antroposofische zorg tekort. Daarom is het ook belangrijk om binnen zo’n interventie te kijken hoe die helemaal wordt afgestemd op een individu en waar een therapeut z’n keuzes op baseert. Case reports zijn een hele goede manier om inzicht te geven in zo’n proces.”

Wat spreekt je aan in het doen van dit onderzoek?

“Ik ben sterk overtuigd van de helende werking van kunst op de mens. Zelf heb ik dat ook ervaren in mijn leven, toen ik als tiener mijn moeder verloor. Ik ben toen erg veel met muziek bezig geweest, ook om dat te verwerken.

Daar heb ik enorm veel aan gehad. Ik wil graag dat die helende werking van kunst bekender wordt en dat er eerlijke en betrouwbare informatie over beschikbaar is. Over waar het wel voor werkt en waarvoor niet bijvoorbeeld. Met goed onderzoek kun je dat waarborgen.”

Dan ben je zeker wel blij met iemand als Erik Scherder, die veel aandacht genereert voor muziektherapie?

“Zeker, en met hoe hij het belang van muziekonderwijs op school benadrukt en wat het doet met de hersenontwikkeling van kinderen. Dat volg ik nauwgezet. Het is heel goed dat hij daar zo veel bekendheid aan geeft. Al richt hij zich wel sterk op de hersenen. In de antroposofie ga je ervan uit dat een mens nog veel meer is dan alleen een hoofd. Toch willen we daar graag bij aansluiten. De reguliere wetenschap en antroposofische gezondheidszorg hebben weliswaar verschillende visies, maar wel degelijk visies die elkaar kunnen versterken, verdiepen en aanvullen.”

Antroposofische geneeskunde is ontwikkeld op basis van aanwijzingen van Rudolf Steiner (1861-1925). Het is een uitbreiding van de reguliere geneeskunde, alleen afgestudeerde artsen kunnen de opleiding volgen, en sterk gericht op bevordering van het zelfherstellend vermogen. Ziekte moet uiteraard behandeld worden, maar kan tegelijk ook een ontwikkelingskans zijn voor het individu. De antroposofische geneeskunde gaat uit van het reguliere, reductionistische mensbeeld, aangevuld met drie andere ‘lagen’: vormkrachtenlichaam, ziel en Ik. Met dit mensbeeld kan de antroposofisch arts zich een uitgebreider beeld vormen van ziekte- en genezingsprocessen, psychosomatiek en de levensloop, en ook van de behandelmogelijkheden, zoals antroposofische geneesmiddelen, therapieën en leefstijladviezen. Artsen en andere behandelaars zijn te vinden via www.nvaz.nl.

32

Reizen

Griekse Sundance

pioniert optima forma in duurzaamheid Inspirerende hotels zijn er te over in Europa. Gelukkig zijn er ook steeds meer duurzame accommodaties die een goed comfort bieden én respectvol omgaan met hun omgeving. TIME TO SMILE Sundance Apartments & Suits van TUI is hier een goed voorbeeld van. Het hotel op Kreta werd uitgeroepen als tweede winnaar van de Green Hoteliers Awards 2018 en draagt het erkende duurzaamheidslabel, Travelife.

Manager George Papadakis: “We doen waar we in geloven.”

Tekst: Angelique van Os | Fotografie: TUI

Time to Smile Sundance, Kreta

Rustig gelegen in het hart van het Noord-Kretenzer dorpje Koutouloufari, ligt TIME TO SMILE Sundance. Het appartementen- en studiocomplex ligt aan de helling van de berg Charakas, met de zee op een steenworp afstand. Het uitgestrekte, rechthoekige zwembad met haar strakke terras vormt het levendige middelpunt van het hotel.

Ondanks dat de drukke uitgaansstad Hersonissos eveneens vlakbij ligt, is het dorp niet overspoeld door toeristen. Het heeft zijn oorspronkelijke stijl bewaard. Je vindt er smalle met bloemen versierde steegjes, kleine ouzeri’s, taverna’s, cafés en kleurrijke balkons. En Sundance heeft meer te bieden dan mooi uitzicht en goed comfort. De gepassioneerde manager George Papadakis vertelt dat hij sinds 2015 samen met zijn vijftienkoppige team meer voor zijn omgeving wilde betekenen.

Als onderdeel van de Aquila-hotelgroep en het

TIME TO SMILE hotellabel van TUI, kreeg hij de kans om alles te renoveren en te voorzien van zonnepanelen, alsook om het hele appartementen- en suitencomplex te verduurzamen. Bij het Griekse Sundance ligt de nadruk op zo zuinig mogelijk omgaan met water, energie en afval, zonder dat dit ten koste gaat van comfort en de fraaie entourage van de accommodatie. En dat gaat ze goed af, want na de opening in 2016, was binnen een jaar het water- en afvalverbruik met 50 procent (!) afgenomen. In korte tijd zijn dus grote resultaten bereikt. Dat is precies het doel van het onafhankelijke en internationale certificeringsprogramma Travelife, dat hotels en appartementen helpt om een groen, sociaal en veilig beleid te voeren als ze zijn geslaagd na een officiële audit. Aansluitend hierop is één van TUI’s doelstellingen om ervoor te zorgen dat in

Biologische tuin

2020 al hun concepthotels een erkend duurzaamheidslabel hebben. George en zijn team zijn op de goede weg: “Onze sanitaire voorzieningen, zoals het bad en de gootsteen, hebben een verkleind binnenwerk. Bij watergebruik hoor je een click en dan weet je dat je niet meer water hoeft te gebruiken dan nodig is voor de afwas bijvoorbeeld.

Prachtige nieuwe technologie. We hanteren verder een stroombeperker die de hoeveelheid water bepaalt die naar de afvoer stroomt. Zodat we weten dat als we de kraan open zetten voor een bad bijvoorbeeld, dat er vier liter water verbruikt wordt.” Daarnaast hebben de planten rond het hotel beperkt water nodig. George vertelt dat deze keuze bewust is genomen: “Het kost ontstellend veel water om alles mooi groen te laten zijn. Daarom hebben we planten gekozen die slechts vier liter water per dag nodig hebben.”

Reizen Trots

Het zijn slechts een aantal voorbeelden, want om het erkende Travelife Gold certificaat te bemachtigen, moet een accommodatie aan minimaal 120 criteria voldoen en wordt hier tweejaarlijks op gescreend. George: “We zijn trots dat we deze status hebben behaald, evenals dat we in april van dit jaar als tweede eindigde in de Green Hoteliers Awards. Dat is een eer. We doen, met ondersteuning van TUI, wat noodzakelijk is om onze omgeving, voor mens en dier, zo leefbaar mogelijk te houden. En het is mooi om dit terug te zien bij onze gasten, die zich ook hiervan bewust zijn. Dat mensen dagelijks tomaten, paprika’s, courgettes en kruiden plukken uit onze biologische tuin. Dat ze het niet erg vinden dat hun handdoeken en bedlinnen twee keer per week vervangen worden.

Iedereen draagt z’n steentje bij.”

Zoals gezegd zijn er meer duurzame hotels waar TUI zich met partners voor inzet om de positieve impact van vakanties te vergroten. We geven nog drie tips.

Lokale gemeenschap

Time to Smile Sundance, Kreta

Afvalgebruik

De lokale medewerkers van Sundance hebben trainingen gevolgd voor het reduceren van water.

Dat geldt ook voor het verminderen van afvalgebruik. Het hotel schaft grote bulkpartijen aan, zodat er minder (plastic) afval is. Wie bij het zwembad en de bar een drankje bestelt, krijgt dit geserveerd in een gerecyclede beker met een biologisch afbreekbaar rietje. En Sundance produceert zijn eigen compost. Hiervoor vond George hulp via internet. “We wisten niet precies hoe we goede compost konden maken van ons eigen biologische tuinafval. Op advies van Aquila collega’s hebben we een online cursus gevolgd. We hebben het nu een jaar in gebruik en het werkt perfect.”

Manager George Papadakis

Sundance richt zich ook buiten het hotel op de lokale gemeenschap. Zo is er een educatief programma voor basisonderwijs en biedt het financiële hulp aan de non-profit organisatie Hamogelo tou paidiou. Deze organisatie zet zich in voor kwetsbare kinderen die slachtoffer zijn van geweld, armoede en of gezondheidsproblemen hebben. Tot slot promoot George de lokale wijnen olijfproductie, die ondersteund wordt door de TUI Care Foundation. Twee keer per week zijn er proeverijen. De corporate foundation van TUI omarmt lokale boeren met een speciaal programma en helpt samen met de Griekse organisatie Futouris om een nieuwe markt te creëren bestaande uit biologische wijn en olijfolie.

George realiseert zich dat er nog aardig wat werk te verzetten valt, maar het begin is er. “We zijn nu nog aan het pionieren, maar ik hoop dat we onszelf binnen een aantal jaren een Zero Waste hotel mogen noemen. Dat is onze droom. En dat is haalbaar. Zeker met goed onderwijs en voorlichting. Maar ook omdat ons team de vrijheid krijgt om z’n hart te volgen. Om te doen waar we in geloven. Dat we iets kunnen bijdragen voordat het te laat is.”

Meer informatie en boekingen op: www.tui.nl Robinson Club Agadir, Marokko

33

Riu Funana, Kaapverdië

RIU Funana

Het Kaapverdische RIU Funana is een zeer toegewijd resort op gebied van natuurbescherming. Het hotel ondersteunt een lokaal biodiversiteit project, wat wordt gerund door biologen, rangers en vrijwilligers die zich volledig inzetten voor de bescherming van schildpadden tegen stropers en andere bedreigingen.

ROBINSON Club Agadir

Op het dak van ROBINSON Club Agadir ligt een van de grootste zonnepanelenparken van Marokko. Hiermee wordt het (zwembad)water verwarmd en voorzien de panelen het resort voor 70 procent van elektriciteit.

Ook is er een eigen waterreservoir. Via een ondergrondse bron en buizennetwerk belandt zeewater in het reservoir, waar het gezuiverd wordt en omgezet tot schoon (drink)water. Het hotel heeft verder een eigen bio-tuin, waarvan het afval van de tuin en de keuken samenkomt op een eigen composthoop die weer gebruikt wordt in de tuin. Verder heeft het hotel circa 80 katten omarmd, die goede verzorging krijgen zodat ze gezond blijven en niet hoeven rond te zwerven.

TUI Blue Marmaris

In een privé-baai, omringd door 80.000 vierkante meter bos, zijn 76 bungalows van TUI Blue Marmaris te vinden. Hier zien we een ander gezicht van de drukke Turkse badplaats. Groen, wijds en duurzaam. Je kunt samen met het speciale Green Team bijvoorbeeld helpen om het strand schoon te maken, een boom te planten en te eten vanaf een gerecyclede tafel.

34

Boeken

Uitgelezen...

Gebruik je innerlijke kracht.

Bevrijd je demonen

Het vervolg op “Je kunt je leven helen” “Gebruik je innerlijke kracht” van Louise Hay. In dit boek verdiept Louise Hay haar filosofie over jezelf liefhebben. Ze neemt je mee op ontdekkingsreis naar je innerlijke kracht. Deze wereldwijde bestseller heeft miljoenen mensen manieren geleerd om zichzelf lief te hebben. Leer bijvoorbeeld te luisteren naar je innerlijke stem en je innerlijke kind lief te hebben.

In Bevrijd je demonen verbindt Tsultrim Allione de wijsheid van het Tibetaanse boeddhisme met het westerse concept van de psyche.

Angst, jaloezie, verslaving en perfectionisme: iedereen vecht tegen zijn eigen demonen.

Maar hoe laat je ze echt los? Door ze eerst te accepteren en transformeren. Met een efficiënt 5-stappenplan biedt Allione een positieve en bevrijdende methode om direct mee aan de slag te gaan en eindelijk tot rust te komen.

Gebruik je innerlijke kracht | Het vervolg op Je kunt je leven helen | Louise Hay | ISBN 9789020214796 | € 20,00 | Uitgeverij AnkhHermes

Bevrijd je demonen | Het oplossen van innerlijke conflicten | Tsultrim Allione | ISBN 9789021569765 | € 22,50 | ISBN E-book 9789021569772 | € 12,99 | Kosmos Uitgevers

De mens als ontwerp

Het goede voorbeeld

De mens als ontwerp, van evolutie door toeval naar transformatie door keuze is het baanbrekend nieuwe boek van bestsellerauteur Gregg Braden. Nieuw DNA-onderzoek toont aan dat de mensheid sinds zijn oorsprong over buitengewone mogelijkheden beschikt. Braden laat zien dat we als mens zo ontworpen zijn dat we ons welzijn kunnen reguleren met onze zelfhelende vermogens. Met intuïtie, empathie en liefde kunnen we onszelf helen en de wereld op een positieve manier beïnvloeden.

Hoe geef je je kind op een ongedwongen manier een oriëntering mee in de veelheid van indrukken en gebeurtenissen? Een kind kijkt naar hoe hun ouders dat doen.

De mens als ontwerp | Van evolutie door toeval tot transformatie door keuze Gregg Braden | ISBN 9789020214819 | € 25,00 | Uitgeverij AnkhHermes

Een zee van glas Zomer 2016. De grote liefde van actrice Geerteke van Lierop verdrinkt tijdens een boottocht. Van Lierop beschrijft hoe de tijd stil kwam te staan na dit verlies – en hoe ze uiteindelijk haar leven weer herpakt. Een onvergetelijk debuut over haar grote verdriet, en de nog grotere levenskracht die erop volgt. Vastberaden zoekt ze de betekenis van toevallige ontmoetingen met vreemden en van de kunst die haar een nieuw perspectief op het leven biedt. Ook laat Van Lierop zien dat onze omgang met de dood vaak pijnlijk ongemakkelijk is. Een zee van glas is een originele vertelling van een indrukwekkende literaire kwaliteit. Een ode aan de liefde, die sterker is dan de dood. Een verhaal met universele zeggingskracht – maar vóór alles een boek dat anders naar het leven laat kijken.

Een zee van glas | Over de dood die het leven dichterbij brengt | Geerteke van Lierop ISBN 9789025906665 | €15,- | Uitgeverij Ten Have

Dit boek gaat over het leren op je zelf te vertrouwen, verbindingen aan te gaan, over respect betonen, humor en vrolijkheid, en veel meer goede voorbeelden.

Het goede voorbeeld | 12 positieve kwaliteiten die elke ouder aan zijn kind wil meegeven. | Christiane Kutik | € 12,50 | uit de serie Opgroeien Uitgeverij Christofoor

Stilte vinden

Marie Kondo leerde ons hoe we gelukkiger kunnen leven met minder spullen. Mindfulnesscoach Amber Hatch laat zien hoe we ons leven kunnen ontdoen van lawaai. Een praktisch en toepasbaar boek over stilte vinden in je hectische leven.

Met (meditatie)oefeningen en handige tips om stilte in jezelf te creëren. Niet door op retraite te gaan, maar door je leefstijl te versimpelen en de herrie in en buiten jezelf tot een minimum te beperken.

Stilte vinden | Amber Hatch | ISBN 9789021569499 | € 15,- | ISBN E-book 9789021569505 | € 9,99 | Kosmos Uitgevers

Colofon

35

COLOFON De Krant van de Aarde is een positief redactioneel onafhankelijk medium. Authenticiteit, innovatie en natuur zijn thema’s waar de krant voor staat. De krant biedt lezers inspiratie waarmee ze hun vanzelfsprekend duurzame leefstijl invulling kunnen geven. De Krant van de Aarde is een uitgave van Stichting Dag van de Aarde. © 2018 Krant van de Aarde | ISSN 1872-5104 | Stichting Dag van de Aarde info@krantvandeaarde.nl | M: 06-53332980

Waarom de Chinezen de tijd mee hebben Hoewel we in het Westen alles steeds sneller doen, lijken we steeds minder tijd te hebben.

We hebben het te druk, zowel in ons werk, als in ons hoofd. In plaats van tijdsmanagement hebben we een andere tijdsbeleving nodig. Van Chinese filosofie kunnen we leren om met de steeds groter wordende tijdsdruk om te gaan.

We kunnen de tijd vertragen door te vroeg op een afspraak te komen, door lege ruimte in onze agenda’s te houden en uit te gaan van een indicatieve, niet-bindende planning.

Waarom de Chinezen de tijd mee hebben | Hoe tijd je beste vriend kan worden | Christine Cayol | ISBN 9789025906535 | € 20,- | Uitgeverij Ten Have

Terugkeer naar liefde Marianne Williamson laat zien dat wat je ook overkomt op het gebied van relaties, gezondheid of carrière: liefde is het antwoord.

Wanneer je bereid bent vanuit liefde in plaats van angst te leven, zal alles veranderen.

Geïnspireerd door Een Cursus in Wonderen maakt Marianne Williamson duidelijk dat liefde de drijvende kracht is achter alles. Je ontdekt dat jij de liefde bent. Want liefde maakt onszelf en de wereld beter.

Terugkeer naar liefde | Leven met de principes van Een cursus in wonderen | Marianne Williamson | ISBN 9789020214635 | € 20,00 | Uitgeverij AnkhHermes

Overprikkeld Een hoogsensitief persoon (HSP) is geboren met een gevoelig zenuwstelsel. Licht, geluid maar ook emoties van anderen komen harder binnen. Op luchtige en humoristische wijze laten de auteurs - beiden ervaringsdeskundige - zien wat hoogsensitiviteit nu eigenlijk inhoudt. En hoe je overprikkeling kunt voorkomen. Met eenvoudige tips & tricks waarmee je meer uit jezelf haalt en overprikkeling voorkomt. Door de vele uit het leven gegrepen voorbeelden is dit boek herkenbaar voor HSP-ers én mensen uit hun omgeving.

Overprikkeld | Eerste hulp bij hoogsensitiviteit | Liesbeth Kamerling en Lieke Zunderdorp | ISBN 9789021569741 | € 17,50 | Kosmos Uitgevers

Bestuur Albert Poutsma - Voorzitter / Uitgever Frans van der Beek - Secretaris Redactie: redactie@krantvandeaarde.nl Frans van der Beek, Lynsey Dubbeld, Leonie Kohl, Lisette Kreischer, Angelique van Os, Angela van der Veer, Renske de Zwart, Eric Schoones, Yvonne Koop.

Advertenties en samenwerkingen: Albert Poutsma Vormgeving & Opmaak: Celina Koekenbier | info@insight-design.es Hoofdredactie bijlagen Gezond: Ivonne de Thouars Onderwijs, feestdagen: Yvonne Koop Reizen: Angelique van Os en Marco van Berneveld Cultuur: Eric Schoones Demeter: Ellen Winkel Distributie: Ruim 400 distributiepunten: Odin groentetas, natuurvoedingswinkels, woningwinkels, reiswinkels en wereldwinkels.

Abonnementen: Je kunt de Krant van de Aarde thuis ontvangen door lid te worden. Je ontvangt dan ook onze voordeelkaart thuis. Met de voordeelkaart krijg je 25% korting bij meer dan 1000 restaurants en korting op groene stroom. Kijk op www.krantvandeaarde.nl.

Tevens ontvangt u een DVD of boek naar keuze.

FBW Abonneeservice Woerden / Kees Slagter Contact: info@fbw-woerden.nl / 0348-431393

ADVERTENTIES GEZICHTSPUNTEN

Centrum Sociale Gezondheidszorg Brochures over de gezondheid van lichaam, ziel en geest. www.gezichtspunten.nl

DUURZAAM FINANCIEEL ADVIES Beers Financieel Adviesbureau Info@beersassurantien.nl VALKENBURG Tel.: 043-6012555

groeneboekenshop.nl 1.001 boeken voor mensen met een groen hart