Krant van de Aarde 5-2019 by Krant van de Aarde

Natuur / Cultuur / Voeding / Gezondheid / Transitie / Mode / Vrije tijd De S

MA AK

van N Bijlage |

GEZOND

COVERSTORY

Kran t van

eder

de Aa rde | Herfs t 2019

land

TREN

Perm DS nieuwacultuur e sta de ndaa rd

Prinses Irene wees de weg, Nederland wordt wakker

VRIJES

CHO Sc Biodholieren inOL ynam ische de tuin

MARIA

NNE T

IEM van d Afsche E e po id litiek

A BIJL

tekst Eric Schoones, foto Joachim Schoones

Onlangs vierde Prinses Irene haar tachtigste verjaardag. Al heel lang staat ze, als activiste van het eerste uur, op de barricaden voor de planeet. Positief gestemd, overtuigd en hoopvol, ook in de jaren dat het voor een roepende in de woestijn, niet eenvoudig was. Toen ik Jan Terlouw ruim tien jaar geleden interviewde zei hij nog: ‘In de tijd dat ik actief was in de politiek gingen mensen massaal de straat op voor hun idealen. Er werden heftige debatten gevoerd over abortus, apartheid, kernenergie, kruisraketten, de drie van Breda. Nu krijg je de mensen niet meer de straat op. We zijn nu enorm gefixeerd geraakt op welvaart en genot, zo hedonistisch.’ Na het begin van de jaren tachtig werd het inderdaad stil op straat. Maar de laatste tijd komt er met de groei van een collectief bewustzijn, onmiskenbaar beweging. Oude tijden herleven, meer en meer burgers worden actief. Ook de politiek lijkt wakker te worden met de energietransitie, het klimaatakkoord, stikstof… Het laatste bewijs van die nieuwe beweging is Greta Thunberg, die mensen in ieder geval aan het denken zet. Prinses Irene juicht die nieuwe trend van harte toe: ‘Natuur is de basis van ons bestaan. We hebben de natuur nodig, het levert vruchtbare grond, schoon water en veerkracht bij het opvangen van klimaatverandering. Natuur is mooi: we genieten ervan, het geeft ontspanning en rust. Maar de natuur is ook kwetsbaar’. Op 16 september j.l. vierde Prinses Irene, haar tachtigste verjaardag in Theater Carré in Amsterdam

met een ode aan de natuur, georganiseerd door Het NatuurCollege, waaraan de Prinses als voorzitter verbonden is. Het was een bijzondere avond met een keur aan artiesten. ‘We wilden onze gedachtegoed op deze avond op een originele manier vieren en delen, en ik ben blij met alle artiesten die ieder op hun eigen wijze daar invulling aan geven in een uniek poëtisch boeket.’ Ook aanwezig was minister Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) die de jarige prinses verraste met een passend cadeau: Vanuit het idee om natuur een meer centrale plek in de maatschappij geven, een belangrijk streven van het ministerie van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) dat aansluit bij het gedachtegoed van het NatuurCollege, heeft minister Schouten besloten om het voornemen van het NatuurCollege om een leerstoel mogelijk te maken aan de Wageningen University & Research (WUR) financieel te ondersteunen. Dit maakt meer onderzoek mogelijk naar hoe mensen, bedrijven en maatschappelijke organisaties met natuur verbonden kunnen worden omdat het voor de toekomst noodzakelijk is de natuur te beschermen en versterken, door met haar samen te gaan werken. Niet alleen in natuurgebieden, maar in de hele samenleving. VERJAARDAG PRINSES IRENE P 29.

WEER

harde storm komende jaren steeds vaker en harder Plant een boom!

INHOUD

Wisent, de Europese 8 Bison SPORT

Topsportopleiding in Tilburg maakt kampioenen

BOEKEN

Truus van der Kaaij Hoogbegaafdheid Gave en opgave

BIJLAGE SMAAK

S12

Locale delicatessen Nederland heeft veel lekkers te bieden

Foto: Thomas Schlijper

LANDBOUW

De politieke erfenis van S11 Marianne Thieme

JAARGANG 14, 2019-5, HERFST

Abonneeservice: info@fbw-woerden.nl Uitgave van de stichting Dag van de Aarde Losse nrs € 2,- | Volg ons: @KrantvandeAarde www.krantvandeaarde.nl

Redactioneel

Iets anders Deze krant brengt zoveel mogelijk positief nieuws....terwijl ik dit schrijf staat Barcelona in brand. De krant wordt door onze collega Celina in Barcelona vorm gegeven. De Catalanen en vele andere volkeren (bekijk de lijst eens op UNPO. org) zitten vast in staten en systemen die voor hen blijkbaar niet werken. Als je goed kijkt dan zie je dat er nog andere, soms vrijwel onzichtbare systemen zijn waaraan het nóg lastiger ontsnappen is. Het systeem van vrijhandel is zo’n systeem. Omdat er geld verdiend wordt aan palmolie is de handel hierin niet meer te stoppen. Omdat er geld verdiend wordt aan sojateelt en houtkap in de Amazone gaat de houtkap gewoon door. Omdat er geld verdiend wordt aan de Nederlandse bio-industrie en de export van dieren stopt ook dat niet. Er zijn systemen gecreëerd die soms alleen werken ten koste van volkeren, bomen of dieren. Maar ik hoop en verwacht dat het hek nu van de dam is. Dat er steeds meer systemen ter discussie worden gesteld. Dat kan ook, want als iets niet werkt kunnen we ermee stoppen. Het moet mogelijk zijn om iets anders te bedenken. In deze krant verschillende initiatieven voor dat iets anders. Veel leesplezier! Albert Poutsma voorzitter stichting Dag van de Aarde

GEGAR ANDEER D V R I J VA N : PA R A F F I N E PA R A B E N E N K L E U R STO F F E N S U L FAT E N SY N T H E T I S C H E PA R F U M

D E G E VO E L IG E H U I D S P E C I A L I ST Sea.Line is de eerste en enige 100% gecertiﬁceerd natuurzuivere huidverzorging op basis van Dode Zeezout mineralen en is speciaal geformuleerd voor de huid die wat extra aandacht nodig heeft, waaronder de gevoelige huid. Synthetische en huidbelastende stoffen zoals parafﬁne, parfum en parabenen kunnen huidproblemen vergroten. Dode Zeezout met biologische oliën en kruidenextracten ondersteunen en versterken de natuurlijke kracht van de huid.

SEA.LINE HUIDVERZORGINGSPRODUCTEN MET DODE ZEEZOUT

1 Mineral Body Butter voedt, hydrateert en verzacht de gevoelige, droge en vochtarme huid. 2 Mineral Face Wash voor een milde, diepe reiniging van het gezicht. 3 Mineral Day & Night Cream voedt, hydrateert en beschermt de gevoelige, (zeer) droge en gecombineerde huid.

GECERTIFICEERD NATUURLIJK, BIOLOGISCH AFBREEKBAAR EN CRUELTY & MICROPLASTICS FREE Sea.Line producten zijn natuurlijk gecertiﬁceerd. Biologisch afbreekbare huidverzorging zonder microplastics voor een zachte, stralende en gezonde huid. Uiteraard dierproefvrij en de meeste producten zijn zelfs Vegan.

www.originalcosmetics.nl

301W_adv_sl_gevoelige_huid_specialist_krant_vd_aarde.indd 1

29-08-19 14:25

Inhoudsopgave

INHOUD

Het Stubaital begint even ten zuiden van Innsbruck, de hoofdstad van Tirol. Omgeven door 80 gletsjers en 109 drieduizenders, met bekende dorpen Neustift, Fulpmes, Telfes, Mieders en Schönberg, vormt het een veelzijdige en sportieve alpenbestemming. Het hele jaar door valt er in Stubai van alles te beleven, van wintersport met 62 afdalingen tot een zomer in de natuur. De Stubaier gletsjer is het grootste gletsjerskigebied van Oostenrijk. Vanaf oktober tot juni is sneeuw gegarandeerd. Zie voor meer informatie, aanbiedingen en evenementen:

www.stubai.at/nl

3 6 8 10 12 15 16

Redactioneel Nieuws op z’n Frans Zo helpt de wisent onze natuur Aardgasvrije woningen Betekenisvol leven en ondernemen Op SBS6 Energiebesparing Fotowedstrijd

S1-S32 bijlage de SMAAK van Nederland 18 20 22 24 26 28 29 30 31

Het Waldorf100 festival Daan’s beautytips Mode: Minimale garderobe Expositie Barbizon van het Noorden Kampioenenfabriek in Tilburg Agenda Verjaardag Prinses Irene Boeken Colofon

pure en (h)eerlijke producten Bio logisch voor dier en tuin NIEUW Blote Voeten Gras Biologisch gazonzaad

• Diervoeding en verzorging • Duurzame bodem verbetering • Plantvoeding • Gras, bloemen en kruiden zaden

www.bio-ron.com

Nieuws op z’n Frans

Frans van der Beek volgt de ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid op de voet. Hij ergert zich aan de wijze waarop we van de Aarde lenen en weigeren om terug te betalen. En is blij met initiatieven die het welzijn van de planeet bevorderen. Frans geeft een rode kaart aan iedereen die het milieu en de natuur vernietigt en prijst met een groene kaart alle inspanningen die het leefklimaat bevorderen of herstellen. Suggesties zijn welkom op fhjvanderbeek@gmail.com.

DE PEUKENBRIGADE RUKT OP

Het televisieprogramma Make Holland Great Again (waarom niet ook Friesland en Zeeland?) presenteerde al onthutsende cijfers over weggegooide sigarettenpeuken. Die zijn zwaar vervuilend. Met een peuk vervuil je 500 liter water. Onlangs gingen in Amsterdam vrijwilligers als peukenbrigade op pad om peuken op te ruimen en verzamelden binnen tweeënhalf uur 50.000 peuken. Sommige moesten met een balpen uit de kieren van het trottoir worden geschraapt. Van een deel van de ‘oogst’ wordt een surfboard gemaakt omdat er ook plastic in de filters zit. Een groot deel gaat naar het Binnenhof om de politiek op deze straatschande te wijzen. Milieuorganisaties Straw by straw (weg met de plastic rietjes) en By the ocean we unite (geen plastic in de oceaan) timmeren zo aan de weg om plasticplaag te dimmen. In België worden onder het motto Peuk in de pocket zakasbakjes verstrekt waar de verstokte roker de peuk in kan doven en thuis in de afvalbak deponeren. Niet roken is vanzelfsprekend de ultieme oplossing.

CHOCOLA ZONDER BLABLA

Waar vind je een chocoladefabriek waar chocolade van boon tot reep volledig zelfgemaakt wordt? In de cacaohaven van Amsterdam! Pas wanneer je alle stappen van het chocolade maken in de hand hebt, mag je jezelf een échte chocolademaker noemen vinden Chocolatemakers Enver en Rodney. Het Nederlandse chocolademerk laat zien dat de gehele cacaoketen, van boer tot consument transparant, eerlijk en duurzaam kan zijn. Rodney vertelt: ‘Dat betekent dat we op alle fronten innoveren. We kijken verder dan alleen fairtrade of biologisch: milieuvriendelijk vervoer, een zero-waste productieproces en natuurbescherming horen daar ook bij. Wij geloven in een holistische aanpak. De boerencoöperatie

Foto: David Legreve

uit Peru waarmee we een chocoladefabriek openden, is ook aandeelhouder in de nieuwe fabriek in Amsterdam. In 2014 zijn wij uitgeroepen tot meest duurzame MKB-er van Amsterdam en nu vijf jaar later openen we met trots onze fabriek, met volledig transparant dak van zonnepanelen, zodat we in onze eigen energiebehoefte voorzien.’ Lekker bezig!

FRIKADEL VAN HET HAANTJE

Bedenker Eugénie Benda ontwikkelde, in samenwerking met haar slager Woeste Grond een variant op de frikadel die wij uit snackbar kennen. Ze doopte de lekkernij De Woeste Spetter. Haar frikadel, zonder conserveringsmiddelen, bestaat uit vlees van jonge hanen in plaats van plofkip en varkensvlees. Eugénie wil met haar idee laten zien dat een frikadel niet hoeft te bestaan uit vlees uit de bio industrie, maar hanenvlees kan zijn dat anders vernietigd wordt. Eugénie kreeg met de publieksprijs duizend euro. Veertien ontwerpers schreven zich in voor de wedstrijd. Ze kreeg de prijs op het Smaakmakersfestival in De Wijk. De Woeste Spetter is gemaakt van biologisch dynamisch hanenvlees, de broertjes van de legkippen. Die groeien niet zo snel, maar ze zijn net zo smakelijk. Maar in de Nederlandse keuken is dit mannenvlees niet erg gangbaar. Nu worden deze haantjes meteen gedood, maar biodynamische boeren willen dit veranderen en deze haantjes wél grootbrengen. Dit zijn de echte haantjes de voorste!

WEER WINST VOOR URGENDA

Twee adviseurs van de Hoge Raad hebben hun advies uitgebracht aan de Hoge Raad in de klimaatzaak die Urgenda al sinds 2012 voert om de Nederlandse Staat aan te zetten zich te houden aan haar eigen minimumnorm van 25% CO2-reductie in 2020 ten opzichte van 1990. De adviseurs volgen

de redeneringen van het Hof en de Rechtbank en adviseren de uitspraak in stand te houden. Joepie! De adviseurs zeggen nu ook dat de Nederlandse Staat een plicht heeft om zijn burgers te beschermen. Die 25% reductie hebben de rechters niet zelf verzonnen, maar heeft Nederland op basis van de wetenschap en afspraken in internationaal verband meer dan tien jaar zelf aangehouden als ondergrens voor industriële landen. Het is het minimum niveau om nog op een enigszins geloofwaardig traject te zitten om ontwrichtende klimaatverandering zoveel mogelijk te voorkomen. De adviseurs zien ook het enorme gevaar dat klimaatverandering oplevert voor onze samenleving. De Hoge Raad doet op 20 december uitspraak. Nu maar duimen dat het voor Urgenda-directeur Marjan Minnesma een gelukkig kerstfeest wordt.

COCA COLA

Coca-Cola onthulde de eerste fles die is gemaakt met ingezameld en gerecycled plastic uit zee. Deze innovatie toont aan dat het in de toekomst mogelijk zal zijn om zelfs oceaanafval te hergebruiken in voedsel- en drankverpakkingen. De nieuwe fles bevat 25% ingezameld en gerecycled zwerfvuil uit de Middellandse Zee. Dit prototype toont aan waar innovatieve recycling toe kan leiden in de nabije toekomst. Coca-Cola zegt te streven naar een wereld zonder verpakkingsafval. De frisdrankfabrikant wil dat voor elk verkocht blikje of elke fles er één wordt ingezameld. Alle verpakkingen moeten minimaal 50% gerecycled materiaal bevatten en 100% recyclebaar zijn. In 2019 investeerde Coca-Cola in West-Europa 180 miljoen euro in de ontwikkeling van duurzame verpakkingen en verpakkingsvrije oplossingen voor de toekomst. Mooi initiatief, maar nu nog een colaatje waar je slanker van wordt…

Nieuws op z’n Frans

Redacteur Frans van der Beek deelt rode en groene kaarten uit. Groen maakt blij en rood moet anders.

Heb je goed of slecht nieuws? Mail Frans!

redactie@krantvandeaarde.nl

NIEUWE KLEDING VERBRANDEN?

Mode bestellen via een webshop is makkelijk. Je bestelt een jurk of een broek in drie maten en wat niet past stuur je weer retour. Bevalt de hele zending niet? Hup, terug naar Wehkamp, Zalando of Bol. Het is verbijsterend hoe nonchalant menig klant met deze service omgaat. Het bezorgen en retourneren van pakjes is sowieso al niet zo vriendelijk voor het milieu, maar wat ik laatst las is nog veel erger. Geretourneerde kleding wordt vernietigd! Het is duurder om ze weer okselfris te maken, want er zullen ongetwijfeld veel ongewassen vrouwen zijn die hun zure lijfgeur aan pas gearriveerde kledingstukken afgeven. Wat zijn dat voor mensen die met het grootste gemak zinloos gebruik maken van deze dienstverlening? Geen enkel besef van wat wel en niet hoort en als een parasiet op de planeet paraderen. Een mensensoort die… tja, hoe moet ik die omschrijven zonder al te zeer te discrimineren?

‘T GOOI ZEGT NEE TEGEN 5G

Sylvia Segers van de actiegroep ’t Gooi zegt NEE is een van de vele Nederlanders die met angst en beven de komst van 5G in ons land tegemoet ziet. Aangezien datacenters die ons internetgebruik vastleggen in 2016 al verantwoordelijk waren voor 2% van de jaarlijkse uitstoot van broeikasgassen (drie keer zoveel als de NS) en zelfs meer dan de luchtvaart, stelt Sylvia: “We moeten in ieder geval gewoon stoppen met de geplande uitrol van 5G”. De in dit verband meest relevante reden, naast privacy en gezondheid waarover meer in de brochure ‘Vraagtekens bij 5G: privacy en gezondheid Wat de landelijke overheid en telecom providers u niet vertellen’, is dat het 5G-netwerk niet alleen ruim 150 tot

170 keer meer stroom verbruikt dan de huidige draadloze netwerken maar ook dat het signaalbereik van 5G-antennes wordt gehinderd door bomen (Bron: University of Surrey pag. 4). De massale bomenkap die momenteel gaande is in ons land kan u niet ontgaan zijn. En dan hebben we het nog niet eens over de gevaren van straling die 5G veroorzaakt. Zucht!

KLIMAATONTKENNERS IN HUN HEMD

Het taalgebruik is in korte tijd geëvolueerd van klimaatprobleem, klimaatverandering en klimaatcrisis naar klimaatramp. De Zweedse tiener Greta Thunberg, de actiegroep Extinction Rebellion en de wereldwijde klimaatmarsen maken onmiskenbaar duidelijk dat de aarde, de wereld en de mensheid de rand van een afgrond naderen. Geen prettige gedachte, maar de wetenschappelijke rapporten die de ondergang voorspellen tuimelen over elkaar heen. Er is geen ontkomen aan. Waarom, vraag ik me dan af, is er toch nog een massa mensen die het naderende onheil ontkent? Met de lezers van De Telegraaf voorop? Ze maken Thunberg belachelijk en schuiven de dreiging onder het tapijt. De conclusie is: het gevaar is zo immens groot is dat ze maar liever net doen alsof er niets aan de hand is. Het zijn angsthazen die door hun laconieke opvattingen denken dat ze aan de Apocalyps kunnen ontsnappen. Niet dus. Ook zij gaan eraan als het zo doorgaat.

STAAT SUBSIDIEERT VERVUILERS

De Nederlandse overheid blijft de grootste vervuilers van ons land steunen met maar liefst € 2,5 miljard per jaar. De overheid had beloofd om subsidies aan fossiele energie stop te zetten.

Maar Nederland steekt nog steeds ruim twee keer zoveel subsidie in olie, kolen en gas als in duurzame energie. De Nederlandse regering beweert dat het helemaal geen subsidies aan olie, kolen en gas geeft. Uit onderzoek van de Europese Commissie echter, blijkt echter dat Nederland € 2,5 miljard subsidie per jaar uitgeeft aan deze fossiele energie en slechts € 1,1 miljard investeert in duurzame energie. “Zo houden we klimaatvervuilende brandstoffen onnodig lang op de been. Ondanks de klimaatafspraken, blijft Nederland belastinggeld steken in de grootste oorzaak van deze klimaatcrisis: fossiele brandstoffen. Dit is onverantwoord.”, aldus Laurie van der Burg van Milieudefensie. “Alleen als we rigoureus minder olie, gas en kolen gaan produceren en gebruiken, kunnen we een verdere klimaatcrisis voorkomen”.

100 KILOMETER IS BETER

De schrik zit er goed in na het rapport van ex-minister Remkes over de stikstof in ons land. Landbouw en autoverkeer moeten het ontgelden. Gelukkig is minister Carola Schouten bezig met het ontwikkelen van een circulaire landbouw al zat dat nog wel wat voeten in de aarde hebben. Voor het wegverkeer ligt dat anders. Daar wordt nu mondjesmaat de snelheid teruggedraaid uit angst dat de testosteronrijders boos worden. Wat een kul! Regering, toon lef en verlaag de maximum snelheid op ALLE wegen naar 100 km/uur. Trek je van die jakkeraars met hun grote mond niets aan. Iedereen die de cruise control op 100 zet merkt hoe relaxt dat rijdt. Je komt vrijwel niet veel later aan en mocht dat zelfs tien minuten zijn, so what? En meteen maar 30 in de stad. Liefst zo snel mogelijk.

Natuur

Zo helpt de wisent onze De discussie over de teloorgang van de natuur in ons land en de dramatische gevolgen daarvan laait hoog op. Stikstof en verstedelijking tasten het milieu aan en dat verontrust. Toch is er een lichtpuntje: de komst van de wisent, de Europese bison die onze natuur een handje helpt. Tekst: Frans van der Beek | Foto’s BigstockPhoto

Ruim tien jaar geleden keerde de wisent terug in de Nederlandse natuur. De eerste kudde werd uitgezet in de duinen van het Kraansvlak in Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Daarna volgde de Veluwe en Schiermonnikoog staat in de planning. Dat is even wennen, want we waren de wisent al eeuwen kwijt. Ze leefden ooit van zuid-Zweden tot aan noord-Spanje en van Nederland tot diep in Rusland. In 1919 stierven de laatste exemplaren in Polen en ach jaar later in de Kaukasus. Dat er nu weer meer dan vijfduizend wisenten grazen is te danken aan de gelukkige omstandigheid dat er nog enkele in gevangenschap leefden die zich konden voortplanten. Toch is het nog steeds een bedreigde diersoort waar we zuinig op moeten zijn. De projecten zijn om ze her en der uit te zetten is niet alleen een cadeau voor de natuur maar helpen ook om de wisent uit de gevarenzone te bevrijden.

Wisenten leven in halfopen bossen. Dat komt het landschap ten goede, want een halfopen bos is rijk aan een grote variatie aan planten en dieren. Daarin hebben de imposante grazers een belangrijke functie. Ze delen hun territorium met andere grazers en daarmee zorgen ze voor een geleidelijke overgang van het bos naar stuiken en struweel en naar graslanden. Daarmee bedwingen ze snelgroeiende grassen, struiken en bomen en houden zo het evenwicht in stand. Daar maken soorten met doorns, stekels en bloemen graag gebruik van. Die soorten hebben baat bij het graasgedrag en werken zo samen met de wisenten om het landschap te verbeteren dankzij diversiteit.

Voedselrijkdom

Natuurorganisaties houden de kuddes nauwlettend in de gaten en doen voortdurend onderzoek naar hun gedrag en welbevinden. De wisenten snoeien de vegetatie en dankzij de mest ontstaan er kleine maar belang-

rijke verschillen in voedselrijkdom. Een ecosysteem dat de vruchtbaarheid van het landschap ten goede komt. Hun voetstappen en het schuren van de vacht langs de bomen en gewassen zorgt voor natuurlijk onderhoud. Wisenten baden zich graag in het zand en maken zo kleine open plekken die andere soorten weer uitbuiten om te kunnen groeien en voortbestaan. Met zo’n zandbad maken ze ondiepe kuilen. Dat zijn dan weer plekken waar talrijke insecten zich verzamelen en uitstekend gedijen. Dat schuren veroorzaakt open ‘wonden’ aan bomen die na verloop van tijd wegrotten waardoor nieuwe open plekken in het bos ontstaan. Die worden weer ingenomen door andere plantentypen. De plekken waar de dieren in het zand woelen worden weer verbonden door wissels: trajecten waarlangs de wisent trekt op zoek naar voedsel. Dat levert een netwerk van paadjes op met kort gras of kale grond dat het leefgebied aantrekkelijk maakt als biotoop. Die trektochten kunnen flinke afstanden

Natuur

Ilustratie: ARK

natuur weer vooruit betreffen. Ook dat heeft weer een voordeel. Zaden van planten reizen mee in de vacht dankzij hun weerhaakjes en verspreiden zich in de omgeving. De voetafdruk van de wisent maakt kleine kuiltjes die ideaal zijn voor het ontkiemen van de meegelifte zaden.

Herkauwers

De wisent is een indrukwekkende verschijning. Met hun gewicht dat varieert van 340 tot 840 kilo zijn ze prominente silhouetten in de natuur. Ze zijn familie van de koe en herkauwen niet alleen gras maar ook kruiden, knoppen, twijgjes en de bast van de boom. Ze halen hun neus niet op voor voedselarm gras en doen niet moeilijk als ze moeten banjeren door scherpe doornstruiken als dat een plantaardige delicatesse oplevert. Ook daar heeft de natuur baat bij want op deze manier snoeien ze sleedoorn, meidoorn en christusdoorn en beletten ze de woekering van deze soorten.

We mogen blij zijn met de terugkomst van dit zeldzame dier. Voor wandelaars is het een verrassende en boeiende ontmoeting als ze worden waargenomen. Wie ze eens van dichtbij wil bekijken kan bijvoorbeeld naar het Kraansvlak gaan. Daar is een uitkijkpunt met uitzicht op een duinmeer waar wisenten hun dorst lessen. Ook worden er excursies georganiseerd onder leiding van een gids die informeert over alle bijzonderheden van de machtige viervoeter. Tot 1 maart is het zogeheten Wisentpad geopend dat dwars door de westkant van het Kraansvlak leidt. Na die datum wordt het pad gesloten omdat daarna het broedseizoen van de vogels begint. Is de Veluwe dichterbij? Daar zijn ook in de zomer excursies mogelijk Raadpleeg dan de website www.wisentopdeveluwe.nl.

De voetafdruk van de wisent maakt kleine kuiltjes die ideaal zijn voor het ontkiemen van de meegelifte zaden

Transitie

Aardgasvrije woningen zijn in opmars,

maar hoe houden we ons huis ook fris? In de discussie over de energietransitie wordt veel gesproken over aardgasvrije warmte. Hoe zit het eigenlijk met de koelinstallaties in woningen en andere gebouwen? Wat heeft de gebouwde omgeving nodig om op een duurzame manier hitteproof te worden? Tekst: Nadine Huiskes

De energietransitie gaat over meer dan energie. De overgang naar een aardgasvrije en klimaatneutrale gebouwde omgeving heeft ook gevolgen voor onder meer het ontwerp van steden en de verwarming van huizen. Voor deze onderwerpen is ook steeds meer aandacht, bijvoorbeeld in de discussies over het Klimaatakkoord. Over duurzame koeling horen we eigenlijk nog weinig. Koudenetten - de koude varianten van de bekende warmtenetten die stadsverwarming leveren aan woningen en andere gebouwen - zijn ook nog een relatieve zeldzaamheid in Nederland. Met twee koudecentrales binnen de gemeentegrenzen is Amsterdam koploper in duurzame koeling. De Nieuwe Meer ten westen van de Zuidas en de Ouderkerkerplas in de buurt van Amsterdam-Zuidoost zijn in de jaren zestig afgegraven voor zand waarmee de snelwegen A9 en A4 zijn aangelegd. In 2006 en 2010 zijn nabij de meren twee koudecentrales ontwikkeld.

Deze voorzien de aangrenzende gebieden van duurzame koeling. In de twee centrales, die in handen zijn van energiebedrijf Vattenfall, wordt koud water uit de plassen via een buizen- en pompensysteem overgedragen op transportbuizen, die het koele water naar de afnemers brengen. In de aangesloten gebouwen neemt het koele water warmte op uit de lucht, waardoor de binnentemperatuur daalt. Het opgewarmde water gaat vervolgens terug naar de centrale. Met behulp van warmtewisselaars en een koeltoren, die warmte afgeeft aan de lucht, zorgt de centrale ervoor dat het water met een temperatuur van 14 graden terug de plas in gaat.

Minder algen, minder CO2

“Net als veel andere plassen is de Ouderkerkerplas een belangrijk recreatief gebied en heeft de plas vooral in de zomer te maken met algengroei”, vertelt Raymond van Bulderen, business manager voor de regio Amsterdam bij Vatten-

fall. “Als je hier grote hoeveelheden opgewarmd water inbrengt, kan het algenprobleem verergeren. Daarom is op de bodem van de plas een buizenstelsel aangelegd waarmee we zuurstof aan het water toevoegen. De zuurstof bindt de fosfaten, die daarna naar de bodem zakken. Algen groeien dankzij deze fosfaten, dus op deze manier beperken we de algengroei.” Bovendien zorgt Vattenfall ervoor dat in het water dat wordt teruggepompt in de plas zo min mogelijk fosfaten zitten. Onafhankelijke metingen hebben aangetoond dat de waterkwaliteit de laatste jaren is toegenomen. In Amsterdam Zuid en Zuidoost worden kantoren, woningen en andere gebouwen, waaronder AMC, Endemol Studio’s, Johan Cruijff ArenA, RAI en Woonmall Villa Arena, met water uit de nabijgelegen meren voorzien van comfortkoeling. Hiermee vermindert de uitstoot van CO2 met 75 procent ten opzichte van traditionele klimaatbeheersing of airconditioning.

Transitie

Groeipotentieel

De koudecentrales bij de Ouderkerkerplas en de Nieuwe Meer zijn op dit moment uniek in Nederland: nergens anders zijn dergelijke grootschalige koudenetten in gebruik. In het licht van de energietransitie lijkt het groeipotentieel van de koudenetten in stedelijke omgevingen enorm. De vraag naar - duurzame - koeling zou de komende jaren namelijk flink kunnen gaan toenemen: de betere isolatie van huizen en andere gebouwen kan in de zomer ten koste gaan van een comfortabel binnenklimaat. In wijken met veel kantoorgebouwen maakt het koudenet een CO2-vrije en duurzame koeling mogelijk die efficiënter is dan als elk gebouw een eigen systeem zou gebruiken. Ook in woonwijken liggen er groeimogelijkheden. Appartementencomplexen die al gebruik maken van stadsverwarming zouden ook van deze comfortkoeling kunnen worden voorzien.

Koude naast warmte

Gemeenten, woningcorporaties en vastgoedpartijen maken steeds meer plannen om wijken aan te sluiten op warmtenetten. Op termijn zouden hierbij ook koudenetten in beeld kunnen komen. De ondergrondse leidingen hiervoor lopen parallel aan de infrastructuur voor de warmtenetten. Bij de grootschalige toepassing van stadskoude komen vergelijkbare uitdagingen naar voren als bij de uitbreiding van warmtenetten. De ontwikkeling van een koudenet vereist naast de beschikbaarheid van een goede bron en voldoende afnemers in de omgeving - ook een forse investering en een ingrijpende aanpassing in de infrastructuur. Daarbij moet intensief worden samengewerkt tussen de verschillende partijen die in een wijk actief zijn en die een rol spelen in de drukke Nederlandse bodem en ondergrond. Denk aan gemeenten, Verenigingen van Eigenaren, vastgoedeigenaren, woningcorporaties, energiebedrijven en netbeheerders.

Discussies over de feiten

Als koploper in de warmtetransitie kent Alexander van Ofwegen, directeur van Vattenfall Warmte, de uitdagingen die bij de aanleg en het beheer van warmtenetten komen kijken. Deze ervaringen leveren ook lessen op voor de ontwikkeling van koudenetten. Ga het gesprek aan met betrokkenen met uiteenlopende opvattingen, is een van de leerervaringen van Van Ofwegen. “Je krijgt niet altijd applaus op de reis naar een fossielvrije samenleving. Overal kan je weerstand en polarisatie tegenkomen. Als energiebedrijf gaan wij het gesprek aan met alle perspectieven, of het nu gaat om politici of actiegroepen. Dit levert vaak interessante discussies op, zodat we de feiten en techniek goed voor het voetlicht kunnen brengen.” Van Ofwegen ziet een belangrijke rol voor energiebedrijven in de transitie van de warmte- en koudevoorziening. “Je hoort wel eens dat een commercieel bedrijf niet aan de energietransitie zou moeten meedoen, omdat dit een publieke kwestie zou moeten zijn. Ik denk dat wij een rol te spelen hebben om ervoor te zorgen dat iedereen kan profiteren van de energietransitie.” Een belangrijk aandachtspunt voor de toekomst is de beschikbaarheid van voldoende technisch personeel. “Ik zie dat heel veel gemeenten veel duurzame ambities hebben, maar ik vrees dat ze door de krapte op de arbeidsmarkt niet allemaal tegelijk kunnen gaan overstappen op nieuwe systemen. We zullen op zoek moeten naar manieren om jongeren enthousiast te maken voor een carrière in de duurzame energiebranche.”

Transitie

De transities naar betekenisvol leven en ondernemen:

De nieuwe rijkdom De maatschappij staat aan de vooravond van een transitie die zijn weerga niet kent. In Nederland vullen depressies, burn-outs en welvaartsziekten de wachtkamers en angst, hebzucht en ego regeren. Mensen en bedrijven zijn zoekende om uit deze ratrace te komen. Een steeds groter wordende groep mensen, professionals en bedrijven kiest bewust voor betekenis. En zij willen anderen inspireren. Met als einddoel een leefbare wereld waarin geluk, kracht, liefde, harmonie, en zuiverheid de basiswaarden zijn. Patrick R. van Zuijlen is een postmoderne ‘hippie in pak’ die als bedrijfskundige vele bedrijven heeft geoptimaliseerd. “Ik heb een groen hart en wil graag op een praktische manier bijdragen aan een duurzame en gelukkigere wereld. Dat doen we door Bedrijfsoptimalisatie met Impact, (werk-) gelukprogramma’s en business retreats.”

Terug naar de oorsprong

Er zijn in de (westerse) wereld een aantal transities gaande die samen zorgen voor een mega-transitie. Een groeiend aantal mensen is ‘het’ zat. “Deze groep leeft steeds bewuster. Zij keren zich af van groei ten koste van de ander, de maatschappij en de planeet. De zes grote onrustzaaiers angst, boosheid, ego, gehechtheid, hebzucht en lust - domineren in toenemende mate. We zijn gaan denken en leven in euro’s en dollars.” Als bedrijfsoptimalisator en organisator van business retreats heeft Patrick al duizenden keren

aan mensen de vraag gesteld: wil je leven vanuit Geluk, Kracht, Liefde, Harmonie en Zuiverheid? “Het antwoord is altijd ‘ja’. Tegelijkertijd kunnen velen geen antwoord geven op de simpele vraag ‘wie ben ik’? Hoe kun je dan een bij jou passend leven leiden? In de kern willen mensen dienen omdat het goed is en voelt. Diegenen die dat doen inspireren anderen en zo breidt de olievlek zich verder uit.”

De heilige graal

De westerse mens is zijn ziel uit het oog verloren, zegt Patrick. “Angst, hebzucht en ego regeren. Collectieve bewusteloosheid heerst, depressies en burn-outs zijn volksziekte nummer 1 en we lijden en masse aan welvaartsziektes. We zoeken naar de heilige graal om uit het keurslijf van angst en groei te komen.” Actiegroepen laten steeds meer van zich horen, er zijn meer duurzame consumenten, bedrijven en producten. Zelfs hele landen, zoals Zweden en Nieuw Zeeland, nemen duurzame posities in. Jonge mensen als Greta Thunberg brengen grote groepen mensen in actie. En onder aanvoering van mensen als de -te vroeg overleden- Polly Higgins worden vervuilende bedrijven op het matje geroepen. De collectieve bewusteloosheid wordt zichtbaar omgezet naar betekenisvol bewustzijn.

Bankroet van de aarde

We staan aan de vooravond van een transitie die zijn weerga niet kent. Patrick: “Dit keer gaat het niet om groei, maar om overleving. Het voortbestaan van de mensheid staat onder zware druk. Als we de fossiele brandstoffen, de motor van het kapitalistische systeem, niet vliegensvlug afzweren, gaat de wereld nog meer in brand staan. Letterlijk welteverstaan.” Earth Overshoot Day, het moment in een kalenderjaar waarop de capaciteit van de aarde in dat jaar op is, valt elk jaar op een vroeger tijdstip. Dit jaar was het rantsoen van de aarde op 31 juli 2019 schoon op. We maken 1,7 keer zoveel op dan de aarde aankan en stevenen zo af op het bankroet van de aarde. ‘Mother Earth takes care of herself’ schreef Fred Pearce al in 2007 in zijn boek met de weinig optimistische titel ‘De laatste generatie’. Wallace Wells doet daar dit jaar in zijn boek ‘De onbewoonbare aarde’ nog een schep bovenop. Is onze planeet in transitie? Het klimaat in ieder geval wel. En via de leefomgeving heeft dit steeds grotere gevolgen voor de mens. Door te kiezen voor samenwerking in plaats van concurrentie, betekenisvol ondernemen in plaats van platte economische groei en krachtig leiderschap in

Transitie plaats van angst, kunnen mensen zij-aan-zij werken aan het grootste gezamenlijke belang: overleving. “De transitie van het klimaat heeft overigens twee voordelen”, zegt Patrick. “Ten eerste relativeert het narigheid; er is immers niets groter dan existentie. Dus kies nu voor geluk, stop met piekeren en zorgen maken en geniet van het leven. Het tweede voordeel is een groeiende bewustwording. Meer mensen gaan bewuster leven en kiezen voor betekenisvolle impact. Ook de planeet krijgt meer aandacht met het besef dat vervuiling en roofbouw niet langer te tolereren is.”

“Een betekeniseconomie dient de maatschappij en aarde in plaats van andersom” De betekeniseconomie

De agrarische economie ging in de 19e eeuw over in de industriële economie die in de jaren tachtig van vorige eeuw transformeerde naar de kenniseconomie. “Het grootste deel van de wereld draait om – economische – groei. Gelukkig vraagt een groeiend aantal mensen zich af hoe we tot een samenleving komen waarin de economie de maatschappij en de aarde dient in plaats van andersom. Landen als Zweden (klimaatneutraal in 2030) en Bhutan (Bruto Nationaal Geluk als hoogste waarde en belangrijker dan economie) nemen op internationaal niveau het voortouw. “Dat geeft hoop”, zegt Patrick. “Deze transitie staat nu nog in de kinderschoenen, maar is van ongekend belang: van kenniseconomie naar betekeniseconomie. Vanuit hier groeien we naar de betekeniseconomie waarin ecologie boven economie staat. Het groeiend bewustzijn is als het ware het cement van een duurzame en houdbare toekomst.” Omdat veel mensen het vertrouwen in de politiek, religie en banken zijn verloren, is de hoop gevestigd op het bedrijfsleven. En op ons als consument; wij kiezen met onze portemonnee.

Elke manager staat de komende tijd voor de vraag: ‘Hoe kan ik bijdragen aan duurzaamheid en zo groeien?’ Winst als gevolg

Bedrijven hebben van oudsher winstmaximalisatie als hoogste doel. Met als gevolg een stroom van ongewenste side effects: een uitgeputte aarde, vervuiling, plastic soup, dierenleed, kinderarbeid, verslaving, obesitas... de lijst is eindeloos. De groeiende ongerustheid hierover geeft kansen aan bedrijven die het anders willen doen. Die in plaats van economische motieven kiezen voor betekenis, impact én economie. “Mooi ideaal, maar dat zal flink wat kosten, denken velen”, vertelt Patrick. “Echter, niets is minder waar. Bedrijfskundig gezien betekent elke verandering een kans. Hoe kun je dat als bedrijf omzetten naar actie? BmI, Bedrijfsoptimalisatie met Impact, leidt bedrijven naar verhoogde winstgevendheid. Winstgevendheid als gevolg, en niet als doel op zich.” Elke directie en manager staat de komende jaren voor de vraag: ‘Hoe kan mijn bedrijf groeien door bij te dragen aan een duurzamere wereld? Patrick: “Koplopers zijn bijvoorbeeld ASN en Triodos in de bankensector, Vegetarische Slager en Tony’s Chocolonely in de voedingsindustrie, enzovoorts. Deze bedrijven worden vaak bestuurd door leiders met een ideaal. Zij beschouwen winstgevendheid als bijzaak. En worden niet verrast door het succes. Ieder bedrijf in elke sector heeft de kans om betekenisvol te gaan ondernemen, met verhoogde financiële groei als gevolg.”

Samenwerken vs concurreren

Onderzoek van Havaz Lemz wijst uit dat in 2007-2017 betekenisvolle bedrijven 216% (financieel) succesvoller zijn dan bedrijven die voor puur winstcijfers gaan. Mooie voorbeelden: Volvo (vanaf 2020 alleen nog hybride/elektrisch) en Adidas (maakt vanaf 2024 alleen nog maar schoenen van gerecycled plastic). “Het kan in iedere sector. Zelfs in de financiële branche: kijk

naar het succes van Triodos en ASN Bank. En Laurence Finck, CEO van ’s werelds grootste investeringsmaatschappij Blackrock, investeert alleen nog maar in betekenisvolle bedrijven. Welke betekenis heeft het bedrijf waar jij werkt? Zijn jullie ook op weg om koploper in betekenis te worden? Met BmI (Bedrijfsoptimalisatie met Impact) kunnen wij bedrijven daarmee helpen.” Betekenis zit volgens Patrick ook in samenwerken in plaats van concurreren. Hij noemt daarbij de kledingindustrie: er wordt jaarlijks een enorme kledingberg verbrand in de verbrandingsoven. “Wij proberen momenteel om een groep bedrijven uit deze sector samen te brengen om een deel van deze kledingberg uit de oven te houden. Elke sector kan dit voorbeeld volgen.”

Het belang van werkgeluk

Ten slotte de transitie van de mens als medewerker. Waar de baby boomers nog streefden naar loopbanen, willen de millennials (generatie Y) vooral betekenis hebben. Patrick: “Voor de werknemers van nu is de factor werkgeluk van groot belang. Bedrijven die van werkgeluk een strategische doelstelling maken, kennen gemiddeld een 22% hogere productiviteit, 37% lager ziekteverzuim en 11% hogere winstgevendheid. Denk eraan dat in 2025 75% van de werknemers van de generatie Y zijn. Dus ben jij werkgever met een tekort aan mensen? En wil je jouw bedrijf laten groeien? Omarm dan die betekenisvolle ambitie. Want deze millennials zijn niet alleen jouw toekomstige medewerkers, het zijn ook jouw toekomstige klanten. Daarnaast is goed doen goed voor je karma, en het voelt nog goed ook!”

Practise what you preach

Wat draagt Patrick zelf bij aan een betere wereld? “Mijn missie is de wereld duurzamer en gelukkiger maken. Zakelijk vertaalt zich dat in het laten groeien van bedrijven met Bedrijfsoptimalisatie met Impact, EIGEN Fundament en werkgeluk-programma’s. Persoonlijk heb ik onder meer zonnepanelen geplaatst, ben ik overgegaan op een plantaardig dieet, ik stem milieu- en diervriendelijk en ben klant bij Triodos en ASN Bank. Daarnaast consuminder ik, maak ik actief gebruik van Peerby en Marktplaats en reis ik zoveel mogelijk met het OV – ook naar mijn vakantiebestemming. Zo kan iedereen stappen zetten en een persoonlijke of zakelijke transitie ondergaan. Samen komen we heel ver.”

Meer informatie of inspiratie? www.eigenfundament.nl www.bedrijfsoptimalisator.nl

Patrick R. van Zuijlen, oprichter Dé Bedrijfsoptimalisator®/EIGEN Fundament. Voor Bedrijfsoptimalisatie met Impact, Werkgeluk en de zielsontwaking van leiders

ANDERE TECHNIEK, BETER ISOLEREND EFFECT

BEKEND VAN TV De TONZON aanpak is te zien geweest in het

Vloeren verliezen vrijwel alle warmte door uitstraling naar de krui-

tv-programma “Green Make Over” van

pruimte bodem en fundering. Andere soorten isolatie, zoals wol,

SBS 6. In deze afleveringen laat

purschuim en EPS (polystyreen) remmen wel de warmtestroom maar doen niets aan het uitstralende effect. Daardoor blijft 24 uur per dag

presentatrice Gwen Jansen en haar team op humoristische wijze zien wat je in één dag kan doen in en rond het huis. Tonzon

warmte aan de onderkant weglekken. Zes actieve oppervlakken van

vloerisolatie en andere slimme innovaties

het TONZON Thermoskussen reduceren de warmtestraling tot vrijwel

worden in deze afleveringen toegepast. De

nul. Het resultaat is een warmere vloer bij een lagere luchttempera-

programma’s zijn opnieuw te bekijken via

tuur. Meer comfort met minder energieverbruik.

uitzending gemist of volg na de zomervakantie de nieuwe afleveringen.

SCHONE DROGERE KRUIPRUIMTE

Het wonen boven een vochtig gat in de grond is niet prettig en zelfs soms ongezond. Door een onderdruk wordt constant

SAMEN OP WEG NAAR DUURZAAMHEID

vochtige lucht uit de kruipruimte de woning ingezogen. Dit vocht moet door ventilatie weer worden afgevoerd. Dit kost energie en daar willen we juist zo weinig mogelijk van gebrui-

Dat ook bedrijven een steentje moeten bijdragen aan de verduurzaming zal voor iedereen duidelijk zijn. Het Activiteitenbe-

ken. TONZON Bodemfolie stopt de verdamping van vocht uit

sluit milieubeheer verplicht bedrijven en

de bodem, rekent af met muffe geuren, remt het vrijkomen

instellingen om energie te besparen. Vanaf

van schadelijk radongas en zorgt zo voor een schone, drogere kruipruimte. De Bodemfolie is volledig recyclebaar.

1 juli 2019 geldt er een informatieplicht verduurzaming. TONZON heeft een aantal slimme isolerende systemen ontwikkeld waarbij duurzaamheid hoog in het vaandel staat. Veel bedrijfspanden, overheidsgebouwen en andere instellingen hebben grote ongeïsoleerde oppervlakten. Dit gaat ten koste van het comfort en brengt tevens onnodige kosten met zich mee. De isolatiesystemen van TONZON zijn juist bij uitstek geschikt voor grote oppervlakken zoals vloeren en platte bedrijfsdaken. Voor meer informatie kijk op: www.tonzon.nl of bel 053 - 433 23 91

Transitie

Te zien bij SBS6:

Het team van Green Make Over met Ton Willemsen (derde van links).

Tonzon timmert aan de weg met energiebesparing Tekst: Eric Schoones | Foto: SBS6

Nu de subsidie op vloerisolatie sinds 15 augustus j.l. is verhoogd met 40% is de tijd rijp om met deze relatief eenvoudige manier van isolatie aan de slag te gaan. Tegelijkertijd laat het SBS6 woon- en lifestyle TV programma ‘Green Make Over’ zien hoe je met verrassende, leuke, kleine en grotere ‘groene’ tips en tools zelf slimmer en duurzamer kunt leven maar ook nog eens met meer comfort én met een lagere energierekening. Ton Willemsen, oprichter van Tonzon is enthousiast over de nieuwe regeling van het kabinet om elektriciteit goedkoper te maken en gas duurder. ‘Ja, de eerste energiewinst is altijd isolatie en gelukkig wordt dat nu weer meer gestimuleerd met een nieuwe regeling die op 15 augustus is ingegaan.’ Voor vloerisolatie is het subsidiebedrag verhoogd van € 5,- naar € 7,- per m². Nadeel van de nieuwe regeling is wel dat je minimaal 2 grote maatregelen moet laten doen. Ton Willemsen: ‘Dus naast vloerisolatie zul je ook (spouw)muurisolatie en/of isolatieglas en/of dakisolatie moeten toepassen om voor de subsidie in aanmerking te komen. Dat vind ik jammer omdat ik me kan voorstellen dat mensen nu bijvoorbeeld isolatieglas en spouwmuurisolatie nemen, maar wanneer dan de vloer niet wordt geïsoleerd vergroot je daarmee de kans op vochtproblemen bij de vloer. Het gaat dan niet alleen om schimmelvorming maar ook huisstofmijten die astma, eczeem en oog- en neusallergieën kunnen veroorzaken. Ook zullen mensen die al veel geïsoleerd hebben behalve de vloer, buiten de boot vallen omdat er twee maatregelen worden geëist.’ Toch blijft het overwegen van vloerisolatie zeker de moeite, het liefst in combinatie met een totale aanpak van de kruipruimte. Uit onderzoek van het Nibe blijkt dat het Enschedese bedrijf Tonzon hiervoor

de meest klimaatefficiënte oplossing heeft ontwikkeld. ‘Onze methode is praktisch en doeltreffend. Tegen de onderkant van de vloer komen zogenaamde Thermoskussens. Dit is een opvouwbaar isolatiemateriaal dat pas op de plaats van bestemming wordt gevuld met lucht. Er komt dus niet eens een vrachtauto voor uw deur te staan en het materiaal past door ieder luikje waar een mens door kan. Het Thermoskussen reduceert de warmtestraling van de onderzijde van vloerconstructies trapsgewijs naar nul. Samen met de stilstaande lucht in de kussens stopt dit het verlies van warmte naar de kruipruimte. Bestaande vloeren worden daarmee zelfs warmer dan nieuwbouwvloeren.’

Dubbele aanpak kruipruimte

De Thermoskussens worden gecombineerd met een stevige bodemfolie die woningbreed wordt aangebracht op de kruipruimtebodem. Dit biedt een schone werkvloer en stopt de aanvoer van vocht uit de kruipruimtebodem naar de woning. Deze bodemfolie kan ook bij veel nieuwe woningen nog zinvol zijn omdat daar de kruipruimte vaak extreem vochtig is. Het complete systeem is geschikt voor alle vloertypen; hout, beton en steen. Ook nieuwere woningen die bij de bouw al zijn geïsoleerd met EPS (polystyreen) kunnen hiermee gemakkelijk van extra isolatie worden voorzien. Heeft de wo-

ning vloerverwarming dan lekt er permanent warmte weg aan de onderzijde en is het aanbrengen van Thermoskussens vrijwel altijd zinvol. Ton Willemsen: ‘Om goed voorbereid te zijn op het nieuwe isolatieseizoen biedt TONZON nu een kosteloze inspectie aan van uw kruipruimte. Op basis daarvan wordt een vrijblijvende offerte gemaakt.’

Green Make Over

Tonzon is samen met Eneco partner van het SBS6 programma Green Make Over, elke week op zondag vanaf 16.25 uur te zien op SBS6. Naast een twaalftal gemeenten wordt het programma mede mogelijk gemaakt door tientallen duurzame bedrijven. Ton Willemsen maakt zelf deel uit het van het team dat elke week in een andere gemeente achter de voordeur steeds weer een ander gezin of stel via een duurzame make over van hun huis en tuin om hun energie- en waterverbruik te verlagen, gezonder en leuker te leven en om hun tuin en huis toekomstklaar te maken. Op één dag worden de groene Quick Wins toegepast en in elke aflevering passeren weer veel nieuwe slimme oplossingen de revue. Doel is om uiteindelijk de nodige besparingen te realiseren én tegelijkertijd winst qua wooncomfort, klimaat en toekomstbestendigheid van het huis. tonzon.nl en greenmakeover.nl

Fotowedstrijd

FOTOWEDSTRIJD

LandschappenNL

Heb je een foto gemaakt van een mooie, bijzondere of typische plek in de Nederlandse natuur? Stuur die dan met toelichting naar de Krant van de Aarde. Elk nummer plaatsen we de beste inzending en enkele eervolle vermeldingen. Mail naar: redactie@krantvandeaarde.nl onder vermelding van je naam en adres. De winnaar wordt ook beloond door onze partner LandschappenNL met het boek â&#x20AC;&#x153;Lekker Landschapâ&#x20AC;? over foodwalks en eten uit de natuur van LandschappenNL en een DVD van BBC EARTH.

Fotowedstrijd

Winnende foto

Foto: Anja van Veenendaal

Deze foto toont de uiterwaarden van de IJssel in 2018 bij Bronckhorst, waar de winterse overstroming voor een prachtig sfeerbeeld zorgt. De IJssel is een jonge rivier die in zijn huidige vorm is ontstaan uit een doorbraak in de vroege Middeleeuwen en pas vanaf die tijd in directe verbinding kwam met de Rijn. De oerbedding van de IJssel loopt door een glaciaal dal, dat door een gletsjertong in de voorlaatste ijstijd is uitgesleten. Van oudsher wordt de IJssel gekenmerkt door het veelvuldig verzanden van de bedding. Daardoor zocht de rivier vaak een uitweg in de uiterwaarden, waarin stroomgeulen en ruggen ontstonden. Deze zijn nu nog terug te zien in prachtige kronkelwaarden met een veelheid aan karakteristieke landschapselementen. Gerrit-Jan van Herwaarden, LandschappenNL

Samen voor ons Landschap LandschappenNL is het samenwerkingsverband van 12 provinciale organisaties, dat zich inzet voor het behoud en ontwikkeling van ons landschap waarin we wonen, werken en recreĂŤren. Het landschap vraagt om duurzaam beheer, zodat we er nu en in de toekomst van kunnen genieten. LandschappenNL werkt samen met mensen, organisaties, bedrijven en overheden, via projecten en lobby.

Onderwijs

Het Waldorf100 festival: samen de verbinding vieren Tekst: Maxime Paulis Beeld: Norbert Voskens

Onder het thema ‘een traditie van vernieuwing’ vond 20 september het Waldorf100 festival plaats in De Fabrique te Utrecht. Maandenlang heeft een werkgroep hard gewerkt om alles tot in de puntjes te organiseren. We blikken terug met Nicoline Vink en Nicole Degener. Beide dames zijn al jaren nauw verbonden met het vrijeschoolonderwijs: Nicoline als mede-oprichter van twee vrijescholen (PO en VO) in Amsterdam Noord, en Nicole als schoolleider van de Bernard Lievegoed School (PO) in Maastricht. “We zijn iedere maand vrijwillig bij elkaar gekomen. Wiebe Brouwer, bestuurder van middelbare vrijescholen in Noord-Holland, bedacht het thema ‘Een traditie van vernieuwing’”, vertelt Nicole. “Die titel vonden we zo passend, ook bij ons onderwijs, omdat we onze tradities in ere willen houden.” Het stukje vernieuwing komt terug in de verbinding die een traditie met zich meebrengt. “En dat is iets waar de huidige maatschappij steeds meer naar op zoek is.”

Perspectief

Bezoekers van het festival konden die verbinding beleven door een gevarieerd programma met onder andere lezingen, films, paneldiscussies en workshops. Nicoline was hier mede-

verantwoordelijk voor. “Denk aan het boeken van sprekers”, legt ze uit. “We hebben bewust gezocht naar mensen die een link hebben met vrijeschoolonderwijs, zowel direct als indirect.” Alumni van de vrijeschool, zoals TV-maker Floortje Dessing en Olympisch snowboardster Nicolien Sauerbreij, werden door een presentator en het publiek geïnterviewd. Maar ook beleidsmakers op het gebied van onderwijs, hoogleraren en ondernemers waren aanwezig. “We hadden bijvoorbeeld voor een lezing een wetenschapsjournalist uitgenodigd die wetenschap over het brein heeft bestudeerd. Daarbij heeft hij vooral gekeken creativiteit en creatief werken met je brein”, legt Nicoline uit. Er is hier sprake van een raakvlak met de vrijeschool en dat brengt perspectief om te zien wat er gebeurd in deze vorm van onderwijs.

Volop creativiteit

Over creativiteit gesproken: overal op het festival

kwam deze belangrijke pijler uit het vrijeschoolonderwijs terug: van muzikale optredens van DJ’s en bandjes die te zien waren in de Cultuurzaal, tot op de ambachtenstraat waar bezoekers kennis konden maken met moderne en oude ambachten. Denk aan koperslaan en imkeren, maar ook 3D-ontwerpen. Tijdens het festival is beeldhouwer en docent aan de vrijeschool Pabo Rik ten Cate bezig geweest met het maken van een bel. “Het is de bedoeling dat die bel ter beschikking komt van de vrijescholen,” vertelt Nicoline. “Het idee daarbij is dat als er een vrijeschool in Nederland is die iets te vieren heeft, of juist iemand wil herdenken, of een school wil openen, de bel geslagen kan worden om zo de verbondenheid te voelen met alle andere scholen.” Ook in de grote openingsceremonie was goed te zien en horen dat de vrijeschool veel waarde hecht aan creativiteit. Nicole was verantwoordelijk voor deze prachtige happening in de cultuurzaal. “In ons

Onderwijs

onderwijs laten we heel duidelijk zien dat we het onderwijs openen en afsluiten,” vertelt ze. “Mijn idee was om het vuur van de grote Waldorf100 viering uit Berlijn over te laten komen naar Nederland. Dit hebben we gedaan door middel van film, theater en muziek.” In de film volgen we de trein die door Duitsland richting Nederland raast. Aangekomen in Amsterdam stappen twee jongens uit met een fakkel in de hand, die als het ware naar het podium in De Fabrique wordt gebracht. Daar wordt live het Waldorf100 vuur aangestoken: een bijenwaskaars. “Buiten liepen door het publiek prachtig geklede steltlopers die de vier elementen, water, aarde, vuur en lucht, uitbeeldden. Op het podium werd gezongen door leerlingen van de vrijeschool Pabo in Leiden, samen met componist Marcel van Os.”

Samen de verbondenheid vieren

Het Waldorf100 festival viel goed in de smaak bij de ruim 3.000 bezoekers. ΅Het was een groot meetingpoint,” vertelt Nicoline. “Je zag, en dat hoorde ik ook terug van bezoekers, dat iedereen zo veel oude en nieuwe bekenden tegenkwam. We vierden echt de verbondenheid met elkaar.” Ook Nicole kreeg veel positieve reacties van bezoekers: “Na het festival kreeg ik een berichtje van een leerkracht die nog maar net in de vrijeschoolonderwijs werkt. ‘Het festival voelde echt als een traditie van vernieuwing’, zei ze. De keuze voor een DJ en een jonge, frisse presentator voelde als ‘nieuw’ en viel in hele goede aarde. Dat was precies waarnaar ze verlangt had.”

100 jaar vrijeschool

De wereld is veranderd in 100 jaar, het Nederlandse onderwijs en de vrijeschool ook. Tijdens

het festival zijn ontwikkelingen in de maatschappij onder de loep genomen, werd de opdracht van het onderwijs onderzocht en werd gekeken naar de kracht van de vrijeschool binnen het onderwijs. “Wat ik nu in het werkveld hoor, is dat mensen heel graag willen werken op en aan een eigentijdse vrijeschool. Het moet voor jong en oud vernieuwend en verfrissend zijn,” vertelt Nicole. “In deze tijd wordt digitalisering als ‘vernieuwend’ gezien. Nicole legt uit dat Rudolph Steiner zijn eerste lezing in Stuttgart begint met het feit dat er een periode aankomt waarin mensen vragen naar echte verbinding. Verbinding is de kracht van het vrijeschoolonderwijs. 100 jaar later blijkt dit vooral ‘vernieuwend’ aangezien het een heel actueel onderwerp is in de maatschappij. Door het gehele mensbeeld mee te nemen in het onderwijs en niet te kiezen voor snelle methodische of digitale input, kunnen we stellen dat vrijeschoolonderwijs duurzaam onderwijs. Ook Nicoline refereert terug aan Steiner, als we vragen wat 100 jaar vrijeschool voor haar betekent: “Rudolph Steiner heeft ooit gezegd: ‘je moet niet in een tram stappen zonder dat je weet

hoe die werkt.’ Inmiddels gebruiken wij apparatuur waarvan we allemaal niet weten hoe het werkt. Maar hoe zit dat met de moderne media waar wij allemaal mee spelen en werken? Hoe worden die gemaakt en met welk doel? Zulke lijnen kun je doortrekken naar komende jaren. Kijk eens goed op de zaken, dat houdt je alert. Dat is waardevol voor nu, maar ook in de toekomst.”

‘Het festival voelde echt als een traditie van vernieuwing’

Krant_Mistelprodukte_9-2019.qxp 13.09.19 12:24 Seite 1

Beauty

Nieuw: Natuurlijke verzorging met Maretak Verzorgende body lotions Voedende massageoliën

Eet je Een kolfje naar mijn hand deze editie van de Krant van de Aarde: Voeding! In mijn praktijk werk ik naar huidverbetering middels 100% natuurlijke verzorgingsproducten, voeding én leefstijl. Dit trio zorgt ervoor dat je in balans bent met als resultaat een gezonde huid. In deze column wil ik je graag informeren over de invloed van voeding op de huid. Heb je last van een gevoelige huid, couperose, droge huid of ander ongemak lees dan snel verder. Veel leesplezier!

Écht gebeurd!

Cosmeticaserie Mistelform Sensible Prozesse Nieuw: Natuurlijke verzorging met Maretak. Activeert, harmoniseert en vormt een beschermlaag.

Meer informatie over de behandeling in de fluidische oscillator en over de kwaliteit van de nieuwe mistelproducten vindt u op www.sonett.eu/mistelform Sonett GmbH, Mistelweg 1, 88693 Deggenhausen Verkrijgbaar in bio-winkels.

BODY LOTIONS BODY AND MASSAGE OILS

Laatst had ik een klant op consult vanwege haar ‘huidprobleem’. Zij had last van een onrustige, vurige huid op haar wangen en zij had al veel zaken geprobeerd om dit probleem op te lossen. Tijdens ons consult bleek dat ze al goed op weg was m.b.t. natuurlijke huidverzorging. Echter, ze had nog de producten die slechts gedeeltelijk natuurlijk zijn in gebruik. Ook zag ik dat ze haar haren los droeg en een lok continu over haar wang gleed die het meest geïrriteerd was. Qua voeding deed ze al enorm haar best maar waren verbeterpunten zeer welkom. Mijn advies was om naar écht 100% natuurlijke gezichtsverzorging over te stappen, haar haren uit het gezicht te dragen én histamine arm te gaan eten. Binnen een week stuurde ze me een Whatsappje met het heugelijke nieuws dat haar huid al rustiger was. Na twee weken waren er slechts nog enkele roodheden op haar wang aanwezig. Wát een resultaat! De huid zal haar volledige herstel doorzetten in de komende periode, zodra er een rustig huidbeeld is kan deze cliënt de histamine arme voedingsstijl loslaten.

Wat is histamine?

Histamine is een lichaamseigen stof en heeft veel taken in het lichaam, als er balans is qua aanmaak en afbraak is er geen probleem. Door voeding krijgen we ook histamine binnen en zeker als er al enig disbalans is kan dit voor te veel histamine in het lichaam zorgen en kan overgevoeligheid geven. Denk hierbij aan roodheid in de huid, jeuk, galbulten en hooikoortsklachten zoals een verstopte neus. Histamine laat o.a. de

Beauty

huid gezond! slijmvliezen opzwellen en de bloedvaten verwijden vandaar de roodheid in de huid. Misschien ken je ’t wel dat je een wijntje drinkt en dan daarna rode blosjes op de wangen…. dit is een histamine reactie, wijn bevat veel histamine. Sommige mensen met ernstige histamine overgevoeligheid kunnen geen schaal- en schelpdieren eten omdat hun tong, het mond- en keelslijmvlies en de lippen extreem opzwellen. Waar zit nu veel histamine in? Ananas, diverse vissoorten, ei, schaal- en schelpdieren, tarwe, alcohol, harde kazen (gerijpt), koemelkproducten, diverse specerijen, kruiden, zuurkool, tomaat, citrus vruchten, paprika, spinazie, aardbeien, avocado, aubergine, drop, gistextract en E-stoffen, gerookte vis/vlees, varkensvlees, soja, alle soorten worst, diverse noten, pinda’s, chocolade etc. In verse etenswaren zit het minst histamine in, producten uit blik en glas veel meer. Mensen met couperose, eczeem, vurige pukkeltjes, puistjes of onderhuidse bobbeltjes raad ik aan om histamine arm te eten totdat de huid rustiger wordt.

Beauty tips by Studio Natuurzuiver

Daan Ooteman is holistisch huidspecialiste én voedingsdeskundige. In haar praktijk Studio Natuurzuiver werkt zij met uitsluitend 100% natuurlijke, biologische, duurzame producten. De behandelingen worden met pure aandacht gegeven en hebben huidverbetering en een ultiem wellness gevoel als resultaat. Graag deelt zij haar favoriete producten met je op de ‘natural beauty must-have’ gadget pagina.

Vitamine E Noten hebben een hoog gehalte aan vitamine E,

omega-3 en omega-6 vetzuren. De vitamine E is een sterk anti-oxidant en helpen schadelijke invloeden die vrije radicale veroorzaken tegen te gaan. Ook (koudgeperste) plantaardige olie bevatten vitamine E en beschermt de huid en lichaamscellen tegen veroudering

Anti-oxidanten Groenten (met name de groene bladgroentes),

vers fruit, verse kruiden bevatten vitaminen, mineralen en anti-oxidanten. Deze beschermen de lichaamscellen tegen de schadelijke invloeden van vrije radicalen. Een echte cel-beschermer dus.

Droge-vochtarme huid heeft dorst

Een droge huid heeft behoefte aan voldoende water en vetten! Drink dagelijks 30 ml water per kilogram lichaamsgewicht. Dit is noodzakelijk voor een gezond lichaam en stralende huid. Bij te weinig water drinken kiest het lichaam eerst om de vitale organen van vocht te voorzien en als laatse pas de huid. Naast water is voldoende vet nuttigen een must. Gezonde oliën bevatten de onverzadigde vetzuren die cruciaal zijn voor gezonde cellen dus ook de huidcel! Een variatie aan olijfolie, roomboter, ghee en kokosolie bieden een optimaal vet-palet.

Groente & fruit dé anti-oxidanten

Een voedingstijl die rijkelijk uit groente bestaat (500 gr p.d.p.p.) en 2-3 stuks fruit zorgt voor de juiste zuur/base balans én is een bom aan vitaminen en mineralen. Vitamine C bijvoorbeeld werkt stimulerend op de fibroblasten in de huid welke verantwoordelijk zijn voor de aanmaak van collageen en elastine. Daarnaast bevatten groente en fruit anti-oxidanten. Dit zijn de “vangers” van vrije radicalen en beschermen zo onze cellen. Ook zijn groenten/fruit vezelrijk en dit is belangrijk voor een goede spijsvertering in de darmen. Wandelen in de natuur zorgt naast ontspanning ook voor schone zuurstof en door dag- cq zonlicht kan ons lichaam ook vitamine D aanmaken. Deze vitamine is ook onontbeerlijk voor veel lichaamsprocessen. Hoe gezonder ons lichaam is hoe gezonder, stralender en vitaal onze huid. Lieve groet, Daan Ooteman Holistisch huidspecialiste & voedingsdeskundige www.studionatuurzuiver.nl

Water Zonder water kunnen we niet! Ons lichaam

bestaat voor 70% uit water en de huid krijgt als laatste ‘te drinken’. De vitale organen krijgen altijd voorrang op de huid! Het is daarom echt noodzakelijk om 30 ml per kilo lichaamsgewicht per dag aan water te drinken. Als je intensief sport en je daardoor zweet is er ook extra water nodig.

Goede vetten Plantaardige olien het liefst koudgeperst bevatten

de omega-3, omega-6 of omega-9 vetzuren. Deze vetzuren zijn voeding voor al onze cellen en spelen een grote rol in diverse lichaamsprocessen. Een juiste combinatie van deze vetzuren mogen in je dagelijkse voeding niet ontbreken voor een goede gezondheid en dus uiterlijk. Gecombineerd met de ‘andere’ goede vetten als roomboter, ghee en kokosolie zorgt dat je ook voldoende ingrediënt binnenkrijgt waar het lichaam o.a. onze hormonen van maakt. Weefselhormonen die voor de elasticiteit en stevigheid van de huid zorgen eten dus ook van deze vetten!

Mode

Lena Library

Dit is waarom we blij worden van een minimale garderobe tekst Lynsey Dubbeld | foto’s: Lena Library, By-Bar, The Uniform Project

By-Bar

Van een opgeruimd huis krijg je een goed gevoel, zo weten we sinds Marie Kondo de wereld veroverde. Een capsule wardrobe is dan ook een logisch antwoord op onze overvolle kledingkasten. Dat is nog goed voor het milieu ook. Gooi kledingstukken weg die je allang niet meer draagt, of die je geen gelukkig gevoel geven. Vouw je kleding verticaal op. Sorteer items op kleur en soort, niet op seizoen. Zorg goed voor je kleding en accessoires, zodat ze lang mee gaan. Het zijn enkele tips van opruimgoeroe Marie Kondo, die ervan overtuigd is dat een opgeruimd huis ons een rustig hoofd en zelfs een gelukkiger leven oplevert.

om steeds weer iets nieuws te kopen, heeft ertoe geleid dat onze kledingkasten vaak overvol zijn. Inmiddels is er een tegenbeweging op gang gekomen: fashionista’s kiezen in toenemende mate voor een overzichtelijke garderobe met simpel te combineren tijdloze items. Met 37 items per seizoen kom je een heel eind, zo is het idee van pleitbezorgers van de zogenoemde capsule wardrobe.

De KonMari methode, zoals we het gedachtengoed van Marie Kondo inmiddels kennen, is zeker toepasbaar op onze garderobe. In onze kledingkast hangen gemiddeld 173 items, waarvan ongeveer een derde in het laatste jaar geen enkele keer is gedragen, zo is bekend uit onderzoek van de Hogeschool van Amsterdam, Modint, Saxion, MVO Nederland, Circle Economy en Sympany.

37 of 33

De populariteit van fast fashion, dat ons met goedkope en trendgevoelige kleding stimuleert

Het concept van een minimale garderobe is de laatste jaren vooral bekend geworden dankzij de Amerikaanse fashionista Caroline Rector, die in een poging van haar modeverslaving af te komen haar kledingcollectie beperkte tot 37 items per seizoen (inclusief schoenen en jassen, maar exclusief ondergoed, sportkleding, pyjama’s en accessoires). Haar website Un-Fancy.com is inmiddels een vindplaats voor informatie en inspiratie over mindful style, zoals Rector haar aanpak zelf omschrijft.

Ook de Amerikaanse Courtney Carver maakte het idee van minimaliseren populair: zij is initiatiefnemer van Project 333, waarbij je 33 items uit je kledingkast selecteert die je gedurende drie maanden draagt. Alle andere items worden opgeborgen in dozen, waarna je er opnieuw een selectie uit maakt om drie maanden te dragen.

Meer met minder

De minimalistische trend is zeker niet nieuw. Naar verluid ontstond het idee van een capsule wardrobe al in de jaren zeventig. Susie Faux, eigenares van de Londense winkel Wardrobe, stelde toen dat je met dertig (essentiële) kledingstukken die je goed met elkaar kunt combineren al voldoende hebt om stijlvol door het leven te gaan. Recenter gaven diverse andere modeliefhebbers een nieuwe impuls aan het idee om meer te doen met minder. Zo droeg Sheila Matheiken in 2009 voor The Uniform Project een jaar lang hetzelfde

Mode zwarte jurkje. Haar doel: aandacht vragen voor duurzame mode - en vooral ook voor het lot van kinderen in sloppenwijken in India, die vaak niet meer dan één kledingstuk bezitten. Uiteindelijk wist Matheiken met het project 100.000 dollar in te zamelen voor Akanksha, een organisatie die zich inzet voor onderwijs aan Indiase kinderen. Ook vermeldenswaardig is het initiatief dat studenten van de Amsterdamse modeacademie in 2010 startten. Met de Free Fashion Challenge daagden zij zichzelf én anderen uit om een jaar lang geen nieuwe kleding te kopen. Een flinke stimulans om meer uit je bestaande garderobe te halen.

De opmars van duurzaam minimalisme

De laatste jaren maakt de capsule wardrobe een opmars door. Hoe dat komt? Minimalisme is - met dank aan Marie Kondo en de populariteit van Scandinavisch design, dat bekend staat als toonbeeld van een minimalistische stijl - in

de mode. Ontspullen creëert rust, spaart geld uit en geeft een goed gevoel. Tegelijkertijd ligt fast fashion in toenemende mate onder vuur en groeit de belangstelling voor duurzame alternatieven. Daardoor krijgen slow fashion labels, die kleding speciaal ontwerpen om lang mee te doen, de wind in de rug. Na vliegschaamte hebben we kennelijk ook steeds vaker last van modeschaamte. De minimalistische trend sluit ook aan bij de opmars van circulaire concepten, die ook een steeds stevigere plek in de modewereld veroveren. De Amsterdamse kledingbibliotheek Lena Library en de leasejeans van het Nederlandse denimmerk Mud Jeans zijn daarvan bekende voorbeelden. Het groeipotentieel voor dit soort initiatieven lijkt enorm. Zo signaleert adviesbureau McKinsey in een recent rapport dat consumenten steeds meer interesse hebben in leaseconcepten, zoals kleding die je kunt huren en kledingabonnementen. Volgens onderzoek van ABN Amro maakt op dit moment een procent van de Nederlandse consumenten gebruik van leasekleding. Tien procent geeft aan het wel eens te willen proberen.

Minimalistische mode

Hoe kan je als trendbewuste modeliefhebber je garderobe compact houden? Met forward thinking brands doe je meer met minder. Minimalistische merken zoals Marjolein Elisabeth, Filippa K, Vanilia en By-Bar gaan nadrukkelijk uit van items en collecties die - ongeacht de seizoenen en trends - slim te combineren zijn tot verrassende outfits. Daarnaast staan onder andere Monique van Heist en Rick Owens bekend als consistente merken die herhaling niet schuwen en bijvoorbeeld populaire items eventueel in een subtiel aangepast model, of een nieuwe kleur gedurende meerdere jaren in de collecties opnemen. Ook in de gemiddelde winkelstraat kom je steeds meer slow fashion tegen. Bijvoorbeeld Arket positioneert zich als winkel voor long-lasting fashion: kledingstukken zijn geïnspireerd op klassieke silhouetten, ontworpen om lang mee te gaan, en functioneel en veelzijdig. De kern van de collecties zijn items die trendoverstijgend zijn en langere tijd verkrijgbaar blijven (soms in andere kleuren of materialen). Bijzonder is ook het Zweedse label Aeryne, dat in Nederland verkrijgbaar is bij onder andere Zalando. Het merk kondigde recent aan te stoppen met massaproductie en collecties alleen nog maar on demand te leveren. Alle items worden dan op bestelling geproduceerd onder eerlijke omstandigheden (en trouwens ook nog van restmaterialen en andere duurzame stoffen).

De garderobe van de toekomst

Vooruitstrevende modemerken en duurzame initiatieven maken het ons al makkelijker om nieuwe aankopen te beperken en verantwoord met kleding om te gaan. Kledingbibliotheken en kledingruilfeesten zijn praktische manieren om je garderobe te vernieuwen zonder dat je er nieuwe items voor hoeft te kopen. Ook veelzeggend: met vijftien miljoen gebruikers belooft Depop, een online platform en community voor vintage, het nieuwe Instagram te worden.

By-Bar

The Uniform Project

By-Bar

Er is dus een grote kans dat de capsule wardrobe van de toekomst voor een groot deel uit pre-owned items zal bestaan, of uit kleding die is gemaakt van materialen die na gebruik weer tot nieuwe must-haves worden omgetoverd. Een uitspraak van schrijver en consultant Alex English, de man achter het populaire blog Remarqed. com, lijkt daarmee actueler dan ooit: “Accumulation isn’t a prerequisite for being a smart dresser”.

Kunst

Rustende koeienhoeder aan oever door bomen omzoomde waterkant (1835-1925) - Julius van de Sande Bakhuyzen

Expositie Barbizon van het Noorden toont Drenthe in al haar facetten Tekst: Angelique van Os | Beeld: archief Drents Museum.

Het was een langgekoesterde wens om de Schilders van Drenthe als kunstenaarsgroep - van Jozef Israëls en Max Liebermann tot Vincent van Gogh- prominent in beeld te brengen. Vanaf 24 november is het zo ver: het Drents Museum presenteert in samenwerking met Stichting Het Drentse Landschap Barbizon van het Noorden - De Ontdekking van het Drentse Landschap (1850-1950). “Drenten mogen best wat trotser zijn op hun provincie.” Donkere wolken vullen dreigend de lucht, hangend boven uitgestrekte paarse heidevelden en een verstild vennetje. Een herder tuurt vanaf een hunebed over het ongerepte land, terwijl zijn schapen om hem heen grazen. Arbeiders rusten uit na het verzamelen van turf. Deze Drentse landschapstaferelen stammen uit de tweede helft van de negentiende eeuw. Ze zijn vastgelegd in schilderijen door beeldend kunstenaars als Arie van der Boon, Taco Mesdag, Willem Roelofs, Jozef Israëls, Max Liebermann, Hendrik Willem Mesdag en Vincent van Gogh. Bijna alle grote kunstenaars uit die periode bezochten onze provincie. Dorpen als Zweeloo, Rolde en Vries ontpopten zich als centrale plek

voor deze kunstenaars. Dit is vergelijkbaar met het beroemde Franse Barbizon, waar kunstenaars zich verzamelden om de natuur op locatie te schilderen. De naam van de tentoonstelling is hieraan ontleend en belooft de nodige allure.

Groots uitpakken

Het Drents Museum presenteerde in 1997 al de tentoonstelling De Haagse School in Drenthe. Dit was voor de uitbreiding van de nieuwe vleugel, waardoor er beperkte ruimte beschikbaar was. Twee jaar geleden kreeg hoofdconservator Annemiek Rens de mogelijkheid om in het boek De schilders van Drenthe (WBooks) een overzicht te geven van alle

kunstenaars die in Drenthe hebben geschilderd. Het gelijknamige boek vormde de aanleiding om weer eens goed in de eigen collectie te duiken. “We hebben zoveel interessant materiaal in huis, dat we er groots mee gaan uitpakken. Ik kan niet wachten om het werk te tonen”, vertelt Rens enthousiast. Aangevuld met een aantal externe werken van andere musea, omvat de expositie circa 150 schilderijen die onderverdeeld zijn in zeven thema’s: de ontdekking van Drenthe, sporen uit het verleden, zand en hei, in het dorp, boerenleven, veen en turf en lang leve Drenthe. Rens licht toe: “We beginnen met de pioniers zoals Egbert van Drielst, die het

Kunst

Drentse Boerderij (Diphoorn, 1866-1948)- Simon Moulijn

Voorstudie voor Bleek te Zweeloo (1847-1935) | Max Lievermann

landschap romantisch weergeven. Daarna volgt de toptijd met de Haagse School-groep. In sommige werken zie je dat kunstenaars letterlijk op dezelfde plek hebben gezeten en elkaar hebben geïnspireerd. We gaan door naar de twintigste eeuw met Erasmus Bernhard van Dulmen Krumpelman en De Ploeg kunstenaars van Jan Wiegers. En we hebben een epiloog waarin Drenthe in recenter werk blijft inspireren.” Eén van de topstukken is Van Gogh’s De Turfschuit. Het onderdeel veen en turf is vooral toebedeeld aan de grote meester. Hij voelt zich als een van de weinige kunstenaars in 1883 aangetrokken door het harde en armoedige bestaan van de veenarbeiders en het sobere, donkere landschap, zo blijkt uit briefcorrespondentie met zijn broer Theo. Hij legt dit in diverse werken vast.

Verbinding

Voor deze tentoonstelling is er een intensieve samenwerking met Stichting Het Drentse Landschap, die dit jaar haar 85-jarige jubileum viert. “Dit is voor ons het mooiste cadeau wat we kunnen krijgen: een grote expositie en uitgebreide randprogrammering over de natuur en het landschap in onze provincie”, vertelt directeur Sonja van der Meer met eem grote glimlach. Samen met het museum gaat de stichting een speciale publieksfilm annex documentaire vertonen, waarbij bezoekers meegenomen worden naar de plekken waar de schilderijen tot stand zijn gekomen. Hierbij staan locaties centraal die anno 2019 nog steeds interessant zijn om te bezoeken. Van der Meer: “We maken een serie interviews met kunstenaars, landschapsarchitecten, boeren en andere betrokkenen, die gepassioneerd vertellen over hun persoonlijke ervaringen en de impact die veranderingen van het landschap hebben.” Annemiek Rens vervolgt dat de verbinding tussen toen, nu en de toekomst een rode draad vormt in zowel de expositie als in het activiteitenprogramma. “De kunstenaars waren de eersten die onze natuur hebben vastgelegd. Hun werk brengt denk ik een stukje bewustwording van het landschap en dat moeten we koesteren. We hopen dat bezoekers daadwerkelijk het landschap gaan bekijken en evenals de schilders van toen betoverd worden door de omgeving. We gaan hiervoor samen wandelen fietsroutes en specifieke busreizen uitzetten. Ook komt er een apart educatieprogramma.”

Cultuurlandschap

De conservator vertelt dat veel kunstenaars in de negentiende, begin twintigste eeuw naar Drenthe trokken, omdat ze enerzijds rust zochten buiten de drukke steden; ze gingen op zoek naar ongereptheid en romantieke landschappen. Ondanks de geïsoleerde ligging was deze regio anderzijds een stuk sneller te bereizen en goedkoper dan bijvoorbeeld Frankrijk. “Ik denk dat kunstenaars vooral vielen voor het kleinschalige, cultuurlandschap met esdorpen, heidevelden en veenvlakten” voegt Van der Meer toe. Rens vult aan: “Je ziet in die tijd ook dat schilders op zoek zijn naar onontdekte plekken, waarover ze elkaar informeerden. En er was voldoende vraag vanuit (inter)nationale kopers.”

Tastbaar verleden

Er is natuurlijk veel veranderd in anderhalve eeuw tijd. Ook Drenthe is gemoderniseerd, verstedelijkt en er is veel bebossing aangelegd. De hunebedden zien er grotendeels nog wel vergelijkbaar uit als toen. Maar soms is de omgeving totaal veranderd, zoals bijvoorbeeld in het schilderij Hunebed bij Tynaarloo (1861) van Willem Roelofs. Er is ontzettend veel verdwenen, zo stelt ook Van der Meer. “De schilderijen tonen hoe leeg en uitgestrekt de landschappen waren. Vennen, moerassen, veen, heidevelden afgewisseld met kleine bospartijen. Gelukkig is er de laatste decennia steeds meer betrokkenheid en aandacht voor het behoud van ons karakteristieke Drentse landschap. Bovendien zijn er steeds meer invloeden van buitenaf die impact hebben op het landschap en de biodiversiteit, zoals klimaatverandering bijvoorbeeld. Indirect heeft het invloed op onze samenleving en op toekomstige generaties. Het is belangrijk om de natuurlijke systemen die eeuwen goed gefunctioneerd hebben, weer in stand te brengen. Ik hoop dat we met deze expositie en samenwerking kenbaar kunnen maken hoe belangrijk het is om zuinig te zijn op onze aarde maar ook op ons erfgoed. Drenthe is bevoorrecht wat dat betreft. Dat beseffen we soms te weinig. Niet voor niets leven hier de gelukkigste mensen van ons land.” Annemiek Rens knikt bevestigend met haar hoofd. Ook zij herkent dit beeld maar al te goed. Natuurlijk was het leven in de negentiende eeuw van een hele andere orde: het was juist zwaar voor velen. Het heeft z’n vruchten afgeworpen en een positief effect op de huidige levenskwaliteit, de vriendelijkheid van de mensen en de leefruimte. Van der Meer krijgt een twinke-

De Drentse Madonna (1824-1911)- Jozef Israëls

ling in haar ogen en vervolgt: ”In essentie zijn de schilderthema’s van toen nog steeds zichtbaar. Er zijn weinig andere plekken in Nederland waar het verleden nog zo tastbaar is als in Drenthe. Zo zijn er diverse authentieke dorpsgezichten en heidevelden, zoals het Hijkerveld en het Drouwenerzand. Dat fascineert me. Drenten mogen best wat trotser zijn op hun rijke provincie. Hopelijk inspireren we bezoekers straks – nog meer- na het zien van de tentoonstelling om onze provincie in te trekken.”

De expositie Barbizon van het Noorden is te zien van 24 november tot en met 22 maart. Tevens is er een oproep om mee te doen aan de fotowedstrijd Mien Plekkie. De ‘plekjes’ worden gedurende de tentoonstellingsperiode getoond in het museum. Meer info: drentslandschap.nl drentsmuseum.nl

Sport

Friso Emons, Nationale Selectie shorttrack | foto: Bert van Lobenstein

Topsportopleiding Tilburg is een kampioenenfabriek Kinderen kunnen overdag trainen door aangepaste schoolroosters. tekst: Sjors beukeboom | foto’s Willem de Volder

Virgil van Dijk, Frenkie de Jong, Jackie Groenen en tientallen atleten in tal van andere sporten zetten hun eerste stappen van hun topsportcarrière in Tilburg, bij de Topsportopleiding en het Willem II College in Tilburg. Naast de sportieve successen behalen vrijwel alle professionele sporters ook een schooldiploma. Het combineren van sport en school is soms balanceren op een dunne lijn, maar oud-coördinator van de stichting Topsport en Opleiding Frank Leenders weet als geen ander hoe dat moet. De stichting, die ervoor zorgt dat topsporters in de dop gemakkelijker school en sport kunnen combineren, zorgt ervoor dat er overdag getraind kan worden. “Er is een ongeschreven regel dat je 10.000 trainingsuren gemaakt moet hebben om aan je topniveau te komen. Dat redden kinderen niet met drie keer per week trainen in de avonduren”, zegt Leenders. “En als ze vijf keer per week in de avond zouden trainen dan sloop je hun energiesysteem”. Daarom biedt Tilburg met haar partners de trainingen overdag onder schooltijd aan.

Topsport en schooldiploma gaan wél samen

De stichting kwam met het plan om de samenwerking tussen middelbare scholen, opleidingen en sportclubs te verbeteren om vervolgens meer topsporters mét schooldiploma af te leveren. “Het viel de initiatiefnemers op dat van alle topsporters slechts vijftien procent hun diploma op hun mogelijke niveau haalde. De stichting had het gevoel dat die score omhoog kon”, aldus Leenders. In het onderzoek dat de stichting deed naar hoe de combinatie van school en topsport verbeterd kon

worden, liep de stichting al gauw tegen het wettelijk verplichte aantal lesuren per jaar aan. Dat loste de stichting op door van de woensdag een lange lesdag te maken. “Zo konden we de trainingsuren van de overige doordeweekse dagen opvangen.” Het resultaat van de inspanningen van de stichting mag er wezen. “Die vijftien procent hebben we omhoog gekregen naar 95%. Dus we leveren nu topsporters af die in sommige gevallen prof worden, maar ook een goede basis hebben voor een maatschappelijke carrière”, zegt Leenders. “Het geheim daarachter? Het sentiment dat de scholieren die topsporter willen worden zelf hebben.” De voormalig coördinator legt uit: “Een kind met ambitie wil altijd sporten. Als de studieresultaten achter blijven, dan kijken we hoe wie die kunnen verbeteren. In de meeste gevallen grijpen we dan in door het aantal trainingsuren te verminderen. Dat wil geen enkel kind, want dan komt hun topsportdroom in gevaar. Het is als een eigen stok achter de deur”

Vier weken

Volgens Leenders heeft dat in het merendeel van de

gevallen resultaat. “Meestal is het een planningsprobleem en hebben scholieren aan vier weken voldoende de tijd om achterstanden in te halen.” Daarbij is kennis van het kind, communicatie met de ouders, contact met de trainers en feedback van de docenten belangrijk. “We moeten te allen tijde voorkomen dat een scholier alles geeft voor school en dan ook nog gestraft wordt voor zijn studieproblemen. Als na die vier weken blijkt dat de schoolresultaten nog steeds achterblijven, dan kijken we met alle betrokkenen wat de juiste oplossing is.”

Amerikaans model

Volgens Leenders komt het systeem van de stichting niet in de buurt van het Amerikaanse model van het combineren van sport en school. “Nee, want in de Verenigde Staten gaan ze nog veel verder. Daar hebben scholen en universiteiten hun eigen collegeteams, met studiebeurzen voor scholieren. Dat hebben wij niet. Wij werken samen met bestaande sportverenigingen zoals de Tilburg Trappers, Willem II en de KNSB.” Leenders is zelf geen voorstander van een Amerikaans model in Nederland. “Het gaat daar vaak om

Sport

Virgil van Dijk, Europees voetballer van het jaar in zijn Tilburgse tijd

Frank Leenders en Margot van Geffen Olympisch Goud 2012

het klaarstomen van zoveel mogelijk toppers, zonder daarbij ook op de gevolgen van het ontbreken van een diploma te letten op het moment dat een scholier het hoogste niveau niet haalt.”

Ander Nederlands systeem

Toch is Leenders niet tevreden met het huidige Nederlandse systeem. Er trainen teveel kinderen teveel uren op te late uren bij sportclubs die met vrijwilligers werken. “Als wij willen dat we meer sporters naar het profniveau loodsen, dan moeten we de jeugd meer begeleiding bieden. Er zijn namelijk voldoende vrijwilligers bij sportverenigingen, maar de meeste van hen hebben geen trainingsdiploma. We zouden moeten inzetten op het begeleiden van die vrijwilligers bij het behalen van een diploma. Zo leert de jeugd sporten en worden ze niet alleen beziggehouden.”

Regionaal en particulier

Daarnaast zou sportkoepel NOC*NSF hun doel als talentontwikkelaar beter moeten invullen, volgens Leenders. “Momenteel richten zij zich alleen op de top-acht van iedere sport. Iedereen die daar net buiten valt, krijgt nauwelijks ondersteuning. Dat terwijl 75% van de olympische medailles die Nederland haalt voortkomen uit particuliere initiatieven uit de regio, zoals wij.” Aangezien regionale initiatieven zoveel succes hebben en Stichting Topsportopleiding Tilburg inmiddels een flinke reputatie opgebouwd heeft, blijft de oud-coördinator zich op de achtergrond inzetten voor scholieren. “Oud-volleyballer Geert Toemen en oud-hockeyer Arjen Lodewijks zijn tegenwoordig de coördinatoren”, aldus Leenders. “Ze zijn nu verantwoordelijk voor de nauwe samenwerking met de sportverenigingen.”

Virgil van Dijk en Frenkie de Jong, Nederlands Elftal, voetbal, foto KNVB

Margot van Geffen, Nederlands Elftal, hockey

Jackie Groenen, Nederlands Elftal, voetbal

Daidai Ntab, Team Plantina, schaatsen

Virgil van Dijk en Frenkie de Jong

En dat aantal sportverenigingen is groot. De stichting heeft namelijk in allerlei takken van sport profs helpen doorbreken. Zo hebben verschillende wielrenners gebruik gemaakt van de verrichtingen van de stichting, zijn er verschillende golfers, synchroonzwemmers, tennissers en hockeyers die in Tilburg school en sport gecombineerd hebben. De afgelopen tijd kwam het initiatief van oud-coördinator Leenders in het nieuws dankzij de verrichtingen van Virgil van Dijk, de UEFA voetballer van het jaar, voor Messi en Ronaldo... Ook voetballers Frenkie de Jong, Daniëlle van de Donk en Jackie Groenen hebben hun studie- en sportachtergrond in Tilburg.

Tilburg Trappers is het Nederlandse ijshockey ontgroeid

Het opvallendste voorbeeld is de succesvolle samenwerking met IJshockeyvereniging Tilburg Trappers. Een groot deel van het team, evenals een groot deel van de nationale ijshockeyselectie, heeft sport en school gecombineerd bij de stichting in Tilburg. Leenders: “De Tilburg Trappers zijn door de jaren heen het Nederlandse ijshockeyniveau ontgroeid. Ze spelen nu in de Duitse competitie. Ons doel met hen is om jong talent door te laten stromen naar het eerste team.”

Brabantse shorttrack binnen acht jaar van nul naar nationaal team.

Tilburg Trappers is een erkende topclub. Maar hoe kan de stichting ook kleinere sporten wat bieden? De schaatssport bewijst dat ook daar mogelijkheden liggen zegt Willem Fabel, coördinator schaatssport in Tilburg. “Het draait gewoon om trainingsuren maken”.

Diederik Hagemeier, Nederlands Team ijshockey

“In Noord-Brabant was het shorttrack tot 2010 vrijwel afwezig. Alle toppers kwamen uit Zuid-Holland en Friesland. Na de bouw van de Ireen Wüst-ijsbaan namen we heel snel het initiatief om samen te gaan werken met de Topsportopleiding. Chris Witty, Olympisch kampioen, werd aangetrokken en later werkten we met de huidige USA bondscoach Wilma Boomstra. Onze filosofie is altijd geweest om breed op te leiden, en zowel langebaan als shorttrack aan te bieden. Inmiddels doen de Brabanders niet onder voor de Friezen en Zuid-Hollanders”, aldus Fabel.

‘Die trainingsuren moet je gewoon overdag investeren’ Fabel: “Net als de andere sporten bieden we de trainingen overdag tijdens of meteen na schooltijd aan. Die uren moet je gewoon investeren om de basistechniek onder de knie te krijgen. Friso Emons (21) is de eerste rijder die de nationale shorttrack ploeg bereikte. Hij kwam als brugklasser bij ons binnen. Inmiddels rijden er sinds dit seizoen al drie Brabanders in Team NL en er volgen er snel meer”, voorspelt Fabel. Sportsucces van de pupillen die hij vroeger begeleidde doet Leenders nog steeds vreugd. “Ik ben zo trots op die meiden en jongens dat ze die successen bereiken. Ik ken ze allemaal persoonlijk en ze weten dat ik hen blijf volgen. Sommigen waarderen dat en zijn ook bereid soms terug naar school te komen. Ze zijn echte rolmodellen voor de scholieren van nu.”

Agenda

Agenda Tekst: Yvonne Koop

Expo Ötzi the Iceman t/m 6 sept 2020

Ruim 25 jaar geleden werd er een ijsmummie gevonden aan de rand van een gletsjer op 3210 meter hoogte in de Ötztaler Alpen op de grens van Oostenrijk en Italië. De afgelopen twintig jaar is er veel onderzoek gedaan naar de ijsmummie, die de naam Ötzi kreeg. De uitkomsten geven een interessant kijkje in de geschiedenis van de meer dan 5000 jaar oude mummie. In de interactieve tentoonstelling Ötzi the Iceman word je als bezoeker meegenomen in het verhaal achter de ijsmummie. Iedereen, jong en oud, kan aan de slag als forensisch onderzoeker om antwoorden te vinden op vragen als: Waar is het lichaam gevonden? Welke voorwerpen zijn er bij het lichaam

Expo 40 jaar Vrije School t/m 5 jan 2020

In het Nationaal Onderwijsmuseum in Dordrecht is tot en met 5 januari 2020 een tijdelijke presentatie over het vrijeschool onderwijs te zien. Dit jaar bestaat het vrijeschool onderwijs 100 jaar. Bovendien viert de Dordtse vrijeschool haar 40-jarig bestaan. Meer dan voldoende aanleiding voor een presentatie in het Onderwijsmuseum over deze bijzondere vorm van onderwijs. Op de vrijescholen staat bij uitstek de (wijsheid van de) natuur hoog in het vaandel. Bij het lesgeven wordt het jaarritme van de natuur gevolgd. Door het vieren van jaarfeesten worden kinderen zich bewust van het jaarverloop en wordt de verbondenheid met de natuur gestimuleerd. Het lesmateriaal (veelal van eenvoudige, aardse materialen als hout, wol en vilt) speelt daar op in. De presentatie bestaat uit een selectie van historisch en modern onderwijsmateriaal. In beeld en tekst wordt uitleg gegeven over de geschiedenis en de belangrijkste uitgangspunten van het vrijeschool onderwijs. Er zijn onder meer tekeningen, muziekinstrumenten, lesmethoden en meubilair te zien. Na 5 januari zal een deel van het tentoongestelde materiaal een plek krijgen in de vaste opstelling van het Onderwijsmuseum. | www.onderwijsmuseum.nl

gevonden? Welke sporen zijn er op, in en om het lichaam gevonden? Allemaal zaken die moeten worden onderzocht en opgelost. Ga aan de slag met vingerafdrukken, schoenafdrukken, uv-licht, microscopen, onderzoek naar DNA en probeer het mysterie Ötzi te ontrafelen. Wanneer leefde hij en hoe oud is hij geworden? Kun je achterhalen hoe hij er vroeger heeft uitgezien en wat betekenen de tatoeages op zijn lichaam? Na het onderzoek sta je oog in oog met Ötzi, kom je erachter wie hij was, hoe hij geleefd heeft en merk je dat hij veel op de huidige mens lijkt. | www.museon.nl

Wildlife Film Festival 30 okt t/m 3 nov

Wie van film houdt en van natuur, moet zeker dit najaar in Rotterdam zijn. Daar wordt van 30 oktober t/m 3 november voor de vijfde keer het Wildlife Film Festival georganiseerd. Tijdens dit festival worden films vertoond die de schoonheid van de natuur laten zien, maar ook aangrijpende films met een belangrijke boodschap, bijvoorbeeld over duurzaamheid, het milieu of wildlife crime. Dit jaar zijn er meer dan honderd films- en documentaires te bekijken, waaronder diverse premières zoals Galapagos: Hope for the Future en De Levende Delta. In de inspirerende publiekspremière Galapagos: Hope for the Future vlieg je met albatrossen over adembenemende landschappen, duik je met een groep hamerhaaien door azuurblauw water en ontmoet je de grootste schildpadden ter wereld. De film – een volledig Nederlandse productie- belicht een nieuwe kant van deze eilandengroep in de Stille Oceaan bij Ecuador, één waar mens en dier dicht bij elkaar staan en waar gepassioneerde onderzoekers zich inzetten om dit prachtige ecosysteem te beschermen en toekomstbestendig te maken. De Levende Delta is een filmische ode aan de Zeeuwse Delta. De film schetst een beeld van de gevolgen die het ingrijpen van de mens, het verloop van de seizoenen en de invloed van de getijden hebben op de ontwikkeling van de unieke leefgemeenschap onder water in de Zeeuwse Delta. | www.wffr.nl

Jubileum

31 oktober:

Ieder jaar houdt de Stichting Tijd een feestelijk symposium in Heerenveen, op of rond 31 oktober, de geboortedag van inspirator Louis Le Roy. Dit jaar wordt het symposium op donderdag 31 oktober gehouden in Museum Heerenveen. Hier is ook een tentoonstelling te zien over het ecokathedrale werk van Le Roy waaraan Krant van de Aarde vorig jaar uitgebreid aandacht schonk. www.stichtingtijd.nl

Duurzame Huizen Route 2 en 9 november

Met de overheidsplannen om woningen aardgasvrij te maken, gaan steeds meer huiseigenaren op zoek naar informatie over duurzame en energiebesparende toepassingen voor hun woning. Een goed moment om te oriënteren is de Nationale Duurzame Huizen Route op 2 en 9 november 2019. Gastvrije huiseigenaren stellen hun duurzame huis open voor geïnteresseerde bezoekers. Een unieke mogelijkheid om een grote variatie aan woningen en maatregelen te bekijken en de woonverhalen van de bewoners uit de eerste hand te horen. Naast dat verduurzamen van de woning bijdraagt aan een beter milieu en besparing oplevert, is in veel woonverhalen terug te horen dat het wooncomfort enorm toegenomen is. Uit het jaarlijkse onderzoek van de Duurzame Huizen Route onder de bezoekers blijkt dat 86 procent van de bezoekers de opgedane kennis wil toepassen in hun eigen woning. Niet alleen voor oriënterende bezoekers is een kijkje in de keuken een eyeopener, ook de openstellers kijken elk jaar weer uit naar de route. ‘Het is superleuk om met een frisse blik naar je eigen woning te kijken en mensen te kunnen informeren en inspireren’ aldus een van de openstellers van vorig jaar. www.duurzamehuizenroute.nl

9 november:

Fair & Duurzaam Festival Houten. De hele middag kraampjes van verschillende organisaties en kandidaten Groene Keus, bezoek van dokter Tony (Chocolonely), muziek door Blue Marble en Sofie de Bruin en catering van Deksels Lekker. Voor kinderen van 6 -12 jaar is er in Theater a/d Slinger de voorstelling ‘Wow de zee is van plastic’. www.fairtradegemeentehouten.nl

16 november:

Scandinaviëmarkt Baarn. Voorheen een Noorse truienmarkt, heerlijk voor Warme Truiendag, nu uitgebreid met Scandinavisch design op mode- en interieurgebied. Voor het echte buitenleven gevoel mooie praktische producten zoals stoves (houtformuizen) en houtklovers, om stapels brandhout mee te maken. www.scandicshop.nl

19 november:

Recycle-Sint bij de Groene Afslag. Waarom zou je elk jaar alles nieuw kopen als je ook kunt ruilen en tegelijkertijd die gigantische speelgoedberg in je huis verkleint? Recycle Sint wil dat zoveel mogelijk families meedoen en speelgoed een tweede leven geven op de speelgoedruilmarkt. Het is dé manier om het Sinterklaasfeest duurzaam én voordelig te vieren. www.degroeneafslag.nl

24 november:

Zeldzaam Mooi Winter Evenement in Apeldoorn. Sfeervol evenement met allerlei unieke, originele en handgemaakte producten, maar ook met andere rariteiten zoals creatief hergebruik, vintage en retro artikelen van veelal lokale kunstenaars, ontwerpers en creatieve ondernemers. www.zeldzaammooi.com

29 november:

HIER opgewekt is het grootste landelijke evenement over lokale duurzame energie. Het thema is dit jaar: Klimaatakkoord: Hoe dan? Zo dus! In het Klimaatakkoord neemt participatie van burgers een cruciale plek in. Nu is het tijd om de schouders eronder te zetten, om als beweging écht resultaat te boeken. www.hieropgewekt.nl

Prinses Irene viert verjaardag in Carré Een poëtisch boeket Tekst: Eric Schoones, Foto’s: Bob Bronshoff.

Op 16 september vierde Prinses Irene, voorzitter van Het NatuurCollege, haar tachtigste verjaardag in Theater Carré in Amsterdam met een ode aan de natuur. Prinses Irene was samen met Herman van Veen betrokken bij de samenstelling van een avondvullend en kleurrijk programma t.g.v. haar tachtigste verjaardag waaraan naast de prinses en Herman van Veen o.a. ook Claudia de Breij, Het Nationale Ballet, choreograaf Toer van Schayk, harpiste Lavinia Meijer, zangeres Nora Fischer, gitarist Marnix Dorrestein, dichter des vaderlands Tsead Bruinja, de dichters Anne Vegter, Babs Gons samen met Shishani en Mustafa Stitou, gitariste Edith Leerkes, en ZO! Gospel Choir hun medewerking verleenden. De avond werd georganiseerd door het NatuurCollege. Een organisatie met een duidelijke missie: ‘Als mens zijn we deel van de natuur, maar velen zijn de verbinding met de natuur kwijt. Als we bewust leven vanuit verbondenheid, maken we het leven om ons heen niet meer kapot.’ NatuurCollege verenigt een aantal personen die leven en werken vanuit deze uitgangspunten en die een bijdrage willen leveren aan het groeiende bewustzijn van de eenheid van alle leven, en een duurzame toekomst van dat leven. NatuurCollege zet zich expliciet in voor het herstel van de verbondenheid tussen mens en natuur; de ‘binnenkant’ van duurzaamheid. Elk individuele leven is verbonden met het leven van talloze andere levensvormen, en zo zijn zij verbonden met ieder van ons. Wanneer we die verbondenheid niet meer ervaren verbreken we binnen onszelf de verbinding met de wonderlijke stroom van het leven. Dit leidt tot gevoelens van vervreemding en isolement, verlies van respect voor onze medemens en uitputting van onze eigen levenskracht. Dat duurzaamheid en het welzijn van de Aarde nu van ieder van ons een inzet vragen, wordt langzamerhand wereldwijd aanvaard.

Boeken

Boeken Wolfpack Vrouwen hoeven niet op de gebaande paden te blijven omdat anderen dat zeggen. Als zij volgens de oude regels blijven spelen, zal het spel nooit veranderen. Het is tijd voor een nieuw spel, zodat vrouwen succes kunnen pakken en vieren, met elkaar. In dit inspirerende en motiverende pleidooi staan acht regels die het spel veranderen en waarbij eer, toewijding en veerkracht van het hoogste belang zijn. Met Abby Wambach als cheerleader. Go, Wolfpack, go! Wolfpack | Abby Wambach | Kosmos Uitgevers | € 12,50

HausMagick De bekendste heks van New York deelt nu haar geheimen. Met haar boek breng je de verwondering van de natuur, de spanning van eeuwenoude rituelen en de schoonheid van geheimzinnige dimensies in huis. Je huis wordt een magische plek waar je je goed voelt, waardoor levensenergie voluit kan stromen. Je huis heeft helemaal geen nieuwe bank of een likje verf nodig. Met een beetje HausMagick verricht je al wonderen. HausMagick | Erica Feldmann | Kosmos Uitgevers | € 22,50

Self Love Talk Self Love Talk is een no-nonsense gids over liefde voor jezelf. De vriendelijke toon en de persoonlijke ervaringen van de auteur spreken online al duizenden vrouwen aan. Zorgen voor jezelf is niet stoffig of zweverig. Het mag juist leuk zijn en zal je helpen bij het creëren van een liefdevolle levensstijl die bij je past. Self Love Talk is een positief en licht handboek, inspirerend en toepasbaar, voor een leven dat kracht en geluk uitstraalt. De prachtige uitvoering maakt het een echt cadeau. Self Love Talk | Merel Teunis | Kosmos Uitgevers | € 22,50

The Having Als journalist Jooyun Hong op zoek gaat naar het geheim achter de rijkdom in haar land belandt ze onverwachts in de leer bij de mysterieuze goeroe van de Zuid-Koreaanse rich and famous: Suh Yoon Lee. Wat ze van deze goeroe leert, verandert haar leven – ze wordt gelukkiger, vindt meer rust, en wordt rijker dan ze ooit had durven dromen. En zo rijk kun jij ook worden – zonder veel moeite. In The Having delen goeroe en student deze baanbrekende methode om miljonair te worden. The Having | Suh Yoon Lee & Jooyun Hong| Kosmos Uitgevers | € 20,00

Waar je ook gaat, daar ben je Veel mensen denken dat meditatie een manier is om je terug te trekken uit de wereld. Maar het tegenovergestelde is waar. Het is juist een levenskunst, een methode die het mogelijk maakt te genieten en vredig aanwezig te zijn bij alles wat je doet, waar dan ook, iedere dag weer. Dit boek laat zien hoe meditatie een deel van je dagelijks leven kan zijn. Waar je ook gaat, daar ben je | Jon Kabat-Zinn | Kosmos Uitgevers | € 20,99

Hoogbegaafdheid, Gave en opgave Er is tegenwoordig steeds meer aandacht voor hoogbegaafdheid. Hoogbegaafdheid is echt een gave die mogelijkheden biedt voor zowel de betrokken persoon als ook voor de wereld. Zij brengen immers iets mee wat belangrijk is, maar wel verder ontwikkeld moet worden. Dat ontwikkelen blijkt een complex opvoedings- en zelfopvoedingsvraagstuk te zijn dat niet vanzelfsprekend goed wordt aangepakt. Truus van der Kaaij gaat in deze brochure in op tal van aspecten die met hoogbegaafdheid samenhangen. Dat biedt aangrijpingspunten bij opvoedings- en ontwikkelingsvraagstukken. Daarom is deze brochure ook interessant voor mensen in de omgeving van iemand met hoogbegaafdheid. Hoogbegaafdheid, Gave en opgave | Truus van der Kaaij | Gezichtspunten | €5,00

Colofon

COLOFON Gratis een boek ontvangen?

Ben je al abonnee van de Krant van de Aarde of wil je dat worden? mail ons dan je boek of dvd naar: info@fbw-Woerden.nl of bel 0348-431393 Zolang de voorraad strekt,

Hotel Achtertuin

geschikt voor alle seizoenen.

Peuters en kleuters leren alle tuindieren kennen. Een vrolijk voorleesboek met leuke weetjes en activiteiten. Bij elk verhaaltje hoort ook een natuuractiviteit. Maak een natuurmandala van schelpen, blaadjes, takjes, kastanjes of veren, bouw een dierenhotel of maak een verzamelkastje voor al je mooie natuurvondsten. Kleurrijk geïllustreerd en

Hotel Achtertuin | Judith van der Stelt | KNNV Uitgeverij | € 19,95

Hallo egel! Het is klein en stekelig… ‘Hallo Egel!’ is een vrolijk prentenboek voor peuters en kleuters. Volg de egel in vier seizoenen. Waarom hebben egels eigenlijk stekels? Waarom zie je ze zo weinig overdag? Wat eten egels? En waar brengen ze de winter door? Een prachtig geïllustreerd boek en heerlijk om uit voor te lezen. Een zinnenprikkelend feest… leuk om cadeau te geven! Hallo egel! | Jane McGuinness| KNNV Uitgeverij | € 14,95

Zeven werelden, een planeet Onze planeet bevatte 200 miljoen jaar geleden slechts één reusachtige landmassa. Toen gebeurde er iets ingrijpends. Dat supercontinent scheurde uiteen, waarna er zeven unieke continenten werden geboren. Elk van die zeven werelden ontwikkelde zijn eigen specifieke levensvormen. Zeven werelden, een planeet is een schitterend boek bij de BBC-natuurserie One Planet, Seven Worlds. Het boek geeft inzicht in bijzonder diergedrag en vertelt onbekende verhalen uit de natuur op ieder continent; van het ontoegankelijke Congolese regenwoud tot de bevroren pieken van de Himalaya en van de drukke Europese steden tot de uitgestrekte vlaktes van Afrika. We ontdekken hoe onze zeven werelden bijdragen aan de enorme diversiteit van levensvormen op aarde, maar ook met welke problemen dieren worden geconfronteerd in een door mensen beheerste wereld. Met 250 schitterende foto’s is dit boek een fantastische verkenning van het rijke wildleven op ieder continent. Zeven werelden, een planeet | Jonny Keeling | Scott Alexander | Kosmos Uitgevers

De Krant van de Aarde is een positief redactioneel onafhankelijk medium. Authenticiteit, innovatie en natuur zijn thema’s waar de krant voor staat. De krant biedt lezers inspiratie waarmee ze hun vanzelfsprekend duurzame leefstijl invulling kunnen geven. De Krant van de Aarde is een uitgave van Stichting Dag van de Aarde. © 2019 Krant van de Aarde | ISSN 1872-5104 | Stichting Dag van de Aarde info@krantvandeaarde.nl Bestuur Albert Poutsma - Voorzitter / Uitgever Frans van der Beek - Secretaris Redactie: redactie@krantvandeaarde.nl Frans van der Beek, Lynsey Dubbeld, Maxime Paulis, Lisette Kreischer, Angelique van Os, Renske de Zwart, Eric Schoones, Yvonne Koop, Renáta Horenóva, Daan Ooteman, Sjors Beukeboom. Columnisten: Anne-Marie Rakhorst, Patrick van Zuijlen, Nathalie Barones van Verschuer, Ellen J. Folkersma, Bert van Ruitenbeek, Merle Koomans, Jan Juffermans. Advertenties en samenwerkingen: Albert Poutsma Vormgeving & Opmaak: Celina Koekenbier | info@insight-design.es Hoofdredactie & eindredactie bijlagen Gezond: Ivonne de Thouars Onderwijs: Yvonne Koop Reizen: Angelique van Os Cultuur: Eric Schoones Demeter: Ellen Winkel Distributie: Ruim 500 distributiepunten: Natuurvoedingswinkels, woningwinkels, reiswinkels, wereldwinkels, artsen en scholen, Tweede Kamer der Staten-Generaal, goede doelen, groente en fruit tassen en andere webwinkels.. Losse nummers: €2,00 Abonnementen: Je kunt de Krant van de Aarde thuis ontvangen door lid te worden. Je ontvangt dan ook onze voordeelkaart thuis. Met de voordeelkaart krijg je 25% korting bij meer dan 1000 restaurants en korting op groene stroom. Tevens ontvangt u een DVD of boek naar keuze. Kijk op www.krantvandeaarde.nl. FBW Abonneeservice Woerden / Kees Slagter Contact: info@fbw-woerden.nl / 0348-431393

Coöperatie met idealen Deel jij onze liefde voor gezond en eerlijk eten? En voel jij je medeverantwoordelijk voor de wereld waarin we leven? Steeds meer klanten worden mede-eigenaar van Coöperatie Odin en betalen minder aan de kassa. Doe je mee?

og e f d Odin is de grootste biologische foodcoop van Nederland en bestaat sinds 1983. Consumenten kunnen lid worden van de coöperatie en hebben inspraak via de ledenraad. Odin heeft een groothandel en een bezorgdienst. Onze producten worden door winkels en gastronomie in Nederland en België verkocht. Ook hebben we eigen winkels, een imkerij en een boerderij voor zaadteelt & plantenveredeling. Alles 100% biologisch en het liefst biodynamisch.

Krant van de Aarde 5-2019

Articles inside

Zo helpt de wisent onze natuur weer vooruit