Krant van de Aarde 5-2020 + LEEF! Bijlage

Natuur / Cultuur / Voeding / Gezondheid / Transitie / Mode / Vrije tijd Mill enni

LEEF!

de Krant van katern | Lifestyle

als

0 Herfst 202 Aarde |

MA GA Z

DEM

Jaar gang

GEZOND

Dé pandemie

VEGANn

Jan

Foto: Henk Bothof

In een interview uit 2014 met de Radio Times naar aanleiding van één van zijn natuurhistorische tv-series zei Attenborough al dat we dringend een ‘gecoördineerd standpunt’ moeten bereiken over hoe we met de hulpbronnen van de aarde moeten omgaan.

‘We zijn een plaag op aarde. En het wordt de komende 50 jaar alleen maar erger. Het is niet alleen de klimaatverandering; het betreft ook de ruimte, plekken om voedsel te verbouwen voor deze enorme horde. Of we beperken de bevolkingsgroei of de natuurlijke wereld doet dat voor ons, en de natuurlijke wereld doet het voor ons nu’, aldus Attenborough.

Onze gewaardeerde fotograaf Henk Bothof wist deze tijger in Nepal vast te leggen op beeld. De tijger doet het in Nepal redelijk goed. Maar er zijn elders al drie tijgersoorten uitgestorven. Al ruim tien jaar is de Noord-Indonesische tijger niet meer in het wild gezien. Als een plan om enkele in gevangenschap levende dieren weer in het wild te introduceren mislukt, zou dit de vierde ondersoort van de tijger kunnen worden die uitsterft.

Het WNF berichtte vorige maand dat dieren vandaag de dag honderd keer sneller verdwijnen dan vroeger, voornamelijk vanwege krimpende habitat.

Hun grootste bedreiging: de mens.

RM

AG

A Z IN

E .N

LE V

Herfststorm komende jaren steeds vaker en harder Plant een boom!

INHOUD

L

Renata’ rfst aanklopPt EET A ME Als de he SS

ER

EET MEE R S

EN

KR

ACH T

IJS ONDERW erhof

MBO Wa

VOEDINs G choice

Dem ete r is

You wil g row

Colum r Meulen de neke van

VE

rmond

RT

EE T

RO MEER UW EN

IE

het kwa liteits keu rme rk

EET M L EER

EF

G BIJLA

voo r bio dyn am isch e la ndb ouw

EET MEER

INT UÏT IE

en voe din g

E

NATUUR

Het andere Nepal: De tijger 7 achterna 6

NATUUR

De tijger laat zich niet kisten

TRANSITIE

16

Een week lang #kringloopgeluk 3 t/m 9 oktober

ONDERWIJS

L9

Dagelijks koeien melken, bodem en gewassen verzorgen

In Griekenland, speelt zich een menselijk drama af. Er komen vluchtelingen aan uit oorlogsgebieden maar ook uit gebieden waar geen bestaansmogelijkheden zijn. De natuurlijke bronnen zijn uitgeput of zijn in hun land ontoereikend omdat er teveel mensen zijn.

Velen komen aan met jonge kinderen of ze zijn... zwanger... We kunnen en moeten deze mensen in nood gewoon helpen. Punt. Maar we moeten nu ook echt gaan nadenken over de toekomst van de Aarde. Bevolkingspolitiek is urgenter dan ooit. We kunnen ook wachten tot...

Attenborough, die voorzitter is van Population Matters, zegt dat we maar voedselhulp blijven geven voor de hongersnood in Ethiopië. ‘Maar er zijn daar te veel mensen.’ Hij vindt het ‘onmenselijk’ dat hij het zegt, maar ‘ze Veel leesplezier! kunnen zich zelf niet onderhouden’.

En het zal volgens hem steeds erger Albert Poutsma worden, totdat we een gezamenlijk Voorzitter stichting Dag van de Aarde en gecoördineerd standpunt hebben bereikt over hoe het met de planeet verder moet.

WEER

INE ETE

EET MEER

RES PEC T

In de natuur valt af en toe een slachtoffer bij een ontmoeting tussen een wild dier en de mens. Ook sterven mensen door ziektes of honger. Zo blijft de natuur in evenwicht. Maar de mens heeft de natuur bedwongen. Ziektes moeten worden bestreden en wilde dieren verdwijnen ook door de oprukkende mens. De mens is de baas over de natuur. Dat dénken we.

‘We moeten kiezen tussen beperking van de bevolkingsgroei of honger.’ De Britse tv-programmamaker en presentator Sir David Attenborough is al jaren stellig in zijn waarschuwingen over de bevolkingsgroei. ‘We leven nu met 7 miljard inwoners op deze planeet en als we niets doen worden dat er in 2050 9 miljard.’

nr.

6 /s epte mbe r 20 20

NATUURMONUMENTEN

Geef de natuur de ruimte 13 om te groeien

Nieuws 4-5 | Natuur 6-13 Duurzaam ondernemen 15 | Transitie 16-17 Fotowedstrijd 18-19 | LEEF! Lifestyle katern Demeter Magazine | Agenda 20-21 | Boeken 22-23

JAARGANG 15, 2020-5, HERFST

Abonneeservice: info@fbw-woerden.nl Uitgave van de stichting Dag van de Aarde Losse nrs € 4,95 | Volg ons: @KrantvandeAarde www.krantvandeaarde.nl

Inhoud

IN DEZE KRANT 1 Redactioneel 4 Nieuws op z’n Frans Natuur 6 De tijger laat zich niet kisten 7 Het andere Nepal: de tijger achterna 13 Geef de natuur de ruimte om te groeien Duurzaam ondernemen 15 Leermeesters in tijden van corona Transitie 16 Een week lang #kringloopgeluk 18 Fotowedstrijd LandschappenNL 20 Agenda 22 Boeken 23 WINACTIE samen naar The Secret 23 Colofon

6

7

L1-L11 LEEF! Lifestyle katern D1-D36 Demeter Magazine

13 Vegan stropen

Biologische plantaardige zoetmiddelen.

Ideaal als smaakmaker in dranken en zoete gerechten. www.detraay.com

3

4

Nieuws op z’n Frans

Frans van der Beek volgt de ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid op de voet. Hij ergert zich aan de wijze waarop we van de Aarde lenen en weigeren om terug te betalen. En is blij met initiatieven die het welzijn van de planeet bevorderen. Frans geeft een rode kaart aan iedereen die het milieu en de natuur vernietigt en prijst met een groene kaart alle inspanningen die het leefklimaat bevorderen of herstellen.

Suggesties zijn welkom op fhjvanderbeek@gmail.com.

OMROEP GROEN ZOEKT LEDEN

Als er één ding is wat de aarde nodig heeft, is het aandacht meent Omroep Groen, de eerste publieke omroep die de aarde zendtijd wil geven.

Met een ‘good old’ publieke zender, vol groene radio, tv en streaming initiatieven wil deze nieuwe omroep de aarde op een nieuwe manier de aandacht geven die zij verdient. Zodat heel Nederland een beetje z’n best voor haar gaat doen. Want hoe meer aandacht er voor de aarde komt, hoe meer we haar gaan waarderen. De aarde heeft dringend nieuwe leden nodig. 50.000 om precies te zijn. Vóór 1 januari. Word lid van de aarde door lid te worden van Omroep Groen.

Ambassadeurs zijn onder meer Jan Terlouw en Maurits Groen. Tja, veel groener wordt het dan niet…

POSITIEF DOOR PANDEMIE

De dag waarop de wereldbevolking de natuurlijke hulpbronnen voor het jaar heeft verbruikt, de earth overshoot day is dit jaar ruim drie weken later dan vorig jaar. Door de coronapandemie is de ecologische voetafdruk van de mensheid dit jaar scherp afgenomen met 9,3 procent. Het beroep dat de mensheid doet op de planeet ligt in 2020 ongeveer op het niveau van 2005. In de eerste peiling, over 1970, viel de dag nog eind december.

Sindsdien verschuift de grens naar steeds eerder in het jaar, door bevolkingsgroei en stijgende consumptie. Door de lockdowns is de economische activiteit sterk afgenomen en daarmee het beroep op hulpbronnen. Dit jaar zakte de CO2-uitstoot met 14,5 procent, de bomenkap nam met 8,4 procent af. Toch zal de wereldbevolking dit jaar 1,6 planeet

consumeren, aldus Global Footprint Network dat ieder jaar de wereldwijde ecologische voetafdruk in kaart brengt. We blijven lenen van de aarde.

LEVEN IN KANTELTIJD

De Duitse historicus Philipp Blom geeft ons stof tot nadenken. Hij schrijft: “Wij zijn primaten, een onderdeel van een immens systeem, veel minder belangrijk dan plankton. Ons lichaam leeft samen met biljoenen micro-organismen, ons DNA bevat het DNA van virussen en van de hele evolutionaire geschiedenis. We moeten echt radicaal herdenken wie wij zijn, wat een maatschappij kan en moet zijn, en hoe wij interageren met de natuur. Wij kunnen alleen overleven als we onze plaats vinden binnen de natuur. Een dom stukje DNA, afkomstig van een markt in China, blijkt binnen enkele dagen de hele wereldeconomie te kunnen verlammen, omdat wij niet buiten de natuur staan.

Menselijke wezens zijn lang niet zo bijzonder en machtig als ze zelf graag denken. Het gekke is: we zijn rijker dan ooit maar niet gelukkiger.

Hoe kan dat?”

Goeie vraag!

WE MOETEN MEER WIPPEN

Steeds hetere zomers en steeds meer tegels in de tuin. Dat warmt steden op en daar moet wat aan worden gedaan. Dat gebeurt nu met de wedstrijd tegelwippen. Het eerste Nederlands kampioenschap gaat tussen Amsterdam en Rotterdam. De hoofdstad ligt achter maar is bezig met een inhaalrace. Bewoners van Amsterdam Oost en Noord kunnen nog tegels aanbieden. De tegels moeten uit je eigen tuin

of geveltuin komen, maar niet uit de straat of van een plein. Je wipt wat tegels uit je terras en zet ze aan de straat. Dat geef je door aan de gemeente via de website van het NK tegelwippen, dan haalt de gemeente ze op. De oude tegels worden gebruikt voor de fundering van wegen en instortende kademuren. Het is een kwestie van tegel eruit, plant erin. Minder steen en meer groen. Steden moeten meer regenbestendig worden ingericht, want de zomers worden warmer en tegels houden hitte vast. Als het nu regent, regent het extremer en zitten we meteen met onze voeten in het water. Dus: wippen maar!

MICROSOFT ALS VOORBEELD

IT-gigant Microsoft heeft beloofd om in 2030 CO2-neutraal te zijn en in 2050 meer CO2 uit de atmosfeer te halen dan ze er ooit in heeft losgelaten. Een belangrijke mijlpaal van deze CO2-negatieve inzet is de belofte dat ze in 2025 volledig overgestapt zullen zijn op hernieuwbare stroom. Microsoft houdt zichzelf niet alleen verantwoordelijk voor haar eigen uitstoot, maar ook de uitstoot van haar klanten en van haar leveranciers van materialen.

Sommigen criticasters blijven twijfelen want Microsoft doet nog altijd zaken met fossiele brandstofbedrijven. De technologie om CO2 uit de atmosfeer te halen is nog nieuw, maar Microsoft heeft al 1 miljard dollar in onderzoek geïnvesteerd. Dankzij deze grote investering komt deze technologie waarschijnlijk goedkoper ter beschikking.

Nieuws op z’n Frans

Redacteur Frans van der Beek deelt rode en groene kaarten uit. Groen maakt blij en rood moet anders.

5

Heb je goed of slecht nieuws?

Mail Frans!

redactie@krantvandeaarde.nl

NIJLPAARDEN IN NOOD

Namibië is beroemd dankzij de schitterende natuurparken maar nu dreigt daar een kleine ramp. Veertig nijlpaarden in zo’n park in het noordoosten van het Afrikaanse land leven er al enkele weken zonder water en dreigen uit te drogen en te verhongeren. De immense kolossen zijn het slachtoffer van de langdurige droogte. De rivier die de plas waarin zij wonen moet vullen is droog gevallen. Een natuurcamping in de buurt probeert nog wat water aan te voeren maar dat blijkt een te dure onderneming. Wie redt deze nijlpaarden van een verschrikkelijke dood?

STORTVLOED NATTE DOEKJES

Hou je vast: iedere seconde (!) worden wereldwijd 14.000 (!) natte doekjes weggespoeld. Deze doekjes bevatten plastic en zouden dus in de afvalbak terecht moeten komen, maar daar heeft menigeen lak aan.

Gewoon in het toilet: lekker makkelijk. Als je weet dat 1 pak babydoekjes qua plastic gehalte gelijk staat aan twee grote colaflessen, dan kun je wel nagaan wat dit onvoorstelbare aantal voor aanslag op de leefomgeving betekent. Voeg daarbij dat ook massaal maandverband, tampons en wattenstaafjes in het riool terechtkomen en dan slaat de schrik je om het hart. Hoe dempen we in godsnaam die megavervuiling?

SCHANDPAAL VOOR RESTAURANTS

Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit heeft de namen openbaar gemaakt van restaurants die door de NVWA extra goed in de gaten werden gehouden omdat ze zich niet hielden aan de regels over hygiëne en voedselveiligheid. De lijst bevat maar liefst 172 restaurants die binnen twee jaar tijd drie verschillende boetes hebben gekregen. Deze vreetschuren stonden onder verscherpt toezicht. Het

gaat om gegevens uit het jaar 2015 dus kan het zijn dat de betreffende restaurants intussen hard hebben gewerkt aan het zuiveren van hun naam of dat het restaurant is overgenomen door een andere eigenaar.

Bekijk op de site van de NVMA.nl welke restaurants in jouw woonplaats ertussen staan!

VLIEGANGST? LEES DIT NIET!

Het klimaat is definitief van slag met megastormen en megabosbranden. Dat heeft ook gevolgen voor het vliegverkeer. Deze extreme omstandigheden veroorzaken ook meer turbulentie. Straalmotoren trekken steeds meer ijskristallen aan waardoor deze kunnen stilvallen en sensoren bevriezen. Deze ijsvormingrisico’s zijn geen prettig vooruitzicht als je van plan bent het luchtruim te kiezen. Moeder Aarde lacht in haar vuistje want de luchtvaart is een onstellende vervuiler en met deze gevaarlijke ontwikkeling krijgen de luchtvaartmaatschappijen een (heel koud) koekje van eigen deeg, ook wel samengevat in de Oudhollandse zegswijze: boontje komt om z’n loontje. Het wachten is op het eerste toestel dat door ijsvorming neerstort.

TWIJFEL AAN ECOSIA

Wie zich het (nood)lot van de planeet aantrekt kiest voor een duurzame zoekmachine, want iedere zoekopdracht veroorzaakt uitstoot van CO2.

Zo’n zoekmachine is bijvoorbeeld ecosia.org dat samenwerkt met het Wereld Natuur Fonds. 80% van de winst wordt aangewend om nieuwe bomen te planten en dit jaar is dat aantal opgelopen tot 100 miljoen. Nu beweert de website zondervirus.nl dat Ecosia een potentieel ongewenst programma is en dat je beter direct aan organisaties die bomen planten kunt doneren. Ecosia laat op haar website weten dat gemene websites deze groene zoekmachine uit de markt wil drukken met onjuiste informatie. Wat is

waar? Wie twijfelt kan overigens altijd nog terecht bij alternatieven als Forestle, Treehoo of de Nederlandse equivalent ZoekGroen.

PANDEMIE RAMP IN AANTOCHT

Op sociale media circuleert een mime met de tekst climate change should have hired corona’s publicist (klimaatverandering had de spindokter van corona in de arm moeten nemen). Waarmee gezegd wil zijn: als het om een virus gaat nemen we het wel serieus terwijl veel ergere dingen al heel lang bezig zijn, maar die willen we allemaal niet zien. In het boek The Unhabitable Earth (de onbewoonbare aarde) van David Wallace-Wells staat het hoofdstuk The pandemic disaster (de pandemie ramp). Daarin staat hoe wetenschappers in permafrost en ijskappen nieuwe virussen en ziektes ontdekken die al tientallen miljoenen opgeslagen liggen in het ijs. We hebben geen idee wat ze zijn of wat ze kunnen doen. Daar zijn destijds wel dinosaurussen door uitgeroeid. Door het smelten van de poolkappen komen allerlei ziektes vrij waarbij corona maar kinderspel is. Zo weten wetenschappers dat in de Russische permafrost de pest ligt opgeslagen. Als die smelt komt de zwarte dood gewoon weer terug.”

DE EERSTE TRAANTREDE

Op mijn scherm verscheen De Eerste Traanrede waarin Moeder Aarde haar toestand schetst: “Ik sta in de fik, van Siberië tot Brazilië, en ben door menselijk toedoen al meer dan 1 graad opgewarmd, wat misschien weinig lijkt, maar veel is. De laatste prognoses gaan al tot een opwarming van 5 à 6 graden aan het eind van de eeuw. Ik zal wel blijven bestaan. Maar niet langer bewoonbaar. Droog uw tranen, ze zullen mij niet blussen.”

De oplossing is een burgerberaad: “Het is de hoogste tijd dat de Nederlandse politiek zich committeert aan een rechtvaardig en krachtig klimaatbeleid. Dat vergt moeilijke beslissingen. Waarschijnlijk de moeilijkste beslissingen van deze eeuw. Maar politici hoeven die beslissingen niet alleen te maken. Laat de bevolking de politiek helpen. Nu het nog kan.”

Waarvan akte.

6

Natuur

De tijger laat zich niet kisten Tekst: Frans van der Beek | Foto’s: BigStockPhoto

Niet te vroeg juichen maar naar het zich laat aanzien wordt de tijger voor uitsterven behoed. Diverse beschermingsmaatregelen in tal van landen zorgen voor een lichte stijging van de populatie. Toch blijven vernietiging van de habitat, stroperij en illegale handel en houtkap en overheidscorruptie serieuze bedreigingen voor deze koning van de jungle.

Koning? Dat is toch de leeuw? Niet volgens de Chinezen. Tijgers hebben vaak drie horizontale zwarte strepen op hun voorhoofd met een verticale streep erdoorheen: het Chinese karakter voor ‘koning’. Zou het hierdoor komen dat de tijger zo’n grote rol is gaan spelen in de Chinese traditionele geneeskunde? De tijger wordt magische krachten toegedicht. Een tijger heeft een soepel, lenig, krachtig lichaam. Zijn verpulverde botten werden daarom een medicijn tegen reuma, rugproblemen en algemene zwakte. En ook de rest van de tijger wordt in de Chinese traditie gebruikt. Het bloed is goed voor de lichaamskracht en wilskracht van de mens.

De maag is goed voor onze maag. Tijgerklauwen houden boze geesten weg. De tijgerpenis is een kostbaar afrodisiacum. Oude mannen met een jonge echtgenote drinken tijgerbottensoep om hun potentie te vergroten. De oogballen, staart, zelfs tijgerpoep hebben hun specifieke gebruiksdoel.

Medicijnen

Eind jaren tachtig begon de vraag naar tijgermedicijn het inheemse tijgeraanbod in China drastisch te overstijgen en kwam de internationale stroperij op gang. De prijs van een kilo tijgerbot steeg naar zo’n tweeduizend dollar. In een tijger zit ongeveer twaalf kilo botten, waarmee de waarde van een tijger meer dan 20.000 dollar werd. Traffic International, een organisatie die de internationale wildhandel in kaart brengt, schrijft al in 1994: ‘Gezien de gefragmenteerde leefgebieden en kleine

populaties, zullen de resterende tijgers rigoureuze bescherming nodig hebben, alleen al om het verlies van leefruimte en genetische isolatie te overleven, zelfs zonder dat er sprake is van stroperij.’ Dit stupide bijgeloof van Aziaten leek af te steven op de fatale doodsteek van de grootste katachtige in de wildernis. 2020 is het Jaar van de Tijger volgens de Chinese horoscoop maar of dat hun honger naar tijgeronderdelen wegneemt is nog maar de vraag.

Verdubbeling

Begin twintigste eeuw liepen er nog minstens honderdduizend tijgers rond op aarde. Dat aantal decimeerde in rap tempo tot nog geen vierduizend waardoor 97% van de populatie verdween. Toch is er ook goed nieuws. Het aantal wilde tijgers in Nepal is het afgelopen decennium bijna verdubbeld, mede dankzij de stichting van filmster Leonardo di Caprio die veel geld stak in de bescherming van het bedreigde dier. In 2009 telde Nepal nog maar 121 exemplaren. In 2022 is die populatie verdubbeld, is de prognose.

Ook in India is het aantal tijgers de afgelopen jaren toegenomen met 33%. Voor de strijd tegen stroperij werd meer geld uitgetrokken voor het aanstellen van boswachters. Geen begerenswaardig baantje overigens want onlangs werd vier rangers die motorzagen in beslag hadden genomen, gedood door soldaten die met de stropers samenwerken. Na hun executie werd het

gereedschap doodgemoedereerd geretourneerd aan de houthakkers.

Doodvonnis

Het Wereld Natuur Fonds (WNF) heeft zich ten doel gesteld om in 2050 het aantal tijgers wereldwijd op te voeren tot twintigduizend met een initiatief dat Tx2 is genoemd. Dan moet er wel iets worden gedaan aan de stroperij in Zuidoost Azië. Het WSNF schat het aantal valstrikken in die regio op 12.3 miljoen stuks.

Dat massale gebruik van stroppen kan een slachting onder de tijgers en hun prooien veroorzaken. De vernietiging van hun leefgebied dwingt de tijgers om in steden naar voedsel te zoeken. Angstige inwoners voltrekken dan het doodvonnis.

Om de daling van de populaties tegen te gaan, die zouden kunnen leiden tot de verdwijning van de soort, hebben dertien Aziatische landen zich in 2010 verenigd om dit jaar een verdubbeling van het aantal te bewerkstelligen. Dat lijkt vruchten af te werpen. In de meeste noordelijke regio’s van hun leefgebied, in China en Oost-Rusland neemt het aantal tijgers toe en verspreiden ze zich naar nieuwe leefgebieden.

“Na de historisch lage populatie in 2010 maken tijgers eindelijk een opmerkelijke comeback in grote delen van Zuid-Azië, China en Rusland,” zegt Stuart Chapman, hoofd van het Tijgerinitiatief van het WNF. “Dat is ook goed nieuws de andere bedreigde diersoorten waar tijgers hun territorium mee delen, en ook voor miljoenen mensen die afhankelijk zijn van die ecosystemen.”

Natuur

Het andere Nepal:

7

Natuurmanager DB Chaudhary tuurt over Chitwan’s drassige landschap om tijgers en neushoorns op te sporen

de tijger achterna Tekst: Angelique van Os | Fotografie: Henk Bothof

Normaliter bezoeken jaarlijks duizenden reizigers het dak van de wereld in het Himalayagebergte. Maar Nepal is een land van uitersten met ook ongerepte regenwouden. En in de dichtbegroeide bossen van Chitwan en Bardia leeft een van de meest bedreigde dieren ter wereld: de tijger.

Het kan elk moment gebeuren. Vanuit het niets kan een grote, sierlijke gestalte met stevige passen over het zandpad struinen, zijn diepe voetsporen achterlatend in de aarde. Het zwarte strepenpatroon camoufleert zijn oranjekleurige vacht die glinstert in de vroege ochtendzon. Bruut word ik wakker geschud uit mijn dagdroom als onze gids Dhan Bahadur Chaudhary, kortweg DB, op de rem trapt. We rijden nog geen vijf minuten over een hobbelig zandpad, of hij heeft al een vers tijgerspoor gevonden. Hangend over de autodeur kijkt hij naar de grond. “Dit is van een mannetje.

Dat kun je zien aan de omvang en de afstand tussen de tenen en nagels. Die zijn groter dan van een vrouwtje.” Hij stapt uit en loopt om de sporen heen.

“Waarschijnlijk is de tijger wat gaan drinken bij de rivier.” We lopen stilletjes achter de gids aan, die alleen een stok bij zich heeft ter bescherming.

Nog net op tijd spotten we moeder en kalf die de rivier oversteken.

8

Natuur

Nieuwsgierig staart de eenhoornige gepantserde neushoorn ons enkele seconden aan.

DB volgt als een snuffelende jachthond de pootafdrukken. De adrenaline stijgt. Na een kleine 50 meter is er geen spoor meer te bekennen.

Misschien houdt de Phantera tigris, de grootste en sterkste katachtige ter wereld, zich wel vijf meter verderop schuil. De teleurstelling slaat even toe.

En dat is niet voor het laatst, want de Bengaalse tijger laat zich niet gemakkelijk zien. Terecht, want het aantal wilde tijgers is sinds het begin van de vorige eeuw met 95 procent afgenomen.

Volgens de laatste telling van het Wereld Natuur Fonds zijn er slechts zo’n 3.900 wilde tijgers wereldwijd te vinden. Tijgers worden vergiftigd en gestroopt vanwege hun vacht, als trofee en omdat tijgerbotten een belangrijk ingrediënt vormen van traditionele Aziatische medicijnen. Verder zijn er toenemende mens-dier-conflicten, omdat nog maar zeven procent van het oorspronkelijke habitat is overgebleven.

Ondanks dat het wereldwijd nog niet goed gaat met de tijgerpopulatie, nemen de aantallen gestaag toe doordat sommige tijgerlanden in actie komen.

Koploper is India. Hier leven de meeste tijgers, circa 2.967. De kans om ze daar te spotten is het

grootst, hoewel het daar dringen kan zijn met vele auto’s die tegelijk op een tijger afkomen. In buurland Nepal, waar 235 exemplaren leven, is het een stuk lastiger en dus een grotere uitdaging.

Nepal heeft als enige tijgerland haar populatie verdubbeld in negen jaar tijd, hoewel de aantallen fluctueren. In Chitwan Nationaal Park horen we van DB dat er volgens de laatste telling maar 93 tijgers zijn, in plaats van de bekendgemaakte 120, een aantal dat is gedaald door hevige overstromingen en gevechten met neushoorns in 2017.

Herten zijn altijd alert, want er kan altijd een tijger uit het hoge gras opduiken.

Ideale verstopplek

Rijdend door het sprookjesachtige regenwoud van Chitwan, begrijpen we al te goed waarom tijgers hier graag vertoeven. Dit andere, groene gezicht van Nepal vormt de ideale verstopplek. In het laagland van de Terai-regio worden honderden vierkante kilometers aan ongerepte subtropische wouden afgewisseld met savannes en riviernetwerken. Het vormen corridors met India die van levensbelang zijn voor het grootste roofdier, net als voor migrerende olifanten en neushoorns. Chitwan is het bekendste en oudste Nationale Park van Nepal, dat vanwege de biodiversiteit werd uitgeroepen tot UNESCO Het woud van Chitwan is sprookjesachtig mooi.

Wild spotten betekent veel op de uitkijk staan.

Natuur

9

Langoer aapje op de uitkijk.

Werelderfgoed in 1973. DB runt er als natuurmanager Tiger Tops Tharu Lodge, dat al bestaat sinds 1964. Zowel hier als in Bardia monitort Tiger Tops in samenwerking met wildlife-organisaties zoals het Nepal Tiger Trust, met cameravallen de populatie van tijgers. Ook werken ze samen antistroop patrouilles, ondersteunen ze educatieve projecten en wetenschappelijke onderzoeken.

Aangekomen bij de oude vestiging van Tharu, vertelt DB dat twee Texanen, Toddy Lee Wynne en Herb Klein, het gebouw gebruikten als jachtlodge. Natuurbeschermer Jim Edwards en pionier in duurzaam toerisme, Chuck McDougal, transformeerden het bedrijf in 1971 tot een wildlife lodge zonder jachtpraktijken. “Vanaf 1982 moesten we het verblijf verplaatsen naar de huidige locatie, om meer lokale werkgelegenheid te bieden,” vertelt DB. “Hopelijk kunnen we in de toekomst de oude staat in ere herstellen.” Dat verlangen is begrijpelijk, want de locatie en het uitzicht over de rivierbanken en graslanden is werkelijk prachtig.

Plots houdt DB zijn vinger voor zijn mond. Op een kleine 20 meter afstand ritselt iets in het gras.

De gids pakt geruisloos zijn stok en we sluipen achter hem aan. Opeens maakt hij een haltgebaar.

We zakken op onze hurken. Zachtjes fluistert hij: “We moeten voorzichtig zijn: er zit een neushoorn met kalf op tien meter afstand. Als ze ons ziet of ruikt en zich bedreigt voelt, kan ze ons aanvallen om haar jong te beschermen. Laten we teruggaan naar het veldje en achter een boom wachten.” Met zijn ruim twintig jaar ervaring weet DB precies wat hij doet. Geduldig wachten we op de gepantserde eenhoornige neushoorn, die alleen in de Terai– regio en in de noordoostelijke rivierbanken van India leeft. Ook deze soort is bijna uitgestorven; er zijn circa 1.700 exemplaren over. Het vrouwtje heeft ons wellicht geroken, want ze loopt met een boog om het veld heen. “Kom, ze gaat naar de rivier!” Op gepaste afstand rennen we achter de neushoorn aan. Net op tijd zien we het tweetal het water inglijden en de rivier oversteken.

Lokale betrokkenheid

De volgende ochtend rijden we naar de andere kant van het park. De bufferzone tussen de bewoonde wereld en de jungle bestaat slechts uit een ondiepe rivier en een grasstrook. DB vertelt dat de mensen goed voorgelicht worden door en samenwerken met patrouillerende legerposten en natuurconservators.

Dat toezicht is van levensbelang voor de tijger en de reden dat ze zo floreren in Nepal. “De afgelopen tien jaar is er geen enkele tijger gestroopt in Chitwan. Vergiftiging komt helaas soms nog wel voor als tijgers vee eten. Gelukkig houden locals steeds beter afstand en weten ze hoe ze zichzelf en hun dieren in veiligheid kunnen brengen. Ze slaan sneller alarm bij de legerposten,” zegt DB met een trotse blik in zijn ogen, terwijl we het betoverende bos binnenrijden. Hij zet zich heel erg in om de lokale gemeenschappen te betrekken bij het park.

“Dat we niet meer tijgers hebben, komt mede door de dichte bevolking. Hierdoor vechten de katten om elkaars territoria en voedsel en zijn de overlevingskansen van jongen beperkt.”

Dit verhaal bevestigt ook Julian Matthews, oprichter van TOFTigers. Deze organisatie richt zich sinds 2004 op duurzaam toerisme in India en haar subcontinent, en adviseert overheden

daarbij. Betrokkenheid en inzet van locals vormen hierbij een sleutelrol. Ook richt TOFTigers zich op de bewustwording van reizigers die wildparken bezoeken. Inmiddels zijn er 300 leden uit de reisindustrie, van internationale touroperators tot reisagenten en accommodaties aangesloten op TOFT, zoals Tiger Tops. De Nederlandse reisorganisatie All for Nature Travel werkt met beide organisaties samen (zie kader). “Het succes van Nepal komt door het goede werk dat organisaties als Tiger Tops verrichten. Locals voelen zich betrokken omdat ze een rol spelen in het onderhoud van het woud, dat hen voorziet van eerste levensbehoeften. Het creëert werk en zorgt voor betere grensregulering tussen wildlife en dorpen, wat bij elke bufferzone een probleem is. Dit systeem werkt goed en is volgens mij de toekomst van duurzaam toerisme en het behoud van natuurconservatie. We hebben Tiger Tops hiervoor een Award toegekend in 2016”, aldus Matthews.

Gierenrestaurant

Terug naar onze safari. Na een zee van varens bereiken we open graslanden. Door jaren te lobbyen heeft DB samen met de dorpelingen 200 hectare boslandschap veranderd in een rijke savanne. Hierdoor zijn er meer herten en dus ook tijgers. Helaas zijn de gestreepte katten nergens te bekennen. Wel worden we opnieuw verrast door een neushoorn, die midden op de weg staat. Hij verdwijnt in het struikgewas en neemt een duik in een sloot. DB rijdt de auto een stukje verder. Even later verschijnt de neushoorn nieuwsgierig uit de bosjes en staart ons op nog geen vijf meter aan.

10

Natuur

Bij het heilige Lumbini komen nonnen en monniken regelmatig om te mediteren en te bidden.

De gieren in Chitwan hebben een betere toekomst dankzij DB Chaudharry’s gierenrestaurant.

Na deze bijzondere ontmoeting rijden we door naar het paradepaardje van DB: het Jatayu gierenrestaurant. Ook dit project heeft hij opgezet met de lokale bevolking. In 2006 waren er nog maar 72 gieren in Chitwan. De meesten zijn vergiftigd door het eten van overleden en achtergelaten vee dat tijdens hun leven diclofenac toegediend kreeg. “Het zou enorm schelen als boeren geen pesticiden zouden gebruiken. Gieren spelen een cruciale rol bij het opruimen van bacteriën en ziekten door de karkassen die ze consumeren. Hun afwezigheid verandert het ecosysteem.” DB bedacht het eerste giervoercentrum in Nepal. Het biedt verzorging van gezond oud vee en wanneer de dieren doodgaan is het veilig voedsel voor de gieren. “Door de belangstelling van vogelaars levert het ook werk op. Er zijn inmiddels zeven gierenrestaurants in Nepal en we hebben 217 vogels gered, waarvan er 67 hier geboren zijn.”

Aangekomen bij het veld en een grote volière waar tien gieren gretig op hun eten wachten, verschuilen we ons in een uitkijkpunt. Na een paar minuten dropt iemand een flink stuk vlees op het gras. Het duurt lang voordat de schuchtere vogels op het voedsel afkomen. Uiteindelijk duiken ze in groten getale op het vlees. DB kijkt tevreden naar het tafereel en zegt: “Dit soort projecten maakt me een blij mens. Het is mijn droom om een modern, duurzame conservatie voor mens en dier te creëren.

Ik kom daar steeds een stapje verder mee.”

Veilige haven

Ook in het minder drukbezochte Bardia National Park komt de Bengaalse tijger voor. Het leefgebied van de tijger is uitgebreid doordat het nabijgelegen Banke National Park met Bardia is samengevoegd.

De parken tellen maar liefst 75 legerposten die het volledige gebied bewaken en vormen zo een veilige haven van 2.231 vierkante kilometer. In 2019 zijn er tussen de 93 en 97 tijgers gespot en dankzij het strenge toezicht komt stropen niet meer voor.

Bardia lijkt qua vegetatie erg op Chitwan, hoewel het bos minder dichtbegroeid is. Hier leven onder andere de zeldzame gangesdolfijnen, lippenberen, gavialen (krokodillen met langwerpige bek), enkele neushoorns, olifanten en luipaarden. Na een prettig verblijf in een Homestay (zie kader) even buiten het park, haalt Bhim Bahadur Thanet ons in alle vroegte op per jeep op. Hij is onze nieuwe gids en ruim 33 jaar verbonden aan Tiger Tops.

Hij heeft ontstellend veel kennis van tijgers en het leven in het park en vertelt daar uitgebreid over.

Onderweg vinden we veel verse tijgersporen en uitwerpselen. We wachten een kwartier, soms een half uur op diverse uitkijkplaatsen waar dieren regelmatig oversteken en water drinken, maar hebben geen geluk; ook al zit je op de perfecte plek, het dier moet maar net voorbij komen. Een tijger slaapt vijf tot twaalf uur in tegenstelling tot andere

katachtigen die wel minimaal achttien uur tukken.

Door de beweeglijkheid en de dichtbegroeide vegetatie is het daardoor lastiger om tijgers te spotten. Ook markeert een tijger z’n territorium van circa drie kilometer veelal in cirkels door te sproeien en strepen achter te laten. Hierdoor is het zelfs voor getrainde spoorzoekers lastig om het begin- of eindpunt van een spoor te traceren en te weten welke kant het dier opgaat.

Alarmroep

Bhim geeft de moed echter niet op, en aan het

begin van de middag ontdekt hij een vers spoor. “Dit is slechts een uurtje oud, schat ik. De pootafdruk is volledig schoon, zonder vegen. Vermoedelijk van een groot mannetje”, fluistert de gids. Bhim verkent het pad. Het is verwarrend, want het spoor loopt meerdere kanten op, alsof de tijger zich bedacht heeft. We springen

Heilig Lumbini

Tussen Chitwan en Bardia ligt in het Rupandehi district de geboortestad van Siddhartha Gautama, oftewel: Boeddha (623 v. Chr). In 1997 is dit tempelcomplex uitgeroepen tot UNESCO-Werelderfgoed, maar het is al duizenden jaren een bedevaartsoort dat vele pelgrims vanuit de hele wereld trekt. In de heilige zone vind je de Mayadevi-tempel, die met een markering van archeologische resten de exacte geboorteplek aangeeft. Buiten het gebouw staat de Ashokan-pilaar, met daarop de oudste inscriptie van Nepal en het bewijs dat Boeddha hier vandaan komt. Bij de heilige vijver, waar een geboorteritueel zou zijn uitgevoerd, mediteren regelmatig monniken. Bewonder ook de vele Oosterse (Theravadin) en Westerse (Mahayana en Vajrayana) rijk gedecoreerde tempels en kloosters.

Tip: ga met een gids op pad, die kent de geschiedenis goed en weet de weg.

Beste bezoektijd: einde middag, begin van de avond.

Natuur

11

Eindelijk, daar is onze tijgerin. En staren we heel even oog in oog.

in de auto en rijden turend over de savanne en door het bos rond. Niets. Na een grote ronde keren we terug naar het beginpunt van het spoor.

Op het veld loopt een groepje herten. Plotseling staan ze stil en staren alert naar het hoge gras. Een waarschuwende kreet van een aapje volgt. “Tijger!” zegt Bhim opgewonden. “Dat is een alarmroep.

Kijk, de herten gaan er vandoor!” Er zijn nieuwe, kleinere sporen bijgekomen. Bhim volgt de blik van het aapje. “Kom mee!” Hij grijpt zijn bamboestok en we rennen hem achterna. En dan, op zo’n 100 meter afstand, verschijnen de contouren van een tijger.

Speuren naar tijgers betekent heel veel geduld hebben.

De ontmoeting duurt slechts 30 seconden, want het vrouwtje heeft ons gehoord. Ze werpt vluchtig een blik over haar schouder en staart ons enkele seconden aan. Dan verdwijnt ze vliegensvlug in het gras. Wat een intense ervaring! “Tijgerinnen zijn erg schuw en nemen snel de benen. De mannetjes kunnen juist pronkend over het zandpad lopen. Laten we kijken of we haar opnieuw kunnen vinden met de auto,” zegt Bhim. Helaas lukt dat niet, maar na enige tijd klinkt er een hoog wanhopig geblaf: er wordt een muntjak, een ‘blaffend’ hert gedood. We gaan opnieuw te voet verder. In het metershoge gras is dat een risico, maar

we vertrouwen op de gids. “Mochten we een tijger treffen, blijf dan in een lijn achter mij. Wat er ook gebeurt, ren niet weg en raak niet in paniek, want dan komt hij achter je aan.” We banen ons een weg door het dichte groen. Mijn blik schiet alle kanten op en mijn hart klopt in mijn keel. Meer kreten volgen; we komen dichterbij. De spanning ebt weg als we een groepje herten zien verdwijnen naar de rivier. Hun alertheid neemt af, het gevaar is geweken. Lopend langs de oever herkent Bhim markeersporen. “Dit is een ander mannetje dan vanmorgen. We zijn in een grensgebied van twee tijgers met meerdere De contouren van de tijger zijn van ver af duidelijk zichtbaar.

12

Natuur

tijgerinnen,” fluistert hij. We verschuilen ons in de struiken en wachten. Aan de overkant horen we plots een soort zacht gesmak en krakende botten, maar helaas komt de tijger niet tevoorschijn. We gaan terug.

Opeens komt een zeer sterke bloedgeur ons tegemoet.

Bhim:“Kijk naar het platte gras, daar heeft een tijger gelegen. Ik vermoed dat de kat zijn prooi een stukje verder heeft gesleept. Daar gaan we niet kijken, dat is te gevaarlijk.”

Eigen plan De twee dagen daarna hebben we minder geluk: het is druk in het park. Volgens Bhim verstoort het toenemende aantal auto’s de rust van de tijgers; ze verstoppen zich meer en het levert stress op. We wachten bijna drie uur op een prachtig uitkijkpunt en zien alleen wat herten en aapjes. Bij een ander, hoger gelegen punt aan het water wordt ons wachten beloond. Een groot atletisch lijf beweegt zich met statige passen voort door het laagstaande water.

Door de verrekijker zie ik zijn prachtige vacht nog mooier glinsteren dan in mijn dagdroom. Helaas loopt de tijger niet langs de rivierbedding. Hij steekt over en even onverwachts als hij kwam, is hij weer verdwenen. We proberen hem met de jeep op een andere plek op te wachten, maar de tijger trekt wederom zijn eigen plan. In de verte klinkt enkel het alarm van het blaffende hert. Daarna blijft het stil.

En van de bijna onzichtbare tijger vernemen we geen enkel spoor meer.

Deze reis is mede mogelijk gemaakt dankzij: All for Nature Travel, het Nederlandse Consulaat Generaal van Nepal en Tiger Tops. Dank aan Nikon Nederland voor het ter beschikking stellen van een AF-S 200-400 mm lens.

PRAKTISCH Erheen

Er zijn vanuit Nederland geen rechtstreekse vluchten naar hoofdstad Kathmandu; er zijn diverse aanbieders en routes.

Vanuit Kathmandu vlieg je in een uurtje naar Bharatpur. Dit is het dichtstbijzijnde vliegveld van Chitwan. Vanuit Bharatpur is het nog een uur rijden met de auto naar Chitwan. Je kunt het hele stuk ook met de auto doen, dat duurt zo’n zes uur, over slechte, kronkelende bergweggetjes. Van Chitwan naar Bardia rijden duurt ruim een dag. Vliegen naar Bardia kan ook van Bharatpur of Kathmandu naar het Nepalgunj vliegveld. Yeti Airlines biedt alle bovengenoemde binnenlandse vluchten en compenseert diens CO2-uitstoot met duurzame projecten.

In Nepal is een geldig visum vereist. Dat is het beste vooraf te regelen via de Consulaat Generaal van Nepal in Amsterdam of Brussel (€50; nepal.nl/consulaat). Ook zijn de nodige vaccinaties en malariapillen nodig (ggdreisvaccinaties.nl/land/nepal).

We worden vriendelijk ontvangen bij de Community Homestay.

Reisorganisatie

All for Nature Travel is gespecialiseerd in de mooiste wildlife reizen over de hele wereld. Eén van de manieren waarop je kunt bijdragen aan natuurbescherming is duurzaam toerisme. All for Nature Travel doneert minimaal vijf procent van de reissom aan de bescherming van de tijger en haar leefgebied. Tevens gaat €25 per boeking naar TOFTigers, ter besteding aan lokale projecten die natuurbehoud bevorderen. De combinatie Bardia en Chitwan met verblijf in de Tiger Top Lodges is te boeken vanaf €2.795 p.p. Voor een combinatie met de Himalaya is er de reis Koninklijke Natuur & Wildlife allfornature.nl.

Beste reistijd

De Nationale Parken Bardia en Chitwan zijn open van half oktober tot en met mei. De beste tijd om een tijger te spotten is van februari tot april, dan is het er nog niet zo heet en is het gras lager. Maar in het najaar zijn de parken rustiger bezocht.

Overnachten

Tiger Tops Karnali Lodge Boven: Barber Mahal Vilas Onder: Sober chique kamer van Tiger Tops Karnali Lodge.

Net als grote broer Tharu in Chitwan, ademt de Karnali Lodge van Tiger Tops een en al sereniteit. In de totaal 21 kamers is overal het minimalistische lokale interieur toegepast van lemen huizen, en aardse tinten, riet en bamboe dienen als basis. Hetzelfde geldt voor het restaurant annex loungeroom, waar goed biologisch eten wordt geserveerd. Zowel Karnali als Tharu werken louter met Nepalesen en putten energie uit zonnepanelen

Community Homestay

Tien jaar geleden initieerde het WWF een samenwerking met de gemeenschap even buiten Bardia om gasten te ontvangen. Er zijn circa 22 huishoudens die meedoen. De kamers zijn eenvoudig, maar voorzien van elektriciteit en stromend water. Alleen de bedden zijn hard. De ontvangst is hartelijk en het is een mooie ervaring om samen te koken en te praten over het alledaagse boerenleven. Met een beetje mazzel is er een lokaal feest waar gedanst wordt en je een idee krijgt van oude tradities. Voor gastvrouwen biedt het concept tevens een eigen inkomstenbron. Voor één nachtje via All for Nature Travel te boeken.

Baber Mahal Vilas

Voor- of na de avonturen in de wildernis, is het heerlijk vertoeven in Baber Mahal Vilas. In dit chique boetiekhotel met binnentuin, en zwembad met sauna op het dak, vergeet je de hectiek van Kathmandu. De villa is onderdeel van een groter paleiscomplex, dat in 1913 gebouwd werd in opdracht van de toenmalige premier, Maharaja Chandra Shumsher, voor diens zoon Baber. Het pand is vrij uniek door vier architectonische stijlen: neoklassieke Rana Durbar, Newari, Mustang en Terai. De ruime kamers zijn klassiek ingericht en hebben een koninklijke uitstraling. Te boeken via All for Nature.

Natuur

13

Geef de natuur ruimte om te groeien Tekst: Natuurmonumenten

Even buiten uitwaaien, genieten, bewegen en de gedachten verzetten in de natuur. Zeker in deze tijd is de natuur voor veel mensen heel belangrijk. Het is onze lucht, ons water en ons voedsel. Maar ongemerkt hebben we heel veel natuur verloren. Natuurmonumenten wil de natuur in al haar verscheidenheid weer laten groeien.

In de natuur hangt alles met elkaar samen.

Bloemen zijn afhankelijk van bijen, bijen afhankelijk van bloemen. De een kan niet zonder de ander. In miljoenen jaren tijd zijn er kringlopen ontstaan die geen mens had kunnen bedenken.

Neem het gentiaanblauwtje. Dit vlindertje zet zijn eitjes af in de bloemen van de klokjesgentiaan. Uit de eitjes komen rupsen die van de bloemen snoepen. De dikke rupsen vallen daarna op de grond en wachten op een lift van knoopmieren. De mieren nemen hun lifter mee naar hun nest. Daar verzorgen ze de rups goed, in ruil voor een zoetige vloeistof die de rups afscheidt. De volgende zomer verpopt de rups tot vlinder en vlieg het de wijde wereld in.

Wonderlijk, zo’n cyclus. En zo zijn er talloze voorbeelden te noemen. Alles houdt elkaar in evenwicht. Een evenwicht dat alleen kan bestaan als er een grote variatie in soorten is. Oftewel, biodiversiteit. Deze biodiversiteit moeten wij koesteren. Voor de natuur en ook voor onszelf, want deze is van grote invloed op de lucht die we inademen, het water dat we drinken en het voedsel dat we eten. Biodiversiteit verdient onze bescherming. Daarvoor moet de variatie in soorten groeien.

Biodiversiteit neemt af

De cyclus van de biodiversiteit is kwetsbaar.

Haal je één pijler weg, dan raakt het systeem uit balans. In onze natuur is dat al een tijd haast geruisloos aan de gang. De biodiversiteit komt steeds meer onder druk te staan. We verliezen in Nederland planten, dieren in landschappen die uniek zijn in de wereld. Landschappen worden meer en meer gladgetrokken, waardoor er minder ruimte is voor de natuur. Zo is maar liefst 70 procent van alle insecten verdwenen.

Maar insecten zijn niet de enige slachtoffers.

In ons land is nog maar 15 procent van de oorspronkelijke natuur over. Steeds meer dieren komen hierdoor in de verdrukking.

Natuur laten groeien

Natuurmonumenten wil de natuurlijke verscheidenheid weer laten groeien. Dat kan door nieuwe woon- en leefruimte te scheppen voor planten en dieren. Door in te zetten op groei. Daar werken we hard aan, in de gebieden en daarbuiten. We herstellen natuur, creëren nieuwe natuur en komen op voor de natuur. En we vragen iedereen om mee te doen. Dat kan al in de tuin. In Nederland is 56.000 hectare grond privétuin en de inrichting daarvan is, zeker binnen de stedelijke omgeving, zeer

belangrijk voor de biodiversiteit. Doe ook mee en maak van je tuin je eigen natuurgebied. Ga voor groei.

Voor meer informatie, kijk op www.natuurmonumenten.nl/tuin

Bomen: een bron van leven

Bomen zijn een belangrijke schakel in de biodiversiteit. Een boom is eigenlijk een mininatuurgebied. De wortels werken samen met schimmels, op de stam en takken wemelt het van insecten, hommels en bijen komen in de bloeitijd op bezoek, vogels maken er hun nesten, eekhoorns en boommarters brengen er hun jongen groot. Als je een boom plant, maak je dus meteen een leefgebied voor planten en dieren. Elke boomsoort leeft samen met weer andere planten en dieren. Een grote variatie aan bomen zorgt dus voor heel veel biodiversiteit. Vandaar dat Natuurmonumenten de komende jaren tienduizenden bomen gaat planten.

Met het planten van deze bomen, creëren wij ruimte voor dieren om te kunnen eten, schuilen en een nest te bouwen.

Voor de natuurlijke verzorging van uw kwetsbare huid

Dermagiq Skin, Hand en Body Wash Alle producten van Dermagiq zijn op basis honing.

Ontwikkeld op de Universiteit van Wageningen en onderzocht in verschillende dermatologie centra die gespecialiseerd zijn in behandeling van huidaandoeningen.

Dermagiq Skin is speciaal geschikt voor volwassenen en kinderen, vanaf babyleeft ijd, met eczeem en wondjes o.a. door krabben bij eczeem.

Samen met Dermagiq Hand en Dermagiq Body Wash, ook op basis van honing, heeft u een complete en natuurlijke verzorging voor uw gevoelige huid.

Onze Dermagiq producten zijn nu ook verkrijgbaar bij Etos.

Voor informatie, ook over andere producten in de Dermagiq lijn, kijk op:

www.dermagiq.nl www.emonta.nl/dermagiq

Verzorging met de kracht van de natuur.

www.dermagiq.nl

Duurzaam ondernemen

15

zonder te vergeten waar onze droom begon: in de bergen van centraal Kreta, uit liefde voor het product.

Biologisch eten past ook helemaal in de tijd van nu. Het gaat er niet alleen maar om dat dit een gezondere manier van eten is, maar ook een duurzamere manier van het produceren van jouw eten. Mensen beseffen dit steeds meer en ze koken met meer aandacht. Dit helpt ons ook om meer mensen te bereiken met onze olijfolie waar we zo trots op zijn.

Leermeesters in tijden van Corona Tekst: Renáta Horenová | Foto’s: Gkazas

De wereld heeft door Covid-19 op zijn kop gestaan. Dat er verandering moet komen, daar zijn steeds meer mensen het over eens. Een eerlijker, duurzamer, schoner en zowel economisch als ecologisch en maatschappelijk sociaal sterker systeem.

Maar hoe doen we dat en wat komt er bij kijken? We gaan in deze serie in gesprek met biologische en duurzame ondernemers, pioniers in hart en nieren. Mensen die ondernemer zijn geworden vanuit een overtuiging, die een drive hebben om iets te creëren wat eerlijk en transparant is. Iets wat zoden aan de dijk zet. Voor welke keuzes hebben deze mensen gestaan en wat is hun blik op deze veranderende tijden?

Na Ton Willemse van Tonzon Vloerisolatie in editie 4, dit keer Floris Reurts van Gkazas Olijfolie.

Zo delen we de Griekse liefde en respect voor hun product, elkaar en de omgeving…

Het is jaren geleden wanneer Floris Reurts met zijn broer Tom, zus Eva en moeder op vakantie zijn op het Griekse eiland Kreta. In Kreta komen ze local George Gkazas tegen.

Er slaat een vonk over tussen hem en hun moeder met een huwelijk als resultaat. Net als zijn familieleden is George in het bezit van een olijfgaard, waar op traditionele wijze kwalitatieve extra vierge olijfolie wordt geproduceerd. Floris is onder de indruk van zijn verhaal, vooral wanneer George vertelt hoe lastig het is buiten het eiland een afzetmarkt te vinden voor zijn biologische olijfolie. De Nederlands-Griekse familie besluit de handen ineen te slaan en in 2012 Gkazas Olijfolie op de Nederlandse markt te introduceren. Vanuit de doelstelling om zoveel mogelijk mensen van deze Griekse olijfolie te laten genieten.

Een eerlijke prijs voor iedereen

‘Op Kreta worden ontzettend mooie producten gemaakt en dit gebeurt vaak nog op een super authentieke (en soms arbeidsintensieve)

manier. Neem het oogsten. Dit gebeurt elke winter met de hand waarnaar de olijven lokaal worden gewassen, gemalen en koudgeperst. Of de bemesting van de olijfgaarden, dat gebeurt allemaal via schapen en geiten die vrij grazen.

Het resultaat is een biologische extra vierge olijfolie van hoge kwaliteit. Om de kwaliteit van hun olie te kunnen waarborgen werkt een legioen aan bevriende buren en boeren op dezelfde eerlijke en duurzame manier. Echter hebben ze allemaal hetzelfde probleem als George, het afzetten van de olie op een markt buiten Kreta. Daarom is ons uitgangspunt altijd geweest dat we een eerlijke prijs voor de boeren willen garanderen, maar ook een eerlijke prijs voor de consument. Zonder dat concessies doen betreft de kwaliteit.’

Goede olijfolie brengt goede mensen samen. In alle tijden

‘Toen we begonnen was het een uitdaging om van klein en onbekend uit te groeien. We hebben er keihard voor moeten knokken. Maar dat harde werk wordt nu meer dan beloond. We maken onze biologische olijfolie toegankelijk voor heel veel mensen hier in Nederland

Het is de afgelopen tijd een uitdaging geweest om mensen te laten kennis maken met onze olie. Wij staan namelijk regelmatig op markten en in leuke winkels om mensen onze olijfolie te laten proeven. Daar hebben we wat op verzonnen: een deel de liefde-campagne. Je kunt nu, geheel online, bij ons een gratis 50ML blikje Gkazas Olijfolie bestellen. Deze sturen we kosteloos naar je toe en als kers op de taart kun je ook een blikje opsturen naar iemand anders die er eentje verdient. Zo delen we de Griekse liefde en respect voor hun product, elkaar en de omgeving hier in Nederland en kun je dat zelf ook doen!

Tip voor de lezer

‘Help elkaar door juist de bijzondere merken, mensen en initiatieven die we in Nederland en omstreken kennen te ondersteunen. Door de mensen/boeren die met respect en liefde voor hun product en voor hun omgeving werken een hart onder de riem te steken, werk je actief mee aan een gezondere en betere wereld. Net zoals wij dat vanuit de Nederlands-Griekse familie Gkazas doen.’

Lees deze verhalen op www.gkazas.com

16

Een week lang extra

#kringloopgeluk

Nationale Kringloopweek 3 t/m 9 oktober 2020 Tekst: Leonie Kohl. Beeld: BKN.

Een te gekke vintage outfit op de kop tikken, je huis inrichten voor een schijntje of pure nostalgie tussen oma’s spullen: de kringloopwinkel is allang niet meer alleen voor mensen met een kleine beurs. De kringloopwinkel is een plek voor opruimers en schatzoekers en waar deze twee elkaar vinden, gebeuren de mooiste dingen. Je ontdekt dit en nog veel meer tijdens de Nationale Kringloopweek.

In deze tijden is alles anders, maar niet alles is slecht nieuws: zo verandert dit jaar de Nationale Kringloopdag in een Nationale Kringloopweek. In alle kringloopwinkels met het 100% Kringloop!-keurmerk is er een week lang extra aandacht voor het bijzondere verhaal van de winkels, want het gaat over veel meer dan oude spullen alleen.

De Kracht van de Kringloop

In weinig winkels snijdt het mes aan zoveel kanten. Op het oog lijkt het in een kringloopwinkel vooral te gaan om afgedankte spullen een tweede leven te geven, maar de positieve impact is veel groter. Het thema van deze Nationale Kringloopweek is ‘De Kracht van de Kringloop’. Dat gaat over de win-winwinsituatie die kringloopwinkels creëren.

Win-win-winsituatie

Als eerste heeft een kringloopwinkel een enorme impact op de mens, want ze geven mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt een werkplek die ze nergens anders vinden.

Dat maakt al het verschil van de wereld in zo’n mensenleven. Een tweede speerpunt is milieu, want velen beseffen niet hoe veel grondstoffen nodig zijn om nieuwe spullen te maken, terwijl ze vaak in een prima staat op je staan te wachten in de kringloopwinkel (voor een prikkie!). Het derde thema is markt en dit gaat over de kringloopwinkel die mensen die onder of in de buurt van de armoedegrens leven in staat stelt bepaalde aankopen te doen, maar ook over schatzoeken en kringloopgeluk bij een breed publiek. Al die effecten samen zijn moeilijk te overschatten.

Mens: werken als dat niet overal lukt

Over creatief omgaan met oude spullen én werkplekken kan Evert-Jelle van de Ven, directeur-bestuurder van Stichting Werkplaats Kringloop Zuid, meer vertellen: “In onze kringloopwinkel in Maastricht staat de Nationale Kringloopweek dit jaar in het teken van ons nieuwe circulaire ambachtscentrum. Hier tillen we producten én mensen naar een hoger niveau, want hier wordt geupcycled. Dat betekent dat er een werkplaats ontstaat waar mensen die vanwege een verstandelijke beperking nieuwe vaardigheden leren, terwijl spullen die op dit moment niet verkoopbaar zijn alsnog in de kringloopwinkel terechtkomen. Het gaat hier om bijvoorbeeld een donkere eiken kast die niet meer in de mode is. Dit soort topkwaliteit

Transitie

17

Nationale Kringloopweek 3 t/m 9 oktober 2020

DE KRACHT VAN DE KRINGLOOP

WIJ ZIJN 100% KRINGLOOP

Wat we doen in de kringloopwinkels wordt steeds actueler: we hebben namelijk maar één planeet meubels krijgt onder leiding van designer Louise Cohen een nieuwe look en gaan weer de verkoop in. Ook zwerffietsen van Maastricht krijgen een tweede leven.”

Milieu: 13.000 liter drinkwater verspild voor een nieuwe spijkerbroek

Bij Brancheorganisatie Kringloopwinkels Nederland (BKN), die de Nationale Kringloopweek aanstuurt, zijn 214 kringloopwinkels aangesloten. Directeur Leonie Reinders heeft een goed beeld van de enorme impact die de branche heeft op mens en milieu.

“Wat we doen in de kringloopwinkels wordt steeds actueler: we hebben namelijk maar één planeet en daar gaat het niet zo goed mee. De kringloopwinkels maken hierin een enorm verschil, want mensen beseffen vaak niet hoe ontzettend veel waardevolle grondstoffen er nodig zijn om nieuwe spullen te produceren.

Bij de productie van een nieuwe spijkerbroek wordt 13.000 liter drinkwater verspild! Zelf kijken we naar onze vermeden CO2-uitstoot, die is branchebreed 130 miljoen kilo (2019).

Dat staat gelijk aan wat 70.000 voetbalvelden vol bomen aan CO2 zouden opnemen…

Kringlopen is dus écht goed voor het milieu.”

Markt: ervaar zelf puur #kringloopgeluk

Mens en milieu zijn serieuze onderwerpen, maar er zit ook een lichthartige kant aan het kringlopen. Elke kringloopwinkel is letterlijk elke dag anders en je als je iets vindt waar je blij van wordt, ervaar je puur kringloopgeluk. Voorpret en een beetje spanning voegt Kringloop Zuid Maastricht toe tijdens hun jaarlijkse veiling, die ook dit jaar in de Nationale Kringloopweek plaatsvindt.

Door het jaar worden de meest bijzondere objecten apart gelegd. Die worden door een werknemer die hier bijzonder bedreven in is – bijna à la TEFAF – uitgestald, gefotografeerd, opgenomen in een catalogus en in stijl geveild.

“Elk jaar komen er meer mensen op af,” aldus Van de Ven. “Het begon als grap, maar het is nu echt een begrip. De opbrengsten van de veilig komen weer ten goede aan de winkel en de mensen: win-win-win.”

Meer mensen over de drempel

Leonie: “Tijdens de Nationale Kringloopweek willen we (verspreid over een week) meer mensen over de drempel van de kringloopwinkel krijgen, zowel in de winkels als om spullen af te geven. Als branchevereniging van kringloopwinkels hebben we een grote en brede boodschap: het effect op mens, milieu en markt.

De vele verhalen die hieruit voorvloeien gaan we tijdens deze week vertellen op onze Facebookpagina (100% Kringloop!). De week eindigt (toevallig) op de Dag van de Duurzaamheid op 9 oktober, een mooie afsluiter!”

Cijfers 2019 (Bron: Branchevereniging Kringloopwinkels Nederland) - 214 aangesloten kringloopwinkels - 10.881 medewerkers - 150 miljoen kilo spullen verwerkt - 13,9 miljoen betalende klanten - €106.500.000 omzet*

*Aangesloten kringloopwinkels werken zonder winstoogmerk.

18

Natuur

FOTOWEDSTRIJD

LandschappenNL Heb je een foto gemaakt van een mooie, bijzondere of typische plek in de Nederlandse natuur? Stuur die dan met toelichting naar de Krant van de Aarde. Elk nummer plaatsen we de beste inzending en enkele eervolle vermeldingen. Mail naar: redactie@krantvandeaarde.nl onder vermelding van je naam en adres. De winnaar wordt ook beloond door onze partner LandschappenNL met het boek “Lekker Landschap� over foodwalks en eten uit de natuur van LandschappenNL en een DVD van BBC EARTH.

Natuur

19

Foto: Sjef van Amelsfoort

Winnende foto

Dit mooie heidegebied (Groote Heide) ligt in Brabant bij de grens met BelgiĂŤ, vlak bij het complex van de Achelse Kluis, een bekende abdij. De fotograaf, Sjef van Amelsvoort, laat weten dat hij het waardeert dat de natuur hier zijn gang kan gaan en dat oude dode bomen in het landschap blijven liggen, wat dit prachtige plaatjes oplevert. Mede in verband met de klimaatverandering staan open natuurgebieden onder druk en neemt de vraag naar bos met opslag van koolstof toe. De natuurwaarde en biodiversiteit van kruidenrijke graslanden en heidevegetaties zijn echter eveneens van groot belang. In de hogere zandgronden bevorderen ze bovendien de infiltratie omdat ze minder water verdampen dan monotone naaldbossen. Boomloze heidevelden kwamen van nature in grote delen van ons land voor, maar veel heidevegetaties kennen hun ontstaan door intensivering van de schapenteelt in de Middeleeuwen. Om heide in Nederland te behouden is veel werk nodig vanwege e de grote hoeveelheden stikstof die continu uit de lucht neerdalen. Daarom is een relatief intensief beheer van maaien, begrazen en/of afplaggen noodzakelijk om deze gebieden te kunnen behouden. Bij het afplaggen moet bovendien rekening gehouden worden met het archeologisch erfgoed in de ondergrond. Heidegebieden zijn, doordat ze niet zijn ontgonnen, vaak rijk aan archeologische resten uit IJzer- en Steentijd.

Gerrit-Jan van Herwaarden, LandschappenNL

Samen voor ons Landschap

LandschappenNL is het samenwerkingsverband van 12 provinciale organisaties, dat zich inzet voor het behoud en ontwikkeling van ons landschap waarin we wonen, werken en recreĂŤren. Het landschap vraagt om duurzaam beheer, zodat we er nu en in de toekomst van kunnen genieten. LandschappenNL werkt samen met mensen, organisaties, bedrijven en overheden, via projecten en lobby.

IN-BIO EU/no -134 n-EU Ag ric

ulture

Skal 02

5099

Vrij van (natuurlijke) aroma’s.

100% echt fruit, planten, bloemen & kruiden.

Theezakjes gemaakt van ongebleekt papier, vrij van nietjes en 100% biologisch afbreekbaar!

Great TASTE Award WINNAAR!

FREE OF

INGS

FLAVOUR

Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. • Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu

Naturals

Multi Gold

Gecertificeerd biologische energie & bij stress** Multi. Levert vitaminen, mineralen, kruiden en paddenstoelen in 100% gecertificeerd biologische vorm. Gemaakt door Moeder Natuur, vrij van synthetische ingrediënten en planten geteeld zonder gebruik van bestrijdingsmiddelen. **Ashwagandha en rhodiola bieden steun bij tijdelijke stress en spanning*. Ginseng geeft meer energie*. Geschikt voor veganisten.

Verkrijgbaar in: 90 vegicaps

DE PLANTAARDIGE MULTI SPECIALIST

Mini Caps Multi

Gecertificeerd biologische Multi vitaminen & mineralen complex vanaf 4 jaar.

Levert alle vitaminen en mineralen in 100% gecertificeerd biologische vorm.

Een unieke prestatie waar we enorm trots op zijn. Vrij van synthetische vitaminen & mineralen en planten geteeld zonder gebruik van bestrijdingsmiddelen. Geschikt voor kinderen vanaf 4 jaar en veganisten.

Verkrijgbaar in: 90 vegicaps

Multi Woman

NOP** gecertificeerde multi vitaminen & mineralen complex speciaal voor de vrouw. Levert essentiële vitaminen en mineralen in de vorm van voeding. Zo komt onze vitamine c uit acerola bessen, verschillende B-vitaminen uit een unieke mix van guave, holy basil en citroenschil en komt onze jodium uit blaaswier. We leveren hiernaast maar liefst 12 verschillende planten en 4 paddenstoelen. Uiteraard verbouwd zonder het gebruik van bestrijdingsmiddelen.

Verkrijgbaar in: 60 & 120 tabletten

NOP

CERTIFIED

Multi Man

Levert essentiële vitaminen en mineralen die een man nodig heeft in de vorm van voeding. Zo komt onze vitamine c uit acerola bessen en komt onze selenium uit mosterdzaad.

We leveren hiernaast maar liefst 13 verschillende planten en 4 paddenstoelen. NOP** gecertificeerd en verbouwd zonder het gebruik van bestrijdingsmiddelen.

Verkrijgbaar in: 60 & 120 tabletten

*Gezondheidsclaim voor planten in afwachting van Europese toelating. ** NOP: National Organic Program van de USA Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu Schrijf je in voor onze leuke nieuwsbrief:

212X_adv_rg_thee_bio_multi_krant_vd_aarde.indd 1

17-08-20 11:27

Millennials

LEEF!

Lifestyle katern | Krant van de Aarde | Herfst 2020

VEGAN

Column Janneke van der Meulen

VOEDING

Renata’s choice Als de herfst aanklopt

ONDERWIJS

Warmonderhof: 50/50 leren en werken op de Biodynamische boerderij

Heel veel soeps

Uit de keuken van Marqt

In keuken van Marqt wordt elke dag een verse biologische maaltijd gemaakt. Lekker en handig als je zelf een dagje niet wilt koken. Écht eten, op basis van simpele alledaagse ingrediënten, gecombineerd met een steengoed recept, et voilà: heerlijke soep, zoals jij die thuis ook zou maken.

Alleen de pannen zijn wat groter.

Heel veel soeps uit de keuken Alle klassieke soepen krijgen een eigen twist. Op het einde wordt die afgemaakt met kruiden, crème fraîche of een scheutje extra vierge olijfolie. Dat maakt de soep lekker fris.

De soepen worden dagelijks vers gemaakt door Ard, Milan, Stephen, Kelvin of Mamady. Wie jouw soep heeft gemaakt staat op de verpakking. Nadat de bouillon van verse soepgroenten, kruiden en specerijen een nachtje heeft mogen trekken, gaat de volgende dag de groente erbij. Is de soep klaar, dan wordt die even gepureerd en geproefd. Klaar! Zo vers kocht je een soep nog nooit.

Eén van onze koks: Milan!

• Rode linzensoep: al jaren een topper. Lekker kruidig en een tikkeltje pittig.

• Tomaat oregano soep: heeft een heerlijke zoet-zuur balans door wat wortel, rietsuiker en azijn.

• Wortel gembersoep: met een scheutje sinaasappelsap en wat koriander om het af te maken.

• Romige pompoensoep: een snuf chili en wat crème fraîche geeft een romige kick.

• Marokkaanse kikkererwtensoep: niet te lang gepureerd geeft een lekkere bite.

• Zoete aardappelcurrysoep: aangebraden kaneel en kardemom en de kokosmelk zorgen voor een echte currysmaak.

• Kippensoep: geen poeders maar hulde aan de echte kip die minimaal 12 uur heeft getrokken.

Wil je zien hoe de koks deze soepen klaarmaken? Ga dan gewoon tussen 10 en 12 even langs in de Amsterdamse keuken op de Van Slingelandtstraat nummer 37.

Deze soepen zijn te vinden bij Marqt en de bio speciaalzaak.

Voeding

Renáta Horenová Foto: Alex Schröder

L3

Renáta’s choice Als de herfst aanklopt... ...maak dan lekkere gerechten om daarbij naar de vallende bladeren te staren. Hierbij vier van mijn favoriete producten met de mensen er achter en een recept. Eet smakelijk!

1. Olie met edele smaak Wie maakt het?

Ga op reis door jouw gerechten met één van de oliën van Bio Planète te bereiden of door ze een bijzondere touch te geven. Oprichter Judith FallerMoog is in de jaren 80 gestart met het maken van zonnebloemolie van eerste persing en inmiddels maakt deze onderneming zo’n 70 verschillende oliën, met oog voor de hoogste kwaliteit. Naast de bekende oliën maken ze unieke variaties als amandel-, walnoot-, argan-, avovado of witte truffelolie. Goede match: ze werken met landbouwers die ook op een edele manier bezig zijn met hun producten.

Eén van mijn favorieten is hun witte truffelolie. Deze is gemaakt in combinatie met hun Italiaanse olijfolie extra vierge en de witte Alba truffel. De aroma’s van de witte truffel worden in de olie opgenomen en er worden geen extra etherische oliën toegevoegd. Zo krijg je zuivere truffelolie.

Zelf flammkuchen maken!

Maak het deeg van flammkuchen. Rol het deeg uit, besmeer hem met een dun laagje tomatensaus en bak hem in de oven. Beleg het met plakken gerookt vlees, wat rucola en besprenkel het met deze truffelolie. Zó lekker! www.bioplanete.com

2. I love Jack

3. Lekkernij van de vredesboom

Wie maakt het?

Wie maakt het?

Een goede vriendin van mij proefde circa 20 jaar geleden jackfruit in de tropen en vertelde mij dat het een van de lekkerste dingen was die zij ooit heeft gegeten. Inmiddels is jackfruit populair geworden en is het niet weg te denken als vervanger voor vlees. En wat een geweldig lekker alternatief, zeker die van Clearspring! Dit familiebedrijf met ambachtskunst in het Verenigd Koninkrijk, is vorig jaar door de Soil Association uitgeroepen tot Best of Organic Export Company. Een mooie erkenning als je je zo hard inzet voor traditionele producten en de biologische landbouw, zoals oprichter Christopher Dawson het al meer dan 25 jaar lang doet.

Als ik naar olijven verlang, verlang ik naar de Griekse zwarte olijven van La BIO IDEA. Zij zorgen, naast andere delicatessen, voor de beste olijven in mijn keukenkastje. Deze olijven liggen niet op olie maar in een vacuüm glazen potje. Vacumeren betekent niet pasteuriseren dus niet verhitten waardoor de oorspronkelijke smaak en voedingswaarde behouden blijven!

DO-IT, het bedrijf achter La BIO IDEA, stelt eerlijke handel voor de natuur, boer en consument, transparantie over de herkomst van de producten en toewijding voorop. Toewijding aan de planeet met concrete acties om er voor te zorgen dat het in volle vitaliteit overgedragen kan worden aan de volgende generaties.

Zelf roti vegan maken!

Deze jackfruit is heerlijk sappig en vlezig tegelijkertijd. Stoof gesnipperde uitjes tot ze glazig zijn. Bak ze even samen met in stukjes gesneden Madame Jeanette peper en kerrie madras en gooi in stukken gesneden aardappelen en het jackfruit er bij. Giet een laagje water overheen en stoof tot de aardappelen gaar zijn. Eet met een rotivel èn met de hand! www.clearspring.co.uk

Zelf vredes- salade maken!

Olijven staan oorspronkelijk symbool voor vrede. Met deze olijven kan je een heerlijke salade maken. Snijd ijsbergsla in sliertjes. Maak een dressing van yoghurt, water, citroensap, gesnipperde knoflook en Tzatziki kruiden van Het Blauwe Huis. Snijd tomaten en de olijven in ringen en meng alles door elkaar. Yummie! www.labioidea.nl

4. Kerrie voor Michelin

Wie maakt het?

De laatste 15 jaar dat ik de kruiden en specerijen van Het Blauwe Huis in mijn keuken gebruik, is hun missie geslaagd: mijn leven is verrijkt. Hun assortiment is oneindig: van de lekkerste kerrie’s, Tzatziki kruiden, kurkuma, gemalen moringablad, fluweelthee tot zwarte kardemom voor in de koffie. Trees Boeke en haar compagnon Jan Kees Luijerink begonnen 45 jaar geleden als pioniers met Het Blauwe Huis, met passie voor planten, kruidengeneeskunde en biodynamische landbouw. Het stokje ligt nu in de handen van de nieuwe generatie met minstens zo veel pionierschap en het streven naar de beste kwaliteit in de manier van telen, smaak, geur en kleur. Op hun locatie in Ruinerwold willen ze vóór 2025 een nieuw, duurzaam gebouw creëren dat zelfvoorzienend is qua energiegebruik. Een plek die open staat voor alle bezoek en die inspireert.

Voor het maken van roti vegan!

Het Blauwe Huis heeft verschillende soorten kerrie. Allemaal onevenbaar en Michelinster waardig. Hun kerrie gebruik ik voor het maken van roti vegan. Dit recept is ook heerlijk met hun kerrie madras. Je weet niet wat je proeft! www.hetblauwehuis.nl

GEGAR ANDEER D V R I J VA N : PA R A F F I N E , SY N T H E T I S C H E KLEUR-, GEUR- & C O N S E R V E E R STO F F E N .

GECERTIFICEERD NATUURLIJKE WITTE THEE HUIDVERZORGING Biologische witte thee is een krachtige antioxidant en en draagt bij tot de bescherming van de huid tegen veroudering. Alleen de allerfijnste anti-age ingrediënten beschikbaar op aarde worden gebruikt voor de White Tea Lift Intense producten, zoals Q10, Ceramide, Jojoba olie, Macadamia olie, Sheabutter en nog veel meer.

Gecertificeerd natuurlijk.

Biologisch afbreekbaar.

Geregistreerd bij The Vegan Society.

Vrij van microplastics.

E

C E RT I

FI

E

NA

TURAL SKI N

AR

D

C

• • • •

VEGAN

C

AR

D

NA

TURAL SKIN E

C E RT I

FI

E

www.originalcosmetics.nl

WEERSTAND & ENERGIE

Naturals

Vitamine C complex

Royal Green Vitamine C complex levert 100% gecertificeerd biologische vitamine C samen met een krachtige combinatie van shiitake, maitake & reishi.

Reishi draagt samen met vitamine C bij tot de normale werking van het immuunsysteem*.

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Schrijf je in voor onze leuke nieuwsbrief:

Spirulina

Royal Green’s gecertificeerd biologische Spirulina bevat meer dan 60 werkzame stoffen, waaronder vitamine B12, bèta-caroteen en eiwitten. Bèta-caroteen is een voorloper van vitamine A dat zoals vitamine B12 bijdraagt tot de normale werking van het immuunsysteem. Daarnaast draagt vitamine A bij tot de instandhouding van een normale huid en vitamine B12 tot de vermindering van vermoeidheid.

Verkrijgbaar in: 60 & 120 tabletten

*Gezondheidsclaim voor planten in afwachting van Europese toelating.

Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu

213X_adv_el_white_tea_rg_weerstand_krant_vd_aarde.indd 1

Flora Gold

Royal Green Flora Gold levert maar liefst 7 verschillende maagsapresistente bacteriën. Bevat bij productie 8 miljard bacteriën per 2 tabletten.

Onze gepatenteerde transporttechnologie zorgt ervoor dat de bacteriën optimaal beschermd worden en ongeschonden in ons lichaam terechtkomen. Flora Gold bevat alleen bacteriën die van nature in ons lichaam voorkomen. Ervaar het verschil nu!

Verkrijgbaar in: 60 tabletten

Immune & Energy

Royal Green Immune & Energy bevat een krachtige combinatie van gecertificeerd biologische echinacea, echte ginseng en maar liefst 5 paddenstoelen. Gegarandeerd gekweekt zonder het gebruik van bestrijdingsmiddelen en vrij van vulstoffen. Met echinacea, echte ginseng en reishi ter ondersteuning van de weerstand*. Echte ginseng geeft je ook meer energie*.

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Schrijf je in voor onze leuke nieuwsbrief:

17-08-20 11:25

Vegan Keto burger met MCt-mayo

L5

Avocado Zaadjes spiegelei seitan tomaat Mct-mayonaise Recept: www.amanprana.eu

krulsla Avocado

Keto-fans en sporters, ontdek de 2 specifieke MCT-olies van Amanprana MCt duo-power op zijn best. Dag en nacht kunnen niet zonder elkaar. In Mct-olie kunnen c-8 en c-10 niet zonder elkaar. Ze zijn als Yin en Yang en versterken elkaar. Amanprana heeft dit begrepen.

Mct’s van Amanprana zijn de middellange vetzuurketens van biologische kokosolie.

De PreMIuM versie bestaat uit 100% MCt. Meerbepaald c-8 (caprylzuuur) en c-10 (caprinezuur). c-8 en c-10 hebben elk hun specifieke eigenschappen. ✔ Geschikt voor salades, koffie, shakes, smoothies, bulletproof koffie, sauzen enz. ✔ Geur- en smaakneutraal ✔ Ideaal voor keto, paleo en koolhydraatarme of eiwitrijke diëten ✔ Ideaal tijdens vasten met tussenpauzes (intermittent fasting) ✔ Ideaal bij detoxkuren en voor lichaamsverzorging ✔ ideaal voor sporters zoals bodybuilders, zwemmers, lopers en fietsers Nieuw DeLuXe: MCt duo-power + extra vierge kokosolie.

Deze Amanprana DeLuxe bevat 83% MCt. Normale kokosolie bevat tot 65% Mct. Voordeel? keto op zijn best. Bevat alle Mct’s (c-6, c-8, c-10, c-12). Ideaal om te bakken en op alle andere bereidingen met olie. Vloeibaar op kamertemperatuur.

Gemakkelijk doseren en gieten. Ook als lichaamsverzorging.

Pittige vegan groente wokschotel met pompoen, zoete bataat en cashewnoten Hoofdgerecht voor 2 personen Bereidingstijd 20 minuten

INGREDIENTEN • 100 g (volkoren) wilde rijst • 1 ui, gesnipperd • 1 teen knolflook, fijngehakt • 1 el kokosolie (Luna e Terra) • 1/2 rode peper, zonder zaadlijsten, in reepjes • 1 cm gember, geschild, in reepjes • ½ el currypasta naar smaak (groen, geel of rood) • 1 zoete bataat geschild, in blokjes (Vitatas) • ¼ pompoen, geschild in blokjes (Vitatas) • 125 g champignons, in schijfjes (Vitatas) • 2 preien, gewassen, in dunne ringen (Vitatas) • 50 - 75 ml kokosmelk • 50 g cashewnoten, even geroosterd (Nice & Nuts) • Paar blaadjes koriander (optioneel)

BEREIDING

vegan

AMAN PRANA seReNe leVeNskRAcht

Meer info: www.amanprana.eu Verkrijgbaar in je natuurwinkel of thuisgeleverd via www. amanvida.eu

Premium Mct duo-power 53% c-8 & 45% c-10

Deluxe Mct duo-power + extra vierge kokosolie

1. Kook de rijst volgens de aanwijzingen op de verpakking.

2. Fruit de ui en knoflook in de kokosolie, voeg de rode peper en de gember toe.

3. Voeg de currypasta toe en fruit even mee. Roer er dan de zoete bataat, pompoen, champignons door en wok op hoog vuur. Voeg vlak voor de pompoen en de zoete bataat gaar zijn de prei toe.

4. Blus af met de kokosmelk. Voeg iets extra toe als je het te pittig vindt.

5. Garneer met cashewnoten en eventueel koriander en serveer met rijst.

Vind nog meer lekkere en gezonde gerechten voor elke leefstijl op vitatas.nl Bestel de groente tas of 1 van de andere 4 tassen op vitatas.nl

L6

Vegan

Column Jannek van der Meulen Veel mensen willen PRECIES weten wat ik eet.

Leuke vragen. Blijf ze stellen!

Ik heb idd goede redenen voor de keuzes.

Maar toch: 1. Eigenlijk boeit het geen reet wat ik of iemand anders eet, zegt of doet.

Je kunt je erdoor laten inspireren. Maar that’s it.

Waarom?

Alleen al het simpele feit dat ik 1,87 ben en zo’n 6 dagen per week 2x per dag train.

Wat veel interessanter is, is wat gedegen onderzoeken met een sterk bewijs, in combinatie met eenheidsbewustzijn en het compassievolle hart, zeggen over geluk en gezondheid.

Wil je in wetenschappelijke termen een sterk bewijs voor het effect op gezondheid, of iets zeggen tussen de relatie van voeding, gezondheid en de aarde, dan moet je soms wel duizenden onderzoeken, die all-over-the-world worden uitgevoerd bij elkaar optellen, opnieuw analyseren en samenvatten. Zo maak je gebruik van de kracht van grote getallen.

Haal je info vooral uit dit soort onderzoeken. Dat doe ik ook, en daarvan deel ik zoveel mogelijk met jou! Je wil dus niet per se een ‘Janneke-dieet’. Wat je wil, is een dieet wat gezond is voor alles en iedereen!

EEN WIN-WIN METHODE. Want de gezondheid van de planeet bepaald jouw gezondheid. Mijn doel: een zo’n accuraat mogelijk beeld schetsen, zodat jij vrij en blij je eigen keuzes kunt maken. Mijn eigen interpretaties probeer ik tot een minimum te beperken, hoewel toegegeven, soms kan ik het niet helpen dat ik het verhaal kruid met mijn eigen enthousiasme!

Wat jij verkiest te doen met die info is persoonlijk en afhankelijk van je huidige gezondheid, kwaliteit van je smaakpapillen en je mind-set.

2 mensen kunnen op basis van dezelfde info totaal verschillende, maar legitieme keuzes maken. En dat is leuk! Er zijn binnen de algemene ‘consensus’ zo ongelooflijk veel opties. Je leven is te kort om alle fruitsoorten op aarde te proeven!

Mijn strategie is EEN manier.

Niet persé DE manier.

Kijk, toegegeven, de kans is wel heel erg groot dat de win-win methode ook voor jou super goed werkt. We zijn tenslotte exact dezelfde diersoort op exact dezelfde planeet.

Veel liefs en vrolijke groet, Janneke Ook verantwoord overstappen op het beste onderbouwde dieet? Vraag die deze link vrijblijvend een gesprek aan.

Binnen no-time ervaar je rust in je hoofd en energie in je lijf! jannekevandermeulen.nl/gesprek-aanvragen/

DE WIN-WIN METHODE | VOOR WINNAARS | ZONDER VERLIEZERS

Vegan

L7

GEVULDE POMPOENEN MET ROCKENDE PEER SALADE EN KRUIDIGE LINZEN WORSTJES Recept: Lisette Kreischer en Maartje Borst Pompoenen lenen zich uitstekend om een heerlijke ‘stuffed’ roast van te maken. Ze lijken er haast speciaal voor gemaakt met hun holle buiken! Dus zet je schrap en slacht die oranje knoert (met liefde uiteraard)! Serveer met heerlijk gekruide linzenworstjes en een herfstige rucola-peer salade.

INGREDIENTEN Gevulde pompoenen • 1 grote of meerde kleinere pompoenen (bijv. hokkaido of sweet dumpling) (wij gebruikten 3 medium kleine pompoenen) • 2 tenen knoflook, gepeld en geplet olijfolie • 3 tl ‘kip’kruiden (yes, dit zou vegan moeten zijn, maar check toch altijd de verpakking!)

• zout en zwarte peper naar smaak • 1 ui, gepeld en fijngesneden • 1 kaneelpijpje • 1/2 tl komijnzaad • 200 g zilvervliesrijst • 1 laurierblad • 375 ml groentebouillon • 250 g linzen uit blik, omgespoeld en uitgelekt • 100 g gedroogde abrikozen, in reepjes gesneden • 100 g amandelschaafsel, licht geroosterd

Rockende peer salade • 125 g rucola • 2 rijpe peren, geschild en in dunne plakjes • 50 g gedroogde cranberries • 75 g pecannoten, geroosterd • 2 el olijfolie • 2 el balsamico azijn • 2 el keukenstroop • 2 tl mosterd • 1 teen knoflook, gepeld en geplet • zout en zwarte peper naar smaak

Kruidige worstjes • 100 g gedroogde rode linzen (minstens twee uur tot overnacht geweekt) • 1 ui, gepeld en grof gehakt • 1 teen knoflook, gepeld • 50 g havermout • 3 el sojasaus • 3 el olijfolie • 2 tl gerookt paprikapoeder • zwarte peper naar smaak • bloem om te bestuiven • 1 el ahornsiroop

BEREIDINGSWIJZE Gevulde pompoenen

Begin met het roosteren van de pompoen(en). Verwarm de oven voor op 200 graden C. Snijd kapjes van de pompoen(en) en hol uit. Wrijf een geplette teen knoflook over de binnen- en buitenkant. Kruid de binnenkant met ‘kip’kruiden, flink wat zout en peper en olijfolie. Rooster, met kapjes ernaast, ca. 20 minuten, tot zacht, maar stevig genoeg om vorm te behouden.

Bak ondertussen ui met kaneelpijpje en komijnzaadjes in 1 el olie in een ruime pan. Voeg wanneer ui begint te bruinen rijst, laurier en bouillon toe en breng aan de kook. Kook tot al het vocht geabsorbeerd is. Verwijder kaneel en laurier.

Voeg 2 el olijfolie, linzen, abrikozen en 3/4 deel geroosterde amandelen toe. Vul pompoen(en) met het rijstmengsel, bestrooi met de rest van het amandelschaafsel en zet de kapjes er terug op. Rooster nog 10 minuten in de oven.

Rockende peer salade

Meng rucola, peer, cranberries en pecannoten in een kom. Maak een dressing door olie, balsamico, stroop, mosterd en geplette knoflook te kloppen met een garde of vork. Breng op smaak met zout en peper. Verwijder de knoflook en druppel over de salade.

Kruidige worstjes

Giet linzen na het weken af. Pureer ze met ui en knoflook. Meng havermout, 2 el sojasaus, olijfolie en 1 tl paprikapoeder erdoor. Breng op smaak met zwarte peper. Vorm er met bloem bepoederde handen worstjes van (burgers of ballen kan ook) en rol de worstjes door nog wat bloem. Verhit olie in de koekenpan en bak de worstjes aan alle kanten goudbruin en gaar. Meng water met 1 el sojasaus, 1 tl paprikapoeder en ahornsiroop. Voeg toe aan worstjes en bak nog even zacht mee tot al het vocht verdwenen is.

Over Maartje en Lisette | MAN.EAT.PLANT Lisette Kreischer is een van de grondleggers van de vegan-beweging in Nederland. Ze is co-founder van de inmiddels befaamde Dutch Weed Burger en heeft tien succesvolle (kook)boeken op haar naam staan, waaronder Ecofabulous koken in alle seizoenen, het succesvolle en internationaal bekroonde Groente uit zee en haar meest recente The Plant Pharmacy. Haar liefde voor de geneeskrachtige plantenkeuken en voor al dat leeft draagt zij uit middels haar boeken, verhalen en fotografie. www.lisettekreischer.com Maartje Borst is vegan chef in hart en nieren. Sinds een aantal jaar runt zij in Amsterdam haar zaak Koffie ende Koeck waar allerlei bijzondere plantaardige lekkernijen worden geserveerd.

Botanische geuren en smaken verrijken haar creaties en haar bijzondere visie op de wereld en het leven zie je terug in haar overheerlijke recepten. www.koffieendekoeck.nl Dit recept komt uit de stoere database van www.maneatplant.com. Een platform dat een voortvloeisel is uit het kookboek MAN.EAT. PLANT.. Speciaal voor dit vernieuwende werk slepen Lisette Kreischer en Maartje Borst hun messen en stookten zij het vuur hoog op om gezamenlijk eens en voor altijd aan de wereld te laten zien hoe je planten verdomd lekker kunt bereiden, voor alle gelegenheden, voor alle lekkerbekken. In de database vind je naast deze frisse curry, nog meer heerlijke recepten voor ieder moment van de dag.

MCT-olie en het ketogeen dieet?

Tekst: Bart Maes | Meer info: www.freedomofhealth.eu Waarom gebruiken mensen die het keto dieet volgen MCT?

Snel goede vetten toevoegen aan je dieet doe je met MCT olie. Het gebruik van MCT-olie kan een waardevolle toevoeging zijn op een ketogeen dieet. Het bevat makkelijk verteerbare vetzuren die snel kunnen worden getransporteerd naar de lever om vervolgens te worden omgezet in ketonen. Dit kan helpen om de bloedsuikerspiegel te reguleren en daarmee ook gewicht te verliezen. Dit kan vervolgens positieve effecten op de symptomen van verschillende aandoeningen zoals diabetes, alzheimer, epilepsie en autisme.

Dr Atkins ontwikkelde het Atkins dieet dat de voorloper is van het keto dieet. Veel vet, weinig eiwitten en zo weinig mogelijk koolhydraten. Het hielp miljoenen mensen vermageren.

2 belangrijke MCT’s : C-8 en C-10

De vetzuren C-8 en C-10 vullen elkaar aan, ze versterken elkaars eigenschappen, ze kunnen eigenlijk niet zonder elkaar. De 2 vetzuren samen zijn uiteraard sterker dan één van de twee MCT’s.

Wat doet C-8 Caprylzuur (octaanzuur) in MCT met je lichaam?

1. C-8 Boost jouw energie levels en versneld de vetverbranding.

2. C-8 wordt door je lichaam zeer snel en eenvoudig omgezet naar energie.

Dit betekent dat C8-moleculen zonder veel tijd te besteden aan de verwerking in de lever, snel de krachtige effecten op je lichaam laten zien.

3. Wanneer je C-8 via je voeding binnen krijgt, verandert deze bijna onmiddellijk in ketonen.

4. De inname van C-8 leidt tot betere fysieke prestaties.

5. Je krijgt snel een mentale helderheid en fysieke energie boost.

Veel sporters en natuurlijk personen die een Keto dieet volgen gebruiken C8 als extra toevoeging aan hun sportdrank, water of koffie voor een snelle energie boost.

6. Het vetzuur C8 verbetert de thermogenese van je lichaam en daarmee het vermogen om extra calorieën te verbranden. Logischerwijs helpt dit om gewicht te verliezen en uiteindelijk een gezond gewicht te behouden als je eenmaal je doel hebt bereikt.

7. Versterkt het geheugen doordat de hersenen sneller en beter gevoed worden.

8. Een studie heeft aangetoond dat C8 cytokines kan onderdrukken, die verantwoordelijk zijn voor darmschade bij de ziekte van Chron, maagzweren en IBS (lastige darmen).

Wat doet C-10 Caprinezuur (decaanzuur) in MCT met je lichaam?

1. C-10 versterkt je immuunsysteem sterker als caprylzuren 2. C10 is antimicrobieel en voorkomt schimmelinfecties.

3. Vetzuur C-10 verbetert huidaandoeningen zoals acne en psoriasis.

4. C-10 geeft candida-albican weinig kans (schimmelinfectie in bvb darmen of vagina).

Een studie uit 2001 heeft uitgewezen dat C10 het meest succesvolle vetzuur is bij het doden van de drie stammen van de schimmel Candida Albicans.

‘MCT en gezonde vetten zijn uiterst belangrijk voor ons lichaam, onze hormonen, immuunsysteem en onze huid.

MCT hebben een lengte van 6 tot 12 koolstofatomen. Het is een super speciaal type van vet.’

Dr. Sandra Carter Auteur van verschillende bestsellers zoals MCT oil for Skincare 5. C-10 verbetert de galafscheiding.

6. C10 verbetert het cholesterolmetabolisme.

7. Vetzuur C-10 verbetert de spijsvertering van andere vetten of vetzuren 8. C-10 helpt lekkende darm voorkomen.

9. C10 helpt lichaamsgewicht te verliezen (thermogenese).

10. Het helpt bij diarree, leverstoornissen en vetverteringsproblemen.

11. Moeders die borstvoeding geven die C10-rijk voedsel aten, gaven de antimicrobiële kracht door aan hun zuigelingen, wat hun vermogen om infecties te bestrijden verbeterde.

L10

Onderwijs

Op de Woonderij woon je met drie tot vijf personen in een huis.

Warmonderhof: 50/50 werken en leren op de biodynamische boerderij

Dagelijks koeien melken, bodem en gewassen verzorgen De studenten van MBO-opleiding Warmonderhof staan dagelijks met hun voeten in de klei of in de stal. In Dronten, aan de Wisentweg, vind je een schoolgebouw in organische bouwstijl, met daaromheen een gemengd boerenbedrijf van 85 hectare. Dit is dé plek voor de boeren van de toekomst: om te leren over kringlooplandbouw, over dieren en planten naar hun aard verzorgen, over aarde, water, lucht en vuur, over opbouw van de bodemvruchtbaarheid, en over biodiversiteit.

Jongeren in de leeftijd van 16 tot 25 jaar wonen, werken en leren vier jaar lang op Warmonderhof. Zo dichtbij de aarde, de planten, de dieren, de school en elkaar, dat zorgt voor een verbinding zoals een boer die ook heeft met zijn of haar land en alles wat er op en in leeft. Gecombineerd met externe stages op andere boerderijen in de regio of zelfs in het buitenland, leer je tot in je poriën boer worden.

Vmbo tot vwo Warmonderhof is een opleidingscollectief, gevormd door Aeres MBO Dronten Warmonderhof en Stichting Warmonderhof. Samen bieden zij wonen, werken en leren aan voor jongeren en volwassenen.

Deze intensieve mbo-opleiding zorgt voor een versterkte leerimpuls door de samensmelting van theorie en praktijk. Zowel vmbo-ers als vwo-ers voelen zich hier gezien en gevoed: met aandacht van de docenten en de boeren en met theoretische én praktische kennis.

De introductieweek zit vol spelen, excursies en ontmoetingen met medestudenten, boeren en docenten.

Onderwijs

L11

In de praktijk, bijvoorbeeld tuinbouw, sturen derdejaars studenten de eerstejaars studenten aan.

Melken met kerst Warmonderhof is een leef-, leer- en werkgemeenschap, waar de ochtendlessen ’s middags verdergaan in de praktijk op het land. Waar studenten na het avondeten nog even een rondje doen langs de kalfjes of de gewassen. Waar je in de weekeinden en vakanties bij toerbeurt moet melken en waar in de zomervakantie in twee ploegen vier weken lang schouder aan schouder wordt geschoffeld en geoogst. Want koeien, onkruid en tomaten doen niet aan vrije dagen.

‘Ik ben Warmonderhoffer’ Het sociale aspect van deze opleiding is enorm.

’s Avonds, na het eten, is het tijd voor een laatste rondje langs land en stallen.

Hier worden vriendschappen voor het leven gesmeed en hier ontstaat het professionele netwerk voor de toekomst. Sinds 1947 is Warmonderhof voorloper en wegwijzer in duurzame landbouw, en dat is vandaag de dag, als wegwijzer voor landbouwtransitie, nog sterker het geval. Oudstudenten blijven zich ‘Warmonderhoffer’ noemen en dragen die titel met trots.

Meer weten?

Wil je meer weten over onze voltijd- en deeltijdopleidingen en meerdaagse trainingen?

Kijk op www.warmonderhof.nl/opendag

Je loopt stage bij zowel biodynamische als biologische boerderijen.

20

Agenda

Agenda Tekst: Yvonne Koop

Doe mee aan de #2uurnatuur Challenge 1 t/m 31 oktober

Vorig jaar deden 8000 mensen mee aan de #2uurnatuur Challenge van het IVN. Zeventig procent van de deelnemers merkte een positief effect op de gezondheid. Door in oktober wekelijks minstens twee uur naar buiten te gaan voelden zij zich meer uitgerust, energieker en minder gestrest. Om nog meer mensen dit effect te laten ervaren, komen er dit jaar weer nieuwe en inspirerende Challenges online te staan: zeg maar een virtuele schop onder de kont om jou die twee uur per week te laten halen met verrassende opdrachten.

Floriade Almere Preview t/m 1 november

Twee jaar voordat Floriade Expo 2022 in Almere haar deuren opent voor het publiek, kan er al een kijkje worden genomen op het 60 hectare grote terrein waar deze tuinbouwexpo verrijst. Ook in 2021 is er van april tot en met oktober de gelegenheid de expo in aanbouw te bezoeken.

Met het thema ‘Growing Green Cities’ richt Floriade Expo 2022 zich op het duurzamer en leefbaarder maken van steden. De tuinbouw in al haar geledingen biedt bij uitstek mogelijkheden om gezonder, groener en aangenamer te leven. Bezoekers worden vanuit Almere Stad overgevaren.

Met een treintje kan het gebied verder worden verkend. De drie Preview Labs - Tree Lab, Save Plastics Lab en The Growing Pavilion - geven bezoekers een voorproefje van de paviljoens die straks bij Floriade Expo 2022 te zien zijn. In het Save Plastics Lab is bijvoorbeeld te zien hoe op initiatief van de gemeente Almere een duurzame pilotwoning wordt gebouwd die voor 93% bestaat uit gerecycled plastic, afkomstig van Almeers huishoudafval. Een innovatieve oplossing om een lokaal probleem, het overschot aan plastic afval, in te zetten voor de toenemende vraag op de woningmarkt. Het Growing Paviljoen was vorig jaar ook al tijdens Dutch Design Week in Eindhoven te zien. www.floriade.com

De afgelopen maanden, tijdens de coronacrisis, hebben velen van ons meer tijd dan normaal aan huis gekluisterd gezeten. Daardoor hebben we des te meer ervaren hoe belangrijk en fijn het is om buiten te zijn. De natuur is een toevluchtsoord: om te ontspannen, jezelf op te laden en te genieten.

In de herfstmaanden zijn we geneigd om weer wat meer naar binnen te gaan en lekker met een dekentje op de bank voor de tv te kruipen. Maar ook in deze periode is het belangrijk om voldoende naar buiten te gaan. Natuur geeft je een boost om je fitter en vrolijker te voelen. Eigenlijk zou iedereen minimaal twee uur per week naar buiten moeten gaan om de effecten te ervaren. Onderzoek bewijst namelijk dat dit goed is voor je creativiteit, ontspanning, fysieke fitheid, concentratie en stemming.

Naast de challenges voor in je vrije tijd biedt het IVN als extra dit jaar een wekelijkse uitdaging om je werk te vergroenen. Zo leer je de rust terug te vinden op drukke werkdagen. | https://www.ivn.nl/2uurnatuur-challenge

Maand van de Geschiedenis 1 t/m 31 oktober

Met 450 fysieke én online activiteiten wordt in oktober voor de zeventiende keer de Maand van de Geschiedenis gehouden, het grootste historische evenement van Nederland. Het thema Oost/West inspireerde honderden musea, boekhandels, bibliotheken, erfgoedinstellingen en andere organisaties om vele uiteenlopende uiteraard coronaproof - activiteiten organiseren.

‘Ontdek gisteren, begrijp vandaag’, is het motto bij alle activiteiten. Zo toont de theatrale stadswandeling Future For The Past hoe het koloniale verleden doorwerkt in het heden, met performances van Zuid-Afrikaanse kunstenaars. Het Tropenmuseum in Amsterdam, Museum Volkenkunde in Leiden en het Afrika Museum in Berg en Dal organiseren in oktober wekelijks speciale Oost/Westrondleidingen, waarbij je de collecties in een nieuw licht ziet.

Voor wie zijn huis niet kan of wil verlaten is er ook genoeg te ontdekken. Zo leer je met een webinar van het Heerenveen Museum alles over de opvallend moderne ideeën van Ferdinand Domela Nieuwenhuis over de koloniën.

Tijdens een reeks minicolleges van het Rijksmuseum van Oudheden ga je op ontdekkingstocht langs de Nederlandse Rijn en leer je alles over de Romeinse tijd in ons land. | www.maandvandegeschiedenis.nl

Agenda

21

Naar de Marker Wadden in de herfstvakantie

Nog op zoek naar een mooi Nederlands vakantieadres voor in de herfstvakantie? Sinds kort is er een klein en duurzaam vakantiepark geopend op het nieuw ontwikkelde natuurgebied Marker Wadden: vijf eilanden, te zien vanaf de dijk tussen Lelystad en Enkhuizen.

De eilandhuisjes zijn mooi gelegen in het door Natuurmonumenten ontwikkelde gebied om de natuur in het Markermeer te herstellen. Het hout hiervoor komt uit de eigen bossen van Natuurmonumenten. De huisjes werden op het vasteland gebouwd en kant-en-klaar naar de Marker Wadden gebracht, om de nieuwe natuur daar zo min mogelijk te verstoren.

De duurzame inrichting is door IKEA verzorgd. Denk hierbij aan energiezuinige apparatuur en verlichting, waterbesparende kranen en producten van natuurlijke en gerecyclede materialen.

4 oktober

Ontbijten met een inspirerende film terwijl de kids survivallen, dat kan tot eind december bij de Metaalkathedraal. De aftrap wordt gedaan met de film Biggest Little Farm, een eerlijk, hoopvol en bijzonder aandoenlijk verhaal van een koppel dat een dor stuk land koopt om om te bouwen tot een unieke boerderij met bloeiend, zelfregulerend ecosysteem. Goed voorbeeld doet goed volgen? www.metaalkathedraal.nl

5 oktober

Klimaatactie Luchtalarm. Zoals iedere eerste maandag van de maand wordt in onder meer Deventer, Haarlem, Den Bosch, Maastricht em Groningen tijdens het maandelijkse luchtalarm om 12.00 uur actiegevoerd om te waarschuwen dat de klimaat- en ecologische crisis geen test is, maar daadwerkelijk een noodgeval. www.extinctionrebellion.nl

9 t/m 11 oktober

Duurzaam Weekend Den Bosch. Tijdens dit Duurzaam Weekend valt er van alles te beleven om je werk- en privĂŠleven te vergroenen.

Struin over de markt voor lokale en duurzame producten, maak de stad afvalvrij en bouw een netwerk op in de circulaire economie. www.duurzameweek.nl/agenda-den-bosch

11 t/m 18 oktober

Festivalweek Brainwash Festival, Amsterdam Tegendraadse denkers, wetenschappers en kunstenaars uit binnen- en buitenland komen samen en schijnen hun licht op onderwerpen als Artificial Intelligence & moraliteit, het einde van privacy, afhankelijkheid & verlangen, ecologische nachtmerries en de toekomst van ons lichaam. www.brainwashfestival

14 oktober

Gratis lezing in Oss: Alle kleine beestjes helpen. In de bodem leven talloze organismen, zoals bacteriĂŤn, protozoa, schimmels, geleedpotigen, wormen, insecten, zoogdieren en nog veel meer. Marc Siepman vertelt over het belang van deze kleine beestjes. www.marcsiepman.nl

15 oktober

Open avond Natuurtempel Earth Awareness in Teuge. Gewoon nieuwsgierig naar de NatuurTempel? Of wellicht een hele specifieke vraag? Dit is het moment om langs te komen. Na een inleidend verhaal is het open voor interactie, rondkijken, vragen en gesprekjes.

Vooraf aanmelden! | www.earthawareness.nl

31 oktober en 7 november

Nationale Duurzame Huizenroute. Bewoners ontvangen gasten en vertellen hen over hun maatregelen en ervaringen met energie besparen en duurzaam wonen. Je kunt je eigen huis ook aanmelden.

Tal van locaties, Nederland. www. duurzamehuizenroute.nl

Natuurwerkdag 6, 7 en 8 november

Sinds de uitbraak van het coronavirus zoeken steeds meer mensen de natuur op en lijkt de aandacht voor natuur te groeien. In november is het al weer voor de 20e keer mogelijk om mee te helpen tijdens de jaarlijkse Natuurwerkdag. Deelnemers kunnen dit jaar drie dagen lang aan het werk, op 6, 7 en 8 november. * Alle activiteiten onder voorbehoud van de ontwikkelingen rondom corona. Raadpleeg de website van de activiteit voor nadere informatie.

22

Boeken

Boeken Niet gezwicht voor de wereld In Niet gezwicht voor de wereld spreekt Ivo Valkenburg met 45 mensen die hun werk en leven in dienst stellen van mens, natuur en samenleving. Ze zijn aanjagers van vakinhoudelijke vernieuwing op gebieden zoals architectuur, geneeskunde, rechtspraak, onderwijs, economie, landbouw, kunst en muziek. Ze zijn niet gezwicht voor het ‘normaal’ van de wereld en blijven getrouw aan hun zielsopdracht. Samen vormen ze een klein stroompje van menselijke creatiekracht dat wereldwijd steeds meer uitgroeit tot een stevige rivier van vernieuwing en radicale herziening van bestaande structuren.

Voel je beter Mensen zijn vaak mentaal overbelast zonder het zelf te weten. Hoe herken je de signalen van lichaam en geest en wat betekenen deze?

Om ervoor te zorgen dat je optimaal in je vel zit maakt Van der Bend gebruik van wetenschappelijke inzichten, praktijk- en persoonlijke ervaringen. In dit boek staan veel praktische tips om te leren voelen hoe je werkelijk in elkaar zit en hoe te handelen.

Toegankelijk en toepasbaar, voor iedereen die van het leven houdt en het beste uit zichzelf wil halen.

Voel je beter | Willem van der Bend | Kosmos Uitgevers | € 20,99

Niet gezwicht voor de wereld | Ivo Valkenburg | Edicola Publishing | € 19,95

Magial morning methode

Tina Turner - Geluk staat je goed In Geluk staat je goed vertelt legende Tina Turner over haar spirituele leven en hoe dat tot persoonlijke groei, succes en intens geluk leidde. Ze schrijft over hoe het boeddhisme haar leven veranderde en overtuigt ons ervan dat wij allemaal de potentie hebben om de gelukkigste versie van onszelf te worden.

Tina Turner worden we nooit – maar we kunnen wel net zo stralend leven als zij.

Turner bewijst in dit boek dat ze veel meer dan een rockster is; ze laat zien dat geluk voor iedereen is weggelegd.

Geluk staat je goed - Spiritueel handboek voor een beter leven | Tina Turner | Kosmos Uitgevers | € 20,99 | verschijnt 27 oktober

stralend je dag tegemoet!

Je leven omtoveren begint bij het opstaan.

Met de Magical Morning Methode vindt iedere lezer bezinning en dankbaarheid, élke dag opnieuw. Deze methode is gecreëerd voor vrouwen die door de uitdagingen van werk, een gezin en de verwachtingen van anderen, een gebrek aan richting ervaren.

Via eenvoudige ochtendrituelen en korte schrijfopdrachten herontdek je de kracht die je altijd al had: moed, inzicht, passie en zelfliefde. Ga met de Magical Morning methode

Magical Morning Methode - Journal voor bezinning en richting | Jenny Schoenmann | Kosmos Uitgevers | € 17,50 | verschijnt 6 oktober

One Day Methode

Rumphius’ Kruidboek

Hoe kun je bewuster leven? Hoe voeg je meer tijd toe aan je dag en leven? Hoe haal je alles uit jezelf en het leven? Time flies when you’re having fun, maar kun je ook plezier beleven zonder dat de tijd als een raket voorbijvliegt?

Ja, dat kan. De One Day Methode geeft inzichten en tools om het maximale uit je tijd en jezelf te halen, de uren in je dag te verdubbelen, terwijl je de hoogste staat van voldoening ervaart. Als de tijd steeds sneller gaat, dan is het nu tijd om actie te ondernemen.

Planten zijn allerminst saai. Lees vijftien bijzondere verhalen uit de Ambonese flora, over botanische bekenden zoals kruidnagel en nootmuskaat, en maak kennis met curiositeiten waaronder het ‘gevoelige-kruid’ dat filosofen tot waanzin drijft.

One Day Methode | Tabe Ydo | Kosmos Uitgevers | € 20,99

Rumphius’ Kruidboek | Norbert Peeters KNNV Uitgeverij | € 29,95

Boeken

23

COLOFON

Gratis een boek ontvangen?

ACTIE VOOR (NIEUWE) ABONNEES Win twee gratis bioscoopkaartjes

Ben je al abonnee van de Krant van de Aarde of wil je dat worden? mail ons dan je boek of dvd naar: info@ fbw-Woerden.nl of bel 0348-431393 Zolang de voorraad strekt, kijk op www.krantvandeaarde.nl.

The Secret Dare to Dream De bestseller The Secret van Rhonda Byrne opnieuw verfilmd. Het boek is nu ook verkrijgbaar als filmeditie.

De film The Secret: Dare to Dream is gebaseerd op het wereldberoemde boek The Secret van Rhonda Byrne, waarvan wereldwijd meer dan 30 miljoen exemplaren zijn verkocht.

In april 2007 verscheen de Nederlandse vertaling van The Secret. Inmiddels zijn er bijna 400.000 Nederlandse exemplaren verkocht. Het boek is inmiddels al 13 jaar onafgebroken leverbaar en heeft het leven van velen ingrijpend veranderd. #Auteur Rhonda Byrne: ‘Deze film zal niet alleen een geweldige sensatie zijn voor The Secret-fans, maar miljoenen mensen bereiken en raken.’

The Secret - Dare to Dream De film is vanaf 17 september in première gegaan in de bioscopen. De jonge weduwe Miranda Wells (Katie Holmes) worstelt zich samen met haar drie kinderen door het leven. Na een opeenstapeling van pech is een naderende orkaan de volgende uitdaging die zich aandient. Dan botst zij -letterlijk- tegen de aantrekkelijke Bray Johnson (Josh Lucas) aan, die een helpende hand biedt.

Met zijn positieve energie lijkt hij precies op het juiste moment in haar leven te zijn gekomen. Wat zij niet weet is dat Bray een geheim met zich meedraagt dat alles kan veranderen..

Mail naar info@fbw-woerden.nl om kans te maken op 2 filmtickets voor The Secret – Dare to Dream. We geven in totaal 11 x 2 tickets weg.

The Secret | Rhonda Byrne | ISBN 9789021578040 | Kosmos Uitgevers | € 20,99

De Krant van de Aarde is een positief redactioneel onafhankelijk medium.

Authenticiteit, innovatie en natuur zijn thema’s waar de krant voor staat. De krant biedt lezers inspiratie waarmee ze hun vanzelfsprekend duurzame leefstijl invulling kunnen geven. De Krant van de Aarde is een uitgave van Stichting Dag van de Aarde.

Bestuur Albert Poutsma - Voorzitter / Uitgever Frans van der Beek - Secretaris Redactie: redactie@krantvandeaarde.nl Frans van der Beek, Lynsey Dubbeld, Maxime Paulis, Lisette Kreischer, Angelique van Os, Renske de Zwart, Eric Schoones, Yvonne Koop, Renáta Horenová, Ivonne de Thouars, Daan Ooteman, Sjors Beukeboom, Geraldina Metselaar.

Columnisten: Anne-Marie Rakhorst, Patrick van Zuijlen, Nathalie Barones van Verschuer, Ellen J. Folkersma, Bert van Ruitenbeek, Merle Koomans, Jan Juffermans.

Advertenties en samenwerkingen: Albert Poutsma Vormgeving & Opmaak & Social Media: Celina Koekenbier en Putri Reeb Hoofdredactie & eindredactie bijlagen Onderwijs: Yvonne Koop Reizen: Angelique van Os Cultuur: Eric Schoones Demeter: Sigrid Koeleman-Lamers Distributie: Ruim 500 distributiepunten: Natuurvoedingswinkels, woningwinkels, reiswinkels, wereldwinkels, artsen en scholen, Tweede Kamer der Staten-Generaal, goede doelen, groente en fruit tassen en andere webwinkels.

Losse nummers: €4,95 Abonnementen: Vanaf €20,- euro. Je kunt de Krant van de Aarde thuis ontvangen door donateur te worden van de stichting Dag van de Aarde. Tevens ontvang je dan gratis een boek naar keuze. Ga hiervoor naar onze website: www.krantvandeaarde.nl Abonnementenadministratie: FBW Abonneeservice: info@fbw-woerden.nl / 0348-431393 Niets uit de uitgave mag, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever, opgeslagen worden in een gegevens bestand, noch openbaar gemaakt of verveelvoudigd worden, waaronder begrepen het reproduceren in enig ander medium. De inhoud is wel beschikbaar voor licencing en content syndication. Voor de voorwaarden kunt u contact opnemen met de uitgever. © 2020 Krant van de Aarde | ISSN 1872-5104 Stichting Dag van de Aarde info@krantvandeaarde.nl www.krantvandeaarde.nl

Tonzon: voor een drogere, comfortabele en energiezuinige woning SCHONE DROGERE KRUIPRUIMTE Het wonen boven een vochtig gat in de grond is niet prettig en ongezond.

Door een onderdruk wordt continu vochtige lucht uit de kruipruimte de

Thermoskussens

woning ingezogen. Dit vocht moet door ventilatie weer worden afgevoerd.

Dit kost energie en daar willen we juist zo weinig mogelijk van gebruiken.

TONZON Bodemfolie stopt de verdamping van vocht uit de bodem, remt het vrijkomen van schadelijk radongas en zorgt zo voor een schone, drogere kruipruimte. Misschien wel de meest duurzame maatregel voor veel

Bodemfolie

Nederlandse woningen. Het biedt talloze voordelen waaronder energiebesparing. De Bodemfolie is volledig recyclebaar en ook zelf aan te brengen.

SUBSIDIEREGELING

TONZON VLOERISOLATIE,

Om woningisolatie extra te stimuleren verhoogt

ANDERE TECHNIEK, BETER ISOLEREND EFFECT

de overheid met ingang van 1 juni de subsidie op

Vloeren verliezen vrijwel alle warmte aan de onderkant.

woningisolatie. Deze verhoging zal in stand

Andere soorten isolatie beperken wel het warmteverlies

blijven tot het einde van dit jaar. Doordat men al-

door geleiding, maar stralen de doorgelaten warmte aan de

leen de mogelijkheid heeft om binnen deze peri-

onderkant gewoon uit. Zo lekt 24 uur per dag warmte aan de

ode te profiteren van de verhoogde subsidie, zal

onderkant weg, waardoor nieuwbouwwoningen met vloer-

er ongetwijfeld topdrukte ontstaan en daarmee

verwarming nog niet echt energiezuinig zijn. Het unieke

zullen levertijden ook fors oplopen. Controleer of

TONZON Thermoskussen reduceert deze warmtestraling

je in aanmerking komt voor de overheidssubsidie

trapsgewijs tot vrijwel nul. De vloer wordt sneller warm,

op www.RVO.nl.

bereikt een hogere temperatuur en houdt de warmte langer vast. Meer comfort met minder energieverbruik.

Scan de QR-code voor meer informatie.