Krant van de Aarde 5-2021 + LEEF! Bijlage by Krant van de Aarde

Natuur / Cultuur / Voeding / Gezondheid / Transitie / Mode / Vrije tijd

LEEF! LIFESTY

LE KATERN

GEZOND

| herfst

2021

Duurza me k Renáta leding ’s Vegan Choice recepte n

BIJLAGE

NATUUR

Kangal houdt wolf op afstand

ONDERNEMERS

NATUUR

Pieter Schoen zegt 15 nogmaals: Doen! TRANSITIE

Draagvlak voor welzijnseconomie 13 groeit WEER

Blijf gezond en zorg voor elkaar! Achter de wolken schijnt de zon.

Fotowedstrijd 16 LandschappenNL ONDERNEMERS

Warenhuis Green Up opent 14 deuren in Utrecht

MODE

Duurzame kleding voor elk L3 seizoen

INHOUD

BOEK 19 CADEAU LEZERSACTIE

Warm nestje: € 15.- korting op L4 Ecostoof

JAARGANG 16, 2021-5, HERFST

Abonneeservice: info@fbw-abonneeservice.nl Uitgave van de stichting Dag van de Aarde Losse nrs € 3,95 | Volg ons: @KrantvandeAarde www.krantvandeaarde.nl

n e k k e l htp

c a r K

voor de

t s toekom

Een groeiend aantal jonge boeren wil niet toekijken hoe hun toekomst op het spel wordt gezet. Het sombere scenario van klimaatwetenschappers motiveert hen juist om te werken aan een leefbare planeet. Hoe? Als biodynamische boer! Biodynamische bedrijven zijn krachtplekken voor de toekomst. Het zijn weelderige boerenlandschappen met bomen, struiken en bloemen waar vogels kwetteren, insecten zoemen, het slootwater en de lucht schoon zijn en waar vitaal voedsel wordt geproduceerd. Het zijn prachtplekken van hoop en vitaliteit voor alles wat leeﬅ. Jonge mensen worden niet alleen opgescheept met een ernstig klimaatprobleem en dramatisch verlies van biodiversiteit, maar ook met bizar hoge grondprijzen. Het aankopen van grond is voor een

startende boer onbetaalbaar geworden. Met de campagne ‘krachtplekken voor de toekomst’ geeﬅ Stichting BD Grondbeheer de nieuwe generatie grond onder de voeten. Helpt u mee? Met elke donatie van € 7,- verwerﬅ BD Grondbeheer 1 m2 landbouwgrond. Doneer direct via de QR-code.

Meter voor meter bouwen we met elkaar aan een veerkrachtige planeet.

Volg de groei van het aantal krachtplekken via: www.bdgrondbeheer.nl/krachtplekken-voor-de-toekomst

Stichting Grondbeheer biologisch-dynamische landbouw

Biodynamische landbouwgrond in goede handen over de generaties heen. Dat is waar BD Grondbeheer voor staat. Meer info: www.bdgrondbeheer.nl

Tegearre of together? Alles is met elkaar verbonden, we zijn onderdeel van één groter geheel. Een groter geheel maar daarbinnen verwikkeld in een strijd om het voortbestaan, en dit gegeven zorgt voor een continue aanpassing, evolutie. Samen, tegearre strijdend om het voortbestaan.

Het recht van de sterkste

Het leven evolueert, soorten evolueren, dieren, planten, alles evolueert. Zelfs de talen van de mens. Alleen gaat de evolutie van talen veel sneller dan die van diersoorten. Maar als de soort Homo Sapiens ingrijpt in de wereld van andere diersoorten kunnen op het oog snellere evoluties ontstaan: bij virussen, planten maar ook bij dieren. Van wild zwijn naar varken of van wolf naar hond, van moeflon naar schaap. Het verraad van de Canis lupus De mens krijgt het nu zelfs voor elkaar om de ene Canis lupus in te zetten om ‘zijn’ Ovis, te beschermen tegen de andere Canis lupus, tegen zijn eigen soort! Evolutionair gezien een vreemde situatie. Maar de mens is de natuur allang ontstegen. En de ene Homo Sapiens beschermt soms de neushoorn tegen de andere Homo Sapiens.

Ook talen evolueren en verdwijnen

Vanuit het Noordzee-Germaans ontstonden ooit zowel het Fries als Engels. Vanuit het Latijn ontstonden o.a. het Spaans, het Frans maar ook de tweeling Catalaans en Occitaans. ‘Een taal is een dialect met een leger en een marine.’ Dus sommige van deze talen zijn op sterven na dood en andere zoals het Spaans en het Engels hebben de wereld veroverd. Alleen de sterksten overleven ook hier. Maar het Frans bewees dat dominantie nooit oneindig is.

Zwakkeren worden weer sterker

Soms ontstaat er onder Homo Sapiens een streven om een eerdere ‘verliezer’ weer belangrijker te maken. Dat is niet altijd makkelijk want de andere taal of soort moet dan meestal weer (gedeeltelijk) plaats maken. De gevangenneming eind september van de ex-president van Catalonië is hier een voorbeeld van. Zo ook de schietgrage reactie van de Baron van Voorst tot Voorst op de jacht van de Canis lupus op de wilde Ovis kuddes, waarbij hij die jacht toch echt exclusief in gedachte had voor ‘zijn soort mens’ (de Homo denkisuperieuris?) en hij de wolf ziet als een soort stroper. Mais non, monsieur le baron! Veel leesplezier! Albert Poutsma, voorzitter stichting Dag van de Aarde

Voor de natuurlijke verzorging van uw kwetsbare huid

Dermagiq Skin, Hand en Body Wash Alle producten van Dermagiq zijn op basis honing. Ontwikkeld op de Universiteit van Wageningen en onderzocht in verschillende dermatologie centra die gespecialiseerd zijn in behandeling van huidaandoeningen. Dermagiq Skin is speciaal geschikt voor volwassenen en kinderen, vanaf babyleeft ijd, met eczeem en wondjes o.a. door krabben bij eczeem. Samen met Dermagiq Hand en Dermagiq Body Wash, ook op basis van honing, heeft u een complete en natuurlijke verzorging voor uw gevoelige huid. Onze Dermagiq producten zijn nu ook verkrijgbaar bij Etos. Voor informatie, ook over andere producten in de Dermagiq lijn, kijk op:

www.dermagiq.nl www.emonta.nl/dermagiq

Verzorging met de kracht van de natuur.

www.dermagiq.nl

Inhoud

Jaargang 16 | nr. 5 | herfst 2021

Earth Line Litteken Olie Deze Litteken Olie is ideaal voor de verzorging van littekens en huidstriemen. Verrijkt met biologisch, ambachtelijk getrokken weegbree-extract en natuurlijke vitamine E. Biologische koudgeperste jojobaolie, arganolie en avocado-olie voeden de huid. De huid wordt zacht, soepel en veerkrachtig. Ook uitermate geschikt voor de gevoelige, verouderende en uitgedroogde huid. Wij zijn een Nederlands merk met liefde voor de aarde, de natuur en al haar schoonheid. Sinds 1990 maken we met de hand gecertificeerd natuurlijke huiden haarverzorging met de beste ingrediënten op aarde. Wij zeggen nee tegen paraffine, microplastics en andere agressieve ingrediënten, omdat we denken dat iedereen schone huiden haarverzorging verdient. Met trots zijn onze producten gecertificeerd natuurlijk en geregistreerd door The Vegan Society.

IN DEZE KRANT 6 Nieuws op z’n Frans Natuur 8 Kangal houdt wolf op afstand 9 Laat de wolf op de zwijnen en herten jagen meneer van Voorst! Inspiratie 10 Samen bouwen aan een duurzame toekomst 11 Drinkbare rivieren als indicators voor een gezond leven Transitie 13 Draagvlak voor een welzijnseconomie groeit Ondernemers 14 Warenhuis Green Up opent deuren in Utrecht 15 Pieter Schoen zegt nogmaals: Doen! 16 Fotowedstrijd 19 Boeken LEEF! 20 Agenda 21 Colofon LIFESTY

LE KATERN

| herfst

30ml - €16,95

Noorse biologische heidehoning NIEUW!

Heidehoning is de koningin onder de honingsoorten dankzij haar mooie geleiachtige textuur en kruidige, krachtige smaak. Al sinds 1977 passie voor honing, en dat proef je!

www.detraay.com

L1 - L10

Katern

Duurza me k Renáta leding ’s Vegan Choice recepte n

LEEF!

L2 Mode Renáta’s Choice L4 Lezersactie Ecostoof Vegan L5 Recept Visvrije Mediterraanse Orzo L7 Recept Bietensoep met radijs

2021

Nieuws op z´n Frans

Frans van der Beek volgt de ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid op de voet. Hij ergert zich aan de wijze waarop we van de Aarde lenen en weigeren om terug te betalen. En is blij met initiatieven die het welzijn van de planeet bevorderen. Frans geeft een rode kaart aan iedereen die het milieu en de natuur vernietigt en prijst met een groene kaart alle inspanningen die het leefklimaat bevorderen of herstellen. Suggesties zijn welkom op fhjvanderbeek@gmail.com.

KAUWGOMOORLOG?

Kijk een op de trottoirs en je ziet overal plekken waar kauwgom is geplet. De plastic gombasis van de gewone kauwgom breekt niet af en blijft ruim 25 jaar het milieu vervuilen. Nu heeft het merk Benbits de nieuwste generatie kauwgom op de markt gebracht. Zonder kleurstoffen, suikervrij en met plasticvrije verpakking. De wedergeboorte van Benbits is te danken aan Milan Dontje (26) uit Alkmaar. Vegan kauwgom dus. Dat klinkt mooi, maar concurrent Perfetti van Melle gelooft het niet en laat BenBits in een laboratorium onderzoeken, en diende een klacht in bij de Reclame Code Commissie over de claim dat BenBits recyclebaar zou zijn. Die zal daar binnenkort eens flink op kauwen. Dontje ligt niet wakker van de bezwaren van de getergde concurrent. Hij is ervan overtuigd dat over tien jaar 99 procent van alle kauwgom plasticvrij is. Als het waar blijkt dat BenBits afbreekbaar is, dan verdient het een mooie pluim.

BRIEVEN AAN MOEDER AARDE

Op 22 april 2022 (Dag van de Aarde) verschijnt de bloemlezing Brieven aan Moeder Aarde. Daarin schrijven circa veertig prominente auteurs een brief aan de hoedster van onze planeet. Internationaal is climate fiction inmiddels een populair en gewaardeerd genre. Ook in Nederland en België leveren auteurs een steeds grotere bijdrage aan de bewustwording van onze relatie met de natuur. Op initiatief van de Krant van de Aarde, Stichting Week van de Aarde en uitgeverij De Bookmakers wordt het project Brieven aan Moeder Aarde gelanceerd. Uitgevers wordt gevraagd één of meerdere van hun auteurs te inviteren een bijdrage te leveren aan dit project. Dit kan door op geheel eigen wijze hun Brief aan Moeder Aarde te schrijven

met een emotionele, filosofische, spirituele of beschouwende visie en reflectie. Voor uitgevers een uitgelezen kans om hun auteurs bij een breed publiek onder de aandacht te brengen.

JUSTDIGGIT: GOED BEZIG

Dennis Karpes is medeoprichter van www. justdiggit.org en meldt het volgende: “Justdiggit bestaat nu ruim tien jaar en wij zijn bezig met grootschalig landschapsherstel in diverse landen als Kenia, Tanzania en Ethiopie op het continent Afrika. Daar komen landen bij als Madagascar en Togo. Wij hebben nu zo’n 60.000 hectares hersteld en ruim 6,5 miljoen bomen geplant. Ook bouwen wij aan een internationale beweging met een nadruk op Europa en Afrika, want deze continenten zijn onlosmakelijk verbonden gezien de verwachte klimaatmigraties. Onze campagnes in 26 landen herstellen ecosystemen. Het is ook geen toeval dat de VN onlangs officieel ‘The Decade on Restoration’ is gestart. De komende tien jaar moet de wereld in de ban raken van natuurherstel. Wetenschappers melden dat ‘Nature Based Solutions’ voor bijna 40% het antwoord is op het klimaatprobleem. Wij zijn dan ook trots dat wij partner voor de VN zijn geworden, mede door onze communicatiekracht. Zo hebben wij een prachtige documentaire gemaakt die door National Geographic in 45 Afrikaanse landen wordt uitgezonden.” Waarvan akte.

VRIENDELIJKE HELDEN HELPEN

Plantaardig voedingsbedrijf LIVEKINDLY Collective wil de houding van consumenten over voeding positief veranderen. Om luchtig, humoristisch maar krachtig het bewustzijn te verhogen rondom dierenwelzijn, start het bedrijf een samenwerking met striptekenaar Toon van Driel. Samen wordt een serie van korte online videoanimaties gecreëerd, genaamd Kind Heroes. Daarin wordt een groep van tien dieren, de Kind Heroes, gevolgd tijdens hun avonturen op het land en in de zee, terwijl zij hun naderend lot ontwijken om via het slachthuis op een bord te belanden. De strijdlustige, lieve dieren willen plantaardig leven de nieuwe norm maken. Ernie, een New York’s varken dat slimme, maar wanhopige manieren bedenkt om te voorkomen dat hij wordt opgegeten. Rock

Chick is een avontuurlijk kuiken dat uit zijn kooi wil ontsnappen en ervan droomt om rockster te worden. “Met deze stipfiguren willen we mensen uitnodigen om zich aan te sluiten bij onze missie om de wereld positief te veranderen.” Voor meer informatie: https://thelivekindlyco.com.

GEEN WOORDEN MAAR DADEN

TEDxAmsterdam introduceert het Impact Program om positieve verandering te brengen, one idea at a time. Het gaat niet om idealistische dromen en utopische sprookjes; de focus ligt op uitvoerbare ideeën die oplossingen aandragen voor de problemen van onze planeet en maatschappij. De organisatie is op zoek naar ambitieuze initiatiefnemers — creatieve geesten met concrete ideeën die de status quo willen aanvechten. Het Impact Program ondersteunt deze pioniers met workshops over ondernemerschap en storytelling, 1-op1 mentorschap, en toegang tot een uitgebreid e-learning platform voor startups. De kick-off op 27 oktober is de start van een vijf maandenprogramma waarbij de pioniers toewerken naar hun eigen ‘TEDtalk’ en hun inspirerende verhaal zullen delen op het podium. Projectleider Susan Kessing: “Door middel van dit programma faciliteren we waardevolle groei en nieuwe verbindingen en hopen we impactvolle ideeën om te zetten in concrete volgende stappen”. https://tedx.amsterdam/impact als je wilt meedoen.

SAMEN VUIL RAPEN

Hans Westerhof uit Zutphen loopt al enkele jaren dagelijks zijn ronde om zwerfafval op te ruimen. In Zutphen en ook de rest van Nederland lopen meer mensen hun rondje. Op www.helemaalgroen.nl kan iedereen een gratis app downloaden en als je dat wilt je eigen rondjes vastleggen. Dit voorkomt dat er dubbele trajecten worden gelopen. Heel handig dus! Hans is een van de vele afvalrapers die ons land schoon willen houden. Het zou overigens veel schelen als die asociale wegwerpers hun rotzooi bij zich hielden of in een vuilnisbank deponeerden. Het is mij nog altijd een raadsel waarom mensen zo achteloos rommel weggooien. Daarom extra aandacht voor initiatieven zoals die van Hans Westerhof onder het motto: Zwerfafval! Dat pakken we samen aan!

Nieuws op z´n Frans

Redacteur Frans van der Beek deelt rode en groene kaarten uit. Groen maakt blij en rood moet anders.

Heb je goed of slecht nieuws? Mail Frans!

redactie@krantvandeaarde.nl

ELECTROBERG GROEIT TE SNEL

Vorig jaar belandde ruim vijftig miljoen ton aan elektronische apparaten bij het afval. Wasmachines, koelkasten, laptops, mobieltjes en alle andere verworvenheden van de techniek werden gestort, verbrand of illegaal gedumpt. Die berg blijft maar groeien. Een VN-rapport laat weten dat de berg in 2030 tot 74 miljoen ton zal zijn gegroeid. De apparaten bevatten veel kostbare materialen, zoals goud, zilver met een waarde van minstens 50 miljard euro. Een laptop bevat al dertig verschillende metalen. Het loont alleen de moeite niet om die te recyclen, want de hoeveelheden zijn gering. Wat wel wordt gerecycled levert zo’n tien miljard euro op. De rest is weggegooid geld en schadelijk voor het milieu. Gemiddeld gooit een persoon zeven kilo per jaar weg, maar de Europeaan voert de lijst aan met 16,2 kilo en de Nederlander spant de kroon met 21,5 kilo. Weggooien wint het van repareren. Dat is te duur. Refurbishen (tweede leven geven) is een optie maar de productie van duurzamer apparaten is natuurlijk het beste. Maar daar zien fabrikanten het nut niet van in, want hoe eerder stuk, des te sneller een nieuwe aangeschaft.

PAPIERTEKORT NEKT UITGEVERS

Het moet niet gekker worden. De boekensector is slachtoffer geworden van de explosief gegroeide vraag naar gerecycled papier voor kartonnen dozen. Er is geen ingezameld papier meer over om boeken te drukken. Dat komt omdat fabrikanten liever dozen produceren omdat dit meer oplevert. En er is een gigantische behoefte aan karton omdat al die pakjes van de webwinkels erin moeten worden verstuurd. Punt 1: koop dus boeken bij de boekhandel en laat ze niet opsturen door bol.com. Punt 2: word lid van de bibliotheek want dan hoeven er minder boeken te worden gedrukt. Punt 3: gebruik verpakkingen zoveel

mogelijk opnieuw. Nederland is overigens koploper in het recyclen van papier. Ongeveer 90% wordt weer opnieuw gebruikt. Voedselverspilling is een grotere bedreiging voor het milieu dan verpakkingen. Maar er is wel een verband. In voorverpakt voedsel wordt geen afgemeten hoeveelheid verkocht, waardoor er vaak te veel wordt aangeschaft. Daar kan nog veel worden verbeterd.

WAAROM NOG GEEN GRATIS ENERGIE?

In de vorige editie schreef ik over het benutten van woestijnen voor het winnen van zonne-energie. Lezeres Marian van den Heuvel reageerde: “Wist u dat Nicola Tesla honderd jaar geleden al gratis energie uit de kosmos kon halen? Rijke investeerders zitten natuurlijk niet te wachten op gratis energie uit de kosmos. Daarom mochten deze uitvindingen nog niet het levenslicht zien. Ik wijs op erg interessante boeken die laten zien hoe het ‘grote geld’ de baas speelt en onderzoekers niet buiten de gebaande paden durven lopen. Nu is deze info ook in het Nederlands vertaald.” De boeken waar Marian op doelt zijn: VRIJE ENERGIE (de enige en echte oplossing voor de toekomst van onze wereld. Schoon, veilig, goedkoop en onbeperkt) van Jeane Manning en Joel Garbon en VERBORGEN ENERGIE (een groot potentieel aan talent staat klaar voor de toekomst van energie en transport. Door Tesla geïnspireerde uitvinders wijzen de weg naar een overvloed aan schone energie} van Jeane Manning en Susan Manewich bij uitgeverij Obeliskboeken.nl. Lezen en huiveren!

HOOGLERAREN ONDER VUUR

Voedselwaakhond foodwatch deed onderzoek naar de transparantie over nevenwerkzaamheden van bijzonder hoogleraren voeding aan Wageningen University & Research (WUR). Uit een nieuw

rapport van foodwatch bleek dat nog steeds één derde niet aan de gedragsregels voldoet. Nadat foodwatch eerder blootlegde dat 46% van de bijzonder hoogleraren voeding in Wageningen onvoldoende transparant was, beloofde WUR beterschap. WUR zou transparantie belangrijk vinden en “het registreren van de nevenfuncties van (bijzonder) hoogleraren blijft prioriteit binnen WUR en zal blijvend onder de aandacht worden gebracht en worden gemonitord.” Uit het vervolgonderzoek moet foodwatch echter concluderen dat dit vooral bij mooie woorden blijft – en dat WUR haar belofte aan foodwatch en de Minister van Onderwijs heeft gebroken. Het betreft 24 hoogleraren waarvan er 13 bijbeunen bij bijvoorbeeld Unilever, BASF, Campina en Nutricia. Ik hoef hier niet uit te leggen wat dit gebrek aan transparantie voor gevolgen kan hebben. Want wie betaalt, bepaalt.

DRIEKWART WEET HET NIET

Iedereen kan op zijn eigen manier een steentje bijdragen aan een beter klimaat. Met de klimaatdoelstellingen in het vizier is het ook belangrijk dat we dit doen. Ruim zeven op de tien Nederlanders zijn het hiermee eens, blijkt uit onderzoek. Er zijn veel manieren waarop je jouw ecologische voetafdruk kunt verkleinen. Zo kun je denken aan groene stroom, duurzaam transport of een ‘CO2-arm’ dieet. Ondanks al die mogelijkheden weet 69 procent van de Nederlanders niet hoe hij of zij (nog) meer positief kan bijdragen aan de crisis. Het klimaat is letterlijk en figuurlijk hot. Duurzame oplossingen springen als paddenstoelen uit de grond en steeds vaker worden gewoontes als milieuonvriendelijk bestempeld. Mogelijk vindt daardoor een derde van de Nederlanders dat we als maatschappij doorslaan in klimaatbewust leven. Voor een iets groter deel (45 procent) leiden deze ontwikkelingen zelfs tot schaamte over het eigen klimaatonvriendelijke gedrag.

Natuur

Kangal houdt wolf op afstand De wolf rukt op in ons land. Het sprookjesdier is een beschermde diersoort, maar schapenhouders zijn daar niet gevoelig voor. Er zijn al te veel bebloede kadavers van schapen aangetroffen. Hekken en afrasteringen zijn soms niet afdoende. Kuddewaakhonden zijn dat wel. Daarvan zijn er diverse soorten waarvan de Turkse wolfshond, de Kangal de voornaamste is. Tekst: Frans van der Beek

Kangal is een bijnaam want de officiële benaming is Karabas. De Anatolische herder stamt uit het gelijknamige plaatsje Kangal. De hond is uitermate geschikt voor het bewaken van kuddes schapen en geiten. Lief voor het baasje en zijn gezin, maar agressief als er een wolf of een vreemde in de buurt komt. In Turkije is de Kangal populair, want de afbeelding van de berghond is zelf op postzegels afgebeeld. Het is een oud ras waarvan de oorsprong meer dan zes eeuwen teruggaat. Daarmee is het een van de oudste en zuiverste rassen ter wereld. Het lijkt een logische oplossing voor schapenhouders. Koop een Kangal en de wolf keert weerom. Dat is het niet wegens het agressieve karakter van de hond als het om vreemden of andere honden gaat. In een dichtbevolkt land als het onze zijn gevaarlijke confrontaties daarom niet uitgesloten. De inzet van kuddewaakhonden kan botsen met belangen als wonen, toerisme en recreatie. Wat dan wel? André Kühn kan daar antwoord op geven, want hij is bezig met een proef met kuddewaakhonden in de natuurgebieden Het Wierdense Veld en de Sallandse Heuvelrug. Zijn bedrijf onderzoekt hoe deze honden preventief kunnen worden ingezet om schapen voor de scherpe tanden van de wolf

te behoeden. André experimenteert met diverse rassen, waarvan de Kangal er één is. Hij werkt ook met de Pyrenese berghond, de Hongaarse Kuvasz, de Transmontana Mastiff, Cane de Pastore Abruzzese en Carpatin. Mooie namen voor rassen die al generaties lang zonder onderbreking kuddes beschermen.

Meedogenloos

Hij waarschuwt particuliere hondenliefhebbers die graag een exemplaar van zo’n kuddehondenras willen aanschaffen omdat ze groot en betrouwbaar zijn. (Ze kunnen tot 90 kilo zwaar zijn). En meedogenloos als het om indringers gaat. Het ‘onderhoud’ van dit dier vergt ruim vijf uur per week. De eigenaar moet helder en consequent zijn en de hond een strikte opvoeding geven. Het is duidelijk dat niet iedereen daaraan kan voldoen. Volgens André Kühn is het bepaald geen knuffelhond. Het zijn honden die wolven de baas kunnen en dan zijn alleen de agressiefste en meest alerte dieren geschikt. “Slappelingen kun je niet gebruiken.”

Nieuwe rassen

Onderzoeken naar de rol van kuddebewakers blijken dus steeds zinvoller naarmate de wolf oprukt. In Idaho (VS) bleek iets bijzonders bij zo’n onderzoek.

Er werd geëxperimenteerd met andere dan de gebruikelijke honden, zoals hierboven vermeld. Wat bleek? De ‘nieuwe’ rassen deden het beter dan de gangbare rassen. In Idaho moesten deze nieuwelingen wolven, coyotes en zelfs Grizzlyberen angst aanjagen. Dat waren bijvoorbeeld Cao de Gado Transmontano, een grote, maar magere en behendige hond uit het bergachtige noorden van Portugal. En ook de Karakachans, gefokt door nomadische schaapherders uit het berglandschap in Bulgarije. Ten slotte werd ook de Kangal bij het project betrokken. Met camera’s en GPS-banden werden de drie rassen gevolgd. De studie wees uit dat wolven gebieden verlieten wanneer de kuddes, de honden en de herders arriveerden. Maar de coyotes trokken zich van hun komst niets aan. De Karakachans waren het minst geschikt. Die gaven er de voorkeur aan gezellig bij de baas thuis voor het haardvuur te liggen en lieten de schapen links liggen. Ze bleken wel heel waakzaam, maar de Kangals zijn geneigd om zelf op onderzoek uit te gaan. Dat is uiteraard veel effectiever. De Cao de Gado Transmontano (wat een heerlijke naam voor een waakhond) bleek weer beter in het beoordelen van bedreigingen. De onderzoekers kwamen tot de conclusie dat schapenhouders het meest baat hebben bij een mix van deze drie rassen, waarvan sommige bij de schapen blijven en andere weer in de omgeving patrouilleren. In Nederland domineert de Kangal als het gaat om het bewaken van een kudde. Deze stoere waakhond neemt het moedig op tegen de vraatzuchtige wolf, maar de mens doet er goed aan om ook uit de buurt te blijven. Ze zijn lief en meegaand, maar o wee als je in hun domein komt en de hond vindt dat je op een wolf lijkt. Neem dan snel de benen of beter: klim in een boom, want de Kangal kan snelheden tot 56 kilometer per uur bereiken…

Opinie en Debat

Een Kangal uit het asiel halen? Maud Hazelzet schreef een scriptie over het nut van het gebruik van Kangals die uit het asiel komen. Het is een bijzondere verhandeling die waarschuwt voor de risico’s. Maud schreef het als onderzoek voor haar studie Toegepaste Biologie aan de Aeres Hogeschool Almere. “Ik heb altijd een fascinatie gehad voor honden en wolven maar tijdens mijn studie werd het steeds duidelijker dat wij ook met de wolf te maken krijgen. Ik merkte dat er veel vraag was naar een goede oplossing om vee te beschermen tegen de wolf en raakte in gesprek met mensen met heel uiteenlopende meningen over dit onderwerp. Naast mijn studie was ik werkzaam in een dierenasiel en daar raakte ik geïnteresseerd in de Anatolische herder (ofwel Kangal). Deze honden kwamen regelmatig in het asiel en het ras trok mij aan. Hun zelfstandigheid en zelfvertrouwen vond ik prachtig. In 2018 besloot ik dan ook om een Anatolische herder uit het asiel te adopteren en heb ik mij verder verdiept in het ras. Ik kwam erachter dat deze honden gefokt zijn om vee te bewaken tegen beren en wolven.” In Nederland nemen de aantallen van deze honden toe. Maud onderzocht in hoeverre het realistisch om een Kangal in te zetten als kuddebeschermingshond. Om dat te kunnen beoordelen is het belangrijk rekening te houden met de mogelijke trauma’s van een hond uit het asiel, dierwelzijn en natuurlijke instincten. Het is daarom aanbevolen om de hond te testen rondom vee en de training te volgen in samenwerking met ervaringsdeskundigen. Ook is lang niet iedere Kangal uit het asiel voor dat doel geschikt. Wie meer wil weten over de scriptie van Maud Hazelzet kan deze hier downloaden: https://www.krantvandeaarde.nl/wp-content/ uploads/2021/09/Scriptie-Kangal.pdf

Laat de wolf op de zwijnen en herten jagen meneer van Voorst! De directeur van het Nationale Park de Hoge Veluwe, de heer van Voorst tot Voorst, wil zoals bekend geen wolven in het Park. Hij is namelijk geen fan van wolven. Sterker nog, hij wil dat de wolf van de beschermde lijst van diersoorten wordt gehaald zodat de wolven afgeschoten mogen worden. Dit afschieten, laten we het gewoon doodschieten noemen, moet volgens hem gebeuren om ‘gecontroleerd beheer’ mogelijk te maken. Gecontroleerd beheer betekent dan dat de mens dieren gaat doodschieten als ze vindt dat er teveel zijn. Tekst: Jos van der Panne

Op de Veluwe lopen slechts 15 tot 20 wolven rond. Op de Veluwe zeg ik, maar dus niet in het Nationaal Park. Een dicht hek belet de wolven de toegang. Behalve die 15 tot 20 wolven lopen er op de Veluwe 4600 edelherten, 1.100 damherten en 10.000 wilde zwijnen rond. Dat zijn er volgens de Faunabeheereenheid Gelderland veel te veel. Het lijkt erop dat het ‘gecontroleerd beheer’ hier gierend uit de bocht is gevlogen want het plan is om 3000 edelherten, 700 damherten en 8500 wilde zwijnen te gaan doodschieten. Een deel van deze dood te schieten dieren loopt in het Nationaal Park de Hoge Veluwe. Want in tegenstelling tot de wolf mogen deze dieren van de heer van Voorst tot Voorst wel in het Park komen. De wolf mag daar niet komen omdat de heer van Voorst bang is dat ze de herten en zwijnen in het Park gaan dood maken en opeten. In plaats daarvan worden de dieren door mensen tijdens een jacht dood gemaakt, wordt hun vlees verkocht en vervolgens door mensen opgegeten. Je zou bijna gaan denken dat de wolven niet buiten het Park worden gehouden om de herten en zwijnen te beschermen, maar om de jacht in stand te houden. Kan dat niet anders? Ja! Harm Niesen van de Faunabescherming stelt dat wolven prima in

staat zijn om een populatie van herten in stand te houden. Hij zegt “In Yellowstone (een natuurpark JvdP) in Amerika schoten ze lange tijd de wolven dood. Toen kwamen er teveel herten. Later werd de jacht op wolven verboden en kromp de hertenpopulatie. Wolven regelen zelf hoeveel er te jagen is, zolang ze niet zelf bejaagd of omheind worden.” Op Wikipedia lees ik dat een wolf in Yellowstone gemiddeld 22 wapitis (een grotere uitvoering van het edelhert) per jaar eet. In het seizoen 2017/2018 werden er in het Nationaal Park De Hoge Veluwe zo’n 220 edelherten door de mens afgeschoten. Dat zelfde karweitje hadden 10 wolven dus ook kunnen klaren. Harry Voss van de Partij van de Dieren stelt dat als je de natuur haar gang laat gaan kogels niet nodig zijn. Ik sluit me hierbij aan. Daarom doe ik deze oproep aan de heer van Voorst tot Voorst:

Gooi die hekken open en laat in plaats van de mens de wolf op zwijnen en herten jagen!

De opinie zoals weergegeven in dit artikel is niet automatisch ook de mening van de redactie. Ook een ingezonden artikel in de Krant van de Aarde? Stuur uw mening naar: redactie@krantvandeaarde.nl

Inspiratie

STARS@ZANZIBAR

Samen bouwen aan een duurzame toekomst Tekst: Luna van Opstal

Annie de Laat is oprichter van STARS@ZANZIBAR, een school in het dorp Paje op het eiland Zanzibar (aan de oostkust van Tanzania). Hier leren jongeren over milieuproblemen en over kansen op werk met het accent op duurzaamheid. De studenten krijgen dus niet alleen les in Climate Change en ontbossing, ook Engels, computervaardigheden en lessen in ondernemerschap staan op het programma.

Het belang van duurzaamheid

Ik heb een tijd op Zanzibar gewoond. Een tropisch eiland, erg in trek bij toeristen, waar in veel opzichten nog wordt geleefd zoals mensen hier 70 jaar geleden leefden. Dicht bij de natuur. Maar ook met armoede. Meer dan de helft van de mensen leeft onder de armoedegrens en er zijn niet veel kansen op werk. Veel jongeren zijn werkloos. Als eiland is Zanzibar erg kwetsbaar. De gevolgen van klimaatverandering, ontbossing, vervuiling en het ontbreken van een aanpak voor afvalverwerking zijn een directe bedreiging voor de toekomst. De kennis en middelen om hier iets aan te doen ontbreken. Het onderwerp duurzaamheid staat niet hoog op de agenda. Ondertussen eet het water het land op, wordt het klimaat onvoorspelbaarder, levert de visserij minder op, en worden koraalriffen bedreigd. Een leraar vroeg mij om lesmateriaal mee te nemen, omdat hij zijn leerlingen het belang van duurzaamheid wilde leren. Toen ben ik me erin gaan verdiepen, en omdat er nog geen lessen gericht op Afrikaanse jongeren zijn ben ik die samen met mensen op Zanzibar gaan maken voor de opleiding van STARS@ZANZIBAR.

Wat kunnen wij doen

De opleiding leert jongeren over de aarde, welke milieuproblemen er zijn, hoe het is op Zanzibar zelf en dan vooral: wat kan jij, wat kunnen wij eraan doen en kunnen we hier werk van maken. Bijvoorbeeld: plastic waterflessen (vooral van

toeristen) liggen overal. Je kan ze oprapen, maar misschien kunnen we toeristen en hoteleigenaren een ander product bieden: herbruikbare flessen. Of misschien kunnen we in plaats van plastic wegwerpbordjes die ook op Zanzibar populair worden, borden van bananenbladeren gaan maken en verkopen. Of misschien kunnen we meer fietsen voor toeristen promoten, in plaats van tours per auto.

Bereikbare alternatieven

Wat erg boeiend is, is dat mensen op Zanzibar door hun manier van leven nog veel minder negatieve impact hebben op de natuur dan wij in het westen. Dat is iets waar we iedereen bewust van willen maken. Dat vooruitgang niet hoeft te betekenen dat je het westen als voorbeeld neemt. Dat je zelf dicht bij huis praktische en bereikbare alternatieven kan vinden en liefst ook nog een bedrijfje kan starten. De westerse oplossingen en mogelijkheden zijn trouwens ook vaak niet te realiseren in Afrika. Wij in het westen kunnen ook hiervan leren.

Studenten

De school wordt gerund door Abdissabah Haji, met een team van leraren van Zanzibar. Hierdoor is het hun school, niet de mijne. Natuurlijk hebben we wel veel contact, maar het echte werk gebeurt daar. We hebben nu 20 studenten, waarvan 8 jonge vrouwen. De eerste ideeën voor start-ups van duurzaam ondernemerschap

worden nu stap voor stap uitgewerkt. Er kloppen veel jongeren aan die de opleiding willen volgen, maar dat kunnen we nu nog niet aan: we willen eerst de basis goed hebben.

Samenwerking

De school is in het dorp nu al een succes, de burgemeester is betrokken, ouders hebben er vertrouwen in en zijn nieuwsgierig. We werken samen met andere organisaties die op het gebied van duurzaamheid iets doen, van hotels tot bedrijven die bijvoorbeeld glas inzamelen en recyclen, tot kunstenaars en een touroperator in duurzame tours op de fiets: zij geven lessen en bieden stageplaatsen.

Kenniscentrum en ontmoetingsplek Ik hoop dat STARS@ZANZIBAR over vijf jaar een kenniscentrum is voor duurzaamheid en duurzaam ondernemerschap. En een ontmoetingsplek voor iedereen die op deze gebieden wil samenwerken. En het is mijn wens dat ons lesprogramma ook mensen buiten Zanzibar inspireert zodat het op veel meer plekken op de wereld gebruikt gaat worden! Nieuwsgierig naar wat meer informatie over STARS@ZANZIBAR? Kijk even op de website: www.zanzibar-stars.com. Of volg de pagina op Facebook: Stars-Zanzibar om op de hoogte te blijven van de laatste nieuwtjes!

Inspiratie

haar in 2019 op nummer 19 van meest duurzaam actieve mensen.

Door rivieren te vergiftigen, vergiftigen we onszelf

Drinkbare rivieren als indicators voor een gezond leven Tekst: Ivo Valkenburg, auteur van Niet gezwicht voor de wereld. Beeld: Fjordor Buis

Gezondheid voor mensen, dieren en planten

In het midden van de mondiale coronacrisis, zendt de Nederlandse televisie de driedelige documentaire Drinkbare Maas uit. Je ziet hoe de bedrijfskundige, filosofe en holistisch ecoloog Li An Phoa duizend kilometer langs de Maas wandelt, van de drie bronnen in Frankrijk tot de monding in de Noordzee. Onderweg spreekt ze met boeren, burgemeesters, vissers, ondernemers, kinderen en andere belang- stellenden voor wie schoon water van belang is. “Alle levende wezens behoren tot een stroomgebied. We kunnen niet leven zonder schoon water. Het is onze levensbron. Pesticiden, medicijnresten of het koelwater van een kerncentrale vergiftigen onze bron. Het is de hoogste tijd dat we ons de vraag stellen of onze manier van leven en werken wel of niet bijdraagt aan de gezondheid voor mens, dier en plant,” aldus Li An die de kwaliteit van rivierwater als een ultieme indicator ziet voor de gezondheid van onze wereld.

Gezonde ecosystemen

Vijftien jaar geleden besloot Li An na haar studie Bedrijfskunde in een kano de Canadese rivier de Rupert af te varen. “Dat was toen een drinkbare rivier. Slechts drie jaar later was de loop van de rivier door het aanleggen van een megadam veranderd en raakte de rivier door onder meer zilvermijnbouw vervuild met kwik waardoor het water niet meer drinkbaar was. Het maakte zo duidelijk hoe destructief

de keuzes van mensen kunnen zijn en hoe onlogisch het is om onze leefgebieden en daarbij onze eigen toekomst te vergiftigen. Dit was voor mij reden om in actie te komen en me in te zetten voor drinkbare rivieren.” Li An pleit ervoor dat de kwaliteit van ons rivierwater een leidend beginsel wordt in de manier hoe we leven, wonen en werken. “Industrieën die onze stroomgebieden vervuilen, dragen in ons huidige financieeleconomische systeem bij aan de groeicijfers van de economie. Het wordt tijd dat we de kwaliteit van rivieren meewegen als graadmeter van ons welzijn.”

“Ik maak me zorgen dat we te weinig beseffen hoe belangrijk gezonde ecosystemen voor ons zijn. Nog altijd dumpen we ons afval – bewust of onbewust, direct of indirect – in de rivier. Plastic, medicijnresten en synthetische chemicaliën in onze rivieren zorgen voor verstoring, vernieling en onbalans in onze stroomgebieden en vormen zo een reflectie van hoe we leven en hoe we denken over gezondheid. Door rivieren te vergiftigen, vergiftigen we onszelf. Maar ik geloof ook dat we het tij kunnen keren. Als we in staat waren om binnen een paar generaties onze rivieren te vergiftigen, dan moet het ons ook lukken rivieren weer drinkbaar te maken. Daar hebben we elkaar bij nodig. Jij, ik, kinderen, studenten, boeren, burgemeesters, regeringsleiders. Stap voor stap. Allemaal kunnen we een bijdrage leveren om onze levensaders weer gezond te maken.”

“Zoals een gezonde bloedsomloop voorwaarde is voor een gezond lichaam, zijn gezonde rivieren voorwaarde voor een gezonde aarde. Dat laten Li An Phoa en Maarten van der Schaaf overtuigend zien in hun boek Drinkbare rivieren.” – Jan Terlouw

Beweging

Vriendelijk en daadkrachtig gaat Li An met iedereen het gesprek aan. Ze praat open en eerlijk met schoolkinderen en burgemeesters, met leraren en de directeur van een kernreactor. Overal waar ze is, ontstaat beweging. Zo hebben Franse burgemeesters zich aangesloten bij een internationaal netwerk dat zich sterk maakt voor een drinkbare Maas en wordt inmiddels door een netwerk van burgerwetenschappers de kwaliteit van rivierwater in veertien verschillende landen gemeten. Cora van Nieuwenhuizen, tot voor kort de Nederlandse minister van Infrastructuur en Waterstaat, benoemde het ideaal van drinkbare rivieren als ‘een mooi vergezicht’. Li An verschijnt regelmatig op radio- en televisie en tal van bladen schrijven over haar missie. Het dagblad Trouw plaatste

Li An Phoa en Maarten van der Schaaf publiceerden in juni 2021 het boek “Drinkbare Rivieren – een reis, een droom, een levenswerk. Inmiddels is al de 2e druk verschenen. Het boek is verkrijgbaar via de lokale boekhandel of via de website van Drinkbare Rivieren: www.drinkablerivers.org

IN-BIO EU/no -134 n-EU Ag ric

ulture

Skal 02

5099

Vrij van (natuurlijke) aroma’s.

100% echt fruit, planten, bloemen & kruiden.

Theezakjes gemaakt van ongebleekt papier, vrij van nietjes en 100% biologisch afbreekbaar!

Great TASTE Award WINNAAR!

FREE OF

IN FLAVOUR

Shop nu

Extra virgin

Geurloze kokosolie

100% koudgeperste (raw) en gecertificeerd biologische kokosolie. Na oogst direct geperst en altijd gecontroleerd op onzuiverheden. Ideaal als kookolie, verzorging van een (droge) huid, oil-pulling, als voedend haarmasker of als deodorant. Een veelzijdige olie dus. Verkrijgbaar in: 325 & 1400 ml

100% gecertificeerd biologische & geurloze kokosolie. Altijd gecontroleerd op onzuiverheden. Onze kokosolie is een zeer gezonde olie die al haar goede eigenschappen behoudt bij verhitting. Ideaal ter vervanging van olijfolie. Bakken, braden, wokken & frituren is nog nooit zo gezond geweest. Verkrijgbaar in: 250, 500 & 2500 ml

Meer informatie • www.royal-green.eu

217Y_adv_rg_thee_kokosolie_krantvdaarde.indd 1

NL-BIO-01 EU/Non-EU

Agriculture

Skal 025

099

24-08-21 14:11

Transitie

Draagvlak voor een welzijnseconomie groeit Helaas heeft 50 jaar milieubeleid niet kunnen voorkomen dat we nu voor min of meer onmogelijke opgaven staan. Met name de gevaarlijke klimaatontwrichting, de dramatisch gekelderde biodiversiteit en de verspreiding van schadelijke stoffen zijn verre van opgelost. Kan de overstap naar een welzijnseconomie zorgen voor een ommekeer? Tekst: Jan Juffermans

It’s the Economy, stupid…

Decennialang werd niet ingezien dat de alsmaar groeiende economie de grote drijfveer is achter de natuur- en milieuproblemen waar de wereld mee worstelt. Wat ook niet helpt, is dat er af en toe ernstige beleidsfouten worden gemaakt. Om met de fouten te beginnen, hoeven we niet ver terug te gaan in de tijd. Ik memoreer de ondoordacht zwaar gesubsidieerde bijstook van hout in kolencentrales, pelletkachels en biomassacentrales. Die zorgen nu samen voor een enorme uitstoot van ultra-fijnstof en CO2, inmiddels zelf meer dan bij kolenstook! Binnen de natuur- en milieubeweging was er lang niet veel aandacht voor de negatieve effecten van de liberale groei-economie. Bij het voormalige Landelijk Milieu Overleg (LMO) werden economische thema’s weliswaar besproken, bijvoorbeeld over de gewenste belastingverschuiving van arbeid naar energie en grondstoffen en het principe ‘de vervuiler betaalt’, maar de voorstellen bleken in ‘Den Haag’ helaas vaak aan dovemansoren gericht. Gelukkig is daar de laatste jaren wel verandering in te merken. Langzaam maar zeker blijkt nu iedereen er achter te komen: It’s the Economy, stupid... Economische groei biedt geen oplossing, het is juist het probleem.

Grenzen aan de groei

Al sinds het uitkomen van het rapport ‘Grenzen aan de groei’ van de Club van Rome in 1972 wordt in binnen- en buitenland gezocht naar een nieuwe economie. Want de snelle groei van zowel de mondiale bevolking als de economie werden beide als de belangrijkste oorzaken gezien van de schade aan natuur en milieu. In het tijdschrift De Kleine Aarde, dat ook in 1972 startte, werd in de loop der jaren uitvoerig gepubliceerd over nieuwe visies op economie. Bijvoorbeeld over Ernst Schumacher en zijn boek Hou het klein, en over de Steady State Economy van Herman Daly. Maar natuurlijk ook over het werk van Roefie Hueting. In 1991 kreeg Hueting De Groene Pluim van De Kleine Aarde uitgereikt voor zijn economische pionierswerk. Hueting maakte bij het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) berekeningen van diverse vormen van schade die je eigenlijk van het Bruto Nationaal Product (BNP) zou moeten aftrekken. Maar de BNPgroei ging intussen ongeremd door.

Economie van het genoeg

Op vele fronten werd intussen aan een nieuw economiebegrip gewerkt. Prof. Bob Goudzwaard wordt wel de architect genoemd van ‘De economie van het genoeg’. Hij publiceerde in 1985, samen met Harry de Lange, het boek Genoeg van te veel, genoeg van te weinig. Ook Willem Hoogendijk was vanuit de Stichting Aarde al jaren actief voor een nieuwe economie en fulmineerde in woord en geschrift tegen de winstmaximalisatie en de opgejaagde

groeidwang van het huidige financiële systeem. Nu nog steeds trouwens. Door al die kritische publicaties trokken we op De Kleine Aarde de conclusie dat als die onbesuisde groei-economie niet zou veranderen, al ons werk voor niets zou zijn geweest…

Dashboard met indicatoren

In 2006 mocht ik in Den Haag het eerste exemplaar van mijn Voetafdruk-boek aanbieden aan Bob Goudzwaard, tijdens een conferentie over nieuwe indicatoren in het Provinciehuis. Het Platform Duurzame en Solidaire Economie (DSE) is uit die conferentie voortgekomen. De al eerder actieve economiegroep ‘Voor de Verandering’, met o.a. de Tilburgse econoom Lou Keune, ging op in het Platform, dat tot op heden actief is. Eén van de speerpunten is de kritiek op het BNP en het pleidooi voor het gebruik van een dashboard met meer indicatoren. Vele malen is dit in Haagse kringen besproken, onder meer onder druk van brieven, nota’s en petities. Uiteindelijk werd via een tijdelijke commissie van de Tweede Kamer gekozen voor het gebruik van meer indicatoren, dus in feite een dashboard. Het CBS en de planbureaus gingen vervolgens aan het werk. In 2018 verscheen de eerste Monitor Brede Welvaart. Die komt nu elk jaar in mei uit, waarna een debat volgt in het parlement. Als voeding hiervoor levert het platform jaarlijks wel enkele punten van kritiek. Zo wordt er nog nauwelijks concreet nieuw beleid gemaakt naar aanleiding van de constatering in de monitor dat onze mondiale Voetafdruk veel te groot is. Anderen op deze Aarde komen daardoor tekort en ervaren er grote ellende van. Dus is actie hoogstnoodzakelijk.

Beyond GDP

Internationaal was de Amerikaanse Hazel Henderson al vele jaren actief voor een nieuwe, duurzame en sociale economie. Ook bij haar staat kritiek op de BNP-groei centraal, in het Engels het GDP - Gross Domestic Product. Ze schreef er vele artikelen en boeken over. Door de Europese Commissie werd ze in 2007 uitgenodigd voor actieve deelname aan een grote conferentie waarmee het Europese project ‘Beyond GDP’ in Brussel van start ging. Zo begon internationaal de zoektocht naar een set van indicatoren, ook binnen de OESO. De druk vanuit het buitenland hielp om ook Nederland langzaam in beweging te krijgen. Er is vooral de laatste 10 jaar veel gebeurd, niet alleen met nieuwe indicatoren, maar ook de kritiek op de groei-economie nam flink toe. Een internationaal belangrijke speler in dit verband is prof. Mariana Mazzucato, die het kapitalistischeconomische systeem en ook veel bedrijven van doelloosheid beticht, omdat hun maatschappelijk rendement negatief is. Onlangs toonde ook Frank Dietz, werkzaam bij het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), zich hiervoor ontvankelijk. In een artikel in Economisch Statistische Berichten

(ESB) schreef hij dat het wellicht niet zo erg is dat het BNP niet groeit wanneer we op andere indicatoren wel goed scoren.

Gezamenlijk huishouden

Met de groei van het liberalisme de laatste 30 - 40 jaar is langzaam maar zeker de term ‘economie’ vernauwd tot geld, ook binnen de economie-opleidingen. Velen denken nu bij het woord ‘economie’ al gauw dat het over de centen gaat. Dat is op zich dramatisch. Het zou juist over heel andere zaken moeten gaan. Want economie gaat over ons gezamenlijke huishouden, thuis, in de gemeente, provinciaal, landelijk en mondiaal. Hoe gaan we duurzaam om met het beschikbare natuurlijk kapitaal (energie, grond, grondstoffen, de natuur), hoe met onze kennis en vaardigheden. Daaraan gekoppeld speelt de vraag of dat samenspel ons aller welzijn en dat van de komende generaties inderdaad ten goede komt. Daar zou het dus vooral over moeten gaan! In die zin werd in 1987 al het doel van ‘Duurzame Ontwikkeling’ geformuleerd in het VN-rapport ‘Our Common Future’.

Wellbeing Economy Alliance

Intussen wordt gelukkig nu door velen, ook internationaal, gewezen op de negatieve effecten van de BNP-groei, sociaal én ecologisch. Opmerkelijk was in 2019 de duidelijke stellingname in het Global Assessment Report van het International Panel on Biodiversity and Ecological Services. Dit erkende dat we toe moeten naar een ander economisch systeem! Er is ook een krachtige mondiale beweging gegroeid voor een welzijns-economie, waarin andere prioriteiten worden gesteld dan de BNP-groei: de Wellbeing Economy Alliance (WEAII, zie weall. org). Het is een brede samenwerking van meer dan 200 actieve economiegroepen en -organisaties. Ook bijvoorbeeld Kate Raworth van de Donuteconomie en Christian Felber van de Economy for the Common Good (ECG) zijn erbij aangesloten, evenals organisaties als de Club van Rome, het Global Footprint Network, de New Economics Foundation en Oxfam Internationaal. Vanuit Nederland zijn er nu 13 organisaties formeel lid van WEAll, waaronder Our New Economy, het Platform DSE, het Thrive Institute en de Triodosbank. Bovendien zijn al ruim 135 Nederlandse ‘Citizens’ persoonlijk lid geworden. De gezamenlijke doelstelling van WEAll is kort samengevat: sociale rechtvaardigheid op een gezonde planeet. Aan de oprichting van een Nederlandse WEAll-hub wordt hard gewerkt.

Wellbeing governments

Bijzonder is dat ook de Wellbeing Economy Governments (WEGo) zich hebben verbonden met de alliantie. WEGo is gestart door Nieuw Zeeland, Schotland en IJsland, misschien niet toevallig alle drie met een vrouwelijke premier! Daar zijn later Finland en Wales bij gekomen. En Canada wil nu ook lid worden. De WEGo-landen geven welzijnszaken uitdrukkelijk voorrang boven de groei van het BNP. Omdat er nu wordt gewerkt aan een WEAll-Nederland-hub, zal de aandacht voor sociale en ecologische vraagstukken ook in ons land stukken groter worden. Of we daarmee nog op tijd de grote uitdagingen van natuur en milieu effectief kunnen aanpakken, valt te bezien. Maar de kansen daartoe zouden ongetwijfeld sterk toenemen.

Ondernemers Alles zo verleidelijk uitgestald dat je er hebberig van wordt. Woorden als planeet, Aarde en eco komen echter zo vaak voorbij dat je toch nog even nadenkt voordat je de portemonnee opentrekt. Gelukkig is er ook op het gebied van duurzaamheid genoeg te kiezen. De een ziet leuke schriftjes van gerecycled papier, de ander koopt liever dat notitieboekje met gladde pagina’s en een sponsje, waarmee je het geschrevene zo weer kunt laten verdwijnen.

Earth Overshoot Day

Warenhuis Green Up opent deuren in Utrecht Tekst en beeld: Yvonne Koop

Groen shoppen wordt steeds gemakkelijker. Zeker als je in Utrecht woont. Sinds kort is in het centrum Green Up te vinden, het warenhuis van de toekomst. Hier worden alleen maar producten verkocht die duurzaam geproduceerd, gerecycled, tweedehands, vintage en/of verpakkingsvrij zijn. Op een zonnige zaterdagmiddag is het gezellig druk in de voormalige boekhandel aan de Oude Gracht. Tientallen mensen lopen gretig te snuffelen tussen de tafels en kasten vol mooi uitgestalde waar. Iedere centimeter van de in totaal 1400 vierkante meter is benut. Of ze allemaal door hebben dat ze in een groen warenhuis zijn beland is de vraag, maar is dat erg? Het aanbod is verrassend veelzijdig en zo leuk dat de meesten vast voor een cadeautje of voor zichzelf vaker zullen terugkomen. Voordat we verder kunnen rondkijken, worden we naar het inpandige restaurant Botania geloodst: een groene oase met vrolijke oranje bistrostoeltjes en fel gekleurde vintage vloerkleden. Hier arriveert even later Dennis Storm. De voormalige tv-presentator draaide een jaar of tien geleden de knop om en ging zo minimalistisch mogelijk leven. Over het hoe en waarom schreef hij sindsdien diverse boekjes die je van hem beslist niet hoeft te kopen: “Leen ze maar lekker bij de bieb!” Want spullen (onnodig) kopen, daar heeft Storm een hekel

Het mag allemaal, vindt Dennis Storm. “Perfect is de vijand van goed.” We hoeven elkaar niet steeds de les te lezen of de maat te nemen, als iedereen vanuit zijn hart het beste voor de planeet probeert te doen is dit goed genoeg. Vanzelfsprekend bestaat een warenhuis als Green Up bij de gratie van positiviteit: dat duurzaam ook mooi mag zijn, dat we de wereld leuker maken door duurzamer te leven en vooral dat we er gelukkiger van worden door zo ons steentje bij te dragen. Zelf voelt Storm meer de urgentie. “Nu is Earth Overshoot Day al in juli maar het zou ver in december moeten zijn. Dan houden we nog wat reserves over in plaats van de Aarde helemaal uit te putten.” Media en marketing moeten helpen om alle neuzen dezelfde groene kant op te krijgen. “Laat keihard zien wat de realiteit is. Prima om in de supermarkt bij het brood een foto te hangen van een wuivend granenveld. Maar hang dan ook een foto van dode kuikentjes bij de worstjes. En deel als adverteerder of krant eens een foto van een doodgeschoten olifant in plaats van een mooie natuurfoto waarop ze in volle glorie zijn te zien.”

aan. “Waarom zou je ook nog die mooie roze flesopener kopen als al een gewone hebt? Daar kun je de rest van je leven mee doen!” Het lijkt haast wel alsof hij is uitgenodigd om het feestje te komen verpesten...

Hebberig

Want een feestje is het! Het hart van de begane grond wordt gevuld door E&co met een breed assortiment aan duurzame producten voor dagelijks gebruik, van afwaskwast tot zeep en van sok tot shampoobar. Achterin de winkel zijn mooie shop-in-shops te vinden vol slow fashion van Planet Hugs en Serendipity. Ook aanlokkelijk: een grote hoek en tafel met biologische wijnen van Vleck. De kelder bevat vooral vintagekleding van Common & Sense en interieurartikelen van I love vintage. Hier geen kringloopkoopjes maar tweedehands om van te smullen en producten van duurzame ontwerpers die het recyclen tot een kunst hebben verheven.

De workshops naderhand bieden de ruimte om te leren en te ervaren wat een duurzaam leven inhoudt. Bijvoorbeeld door in een handomdraai van een tweedehands mannenoverhemd een vlotte vrouwenblouse te maken. Gaan we nu vaker tweedehands kleding kopen? Wie weet. En wie weet ook wel een moestuin beginnen, spullen delen in plaats van nieuw te kopen en alleen nog maar plantaardig eten. De eerste stap is gezet. En veel kleine stappen maken uiteindelijk een grote beweging! | https://green-up.eco

Ondernemers

Pieter Schoen zegt nogmaals: Doen! Tekst: Frans van der Beek | Beeld: Justine Winter

Veel televisiekijkers herinneren zich nog de reclamespot ‘Ik zeg: doen!’ waarin Bekende Nederlanders de consument aanspoorden om toch vooral energie af te nemen van de Nederlandse Energie Maatschappij (NLE). Drijvende en vooral financiële kracht achter deze prijsvechter op de energiemarkt was Pieter Schoen, ook bekend als één van de vijf investeerders van het televisieprogramma Dragons’ Den van omroep WNL. Hij zorgde voor een revolutie op de Nederlandse energiemarkt door met NLE in recordtijd uit het niets een groot marktaandeel te veroveren. In ruim tien jaar groeiden zij met NLE uit tot de vierde energiemaatschappij van Nederland. De Krant van de Aarde zocht de investeerder op in zijn Rotterdamse kantoor om hem aan de tand te voelen. Schoen verkocht NLE in 2018 en nu zijn concurrentiebeding is verlopen is er voor de Rotterdamse investeerder geen belemmering meer om voor een tweede keer de Nederlandse energiemarkt te bestormen door een meerderheidsaandeel te nemen in de Belgische energieleverancier Mega. Die gaat de Nederlandse energiemarkt veroveren met zeer goedkope groene energie. Doelstelling is dat Mega binnen drie jaar tijd ten minste 1,5 miljoen Europese klanten bedient.

Nog meer besparen

Schoen streeft ernaar om na België nu ook op de Nederlandse markt terrein te winnen door klanten te werven die bij de prijsvechter gemiddeld honderden euro’s per jaar kunnen besparen. Ook loyale klanten betalen bij Mega standaard gemiddeld lagere tarieven, waardoor ze beloond worden als ze klant blijven. Mega gaat klanten ook helpen energie te besparen door hun huis voordelig te isoleren. Een paar maanden geleden stak Schoen enkele miljoenen in Isolatiespecialist.nl, een van de grootste isolatiebedrijven van Nederland. Een gecombineerd aanbod voor klanten in Nederland, België en Frankrijk was een van de redenen om in het bedrijf te stappen. Schoen: “Mega wordt daarmee de groenste energieleverancier. Immers: de groenste energie is de energie die je niet verbruikt.” Mooie woorden en een verleidelijke lokroep om naar Mega over te stappen, maar hoe lang duurt die belofte? Wat als Pieter Schoen straks de toko weer verkoopt en de nieuwe eigenaar de prijzen weer omhoog schroeft?

Zuinig en toch winst

Hij wuift de bezwaren met een glimlach weg. “Dat risico is er niet,” zegt hij. “Wij hebben aan NLE een geweldige leerschool gehad. Nu weten we hoe we dankzij toptechnologie en automatisering zo kostenefficiënt mogelijk kunnen werken en leveren. Er is geen enkele reden om te denken dat

dit in de toekomst gaat veranderen.” Als snelst groeiende energieleverancier van België (in de laatste drie jaar werden er zeven energiebedrijven overgenomen) wordt Mega ook wel aangeduid als ‘de stofzuiger van de energiemarkt’. In 2013 werd het bedrijf opgericht door Michael Corhay en Thomas Choune, twee ondernemende studenten aan de Universiteit van Luik. Met behulp van volledige automatisering slagen zij erin om met Mega als goedkoopste groene prijsvechter de Belgische energiemarkt te domineren en tegelijkertijd winst te maken.

Wakker schudden

“Ter vergelijking, het lukt hun nu met een derde van de mankracht die wij toentertijd bij NLE hadden om meer klanten te bedienen”, aldus Schoen. “Vandaar mijn persoonlijke doel om met Mega in Nederland de komende drie jaar nog groter te worden dan wat wij op het eind waren met NLE.” Ambitie is hem dus niet vreemd “Sinds de verkoop in 2018 merkte ik dat bij de concurrenten de rust was wedergekeerd. Hoog tijd dus om de markt weer lekker te gaan opschudden. Mijn handen jeuken om weer aan de slag te gaan met mooie assertieve campagnes en met grote partners. Tijd om de Nederlandse markt wakker te schudden met onze lage tarieven en hoogstaand serviceniveau”, besluit Schoen.

FOTOWEDSTRIJD

LandschappenNL

Heb je een foto gemaakt van een mooie, bijzondere of typische plek in de Nederlandse natuur? Stuur die dan met toelichting naar de Krant van de Aarde. Elk nummer plaatsen we de beste inzending. Mail naar: redactie@krantvandeaarde.nl onder vermelding van je naam en adres. De winnaar wordt ook beloond door onze partner LandschappenNL met het boek “Lekker Landschap” over foodwalks en eten uit de natuur van LandschappenNL en een DVD van BBC EARTH.

Samen voor ons Landschap LandschappenNL is het samenwerkingsverband van 12 provinciale organisaties, dat zich inzet voor het behoud en ontwikkeling van ons landschap waarin we wonen, werken en recreëren. Het landschap vraagt om duurzaam beheer, zodat we er nu en in de toekomst van kunnen genieten. LandschappenNL werkt samen met mensen, organisaties, bedrijven en overheden, via projecten en lobby.

Foto: Gonnie Wijnands uit Bergeijk

Winnende foto Wat een mooie naam, Krant van de Aarde! We moeten zuinig zijn op onze planeet! Deze foto heb ik genomen achter mijn huis op een schitterend landgoed (was eerst agrarisch land van de boer). Dit stuk grond is teruggegeven aan de natuur. Ik ben er graag en loop elke dag een mooie ronde. Zo ook op 9 juli ’s avonds. Ik zag een prachtige lucht met een gouden randje, zó mooi. Zeker om vast te leggen op foto. Hij is genomen in Bergeijk, landgoed Maayerheide Winnares fotowedstrijd: Gonnie Wijnands, Bergeijk Deze winnende foto is genomen in het zuiden van Brabant in de buurt van Bergeijk en toont een prachtige lucht. Landschap is niet alleen grond en water, maar ook de lucht erboven. In de schemering valt een ruig grasland te onderscheiden met daarachter enkele stallen. Links is te zien dat we ons hier op zandgrond bevinden. Dekzand om precies te zijn. Een windafzetting die een heel licht glooiend reliëf toont. Vermeldenswaard is verder dat de dekzanden in Nederland een lange bewoningsgeschiedenis kennen. Bewijzen daarvan zijn onder ander de urnenvelden en grafheuvels die ook in dit gebied zijn gevonden. De fotografe laat weten dat we hier kijken naar landgoed Maayerheide waar agrarische grond is teruggeven aan de natuur. In de context van de huidige ontwikkelingen binnen het stikstofvraagstuk is dit een zeer actueel verschijnsel, dat in de toekomst, al dan niet via gedwongen onteigening, nog vaak zal plaatsvinden. Gerrit-Jan van Herwaarden, LandschappenNL

100% MJAMMIE

Boeken

Boeken Clean mind, clean body Tara Stiles geeft je in 28 dagen een thuis-detox

Tara Stiles, met fans en volgers over de hele wereld, deelt haar vierweekse detoxmethode om ieders leven aanzienlijk te verbeteren. Dit is geen gewone detox van het lichaam, het is ook een reiniging van geest en ziel. In 28 dagen veranderen dagelijkse routines en gewoontes. Deze praktische detox is niet moeilijk en kan door iedereen thuis worden gedaan. Een unieke resetknop, een ervaring in mentale en fysieke selfcare. Tara helpt met haar detox iedereen met een druk leven die zoekt naar een betere manier om alles gedaan te krijgen en gedurende dat proces zich beter te voelen. Clean mind, clean body | Tara Stiles | Kosmos Uitgevers | € 20,99 | 31/8/2021

Het innige landschap Een kleine geschiedenis van de Plek

Hoe kunnen we het contact met de Aarde weer herstellen? Dat kan via een eigen Plek in de natuur waar je je bijzonder mee verbonden voelt. De Plek is waar je altijd naar terugkeert, een plaats waar je alleen kunt zijn en waar respect voor de natuur vanzelfsprekend is. KNNV Uitgeverij | € 9,95

Het innige landschap | Marcel van Ool |

Zin in het leven Lichte tips voor een betekenisvol leven

Zingeving is een van de belangrijkste pijlers voor een lang en gelukkig leven, meer nog dan gezond eten en voldoende beweging. Er wordt vaak ingewikkeld over gedaan, maar het is eenvoudig: wanneer voelt jouw leven betekenisvol en wat geeft jou zin in het leven? Je buurt groener maken? Een kopje koffie drinken met een eenzame oudere? Of juist meer verbinding zoeken met jezelf? Journalist Catelijne Elzes ging op zoek naar eenvoudige en praktische manieren om meer zin te vinden door hedendaagse deskundigen te interviewen en workshops te volgen. Van dit boek krijg je nog meer zin in het leven staat vol ervaringsverhalen, oefeningen, tips, rake quotes en vrolijke illustraties. Zo wordt zingeving vinden licht en leuk. Van dit boek krijg je nog meer zin in het leven | Catelijne Elzes | Kosmos Uitgevers | € 18,50 | 31 aug. 2021

Een boek ontvangen of cadeau doen? Meld je dan aan als abonnee via onze website krantvandeaarde.nl en kies daar gelijk een boek. Je ziet dan direct welke titels beschikbaar zijn.

How to do the work

Baanbrekende methode verandert je blik op therapie

Nicole LePera laat in How to do the work zien dat mentale, fysieke en spirituele gezondheid bij elkaar horen. Met haar baanbrekende methode heeft ze wereldwijd een indrukwekkende following opgebouwd en een belangrijke discussie over traditionele therapie ontketend. In haar boek beweert Nicole LePera dat een holistische benadering van de psychologie leidt tot een vitaal, authentiek en vreugdevol leven waarin je je eigen gedrag écht onder ogen ziet en jezelf blijvend heelt. Ze helpt lezers en fans ontdekken waarom ze niet optimaal gelukkig zijn en hoe ze dat kunnen worden. How to do the work is bekrachtigend en life changing, vol wetenschappelijke en holistische inzichten. How to do the work - Nederlandse editie | Nicole LePera | € 24,99 | 5 okt. 2021

Uit je dip gaan! Voel je beter met kleine veranderingen en ga uit je dip

Iedereen heeft weleens een dip, een korte periode waarin je niet zo vrolijk en misschien wel somber bent. Je hebt nergens zin in, je slaapt slecht, je kunt je niet meer goed concentreren of je voelt je gewoon niet fit en fijn. Liesbeth Kamerling weet het inmiddels: kleine veranderingen kunnen hier veel aan doen. Zij is coach, maar coacht zichzelf ook al van jongs af aan. In Uit je dip gaan! fungeert ze als wegwijzer voor iedereen die even vastloopt. Het boek bestaat uit 3 delen – de geest, het lichaam en de ziel – en biedt naast informatie en veel tips ook eigen ervaringen van de auteur. Uit je dip gaan! | Liesbeth Kamerling | € 20,- | 19 okt. 2021

Puberen We weten allemaal wel wat puberen is. De meeste volwassenen hebben het zelf immers meegemaakt. Toch is het anders wanneer we in de rol van ouder of opvoeder geconfronteerd wordt met het gedrag van een puber. Dan blijkt vaak dat ons kind net anders reageert dan we hadden gedacht en weten we toch niet goed hoe we daarop moeten reageren. In deze brochure neemt Jeanne Meijs ons mee in de wereld van pubers, op grond van haar jarenlange ervaring. Door haar benadering kunnen we onderscheid maken en zijn we veel beter in staat om te reageren. Dat zal zeker de verhouding tussen de pubers en ons als opvoeders verbeteren. Centrum Sociale Gezondheidszorg | www.gezichtspunten.nl | €5.-

Agenda

Agenda Tekst: Yvonne Koop

Strandbeesten Theo Jansen in de polder

Land Art Delft heeft dit jaar het thema ‘Ode aan het Landschap’. Nog nooit eerder stond het landschap zo onder druk. Hoe zal Nederland er over 50 jaar uitzien? Het klimaat verandert. Het westen van Nederland heeft te maken met een teveel aan water, het oosten juist met een tekort. Landbouw, windmolens, zonneparken en nieuwbouwwoningen leggen een grote druk op het landschap. De keuzes die we nu maken zijn belangrijk voor het landschap, de biodiversiteit en het Nederland van de toekomst. Tien kunstenaars brengen in deze buitenexpositie een lofzang op het Nederlandse landschap. Als onderdeel van Ode aan het Landschap zullen t/m 10 oktober een aantal strandbeesten van kunstenaar-uitvinder Theo Jansen door het beeldenpark van Land Art Delft rondlopen. Daarnaast is er in de galerie meer van zijn werk te zien en wordt een inkijkje gegeven in zijn werkproces. | www.worldartdelft

Water centraal op Wildlife Film Festival

Water is het centrale thema van de zevende editie van het Wildlife Film Festival Rotterdam (WFFR) dat dit jaar plaatsvindt van 26 t/m 31 oktober. In die periode worden ruim honderd films vertoond. Films over prachtige blauwe oceanen, maar ook actuele onderwerpen als overstromingen en een gebrek aan water doorkruisen het festivalprogramma. In de openingsfilm ‘Silence of the Tides’ van regisseur Pieter-Rim de Kroon wordt de kijker meegenomen naar de getijden van de Waddenzee en de breekbare relatie tussen mens en water verkend. Schitterende zonsondergangen, een divers dierenrijk en kleurrijke landschappen die twee keer per dag veranderen maken het Waddengebied tot één van de meest fotogenieke plekken in ons land. Nooit eerder is het grootste intergetijdengebied ter wereld zo adembenemend in beeld gebracht. | www.wffr.nl

Georg en Eran worden veganisten

De twee wereldverbeteraars besluiten weer eens in actie te komen. Dit keer richten ze hun pijlen op de bio-industrie, het klimaat en misschien zelfs op de walvissen. Als twee mannelijke Greta Thunbergs offeren Georg en Eran hun gewoontes, gemakken en geneugten op voor een betere wereld. De twee mediterrane carnivoren laten voor eens en voor altijd het vlees links liggen. Voor de kersverse vaders gaat het niet langer over hún toekomst, maar over die van hun kinderen. In deze duurzame klimaatkomedie omarmen George & Eran samen met twee vrouwen (zelfs daarin zetten ze hun beste beentje voor!) hun verantwoordelijkheid. Ze belichten hun tekortkomingen, sporen elkaar aan en worden met hun sierlijke neuzen op de feiten gedrukt. Niemand zal worden gespaard. Want zoals de bijbel het ons zo mooi vertelt, Wij allen zijn schuldig. | georgeeneranproducties.nl

Earth alchemy – Verhalen van Moeder Aarde

Al meer dan tien jaar betrekken Nadine Sterk en Lonny van Ryswyck lokale gemeenschappen bij hun projecten, waarin ze verhalen onthullen over de aarde en alles wat ze voorbrengt. Hun doel is de vitale band te herstellen tussen de mens en de wereld waarin we leven. Voor hun werk hebben ze emmers vol grond opgehaald bij tachtig boeren in de Noordoostpolder om keramiek te creëren, en experimenteerden ze met zandsoorten uit heel Europa om glas te maken. Met de analyse van bodemmonsters die mensen opstuurden van over de hele wereld gaven ze inzicht in wat een plek bijzonder maakt. Verhalen van een opgegraven goudmijn of een eeuwenoude zeebodem tot een archeologische ruïne of een wolkenkrabber in een bruisende metropool, en van een onzichtbare politieke grens tot een uitgestrekt en open landschap. www.vanbommelvandam

COLOFON Weekenden in oktober: Toekomst zaaien. In de weekenden van oktober is iedereen welkom om te komen Toekomst Zaaien bij diverse biodynamische boerderijen, verspreid over het land. Jong en oud lopen in een rij over de akker om met de hand wintergraan te zaaien. De boeren laten zien hoe een vruchtbare bodem, een rijke biodiversiteit en vitale zaden de basis vormen voor veerkrachtige landbouw en gezonde voeding. Toekomst Zaaien is vijftien jaar geleden van start gegaan in Zwitserland om aandacht te vragen voor de bron van ons voedsel: de zaden. Door monopolisering van de zadenhandel verdwijnen oude rassen en daarmee unieke eigenschappen. Terwijl die eigenschappen juist nodig zijn om nieuwe rassen te ontwikkelen, bijvoorbeeld rassen die passen bij het veranderende klimaat. De Kromme Lepel bij Bergen op Zoom is een van de zeven plaatsen waar weer mag worden gezaaid. Boer Peet de Krom: “Zaaien gaat over de essentie van het leven, dat zou ieder jong mens een keer moeten doen.” www.toekomstzaaien.nl Vrijdag 1 t/m zondag 3 oktober: Festival In our nature, Culemborg. Cultureel jubileumfestival met kunst, muziek, poëzie, biologisch eten van de buurtboerderij, interactieve workshops, wandelingen door de wijk, gluren bij de buren en kleine theatershows door de buurt. | inournature.nl Woensdag 6 t/m zaterdag 30 oktober: Actie-wandeltocht Climate Miles: van Groningen naar de Klimaattop in Glasgow. Elke dag 25 km en onderweg aandacht vragen voor de ontwrichtende klimaatverandering en het leefbaar houden van de Aarde. Urgenda-directeur Marjan Minnesma loopt voorop. Iedereen kan 1 of meer dagen meelopen. Start en einde zijn telkens bij een NS station. | www.urgenda.nl Zaterdag 16 oktober: Wereldvoedseldag. In 1979 uitgeroepen door de Verenigde Naties om aandacht te vragen voor voedselzekerheid en de ongelijke verdeling van voedsel wereldwijd. | www.fao.org Zaterdag 30 oktober: Nacht van de nacht. Op honderden plekken doven gemeenten, bedrijven en huishoudens hun lichten en worden er honderden evenementen georganiseerd in het donker. Doel: Nederland weer wat donkerder en stiller krijgen, gezond voor mens en natuur. www.nachtvandenacht.nl Zaterdagen 30 oktober en 6 november: Duurzame huizenroute. Enthousiaste huiseigenaren stellen hun woning open voor bezoekers. Zij vertellen over het energiezuinig maken van hun woning, geven een rondleiding, delen ervaringen en bespreken jouw vragen. www.duurzamehuizenroute.nl

Colofon

De Krant van de Aarde is een positief redactioneel onafhankelijk medium. Authenticiteit, innovatie en natuur zijn thema’s waar de krant voor staat. De krant biedt lezers inspiratie waarmee ze hun vanzelfsprekend duurzame leefstijl invulling kunnen geven. De Krant van de Aarde is een uitgave van Stichting Dag van de Aarde. Bestuur Albert Poutsma - Voorzitter / Uitgever Frans van der Beek - Secretaris Redactie redactie@krantvandeaarde.nl Frans van der Beek, Lynsey Dubbeld, Maxime Paulis, Lisette Kreischer, Angelique van Os, Renske de Zwart, Eric Schoones, Yvonne Koop, Renáta Horenová, Ivonne de Thouars, Sjors Beukeboom, Geraldina Metselaar. Columnisten Patrick van Zuijlen, Nathalie Barones van Verschuer, Ellen J. Folkersma, Bert van Ruitenbeek, Jan Juffermans. Advertenties en samenwerkingen Albert Poutsma Vormgeving & Opmaak & Social Media Celina Koekenbier, Putri Reeb en Gerda Peters Web- en eindredactie: Kees Slagter Distributie: Ruim 500 distributiepunten: Natuurvoedingswinkels, woningwinkels, gezondheidswinkels, wereldwinkels, artsen en scholen, Tweede Kamer der StatenGeneraal, goede doelen, groente en fruit tassen en andere webwinkels. Losse nummers: €3,95 Abonnementen: Vanaf € 20,- kun je de Krant van de Aarde thuis ontvangen door donateur te worden van de stichting Dag van de Aarde. Tevens ontvang je dan gratis een boek naar keuze. Ga hiervoor naar onze website: www.krantvandeaarde.nl Abonnementenadministratie: FBW Abonneeservice: info@fbw-abonneeservice.nl / 0348-431393 Niets uit de uitgave mag, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever, opgeslagen worden in een gegevens bestand, noch openbaar gemaakt of verveelvoudigd worden, waaronder begrepen het reproduceren in enig ander medium. De inhoud is wel beschikbaar voor licencing en content syndication. Voor de voorwaarden kunt u contact opnemen met de uitgever.

Vrijdag 5 en zaterdag 6 november: Natuurwerkdagen. In het hele land kun je meedoen aan mooie natuurklussen zoals wilgen knotten, bollen planten, insectenhotels bouwen, bomen planten en veel andere activiteiten. | www. natuurwerkdag.nl

Zaterdag 6 november: Landelijke massademonstratie Klimaatalarm. Noteer alvast de datum, meer info volgt nog via de site. De actie valt samen met de VN Klimaattop COP26 in Glasgow. | klimaatcoalitie.org

Limburg ‘s Ochtends wakker worden met de geur van vers brood, genieten van een streekontbijt en een privé yogaruimte tot je beschikking. Dat kan bij de Belevingsplek. Reserveer het ‘Word wakker bij de bakker’ -arrangement. Meer informatie vind je op: www.belevingsplek.com

Woensdag 10 november: Nationale boomfeestdag met als thema Ieder kind een boom! Bomen planten is de allereerste klimaatmaatregel om de jeugd een leefbare gezonde toekomst te bieden. Tijdens de jaarlijkse boomfeestdag kunnen zij zelf hun boompje bijdragen. www.boomfeestdag.nl Zaterdag 27 november: Internationale Niet-Winkeldag. De protestdag bij uitstek van iedereen die zich verzet tegen het consumentisme, het najagen van economische groei, de macht van de grote bedrijven, de 24-uurstressmaatschappij, de zevendaagse koopweek en een leven in dienst van de economie. | www.koopniets.nl Dinsdag 30 november: Giving Tuesday. De wereldwijde actiedag om goed te doen. GivingTuesday wordt altijd gevierd op de 1e dinsdag na Black Friday en Cyber Monday in meer dan 75 landen. Doneer aan meer dan 4.000 Nederlandse goede doelen tijdens of start jouw eigen doe-goed-geefactie. | www.geef.nl

Vakantie/tourisme/reizen

Schiermonnikoog Vakantiehuisje in de Duinen te huur 5 (max. 6) personen tegearre.schier@gmail.com

Overig

Lekker Lokaal en bio Biologische boodschappen, zoveel mogelijk uit de regio, persoonlijk thuisbezorgd. Compleet assortiment. Weekpaketten. Fruit op ‘t werk. ZuidLimburg t/m Sittard. josbezorgt.nl

Heeft u een regeladvertentie?

Bv een vacature in een woon-werkgemeenschap, natuurvoedingswinkel, een vrijeschool of kinderopvang? Met een (regel-) advertentie in Krant van de Aarde bereikt u meer dan 100.000 mensen. Opgeven via https://www. krantvandeaarde.nl/ adverteren/

C E RT I

Droge, ruwe, rode & schrale huid?

TURAL SKIN

C E RT I

Voor de huid die speciale aandacht nodig heeft Omarm pure huidverzorging uit de Dode Zee. Sea Line is de eerste en enige gecertiﬁceerd natuurlĳke huidverzorgingsserie op basis van Dode Zeezout. De therapeutische werking van de Dode Zee is al duizenden jaren bekend. Het is niet voor niets dat de Dode Zee enorm veel bezocht wordt door mensen met huidproblemen. Onbewerkte Dode Zeezout bevat namelĳk een uniek hoge concentratie mineralen zoals magnesium en natrium, die een positieve werking hebben op ons lichaam en onze huid. Verzacht, voedt en kalmeert. Vrĳ van parafﬁne en microplastics.

Scan & Shop www.sea-line.nl

216Y_adv_sl_psoriasis_krant_vd_aarde.indd 1

01-09-21 08:46

LEEF!

LIFESTYLE KATERN | herfst 2021

Duurzame kleding Renáta’s Choice Vegan recepten

mooie mode is tijdloze mode www.watmooi.nl

LIFESTYLE KATERN

LEEF!

Duurzame kleding voor elk seizoen Tekst: Lynsey Dubbeld Beeld: Fifth Origin

Hoe ziet een duurzame garderobe met kleding voor allerlei soorten weersomstandigheden eruit? Ontdek de seizoensoverstijgende ontwerpen van duurzame modemerken. Een koud voorjaar. Een onstuimige zomer met hagel, onweer en windstoten. Een najaar dat meer weg heeft van een Indian summer dan een ouderwetse Hollandse herfst met kilte, storm en regen. Het is soms behoorlijk ingewikkeld om op het juiste moment de juiste outfit uit de kledingkast te plukken. De traditionele kledingwinkels volgen ook nog steeds de klassieke modekalenders. Daardoor liggen in de zomer al de wintercollecties in de schappen, en vind je er in het vroege voorjaar eerder bikini’s en andere zomerse kleding dan behaaglijke sweaters en sjaals. Steeds meer duurzame modemerken doen het anders. Met een slow fashion-filosofie focussen designers op tijdloze items die goed onderling zijn te combineren én lang meegaan. Zo bouw je een stijlvolle en veelzijdige garderobe op, waarmee je altijd een geschikte outfit samenstelt voor de actuele weersomstandigheden. Een blouse zit lekker in een warm voorjaar, en combineer je in het najaar met een sweater of cardigan. Bij Neherfst 2021

derlandse labels zoals INTI Knitwear (dat is gespecialiseerd in fairtrade wollen dameskleding), So Good To Wear (dat focust op hoge kwaliteit kasjmiercollecties voor mannen en vrouwen) en Loop.a.life (dat zich inzet voor circulaire kleding en accessoires voor dames en heren) zijn daarvoor allerlei duurzame opties te vinden.

Tijdloos design en een consistente stijl Ontwerpers zoals Rianne de Witte, Joline Jolink en Elsien Gringhuis leggen al jarenlang de focus op slow fashion-collecties, die ook nog eens eerlijk zijn gemaakt van duurzame materialen. Recent ontwikkelde Rianne de Witte samen met duurzame webwinkel watMooi de GenerationS longsleeve, die speciaal is ontworpen om van moeder op dochter door te geven. Het shirt is handgemaakt van tencel, een duurzame stof van eucalyptus die soepel en zacht aanvoelt. De print van het Zeeuwse knoopje, een zilveren sieraad dat traditiegetrouw door verschillende generaties vrouwen wordt gedragen, staat symbool voor het tijdloze design. Met de driekwartmouwen en het ruimvallende model is het shirt lekker luchtig in de zomer - en met een warm shirt eronder, of een vest erover, is het ook geschikt voor de koudere dagen van het jaar. In de wereld van slow fashion-design staat - naast een tijdloos design en een hoge kwaliteit - ook een

consistente stijl centraal. De collecties van merken zoals Monique van Heist, Rick Owens, Marjolein Elisabeth, Studio Jux en Alchemist sluiten steeds op elkaar aan. Een item uit een eerdere collectie is daardoor eenvoudig te combineren met een nieuwe aankoop. Bij sommige merken, zoals MUD Jeans, keren populaire designs - eventueel in een subtiel aangepast model, of een nieuwe kleur zelfs meerdere jaren in de collecties terug. Ook bij mainstream modemerken zijn trouwens steeds vaker collecties te vinden die in allerlei seizoenen stijlvol en comfortabel zijn. Kijk daarvoor bijvoorbeeld eens bij minimalistische merken zoals Arket, Filippa K, Vanilia en By-Bar.

Multifunctionele mode Extra handig voor een all seasons wardrobe zijn multifunctionele designs. Bij outdoorlabels zijn dat soort items natuurlijk al lange tijd te vinden. Denk aan een lange broek die eenvoudig is in te korten tot een short, of een jack met afritsbare capuchon en mouwen. Nieuwer zijn bijvoorbeeld de capes van Fifth Origins, die je op meer dan vijftien manieren kunt dragen. En ken je het Nederlandse merk Maium al? De regenjassen, die zijn gemaakt van gerecyclede plastic flessen, kan je dankzij de slimme ritssluitingen transformeren tot een poncho. Handig voor de regenbuien die we in Nederland nu eenmaal in élk seizoen meemaken.

Renáta’s Choice Welkom herfst!

Het mooiste wat er is...

Laaangzaam lekker

Smikkelen & smeren

De kracht van honing

Wie maakt het? Wanneer je aan Michel Jansen vraagt wat het mooiste is wat er is, dan zegt hij soep. Gemaakt met zorg, tijd en aandacht. Zijn moeder kwam als Chinese uit Indonesië en trouwde met haar Hollandse liefde. Zij communiceerde met haar kinderen via eten, als uiting van haar liefde. Deze liefde geeft Michel al 16 jaar door aan iedereen die de producten van zijn Kleinstesoepfabriek eet. Hij maakt, samen met zijn team, biologische soepen en bouillons in het Groningse Leek. Ze letten niet alleen op de kwaliteit en smaak maar ook op duurzaamheid. Ze werken samen met lokale producenten, hebben 658 zonnepanelen, produceren energiebesparend en gebruiken de 17 sustainable goals van de Verenigde Naties als leidraad. Probeer het zelf Yes! Kleinstesoepfabriek komt nu met drie heerlijke biologische én vegan bonenstoofpotjes, de SLOWSTOOF. Een kruidige variant met curry, één met kokosmelk en zoete aardappel én een klassieke met rode wijn. Alle drie op smaak gebracht met miso. Extra gezond door de heerlijke peulvruchten die deels worden geteeld door Waldfarming, een bedrijf dat zich richt op het behouden van historische rassen. Kies jouw favoriete smaak en lepelen maar! www.kleinstesoepfabriek.nl

Wie maakt het? Duurzaamheidskoppel Caro en Iris hebben een heel oud kookprincipe nieuw leven ingeblazen. Caro is architect met aandacht voor energiezuinig bouwen en fascinatie voor isolatiematerialen. Ze werd gegrepen door de gedachte achter de hooikist en maakte er een vernieuwde versie van, de EcoStoof. Vriendin Iris, met ingenieurs-achtergrond in ecodesign en activiteiten in de biologische sector, was meteen om. Samen hebben ze EcoStoof de wereld ingezet. En wat een geweldig ding is het! Een warm nestje waarin ik mijn pan zijn gang kan laten gaan. Er komt maar weinig gas aan te pas, alleen voor het verhitten. Voedingsstoffen en smaken blijven behouden. Je spaart de natuur én je portemonnee. Probeer het zelf Je kan werkelijk alles stoven in deze EcoStoof: van vlees, vis, groenten, peulvruchten en rijst tot aardappelen. Verhit de ingrediënten voor een aantal minuten, doe de deksel op je pan en stop het in het nestje. Trek het koord aan om het geïsoleerd te houden en voeten omhoog tot het klaar is. En de materialen van deze EcoStoof? O.a. linnen uit Europa, gerecyclede textielvezels en kurk. Oh ja, er is ook een kookboek ter inspiratie!

Wie maakt het? Judith Faller-Moog is meer dan 35 jaar geleden gestart met haar onderneming Bio Planète. Ze maakt met haar team de de beste oliën: biologisch én biologisch dynamisch. Olieliefhebbers als ik kunnen hun hart ophalen want ze hebben zo’n 70 verschillende soorten, van olijf- en zonnebloemolie tot truffel-, maanzaad-, avocado-, zwarte komijn- of mariadistelolie. De ingrediënten halen ze van dichtbij zoals Oostenrijk en andere Europese landen tot verre landen als Burkina Faso, Kenia of de Filipijnen. Dit doen ze niet alleen door in te kopen, maar ze zetten de kennis en kunde van de boeren in en gaan duurzame samenwerkingen met ze aan. Probeer het zelf De zoete amandelen voor de milde, fluweelzachte olie van Bio Planète komen uit Spanje, Italië en Turkije en worden uit de eerste koude persing gewonnen. Deze olie is niet alleen geschikt voor verrukkelijke salades, gestoomde groentes of gebakken vis, maar je huid wordt er ook gelukkig van. Sprenkel en smeer er dus lekker op los! Nog goed om te weten: amandelolie heeft een hoog gehalte vitamine E en wordt gewaardeerd door veganisten, zoals ook maanzaadolie, als botervervanger bij het bakken. www.bioplanete.com

Wie maakt het? Celbiologe Tineke Creemers en Willem Jan Bosma van Bfactory geloven in de kracht van honing. Hun onderneming maakt producten voor mensen met een gevoelige en complexe huid, met honing als belangrijk bestanddeel. Dat is mooi voor mij! Trouwens, ook voor wie een stralende huid heeft, want het voedt en verzorgt ook. Bfactory heeft zijn producten samen met Wageningen Universiteit ontwikkeld en beschouwt honing als medisch product, als innovatief alternatief voor antibiotica. Alles wat dit bedrijf maakt wordt gedaan met blik op het milieu, met zorg voor natuur en mens. Dit doen ze in drie lijnen: Dermagiq, Revamil en Vetramil. Klinkt ingewikkeld, die namen? Je onthoudt ze als je het eenmaal geprobeerd hebt, want je wilt het blijven smeren. Probeer het zelf After bite van Dermagiq is een van mijn favorieten. Het is een verkoelende crème op basis van enzymrijke honing bij rode plekjes en bij geprikkelde huid. Ga je naar een feestje of een theatervoorstelling? Je kan het zo opsmeren. De gebruikte lavendel en de eucalyptus geven het namelijk een geweldig lekkere geur. www.bfactory.nl

Exclusief voor lezers van deze krant. €15,- korting op een EcoStoof met kortingscode AARDE. Ga naar www.ecostoof.nl kies je kleur en bestel! (aanbieding geldig t/m 31 jan. 2022). Niet in combinatie met andere acties.

Tekst: Renáta Horenová. Beeld: Alex Schröder.

LIFESTYLE KATERN

LEEF!

Maartje Borst (rechts) is veganchef in hart en nieren. Sinds een aantal jaar runt zij in Amsterdam haar zaak Koffie ende Koeck waar allerlei bijzondere plantaardige lekkernijen worden geserveerd. Onlangs verscheen haar eerste boek Taart ende Koeck. Botanische geuren en smaken verrijken haar creaties en haar bijzondere visie op de wereld en het leven zie je terug in haar overheerlijke recepten. www.koffieendekoeck.nl Lisette Kreischer (links) is co-founder van de inmiddels befaamde Dutch Weed Burger en heeft meerdere succesvolle (kook) boeken op haar naam staan, waaronder Ecofabulous koken in alle seizoenen, het succesvolle en internationaal bekroonde Groente uit zee en The Plant Pharmacy en haar meest recente Dog. Eat.Plant.. Haar liefde voor de geneeskrachtige plantenkeuken en voor al dat leeft draagt zij uit middels haar boeken, verhalen en fotografie. www.lisettekreischer.com

Recept Visvrije Mediterraanse Orzo Deze heerlijke orzoschotel met geroosterde groenten kost niet veel tijd om te maken en zit barstensvol smaak. De tonijnachtige smaak van Good Catch Fish Free Tuna gaat uitstekend samen met hartige smaakbommetjes als olijven en kappertjes, en de smeuïge orzo vormt een uitstekend podium hiervoor. VOOR CA. 4 PERSONEN • ½ courgette, in reepjes of blokjes • 100 g kleine oertomaatjes, gehalveerd • ½ paprika, ontdaan van de zaadjes en in reepjes • 1 sjalot, gepeld en in reepjes • 2 tenen knoflook, gepeld en 1 in ragdunne plakjes en 1 geplet • 1 el kappertjes • 10 kalamata olijven, ontpit • 4 el olijfolie • zwarte peper en zout naar smaak • een snuf oregano of tijm • 200 g orzo • 1 pak Good Catch Fish Free Tuna Mediterranean

herfst 2021

Verwarm de oven voor op 225℃. Bekleed een bakplaat met bakpapier en meng hier de courgette, oertomaatjes, paprika, sjalot, knoflookplakjes, kappertjes, olijven en 3 el olijfolie op. Bestrooi royaal met peper en zout, en wat oregano of tijm. Rooster de groenten in 20-25 minuten, of tot ze er mooi geroosterd uitzien. Schep tussendoor even om. Bereid ondertussen de orzo volgens de aanwijzingen op de verpakking, maar kook het geplette teentje knoflook mee en breng het water op smaak met zout. Giet de orzo af als hij gaar is en meng er 1 el olijfolie door. Verwarm de Good Catch Fish Free Tuna Mediterranean in een pannetje en schep de orzo erdoor. Schep de orzo op en verdeel de geroosterde groenten erover.

Eindeloos variëren met cereals Begin de dag goed met de lekkere ontbijtgranen van Your Organic Nature. Ontdek bijvoorbeeld de vezelrijke 4 granen muesli met noten, zaden en zuidvruchten. Of wellicht kies je liever voor een basis muesli waar je zelf vers fruit en (plantaardige) yoghurt aan toevoegt? Maar variëren kan ook met zelfgebakken gezonde repen op basis van havermout, een bron van eitwitten. En natuurlijk is bij Your Oranic Nature ook gedacht aan de liefhebbers van heerlijk knapperige granola’s en crunchy’s. Hoe varieer jij? Nu verkrijgbaar bij de bio speciaalzaak.

Voor de fans van Yotam Ottolenghi

Recept bietensoep met radijs

De weldaden van gefermenteerde look en gedroogde citroen

De Puur NL biodynamische rode bieten van André Jurrius zijn afkomstig uit de Betuwe. De bieten worden gekookt in eigen sap zonder enige toevoegingen, dat geeft een pure intense smaak. Ze zijn iets wat zoetig en aards van smaak. Deze smakelijke bieten zijn op vele manieren lekker: in een salade, stamppot, als ‘carpaccio’, taart en in deze overheerlijke soep. INGREDIËNTEN VOOR 4 PERSONEN

Zwarte knoﬂook van Amanprana biedt je de kracht van fermentatie, en de typische voordelen van knoﬂook zonder de geur. Verkrijgbaar in poeder, pasta en gepelde teentjes.

• 2 eetl olie • 1 Puur NL ui, fijngehakt • 1 teentje knoflook, fijngehakt • 1 l groentebouillon, vers of van een blokje • 4 Puur NL gekookte rode bieten, in blokjes • 1 winterwortel, in halve plakjes • 2 Puur NL aardappels, geschild, in blokjes • 3 eetl dille, fijngeknipt • 2 eetl peterselie, fijngehakt • 2 Puur NL tomaten, in blokjes • 4 Puur NL radijsjes in schijfjes • 4 eetl zure room of kefir (veganistisch: vegan zure room (Soyananda)) • peper en zout

1. Verhit de olie en bak de ui en knoflook glazig. 2. Breng de bouillon aan de kook. Voeg de wortel, aardappel, 2 eetl dille en peterselie toe en kook in 10 tot 15 minuten beetgaar. 3. Voeg de gekookte bieten, gebakken ui, de knoflook en de tomaten en de radijs toe en warm even mee. Breng op smaak met peper en zout. 4. Als de soep klaar is dan is het tijd voor de topping; top met een lepel zure room (of vegan zure room) en de overgebleven dille. Meer informatie over Puur NL groenten en fruit: puur-nl.nl

Zwarte gedroogde citroen van Amanprana geeft authenticiteit aan talrijke gerechten. Verkrijgbaar in schijfjes en in poeder.

AMAN PRANA SERENE LEVENSKRACHT

VEGAN

Meer info: www.amanprana.eu Verkrijgbaar in je natuurwinkel of thuisgeleverd via www.amanvida.eu

ingezonden mededeling

Vitamine E supplement? Kies voor rode palmolie. Boordevol natuurlijke vitamine E, zowel tocoferolen als tocotriënolen. Tekst: Bart Maes. Beeld: BigStockPhoto

Meer info: freedomofhealth.eu

Vitamine E zien we als ziektebestrijder, vruchtbaarheidsvitamine en de vitamine die er als antioxidant voor kan zorgen dat we langer leven. Vitamine E wordt de lijfwacht van de celwanden genoemd. Het is bekend dat vitamine E voorkomt dat de vetten in ons lichaam oxideren, m.a.w. ‘ranzig’ worden of verouderen. Zo is dementie niet zelden het gevolg van oxidatie van vetten en dus ranzig worden van hersencellen en zijn pigmentvlekken op de huid het gevolg van oxidatie door de zon.

Vitamine E: de algemene naam voor 4 tocotriënolen en 4 tocoferolen Vitamine E is de algemene naam voor de twee families die tot de vitamine E-groep behoren: tocotriënolen en tocoferolen. Elke familie bevat 4 vormen nl. de alfa-, beta-, gamma- en deltavorm.

Neem je vitamine E-supplementen? Dat is onnatuurlijk! Gebruik liever rode palmolie Misschien neemt u wel een supplement van vitamine E? Maar wat mist U? Tocotriënolen. De meeste supplementen bevatten uitsluitend alfa-tocoferol. Lang geleden dacht men dat alfa-tocoferol de actiefste vitamine E was. Dat is allang voorbij. Het voortschrijdend inzicht vertelt ons vandaag dat dat niet zo is. Er bestaan 8 soorten vitamine E met elk een andere functie en bescherming. Bovendien rapporteren onderzoekers in twee afzonderlijke studies dat het niet verstandig is om hoge doses alfa-tocoferolen op te nemen zonder de tocotriënolen. In de natuur komt alfa-tocoferol nooit afzonderlijk voor. Het is steeds een mix van tocoferolen en tocotriënolen. Als we erop vertrouwen dat de natuur ons altijd verschaft wat we nodig hebben, dan zou het ideale vitamine E-supplement een mix moeten zijn van tocoferolen en tocotriënolen. In 1971 heeft Slover aangetoond dat rode palmolie de rijkste bron is van tocotriënolen.

Hart en bloedvaten beter beschermd met de verschillende soorten vitamines E in rode palmolie Oxidatie van vetten speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling van atherosclerose (aderverkalking), het proces dat onder meer verantwoordelijk is voor hartaanvallen. Vitamine E is een zeer belangrijke vitamine om oxidatie van

ingezonden mededeling

Natuurlijke vitamines E in rode palmolie zijn 3 keer sterker en breder inzetbaar dan een (synthetisch) vitamine E-supplement 1. Algemeen mogen we stellen dat synthetische vitamine E (zijnde één bepaalde soort vitamine E namelijk DL-alfa-tocoferol) wordt aangemaakt door petrochemische processen. Deze vorm van synthetische vitamine E is voor de helft minder werkzaam dan natuurlijke vitamine E, blijft minder lang in het lichaam en vervult lang niet alle functies als het complex van natuurlijke vitamine E. Zo wordt bijvoorbeeld natuurlijke vitamine E uit rode palmolie 3 keer meer doorgegeven van de moeder naar de foetus dan synthetische vitamine E. 2. De hele groep van vitamine E (8 soorten) werkt beter dan een vergelijkbare dosis van één van de afzonderlijke leden van de vitamine E-familie. Dit komt omdat de verschillende leden andere functies vervullen. Zo beschermen gamma-tocoferolen hersenen beter tegen stikstofoxide dan alfa-tocoferolen En zo kon een mix van tocoferolen en tocotriënolen borstkanker voorkomen hetgeen alfa-tocoferol in zijn eentje niet kon.

vetten te voorkomen. Dr. J. Breslow, voorzitter van de Amerikaanse Heart Association zei in 1996: “Vitamine E voorkomt hart- en vaatziekten.” Volgens Dr. André Theriault, prof. van de universiteit van Hawaï, kunnen de tocotriënolen van rode palmolie cholesterolverlagend werken. Belangrijk is ook dat vitamine E helpt voorkomen dat bloedplaatjes samenklonteren, een ander belangrijk mechanisme bij het ontstaan van atherosclerose. Rode palmolie tocotriënolen kunnen het cholesterolgehalte met 15 tot 33% in zes tot acht weken verlagen. En het goede nieuws is dat de ‘goede’ HDL-cholesterol niet daalde. De wereldgezondheidsorganisatie concludeerde na een studie dat het gehalte vitamine E in het bloed de beste indicator is om het risico op hartaanvallen te bepalen. Vitamine E vermindert het samenkleven van de bloedplaatjes, vermindert de bloeddruk en helpt bloedklonters voorkomen. Vele studies hebben aangetoond dat de inname van verschillende soorten vitamine E via de voeding het risico op hart- en vaatziekten met 50% kan verlagen.

Kanker en verschillende soorten vitamines E. Prof. K.K. Caoll (1997) en Guthrie (1997-1998) van de universiteit van Western Ontario in Canada hebben aangetoond dat tocotriënolen de woekering en deling van kankercellen remmen bij borstkanker. Gamma-tocotriënol uit rode palmolie is 3 maal sterker dan Tamoxifen (een geneesmiddel gebruikt bij borstkanker) in het remmen van kankercellen. Dit in tegenstelling tot tocoferolen, die geen enkel effect hadden op de groei van borstkankercellen. Tocotriënolen uit rode palmolie voorkomen beter tumoren dan tocoferolen. Tocotriënolen uit rode palmolie helpen borstkanker voorkomen, onafhankelijk

3. Ten derde mogen we stellen dat zogezegd ‘natuurlijke’ vitamine E in capsules meestal niet hetzelfde is als deze die we terugvinden in planten zoals rode palmolie. De meeste zogenaamde natuurlijke d-alfa-tocoferolen zijn andere plantaardige tocoferolen die door een chemisch proces van methylatie tot alfa-tocoferolen werden omgevormd. Prof. R. Acuff van de staatsuniversiteit van Oost-Tennessee zegt: “Onze studie toont zonder enige twijfel aan dat natuurlijke vitamine E in rode palmolie minstens dubbel zo goed is als synthetische.” Een studie uit 1998 van prof. Traber (Linus Pauling inst.) toonde aan dat natuurlijke vitamine E in rode palmolie dubbel zo goed opgenomen wordt in het bloed als synthetische. Synthetische vitamine E wordt ook sneller en meer uitgescheiden. Blijkbaar kan het lichaam een onderscheid maken tussen beiden, aldus prof. Traber.

van de oestrogeenstatus. Tocotriënolen belemmeren niet alleen kankergroei, maar dragen ook bij tot de dood van tumorcellen (apoptosis).

Rode palmolie beschermt de huid beter dan alfa-tocoferol De wereldbefaamde Vitamine E-specialist, professor Packer van de universiteit Berkeley in Californië heeft aangetoond dat de antioxidante werking van tocotriënolen veel hoger ligt dan die van de tocoferolen en dat deze de huid kunnen doordringen en beschermen tegen de oxidatieve stress van buitenaf, zoals de uv-stralen van de zon. Wanneer je rode palmolie op je huid aanbrengt, worden de tocotriënolen snel in de onderste huidlagen opgenomen. Huidkanker en melanomen kunnen geremd worden met delta-tocotriënolen. Rode palmolie beschermt de huid tegen uv-stralen en luchtvervuiling. Tocotriënolen verschaffen het lichaam en de huid de natuurlijke middelen om zichzelf te beschermen. Alfa-tocotriënolen beschermen 40-60 keer beter dan alfa-tocoferolen tegen oxidatie. Vitamine E kan ook dienst doen als zonnecrème omdat het uv-B stralen absorbeert. Ozon veroorzaakt de vorming van vrije radicalen in de huid. Vitamine E kan de vorming van vrije radicalen en dus de veroudering van de huid tegengaan. Natuurlijke vitamines E van rode palmolie beschermen tegen de zon. De meeste zonnecrèmes bevatten D-alfa-tocoferolacetaat of DL-alfa-tocoferollinolaat. Beiden helpen de oxidatie van vetten door de zon niet tegengaan. Rode palmolie wel. Het lokaal aanbrengen van gemengde tocoferolen en tocotriënolen, zoals we die vinden in rode palmolie, blijkt meer effectief te zijn dan ze op te nemen via eten om de huid te beschermen tegen stikstofoxidatie. Voorkomen is beter dan genezen.

Veel goede eigenschappen Goed nieuws voor computergebruikers: Franse onderzoekers hebben ontdekt dat vitamine E achteruitgang van het oognetvlies kan helpen voorkomen. Tocotriënolen in rode palmolie beschermen sporters tegen de oxidatie van de spieren en vetten tijdens grote lichamelijke inspanningen. Verder is aangetoond dat vitamines E de aftakeling bij Alzheimerpatiënten vertragen.

“De natuurlijke kracht in elk van ons is de grootste genezer van ziekten” Hippocrates

Gevonden voor de Krant van de Aade-lezer: AMANPRANA 100% Rode Palmolie Duurzame palmolie uit Colombia

HOUD DE GROENE STRIJD LEVEND

Met Greenpeace in uw testament

Vastberaden en vreedzaam beschermt Greenpeace onze prachtige aarde. Al 50 jaar voorkomen we milieurampen en pakken we grote misstanden aan. Dankzij steun van mensen zoals u hebben we walvisjacht gestopt, kwetsbare regenwouden beschermd en kolencentrales dicht gekregen. Uw nalatenschap betekent dat Greenpeace in actie kan blijven komen. Samen gaan we door tot ál het leven op aarde is beschermd.

Meer weten? Kijk op greenpeace.nl/nalaten Benieuwd naar hoe u de groene strijd levend kunt houden? Vraag dan de brochure over nalaten aan Greenpeace via deze antwoordkaart aan. Ja, stuur mij de brochure over nalaten aan Greenpeace Ja, ik wil graag een vrijblijvend persoonlijk gesprek met Gabriëlla van der Ham over nalaten U kunt de brochure ook telefonisch aanvragen via 020 - 5249 549 of per email: nalaten@greenpeace.nl Naam:

U kunt deze antwoordkaart gratis retourneren naar onderstaand antwoordnummer. Een postzegel is niet nodig.

Straat en huisnummer: Postcode en plaats: Telefoonnummer (optioneel): Greenpeace respecteert uw privacy. Zie greenpeace.nl/privacy

Greenpeace Nederland T.a.v. Gabriëlla van der Ham Antwoordnummer 9357 1000 XH Amsterdam