Krant van de Aarde 6-2017 by Krant van de Aarde

Natuur / Voeding / Gezondheid / Cultuur / Innovatie / Mode / Vrije tijd

Jaargang 12, 2017 nr. 6 / december-januari

Bijlage Scand ina

vië

BBC Earth

Fotowedstrijd

Wonders of the Monsoon

LandschappenNL

Prinses Irene:

“Moeder Aarde heeft onze hulp nodig” Uitgave van de stichting Dag van de Aarde Verschijnt zes keer per jaar.

Volg ons op Facebook facebook.com/KrantvandeAarde

lees ons online www.krantvandeaarde.nl

100% full spectrum

kruiden, planten & algen Naturals

5099

Skal 02

Het tijdperk van gestandaardiseerde kruiden is wat ons betreft voorbij. Conventionele kruiden worden namelijk vaak gestandaardiseerd door 1 stof uit de plant te extraheren. Dit wordt gedaan omdat men denkt het ‘werkzame ingrediënt’ gevonden te hebben. Deze enkelvoudige stof wordt geïsoleerd door het gebruik van chemische stoffen, waaronder aceton en/of extreme hitte. Geïsoleerde planten en kruiden verliezen hierdoor de kracht en wijsheid van de gehele plant. We geloven bij Royal Green dat de kracht, energie & veiligheid ligt in de geheelheid van het kruid. Bij Royal Green leveren we altijd full spectrum kruiden. Alle voedingsstoffen worden geleverd. Indien mogelijk gecertificeerd biologisch & geconcentreerd op de volledigheid van elk kruid of plant.

-01 ulture NL-BIO -EU Agric on EU/ N

Ashwagandha

Astaxanthine

Camu Camu vit. C

Gember

Green-Lipped Mussel complex

Maca

Spirulina

Turmeric complex

Royal Green Ashwagandha wordt verbouwd zonder het gebruik van bestrijdingsmiddelen. We leveren een full spectrum ashwagandha. Niet gestandaardiseerd want alle voedingsstoffen uit ashwagandha worden geleverd. Royal Green Ashwagandha is gecertificeerd biologisch, vrij van vulstoffen en hoog geconcentreerd (5:1). Ashwagandha is rustgevend, draagt bij aan de ontspanning en helpt bij tijdelijke stress. Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Royal Green levert een 100% gevriesdroogde en full spectrum groenlipmossel. Duurzaam geoogst, niet verhit en vrij van vulstoffen! Voor een optimale werking voegen we een krachtige combinatie van Indische wierook (boswellia), duivelsklauw, geelwortel, ashwagandha, gember, kaneel en zwarte peper toe. Geelwortel en wierook dragen bij tot het behoud van soepele gewrichten. Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Royal Green Astaxanthine bevat vier verschillende carotenoïden afkomstig van de 100% natuurlijke micro alg Haematococcus pluvialis. De belangrijkste is astaxanthine, welke wij in een hoog geconcentreerde vorm leveren. Royal Green Astaxanthine bevat daarnaast van nature ook de carotenoïden canthaxanthine, bèta-caroteen en luteïne. De toegevoegde vitamine E draagt bij tot de bescherming van cellen tegen oxidatieve stress. Verkrijgbaar in: 60 & 120 softgels

Royal Green 100% gecertificeerd biologische Maca is afkomstig uit het centraal hooggebergte van de Andes in Peru. Gegarandeerd verbouwd zonder het gebruik van bestrijdingsmiddelen, 100% puur en hooggeconcentreerd (6:1). Voor positieve energie. Helpt de vitaliteit te verhogen en biedt een krachtige ondersteuning bij overgangsverschijnselen. Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Royal Green 100% pure Camu Camu is een full spectrum vitamine C. Het bevat naast vitamine C namelijk ook honderden extra plantenstoffen, waaronder bioflavonoïden en enzymen. De vitamine C in Royal Green Camu Camu is van nature aanwezig en dus geen synthetische ascorbinezuur of een zogenaamde ester-C. Dit zijn synthetische vormen van de vitamine C en niet plantaardig. Verkrijgbaar in: 60 & 120 vegicaps

Royal Green’s gecertificeerd biologische Spirulina bevat meer dan 60 werkzame stoffen, waaronder vitamine B12, bèta-caroteen en eiwitten. Bèta-caroteen is een voorloper van vitamine A dat zoals vitamine B12 bijdraagt tot de normale werking van het immuunsysteem. Daarnaast draagt vitamine A bij tot de instandhouding van een normale huid en vitamine B12 tot de vermindering van vermoeidheid. Verkrijgbaar in: 60 & 120 tabletten

Royal Green Gember wordt verbouwd zonder het gebruik van bestrijdingsmiddelen. We leveren een full spectrum gember. Niet gestandaardiseerd want alle voedingsstoffen uit gember worden geleverd. Royal Green Gember is gecertificeerd biologisch, vrij van vulstoffen en hoog geconcentreerd. Gember heeft een maagversterkende invloed, helpt bij de spijsvertering en ondersteunt ons immuunsysteem. Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Royal Green Turmeric complex bevat een krachtige combinatie van geelwortel, gember en zwarte peper. Onderzoek wijst uit dat zwarte peper de opname van geelwortel vele malen verhoogt. Zo kunnen we een maximale werking garanderen. Geelwortel ondersteunt de spijsvertering en een normale leverfunctie. Royal Green Turmeric complex is gecertificeerd biologisch, vrij van vulstoffen en uiterst zuiver. Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. • Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu

312U_adv_rg_vitamine_mineralen_krant_vd_aarde.indd 1

14-11-17 12:08

Redactioneel

Woorden Het woord “duurzaam” staat in de top tien in de lijst van meest irritante woorden van 2017. “Het is een hol betekenisloos containerbegrip geworden” aldus de website wegmetdatwoord.nl. De verkiezing is georganiseerd door het instituut voor de Nederlandse taal, een organisatie voor het bevorderen van kennis en gebruik van de Nederlandse taal.

Elke week een tas met biologische groenten en fruit van het seizoen

Een aantal jaren geleden constateerde de redactie van de Krant van de Aarde al dat duurzaamheid vanzelfsprekend is voor de lezers van deze krant. Besloten werd dat dat woord zelf zuinig gebruikt zou worden. De Krant van de Aarde zou zich op de invulling richten. Op de invulling van een duurzame levensstijl. Naast het tonen van de schoonheid van de Aarde uiteraard. Dus praten en schrijven over de invulling van iets vanzelfsprekends. Die invulling is overigens helemaal niet vanzelfsprekend en veelomvattend. Naar aanleiding van de verkiezing werd door de redactie toch nog maar eens woorden geteld voor het ter perse gaan van deze editie. Alleen al in de bijlage kwam het woord duurzaam of duurzaamheid 34x voor. Dat was inclusief de advertenties. Best veel. Duurzaam weghalen lukt niet. Als ik denk aan interviews, reportages en achtergrondverhalen dan moet ik toegeven dat het woord duurzaam of het nou wel of niet genoemd wordt, toch vaak een rode draad is in onze krant. Als Prinses Irene van Lippe-Biesterfeld in haar interview in deze editie stelt dat de Aarde, Moeder Aarde, onze hulp nodig heeft dan doelt ze op duurzaam gedrag van haar menselijke bewoners. Prinses Irene was haar tijd echt ver vooruit. Waarschijnlijk stond, toen zij volop begon te denken over de thematiek, het woord “neutronengranaat” in de top tien. Het herstel van de relatie tussen mens en natuur ziet zij als haar levenswerk. Dat gaat veel verder dan een duurzame levensstijl. Kunnen we het ook omdraaien? Zonder de Prinses tegen te spreken stel ik dat de Aarde de hulp van de mens helemaal niet nodig heeft. De Aarde kan heel goed zonder mensen. De mens kan niet zonder de Aarde. Het woord Aarde schrijven we sinds een aantal jaren met een hoofdletter en dat woord mag op iedere pagina terugkomen. Fijne feestdagen en een gezond 2018!

Albert Poutsma, Voorzitter stichting Dag van de Aarde

www.odin.nl

GEZOND is helemaal NIET SAAI

UTRECHT

oervoeding voor klein en groot gluten-, lactose- en suikervrij www.gezondishelemaalnietsaai.nl

Praktijk voor Chinese Geneeswijze, Amersfoort

GEZICHTSPUNTEN

Schreuder Natuurgeneeskunde, Baarn

Centrum Sociale Gezondheidszorg Brochures over de gezondheid van lichaam, ziel en geest. www.gezichtspunten.nl

NOORD-HOLLAND

GEZONDHEID IN GOEDE HANDEN www.osteopathieamstelland.nl Tel.: 020-7854142

Praktijk voor Natuurgeneeskunde en LGT, Haarlem Praktijk van As, Hilversum Praktijk Chin Gen, Zwaagdijk-Oost

ZUID-HOLLAND / ZEELAND Kobayashi Medisch Centrum, Alphen a/d Rijn

Fytotherapie & Acupunctuur Selma Bijl, Driebergen Behandelcentrum, Utrecht Medica Plus, Dr. Korbee, Utrecht Orthomoleculaire Geneeskunde, Voedingsarts I. de Vries, Utrecht

GELDERLAND / OVERIJSSEL Vonk Natuurlijk, Apeldoorn

Centrum Natuurgeneeskunde & Acupunctuur, Enschede Integraal Therapeutisch Centrum, Holten Schreuder Natuurgeneeswijzen, Zwolle

Maaike Remmerswaal Fysiotherapeute en Osteopate i.o. www.fysiotherapiemaaike.nl

biodynamische landbouw. Demeter gaat verder dan biologisch. Eisen en richtlijnen zijn strenger. Met grensverleggende landbouwmethoden versterken boeren de natuurlijke levenskracht die bodem, planten, dieren en mensen in kringlopen aan elkaar doorgeven. Hun gewassen worden rustig volwassen, dankzij een ruime vruchtwisseling en minimale bemesting. Echt lekker en gezond voedsel komt uit het meest natuurlijke landbouwsysteem. Logisch dat je meer van leven geniet, als je zulke goddelijke sla eet. www.stichtingdemeter.nl

BRIDGE VAN BINNENUIT

Verbinden en opbloeien van binnenuit Valkenburg (Limburg) Praktijk voor natuurgeneeskunde www.bridgevanbinnenuit.com

Wij hebben kennis over ondersteunende therapieën naast reguliere behandeling. Voor overgewicht werken wij met het succesvolle programma Metabolic Balance. Dit programma is ontwikkeld door artsen en voedingswetenschappers. Zuidwijkstraat 8, 2729 KD Zoetermeer 079-7850385 pjj.wever@biovion.nl • www.biovion.nl

NOORD NEDERLAND

Leven begint met Demeter Demeter is de Griekse godin van de vruchtbaarheid en het internationale keurmerk van de

Bij Biovion kunt u terecht voor chronische klachten. Kijk op de website voor onze werkwijze en aanpak.

www.biovion.nl

Biodynamische kw a l i te i t

Mevr. A. van Eerten, Zutphen

YOGA & OSTEOPATHIE BREDA

Geniet va n je goed voelen

Odin. De coöperatieve supermarkt www.odin.nl

Etopius, E. Top, Voorthuizen

HealthCenter Zuid, Rotterdam

Praktijk Verwest therapie Goes (Zeeland)

Doe je boodschappen bij Odin. Kleine keuzes, groot effect.

I. Tomas, acupunctuur, Nijmegen

BRABANT / LIMBURG

Zonvitaris, Schuddebeurs (Zeeland)

Dus waarom zou je aardbeien met gif eten als het ook zonder kan?

Natuurgeneeskunde Arnhem-Zuid

Peter van der Meer, Arts, Leiden Praktijk Mozaiek, Rotterdam

Biologisch en biodynamisch eten maakt het leven leuker voor alles en iedereen! Voor onszelf en onze kinderen, voor de bijen en de regenwormen, voor de vissen in de zee.

Nieuwe abonnee & DVD Je ontvangt als nieuwe abonnee de Krant van de Aarde in de brievenbus thuis. Je krijgt nu gratis een BBC EARTH DVD Box naar keuze cadeau! abonnementen service: info@fbw-woerden.nl

Eszensa Health Coaching is al meer dan 10 jaar het adres voor een holistische aanpak van gezondheidsklachten.

Praktijk voor Natuurgeneeskunde Daniël Nelck, Groningen Praktijk voor Natuurgeneeskunde M. van der Galiën, Groningen Floris Acupunctuur, Groningen Medica Natura, Drachten Centrum de Wetering, Leeuwarden Acupunctuur Coevorden Praktijk Poorthuis, Coevorden Praktijk voor Holistische Geneeskunde Roeland Suylen, Meppel

www.krantvandeaarde.nl

Inhoud

Jaargang 12 2017

8 INHOUD

S1 - S36

Bijlage ScandinaviĂŤ

13 Waarom complimenten gelukkig maken

Fietsen door Marrakech

200.000 slachtoffers door pesticiden

Nieuws op zâ&#x20AC;&#x2122;n Frans

In gesprek met Prinses Irene

Recept Bounty met kiemen

BBC Earth: Wonders of the Monsoon

De Kraanvogel

Fotowedstrijd LandschappenNL

Antroposofisch consultatiebureau

De Vrijeschool

Eerlijke Voetafdrukken

Mode: Moderne slavernij

Nieuws op z’n Frans

Frans van der Beek volgt de ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid op de voet. Hij ergert zich aan de wijze waarop we van de Aarde lenen en weigeren om terug te betalen. En is blij met initiatieven die het welzijn van de planeet bevorderen. Frans geeft een rode kaart aan iedereen die het milieu en de natuur vernietigt en prijst met een groene kaart alle inspanningen die het leefklimaat bevorderen of herstellen. Suggesties zijn welkom op fhjvanderbeek@gmail.com.

OVER EEN HEMD GESPROKEN

Ons zorgen maken over de wereldwijde teloorgang van de natuur is gemakkelijk, maar er werkelijk iets aan doen is een ander verhaal. Dat wordt verteld door Ruben van Veen. Na mondiale omzwervingen werd hij duurzaam organisatieadviseur, maar dat was niet concreet genoeg. Nu geeft hij het goede voorbeeld hoe de textielindustrie de ecologische voetstap aanmerkelijk kan verkleinen. Hij stapte in de fabricage van overhemden van biologisch katoen die onder fatsoenlijke arbeidsomstandigheden worden vervaardigd. De knopen zijn vervaardigd van kokosnoot of duurzaam gekweekt parelmoer. Verzending gebeurt in gerecyclede verpakking die zo door de brievenbus kan. Het katoen wordt dankzij een druppelmethode, die 60% water bespaart, geteeld. De ondernemer noemt zijn product Skot, dat is Fries voor schat. Vraag niet bij Primark naar Skot, want dan zien ze water branden, maar bestel het overhemd op skotfashion.com. Daar hangt natuurlijk wel een ander prijskaartje aan dan bij Primark.

BAMBI AWARDS: HET GROENE VOORBEELD

Ik zag onlangs iets moois. Op de Duitse televisie werd het gala van de Bambi Awards uitgezonden, de onderscheidingen in de media. Het complete programma stond in het teken van onze Aarde en vooral de massale destructie van de natuur door vervuiling van plastic. Een moedig besluit van de producenten om glamour met de naderende ondergang te combineren. Initiatiefnemers om

Overhemd

de Aarde te redden werden in het zonnetje gezet. Onder hen de zusjes Melati en Isabel Wijsen, twee Nederlandse tieners die in Bali zijn geboren en getogen en ambitieus initiatief zijn gestart: Bye Bye Plastic Bags. Op het gala werd hun voortvarende campagne in beeld gebracht. De zusjes waren aanwezig en na de beelden stond de hele zaal op en bracht de meisjes een ovationeel applaus. Ze waren zichtbaar ontroerd door deze massale bijval. Een schitterend moment. Hiermee wil ik de Duitse televisie complimenteren met deze indringende aanpak. De Duitsers liggen ons toch al een straatlengte voor wat betreft milieubesef. Ik hoop dat de Nederlandse televisieproducenten hier een voorbeeld aan nemen.

KOGELVRIJ VEST WORDT TAFEL

Afgedankte kogelvrije vesten belanden niet langer op de vuilnisbelt, maar krijgen een nieuw leven… als tafel! DSM Dyneema wil zo de circulaire economie aanjagen en doet dat op een wel heel originele manier. Bij het ontwikkelen van een prototype ontwerptafel heeft DSM Dyneema gebruik gemaakt van de expertise van DenimX. Dit bedrijft heeft een proces ontwikkeld dat gebruikte kleding, zoals uniformen, omzet in platen. Voor het prototype zijn gebruikte kogelvrije vesten versnipperd en vervolgens in vlakke platen geperst. Dit materiaal is vervolgens gebruikt voor de tafel, maar kan ook op een andere manier ingezet worden. Het is vooralsnog een prototype, maar houdt een interessante belofte voor de

Bambi Awards

toekomst in. DSM Dyneema wil voortborduren op het succes van het ontwikkelde prototype. Het bedrijf nodigt geïnteresseerde partijen uit voor samenwerking om mogelijkheden verder te ontwikkelen en hergebruik naar een hoger niveau te tillen. De eerste doelstelling is om met partners samen te werken om een schaalbaar proces te realiseren. De technische haalbaarheid is bewezen. Wordt dus vervolgd.

BUURTPSYCHOLOOG ADVISEERT BEWONERS

Het is een illusie dat de overheid alleen de buurt spic en span kan houden. Dat heeft de bestuurders van Stadsdeel West in Amsterdam op een idee gebracht. Daar kunnen bewoners les krijgen van een gedragspsycholoog in hoe ze kunnen omgaan met buren die de omgeving vervuilen, bijvoorbeeld door afvalzakken naast de container te zetten, of erger. De animo voor de lessen in groot, waaruit blijkt dat veel buurtbewoners zich ergeren aan het gedrag van anderen. Het is lastig om de buurman aan te spreken op het feit dat hij zijn karton altijd op straat flikkert, maar de buurtpsycholoog leert hoe ze dat kunnen doen zonder agressie te veroorzaken. Het zijn ‘breinsessies’ als onderdeel van een programma waarin buurtbewoners worden betrokken bij het schoonhouden van de wijk. Het gaat erom dat de aangesprokene ook daadwerkelijk zijn gedrag verandert. Het helpt, volgens het stadsdeelbestuur. Alweer een initiatief dat als sprekend voorbeeld dient.

Buurtpsycholoog

Nieuws op z’n Frans

Redacteur Frans van der Beek deelt rode en groene kaarten uit. Groen maakt blij en rood moet anders.

Heb je goed of slecht nieuws? Mail Frans!

redactie@krantvandeaarde.nl

SLACHTHUIS NEDERLAND

De lobby over de glorieuze voedselindustrie in ons land heeft een bittere schaduwzijde. De cijfers liegen niet. Vorig jaar gingen er twee miljoen runderen, anderhalf miljoen kalveren, vijftien miljoen varkens en zeshonderd miljoen kippen naar de dierenhemel. Slachthuis Nederland draait op volle toeren. Alleen als er een klokkenluider stiekem een filmpje maakt van de dieronterende toestanden in zo’n slachthuis is er even een oprisping van geschoktheid en daarna gaan we weer over tot de orde van de dag. Het veevoeder (soja) importeren we uit Latijns-Amerika met dramatische ecologische effecten, zij het ver van ons bed. Watertekorten, boskap en sterk afnemende biodiversiteit zijn het gevolg. En niemand weet hoe dit gaat aflopen. Geen happy-end, dat staat nu al wel vast. Het gezonde verstand laat het afweten en de zondvloed komt nabij.

STOPPEN MET AARDKLOTEN

Er staat ons een enorme energietransitie te wachten, maar we aarzelen en twijfelen. Er zijn wel eindeloze discussies, maar die verzanden in oeverloze praatsessies. Dat is onbegrijpelijk in een tijdperk waarin het water ons naar de lippen lijkt te stijgen. Energieleverancier Greenchoice heeft voor die impasse een naam bedacht: aardkloten. Ofwel, we kloten maar wat aan op onze planeet en doen er veel te weinig aan. Met die vaststelling geeft Greenchoice het euvel een naam. Dat kan stimuleren om in actie te komen en te beseffen dat er drastische maatregelen nodig zijn. De energiefirma laat het niet bij het benoemen van de situatie, maar komt met zinnige voorstellen om in te grijpen. Dat geeft deze wolk dan wel weer een zilveren rand. Eerst

Aardkloten

het besef dat we met z’n allen maar wat aanklooien om er vervolgens met concrete aanpassingen iets aan te veranderen. Het is een begin, nu de rest nog.

NIET FIJN, DAT STOF

Uit een recent gepubliceerd onderzoek in opdracht van de Europese Commissie blijkt dat de uitstoot van kleinere fijnstofdeeltjes op leefniveau bijna nergens zo hoog is als in Nederland. De kleine fijnstofdeeltjes, waarvan de dieselvoertuigen de hoofdoorzaak zijn, zijn zeer schadelijk voor de gezondheid: het verlies in levensjaren, veroorzaakt door de uitstoot, is groot. Uit het onderzoek is gebleken dat de gemiddelde Nederlander een jaar korter leeft door de uitstoot van deze kleine fijnstofdeeltjes. Het aantal dagen waarop de normwaarde van fijnstof in Nederland werd overschreden is angstaanjagend. De meest vervuilde lucht in Nederland bevindt zich boven de Randstad, Noord-Brabant, Zeeland en Zuid-Limburg. In Rijnmond is de luchtvervuiling het hoogst. Een deel van de vervuilde lucht wordt geïmporteerd uit andere landen. Dit weegt alleen niet op tegen het feit dat Nederland nog veel meer vuile lucht exporteert naar de buurlanden. Lekker land, maar niet heus.

DE GROTE ONTBIJTLEUGEN

Lief van onze koningin om aan te schuiven bij het Nationaal Schoolontbijt om kinderen te motiveren met een gevulde maag de les te volgen. Dat klinkt gezond, maar wie verder kijkt, ziet dat dit initiatief is gesponsord door het Nederlands Zuilvelbureau en het Nederlands Bakkerij Centrum. Een listige stunt om kinderen zoete en ongezonde producten aan

Ontbijtleugen

te smeren. Het schoolontbijt bevat veel industrieel bewerkte producten die stijf staan van de suiker. De kinderen eten zich ziek. Uiteraard moet het beleg weer op een laag van margarine worden aangebracht. En natuurlijk op de boterham waar alles op moet worden gestrooid. Ja, er was ook wat fruit bij, maar dat was een afleidingsmanoeuvre. Onderzoek toont aan dat kinderkanker ieder jaar met 1% stijgt en voedsel is een oorzaak. Scholen kunnen beter onderwijs over gezond voedsel geven dan zich laten verleiden tot marketingtrucs als het schoolontbijt.

VERGEET DAT VLIEGEN…

Als we de klimaatdoelen van Parijs willen halen zal vliegtoerisme en luchtvaart drastisch moeten worden beperkt. Vliegtuigverkeer heeft het grootste effect op het klimaat. Gebeurt er niets dan vliegen we in het jaar 2100 negen keer zoveel als in 2015 en dat is uiteraard desastreus. Alleen als andere vervuilers, inclusief de industrie, de uitstoot van CO2 tot nul terugbrengen, kunnen we ongebreideld in de zilveren vogel blijven stappen. En dat is uitgesloten. Ook een ticketbelasting van 200% en een CO2-heffing van duizend dollar per ton is niet voldoende. Volgens Paul Peters, lector duurzame luchtvaart aan de toerismehogeschool, is er geen enkele andere optie dan het vliegverkeer extreem inperken, maar wie laat zich een budgetvlucht naar Alicante door de neus boren? Ik denk dat we liever blijven vliegen en de planeet dan maar naar de Filistijnen helpen. Egoïsme en kortzichtigheid vieren nu eenmaal hoogtij.

Vliegen

Interview

Gesprek met Irene van Lippe-Biesterfeld

We zijn aardemensen De dagen voor Kerstmis zijn een moment voor bezinning, voor reflectie op verleden en toekomst. Denkend aan natuur, de Aarde, duurzaamheid en onze eigen context, geeft het gedachtegoed van prinses Irene als vanzelfsprekend richting. We zijn immers natuur. Tekst: Eric Schoones, Beeld: Joachim Schoones

Vanaf haar vroegste jeugd hield ze van de natuur. Als kind was ze altijd buiten zodra ze de kans kreeg en later in haar politieke leven, toen ze in de stad woonde, miste ze het groen, vooral in Madrid in de droge hoogvlakte van Castilië. Een wonderbaarlijke gebeurtenis in de Zwitserse bergen bracht haar een nog onbekende realiteit. Over die gekoesterde ervaring praat ze niet graag. ‘Nee, het is moeilijk in woorden te vatten omdat je op zo’n moment je ego en ook de taal achter je laat. Ik liep naar buiten en ineens waren alle barrières tussen mij en het andere weg. Ik voelde me één met al het leven om me heen, één met het geheel, en ook in het moment, in het nu. Die stilte heeft zich sindsdien in mij verdiept en ik ben daardoor veel sterker geworden. Biologen kennen de realiteit van het ecosysteem Aarde,

maar het voelde voor mij als een voorrecht, een genade, om het zo, als niet-bioloog te ontdekken.’

Levenswerk

Die ervaring raakte haar zo diep dat ze besloot om de rest van haar leven te wijden aan het herstel van de relatie tussen mens en natuur en sindsdien ziet ze het uitdragen van die verbondenheid als haar levenswerk. ‘We leven eigenlijk al sinds Descartes met een wereldbeeld waarin de mens zich buiten of boven de natuur plaatst. Dat is een heel groot misverstand, en in de kern is dat de oorzaak van de totale chaos waarin we nu verkeren. We moeten leren inzien dat de mens onderdeel is van de natuur. Het begint met je openstellen voor de natuur. Alles in de natuur pretendeert niet anders te zijn dan het is. Dat doen wij mensen helaas wel.’ Is dat inzicht van verbondenheid een

voorwaarde om tot een duurzame samenleving te komen? ‘Nee, ik denk dat je ook rationeel, met je hoofd met duurzaamheid bezig kan zijn. Technische oplossingen zijn heel belangrijk, maar als de techniek niet komt vanuit een innerlijk bewustzijn van eenheid en verbinding, dan blijven milieumaatregelen lapmiddelen.’

Meer dan optimisme

Natuur kan voor haar geen ‘hobby’ meer zijn, zoals wel wordt gezegd. Het is de basis van al het leven, natuur is het leven zelf. ‘Ja, alles heeft met alles te maken, de problemen in de wereld hangen allemaal met elkaar samen. Migratie is bijvoorbeeld een direct gevolg van klimaatverandering. Daar waar de Aarde verschraalt zullen mensen wegtrekken, er zullen conflicten ontstaan, die verbanden worden steeds duidelijker. Klimaat verandering is catastro-

Interview

Moeder Aarde heeft onze hulp nodig

faal voor business as usual. Het leven zoals we dat hebben gekend bestaat niet meer. We zijn nu op een punt in de geschiedenis dat de mens gaat bepalen hoe het verder gaat met onze planeet.’ Ze is meer dan optimistisch over de toekomst. ‘Het voordeel van deze chaotische tijd, waarin we teruggeworpen zijn op onszelf, is het ontstaan van veel mooie projecten en bewegingen. Vooral ook van jonge mensen die werkelijk het commitment aangaan, die de toekomst in eigen hand nemen en niet afwachten tot een ander het voor ze doet. Een mooi voorbeeld is Boyan Slat die echt iets doet tegen de plastic soep. Dat is geweldig, maar het moet eigenlijk eerder beginnen. Waarom gebruiken we überhaupt nog plastic? Waarom moet er zelfs in natuurwinkels nog een plastic hoesje om een papieren verpakking heen? Daar moet echt een mentali-

teitsverandering komen dat we andere oplossingen vinden om voedselverspilling tegen te gaan.’ Terwijl de verkoop van plastics naar verwachting nog zal stijgen. ‘Het is eigenlijk crimineel, we weten dat we er heel veel diersoorten mee doden en ziek maken. Dat we daar de verantwoordelijkheid niet voor nemen komt weer voort uit die veronderstelde afscheiding tussen mens en natuur. We zitten vast in ons dagelijks leven, iedereen is druk met zijn eigen leven. Maar er zijn ook veel kleine dingen die iedereen kan doen. Help mee opruimen en kijk bijvoorbeeld wat je koopt, hoe je leeft. Er is een app beschikbaar waarmee je producten kunt scannen en kunt zien of ze ecologisch verantwoord zijn. Al dat soort dingen zijn aan het ontstaan en dat vind ik prachtig.’ Ook in het onderwijs ziet ze veel beweging, maar

die initiatieven krijgen niet zoveel aandacht in de media. ‘De milieubeweging is wereldwijd de grootste beweging in de geschiedenis ooit en de huidige Amerikaanse regering brengt gelukkig veel tegenkrachten op de been.’

Niemand is niemand

Veel mensen voelen een onmacht, de problemen zijn zo gigantisch. ‘Je kunt geen toekomst bouwen op angst en een overweldigend gevoel van onmacht. Ieder mens is belangrijk, en met elke beslissing maken we met zijn allen de toekomst van deze Aarde en alles wat erop leeft. Mensen zeggen vaak, de Aarde kan wel zonder ons, die leeft wel door, maar wij zijn er deel van, dus trek je je er niet van af, doe iets.” Niemand is niemand. Alles is met alles verbonden en daarom is het belangrijk wat ieder voor zich denkt en doet. We kunnen elkaar niet

TONZON: “klimaateffectief” TONZON Vloerisolatie®

de meest klimaateffectieve vloerisolatie ter wereld TONZON Vloerisolatie met Thermoskussens heeft in de praktijk een hoger effect op de vloer temperatuur dan ander materiaal. De hogere vloer temperatuur biedt meer wooncomfort en een veel grotere energie besparing die bij vloer verwarming kan oplopen tot wel 40%. De energie die nodig is voor grondstof, fabricage, verpakking, transport en aanbrengen is al binnen enkele winterweken terugverdiend. De Thermoskussens worden gecombineerd met een stevig zeil (Bodemfolie) op de bodem van de

kruipruimte tegen vocht en radongas: de oplossing voor veel vochtproblemen. Omdat het opvouwbare materiaal handig te verwerken is in vaak krappe kruip ruimtes, valt de investering reuze mee. De allin richtprijs voor het aanbrengen bedraagt bij 30 m2 € 1.325, en bij 50 m2 € 1.850,. (inclusief materiaal, montage en btw en exclusief eventueel te verkrijgen subsidie) T: 0900 28 66 966

(€ 0,10 p/min)

tonzon.nl

TONZON Vloerisolatie • sinds 1980 de oplossing

E: info@tonzon.nl

Interview

beoordelen, maar hoe je leeft heeft consequenties, ook voor de grotere cirkel. Dat besef alleen al geeft het leven zin, in alle kleine dingen die we doen. Als we het ons als mensen onmogelijk maken om verder te leven op deze aarde, dan nemen we wel heel veel dieren- en plantensoorten mee. Dat is een grote verantwoordelijkheid.’

Deelgenoten

Haar boodschap is duidelijk. ‘Het is belangrijk dat we beseffen dat we als mensen deel zijn van de Aarde, aardemensen zijn. En ons weer voegen in het geheel. Het maakt het leven ook zoveel mooier als je beseft dat je deelgenoot bent van een geheel. Weten dat je bij de Aarde hoort geeft veiligheid en zekerheid. Je hoort ergens thuis, je hoort bij de Aarde. Ik denk dat je in de verbinding met de natuur in al zijn verscheidenheid en diepgang ontdekt wat het is om mens te zijn. Je bent nooit alleen, de natuur kan op zoveel manieren tot je spreken, door de kleuren, de seizoenen, door geuren, vormen, dieren, zon en maan, wind en regen. Dat heeft zoveel invloed op ons mensen. Laat het gebeuren, onderga wat het betekent om aardemens te zijn en vanuit die basis ons leven, onze economie en ons onderwijs vorm te geven, in een verhouding mét de natuur en niet tegen of ten koste van de natuur. Die interactie met de natuur vraagt je in feite om jezelf te zijn, zonder masker. Hoe dit masker af te leggen is voor iedereen een persoonlijke weg. Het is mijn hoop dat iedereen in zijn leven een weg vindt die de moeite waard is.’

VERBINDING VORMGEGEVEN Irene van Lippe-Biesterfeld heeft haar levenswerk, het herstel van de verbinding tussen mens en natuur, vormgegeven in een reeks concrete en aansprekende projecten voor uiteenlopende doelgroepen, van managers tot schoolkinderen. In Nederland met haar stichting NatuurCollege en in Afrika in haar eigen natuurreservaat Bergplaas. Zo ontwikkelde NatuurCollege samen met Universiteit Utrecht en Staatsbosbeheer bijvoorbeeld NatuurWijs, een programma met in schooltijd: in de natuur themalessen voor basisscholen, brede scholen en bso’s. Irene van Lippe-Biesterfeld: ‘Het begint met het hart en wat doen vervolgens hoofd en handen? Niet alleen weten hoe de dingen heten, maar vooral ook hoe onderga je de natuur, wat voel je, wat ruik je, wat zie je? En hoe liggen de verbanden. Kom een ree tegen en wat doet dat met je? Zoek een lievelingsboom, een vriendje in het bos.’ Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat kinderen met dit programma zich beter kunnen concentreren. Ze gedragen zich buiten anders dan in het klaslokaal, ze voelen zich vrijer, introverte kinderen worden meer zichtbaar. Ze nemen ook het enthousiasme mee naar huis, ook voor leerkrachten is het een les. Natuuronderwijs als verplicht vak op de PABO’S is nog een lange weg, maar Irene van Lippe-Biesterfeld zou dat enorm toejuichen, ook in het voortgezet onderwijs.

Meer informatie:

natuurcollege.nl, natuurwijs.nl en bergplaas.com

Recept

Bounty met kiemen Vegan - Power Snack

Chef-kok Eric van Veluwen - Antropia tekst: Eric van Veluwen

Heerlijke en gezonde Break ! Hiermee trakteer je iedereen op een verantwoorde bite! Voor 4 personen Bereidingstijd 15 minuten (plus drie uur opstijven in de koelkast)

Ingredienten

• 2 dl. haver of kokosmelk  • 50 g. Quinoa  • 1/2 banaan, in plakjes gesneden • 1 bakje tarwekiemen • 3 el. gemalen kokos • 1 tl. kaneel poeder • 1 el. gehakte walnoten  • 1 tl. bruine suiker • 200 g. chocoladedruppels • 50 g. kokos schaafsel • 3 eetl. rauwe cacaopoeder

Bereidingswijze: 1. Kook de Quinoa** 8 minuten in de haver of kokosmelk en voeg er na 5 minuten de gemalen kokos en de tarwekiemen eraan toe 2. Laat het even doorkoken gedurende een minuut en haal de pan van het vuur; laat ze afkoelen tot ze lauwwarm is. 3. Voeg de gesneden banaan, de gehakte walnoten en de kaneelpoeder met de suiker eraan toe en als laatste de chocoladedruppels 4. Meng ze goed totdat de chocolade gesmolten is, doe ze in een met plastic bekleed bakblik en druk goed aan, bestrooi ze met kokosschaafsel 5. Laat opstijven in de koelkast; na ca. drie uur is ze snijdbaar, bestrooi royaal met de rauwe cacaopoeder. ** pre-cooked quinoa is na 2 minuten koken al gaar.

Natuur

BBC Earth pakt stormachtig uit

De macht van de moesson Tekst: Frans van der Beek | beeld: Paul Williams

Klimaatverandering laat bij ons al sporen na, maar in Zuid-AziĂŤ gaat het er een stuk heftiger aan toe. De oorzaak is de jaarlijks terugkerende moesson, het grootste weersysteem op Aarde. Het is de schenker van nieuw leven, maar ook een gevreesde verwoester. BBC Earth maakte er een fascinerende documentaire over.

Natuur

De moesson vormt magische landschappen van de Himalaya tot Australië. Het effect van dit machtige verschijnsel wordt gevoeld en ervaren door wonderbaarlijke en bizarre wezens. Dit natuurspektakel heeft ook een dwingende invloed op de mens die met eeuwenoude en vaak kleurrijke ceremonies levendige culturen samenbrengt. Als de moesson regeert wordt het uiterste gevergd van dieren in het wild. Soms staan ze op het punt van uitdroging of worden bijna verzwolgen door de watermassa’s. Zowel mens als dier hebben gemeen dat ze ieder jaar weer met spanning uitkijken wat de moesson dit jaar weer gaat brengen. Veel regen en stormen die droge vlaktes weer tot bloei brengen zodat flora en fauna weer op het nippertje gered worden. Het uitgestrekte werelddeel van India tot Australië is in de ban van dit extreme natuurverschijnsel. Het hele jaar bewegen zich onvoorstelbare watermassa’s over deze streek van de planeet en dat in een grillig en mysterieus ritme. Soms een zondvloed die verjonging en nieuw leven brengt, maar ook droogte en verdorring. Deze uitersten stellen mens en dier voortdurend op de proef.

Vuurtornado’s

De schitterende DVD Monsoon van BBC Earth brengt de verschijnselen, de oorzaak en de route van de moesson op twee schijfjes in beeld. We gaan eerst naar Noord-Australië waar gedurende een half jaar geen druppel regen valt. Het is er 38 graden en de populatie van zo’n 300.000 vleermuizen snakt naar water. Bijna wanhopig scheren ze vlak over de rivier de Roper om hun borst nat te maken en het vocht er af te likken. Dat is spekkie voor het reuzenbekkie van de loerende krokodil, die de vleermuizen zo uit de lucht hapt. Het wachten is op de bliksem zonder regen. Als die komt ontstaan er gigantische vuurtornado’s die een verzengende hitte verspreiden van wel duizend graden. Deze enorme kookplaat zuigt lucht aan die transformeert tot de moesson. De lucht koelt af en condenseert tot imposante wilde wolken die in omvang groter zijn dan de grootste bergen ter wereld. De elektrische ladingen op monumentale schaal vuren meer dan duizend schichten per uur op de Aarde af. Een cel in dit geweld heeft de kracht van een atoombom! Dat dit een vuurwerk zonder weerga oplevert is wel duidelijk. Hoe

de cineasten dit met gevaar voor eigen leven hebben vastgelegd is een raadsel. Hun moed verdient alle lof.

Miljarden eitjes

De filmers nemen ons mee naar de kraaghagedis die schijndood lijkt, maar als hij ontwaakt op de vlucht gaat voor de zwartkoppython. Met een komisch loopje gaat hij er met een snelheid van wel 15 km per uur vandoor. Als de regen komt, kruipen de krabben op Christmas Island uit zo’n veertig miljoen holen. Ze gaan massaal op weg naar de kust om daar miljarden eitjes in zee te leggen. Onderweg komen ze in ademnood, want hun kieuwen hebben vocht nodig om verstikking te voorkomen Dan zijn ze een gemakkelijke prooi voor de kokoskrab met een omvang van een meter. Een dier met een uiterlijk dat je alleen in nachtmerries of griezelfilms tegenkomt. In Zuid-Azië kan de moesson zo’n zes meter regen brengen. Overstromingen zijn het gevolg, maar als we zien hoe men in India de regen verwelkomt met kleurrijke festivals, waarbij iedereen elkaar met poeder bestrooit, is de

Natuur

DVD GRATIS VOOR ABONNEES info@fbw-woerden.nl / T. 0348-431393 www.krantvandeaarde.nl

blijdschap voor dit waterrijke geschenk evident. Hoezeer de mens (ongeveer de halve wereldbevolking) afhankelijk is van de moesson blijkt in Cambodja waar in het verleden een eeuw lang droogte heerste. Daar is het zeer welvarende koninkrijk Ankor Wat aan ten onder gegaan. De stad werd overwoekerd door oerwoud en is pas de vorige eeuw ontdekt. Dit voorbeeld van totale verwoesting van welvaart zou een actueel signaal moeten zijn nu wij worstelen met klimaatverandering en weten dat we aan de vooravond van onomkeerbare milieuproblemen staan.

Watergordijnen

De documentaire Monsoon opent onze ogen voor een ingenieus weersysteem dat twaalf miljard ton water over een uitgestrekt werelddeel spoelt, voorafgegaan door een gigantische bliksemende lichtshow. Onvoorstelbare watergordijnen die lijken op ontploffende fonteinen, afgewisseld met troosteloze vlakten die hunkeren naar die vloeibare traktatie. De beelden tonen ons hoe exotische diersoorten, maar ook pauwen, axisherten, tijgers, ezels

en orang-oetans anticiperen op de moesson. Ook in de diepzee zijn reuzenmaten vissen, die met hun spanwijde van vier meter lijken op vliegende schotels, afhankelijk van het plankton dat slechts eens per jaar door de invloed van de moesson omhoog borrelt. Kortom, BBC Earth heeft weer opzienbarend visueel verslag gemaakt van een verschijnsel waar de bewoners van ons kikkerland van zullen opkijken.

Wat te doen… bij puistjes, meeëters en rode plekjes:

Dermagiq Tip • • • •

Handige stift met milde vloeistof Op basis van honing en plantenextracten Onzichtbaar op de huid Aanbrengen zo vaak als nodig

Voor informatie kijk op

www.dermagiq.nl - www.emonta.nl

Verzorging met de kracht van de natuur.

www.dermagiq.nl

Natuur

Zeldzaam in onze contreien

De kraanvogel als prima ballerina Tekst: Frans van der Beek

Deze vogel geeft geen water, hijst niets zwaars en heet toch kraanvogel. Joost weet waarom. What’s in a name? Veel belangrijker is dat deze majestueuze gevederde vriend na eeuwen weer in onze contreien is neergestreken. Vogelaars zijn buiten zinnen, want wie een kraanvogel zag dansen, heeft dat op het netvlies geëtst. Sinds zestien jaar (2001) is de kraanvogel voor het eerst weer op vaderlandse bodem gesignaleerd. Een bijzonderheid, want het aantal broedparen is in die tijd gegroeid tot minimaal negen en maximaal vijftien paren. Precies weten we het niet, de vogel houdt namelijk niet van drukte en houdt zich gedeisd in moerasbossen en hoogvenen. Natuurbeschermers doen er alles aan om de kraanvogel de rust te gunnen die het nodig heeft om te broeden. Dat gebeurt vanaf april en met slechts een legsel per jaar van meestal twee eieren. Het broeden duurt een maand. Als het jong uit het ei kruipt, verlaat het vrijwel onmiddellijk het nest (een zogeheten nestvlieder), maar dan duurt het nog ruim twee maanden voordat junior kleine stukjes kan vliegen. Een kraanvogelpaar maakt een nest in een graspol midden in een moeilijk te bereiken moeras met meestal maar één jong. Dat verlaat al snel het nest, ook al kan het nog niet vliegen, om te voorkomen dat roofdieren het oppeuzelen. Het ouderpaar loopt met het jong rond in het bos net zo lang tot het zelf eten kan vinden en de vleugels kan uitslaan. Met zo weinig nageslacht en overal loerend gevaar blijft er gemiddeld maar één op de twee jongen over. In 2011 was dat er in ons land zelfs nog niet één. De oorzaken waren brand, droogte en verstoring door opdringerige nieuwsgierigen. Om de broedplaatsen uit te breiden is in Natuurpark Lelystad een groep gekortwiekte kraanvogels gestationeerd om wilde soortgenoten te lokken.

Trompetgeluiden

Het is opmerkelijk dat die enkele kraanvogel ons land heeft uitverkoren om te broeden, want het is eigenlijk

een trekvogel die in groten getale broedt in Scandinavië en overwintert in Zuid-Europa en Noord-Afrika. Eind februari, begin maart stijgen ze op. Tienduizenden kraanvogels die overwinterden in Spanje en Frankrijk trekken in lange slierten in een V-formatie naar het noordoosten, richting de broedgebieden in Noord-Europa. Om die afstand te overbruggen maken ze graag gebruik van thermiek. En dat gebeurt bepaald niet geluidloos. Vooral bij het landen en opstijgen maken ze hard geluid dat nog het meest lijkt op getrompetter van een olifant. De najaarstrek ligt meestal eind oktober en loopt door tot in december. In 2001 stond Fochteloërveen opeens op de kaart bij de vogelliefhebbers toen het eerste paar daar werd gespot. Sindsdien zijn ze daar blijven plakken en breiden ze zich heel langzaam uit. Ook in het Dwingelderveld en de Engbertsdijkvenen neemt de broedpopulatie voorzichtig toe. Dat is ook het geval met de doortrekkers die ons land onder zich door laten gaan op weg naar noord of zuid. Zweden heeft het grootste aantal broedparen. Wie ze wil spotten heeft de meeste kans in het buitenland, zoals het gebied rond het Lac du Der-Chantecoq in Noord-Frankrijk, de Diepholzer Moorniederung bij de Duitse plaats Diepholz, het eiland Rügen in de Oostzee en het Hornborgameer in Zuid-Zweden. Daar bevinden zich concentraties van duizenden vogels. Op sommige plaatsen worden ze bijgevoerd, hoewel ze plantaardig voedsel en insecten eten, en is met landbouwers afgesproken dat ze de oogstresten laten liggen.

Majestueus

De Europese kraanvogel is groter dan de ooievaar met een spanwijdte van de vleugels van ruim twee meter. De vlucht biedt een majestueuze aanblik. We zien de vogel eigenlijk alleen tijdens de trek. Ze pleisteren in enkele gebieden in ons land, zoals de Peel en het Leersumse veld. Je zou denken dat deze statige vogel een zeldzaamheid is en daardoor met uitsterven wordt bedreigd. Niets is minder waar. De omvang van de populatie wordt geschat op ongeveer 370.000 exemplaren. Toch gaat het hen niet altijd zo voor de wind als op hun trektochten. Broed- en voedselgebieden worden te veel versnipperd door infrastructuur, toerisme, intensivering van de landbouw en verdroging. De hoogspanningsmasten zorgen ook voor veel slachtoffers en in Zuid-Europa en Noord-Afrika hebben jagers het op deze fraaie vogel gemunt. De kraanvogel heeft iets deftigs. Bij het zoeken naar voedsel loopt ze rustig om zich heen kijkend rond en pikt dan wat van haar gading is. De heer en mevrouw zijn op hun mooist als ze baltsen. Dat is een dans waarbij ze luidruchtig naar elkaar roepen en met uitgestrekte vleugels om elkaar heen springen, soms wel tot enkele meters hoog. Een lust voor het oog. Daarom worden bij grote broedgebieden observatietorens en tribunes geplaatst om eco-toeristen een plek op de eerste rang te gunnen.

Fotowedstrijd

FOTOWEDSTRIJDLandschappenNL

Heb je een foto gemaakt van een mooie, bijzondere of typische plek in de Nederlandse natuur? Stuur die dan met toelichting naar de Krant van de Aarde. Elk nummer plaatsen we de beste inzending en enkele eervolle vermeldingen. Mail naar: redactie@krantvandeaarde.nl onder vermelding van je naam en adres. De winnaar wordt ook beloond door onze partner LandschapenNL met het boek “Lekker Landschap” over foodwalks en eten uit de natuur van LandschappenNL en een DVD van BBC EARTH.

Samen voor ons Landschap LandschappenNL is het samenwerkingsverband van 12 provinciale organisaties, dat zich inzet voor het behoud en ontwikkeling van ons landschap waarin we wonen, werken en recreëren. Het landschap vraagt om duurzaam beheer, zodat we er nu en in de toekomst van kunnen genieten. LandschappenNL werkt samen met mensen, organisaties, bedrijven en overheden, via projecten en lobby.

Fotowedstrijd

Foto: Alphons van Dijk, Zeist

Winnende foto De Hakswetering is een gegraven waterloop met een oud en een nieuw deel. Het menselijk ingrijpen in dit gebied dateert van heel lang geleden. De meest verstrekkende ingreep vond al in 1122 plaats met de afdamming van de Kromme Rijn. Vanaf die tijd zijn de waterlopen van het Krommerijn-systeem veelvuldig vergraven en gekanaliseerd. Ondanks die wellicht wat kunstmatige oorsprong vervult de Hakswetering belangrijke ecologische verbindingsfuncties. Gerit-Jan van Herwaarden, LandschappenNL De Hakswetering achter Zeist-west. Dit water staat in verbinding met de Kromme Rijn, die direct achter het geboomte aan de einder, het landgoed De NiĂŤnhof, stroomt. Najaar 2016 heeft het Utrechts Landschap deze wetering verbreed en de oevers geleidelijk gemaakt, zodat er een betere toegang tot het water is voor bijv. reptielen en de bergingscapaciteit van water vergroot is. Iedere dag genieten wandelaars vanaf het punt waarop de foto is genomen van de weidsheid van dit landschap, dat altijd wel ergens boomgroepen van landgoederen als coulissen heeft staan. Alphons van Dijk

Kinderen

Antroposofisch consultatiebureauverpleegkundige: “Goed naar je kind leren kijken”

“Dat er tijd is, heeft voor ons een enorme meerwaarde”

Verpleegkundige Freya Pardoel en jeugdarts Loes Klinge runnen sinds 2014 samen een antroposofisch consultatiebureau in Zutphen. In de serie over antroposofische gezondheidszorg belichten we deze keer de ouder-kindzorg. Wat is er anders aan een antroposofisch consultatiebureau vergeleken met reguliere bureaus? En waarom zouden ouders hiervoor kiezen? Tekst: Majella van Maaren

Als ik aan het eind van een woensdag op het opgegeven op adres aankom, sta ik in een Zutphens hofje voor het “Genietcafé”. Boven hebben Freya Pardoel en Loes Klinge op de tot consultatiebureau omgetoverde verdieping hun praktijk. “We zijn net klaar”, zegt Loes. Het was weer aardig vol vandaag.”

Dit is geen doorsnee consultatiebureau (CB). In de wachtruimte staat koffie en thee, en in de spreekkamer is er een geïmproviseerd seizoenstafeltje. Maar wat gaat er hier nog meer anders dan op een gewoon CB?

Jullie hebben meer tijd, meer aandacht, en de ouders hebben zelf ook meer inbreng?

Loes: “Zeker. Het is natuurlijk wel zo dat de controles die bij een bepaalde leeftijd horen ook moeten plaatsvinden, maar dat kan heel spelenderwijs. En we spreken in samenspraak af wanneer we elkaar weer zien. Dat hangt meer af van de behoefte van de ouders en van onze eigen bevindingen. Ik laat ouders altijd een voorstel doen, en dan leg ik mijn eigen voorstel daarnaast. Maar heel vaak valt het

samen.” Ze vervolgt: “Een ander groot verschil is denk ik ook, dat wij het niet erg vinden als kinderen af en toe eens goed ziek zijn. We geven complimentjes als een kind een keer flink koorts heeft gehad. We vragen dan wel aan de ouders of ze het konden hebben, of ze het aandurfden. Meestal krijgen kinderen tussen negen maanden en een jaar een keer goed koorts, daar bereiden we ouders dan ook al op voor. We leggen uit wat je dan moet doen, wat je niet

Freya Pardoel: “Ouders kunnen op zichzelf vertrouwen.”

Loes Klinge: “Het is niet erg als kinderen af en toe eens goed ziek zijn.”

Freya: “We hebben hier vooral meer tijd. De kinderen komen steeds een half uur bij mij en daarna een half uur bij Loes. Het heeft een enorme meerwaarde dat er meer tijd beschikbaar is. Als het kindje eerst bij mij komt, hoeft het ook nog niet gelijk uitgekleed te worden. Het mag even in de ruimte aankomen, zelf gaan spelen als het wil, of nog even bij de ouders zitten terwijl ik met hen spreek. Mijn eerste vraag aan de ouders is altijd: waar wil jíj het over hebben? Ik wil zelf ook een beeld krijgen, maar eerst inventariseer ik wat er leeft, welke thema’s er zijn. Daarna snij ik alvast de onderwerpen aan die ik met ze kan bespreken. En ik wil altijd weten hoe het met de ouders zelf gaat. Hoe is de woon/leefsituatie, hoe is de draagkracht, de draaglast? Hoe ervaren ze het kind in zijn temperament? Het is belangrijk om te weten of de ouders zich kunnen verhouden tot het temperament van het kind. Komen ze zichzelf daarbij tegen? Andere, meer medische thema’s, komen dan bij Loes aan de orde.”

Kinderen

moet doen, en wanneer je aan de bel moet trekken. Freya: “Tijdens de consulten kan ik ze ook uitleggen hoe ze uitwendig hun kind kunnen helpen bij koorts, maar ook bij oorpijn, buikpijn, hoesten en jeuk, bijvoorbeeld met wikkels. In de regel zijn ouders daar heel blij mee, ze hebben wat in handen. Eventueel kunnen ze een keer naar een van mijn wikkel-workshops komen.” Loes: “We hebben ook een boekje gemaakt waarin ouders alles nog eens kunnen nalezen. ‘Antroposofische zorg bij kinderziekten’. Bij ons zal je dus niet standaard horen dat ze bij koorts maar een paracetamolzetpil moeten geven. Koorts heeft een functie. Maar als ouders wil je toch iets doen, en dan kan je in de meeste gevallen beter op een natuurlijke manier helpen dan een paracetamol geven.”

Hoe gaan jullie om met vaccineren? Het beeld bestaat, dat antroposofen tegen vaccineren zijn.

Loes - resoluut: “Dat is absoluut niet zo. We krijgen hier wel veel vragen over, het thema komt bij elk kind regelmatig langs. We nemen veel tijd om ouders vooral goed voor te lichten, zodat ze zelf een afgewogen en geïnformeerde keuze kunnen maken. Er is ook een groeiende groep ouders die helemaal niet willen vaccineren. Ze hebben veel gelezen, en geloven niet meer alles en iedereen. Er is steeds meer informatie op internet, en sommige organisaties zetten veel onderzoek op hun site en komen tot hele negatieve conclusies. Dat zijn niet onze conclusies, moet ik erbij zeggen. Maar dat er daardoor vragen en twijfels rijzen begrijpen we ook wel. Die moet je serieus nemen. Exploreren is dan heel belangrijk: wat zijn de zorgen en angsten van de ouders, wat zijn hun overwegingen, en welke informatie hebben ze. Weten ze waar ze het over hebben, wat ziekten precies inhouden? Zitten beide

ouders op één lijn? Wij proberen daar op in te gaan en zo goed mogelijke voorlichting te geven .” “Er komen hier ook best veel ouders die wel willen inenten, maar dan later beginnen met het schema. Vanuit de overweging dat vaccins toch ook een belasting zijn voor het lichaampje, met alle begeleidende stoffen die er ook in zitten, en dat nog even uitstellen het voordeel biedt dat het lichaam die belasting beter kan opvangen. En soms kiezen ze voor een aantal vaccinaties wel en andere niet, of laten ze die gefaseerd geven.”

Zijn er nog meer verschillen?

Loes: “We werken vanuit het antroposofische mensbeeld, al proberen we jargon te vermijden. We

proberen daarom het temperament van het kind in beeld te krijgen. Is een kind voor zijn leeftijd al erg wakker in zijn zintuigen, dan kunnen we iets andere accenten op het voedingsadvies leggen bijvoorbeeld. We leggen veel nadruk op het enorme belang van gezonde voeding. Ouders kunnen hun geld beter aan goede voeding uitgeven dan aan nog meer speelgoed.” Freya: “Wat we ook belangrijk vinden is dat ouders leren goed naar hun kind te kijken, en te vertrouwen op wat ze zelf zien en op de ontwikkeling van het kind. Ze kennen hun kind zelf het best. Wat heeft dit kind nodig? Durf je kind waar te nemen.

Pieter, vader van Marie (2) Wat maakt dat jullie als ouders voor dit CB hebben gekozen?

Pieter: “Toen de wijkverpleegkundige in onze vorige woonplaats bij onze oudste dochter voor het eerst thuis kwam voor een test, werd er al meteen gefocust op mogelijke problemen. Er werd niet afgestemd, die focus gaf een soort oogkleppen. Ik begrijp heel goed waarom dat zo moet verlopen hoor, waarom dat in de reguliere setting zo georganiseerd is. Maar wij vonden de nadruk op protocollen als ouders niet fijn, alsof er toch vanuit angst wordt gewerkt. Ik werd er een beetje onrustig van. Bij Loes en Freya ervaren we meer rust en afstemming. Het is meer holistisch. Er wordt niet gefocust op protocollen en problemen, maar op ontwikkeling. Wij zien een kind als een ziel die zich in dat lichaampje moet zien te ontwikkelen tot een autonoom, bewust en gezond mens, zo vrij mogelijk om zelf keuzes te maken in het leven. Ziekte moet wel behandeld worden, maar kan ook een gelegenheid zijn om een volgende stap in die richting in je ontwikkeling te zetten. Hun aanpak past beter bij ons mensbeeld.”

Kinderen

Ook als het over grenzen gaat – dat is een terugkerend thema: heeft dít kind grenzen nodig, of niet? Geef leiding aan je kind. Ouders vinden dat vaak moeilijk, zijn voorzichtig, of onzeker.” Loes: “Opvoeden betékent ook ‘leiding geven’. Het idee dat je je kind alleen maar moet volgen is wijd verspreid, het lijkt wel een toverwoord. Maar elke situatie is anders: soms kan je volgen en soms moet je leiden. Ook wanneer kinderen alsmaar wakker worden ’s nachts. Daar mag je best als ouder paal en perk aan stellen. Straal het maar uit: ik wil niet meer zo vaak wakker gemaakt worden. Ik heb het nodig om te slapen. Alle mensen moeten ’s nachts slapen, jij ook.” Freya: “Je kan bij jezelf checken: heeft het kind overdag genoeg gegeten, genoeg gespeeld, genoeg knuffels gehad. Dan kan je er gerust op zijn dat het kind mag gaan slapen. We stellen eerst de ouders gerust. We willen daarbij niet belerend zijn, maar aanmoedigen. Ouders kunnen op zichzelf vertrouwen.”

Antroposofische geneeskunde

Antroposofische geneeskunde is ontwikkeld op basis van aanwijzingen van Rudolf Steiner (1861-1925). Het is een uitbreiding van de reguliere geneeskunde, alleen afgestudeerde artsen kunnen de opleiding volgen, en sterk gericht op bevordering van het zelfherstellend vermogen. Ziekte moet uiteraard behandeld worden, maar kan tegelijk ook een ontwikkelingskans zijn voor het individu. De antroposofische geneeskunde gaat uit van het reguliere, reductionistische mensbeeld, aangevuld met drie andere ‘lagen’: vormkrachtenlichaam, ziel en Ik. Met dit mensbeeld kan de antroposofisch arts zich een uitgebreider beeld vormen van ziekte- en genezingsprocessen, psychosomatiek en de levensloop, en ook van de behandelomogelijkheden, zoals antroposofische geneesmiddelen, therapieën en leefstijladviezen. Artsen en andere zorgaanbieders zijn te vinden via www.nvaz.nl.

Kinderen

Vrijescholen ontstaan altijd vanuit een behoefte in de gemeenschap, veelal bij de ouders. Aangezien er flink wat komt kijken bij de opzet van een vrijeschool, is de betrokkenheid na de realisatie groot. Die betrokkenheid leeft bij de ouders, de leraren, de leerlingen, maar ook bij organisaties en bedrijven in de omgeving. Die hechte samenwerking is onderdeel van de kracht van de vrijeschool.

Prachtjaar voor de vrijeschool in Nederland

Ouders, kinderen en leraren: samen staan ze sterk In aanloop naar een bijzonder jubileum – de internationale vrijeschoolbeweging bestaat 100 jaar in 2019 – kijkt de Nederlandse tak van de onderwijsstroming terug op een succesvol jaar. De alsmaar groeiende belangstelling onder ouders resulteert in de opening van meer en meer vrijescholen waar de leer van Rudolf Steiner springlevend is. 2017 was een jaar van groei waarin zeven nieuwe onderwijslocaties hun deuren mochten openen. De sleutel tot succes binnen en buiten het klaslokaal: samenwerking. “Al enkele jaren monitoren we de groei binnen het vrijeschoolonderwijs in Nederland”, aldus Tristan van der Linden, woordvoerder van de Vereniging voor Vrijescholen. “Sinds 2013 hebben zijn er achttien nieuwe onderwijslocaties geopend. Zeven hiervan zijn het afgelopen jaar operationeel geworden en daarmee blikken we terug op een echt succesjaar. Hoewel kwantiteit niet het belangrijkste is voor de vrijeschoolbeweging, zijn we wel trots op de groeiende interesse in onze vorm van onderwijs.” De zeven nieuwe locaties liggen door heel het land verspreid. Steden als Oss, Castricum en Rotterdam

vormen dit jaar het decor voor nieuwe vrijescholen. “De meeste gevestigde vrijescholen bieden primair onderwijs, maar in de nieuwe locaties is er een 50/50-verdeling tussen primair en voortgezet onderwijs. De groei in de vraag naar vrijeschoolonderwijs voor oudere kinderen is veelal een gevolg van tevreden ouders en kinderen die eerder kozen voor het basisonderwijs. De vraag naar voortgezet vrijeschoolonderwijs is er op alle niveaus: in Rotterdam opende onlangs een onderwijslocatie voor de twee laagste niveaus van het VMBO.”

100 jaar onderwijs zoals Rudolf Steiner het bedoelde Het vrijeschoolonderwijs in Nederland is gestoeld op het gedachtegoed van de Oostenrijkste antroposoof Rudolf Steiner. In 1919 opende hij zijn eerste school voor kinderen van medewerkers van een Duitse sigarettenfabriek. Bijna 100 jaar later staat de ontwikkeling van het kind nog steeds centraal. Het blijkt een succesformule: de groei van de vrijescholen in Nederland is vooral het afgelopen jaar opzienbarend. Ze worden bijvoorbeeld wetenschappers, managers en caissières.

Kersverse vrijeschool in Rotterdam Katendrecht:

Vrijeschool De Kaap

Dankzij een bijzondere samenwerking kreeg de pas geopende Vrijeschool De Kaap de kans om leerlingen van VMBO Basis en VMBO Kader vrijeschoolonderwijs aan te bieden. Zij zijn een van de weinige scholen in Nederland die het bijzondere onderwijsconcept op deze niveaus aanbiedt. Michael Zoutendijk, afdelingsleider van VS De Kaap, is trots: “Dankzij een effectieve samenwerking met de Young Business School in Rotterdam hebben we eigenlijk binnen no time het idee uitgewerkt tot een prachtige onderwijslocatie in een hippe wijk van Rotterdam. We gaan geheel volgens de filosofie van de vrijeschool onze omgeving betrekken in het onderwijsprogramma. Zo zijn er vlakbij foodhallen, is er een dansschool en een circus waarmee we een educatieve samenwerking aangaan. Onze leerlingen willen niet stilzitten, maar actief bezig zijn en daar creëren wij een rijke omgeving voor. Mijn boodschap: durf die samenwerking aan te gaan!”

Samenleving

Hoe komen we tot eerlijke voetafdrukken? De dagen voor Kerstmis zijn een moment voor bezinning, voor reflectie op verleden en toekomst. Denkend aan natuur, de Aarde, duurzaamheid en onze eigen context, geeft het gedachtegoed van prinses Irene als vanzelfsprekend richting. We zijn immers natuur.

Tekst: Jan Juffermans

Recht voor Allen

Eind 2016 mocht ik in Heerenveen de Domela Nieuwenhuis-lezing houden. Domela Nieuwenhuis was de uitgever van het tijdschrift ‘Recht voor Allen’. Dat stimuleerde me om in die traditie mijn zoektocht te presenteren naar het recht op een Eerlijk Aarde-aandeel (Fair Earth Share). Daarbij komt het voetafdrukmodel goed van pas en ook de recente getallen die zijn gepubliceerd in het Living Planet Report 2016. Getallen over de mondiale scheve verdeling hadden me al rond 1970 wakker geschud. Het bleef me bezig houden en op basis van het rapport ‘Our Common Future’ (bekend als het Brundtland-rapport, 1987) publiceerde ik in 1989 een artikel in de Volkskrant over het feit dat de rijke landen met hun onevenredig grote claims op de mondiale grondstoffen de mensenrechten schendden. De situatie is daarna nog verergerd, maar er wordt vreemd genoeg nog steeds geen mensenrechtenkwestie van gemaakt.

Integendeel: onze regering roept bij herhaling dat we vooral meer moeten kopen want onze (geld) economie moet groeien. En dat geluid horen we helaas in heel Europa en daarbuiten. Het is de mondiale mantra: groei, groei, groei!

Liberale filosofie

We zijn anno 2017 ver verwijderd geraakt van de liberale idealen van vóór de koloniale tijd. Toen was er op regionaal niveau nog sociale controle over de verdeling van de commons, ofwel het gebruik van grond en natuurlijke grondstoffen. Volgens de liberale filosoof John Locke (1632-1704) heeft elk individu recht op maximale vrijheid om invulling te geven aan het eigen leven. Hij formuleerde op basis daarvan ook het uitgangspunt dat een individu niet ongelimiteerd stukken natuur voor zichzelf mag claimen, omdat de planeet eindig is. Je mag voor eigen behoefte een gedeelte van de (vruchten van de) natuur gebruiken, mits

er voor anderen genoeg en van dezelfde kwaliteit over blijft! Dit zou je liberale solidariteit of sociaal liberalisme kunnen noemen; in ieder geval iets anders dan het huidige neo-liberalisme. Locke pleitte dus heel zakelijk voor een eerlijke verdeling, Fair Shares. Niemand kan méér aanspraak maken op de natuur dan een ander, want de mogelijkheden die de natuur biedt, zijn niemands persoonlijke verdienste, zo redeneerde hij. Dat is wel iets anders dan de decadente gedachte dat wij recht hebben op vliegvakanties, auto’s, veel vlees enzovoort.

Recht van de rijken

Toen Locke leefde was de koloniale periode al begonnen. We trokken met schepen naar verre oorden en konden er pakken wat er maar te pakken viel. Voor de thuisblijvers was het letterlijk ver van hun bed en waren de gevolgen niet zichtbaar; wat niet weet, wat niet deert. Het werd de periode waarin het recht van de rijken een wereldwijd

Samenleving

fenomeen werd. En helaas geldt dat tot op de dag van vandaag, terwijl we ook veel te weinig betalen voor onze importen. In 1996 kwam er een rapport uit waaruit bleek dat Nederland van maar liefst 23 miljoen hectare elders op de wereld goederen importeerde (zelf hebben we 2 miljoen hectare landbouwgrond). Toen ik rond 1998 directeur-generaal Hans Pont van het Milieu-ministerie vroeg wat ze aan dat grootgrondgebruik van Nederland gingen doen, kreeg ik dit onthutsende antwoord: ‘Jan, in ‘Den Haag’ praten we niet over minder, maar we gaan onze importen wel verduurzamen’. Formeel heet dit dat er niet aan ‘volumebeleid’ wordt gedaan.

4,9 miljoen doden per jaar

Zo is de situatie gegroeid dat ongeveer 20% van de wereldbevolking ruim 80% van de mondiale hulpbronnen gebruikt. Hierdoor blijft er weinig over voor de rest van de wereldbevolking. Voor alle ruim zeven miljard mensen net zoveel hulpbronnen als die rijke minderheid nu gebruikt, dat kan onze Aarde onmogelijk opbrengen. In de grafiek van onze Mondiale Voetafdruk zien we namelijk dat we rond 1970 al door de ‘duurzaamheidsbarrière’ van de Aarde zijn gegaan en dat de overbelasting (overshoot) van de Aarde intussen is opgelopen tot 65%. Dat verklaart al die vormen van kwaliteitsverlies van bodem, water en lucht, de overbevissing, kap van (oer)wouden, en natuurlijk de klimaatchaos. In de hele keten van productie en consumptie van fossiele olie, gas en kolen vallen er nu per jaar 4,9 miljoen doden. 400.000 daarvan zijn zogenaamde ‘klimaatdoden’. Dit is een stille Ecocide; slachtoffers van ecosysteemschade. De dramatische getallen komen uit de ‘Climate Vulnerability Monitor 2012’ van DARA in Madrid.

10 appelen en 10 kinderen

Eigenlijk staan we anno 2017 voor de eenvoudige vraag hoe we bijvoorbeeld 10 appelen moeten verdelen onder 10 kinderen. Nu gaat het in de praktijk nog zo dat 2 kinderen al direct 8 appelen pakken. De andere 8 kinderen moeten maar zien hoe ze onderling het restant verdelen. Met ‘ontwikkelingssamenwerking’ wordt formeel nog wat geholpen om de ergste nood hier en daar te lenigen, maar intussen is gebleken dat we een veelvoud aan geld uit die landen weten weg te halen via o.a. slimme belastingconstructies, manipulatie met prijzen binnen multinationals, en veel te lage prijzen voor grondstoffen en producten; ‘omgekeerde ontwikkelingshulp’ wordt dat genoemd. Prof. Jan Tinbergen berekende ongeveer 50 jaar geleden dat de rijke landen eigenlijk 2% van hun Bruto Nationaal Product zouden moeten investeren in arme landen om binnen afzienbare tijd tot een gelijk niveau te kunnen komen. Het werd echter formeel slechts 0,7% en zelfs aan dat percentage werd nog flink geknabbeld, ook in Nederland. Dus moeten we helaas concluderen dat het beleid helemaal niet geleid heeft tot mondiaal eerlijk delen en dat we vooral flink profiteren van andere landen.

Amnesty International

In 2006 kwam mijn boek uit over de Mondiale Voetafdruk, met daarin een speciaal hoofdstuk over mensenrechten en voetafdrukken. Ik ging toen een exemplaar van het boek aanbieden aan Amnesty International in Amsterdam en wees vooral op dat mensenrechten-hoofdstuk. Mijn voorstel was dat in hun jaarlijkse rapportages ook de schendingen van de rijke landen zouden worden opgenomen, vanwege hun onrechtmatige grote Mondiale Voetafdruk. Dat zou tevens de rapportages evenwichtiger maken, want doorgaans zijn het vooral de minder rijke landen waarover mensenrechten-schendingen worden gemeld. Pas na enige maanden kreeg ik per brief het bericht dat men het voorstel niet kon oppakken. Jaren later heb ik het ook nog geprobeerd via het hoofdkantoor van Amnesty International in Londen, maar ook daar viel het idee helaas nog niet in goede aarde.

Eerlijke verdeling door quotering

In welke richting moeten we het dan zoeken? Hoe kunnen we effectief aan de overbelasting van de Aarde werken en tegelijk een rechtvaardige verdeling bereiken? Met de Werkgroep Voetafdruk Nederland hebben we daar voorstellen voor uitgewerkt in een nota. Je komt uit bij quotering. Dat is rantsoenering waarbij iedereen gelijk wordt bedeeld. En tegelijk wordt uitgegaan van veilige plafonds (bijvoorbeeld qua uitstoot van CO2) en duurzaam beschikbare hoeveelheden van grondstoffen. Voor CO2 is door de Engelsman David Fleming een slim systeem uitgewerkt met ‘Tradable Energy Quotas’ (zie www.teqs.net of het Nederlandse boek ‘Energieslank leven met Klimaatdukaten’). In het stappenplan van onze quoteringsnota - zie www.voetafdruk.eu - stellen we voor daarmee te beginnen. Omdat ons gebruik meer behelst dan energie, en ook het gevaar bestaat dat er een vlucht komt naar nog meer landgebruik voor energieteelten (zoals koolzaad, maïs en palmolie), stellen we voor om vervolgens naar quotering van voetafdrukken te gaan. We kunnen bijvoorbeeld via een elektronisch betaalsysteem iedereen een jaarlijks quotum geven van 15.000 m2. Bij elke aankoop worden dan een paar m2 afgeboekt. Een dergelijk ‘Balansgeldsysteem’ is door Bert Vink beschreven. Op Europees niveau zijn er al diverse conferenties geweest over quotering, en met name in België, Engeland, Hongarije en Spanje zijn er collega-groepen ook mee bezig.

VN Mensenrechten

Misschien denkt u wel: ‘Dat gaat het niet worden!’ Wij denken echter dat een dergelijk plan wel degelijk opgepakt zal worden zodra mensen massaal in opstand komen als de prijzen van bijvoorbeeld energie, vlees en vliegen zo hoog worden dat alleen de rijken het nog kunnen betalen. Dan moet er een goed quoteringsplan op de plank liggen. Eigenlijk zou quotering niet nodig moeten zijn. Iedere wereldburger heeft immers al recht op

voedsel, huisvesting, kleding, water, onderwijs en dergelijke via de VN-Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Voor die rechten heb je enige ruimte van de Aarde nodig, dus in principe bestaat het mensenrecht op een eerlijke voetafdruk al! Er zullen helaas juristen aan te pas moeten komen om dergelijke rechten ook afgedwongen te krijgen. Verder kan iedereen zelf werken aan een eerlijke voetafdruk. Want de getallen van de Mondiale Voetafdruk laten nuchter zien hoe de verhoudingen liggen en waar we zelf ongeveer recht op hebben. Het model geeft de vrijheid om invulling te geven aan je eigen leven, mits er voor anderen maar genoeg en van dezelfde kwaliteit overblijft. Natuurlijk is voor ieder individu meer ruimte beschikbaar wanneer we erin slagen om het enorme bevolkingsaantal én de te grote voetafdrukken te verkleinen.

Zienswijze voor Rechtencollege

In 2015 stuurde ik (door hen uitgenodigd) een zienswijze over mensenrechten en voetafdrukken naar het College voor de Rechten van de Mens, verwijzend naar het Living Planet Report. Daarna bleef het lang stil, en bij navraag bleek dat er met mijn zienswijze niets was gedaan. Op mijn verzoek om een inhoudelijke reactie werd niet ingegaan… Op basis van de beschreven ervaringen moet ik helaas concluderen dat velen nog wegkijken bij de confrontatie met de cijfers van onze grote Mondiale voetafdruk en de relatie met mensenrechten. De vele goede bedoelingen en projecten om de wereld te verbeteren doen me daarom denken aan de nuchtere analyse van Lev Tolstoj, zoals kernachtig verwoord in onderstaand gedichtje. Mijn voorstel is om er in 2018 maar eens een punt van te maken, een effectief punt. Het is hoogtijd voor voetafdruk-rechtvaardigheid, ofwel Footprint Justice. Waarschijnlijk moeten er rechters aan te pas komen, net als bij de klimaatzaak van Urgenda.

Ik zit op iemands rug, doe hem naar adem snakken en laat mij door hem dragen. En toch blijf ik tegen mezelf en anderen zeggen dat ik medelijden met hem heb en zijn last zou willen verlichten door te doen wat ik kan – behalve door van zijn rug af te gaan. Lev Tolstoj (1828-1910)

Naturals

biologische

kokos(olie) specialist

Al vanaf 2008 gebruiken we bij Royal Green alleen de allerbeste kokos(olie) beschikbaar op aarde. Met liefde en zorg gemaakt en altijd 100% gecertificeerd biologisch! Onze producten ondergaan altijd een intensieve kwaliteitscontrole voordat we het gebruiken. Alleen zo kan de zuiverste kwaliteit gegarandeerd worden. We zijn bij Royal Green dan ook enorm trots op ons kokos assortiment dat inmiddels in meer dan 30 landen geliefd is. Royal Green gebruikt absoluut geen chemicaliën, conserveringsmiddelen, synthetische zoet- of smaakstoffen en is 100% vegetarisch. Van nature glutenvrij. Ervaar het verschil nu. EU/BE-BI O-0 EU/Non-E 1 U Agricult ure

Extra virgin

100% koudgeperste (raw) en gecertificeerd biologische kokosolie. Na oogst direct geperst en altijd gecontroleerd op onzuiverheden. Ideaal als kookolie, verzorging van een (droge) huid, oil-pooling, als voedende haarmasker of als deodorant. Een veelzijdige olie dus. Verkrijgbaar in: 325 & 1400 ml

Coconut Ghee

De combinatie van onze extra virgin kokosolie met ghee is een waar liefdesverhaal. We gebruiken 75% koudgeperste kokosolie met 25% ghee. Onze gecertificeerd biologische ghee komt van Nederlandse koeien en zorgt voor een heerlijk rijke boter smaak. Simpelweg een van werelds fijnste kookolie. Probeer het maar eens! Verkrijgbaar in: 325 ml

Ontgeurde kokosolie

100% gecertificeerd biologische & geurloze kokosolie. Bevat alle werkzame stoffen, waaronder laurinezuur & caprylzuur en altijd gecontroleerd op onzuiverheden. Onze kokosolie is een zeer gezonde olie die al haar goede eigenschappen behoudt bij verhitting. Ideaal ter vervanging van olijfolie. Bakken, braden, wokken & frituren is nog nooit zo gezond geweest. Verkrijgbaar in: 250, 500 & 2500 ml

Skal 0250

Kokossuiker & nectar

100% pure kokosbloesem suiker en nectar. Onze gecertificeerd biologische kokossuiker wordt geproduceerd uit het zoete sap van de tropische kokosnootbloesem. Traditionele suikerboeren klimmen hoog in de kruin van de kokosboom en oogsten het zoete nectar uit de bloesem. De ideale vervanger van geraffineerde suiker of elke andere siroop. Verkrijgbaar in: 200, 900 gram & 180 ml

Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. • Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu

313U_adv_rg_kokos_krant_vd_aarde.indd 1

14-11-17 12:00

Mode

Moderne slavernij Tekst: Jeroen van Dijken, Vereniging van Grootwinkelbedrijven in Textiel

Wereldwijd zijn volgens de internationale arbeidsorganisatie ILO meer dan 16 miljoen mensen slachtoffer van gedwongen arbeid. Deze vorm van moderne slavernij treft met name jonge vrouwen, kinderen, migranten en inheemse volkeren die al dan niet door mensenhandel gedwongen te werk worden gesteld. Gedwongen arbeid doet zich dan in veel vormen voor. Het kan gaan om het dwingen van overmatig werken om een minimumloon te kunnen verdienen, het inlossen van een schuld, het werken onder slechte omstandigheden of kinderen die gedwongen worden te werken. De dwang gaat gepaard met fysiek en seksueel geweld of door geraffineerde methoden als het innemen van identiteitsbewijzen en psychologische dwang. Gedwongen arbeid komt vooral voor bij laag- of ongeschoolde arbeid, waar de vraag naar arbeid sterk wisselt en waar de arbeidsomstandigheden vaak slecht zijn. In de informele sector komt gedwongen arbeid meer voor dan in de formele sector. Ook in de textiel- en kledingsector komt helaas gedwongen arbeid voor, bijvoorbeeld bij het plukken van katoen of het weven van stoffen. Gedwongen arbeid komt volgens the global slavery index absoluut het meeste voor in India, China, Pakistan, Bangladesh en Oezbekistan en relatief gezien in onder meer Cambodja. Dit zijn, met uitzondering van Pakistan en Oezbekistan, ook de landen waarin de meeste deelnemers aan het Nederlandse convenant Duurzame Kleding en Textiel inkopen. De volledige lijst van locaties vind je trouwens op https://www.internationalrbc.org. Het is niet altijd makkelijk voor Nederlandse bedrijven om gedwongen arbeid te herkennen. Ener-

zijds niet, omdat het minder tot niet voorkomt in fabrieken waar kleding gemaakt wordt, anderzijds niet omdat het goed verborgen wordt gehouden. Daarom werken binnen het convenant verschillende maatschappelijke organisaties, vakbonden, overheden en bedrijven samen. Het doel van de samenwerking is om duidelijk te maken wanneer er een verhoogd risico op gedwongen arbeid bestaat. Dit helpt vervolgens om het in kaart te brengen en tot actie over te gaan. Is bijvoorbeeld sprake van het inzetten van werknemers uit een minderheidsgroepen of met een handicap, worden valse beloften gedaan of loon achtergehouden of zijn medewerkers geĂŻsoleerd van contact met familie. Dit zijn allemaal indicatoren die bij inspecties van fabrieken of bij meldingen van anderen moeten zorgen voor oplettendheid en actie. Naast het steunen van bedrijven, is het ook belangrijk om werknemers te informeren over hun rechten. Lang niet altijd herkennen zij zelf voldoende dat van

hen misbruik wordt gemaakt. Ook hierin moet samen met vakbonden een slag worden gemaakt. Als sprake is van gedwongen arbeid, bestaat er geen kant-en-klare oplossing. In ieder geval moet altijd een dialoog gestart worden met de fabriek, moeten allianties gebouwd worden met andere bedrijven, overheden en initiatieven die mogelijk al bestaan. Vervolgens moet een oplossing gevonden worden voor de slachtoffers. Om dit succesvol te kunnen doen, werken onder het convenant alle partijen samen. Maatschappelijke organisaties en vakbonden leveren expertise, schakelen hun lokale partners in en helpen met het vinden van een lokale oplossing. Bedrijven spreken hun leveranciers aan en nemen actie en de overheid kan haar partneroverheden aanspreken. Op die wijze wordt collectief actie genomen en alleen op die manier kunnen we gezamenlijk zorgen dat gedwongen arbeid in de textiel- en kledingsector wordt uitgebannen.

Samenleving

Waarom complimenten gelukkiger maken dan cadeaus Een compliment geeft een goed gevoel. Maar hoe werkt dat online? En wat doet waardering – of een gebrek daaraan – met ons geluksgevoel? De laatste onderzoeksinzichten op een rij – mét tips van experts. tekst: Charlotte Verloop

“Iedereen krijgt graag een compliment. Zeker als het welgemeend en oprecht is”, zegt Leo Bormans, ambassadeur van geluk en levenskwaliteit en auteur van ‘The World Book of Happiness’. “Toch doen we heel vaak alsof een uiting van waardering niet nodig is. Je hoort bijvoorbeeld via anderen dat anderen iets goeds over jou gezegd hebben. Positief roddelen eigenlijk. Dat creëert een positieve verbondenheid.” Driekwart van de Nederlanders vindt dat het uiten van waardering de familieband versterkt, blijkt uit het Nationaal Waarderingsonderzoek, dat is uitgevoerd door onderzoekbureau Direct Research in opdracht van Nuon, onder ruim duizend Nederlanders. En ruim 80% krijgt van de partner liever een compliment dan een cadeau.

Diepst menselijke behoefte

“De behoefte aan waardering is de diepst menselijke behoefte, zo wist de Amerikaanse psycholoog William James al in de negentiende eeuw. Mensen willen graag gewaardeerd worden om wie ze zijn en wat ze doen”,

zegt Hans Poortvliet, directeur van adviesbureau Waarderingsmanagement, initiator van de Nationale Complimentendag en samen met Frank van Marwijk auteur van ‘Het groot complimentenboek’. “Erkenning en waardering staan niet voor niets in de piramide van Abraham Maslow, die vijf soorten menselijke behoeften onderscheidt, op het vierde niveau”, vult Poortvliet aan. “We hebben steeds meer aandacht voor het vijfde niveau, dat gaat over zelfverwerkelijking. Maar die persoonlijke groei is pas mogelijk – zo stelde Maslow zelf vast – als aan de behoefte aan aandacht, erkenning en waardering is voldaan.” Van een schouderklopje krijgen we een zelfverzekerd en blij gevoel, blijkt uit het Nationaal Waarderingsonderzoek. Als waardering lang uitblijft, leidt dat tot gevoelens van teleurstelling (50%), onzekerheid (35%), onverschilligheid (23%) of frustratie (21%). Om die reden organiseert Poortvliet sinds 2002 elk jaar op 1 maart Nationale Complimentendag. “Een geheugensteuntje”, zo vat Poortvliet de dag samen. “De dag

is bedoeld om ons er even van bewust te maken dat er veel goed gaat in de wereld en dat de mensen die daaraan bijdragen een compliment verdienen. Alle manieren van complimenteren zijn goed: face to face, telefonisch of via sociale media. Het gaat erom dat het compliment concreet is en duidelijk maakt waarom iemand precies waardering verdient. Zeg gerust dingen zoals: ‘goed gedaan’. Of: ‘ik ben trots op je’. Maar leg ook uit waarom je dat zo voelt. Als je dat kunt verwoorden, dan is een compliment oprecht, krijgt het werkelijke waarde en doe je er iemand echt een plezier mee.”

Online eendimensionaal

Worden we even zelfverzekerd en blij van een digitale blijk van waardering als van een persoonlijk schouderklopje? Uit het Nationaal Waarderingsonderzoek komt naar voren dat 77% van de Nederlanders een real life waardering waardevoller vindt dan een online compliment. “Een compliment dat oprecht is en inhoudelijk klopt, kan in verschillende vormen worden gegeven,

Samenleving

persoonlijk én online”, vindt Poortvliet. “Maar een compliment via een e-mail, tweet of like vraagt om een hele nauwkeurige articulatie van wat je echt wil zeggen. Je hebt digitaal nu eenmaal een beperkter gereedschap tot je beschikking dan in het dagelijkse leven, waar ook je stem en lichaamshouding een rol spelen in communicatie. Je moet dus heel taalvaardig zijn om online, waar je je alleen tekstueel kunt uitdrukken, een compliment te geven: de boodschap moet krachtig zijn, inhoudelijk kloppen en absoluut niet multi-interpretabel zijn.” Experts schatten dat slechts 7% van de communicatie zou worden bepaald door woorden – een veel beperktere invloed dan van de stem (38%) en lichaamstaal (55%). “Online communicatie maakt het uiten van waardering daarom eendimensionaal. Want wat betekent een like, smiley of duimpje precies?”, waarschuwt Poortvliet. “Een gepersonaliseerd bericht om een Facebookvriend een fijne verjaardag te wensen maakt ook veel meer indruk dan een standaard felicitatie: je laat dan zien dat je er echt aandacht hebt besteed. En we weten uit allerlei onderzoeken dat waardering waarin je meetbaar meer tijd hebt geïnvesteerd meer effect heeft.”

Gelukkig van likes?

Dat digitale complimenten ons niet onberoerd laten, blijkt wel uit het Nationaal Waarderingsonderzoek. Bijna de helft (48%) van de Nederlanders wordt blij van een like of een andere positieve reactie op sociale media. Het tegenovergestelde geldt ook: 18% baalt ervan als een bericht maar weinig likes of reacties oplevert. “We houden van likes en andere positieve reacties op sociale media omdat deze uitingen van waardering in

het openbaar worden gedeeld: iedereen kan meteen zien hoe leuk anderen jou vinden”, zegt Bormans. “Dat mechanisme heeft natuurlijk ook een keerzijde. Als jouw vakantiefoto op Facebook 28 likes krijgt, terwijl een vriendin met haar update 240 likes scoort, dan worden we jaloers. Dan draait het niet meer om waardering maar om competitie en afgunst. Alsof je succes telbaar en meetbaar is – en het aantal likes onze gevoelsbarometer zou moeten bepalen.” Bormans is er dan ook van overtuigd dat we niet gelukkig worden van likes. “We voelen ons er misschien even happy door, maar dat is een tijdelijk, zeer vluchtig gevoel dat onmiddellijk leidt tot een verlangen naar herhaling of naar een nieuwe bevestiging. Een beetje zoals snoep of chips eten. Het is het consumentisme van de valse waardering. Een bodemloze put.” Bovendien is echt geluk volgens Bormans een veel constanter gevoel dan de tijdelijke tevredenheid die een like oplevert. “Voor geluk heb je helemaal niet op elk moment van de dag bevestiging nodig. Liever niet zelfs. Voor geluk zijn andere parameters belangrijk: bijvoorbeeld wat je échte vrienden zeggen en welke zinvolle dingen je doet met en voor anderen.”

Verslaafd aan likes

Onderzoekers van de Amerikaanse universiteit UCLA ontdekten al in 2016 dat bij tieners die grote aantallen likes op hun sociale media zien de zogenoemde nucleus accumbens wordt geactiveerd. Dit deel van de hersenen staat ook wel bekend als ons beloningscentrum en wordt geprikkeld door ‘gelukshormoon’ dopamine. En dopamine, dat ook vrijkomt bij onder andere hardlopen en het eten van chocolade, zorgt voor een verslavend lekker gevoel.

“Sociale media zijn zo verslavend omdat ze ons voortdurend de mogelijkheid geven om aan een groot aantal mensen te laten zien wie we zijn, wat we doen en hoezeer we meetellen”, legt Poortvliet uit. “Met een like of ander online compliment krijg je een bevestiging dat je gewaardeerd wordt. En iedereen wil ertoe doen, dat is een universele menselijke behoefte aan waardering waarop sociale media zoals Facebook slim inspelen.” Een verschil tussen mannen en vrouwen is er in dit opzicht volgens Poortvliet niet. “Vrouwen delen makkelijker complimenten uit dan mannen. Maar iedereen vindt het fijn om gewaardeerd te worden, of je nu man of vrouw bent.”

Tips voor succesvolle complimenten

In de dagelijkse praktijk zijn complimenten niet altijd een simpele aangelegenheid. Meer dan driekwart (78%) van de Nederlanders vindt het moeilijker om een compliment te krijgen dan om een schouderklopje uit te delen. En meer dan de helft van de deelnemers (55%) aan het Nationaal Waarderingsonderzoek zou graag meer waardering willen uiten naar anderen. In het boek en de website van ‘Het Groot Complimentenboek’ en op de website van de Nationale Complimentendag zijn talloze praktische adviezen te vinden om van complimenteren een succes te maken. Praat altijd in de ik-vorm, richt je op één persoon in plaats van een groep, overdrijf niet... “Maar het allerbelangrijkste is dat je ervoor zorgt dat een compliment persoonlijk en oprecht is”, zegt Poortvliet. “De crux van oprechte waardering zit in de aandacht die je toont en de manier waarop je die verwoordt – het kanaal waar je mee communiceert is dan uiteindelijk helemaal niet zo belangrijk.”

Reizen

Duurzame winterzonbestemming

Fietsend langs het dagelijkse leven van Marrakech

Tekst en beeld: Angelique van Os

Met vasthoudendheid, de juiste timing en een goed idee brengt ze veel mensen in beweging. Letterlijk, want de Haagse Cantal Bakker en haar team laat met haar stichting Pikala Bikes lokale jongeren, vrouwen en toeristen ‘zwoegen’ op de fiets door Marrakech, waarbij ze mensen stimuleert om de milieuvervuilende scooters te laten staan. Tringelend en met de hand zachtjes wuivend manoeuvreert hij zich langs een wirwar van scooters, taxi’s, vracht- en personenauto’s, bussen en paardenkoetsen. Ik volg hem op de voet, handen stevig geklemd om de stuurhandvaten en in de aanslag om de rem in te knijpen. Wanneer Sana Handor, mijn jonge gids, het hart van de Medina in fietst, neemt het verkeer af, maar de straatjes worden nauwer en de mensenstroom dichter. Souk verkopers kijken even op van hun werk wanneer we voorbijkomen. Soms schiet er een scooter onverwachts de hoek om, want die

worden gewoon gedoogd in het oude Marrakech. Los van stoplichten en verkeersborden zijn er geen regels. Iedereen voegt in, slaat af of rijdt door- en langs elkaar heen. En ondanks de heksenketel van het verkeer, gaat dit veelal zonder kleerscheuren. Zelfs op de fiets, die steeds zichtbaarder wordt in de Marokkaanse stad. Dat komt mede door het initiatief van de Haagse Cantal Bakker (26) en haar team. Ze heeft in slechts een kleine twee jaar tijd Pikala Bikes (slang voor fiets) opgezet met ondersteuning van onder andere de TUI Care Foundation.

Eigen ‘fietspark’

Dit project begint als een stimulans voor met name jonge Marokkanen en vrouwen om meer gebruik te maken van de ‘schone’ fiets en de vervuilende scooters te laten staan. Cantal vertelt: “In Nederland was ik fietsinstructeur voor vluchtelingen en raakte geïnspireerd door de vrijheid die fietsen aan mensen geeft. Na een vakantie in Marrakech, waar ikzelf op de fiets stapte, voelde ik me vrij en zagen mensen me meer als een local. Daarnaast voelde ik de roeping om iets te doen aan de hoge werkeloosheid onder jongeren

Reizen

Linksboven: De goedlachse Cantal Bakker poseert samen met de vice-burgermeester van Marrakech bij haar fietsen. Rechtsonder: Binnenkijken op de werkplaats van mandenmakerij CFQMAM, waar ook de herkenbare mandjes van Pikala worden gemaakt.

en om het milieuprobleem van vervuilde scooters aan te pakken.” De ambitieuze Cantal kiest een perfect moment: ze haakt aan bij de VN Klimaatconferentie 2016, waar ze met collega’s gratis fietsen repareert vanuit een mobiele werkplaats aan de beroemde Mohamed V Avenue. Hier komen honderden mensen op af en ze ontvangt internationaal veel lof en support voor haar project. Inmiddels heeft Cantal haar eigen ‘fietspark’ annex werkplaats, zijn er ruim 150 twee-wielers in gebruik, staan er nog ruim 200 exemplaren te wachten op een reparatiebeurt en krijgen jongeren voorlichting en praktijkervaring hoe ze zich veilig in het drukke verkeer kunnen bewegen. Daarnaast zorgt ze voor werkgelegenheid van reparateurs, fietsgidsen die worden opgeleid en is er een samenwerking met lokale kunstenaars en ambachtslieden die de fietsen van Pikala fraai versieren met zilveren bellen, handgemaakte rieten manden en geborduurde zadelhoezen. Pikala heeft dus naast een duurzame insteek ook een educatieve doelstelling, want het richt zich op een schonere toekomst voor de komende generaties, waarbij jongeren zelfvoorzienend zijn en deel uit kunnen maken van het lokale toerisme. En die elementen maakt het interessant voor de TUI Care Foundation, zo meent de Britse CEO

Jane Ashton: “Pikala omvat alle elementen waar wij voor staan en daarmee is het redelijk uniek in zijn soort. Het is fantastisch hoe Cantal met haar jonge team van circa vijftien mensen dit in een korte tijd voor elkaar heeft gekregen. We zijn trots dat we het project kunnen ondersteunen.”

Vier elemententour

Terug naar de fiets, waar ik de heilige vierelemententour vervolg in het zuidoosten van de stad. We stoppen bij moskeeën, drinkbare waterfonteinen, de publieke hamman en openbare ovens, waarvan iedereen gebruik mag maken. De ovens produceren hoofdzakelijk brood, wat in de Marokkaanse cultuur bij elke maaltijd genuttigd wordt. Het schetst een beeld van het dagelijks leven buiten de stadsmuren. Hoewel, de verhalen van de gidsen zijn nog wat te oppervlakkig om er echt een beeld van te krijgen. Wanneer ik de jongens wat aanmoedig met vragen komen ze los. Zo maken we een stop bij een hamman. Terwijl mensen zich reinigen en rust vinden voor hun gebed, zorgt slechts één man voor de verwarming. Wat aarzelend loop ik achter de gids aan, het duister tegemoet. Hier, in de lemen kelder van het badhuis wordt het zware werk verricht. De man is namelijk stoker en doet niets anders

dan de oven voorzien van hout. Hij vertelt dat hij hier werkt en leeft om zijn gezin te onderhouden. In een hoekje ligt een vervuild matras met een hoopje kleren. Er zijn nergens ramen, geen sanitaire voorzieningen, niets. Dat is de harde realiteit voor veel hardwerkende arbeiders in Marokko.

Rijke indrukken

De volgende dag ga ik met Cantal op pad, door het doolhof van drukke straatjes in de Medina, aan de rand van de mellah, (joodse wijk) met haar kleurrijke souks om deels te voet minder bekende adresjes te ontdekken. Zelf zou je het nietsvermoedend passeren; zoals naaiatelier Al Kawtar, waar 18 vrouwen met een beperking fraaie kleding en lakens produceren of Henna Café Marrakech, waar in een piepkleine benedenruimte Engelse en Arabische les wordt gegeven en boven in de koffieruimte dames op groene, natuurlijke basis hennapatronen aanbrengen. En Café Clock, dat naast een heerlijke lunchplek ook een ontmoetingsplaats is voor lokale kunstenaars en waar wekelijks storytelling bijeenkomsten zijn. We fietsen steeds kleine stukjes.

Reizen

Pikala & Marrakech praktisch Er zijn inmiddels verschillende tours die je bij Pikala individueel of in kleine groepjes (max zes personen) kunt boeken: naast een soortgelijke Medina tour en vier-elemententour is er verder een tuinentour, die het groene hart van Marrakech toont en er zijn twee routes die je kunt volgen met de Binatna groepsfiets. De fietstours zijn online aan te vragen: pikalabikes.com. Vanaf Schiphol vlieg je met Transavia rechtstreeks op Marrakech. Transavia.nl Verblijf: Riad Dar Sbihi Vanaf €449,- p.p. incl. vlucht en vier dagen logies & ontbijt (op basis van 2 personen, excl. boekingskosten en calamiteitenfonds). Periode: december 2017. Riad Dar Sbihi wordt gerund door een Vlaams/Nederlandse vrouw die al jaren in de Marrakech woont en veel leuke tips kan geven tijdens je verblijf. Meer info zie: www.tui.nl/vakantie/marokko/centraal-marokko/marrakech/riad-dar-sbihi/

Verborgen parel is Maison Denise Masson, opgericht door de gelijknamige Franse ‘La dame de Marrakech’, die in 1967 als eerste vrouw de Koran uit het Arabisch vertaalde naar het Frans. Cantal vertelt: “Haar voormalige riad, met prachtige patio is nu een cultureel centrum waar regelmatig exposities, concertjes en lezingen worden gegeven en onderdeel is van het Instituut Français. Hier gebeuren vaak mooie dingen.” Nog zo’n intieme culturele ontmoetingsplek is 18, waar ze zelfs kunstenaars tijdelijk hosten gedurende hun exposities. Ook weet Cantal mooie funduqs te vinden, (oude binnenplaatsen) en nemen we een kijkje bij de opleiding CFQMAM, waar jong talent diverse ambachten in stand houdt, zoals mandenvlechten, instrumentenbouwen, pottenbakken en leermaken.

We sluiten af met een late lunch in de fraaie patio van La Ferm, waar Cantal net een telefoontje krijgt uit Nederland: er zijn nog eens honderd fietsen beschikbaar die per container naar Marrakech kunnen worden vervoerd. Ze kan haar geluk niet op. De drive van Cantal is aanstekelijk, maar bescheiden als ze is zegt ze: “Ik ben niet uniek; iedereen die gedreven is, kan dit bereiken.” Met een volle maag en veel indrukken rijker stappen we weer op de fiets, de stad achter ons latend, de horizon tegemoet.

TUI Care Foundation De TUI Care Foundation, gevestigd in Nederland, bestaat sinds 2011 en ondersteunt wereldwijd uiteenlopende projecten en partnerships die lokaal toerisme stimuleren en nieuwe kansen scheppen voor jonge(re) generaties, op gebied van educatie, natuuren milieubescherming, waarbij ze positieve impact en het bewustzijn van reizigers en diens omgeving proberen te versterken. Naast Pikala ondersteunde TCF in 2015 ook de Moroccan Primate Conservation Foundation, die trachten de kwetsbare, bedreigde Barbary Macaque aapjes en hun leefomgeving te beschermen. De dieren worden in en rond Marrackech veelal illegaal verhandeld. Helaas zijn geketende dieren nog steeds zichtbaar op het beroemde Djemaa el Fna plein, waar ze nog steeds als toeristenattractie worden gebruikt. Mocht je dit zien, meld het dan vooral bij de stichting en negeer de handelaren. voor meer info: tuicarefoundation.com

Reizen

Robinson Club Agadir,

verantwoorde all-inclusive Tekst: Angelique van Os | Beeld: TUI

Badplaats Agadir ligt op een paar uur rijden van Marrakech en vormt daarmee een goede combinatie. Hier kun je all-inclusive op stand en geheel verantwoord genieten in het duurzaamste hotel van Marokko, Robinson Club Agadir. Achter de hoge entreepoorten openbaart zich een groots opgezet resort dat in volle bezetting ruim 750 gasten kan ontvangen. Het is een dorp op zich, met diverse gebouwen en fraai aangelegde tuinen en twee restaurants, gelegen aan de Atlantische kust. Het hotel is van alle gemakken voorzien, met veel sportmogelijkheden, een eigen theater, livemuziek, kinderdagopvang en veel biologisch eten. Enige minpunt is de massale omvang tijdens het ontbijt en het diner en de nadrukkelijke aanwezigheid van veel Duitse gasten. De Robinson hotelgroep werkt nauw samen met de TUI Care Foundation en TUI Sustainabiltiy. Dit resort is een mooi paradepaardje, want aan alles is gedacht; zo is het complex zelfvoorzienend dankzij honderd zonnepanelen en heeft het een eigen waterreservoir. Via een ondergrondse bron en buizennetwerk belandt zeewater in het reservoir, waar het gezuiverd wordt en omgezet tot schoon (drink)water. Zo hebben de lokale inwoners ook meer (drink)water tot hun beschikking. Verder toont chef engineer Nabil Ben Aissa, trots zijn biologische compostsysteem en tuin, waar zelfgekweekte kruiden, groenten en fruit de basis vormen van het dagelijkse buffet. Overigens is het rondom het hotel zo mooi groen omdat alle plan-

ten voorzien zijn van eigen water uit een netwerk van sproeiers, waar zo’n 22700 liter per dag (!) in omgaat. Ook kun je af en toe een kat zien rondlopen bij een van de overnachtingscomplexen. Wie goed kijkt ziet dat ze een stukje van hun oor missen. Dit zijn katten die onderdeel uitmaken van een speciaal project dat Robinson heeft opgezet, omdat er in de omgeving zoveel zwerfkatten waren die ziekten bij zich droegen en hinderlijk waren voor de gasten. Inmiddels heeft het hotel 80 katten omarmd, gecastreerd en of gesteriliseerd en ze worden regelmatig nagekeken door een dierenarts. Daarnaast krijgen ze apart eten zodat ze gezond blijven en niet rond het restaurant hangen. Robinson Club is een hotelconcept van TUI, en werkt sinds een aantal jaar nauw samen, zowel op het gebied van duurzaamheid als het stimuleren van lokaal toerisme door jonge Marrokkanen op te leiden (TUI Academy) en werk te bieden in hun hotels. En het resultaat daarvan is goed zichtbaar, want het personeel is zeer vriendelijk, servicegericht en hecht waarde aan kwaliteit en aan een schone omgeving, ook buiten de poorten van het resort.

De vraag om hier te mogen studeren is dan ook groot: van de circa duizend inlandse aanvragen is er jaarlijks slechts plek voor 80 à 90 studenten. Je moet dus flink gemotiveerd zijn, maar de opleiding die grotendeels gefinancierd wordt door Robinson en TUI, staat dan ook bovenaan de Marokkaanse toeristen-en hotelbranche. Veel studenten blijven hangen en de toppers klimmen binnen een aantal jaren hogerop. Ook is er een laag percentage Duitse studenten die hier verblijven, zoals Gloria Vitiello (22). Zij werkt een half jaar in het hotel als receptioniste bij de Spa-afdeling. Ze is slechts één van de vijf studenten die jaarlijks vanuit Ravensburg is aangenomen en in Marokko ervaring opdoet. “Robinson hecht veel waarde aan loyale medewerkers en ondersteunt deze ook. De dame die je nu hoort zingen werkt hier als schoonmaakster. Elders is dat wellicht not done, maar de staff moedigt dat juist aan. Iedereen is hier gelijk.”

Vliegen doe je met Transavia op Agadir. Voor info en boeken: tui.nl/club-robinson Deze reis is mede mogelijk gemaakt door TUI, TCF, Robinson Club Agadir en Pikala.

6 tips voor duurzaam wassen Was op lagere temperatuur Stop de trommel goed vol Gebruik een natuurlijke vlekverwijderaar zoals ossengalzeep Doseer op basis van hoeveelheid was Hang de was op, niet in de droger Seepje wast schoon én zacht, wasverzachter is niet meer nodig

Natuurlijk wassen én poetsen met Seepje Seepje maakt was- en reinigingsproducten van superschillen uit Nepal! De Sapindus Mukorossi vrucht groeit in overvloed aan bomen in- en rondom het Himalaya gebergte. De schil bevat een natuurlijke vorm van zeep die vrijkomt bij aanraking met water. De schillen zelf kun je als wasmiddel gebruiken, door ze in een katoenen waszakje in de trommel van de machine mee te laten draaien! Ook wint Seepje een extract uit deze schillen dat de basis vormt voor alle vloeibare wasmiddelen en allesreinigers. Zoals Seepje 'Frisse mintjes' geur, één van de allesreinigers waarmee je de wereld moeiteloos schoner én mooier poetst. Helemaal natuurlijk en zonder chemische gribussen, fijn voor je huid dus.

Een schonere en mooiere wereld Door een eerlijke prijs te betalen voor de schillen draagt Seepje rechtstreeks bij aan natuurbehoud en betere leefen werkomstandigheden in Nepal. Daarnaast worden de producten in Nederland verwerkt en verpakt door mensen met een verstandelijke en/of lichamelijke beperking. En wat blijkt? Als je met Seepje wast, is 't afvalwater gemiddeld 85% schoner dan wanneer je met een gelijkwaardige dosering van andere wasmiddelen wast.

Doe je mee? Melvin en Jasper begonnen als 21 jarige studenten met Seepje. Inmiddels is Seepje een team van vijf, dat vanuit hun Washok streeft naar positieve impact. Zo willen ze met hun negen verschillende Seepjes, die bij meer dan 1000 winkels in Nederland en België verkrijgbaar zijn, hun positieve impact verder vergroten. Hoe meer mensen Seepje gebruiken, hoe meer we samen kunnen betekenen voor mensen en 't milieu. Dus ga jij voor Seepje 'Vers geperste lente geur' of toch voor de 'Vrij en blij geur'? Je vindt alle vloeibare wasmiddelen voor €8,95 in de meeste (duurzame) supermarkten en cadeauwinkels.

Win een jaar lang gratis wassen! Ga naar www.seepje.nl/krantvandeaarde en schrijf je in voor de Brief van Seepje. Onder de inschrijvingen verloten we 3x een jaar lang gratis wassen met Seepje. Actie loopt tot en met 31-01-2018, overige actievoorwaarden vermeld op eerdergenoemde webpagina.

Colofon

De Krant van de Aarde is een positief redactioneel onafhankelijk medium. Authenciteit, innovatie en natuur zijn thema’s waar de krant voor staat. De krant biedt lezers inspiratie waarmee ze hun vanzelfsprekend duurzame leefstijl invulling kunnen geven. De Krant van de Aarde is een uitgave van Stichting Dag van de Aarde. © 2017 Krant van de Aarde | ISSN 1872-5104 | Stichting Dag van de Aarde info@krantvandeaarde.nl | M: 06-53332980 Bestuur Albert Poutsma - Voorzitter / Uitgever Frans van der Beek - Secretaris Redactie: redactie@krantvandeaarde.nl Redactie: Frans van de Beek, Sjors Beukeboom, Lynsey Dubbeld, Leonie Kohl, Lisette Kreischer, Angelique van Os, Angela van der Veer, Renske de Zwart, Eric Schoones, Jan Juffermans. Hoofd- en eindredactie Scandinavië: Yvonne Koop Eindredactie: Alice Schots Advertenties en samenwerkingen: Albert Poutsma Vormgeving & Opmaak: Celina Koekenbier | info@insight-design.es KvdA Gezond: Ivonne de Thouars, hoofdredactie KvdA op School: Hans Truijen, Manager KvdA Reis: Angelique van Os, hoofdredactie en Marco van Berneveld KvdA Cultuur: Eric Schoones, hoofdredactie Distributie: via de Odin groentetas, natuurvoedingswinkels, woningwinkels, reiswinkels en wereldwinkels. Abonnementen: Je kunt de Krant van de Aarde thuis ontvangen door lid te worden. Je ontvangt dan ook onze voordeelkaart thuis. Met de voordeelkaart krijg je 25% korting bij meer dan 1000 restaurants en vele andere kortingen zoals duurzame mode en groene

200.000 doden, helaas geen nepnieuws… Schrik niet. Pesticiden zijn wereldwijd verantwoordelijk voor naar schatting 200.000 slachtoffers per jaar door acute vergiftiging, waarvan 99% in ontwikkelingslanden. Helaas geen nepnieuws. Lees deze zin als u wilt nog maar een keer en denk aan de impact op de vrijwel altijd arme gezinnen van de slachtoffers. Lezen is iets wat veel dagloners in de landbouw niet kunnen. Vaak worden zij onbeschermd en zonder kennis van waarschuwingsteksten over gebruik van bestrijdingsmiddelen het veld in gestuurd. Wij in het rijke westen op onze beurt twitteren steeds meer, maar lezen helaas steeds minder. Dit afschuwelijke cijfer komt uit een rapport van de Speciale Rapporteur van de VN over het recht op voedsel van begin dit jaar. Kennelijk was het niet genoeg om de voorpagina’s van onze kranten en de uitzendingen van onze TV- en radiostations te halen. Terwijl Europa nog steeds volop discussieert over verlenging van de toelating van onkruidverdelger glyfosaat van Monsanto is de noodzaak van een landbouw die uitgaat van agro-ecologie groter dan ooit. Weg van een kapitaal-gedreven systeem van grootschalige monoculturen die met het gebruik van giftige stoffen onze wil aan de natuur opleggen. Althans proberen op te leggen, want de natuur accepteert geen monoculturen. Uiteindelijk gaan de bodemvruchtbaarheid en de biodiversiteit verloren of winnen onkruiden en insecten die resistenties opbouwen tegen zelfs de meest giftige middelen.

stroom. Kijk op www.krantvandeaarde.nl. FBW Abonneeservice Woerden / Kees Slagter Contact: info@fbw-woerden.nl / 0348-431393

pure en (h)eerlijke producten Bio logisch voor dier en tuin NIEUW Blote Voeten Gras Biologisch gazonzaad

• Diervoeding en verzorging • Duurzame bodem verbetering • Plantvoeding • Gras, bloemen en kruiden zaden

De tragiek is dat het best anders kan, maar dat ons verdiensysteem altijd streeft naar nog meer ophoping van kapitaal voor enkelen in plaats van profijt voor velen. Agro-ecologie is in het belang van miljoenen kleine boeren. Agrochemie is vooral van belang voor onzichtbare aandeelhouders. En daartussen zit heel veel lobby- en marketingkracht die ons echt zicht op de werkelijkheid ontnemen. Natuurlijk is de werkelijkheid nooit zwart-wit. Technologie kan de landbouw en tuinbouw zeker vooruit helpen. In sommige ernstig verarmde gebieden is een beperkte hoeveelheid kunstmest wellicht een overbrugging waar in combi met compostering en goed bodemmanagement voordeel uit gehaald kan worden. Veredeling kan voor betere zaden zorgen die hogere opbrengsten genereren. Maar het begint ermee dat beleidsmakers in het belang van de toekomst van onze planeet prioriteit geven aan het belang van bodemvruchtbaarheid, biodiversiteit en generaties boeren die hier hun brood mee willen verdienen. Nu overheerst de lobby en de marketing van agro-reuzen. De Braziliaanse agro-ecologe Irene Cardoso zei het zo: “Hun magen en behoeften zijn sowieso onverzadigbaar”. Als we tussen het nepnieuws het echte nieuws zien, gaan we hier niet meer in mee. Onze keus voor een andere vorm van landbouw begint bij de boodschappentas.

www.bio-ron.com

Bert van Ruitenbeek, directeur Stichting Demeter Demeter is het kwaliteitskeurmerk voor biodynamische landbouw en voeding