Krant van de Aarde 6-2019 by Krant van de Aarde

Natuur / Cultuur / Voeding / Gezondheid / Transitie / Mode / Vrije tijd

FIJNE

FEESTDAG

GEZOND

Bijlage | Krant

van de A arde | F eestdage n 2019

NATUUR 8

De Groenlandse Walvis Twee eeuwen dobberen in het Noordpoolwater

RENDIER

Een stoe mensenvrre iend

DE O

De herk LIEBOL eeuwenoomst van de ude olieb ol

VEGAN

KERST Kerst z vlees? Proonder echt beer het!

BIJLAG

MARIENWAERDT

Een groene kerst 21 op het landgoed BEAUTY

Milieuvervuiling 24 en de huid BBC EARTH

SPORT

Zeven werelden 11 Een planeet WEER

kleine kans op witte kerst door opwarming van de Aarde Plant een boom!

Marijke Groenewoud 26 Marathon topper INHOUD

VEGAN KERST

Kerst menu van F14 Lisette Kreischer JAARGANG 14, 2019-6, FEESTDAGEN

Abonneeservice: info@fbw-woerden.nl Uitgave van de stichting Dag van de Aarde Losse nrs â&#x201A;¬ 2,- | Volg ons: @KrantvandeAarde www.krantvandeaarde.nl

Redactioneel

Wensen De goedheiligman is inmiddels weer vertrokken naar Spanje en zijn achterkleinzoon uit NoordAmerika dient zich reeds aan. In deze krant het traditionele december feestdagen katern met dit keer lekkere tips voor een vegan kerstdiner en leuke weetjes over het rendier en de oliebol. Uit de zee dit keer geen voedsel. Wel een boeiend verhaal over de zee, de Groenlandse walvis. Ooit hadden de Nederlanders een monopolie op de jacht van dit prachtige dier. Helaas is het daarna snel bergafwaarts gegaan met de populatie. En verder weer een aflevering uit de BBC Earth serie met deze keer prachtige winterse beelden uit het boek Zeven Werelden, Een planeet. Tenslotte in deze krant veel wensen van onze columnisten, ik voeg daar namens de redactie de volgende nog aan toe: Een gezellig kerstdiner met regionale biodynamische specialiteiten. Een kerst cadeau made in de Benelux. Een witte kerst, gevolgd door een Elfstedentocht Een jaar in goede gezondheid met veel natuur, cultuur, inspiratie, transitie en beweging. Veel leesplezier! Albert Poutsma voorzitter stichting Dag van de Aarde

Inhoudsopgave

INHOUD

Het Stubaital begint even ten zuiden van Innsbruck, de hoofdstad van Tirol. Omgeven door 80 gletsjers en 109 drieduizenders, met bekende dorpen Neustift, Fulpmes, Telfes, Mieders en Schönberg, vormt het een veelzijdige en sportieve alpenbestemming. Het hele jaar door valt er in Stubai van alles te beleven, van wintersport met 62 afdalingen tot een zomer in de natuur. De Stubaier gletsjer is het grootste gletsjerskigebied van Oostenrijk. Vanaf oktober tot juni is sneeuw gegarandeerd. Zie voor meer informatie, aanbiedingen en evenementen:

www.stubai.at/nl

3 6 8 10 11 15 16

Redactioneel Nieuws op z’n Frans De Groenlandse walvis Icewhale Foundation Zeven werelden, een planeet De fantasiewereld van Lotte Walda Fotowedstrijd

F1-F32 bijlage fijne FEESTDAGEN 18 20 23 24 26 28 30 31

Wat u zegt Columns Climate Comedy Night Milieuvervuiling en de huid Schaatster Marijke Groenewoud Agenda Boeken Colofon Advertentie

Vilten producten uit Mongolië

Onder de naam Esgii (vilt in het Mongools) worden viltproducten van lokale mensen naar Nederland geëxporteerd en daar verkocht om zo bij te dragen aan betere leefomstandigheden voor de Mongoolse bevolking. Esgii werkt samen met meerdere kleine fairtrade organisaties en richt zich vooral op vilten sloffen en pantoffels. Alle producten zijn handgemaakt en duurzaam. Elk item is gemaakt met zorg voor mens, dier en milieu. Dus 100 procent feelgood! www.esgii.nl

Nieuws op z’n Frans

Frans van der Beek volgt de ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid op de voet. Hij ergert zich aan de wijze waarop we van de Aarde lenen en weigeren om terug te betalen. En is blij met initiatieven die het welzijn van de planeet bevorderen. Frans geeft een rode kaart aan iedereen die het milieu en de natuur vernietigt en prijst met een groene kaart alle inspanningen die het leefklimaat bevorderen of herstellen. Suggesties zijn welkom op fhjvanderbeek@gmail.com.

VROUWEN LEASEN FIETS IN ZAMBIA

Vrouwen in het Zambiaanse Livingstone kunnen rekenen op Nederlandse fietssteun. Geert Kamps, bestuurder van de Nederlandse Stichting Flow & Go Foundation is in samenwerking met Nederlandse en Afrikaanse goede doelen een project gestart, dat Zambiaanse vrouwen een fiets laat leasen. Kamps: “We hebben zogenaamde Buffalo Bikes geregeld, sterke stalen fietsen die momenteel massaal in Afrika doorbreken. Zambiaanse vrouwen huren deze fiets tegen een laag bedrag en worden na drie jaar eigenaar van de fiets. Als lid van het Naleli Women Initiative zijn zij al gewend geraakt om bij de bank een microkrediet te lenen en terug te betalen. En elkaar te coachen in elkaars bedrijf. Zij investeren vijf euro per maand om een fiets toe te voegen aan hun bedrijf. Daarmee worden zij niet alleen zelf eigenaar maar hebben ook een tweede fiets bij elkaar gespaard voor een collega onderneemster. In eerste instantie gaat het om tien fietsen. Er zijn al concrete plannen om dat aantal te vergroten. In Afrika verplaatsen arme mensen zich bijna allemaal te voet. Een fiets is concrete een stap uit de armoede. Momenteel sponsoren onder meer de Rotary Club uit Emmen en Grinta Business Cycling uit Drenthe/Groningen. Ik hoop dat er nog meer mensen aansluiten.”

HUUR EEN STOEL VAN STEUR

Werken in coworking-ruimtes is een trend onder zzp’ers In Amsterdam werkt al één op de twintig mensen op een flexibele werkplek. Het voordeel: gemotiveerde ondernemers die willen netwerken en voor elkaar iets willen betekenen. Daar komen nu kappers, visagisten en kunstenaars bij. Kapper Ron Steur, die onder meer voor merken als L’Oréal en Redken werkte, heeft de deuren van Created geopend. Flexibele werkplekken die zzp’ers in de beauty-industrie nabij

het Centraal Station van Amsterdam laten ondernemen. De zzp’ers huren bij Steur een stoel of een atelier voor onbepaalde tijd. Daarnaast ontvangen zij de middelen om hun werk, administratie en marketing uit te voeren. Tot slot kunnen de zzp’ers in de beauty-industrie zich laten bijscholen, door een opleiding te volgen die Created aanbiedt. Daarmee reageert Steur om de flexibilisering in de arbeidsmarkt. “We nemen hordes als de hoge financiële risico’s en zeer beperkte opleidingsmogelijkheden voor de zzp’ers weg. Hier kunnen zij hun eigen salon openen.” http://createdbyronsteur.com/press/

WAAR STAAT DIE KLEDINGFABRIEK?

Acht Nederlandse kledingmerken publiceren vanaf dinsdag een lijst met hun fabrieken. Die stap hangt samen met hun ondertekening van een zogenoemde Transparency Pledge. HEMA heeft als eerste een lijst online gezet waarop fabrieken staan waar kleding en spullen zoals speelgoed en kerstballen worden gemaakt. Naast HEMA hebben ook Alchemist, Kings of Indigo, Kuyichi, Marlies Dekkers, Okimono, Schijvens en WE Fashion de Transparency Pledge ondertekend. De winkelketen maakte de 624 productielocaties openbaar waar in de afgelopen twaalf maanden voor HEMA werd geproduceerd met details als de adressen en de hoeveelheid medewerkers. Op de lijst met fabrieken zijn vooral China, India en Bangladesh ruim vertegenwoordigd. De acht bedrijven ondertekende de Transparency Pledge. Dit is een initiatief van onder meer de Schone Kleren Campagne (SKC) en arbeiders- en mensenrechtenorganisaties zoals Human Rights Watch. Ondertekenaars beloven transparant te zijn over hun productie door lijsten met hun fabrieken te publiceren. Kledingmakers Zeeman, C&A, G-star en Esprit ondertekenden de transparantiebelofte al eerder en publiceren sindsdien lijsten met fabrieken.

… EN WAAR DE STEDEN MET VITAMINE G(ROEN)?

Zoekmachine voor vakantieverhuur Holidu zocht uit welke steden in Nederland de meeste vierkante meters park hebben per inwoner. Dit zijn de resultaten. De grote winnaar is Amstelveen. Naast de drukte van Amsterdam stuit je op het Amsterdamse bos (8.980.098 m²) en het Dr. Jac. P. Thijssepark (54.381 m²) en park de Braak (119.412 m²). Purmerend wint als tweede stad met de meeste m² park oppervlak per inwoner. Een van de grootste parken is het Purmerbos (2.395.641 m²) aan de oostkant van de stad. Voor de derde plek gaan we Delft. Naast de TU vind je de groenstrook Mekelpark (67.473 m²).De grootste groenstrook ligt aan de stadsgrens, het Abtswoudse Bos (1.534.100 m²). Hier kun je wandelen, fietsen en in het midden vind je een speciale heuvelpartij in de vorm van een vrouwenlichaam.

RECLAMEVERBOD SUIKERDRANKJES IN SINGAPORE

Singapore staat bekend als superstreng als het om vervuiling gaat. De stadstaat gaat nu ook reclames voor drankjes met een hoog suikergehalte verbieden. De regering wil op die manier diabetes aanpakken. Op televisie, billboards, sociale media en in kranten en ander drukwerk worden de reclames verboden. Daarnaast komen er ook speciale etiketten op drankjes die veel suikers bevatten. Deze moeten consumenten duidelijk maken dat het product ongezond is. De maatregelen zullen de komende vier jaar worden ingevoerd, laat de minister van Gezondheid Edwin Tong weten. Singapore heeft een van de hoogste percentages diabetesgevallen ter wereld. Met name de vergrijzing is daarvan een oorzaak. Wat mij betreft mag Nederland dit voorbeeld volgen.

Nieuws op z’n Frans

Redacteur Frans van der Beek deelt rode en groene kaarten uit. Groen maakt blij en rood moet anders.

Heb je goed of slecht nieuws? Mail Frans!

redactie@krantvandeaarde.nl

NEE, NIET NOG MEER OUD PAPIER!

Stichting Papier Recycling Nederland (PRN) doet jaarlijks onderzoek naar de vervuiling in het oud papier afkomstig van particuliere huishoudens. Uit het onderzoek 2019 blijkt een stijging van de vervuiling met 0,51%. Oud papier en -karton zijn waardevolle grondstoffen. 86% van het in Nederland op de markt gebrachte oudpapier wordt ingezameld en hergebruikt. Voor de papierindustrie is oud papier al jaren de belangrijkste grondstof. Van het in Nederland gemaakte nieuwe papier en karton bestaat maar liefst 86% uit oud papier. Recycling van oud papier draagt bij aan een circulaire economie. Daarvoor moet het schoon en droog in de papierbak worden gegooid. Stichting Papier Recycling Nederland (PNR) vindt de toenemende vervuiling zorgwekkend. PRN roept bedrijfsleven, overheid en consument op samen te werken om de communicatie over de recycling van papier en karton richting de samenleving te verbeteren. PRN biedt De Scheidingswijzer aan, die burgers en bedrijven helpt bij het bepalen welke producten wel en niet bij het oud papier horen.

PLASTIC DIEET NOODZAKELIJK

Uit frustratie met de plaag die plastic heet is Starterskit gelanceerd, een initiatief van ZustainaBox en de Plastic Soup Foundation. In deze box zitten duurzame alternatieven voor plastic wegwerpproducten. Zo helpt de Starterskit mensen op weg naar een leven zonder plastic. De Starterskit is gelanceerd in het kader van het Plasticdieet, waarbij het doel is om in september zo min mogelijk plastic te gebruiken. Ruben Havertz en Manon van Leeuwen van de Starterskit: “Ieder jaar wordt er gemiddeld 311 miljoen ton nieuw plastic geproduceerd. Per minuut belandt er een volle vrachtwagen aan

plastic in onze oceanen! Dieren worden erdoor vergiftigd en de natuur raakt er steeds verder door vervuild. Het is overduidelijk dat er iets moet veranderen aan de manier waarop we plastic gebruiken. Vanaf 2021 komt er in de Europese Unie een ban op single use plastic. Met de groeiende hoeveelheid plastic in de natuur en oceanen kunnen we daar echt niet op wachten.” De box is te koop via de webshop van de Plastic Soup Foundation. Voor iedere verkochte kit doneert ZustainaBox vijf euro aan de Plastic Soup Foundation.

WE KAPPEN AL EEUWEN!

Grootschalige ontbossing door de mens en daaropvolgende bodemerosie vond 4.000 jaar geleden al in grote delen van de wereld plaats. Dat schrijft een internationale groep wetenschappers in het tijdschrift PNAS, op basis van onderzoek aan honderden meerbodems. Ontbossing zorgt voor versnelde erosie en afvoer van de vruchtbare toplaag naar meren. In hun onderzoek analyseerden de wetenschappers de aanwezigheid van boomstuifmeel in de bodems van 632 meren. Er is volgens Peter Verburg, hoogleraar milieugeografie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, een duidelijk verschil met de enorme impact die de mens in de laatste eeuw wereldwijd op zijn omgeving heeft gehad. Met als gevolg een dramatische afname van de biodiversiteit, klimaatopwarming, verarmde bodems, vervuild water, uitputting van grondstoffen en ophoping van afval.

LAATSTE IJSGEBIED SMELT SNELLER

Het ijs dat naar verwachting het langste stand zou houden, blijkt twee keer sneller te smelten dan de rest van het Arctische ijs. Sinds de jaren vijftig is dit zee-ijs sterk aan het veranderen. Eerst rustte vooral dik, meerjarig ijs op de zee. Nu neemt

dunner seizoensijs de overhand. Toch zijn er nog een aantal plekken waar er dikker zee-ijs te vinden is. De belangrijkste is een gebied dat ook wel ‘het Laatste IJsgebied’ (ofwel Last Icea Area) wordt genoemd. Maar in een nieuwe studie komen onderzoekers tot een zorgwekkende conclusie. Dit oudste en dikste zee-ijs blijkt namelijk twee keer zo snel als de rest van het Arctische ijs weg te smelten. Een aantal Arctische dieren, zoals zeehonden en ijsberen, zijn afhankelijk van het zee-ijs voor de jacht en om hun jongen op groot te brengen. Het ‘allerlaatste ijs’ is dan ook voor deze dieren een toevluchtsoord; het is de laatste plek waar ze zich in de opwarmende wereld kunnen terugtrekken. En daarom wilde onderzoekers in de studie achterhalen hoe de zaken er hier precies voorstaan.

VLIEGVERKEER MOET KRIMPEN

Eind dit jaar komt minister Van Nieuwenhuizen met een nieuwe luchtvaartnota 2020-2050 als basis voor de besluiten van het kabinet over groei van luchthavens, vliegroutes en belasting op vliegen. Natuur & Milieu, Greenpeace en Natuur en Milieufederatie Noord-Holland vinden dat het tijd is voor een fundamentele omslag: de luchtvaart moet passen binnen de grenzen van klimaat, natuur en gezondheid. Daarom overhandigden deze organisaties de minister een alternatieve luchtvaartnota als dringende oproep aan de minister: krimp van de luchtvaart is onvermijdelijk. De luchtvaartsector is nu nog vrijgesteld van nationaal klimaatbeleid. Wanneer de luchtvaart op dit tempo doorgroeit, is haar uitstoot in 2050 verdubbeld. Ze stoot dan ruim twee keer zoveel uit als alle andere sectoren bij elkaar (landbouw, industrie etc.). En zit daarmee ver boven de uitstootnorm die voor de rest van Nederland geldt. Naast CO2 stoten vliegtuigen ook veel fijnstof en stikstof uit.

Natuur

Foto: denis scott / Alamy Stock Photo

De Groenlandse walvis Twee eeuwen dobberen in het Noordpoolwater

Een van de meest imposante zoogdieren in de wateren van de Noordpool is onbetwist de Groenlandse walvis. De zeereus kan een leeftijd van meer dan tweehonderd jaar bereiken maar of die nu nog wordt gehaald kan wel worden betwist. Er loeren gevaren waar de walvis nooit eerder mee werd bedreigd. Tekst: Frans van der Beek | fotos rechts: Icewhale foundation.

De Groenlandse walvis is het favoriete dier van historicus en arts David van Bodegom. In een interview legde hij waarom deze soort hem zo fascineert: “Die is onder de zoogdieren de kampioen lang leven, met een leeftijd van ruim tweehonderd jaar. Walvissen maken oorsmeer aan, maar omdat hun oor aan de buitenkant door een speklaag is afgesloten hoopt het smeer zich op tot een enorme prop. Het interessante van die oorprop is dat je ’m in de lengte kunt doorsnijden als een baguette, en dat je er dan jaarringen in kunt herkennen, net als bij bomen. Die walvissen migreren jaarlijks van noordelijke naar zuidelijke wateren en weer terug, en daardoor ontstaan verschillen in oorsmeerkleur.” Van Bodegom is gespecialiseerd als verouderingswetenschapper. Daarom spreekt de respectabele leeftijd van de Groenlandse walvis hem zo aan. Hij vervolgt: “Een Groenlandse walvis is groot, in de oceaan is het zelden te warm of te koud, nooit te droog of te nat, er zwemmen geen natuurlijke vijanden rond en er drijft altijd wel wat eten voorbij. De extrinsieke mortaliteit is dus laag. Bovendien profiteert de walvis net als bijvoorbeeld de olifant van schaalvoordeel: per gram lichaamsge-

wicht eet en verbrandt een groot dier minder dan een klein dier. En het walvishart klopt veel trager dan dat van een muis: zes in plaats van zeshonderd keer per minuut. Ook dat draagt bij aan een lage stofwisseling.” Het interview werd gelezen door Herman Sips van de Icewhale Foundation. Het inspireerde hem tot een waardevolle toevoeging.

Prooi van de orka

Sips: “David van Bodegom is net als de Icewhale Foundation gefascineerd door de ‘kampioen lang leven’, de Groenlandse walvis. Dat de oceaan zelden te warm of te koud is en dat er geen natuurlijke vijanden rondzwemmen ligt inderdaad ten grondslag aan hun hoge ouderdom. Maar die evolutionaire basis is helaas weggeslagen en de diersoort wordt ernstig bedreigd. Deze walvis leeft uitsluitend in het noordpoolgebied. Vooral door toedoen van Nederlandse walvisvaarders is de populatie rond Spitsbergen uitgedund van 50.000 tot een paar honderd dieren. Nu de jacht is gestopt eist de opwarming haar tol. Door het smelten van het poolijs valt de bescherming tegen orka’s weg; deze roofdieren die met hun hoge rugvinnen kwetsbaar zijn in het ijs, rukken verder

naar het noorden op. Vooral jonge walvissen vallen daarom steeds vaker aan orka’s ten prooi. Ook de nieuwe transarctische scheepvaartroutes, dwars door het leefgebied van de Groenlandse walvis, zullen leiden tot verstoring van hun complexe geluidscommunicatie en tot meer sterfte door aanvaringen. Hun hoge leeftijd past bij hun langzame voortplantingssnelheid. Maar die ouderdom wordt ze niet meer gegund, tenzij we zorgen voor adequate bescherming.”

Lange baleinen

Wat we weten van deze waterkolos is dat de soort circa twintig meter lang wordt en de langste baleinen heeft. Deze bruinzwarte of blauwzwarte platen worden wel 4,6 meter lang. De bovenkaak is opvallend gebogen met aan weerszijden 240 tot 340 baleinplaten. De neusopening bevindt zich de bovenkant van het voorhoofd, waar het een afsluitbaar blaasgat vormt. Deze walvis heeft geen rugvin en geen keelgroeven. De kalveren zijn bij de geboorte 4 tot 4,5 meter lang. Ze worden vijf tot zes maanden gezoogd. Van 1614 tot 1642 had de Nederlandse Noordse Compagnie het alleenrecht op de walvisjacht in de wateren rond Spitsbergen en Jan Mayen. Toen dit

Natuur

octrooi afliep, werd de jacht vrijgegeven en kon iedereen die dat wilde aan de walvisvaart deelnemen. Dit leidde uiteindelijk bijna tot de uitroeiing van de soorten Noordkaper en Groenlandse walvis en is dus al eeuwen een bedreigde diersoort. De belangrijkste redenen om op de walvis te jagen waren walvistraan en de baleinen. Traan (walvisolie), die werd verkregen door de speklaag van het dier af te snijden en vervolgens te koken, werd gebruikt als lampolie, als bestanddeel voor stopverf, verwerkt tot zeep en om huiden en leer soepel te houden. De baleinen, ook baarden genoemd, zijn de lange hoornplaten in de bek van sommige walvissen (de balein- of baardwalvissen), waarmee ze hun voedsel (krill) uit het zeewater zeven. Als balein in water wordt verhit, kan het in allerlei vormen worden geperst. Bekende toepassingen van balein zijn dozen, snuifdozen, mesheften, maatstokken, parapluâ&#x20AC;&#x2122;s, waaiers, rijzwepen, schilderijlijsten, portretmedaillons, gratentrekkers en medische instrumenten. Balein werd ook gebruikt ter verste-

viging van korsetten en hoepelrokken, maar waar zie je die nog. Voor dat doel kan men de walvis nu beter met rust laten.

Nu een zwerfvis?

Op 1 april 2017 werd er een Groenlandse walvis waargenomen nabij het Belgische Raversijde. Op 11 april 2017 werd er voor de kust bij het Nederlandse Vlissingen ook een gezien. Mogelijk ging het om hetzelfde dier. Eerder dat jaar werd er ook een meermaals gezien nabij het Britse St. Martinâ&#x20AC;&#x2122;s. Ook daarvan wordt vermoed dat het hetzelfde exemplaar was. Het duidt er op dat de bewoner van de poolzee inderdaad soms het spoor bijster kan zijn. Van heersers in de koudste wateren zwemt ze nu in sterk afgeslankte hoeveelheid rond en moet vrezen voor de gevaren waaraan ze nooit gewend waren. Een zorgelijke situatie.

Van 1614 tot 1642 had de Nederlandse Noordse Compagnie het alleenrecht op de walvisjacht in de wateren rond Spitsbergen en Jan Mayen.

Natuur

De ‘vergeten’ Groenlandse walvis dreigt uit te sterven en deze Nederlander komt voor hem op Tekst: Sjors Beukeboom

Niemand weet met hoeveel ze precies zijn. Niemand weet waar precies hun leefgebied is. Feit is wel dat er vroeger veel meer IJswalvissen waren dan tegenwoordig. En dat deze kwetsbare, zeldzame diersoort afhankelijk is van het poolijs dat in rap tempo afneemt. Herman Sips, van Stichting Icewhale Foundation (Icewhale.nl) denkt dat er tussen Spitsbergen en Groenland hooguit nog een paar honderd IJswalvissen rondzwemmen. “Vooral Nederlandse walvisvaarders hebben er in de 17e en 18e eeuw voor gezorgd dat de IJswalvis een bedreigde diersoort is geworden. Het is niet meer dan logisch dat juist Nederland zich nu ook inzet voor de toekomst van de IJswalvis en zijn leefomgeving.” De IJswalvis of Groenlandse Walvis leeft uitsluitend rond de Noordpool en is afhankelijk van het poolijs. Het zijn kolossale dieren, een van de grootste dieren ter wereld, die vroeger in grote aantallen voorkwamen. Geschat wordt dat voordat Willem Barentsz in 1596 Spitsbergen ontdekte en de arctische walvisvaart een vlucht nam, meer dan 50.000 IJswalvissen in het gebied leefden. Anno 2019 leven er naar schatting nog maximaal een paar honderd dieren. “Door de historische walvisvaart, gedomineerd door Nederland, is de IJswalvis bijna uitgestorven geraakt. Na de beëindiging van de walvisjacht zouden de populaties zich weer moeten herstellen, maar de IJswalvissen worden nu opnieuw bedreigd”, aldus Herman Sips, voorzitter van de stichting.

Klimaatverandering

Dat komt door de klimaatverandering, zegt Sips. “Door het wegsmelten van het poolijs valt de bescherming van de IJswalvis valt weg. Vooral jonge IJswalvissen vallen daarom steeds vaker ten prooi aan orka’s.” Klimaatverandering heeft nog een desastreus gevolg voor de IJswalvis. Sips: “Het smeltende poolijs opent nieuwe mogelijkheden voor transarctische scheepvaartroutes en de winning van grondstoffen, maar deze activiteiten dreigen ook de complexe geluidscommunicatie van de IJswalvissen te verstoren.”

Bescherming is moeilijk

Ondanks dat IJswalvissen op de zogenaamde rode lijst van de International Union for Conservation of Nature and Natural Resources IUCN staat, is het onduidelijk of de diersoort in aantal groeit of krimpt. Sips pleit daarom voor een serie speciale onderzoeksexpedities, want ‘we kunnen de IJswalvissen en hun leefomgeving alleen beschermen als we weten wát we moeten beschermen.’ “Het is toch vreemd dat we niet eens weten waar het op een na grootste dier van de wereld zich voorplant. Op grond van geluidsopnames van een onder het poolijs aan de zeebodem verankerde microfoon, vermoeden we nu dat de IJswalvissen gedurende de lange, donkere poolwinter diep het ijs intrekken. Waarschijnlijk komen de dieren samen in wakken in het ijs waar ze als onderdeel van een uitgebreid paringsritueel een enorme variatie aan walvissongs laten horen. IJswalvissen zijn de beste ‘singer-songwriters’ van de dierenwereld. Willen we de IJswalvissen beschermen dan zullen we toch eerst hun voortplantingsgebied in kaart moeten brengen”. De Icewhale Foundation wil in achtereenvolgende jaren zes ontdekkingsreizen ondernemen om te we-

ten te komen hoeveel IJswalvissen er zijn, waar ze zich ophouden en zich voortplanten en welke milieufactoren daarop van invloed zijn. Daar zit haast bij volgens Sips. “Vanwege de snelle veranderingen in het noordpoolgebied mogen we niet langer wachten om deze kennis te verzamelen.” Volgens de marien-bioloog zijn zes expedities voldoende om enorme stappen in de bescherming te kunnen zetten. “Dan hebben we de gegevens verkregen die we nodig hebben om hun leefgebied adequaat te beschermen en beheren. Dan hebben we de argumenten verzameld om een ‘marine protected area’ voor de IJswalvis in te richten.”

Moeilijk gebied

Dat er nog nooit eerder onderzoek naar het voortplantingsgebied van de diersoort is gedaan, is volgens Sips ‘niets voor niets’. “Het onderzoek moet in de poolwinter gedaan worden”, zegt de voorzitter. “De omstandigheden zijn dan extreem, door kruiend ijs, stormen, afwezigheid van daglicht en temperaturen tot dertig graden onder nul.” Omdat een normaal schip niet door het ijs kan komen en een ijsbreker teveel lawaai maakt, moet er een innovatief schip gebouwd worden: IJsschip Marvel. Daarmee moet de bemanning koers zetten richting Spitsbergen en Groenland (79° Noorderbreedte en 5° Westerlengte).

IJsnauten

Sips vergelijkt die tocht met een ruimtemissie. “Een klein team leeft en werkt zelfvoorzienend in een be-

perkte ruimte in een verafgelegen, onbewoonbare wereld en wordt daarbij ondersteund door een ground control team. De crew van IJsschip MARVEL noemen we dan ook ijsnauten”, aldus Sips De kosten van de bouw van het speciaal ontworpen IJsschip Marvel is door een Nederlandse werf begroot op 6.2 miljoen euro. De stichting probeert dit bedrag bijeen te krijgen door een mix van sponsoring door bedrijven, overheidssubsidies en goede doelenfondsen.

Naast financieel ook maatschappelijk draagvlak nodig

Naast deze bijdragen wil de stichting ook via crowdfunding de handen op elkaar zien te krijgen. Sips: “Veel belangrijker nog dan een financiële bijdrage van het publiek is het maatschappelijk draagvlak voor het behoud van de IJswalvis.” Twee eeuwen lang hebben de straatlantaarns in Nederland gebrand op het vet van de IJswalvis, maar nu hebben we deze dieren uit het oog verloren, domweg vergeten. Negen op de tien mensen heeft nog nooit gehoord van de IJswalvis of Groenlandse walvis. Dat willen we door de expedities veranderen, want naast kennis is ook algemene bekendheid van deze bijzondere diersoort essentieel. Alleen met een groot draagvlak van betrokkenen kunnen we de IJswalvis transformeren van vergeten diersoort tot ‘Icon of the Arctic’ en ‘Boegbeeld van het Klimaat’. Alleen dan verkrijgen we de maatschappelijke impact waarmee we het natuurbehoud en de ontwikkeling van het noordpoolgebied de goede kant op kunnen sturen.”

Natuur

BBC Zeven werelden, een planeet

Ontdek de ongelofelijke diversiteit van het leven op aarde Onze planeet bevatte 200 miljoen jaar geleden slechts één reusachtige landmassa. Toen gebeurde er iets ingrijpends. Dat supercontinent scheurde uiteen, waarna er zeven unieke continenten werden geboren. Elk van die zeven werelden ontwikkelde zijn eigen specifieke levensvormen. Zeven werelden, een planeet is een schitterend boek bij de BBC-natuurserie One Planet, Seven Worlds. Het boek geeft inzicht in bijzonder diergedrag en vertelt onbekende verhalen uit de natuur op ieder continent; van het ontoegankelijke Congolese regenwoud tot de bevroren pieken van de Himalaya en van de drukke Europese steden tot de uitgestrekte vlaktes van Afrika. Tekst: Frans van der Beek

Dit fragment neemt je mee naar Antarctica, waar de luchttemperatuur kan zakken tot -89,4 °C. Er komen slechts weinig inheemse landdieren voor op het vasteland, de meeste niet groter dan muggen, springstaarten en mijten. Aan de kust en op de subantarctische eilanden, die samen het grotere Antarctische gebied vormen, is het echter een heel ander verhaal.

Het zuidelijkste zoogdier ter wereld

Weddellzeehonden zijn dol op ijs en mijden het niet. Ze houden vooral van het

landvaste zeeijs. Voor hen is dit een relatief veilige plek. In het voorjaar en de zomer klimmen ze op het ijs om te rusten, te ruien en hun jongen ter wereld te brengen, en omdat het ijs zo breed is, zijn ze onbereikbaar voor Antarctica’s andere grote roofdieren: orka’s en zeeluipaarden. Deze veiligheid heeft echter zijn prijs. Deze zeehond is een groot dier, tot wel 3 meter lang, met een verrassend kleine kop, maar met zijn lenige lichaam kan hij 45 minuten lang tot 720 meter diep duiken om te jagen op grote bodem- of midwatervissen, zoals de Antarctische

kabeljauw. Hij blaast zelfs bellen in spleten in het ijs om de vissen eruit te drijven. Hij vangt ook pijlinktvissen en andere inktvissen en af en toe een pinguïn. Hij moet echter terugkeren naar de oppervlakte om lucht te happen. Dit betekent dat de zeehond de relatief kleine luchtgaten in het zeeijs moet terugvinden die hij zelf heeft uitgegraven. Hij maakt er verschillende, die hij zorgvuldig bewaakt, en meestal blijft hij erbij in de buurt. Hij waagt zich tot 20 km van zijn territorium om te jagen, maar

Natuur

keert altijd terug naar dezelfde ademgaten, geen geringe prestatie in de donkere winter. Volwassen mannetjeszeehonden vormen vaak een territorium rond de ademgaten van meerdere vrouwtjes en ze verdedigen dit met een spervuur van zeer harde, vreemd klinkende geluiden en af en toe een gevecht. Nadat de jongen van het voorafgaande jaar zijn gespeend, meestal rond half december, vindt de paring plaats in het water, hoewel dit slechts één keer is gezien. De innesteling van het embryo vindt pas later plaats, zodat in het voorjaar één enkel jong wordt geboren op het ijs. Dit is echter het Zuidpoolgebied en het kan een hele schok zijn in een paar seconden van de lichaamstemperatuur van ruim 37 °C van je moeder naar -25 °C te glijden. De moeder geeft het jong vette melk. Deze melk bevat tot 60 procent vet, 10 procent eiwit en weinig suiker, zodat het jong bijna 2 kg per dag aankomt. Dit betekent dat de moeder veel gewicht verliest en moet eten en dus moet ze haar kind achterlaten. Op het ijs is het jong heel kwetsbaar, hoewel de moe-

der meestal terugkeert voordat het slecht weer wordt. Ze vouwt haar lichaam rond het jong en beschermt het zo goed mogelijk. Toch liggen er soms dode welpjes op het ijs omdat de moeder niet op tijd terug was. Als het jong moet leren zwemmen, moet het zichzelf in en uit de ademgaten wurmen en dat leren moet snel gaan, want het wordt binnen zes weken gespeend en moet dan voor zichzelf zorgen. Pas gespeende jongen en bijna volwassen dieren trekken vaak naar het gebroken pakijs om uit de buurt te blijven van de territoria van de volwassen dieren op het landvaste ijs. Hier zijn ze vatbaar voor aanvallen van roofdieren, met name orka’s. De orka’s werken samen, soms wel met zeven dieren naast elkaar, en creëren zo een golf die de zeehonden van de ijsschotsen het water in spoelt. Ze hebben een duidelijke voorkeur voor weddellzeehonden, hoewel die slechts 15 procent van de Antarctische zeehondenpopulatie vormen. De talrijkere krabbenrobben negeren ze, misschien door de grotere tanden en het agressievere gedrag van deze dieren, maar niemand weet het

precies. De weddellzeehonden die deze aanvallen overleven, keren pas terug naar het landvaste ijs en het gebied waar ze werden geboren als ze zelf klaar zijn om te paren. In de zomer blijven de ademgaten meestal vanzelf open of breekt het landvaste ijs, zodat er grote gaten tussen de ijsschotsen ontstaan, maar in de winter vriezen de gaten voortdurend dicht. De zeehond houdt ze open met zijn hoek- en snijtanden. Hij schraapt het ijs weg, maar hierdoor slijten zijn tanden. Uiteindelijk raken ze zo afgesleten, dat de zeehond geen prooien meer kan vangen en vasthouden of de ademgaten niet meer kan openhouden. Dan verhongert of verdrinkt hij. Door gebruik te maken van het ijs in plaats van het te mijden, kan deze zeehond het jaar rond in Antarctica leven, maar hij wordt niet ouder dan circa twintig jaar. Andere Antarctische zeehonden leven twee keer zo lang. Een hoge prijs voor een veilige plek.

Natuur

De orka’s werken samen, soms wel met zeven dieren naast elkaar, en creëren zo een golf die de zeehonden van de ijsschotsen het water in spoelt

Meer lezen? Zeven werelden, een planeet is te koop in de (online) boekhandel en warenhuizen voor €29,99 (ISBN: 9789021574301).

NIEU W

IN-BIO EU/no -134 n-EU Ag ric

ulture

Skal 02

5099

FREE OF

INGS

FLAVOUR

Vrij van (natuurlijke) aroma’s.

100% echt fruit, planten, bloemen & kruiden.

Theezakjes gemaakt van ongebleekt papier, vrij van nietjes en 100% biologisch afbreekbaar!

Great TASTE Award WINNAAR!

Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. • Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu

367W_adv_rg_thee_nieuw_krant_vd_aarde.indd 1

Naturals 28-10-19 15:51

Cultuur

Good old days: een kijkje in de fantasiewereld van Lotte Walda We raken niet uitgepraat over rising star Lotte Walda (22). De singer-songwriter blijft muziekliefhebbers in binnen en buitenland aantrekken met haar prachtige teksten en gitaarspel. Dat resulteerde in een druk jaar met onder andere nieuwe muziek. Stilzitten kan Lotte niet: het volgende album is ook al in de maak. Tekst: Maxime Paulis Beeld: La Lenta Vista

Als we Lotte vragen hoe het afgelopen jaar eruit zag, valt ze even stil. “Ik heb zó veel gedaan dit jaar. Laat me even kijken op Facebook, daar deel ik heel veel foto’s van optredens,” lacht ze. Ze bracht haar eerste album, Sunflower, uit, maakte een reis naar Nashville en gaf optredens door het hele land, maar ook China en Frankrijk. In juli kwam haar nieuwe single ‘Good Old Days’ uit en daarop aansluitend werd een Good Old Vintage Tour georganiseerd.

Optreden tussen vintage “Good old days gaat over een bepaald verlangen wat ik vaak heb naar vroeger,” legt Lotte uit. “De situatie die ik in dit liedje beschrijf speelt zich vooral af in de Middeleeuwen, maar daarnaast is het ook mijn eigen fantasiewereld. Over hoe ik denk dat het vroeger was. Daarom zing ik ook: ‘’I know I wasn’t there but in my imagination, it looks so sweet’’. Iedereen kan een eigen invulling geven aan zijn of haar ‘good old days’, en dat maakt het liedje herkenbaar.Een tour in vintagewinkels stond al langer op Lotte’s bucketlist. “Ik was op reis in Brighton toen het idee in me opkwam. Een meisje vroeg of ik een optreden wilde doen in haar vintagewinkel, in ruil voor een fotoshoot,” vertelt ze. “Er was nooit echt een liedje wat goed bij de vintage tour paste, totdat ik dit liedje schreef. Dit leek mij een mooi moment om de tour door te zetten.”

Nieuw album in de maak Lotte is momenteel druk bezig met het maken van haar nieuwe album, dat helemaal in het teken staat van de natuur. “Ik was op reis in Amerika toen ik inspiratie kreeg voor dit album. Tijdens Spirit Weavers, een bijeenkomst met 800 vrouwen in een natuurgebied, leerde ik veel over oude tradities en rituelen, samenkomen en de wereld verbeteren,” vertelt ze. Het album gaat over de aarde, maar ook het geloven in een hogere connectie. Over toevalligheden, spontaniteit en licht leven. “De opnames gaan voor een deel buiten plaatsvinden. Daarom gaan we roadtrippen naar Spanje of Italië, om daar in de natuur live opnames te maken. De zonsondergangen, rivieren, bergen en bossen zijn een groot onderdeel van mijn inspiratie. Die magie wil ik zelf ervaren en opnemen in mijn muziek.” Het album laat nog even op zich wachten, maar in de tussentijd is Lotte volop bezig met optredens. Heel bijzonder is een optreden met Melanie Safka, die op het podium van Woodstock stond. Lotte: “In december mag ik als special guest mee tijdens haar tour door Nederland. Ik ontmoette Melanie afgelopen jaar in Nashville. Zij is één van mijn grote voorbeelden en ik voel me vereerd om met haar te mogen zingen.”

Voor alle info over actuele boekingen en concerten contact Double Vee Concerts via Jacco van Lanen jacco@doubleveeconcerts.nl

Fotowedstrijd

FOTOWEDSTRIJD

LandschappenNL

Heb je een foto gemaakt van een mooie, bijzondere of typische plek in de Nederlandse natuur? Stuur die dan met toelichting naar de Krant van de Aarde. Elk nummer plaatsen we de beste inzending en enkele eervolle vermeldingen. Mail naar: redactie@krantvandeaarde.nl onder vermelding van je naam en adres. De winnaar wordt ook beloond door onze partner LandschappenNL met het boek â&#x20AC;&#x153;Lekker Landschapâ&#x20AC;? over foodwalks en eten uit de natuur van LandschappenNL en een DVD van BBC EARTH.

Fotowedstrijd

Foto: Petro Hetjes

Winnende foto

Door de aanleg van stuwen, sluizen en gemalen zijn overal ter wereld barriĂ¨res ontstaan en kunnen vissen rivieren en beken niet meer bereiken. Vispassages, ook wel vistrappen genoemd, zorgen ervoor dat vissen een barriĂ¨re kunnen passeren en stapsgewijs om een stuw of gemaal heen zwemmen. Afhankelijk van verschillende factoren (ambitie, beschikbare ruimte, budget, complexiteit etc) wordt een keuze gemaakt uit de verschillende opties. Via een vispassage kunnen vissen het hoogteverschil bij de stuw overbruggen. Om ervoor te zorgen dat niet alleen grote, maar ook de kleinere vissen door de passage kunnen hebben de meeste passages treden van maximaal 8 cm hoog. De treden hebben ook een optimale breedte. De lengte en het aantal treden van vistrap zijn dus afhankelijk van het hoogteverschil van het water aan weerszijden van de stuw! De vispassage op deze winnende foto bevindt zich in de Zandwetering ter hoogte van Deventer.

Samen voor ons Landschap LandschappenNL is het samenwerkingsverband van 12 provinciale organisaties, dat zich inzet voor het behoud en ontwikkeling van ons landschap waarin we wonen, werken en recreĂŤren. Het landschap vraagt om duurzaam beheer, zodat we er nu en in de toekomst van kunnen genieten. LandschappenNL werkt samen met mensen, organisaties, bedrijven en overheden, via projecten en lobby.

Wat u zegt

Wilt u ook uw mening delen? Stuur ons dan een email naar: redactie@krantvandeaarde.nl

Nederlandse staat blijft hardnekkig garant staan voor mega-investeringen in fossiele industrie Beloon risicovol internationaal ondernemen in groen en stop met de hulp aan de internationale fossiele industrie. In New York maakt Nederland, met onze minister-president Rutte voorop, mooie sier als voorvechter van de klimaatverandering. We bieden onze diensten aan via het Global Center on Adaptation en maken600 miljoen euro over naar allerlei klimaatinitiatieven in de wereld. Maar het is schone schijn. Ondertussen blijven we als Nederland het mogelijk maken dat bedrijven jaarlijks voor ten minste 1,5 miljard euro wereldwijd bijdragen aan de ontwikkeling van nieuwe olie- en gasprojecten. Waar de ene hand met 600 miljoen euro de wereld wil redden, slaat de andere hand met ruim twee keer zoveel kracht al die initiatieven dood.Het is echt tijd om alle publieke steun voor olie en gas te stoppen. De exportkredietverzekering heeft een kans van 1,5 miljard euro om klimaatverandering op internationale schaal tegen te gaan en tegelijkertijd onze innovatieve ondernemers een impuls te geven. Al eeuwen zijn we als klein landje verschrikkelijk goed in internationale handel.

Onze multinationals zitten over heel de wereld: van de Golfstaten tot de verbrande bossen van de Amazone en van de overstroomde delta’s van Azië tot de kust van Mozambique. Onze scheepsbouwers zijn experts in het bouwen en leveren van transportmiddelen voor gas en olie. Gepromoot door de Haven van Rotterdam leggen we overal ter wereld havens aan, vaak ten behoeve van de fossiele sector. In al deze gevallen helpt de Nederlandse overheid onze ondernemers met subsidies en garanties te verdienen aan fossiele energie. Daar ligt de kans. Hoe werkt dat? Als je over de grenzen gaat ondernemen komen daar vaak flinke financiële risico’s bij kijken. En als het project groot en risicovol genoeg is, dan wil de Nederlandse overheid je tegen betalingsrisico’s verzekeren. Zonder deze verzekering krijgt een project geen financiering van een bank. We hebben het hier over een verzekering namens ons allemaal, die in theorie naar alle bedrijfssectoren kan gaan, maar die dus in praktijk voornamelijk fossiele

Je zult maar kreeft zijn Uit het artikel in herfst Krant v.d. Aarde 2019, blijkt niets dat jullie er zeer op tegen zijn de duurzaam gevangen kreeften levend te koken, dus een minpunt. Dierenmishandeling van de bovendste plank. Sterker, er wordt gewezen op de lekkernij van deze beesten op je bord. Met name tegen de feestdagen zal men er zeker weer gebruik van maken, de brede doelgroep dus. Je zult maar Kreeft zijn.... Betreffend artikel had nooit in jullie krant mogen verschijnen. Hetzelfde geldt voor dat artikel over jagen van de Barones, ook een doelgroep? De brede doelgroep waar U voor schrijft moet juist op andere gedachten gebracht worden d.m.v. Uw krant. Jammer, een enorme tegenvaller! vr.gr.Elly van Duinen uit Dordrecht.

initiatieven ondersteunt. Al met al staan wij als samenleving dus garant voor de ontwikkeling van 1,5 miljoen euro aan nieuwe olie- en gasprojecten in het buitenland. Dit moet stoppen. Om klimaatverandering te stoppen kan en moet Nederland meer doen. Het is tijd dat onze minister-president de hand in eigen boezem steekt en stopt met het promoten van fossiele projecten over onze grenzen heen. Tegelijkertijd kan onze innovatieve kennis en bedrijvigheid de kans krijgen om de echte koploper te zijn in de duurzame vernieuwing die de wereld nodig heeft. Pluk het laaghangende fruit, te beginnen met de exportkredietverzekeringen. Beloon alleen nog maar internationaal risicovol ondernemen in duurzame projecten en voor een fossielvrije toekomst.

Danielle Hirsch, directeur Both ENDS

Wat u zegt

Op weg naar een gezonde veehouderij tekst: Jelmer Buijs en Margriet Mantingh

Anno 2019 zitten we nog steeds met miljoenen landbouwhuisdieren in vaak overvolle stallen , met miljoenen kilo’s landbouwgif die jaarlijks gebruikt worden en met miljarden subsidie die aan de vleeswaanzin worden besteed. Alleen al aan de onzalige mestfabrieken zoals co-vergisters, die overtollige mest moesten gaan verwerken, zijn volgens de NOS 2,5 miljard Euro belastinggeld van u en mij besteed. Dat zijn volstrek weggegooide miljarden geweest voor mestfabrieken die alleen kunnen functioneren dankzij subsidies, zwendel en het bijmengen van chemisch afval. Door mestfraude zijn niet alleen miljarden euro´s aan subsidies verkeerd besteed, maar ook nog eens miljoenen kilo´s zwaar vervuilde mest op akkers in Nederland en Duitsland gedumpt. Hierbij gaat het vooral om chemisch afval zoals zware metalen, dioxinen etc. De mest is ook nog eens vervuild met bestrijdingsmiddelen vanuit de landbouw. De vervuiling van mest met bestrijdingsmiddelen blijft echter in de regel buiten beeld. Is dit de kringlooplandbouw die we nodig hebben? Die politici (voornamelijk van VVD en CDA) die hebben gekozen voor technische oplossingen voor problemen die helemaal niet technisch van aard zijn, hebben dit mogelijk gemaakt. Met fraaie termen als ‘innovatie’ worden quasi-oplossingen gepropageerd, waaraan weer miljarden belastinggeld kunnen worden verspild. Want wij zouden goedkoop vlees willen hebben en de kosten van de mestverwerking konden niet in de prijs van het vlees worden doorberekend. Anders zou het gangbare vlees nog duurder worden dan nu het biologische vlees. En het Nederlands beleid is er op gericht dat we zo veel mogelijk moeten exporteren en zelfs denken dat we de wereld moeten voeden. Jarenlang hebben beleidsmakers en boerenorganisaties de uitbreiding van de veestapel, en de daarmee verbonden importen van veevoeders gestimuleerd. Het verlies van biodiversiteit werd volledig genegeerd of gecompenseerd met hier en daar een akkertje ‘agrarisch natuurbeheer’. De miljarden subsidies staan ook in schril contrast met de 180 miljoen die nu zijn gereserveerd voor het uitkopen van bedrijven. Dat is volstrekt onvoldoende. Ook wij zouden boos zijn geweest als de overheid zo een zwalkend beleid voor ons had uitgevoerd. Eerst uitbreiden met riante leningen en met investeringsaftrek en daarna een lauwe sanering. Bedrijven hebben hypotheken, ze hebben zwaar geïnvesteerd in bedrijfsgebouwen, en dan wordt van het ene op het andere moment dat alles mogelijk waardeloos. Ons onderzoek van veehouderijbedrijven in de provincie Gelderland heeft aangetoond dat er niet alleen een ammoniakprobleem is, maar dat inmiddels alle mest zwaar is verontreinigd met bestrijdingsmiddelen, zowel gangbare als biologische mest (www.wecf.nl). De biologische sector weet sinds ons rapport van dit jaar ook waardoor dit komt; drinkwater voor het vee uit de vervuilde sloot, gangbaar stro dat wordt gebruikt, gangbare diergeneesmiddelen, anti-vliegensprays, Madendood in de mestkelder, etc. De biologische

Foto: Zuiver Zuivel

sector weigert, net als de gangbare landbouw, de gedetailleerde meetresultaten van pesticide residuen in biologische levensmiddelen te publiceren en uiteraard vindt ze dat er geen ‘draagvlak’ is om er iets aan te doen. Dames en heren: er is actie gevraagd en transparantie! Het kan best zijn dat de gangbare landbouw de meetresultaten van pesticide residuen ook niet publiceert, maar we mogen ons niet verschuilen achter dat feit.

ten mestvlaaien zeer snel afgebroken, inclusief ziekteverwekkers. In moderne steriele weilanden is daarvan geen sprake. De natuur dient het bedrijfsbelang! De in gezond weiland aanwezige insecten zorgen zelfs voor een vermindering van de ammoniakuitstoot! We moeten dit wel weten en het willen zien, anders ontstaat er een kunstmatige tegenstelling tussen het bedrijfsbelang en de natuur, met alle gevolgen vandien.

Het resultaat van al het gepolder is dat de natuur nog verder achteruit gaat en dat er in Nederland geen landbouwgrond meer is te vinden waarin geen glyfosaat en /of omzettingsproducten van glyfosaat zit. De Veluwe verwordt tot een brandnetel en bramenreservaat. De lucht van varkensstallen in de Gelderse Vallei kun je vaak in het bos ruiken door de overwegend westelijke winden. Overal is het bestand van insecten populaties dramatisch achteruit gegaan. Ook in bodems van alle biologische bedrijven vonden wij glyfosaat. Ons onderzoek in 2018 heeft het aannemelijk gemaakt dat insectensterven op veehouderijbedrijven samenhangt met de insecticiden die daar via de mest worden verspreid. Dit heeft weer een evidente invloed op de overleving van weidevogels. Zonder het beschermen van insecten, heeft het beschermen van weidevogels geen enkele zin. Dat komt door het feit dat de jongen van weidevogels vrijwel uitsluitend insecten eten. De aanwezigheid van gezonde insectenpopulaties is ook in het belang van de agrarische bedrijven: zonder ecologie geen economie. In gezond weiland worden door insec-

Beleidsmakers en opiniemakers hebben nu de geniale oplossing bedacht dat we ook natuurgebieden zouden kunnen opheffen. Dus lekker doorgaan met vervuilen; die boomkikkers, korhoenders en zeldzame plantjes kunnen we missen als kiespijn. Dat we zelf ook ziek worden van al die vervuiling; het is bijzaak. Daar hebben we weer pillen tegen. In 2019 en 2020 doen wij onderzoek naar de vervuiling van 45 natuurgebieden in Nederland en Duitsland met bestrijdingsmiddelen. De resultaten zijn nog niet bekend. Met een forse vermindering van de veestapel en het verbieden van de meeste bestrijdingsmiddelen zou het mestprobleem wel worden opgelost. Uiteindelijk moet het er een keer van komen. Over dit probleem praten we al vanaf 1970, dat is al bijna 50 jaar. We hebben dus geen recht om te lachen over ‘slechts’ 3 jaar oeverloze Brexit debatten... Wordt vervolgd, Jelmer Buijs en Margriet Mantingh

Columns

Van mondiaal gesleep naar radicale regionalisering Het is daarom hoog tijd om radicaal de economie weer veel meer in eigen hand en eigen regio te organiseren, met vele voordelen. Want er zijn gelukkig sterke argumenten voor een vooral regionaal georiënteerde economie. Hier de belangrijkste. 1. Energie en klimaat. Reductie van het vele vervoer, en daarmee ook minder vervoersmiddelen, infrastructuur, ongelukken, lawaai, stikstof- en CO2-uitstoot, en dus minder gevaarlijke klimaatontwrichting. 2. Verpakkingen. Die kunnen voor korte afstanden stukken minder zijn. Meer verse producten op de markten. 3. Leverings- en voedselzekerheid. Als fossiele energie, voedsel, kleding en dergelijke uit verre streken moeten komen is er kans op calamiteiten die de aanvoer kunnen stagneren of stoppen. 4. Sociaal contact. Het biedt veel meer feed back-mogelijkheden tussen producenten en consumenten. En natuurlijk veel meer sociale contacten. 5. Circulair/kringloop. Voor een duurzame circulaire economie is een korte kringloop een absolute voorwaarde. Circulaire landbouw kan al helemaal niet zonder de kringloop van de mineralen/voedingsstoffen. 6. Grotere variatie. Er komt een veel grotere variatie van bedrijven en teelten, en dat laatste zorgt ook voor een aantrekkelijker landschap, voor de bewoners en ook voor het toerisme. Denk maar eens aan blauwe vlasvelden en golvende korenvelden. 7. Meer diversiteit. Meer soorten granen, groenten en fruit, peulvruchten en grondstoffen op het land leiden tevens tot een sterkere basis voor een grotere biodiversiteit, samen met klimaat onze grote urgente uitdagingen. 8. Beter inkomen. Met name boeren en tuinders kunnen door regionale afzet betere prijzen voor hun producten ontvangen. Want ze zijn dan niet meer afhankelijk van de moordende mondiale concurrentie en daardoor veel te lage wereldmarktprijzen! 9. Gezondheid. Door minder verkeer en dus minder gebruik van fossiele energie, zal er minder uitstoot plaats vinden van diverse schadelijke stoffen, zoals het kankerverwekkende (ultra)fijnstof. Ook qua geestelijke gezondheid kunnen positieve inverdieneffecten verwacht worden. 10. Mensenrechten. Met de reductie van onze Mondiale Voetafdruk, met name door de punten 1, 2 en 5 verkleinen we tevens de grote verschillen in de claims op de beperkte mondiale gebruiksruimte, ofwel we werken aan fair sharing, mondiaal. 11. Versterking regionale economie. Geld gaat veel meer circuleren in de eigen omgeving, komt de regionale bedrijven ten goede, en biedt dus ook meer én gevarieerder werkgelegenheid. Jan Juffermans, november 2019

Van het gas af: wat ga jij doen? 95 procent minder uitstoot van CO2 in 2050, bevingen en scheuren in de muren in Groningen. Om de klimaatverandering te remmen heeft de Nederlandse overheid besloten dat we gaan stoppen met het gebruiken van aardgas. Daar is echter nog geen concreet lange termijn plan voor. Gemeenten hebben de regisseursrol in de warmtetransitie gekregen. Momenteel kunnen ze bewoners echter nog niet vertellen hoe hun woningen aardgasvrij worden. Ze missen daar gewoonweg de expertise en mankracht voor, aldus bestuurders van de VNG eind oktober in Trouw. Bewoners zitten dus wat betreft de warmtetransitie in een warrige tijd. Ze verwachten duidelijkheid over de aanpak en subsidiemogelijkheden van de gemeente. Ze weten niet wanneer ze van het aardgas af moeten, wat het kost en tot welk loket ze zich moeten wenden voor hulp. Ik zie om me heen dat dat een verlammend effect heeft, veel bewoners nemen een afwachtende houding aan. Ondanks dat we nog niet weten welke wijken wanneer van het gas af gaan, kunnen bewoners al wel stappen richting aardgasvrij maken. Hierbij een paar tips: - Isoleren loont altijd; verduurzaam je huis door de isolatie van je dak, vloer, muren en ramen te verbeteren. Vergeet hierbij niet dat goed blijven ventileren belangrijk is voor onze gezondheid. - Nieuwe keuken?; als je de aanschaf van een nieuwe keuken overweegt, stap dan over op elektrisch koken of inductie. - Is je CV kapot of ben je klaar met isoleren; stap over naar duurzame verwarming. Denk hierbij aan warmtenetten, (hybride) warmtepompen, zonneboilers, infrarood panelen et cetera. Check voordat je stappen maakt richting duurzame verwarming bij de gemeente wat de planning van het warmteplan van jouw wijk is en kijk hoe je daar het beste op kan aansluiten. - Samenwerken; van isoleren tot het maken van een collectief warmteplan met je buurt of wijk, als je samenwerkt bespaar je tijd en kosten. - Subsidies; er zijn verschillende subsidies, zo is in september de nieuwe Subsidieregeling Energiebesparing Eigen Huis 2019 van start gegaan vanuit de Rijksoverheid. De verwachting is dat er in de nabije toekomst meer ‘potjes’ komen. - Lokale energiecoöperaties; benader je lokale energiecoöperatie. Zij weten precies wat er speelt in je dorp of stad en kunnen je koppelen aan koplopers die jou weer verder helpen. - Energie- en warmtetransitie adviseurs; er zijn steeds meer professionals die je helpen met het maken van de juiste keuzes die aansluiten bij jouw situatie. Maak daar gebruik van. Fanny Claassen werkt voor Utrechtse energiecoöperatie Energie-U aan het programma ‘warmtetransitie van onderaf’ waarmee ze inwoners van Utrecht positief deelgenoot van de warmtetransitie willen maken. Energie-U heeft een website waar je alle informatie vindt over de transitie naar aardgasvrij in de stad Utrecht: www.energie-u.nl/naar-aardgasvrij-waar-staan-we-momenteel

Columns

Een groene kerst

Feest

Hoe gaat u de traditionele feestmaand in? Ik herinner me mijn eigen jeugd met kerstdiners met rollades en overheerlijke patés. Wat heb ik daar destijds van genoten. Nog grotendeels onbewust van de herkomst.

Mijn oudste dochter studeert milieuwetenschappen. Veel studiegenoten om haar heen worstelen met de ‘ongemakkelijke waarheden’ die uit de wetenschap voortkomen. Ze passen hun gedrag aan. Mijn dochter eet inmiddels veganistisch. Ik eet inmiddels af en toe vlees, natuurlijk van biodynamische oorsprong. Maar het gaat veel verder dan al dan niet minder vlees eten, maar over de bewustzijnsverandering die we als mensheid moeten doorlopen om weer verbinding te maken met ons zelf en de natuur waar we deelgenoot van zijn. Het respecteren van natuurlijke grenzen. Hoe gaan we met dit soort gevoelens om? Voordat Berlijn in de Tweede Wereldoorlog werd ‘bevrijd’ (dat werd helaas vooral voor veel meisjes en vrouwen een traumatische ervaring) werden er overal in de stad uitbundige feesten gevierd. Een soort kermis in de hel zeg maar. Die kant moeten we niet op lijkt me. Ook al ziet de toekomst er vanwege de impact van klimaatverandering niet rooskleurig uit, optimisme is een plicht naar onze kinderen. En er zit gelukkig een heel mooie kant aan bewust gedrag. Wie goed kijkt naar de demonstraties in de afgelopen maanden ziet heel veel boosheid van mensen die grosso modo maatregelen voor natuur en milieu bestrijden en veel positiviteit bij de meeste klimaatactivisten die juist natuur en milieu voor hun eigen materiele verlangens stellen. Zelfs de politie had moeite om in de plooi te blijven als ze weer koekjes en bloemen uitdeelden en zongen dat ze het ook voor hun kinderen deden. Persoonlijk merk ik dat de meeste stappen die we als gezin zetten om te proberen onze voetafdruk te verkleinen, tot meer geestelijke rust en tevredenheid leiden. Wat er materieel afgaat, lijkt er wel geestelijk bij te komen. Misschien zit het ook wel in de biodynamische voeding die we eten. Volgens de grondlegger van de biodynamische landbouw Rudolf Steiner is de juiste voeding noodzakelijk om tot bewustzijnsverandering te komen. Onze nieuwe campagne die we komend jaar gaan uitrollen heet dan ook ‘You will grow’. Ofwel met Demeter producten werk je aan je eigen vitaliteit en persoonlijke groei, maar ook aan de groei van een landbouw die de natuurlijke grenzen wel respecteert. Wat de toekomst ook moge brengen, het zal vooral een afspiegeling zijn van de mate van bewustzijn waarmee we in het leven staan. Dat bewustzijn en die inspiratie voeden, voelen en delen is best een feestelijke gedachte. Zo krijgt het kerstdiner weer betekenis. Bert van Ruitenbeek, directeur Stichting Demeter Demeter is het kwaliteitskeurmerk voor biodynamische landbouw en voeding

Het is half november 2019 en aan de zuidkant van de Alpen is al meer sneeuw gevallen dan ooit in deze tijd van het jaar. Deze extreme weersomstandigheden geven toch duidelijk aan dat er iets aan de hand is met ons klimaat. Het doet je verlangen naar een ‘groene’ kerst… Op ons landgoed Heerlijkheid Mariënwaerdt ontkomen we ook niet aan de effecten van klimaatverandering. Het is dan weer te droog, dan weer te nat. Gelukkig helpt het dat het landgoed groot is en we de ruimte hebben om ons vee te verweiden als het gras op is. Omdat we biologisch zijn lijkt het land bovendien ‘zelfredzamer’. We doen aan wisselteelten en dan is de bodem minder snel uitgeput. Onze gewassen kunnen beter tegen een stootje. Maar klimaatverandering was wel mede een rede om te stoppen met onze Kerstfair. Niet alleen vanwege de weersomstandigheden die steeds onvoorspelbaarder werden, maar ook omdat een ‘groene’ kerstfair niet haalbaar bleek te zijn. Maar lukt dat thuis wel, een groene kerst? Laten we het eerst eens over kerstversiering hebben. Ieder jaar lijkt dat meer te worden. Nu al zie je uitbundig verlichte huizen en de winkels puilen uit van de kerstspulletjes. Je kunt toch ook prima je huis versieren, met alles wat je al in huis hebt? Niet weggooien dus voor een hippere versie, of nieuwe kleur, maar haal die oude kerstballen van zolder en laat je niet verleiden door alles wat te koop is. Qua lichtjes in de boom, is LED verlichting natuurlijk de beste optie. Maar welke kerstboom is het meest duurzaam? Ga je er zelf één kappen op de Hoge Veluwe, of koop je er eentje bij het tuincentrum. En met kluit of een afgezaagde? Een boom in een pot is wellicht het beste alternatief, want een ritje naar de Hoge Veluwe zorgt voor CO2 uitstoot. En welk type? De blauwspar en de Nordmann zijn het meest populair, omdat ze niet prikken, ze mooi vol zijn en de naalden minder snel uitvallen. De blauwspar komt oorspronkelijk uit de Rocky Mountains, maar wordt tegenwoordig ook geteeld in Nederland, al komen de zaden nog wel uit Amerika. Je kunt deze goed in een pot kopen. Voor een Nordmann geldt dat deze meestal afgezaagd wordt, omdat dit type spar hele diepe boomwortels heeft. Bij de kerstbomenteelt worden helaas kunstmest en bestrijdingsmiddelen gebruikt. Biologische kerstbomen zijn er ook en die kun je eventueel adopteren. Op verschillende plaatsen in Nederland kun je een boom ophalen en deze na de kerst weer terugbrengen. Een kunstkerstboom is een alternatief, maar die moet je minimaal 9 jaar bewaren, wil je duurzamer bezig zijn dan met een den of spar. Dan komen wij bij het kerstfeest zelf. In mijn familie is het traditie om elkaar cadeautjes te geven onder de boom. Ik probeer al jaren af te spreken dat we alleen die cadeau’s geven, die ook echt gewenst zijn. Dus geen bedwelmende badproducten, acryl shawls of zuurstokken. En ook niet al dat cadeaupapier, met strikken en besjes van plastic. En wat betreft het diner; niet te veel eten maken, want dan gooi je het toch weg en biologische gerechten van het seizoen. Geen aardbeien voor toe dus, maar een onbespoten stoofpeertje uit de regio. Klinkt dit heel belerend? Het valt best mee toch? De tijd is echt gekomen om het anders te doen. Het gaat uiteindelijk om het elkaar zien, samen te vieren dat je elkaar hebt en voor degenen die gelovig zijn, samen naar de kerk te gaan. Daar krijg je energie van en geef je energie mee door.Een witte kerst is natuurlijk heel romantisch, die mag er ook komen wat mij betreft, maar laten we proberen het binnen dan ‘groen’ te doen, voor de toekomst van onze aarde. Nathalie Barones van Verschuer Heerlijkheid Mariënwaerdt

ANDERE TECHNIEK, BETER ISOLEREND EFFECT

BEKEND VAN TV De TONZON aanpak is te zien geweest in het

Vloeren verliezen vrijwel alle warmte door uitstraling naar de krui-

tv-programma “Green Make Over” van

pruimte bodem en fundering. Andere soorten isolatie, zoals wol,

SBS 6. In deze afleveringen laat

purschuim en EPS (polystyreen) remmen wel de warmtestroom maar doen niets aan het uitstralende effect. Daardoor blijft 24 uur per dag

presentatrice Gwen Jansen en haar team op humoristische wijze zien wat je in één dag kan doen in en rond het huis. Tonzon

warmte aan de onderkant weglekken. Zes actieve oppervlakken van

vloerisolatie en andere slimme innovaties

het TONZON Thermoskussen reduceren de warmtestraling tot vrijwel

worden in deze afleveringen toegepast. De

nul. Het resultaat is een warmere vloer bij een lagere luchttempera-

programma’s zijn opnieuw te bekijken via

tuur. Meer comfort met minder energieverbruik.

uitzending gemist of volg na de zomervakantie de nieuwe afleveringen.

SCHONE DROGERE KRUIPRUIMTE

Het wonen boven een vochtig gat in de grond is niet prettig en zelfs soms ongezond. Door een onderdruk wordt constant

SAMEN OP WEG NAAR DUURZAAMHEID

vochtige lucht uit de kruipruimte de woning ingezogen. Dit vocht moet door ventilatie weer worden afgevoerd. Dit kost energie en daar willen we juist zo weinig mogelijk van gebrui-

Dat ook bedrijven een steentje moeten bijdragen aan de verduurzaming zal voor iedereen duidelijk zijn. Het Activiteitenbe-

ken. TONZON Bodemfolie stopt de verdamping van vocht uit

sluit milieubeheer verplicht bedrijven en

de bodem, rekent af met muffe geuren, remt het vrijkomen

instellingen om energie te besparen. Vanaf

van schadelijk radongas en zorgt zo voor een schone, drogere kruipruimte. De Bodemfolie is volledig recyclebaar.

1 juli 2019 geldt er een informatieplicht verduurzaming. TONZON heeft een aantal slimme isolerende systemen ontwikkeld waarbij duurzaamheid hoog in het vaandel staat. Veel bedrijfspanden, overheidsgebouwen en andere instellingen hebben grote ongeïsoleerde oppervlakten. Dit gaat ten koste van het comfort en brengt tevens onnodige kosten met zich mee. De isolatiesystemen van TONZON zijn juist bij uitstek geschikt voor grote oppervlakken zoals vloeren en platte bedrijfsdaken. Voor meer informatie kijk op: www.tonzon.nl of bel 053 - 433 23 91

Transitie

Lachen om klimaatverandering tijdens de Climate Comedy Night Tekst: HIER Foto’s: Menno v.d. Veen / MNO Photo

Op maandag 14 oktober 2019 organiseerde klimaatstichting HIER de derde editie van de - uitverkochte - Climate Comedy Night in de Stadsschouwburg Utrecht. Jan Jaap van der Wal, Jörgen Raymann, Pieter Derks en Rob Scheepers kregen een podium om de draak te steken met het klimaat. De presentatie en muziek waren in handen van Leon Giesen. In Krant van de Aarde vertelt HIER meer over dit evenement. Wat Jan Jaap, Jörgen, Pieter, Rob en Leon met elkaar gemeen hebben? Het klimaat laat hen niet koud, maar ze schromen niet om alle valkuilen en obstakels van de klimaatoplossers op de hak te nemen. De avond was een aaneenschakeling van grappen over lelijke auto’s, teveel kinderen, vliegen, boeren en tractors. Giesen deed tijdens zijn presentatie op om de dingen in je omgeving met een open blik te benaderen, zodat je verwonderd wordt en dingen ziet of anders ziet, die je anders niet ziet. Daarmee komt ook het openstaan voor verandering. “Want als we de grenzen zelf gemaakt hebben, kunnen we er ook zelf overheen.”

Geen probleem te ernstig om erom te lachen, zelfs het klimaatprobleem niet

HIER wil heel Nederland in beweging brengen om iets te doen aan het klimaatprobleem, het liefst doen we dat op een zo leuk mogelijke manier. Maar klimaatverandering is een groot en complex probleem. Met de Climate Comedy Night crëeren we één moment in het jaar waarop we even luchtigheid brengen in dat grote probleem. Wij zijn van mening dat geen probleem te ernstig is om erom te lachen. Zelfs het klimaatprobleem niet. Weglachen gaan (en kunnen) we het probleem natuurlijk niet, maar lachen geeft lucht. Daarna kunnen

we, hopelijk, met goede moed en volle kracht verder werken aan de oplossing. En we zijn niet de enigen die ook wel eens willen lachen om klimaatverandering. Dit jaar organiseerden we de Climate Comedy Night voor het derde jaar op rij en de zaal is ieder jaar binnen een paar weken uitverkocht. Mensen enthousiast krijgen voor de oplossing De Climate Comedy Night is voor iedereen toegankelijk, of je nu professioneel met het klimaat te maken hebt, er alleen privé mee bezig bent of er nog helemaal niets mee hebt. We hopen dat het programma veel verschillende mensen aanspreekt. Want hoewel het belangrijk is om te investeren in oplossingen, is het minstens zo belangrijk om mensen enthousiast te krijgen voor die oplossingen. En dat is wat we hopen te bereiken. Zowel de professional als de bewoner die de komende decennia zelf aan de slag moet om zijn huis klimaatneutraal te maken, kunnen een boost gebruiken. Alleen met opgeheven vinger wijzen heeft geen impact. We hopen dat de Climate Comedy Night mensen nieuwe energie geeft en hen aan het denken zet en motiveert om met de oplossing van het klimaatprobleem aan de slag te gaan. Wellicht inspireren alle aanwezigen weer andere mensen in hun omgeving. Op die manier reikt het programma verder dan de avond zelf.

Over HIER

HIER is een stichting die mensen in beweging brengt om iets te doen aan het klimaatprobleem. Precies dáár waar je altijd bent: hier. Of je nu in huis aan de slag wil, met de buurt zelf energie gaat opwekken of de CO2-uitstoot op het werk wil verminderen. HIER is initiatiefnemer van onder andere HIER verwarmt, HIER opgewekt en de CO2-Prestatieladder. Kijk voor meer informatie op www.hier.nu.

Over Tonzon, sponsor van de Climate Comedy Night

Tonzon BV was sponsor van de Climate Comedy Night. Oprichter Ton Willemsen, heeft in 1980 een revolutionaire isolatiemethode ontwikkeld. Je kunt ook zeggen: Tonzon heeft de thermosfles flexibel gemaakt. Met deze techniek kan je met minder ruimte meer isolatiewaarde bereiken. Kijk voor meer informatie op www.tonzon.nl

Beauty

Milieuvervuiling

Ook invloed op de huid!

Milieuproblematiek is momenteel hot topic en terecht! Het tij moet écht keren om Moeder Aarde weer gezond te krijgen en haar toekomst veilig te stellen. In de media wordt veel aandacht gegeven aan het afstervende koraal, de gevaren van fijnstof voor de gezondheid en de immense Plastic Soup. We scheiden veelvuldig ons afval, kiezen vaker voor een vegetarisch/veganistische lifestyle, pakken minder het vliegtuig en elektrische auto’s zien we steeds vaker op de autowegen. Hele mooie ontwikkelingen maar ik mis de bekendheid van onze verzorgingsproducten en de invloed op het milieu én onze gezondheid. Het belang om je huid dagelijks te ontdoen van milieuvervuiling en haar hier tevens tegen te beschermen is een must!

GEGAR ANDEER D V R I J VA N : PA R A F F I N E

VITAMINE E Vitamine E is een natuurlijk voorkomende vet oplosbare antioxidant. Werkt als een natuurlijk transport systeem, zorgt voor een verhoogde penetratie en opname van plantenlipiden en kruiden, verbetert de hydratatie en vochtgehalte. Vermindert zonveroudering, helpt bij het vervagen van littekens en rimpels en het vertragen van het huidveroudering proces. Absoluut essentieel voor een gezonde en natuurlijke huid. GECERTIFICEERD NATUURLIJK, BIOLOGISCH AFBREEKBAAR

C E RT I

E D

C E RT I

www.earthline.nl

400W_adv_el_vitamine_e_kant_vd_aarde.indd 1

Fijnstof is zo minuscuul klein dat het in de huid kan dringen als het niet dagelijks van de huid verwijderd wordt. Denk maar aan langdurig vuil op auto’s en gevels, deze ondervinden blijvende schade. Het belang om elke avond de huid te reinigen ook als je geen make-up gebruikt leg ik dikwijls uit middels het vergelijken met autowassen of de ramen lappen. Vaak hoor ik dan ‘ja ik was mijn gezicht met water, dus ik reinig inderdaad mijn huid’. Helaas! Water reinigt geen vuil, een reinigingsproduct wél! Ik stel dan de vraag ‘doe je de afwas ook zonder afwasmiddel’? Het antwoord is altijd hetzelfde ‘nee, natuurlijk niet hahaha’ waarop ik dan vrolijk vraag waarom de huid dan wél alleen met water? Klinkt heel logisch en men begrijpt goed wat ik bedoel. De volgende reactie is dan dikwijls ‘ja maar dat gedoe met watjes, het duurt zo lang en ál die producten’ kan ik wegnemen door aan te geven dat het ook heel makkelijk en snel kan. ’s Avonds een reinigingsproduct op de huid aanbrengen en vervolgens met een schone vochtige washand van de huid nemen. Desgewenst een vervolg product in de vorm van een bloemenwater of tonic en de reiniging is gedaan. Dan nu naar de noodzaak om de huid te beschermen tegen invloeden van buitenaf. Weersinvloeden en milieuvervuiling hebben een negatieve invloed op de huid. Ze raakt uit balans, wordt droog, verliest haar glans en souplesse. Smeren is het advies! Een 100% natuurlijk product als dagcrème biedt de huid bescherming en hydratatie. Denk ook maar weer aan de auto, deze wassen we en voorzien we daarna van een waxlaag om de lak van de auto stralend te houden. Helder toch? Mijn laatste tip om echt te kiezen voor dagelijkse reiniging en verzorging van het gelaat is het moment van aandacht voor jezelf. We leven in een zeer drukke maatschappij en is het noodzaak om goed voor jezelf te zorgen. Je kunt ook je badkamer ritueel tot een wellness zelfzorg moment maken. Met aandacht douchen, scheren, tandenpoetsen, de huid reinigen en liefdevol met een (h)eerlijke crème insmeren. Mindful Skincare noem ik dat!

TURAL SKIN

TURAL SKI

EN CRUELTY & MICROPLASTIC FREE Alle Earth.Line producten zijn gecertiﬁceerd door BDIH, ICADA en Eco-Control. Pure, biologisch afbreekbare huidverzorging, vrij van dierproeven en microplastics, voor een zachte, stralende en gezonde huid. De meeste producten zijn zelfs Vegan.

In mijn praktijk werk ik met uitsluitend 100% natuurlijk producten, deze zijn veilig voor mens, dier en milieu. Duurzaamheid doorvoeren in de badkamer en toilettas is noodzakelijk om het oppervlaktewater niet te belasten maar ook om niet bij te dragen aan de Plastic Soup. Mijn cliënten kiezen bewust voor mijn duurzame en holistische praktijk maar gebruiken dikwijls thuis nog producten die veel natuurlijk kunnen. Graag inspireer ik je om over te stappen naar natuurcosmetica van een duurzaam merk. Naast de intrinsieke motivatie om goed te zijn voor de aarde heeft de huid ook baat bij puur natuur. De huid is ons grootste orgaan, ze neemt stoffen op en deze komen in ons lichaam terecht en uiteindelijk scheiden we deze uit. Onnatuurlijke stoffen op de huid kunnen ook gezondheidsklachten geven en huidproblemen, -ongemakken veroorzaken. Een win-win situatie dus!

Zuivere groet, Daan Ooteman Holistisch huidspecialiste & voedingsdeskundige www.studionatuurzuiver.nl

02-12-19 15:49

Beauty

Beauty tips by Studio Natuurzuiver

Daan Ooteman is holistisch huidspecialiste én voedingsdeskundige. In haar praktijk Studio Natuurzuiver werkt zij met uitsluitend 100% natuurlijke, biologische, duurzame producten. De behandelingen worden met pure aandacht gegeven en hebben huidverbetering en een ultiem wellness gevoel als resultaat. Graag deelt zij haar favoriete producten met je op de ‘natural beauty must-have’ gadget pagina.

Lavera Hydro Effect Serum

De hoog geconcentreerde, maar lichte textuur van het serum trekt snel in en gebruik je onder de dagcreme. Dankzij de vegan formule met hyaluronzuur, biologische aloë vera en bio-sacchariden wordt de huid intensief gehydrateerd. Het Anti-Pollution-Complex met natuurlijke anti-oxidanten en biologische alg beschermt de huidcellen voor negatieve milieuinvloeden, gaat vrije radicalen tegen en zorgt voor een fris en stralend huidbeeld. Verkrijgbaar bij natuurwinkel en -drogist – AVP €14,49

Lakshmi City Detox Lakshmi’s City Detox Box bevat 4 specifieke ont-

giftende producten voor gezicht, hals en decolleté. Cleansing Mousse Smog Free (reinigingsmousse), Oxygen Brume Essence (toner), Antismog Oxidant (serum) en Environment Skin Protection (creme). De formule bevat Genencare® Osms Pro, het gepatenteerde natuurlijke en pure osmolytcomplex dat verontreiniging bestrijdt en de huid beschermt tegen oxidatieve stress, bijdraagt aan ontgifting en de barrièrefunctie van de huid verbetert. Verkrijgbaar bij www.lakshmishop.nl – AVP €169,50 (voor 4 producten!)

Earthline Hydro E Dag- en NachtCreme Hydro E crème verzorgt, beschermt en hydrateert de huid optimaal.

Zuivere huidoliën, vitaminen en plantenextracten beschermen de huid tegen vochtverlies en invloeden van buitenaf. Vitamine E is een sterk anti-oxidant en biedt bescherming tegen vrije radicalen. Verkrijgbaar bij natuurwinkel en -drogist – AVP €20,95

Weleda Amandel Verzachtende Reinigingsmelk Deze romige emulsie met milde amandel- en pruimenpitolie

reinigt en verzorgt de huid in alle zachtheid. Herstelt de natuurlijke vochtbalans van de huid, en verwijdert onzuiverheden en make-up zonder te irriteren. Resultaat: een frisse en zachte huid! Verkrijgbaar bij natuurwinkel en -drogist – AVP €10,49

Sport

Foto: Vincent Riemersma

Multitalent Groenewoud bakt taarten, wint marathons en wil nog veel meer tekst: Sjors beukeboom | foto’s Willem de Volder

In de jeugd won Marijke Groenewoud praktisch elke marathon op het ijs waarin ze startte. Er werd veel van haar verwacht toen ze de jeugdcategorieën ontgroeide en haar debuut bij de ‘grote vrouwen’ zou gaan maken. Dat liep net even anders, maar dit seizoen is ze terug. En hoe. Ze is sterker dan ooit tevoren. Europees kampioen skeeleren op de 1000 meter en de marathon, Europese medailles en Nederlandse titels op het ijs en een eindeloze reeks aan overwinningen in de regio Noordoost marathoncompetitie. Het palmares van multitalent Groenewoud uit haar jeugdjaren is indrukwekkend.

Ziekte van Pfeiffer

Op achttienjarige leeftijd zou de geboren Hallumse de overstap maken naar de seniorenvrouwen. Op het ijs betekende dat duelleren met grote namen als Irene Schouten, Lisa van der Geest en Anneleen Zijl. Maar vlak voordat het winterseizoen begon werd de ziekte van Pfeiffer bij Groenewoud vastgesteld. Haar ambities en plannen voor dat jaar konden de prullenbak in.

Terugval

Stiekem droomde ze in de tijd dat ze herstellende was nog van het WK junioren. Sterker nog, even leek het erop dat ze die in goede vorm ging halen. Ze stond al op Schiphol om op het vliegtuig naar Salt Lake City te stappen toen ze besloot om terug naar Hallum te reizen. Groenewoud voelde zich

hartstikke beroerd. Ze bleek te maken te hebben met een flinke terugslag. Te snel teveel getraind in een te korte tijd. Groenwoud moest een figuurlijke stap terug zetten. Dat was een lastige periode voor Groenewoud, want ondanks dat ze wel licht bleef trainen, vond ze schaatsen zonder inspanning maar saai.

en verjaardagen) bij een bakkerij in Leeuwarden. Inmiddels is de Hallumse op de weg terug. Waar ze eerder een stap achteruit moest zetten, heeft ze er dit jaar meerdere stappen vooruit gezet. Wat heet, ze won begin dit seizoen de Jaap Eden Prijs op gelijknamige ijsbaan in Amsterdam. Het was haar eerste overwinning bij de vrouwen senioren.

Taarten maken

Bik naar voren

“Ik mocht niet hard trainen”, zegt de 20-jarige over die periode. “Het enige dat ik in een trainingsweek mocht doen was een uurtje rustig fietsen of een paar sprintjes trekken op het ijs. Iedereen haalde mij in en ik mocht niet achter ze aan.” “Ik voelde alsof ik altijd moest stilzitten, ondanks dat ik zelfs licht kon trainen. Dat was wel eens frustrerend.” In de tijd dat ze niet op het ijs stond bleef Groenewoud ook nog (licht) actief. “Ik zat weliswaar grote delen van de dag op de bank, maar ik ben ook blijven werken in een bakkerij. Ik probeerde op die manier de tijd door te komen die ik nodig had om te herstellen”, aldus de Hallumse. Groenewoud maakt fondanttaarten (voor bruiloften

Op indrukwekkende wijze versloeg ze alle ‘grote’ Nederlandse marathonvrouwen, door een rondje voorsprong op hen te pakken. Het leverde haar niet alleen het goud op, ook reed ze de volgende wedstrijd in het Oranje leiderstricot van de KPN marathon Cup. Ze baalt niet meer dat ze een tijd zonder grote resultaten achter zich heeft. “Ik ben nu alleen maar blij dat ik genezen ben in Pfeiffer en dat ik mee kan doen bij de vrouwen.” Groenewoud heeft de blik naar voren gericht. “Die overwinning op de Jaap Eden IJsbaan verraste mij wel een beetje. Begin dit seizoen zei ik dat ik één à twee marathons wilde winnen. De eerste heb ik nu al. Dat maakt mij nog gretiger voor meer dan voorheen.”

Sport

Langebaan

Haar ambities op de marathon zal ze vooralsnog blijven combineren met langebaanschaatsen. Tijdens de Wereldbeker Kwalificatie Wedstrijden in Thialf, begin dit schaatsseizoen, kwalificeerde Groenewoud zich echter niet voor een afstand. Op de 1000 meter werd ze dertiende (weliswaar in een dik persoonlijk record: 1.16.63) en op de massastart eindigde ze als zevende. Wel merkt Groenewoud dat ze nog veel stappen kan zetten op de individuele disciplines. “Ik heb nog nooit écht hard gereden op de langebaan”, zegt ze. “Ik rijd er al jaren een stukje achter.” Een verklaring voor haar successen op de marathon en gaatje met de Nederlandse top op de langebaan heeft ze wel. “Ik weet wat voor tactieken er bij een marathon komen kijken. Daar heb ik veel ervaring mee.” Daarnaast, zegt ze, heeft Groenewoud ijzersterke ploeggenoten tijdens de marathons. “Juist daardoor is de stap van de junioren naar de senioren klein geweest. Ik heb altijd al een goed eindschot gehad en dankzij hen kan ik mij regelmatig tot aan de

finale van een marathon sparen. Op de langebaan moet ik het helemaal zelf doen.”

NK Afstanden

Ze hoopt in de nabije toekomst ook stappen te maken op de sprintafstanden. De vrouw uit Hallum moet zich echter nog plaatsen voor de NK Afstanden. En dat kan nog wel eens lastig worden. “Elk weekend is er wel een marathon en ik moet een langebaanwedstrijd rijden om mij te kunnen plaatsen voor de NK.” Dus mocht ze dat willen rijden, dan moet ze wel een keertje een marathon overslaan. “Daarvoor moet ik maar eens met Jillert Anema, mijn trainer, gaan zitten. We moeten de planning goed doornemen.” “Ik wil graag langebaan met marathons rijden combineren, maar een marathonwedstrijd overslaan vind ik zonde.”

“Ik weet wat voor tactieken er bij een marathon komen kijken. Daar heb ik veel ervaring mee.”

Agenda

Agenda Tekst: Yvonne Koop

Winter in het Openluchtmuseum vanaf 7 december

Het Openluchtmuseum in Arnhem vertoeft vanaf 7 december in winterse sferen. Kom schaatsen, van winterverhalen genieten, kijken naar ambachtelijke winterse demonstraties, leren over winterse eetgewoonten en nog veel meer. Gedurende de winter kun je ook dit jaar genieten van verschillende concerten in het Openluchtmuseum. Kom bijvoorbeeld luisteren naar de klanken van de Midwinterhoornblazers en kom kijken naar de demonstraties in Boerderij Krawinkel. Hier laten de blazers zien hoe een hoorn wordt gemaakt. Deze oude traditie is vanaf de eerste helft van de twintigste

Winters Zwolle tot 1 maart

Zwolle viert de winter met Winters Zwolle: drie maanden lang vol winterse evenementen. Kern vormen de Winters Zwolle Festivalweken rond Kerst. Verder zijn er langer lopende evenementen zoals het Nederlands IJsbeeldenfestival, De IJsbaan, de World Press Photo tentoonstelling en De Lichtbeelden Route. In het weekend van 21 en 22 december vindt Het Wereldberoemde Verhalenfestival vindt plaats: een performing arts festival in Zwolse gewelfkelders, winkels, achtertuinen, musea en huiskamers, op verstopte pleintjes. Tientallen makers/performers creëerden speciaal voor dit festival vijftien-minutenvoorstellingen met eigentijdse bewerkingen van wereldberoemde verhalen, gespeeld in dans, theater, storytelling en muziek. Op 23 en 24 december wordt Midwinterspooktocht gehouden: een theatrale storytelling route gespeeld door acteurs, storytellers en gewone Zwollenaren. Je wordt meegenomen langs theatrale scènes in duistere stegen, oeroude huizen en spannende achtertuinen ergens in het oude stadscentrum. Ook op 23 en 24 december het festival Op grote hoogte: een gloednieuw circustheaterfestival in Zwolle. Het neemt het luchtruim als podium, het zweven als uitgangspunt. Van trapeze act met de plafondgewelven van de Grote Kerk als decor tot danstheater in een glazen kubus hoog boven de Grote Markt; van ijzingwekkende hoogtepunten tot diepe val. De geschiedenis van de stad vormt het decor van vernieuwend circus. www.winterszwolle.nl

eeuw herleefd en heeft zich inmiddels buiten het ‘oorspronkelijke’ gebied verspreid. De Midwinterhoornblazers kun je in het museumpark vinden op 7 en 8 december, 14 en 15 december en dagelijks in de Kerstvakantie. Ook typisch winters: kom luisteren naar het volksverhaal van de Witte Wieven. Een belevingstocht die al je zintuigen prikkelt en spanning is gegarandeerd! Loop langs het Witte Wieven pad en ontdek welke verhalen van de Witte Wieven nou echt waar zijn en of ze echt zo slecht zijn als werd gedacht... | www.openluchtmuseum.nl

Kerstvakantie bij Naturalis vanaf 14 december

Nog geen kans gehad na de heropening op 31 augustus het vernieuwde Naturalis te bezoeken? Gauw doen, want door de uitgebreide renovatie en flinke schaalvergroting is het meer dan de moeite waard. Waarschijnlijk heb je aan een enkel bezoek zelfs niet genoeg om alles te zien, te doen en te beleven. In de indrukwekkende museumzalen ontdek je meer over het vroegste leven op Aarde, Nederland in de ijstijd en de oerkrachten van onze Aarde. Je maakt kennis met de verrassendste versiertrucs van planten en dieren, staat oog in oog met een Afrikaanse olifant en natuurlijk met T. rex Trix. Enkele jaren geleden legde Naturalis in de prairie van Montana (VS) een van de meest complete en best bewaard gebleven skeletten bloot van deze beroemde vleesetende dinosauriër. In de 12 meter hoge zaal staat Trix in een houding alsof ze elk moment kan aanvallen. Zo neemt ze je mee terug in de tijd, samen met andere oerreptielen die 160 miljoen jaar lang over de aarde heersten. Met name de Triceratops mag genoemd worden, want van deze dinosauriër heeft Naturalis meerdere exemplaren uit de grond opgediept. Dat levert nog meer kennis op over hoe de dieren zijn gebouwd. Ontbrekende botten zijn aangevuld met 3D-prints; een gloednieuwe techniek in de museumwereld. | www.naturalis.nl

Agenda

Muziektheater Monet en de Blauwe Engel vanaf 28 december

In het kader van de tentoonstelling Monet -Tuinen van de Verbeelding in het Kunstmuseum Den Haag is door Het Vijfde Bedrijf een muziektheatervoorstelling over Monet gemaakt dat op verschillende data vanaf 28 december wordt gespeeld in het museum zelf.

Kerst op Kasteel Ammersoyen vanaf 22 december

In de kerstvakantie is kasteel Ammersoyen op verschillende dagen geopend voor publiek. Bezoekers kunnen de Gelderse burcht op eigen gelegenheid ontdekken, meegaan met de dagelijkse kasteelrondleiding, maar ook de Speuren & Spelen tocht met het hele gezin doen, aansluiten bij de rondleidingen speciaal voor kinderen en komen kijken bij een van de activiteiten zoals de Middeleeuwse Ontmoetingen. Het is dit jaar zelfs mogelijk om het kasteel op vier winteravonden buiten de dagelijkse openingstijden te bezoeken. Op zondag 22 december, zaterdag 28 december en zaterdag 4 januari krijgen bezoekers een unieke kans om de middeleeuwse burcht ná sluitingstijd te beleven. Dwaal op eigen gelegenheid door het sfeervol verlichte kasteel of ga mee met een van de kasteeltours. Zondag 29 december kun je tijdens je bezoek overdag zomaar een aantal middeleeuwse kasteelbewoners tegen komen in de zalen van het kasteel. Alsof je terug in de tijd stapt! Met kleine activiteiten en spelletjes voor kinderen en een verhalenverteller. Vrijdag 27 december, donderdag 2, vrijdag 3 en zaterdag 4 januari zijn er rondleidingen speciaal voor kinderen en hun (groot) ouders. Eerst verkleed je je tot ridder of jonkvrouw, daarna maak je met de gids een tour door het kasteel. www.glk.nl/ammersoyen

Schrijver en regisseur Hans van den Boom laat de toeschouwers struinen door de wereld die achter Monets ‘tuinen’ verborgen ligt. De geliefden die Monet had en verloor, de impact van de kritieken die hij zijn leven lang heeft moeten incasseren, zijn liefde voor eten en , wijn. en sigaretten, zijn nietsontziende zelfdestructie en zijn onophoudelijk gevloek op de voortdurende veranderende weersomstandigheden. Eerder maakte Het Vijfde Bedrijf tijdens het Mondriaan-jaar de succesvolle voorstelling De Dansende Madonna over het leven van Piet Mondriaan. Voor deze voorstelling kruipt het Haagse theatercollectief onder de huid van Monet via zowel de kunstenaar zelf als zijn stief- en schoondochter Blanche, die hem bijstond in zijn meest roerige en succesvolle jaren. Een 70 minuten durende voorstelling met live muziek over het leven van Monet en zijn blauwe engel, Blanche. | www.hetvijfdebedrijf.nl

Requiem voor de Aarde vanaf 19 januari 2020

Musica Vocale en het Oost-Nederlands Kamerkoor zetten samen in januari 2020 een groot project in Gelderland neer, het Requiem voor de Aarde. De wereldberoemde flamenco-gitarist Paco Peña schreef dit bijzondere stuk in 2004 met daarin de oproep aan de mensheid om voorzichtig met onze Aarde om te springen. Daarbij maakt hij gebruik van een spannende combinatie van hartstochtelijke flamenco en klassieke koorzang. Requiem por la Tierra is een oproep ‘onze moeder Aarde’ te koesteren. Tegenwoordig gaan (weer) steeds meer mensen de straat op om klimaatverandering tegen te gaan. Zij laten daarmee een noodkreet horen. Ook in Paco Peña’s Requiem voor de Aarde schreeuwt een flamencozanger het uit: ‘Mijn ziel huilt, mijn hoop in de mensheid vervaagt.’ En het kinderkoor vraagt aan ons waarom wij niet beter voor de Aarde kunnen zorgen. We leven aan de vooravond van een nieuw tijdperk. Welke kant gaan we op? Gaan we voor onze Aarde zorgen en duurzamer met grondstoffen om? Of gaan we op dezelfde voet verder, zoals we nu doen? | www.requiemvoordeaarde.nl

6 t/m 20 december: Joris’ kerstboom.

In de donkere decemberdagen krijgt iedereen de kans om een vriend, familielid of geliefde in het licht te zetten door een foto te komen ophangen in een van de speciale kerstbomen, die verspreid staan door heel Nederland. Het programma Joris’ Kerstboom laat mensen voor het tiende jaar stilstaan bij een bijzonder persoon in hun leven en biedt een plek om mooie verhalen te delen. | www.kro-ncrv.nl

14 december:

Kerstmarkt Oosterend. Loop door de pittoreske straatjes rondom de grote kerk en bezoek van 16 tot 20 uur de leuke kraampjes van deze Texelse kerstmarkt. Waan je in de wereld van Anton Pieck en ga op in de gemoedelijke sfeer van het eiland. Een bijzonder cadeautje of traktatie is er zeker te vinden: van handgemaakte kerstversieringen tot smakelijke kazen. www.texel.net

19 december t/m 3 januari:

Wintercircus Utrecht. Voor deze zevende editie in hal 12 van de Jaarbeurs komen unieke acts naar Nederland. Motoren vliegen over de piste, de sterkste man ter wereld vangt een kanonskogel en acrobaten tarten de zwaartekracht. De voorstelling is spectaculairder dan ooit en het familie-uitje bij uitstek tijdens de kerstvakantie. | www.jaarbeurs.nl

21 december t/m 6 januari:

Mirakels Amersfoort. Audiotour langs historische plekken in de binnenstad. Met eigentijdse technieken als videoprojectie en virtual reality wordt de ontstaansgeschiedenis van de stad Amersfoort verteld. Dit is tevens de geboorteplaats van de beroemde staatsman Johan van Oldenbarnevelt, die precies 400 jaar geleden werd onthoofd op het Binnenhof. Ook zijn verhaal komt aan bod. www.mirakelsamersfoort.nl

1 januari:

Klimaatduik. De organisatie voor veranderaars Milieudefensie gaat liever kopje onder vóór het klimaat, dan dóór het klimaat. Daarom wagen ze op 1 januari, het liefst met zoveel mogelijk andere durfals, de sprong in het ijskoude water. Dat gebeurt door heel Nederland, onder het motto: 2020 wordt het jaar waarin we het tij gaan keren. www.milieudefensie.nl

9 januari:

Rondleiding en gratis lunchconcert in het onlangs van een nieuw zonnepark op het dak voorziene Muziekgebouw aan ‘t IJ in Amsterdam. Dé kans om voor en achter de schermen te kijken in een van de mooiste en stilste concertzalen tot ver over de grens. De rondleiding (10.45 uur) is mooi te combineren met een gratis lunchconcert in de Grote Zaal (aanvang 12.30 uur). www.muziekgebouw.nl

t/m 1 maart: IJSTIJD!

Tijd om te gaan schaatsen. Alleen of Samen met klasgenootjes of vriendjes. Want schaatsen is leuk, leerzaam en gezond. Op de site www. schaatsen.nl/ijstijd vind je een overzicht van ijsbanen - en activiteiten bij jou in de buurt. Met een cool IJSTIJD! polsbandje krijg je een code voor een volgende schaatsles met korting of helemaal gratis. Je kunt op de site ook meteen fan worden van de IJSTIJD! Kidsclub voor leuke acties en aanbiedingen. www.schaatsen.nl/ijstijd

Boeken

Boeken Maria Thun’s Zaaikalender 2020 De Zaaikalender van Maria Thun heeft in editie 2020 een voorwoord van Luc Ambagts van de BD Vereniging, en een uitgebreide tekst van Matthias Thun over vruchtbomen, over juiste compost en mest, het maken van boompasta en aandacht voor planetenritmes en de diverse boomsoorten. Ook voor imkers is een uitgebreid stuk met foto’s toegevoegd over wintervoer voor bijen en het werken zonder suiker. Uitdagend! Verder tref je natuurlijk per dag en per maand de optimale dagen aan om gewassen te zaaien te snoeien en te oogsten. Werk ze!

Eet om ziekte te verslaan In dit boek vind je de nieuwste wetenschappelijke inzichten om ziekte te bestrijden en optimaal gezond te zijn. De methode is heel eenvoudig: kies 5 voedingsmiddelen (uit een lijst van 200), en eet ze 5 keer per dag om je 5 afweersystemen te versterken. Je hoeft dus niet op dieet, je neemt gewoon de gezonde voedingsmiddelen die je toch al lekker vindt bewust op in je maaltijden. Eet om ziekte te verslaan | William Li | Kosmos Uitgevers | € 24,99

Maria Thun’s Zaaikalender 2020 | Matthias Thun | Uitgeverij Christofoor | € 13,-

Werkboek Stilzitten als een kikker Kinderen zijn thuis en op school vaak onrustig of gestrest. Om ze te leren kalm en aandachtig te zijn, heeft Eline Snel een eenvoudige meditatievorm ontwikkeld. Hiermee kunnen kinderen zich bewust worden van hun lichaam en emoties en zo meer openstaan voor anderen. Dit is het eerste werkboek voor kinderen van 5 tot 8 jaar om zich te concentreren door middel van de methode van de kikker. Het bevat 80 grappige en nuttige activiteiten om alleen of met een ouder te doen om rust en stilte te vinden. Werkboek Stilzitten als een kikker | Eline Snel | Kosmos Uitgevers | € 20,-

The Secret Er bestaat een eeuwenoud Geheim: The Secret. Tot nu toe was kennis van dit Geheim voorbehouden aan een kleine kring van ingewijden. Plato, Galileo en Einstein kenden The Secret, net als de succesvolste uitvinders, denkers en ondernemers in de geschiedenis. Oude en moderne meesters onthullen in dit boek hoe zij The Secret hebben ontvangen en toegepast in hun leven. Hoe zij alle tegenslagen konden overwinnen en rijkdom en succes verweren die ze niet voor mogelijk hadden gehouden. The Secret | Rhonda Byrne | Kosmos Uitgevers | € 20,99

Van klacht naar kans Huisarts Juriaan Galavazi ziet in zijn praktijk dat klachten als hoofdpijn, vermoeidheid, slaapproblemen en buikpijn vaak symptomen zijn van iets anders. Medicatie zal daarom hooguit tijdelijk werken. Voor een betere behandeling is een andere visie nodig. We moeten oude denkpatronen loslaten, ons lijf leren voelen, contact maken met onze innerlijke drijfveren en ongemak of pijn leren dragen. Galavazi leert je in dit boek hoe je dat doet, wat daarbij komt kijken, en waarom dit je leven verandert. Van klacht naar kans | Juriaan Galavazi |Kosmos Uitgevers | € 22,50

Steeds leuker De voordelen zonder de nadelen: je leven steeds leuker maken met steeds minder moeite. Dat is waar Steeds leuker om draait. In dit praktische boek presenteert Jelle Hermus de korte route naar een leuker leven. Hij laat zien hoe je - door het zetten van de juiste kleine stappen - je leven snel in een opwaartse spiraal kunt brengen. Het is het handboek naar een leven vol vrijheid, blijheid en betekenis. Verkozen tot Beste Spirituele Boek 2018. Steeds leuker | Jelle Hermus | Kosmos Uitgevers | € 15,-

Colofon

COLOFON Gratis een boek ontvangen?

Ben je al abonnee van de Krant van de Aarde of wil je dat worden? mail ons dan je boek of dvd naar: info@fbw-Woerden.nl of bel 0348-431393 Zolang de voorraad strekt,

De Krant van de Aarde is een positief redactioneel onafhankelijk medium. Authenticiteit, innovatie en natuur zijn thema’s waar de krant voor staat. De krant biedt lezers inspiratie waarmee ze hun vanzelfsprekend duurzame leefstijl invulling kunnen geven. De Krant van de Aarde is een uitgave van Stichting Dag van de Aarde. © 2019 Krant van de Aarde | ISSN 1872-5104 | Stichting Dag van de Aarde info@krantvandeaarde.nl Bestuur Albert Poutsma - Voorzitter / Uitgever Frans van der Beek - Secretaris

Boekrecensie

Redden verhalen de aarde? Tekst: Frans van der Beek

De Britse schrijver Paul Kingsnorth (1972) gelooft niet langer dat de mensheid in staat is de offers te brengen die de wereld kunnen redden. Ook is hij het vertrouwen kwijtgeraakt in de milieubeweging waar hij jarenlang deel van uitmaakte. Volgens hem hebben de natuurbeschermers van weleer hun idealen ingeruild voor windmolenparken en zonnefarms. Hun activisme draait niet langer om bescherming van de natuur maar om duurzaamheid en energietransitie. Hij trok zich terug op het Ierse platteland en schreef daar het belangwekkende boek ‘Bekentenissen van een afvallig milieuactivist’, een radicaal andere kijk op natuurbescherming. Hij is woedend over de teloorgang van de ongerepte natuur en ontkent dat technologie ons door de klimaatramp sleurt. Hij pleit voor een nieuwe balans tussen de menselijke en niet-menselijke natuur. Het is een onverschrokken boek dat ook voor klimaatontkenners een must-read is. Dit citaat getuigt van het waarom: “We verbeeldden ons dat we losstonden van de bron van ons bestaan. W worden aan alle kanten omringd door de wrange vruchten van deze fantasierijke vergissing: een kwart van de zoogdieren wordt op korte termijn met uitsterving bedreigd, er wordt elke seconde 6000 vierkante meter regenwoud gekapt, 75 procent van het visbestand staat aan de rand van de afgrond, de mensheid consumeert 25 procent meer van de natuurlijke ‘producten’ van de wereld dan de aarde kan vervangen – een cijfer waarvan wordt voorspeldt dat het halverwege de eeuw zal zijn gestegen tot 80 procent. Zelfs door de verdovende bril van de statistieken kunnen we een glimp opvangen van het geweld waartoe onze mythes ons hebben gedreven. En boven dat alles doemt dreigend een op hol geslagen klimaatverandering op die alle menselijke projecten irrelevant dreigt te maken, die ons het gedetailleerde bewijs voorlegt van ons gebrek aan inzicht in d wereld die we bewonen, terwijl tegelijkertijd wordt aangetoond dat we er afhankelijk van zijn.” Deze pijnlijke frontale botsing tussen beschaving en natuur toont aan dat we volstrekt machteloos zijn. Paul draagt ook een oplossing aan. Lees het daarom en huiver hoopvol.

Redactie: redactie@krantvandeaarde.nl Frans van der Beek, Lynsey Dubbeld, Maxime Paulis, Lisette Kreischer, Angelique van Os, Renske de Zwart, Eric Schoones, Yvonne Koop, Renáta Horenóva, Daan Ooteman, Sjors Beukeboom. Columnisten: Anne-Marie Rakhorst, Patrick van Zuijlen, Nathalie Barones van Verschuer, Ellen J. Folkersma, Bert van Ruitenbeek, Merle Koomans, Jan Juffermans. Advertenties en samenwerkingen: Albert Poutsma Vormgeving & Opmaak: Celina Koekenbier | Putriana Reeb Hoofdredactie & eindredactie bijlagen Gezond: Ivonne de Thouars Onderwijs: Yvonne Koop Reizen: Angelique van Os Cultuur: Eric Schoones Demeter: Ellen Winkel Distributie: Ruim 500 distributiepunten: Natuurvoedingswinkels, woningwinkels, reiswinkels, wereldwinkels, artsen en scholen, Tweede Kamer der Staten-Generaal, goede doelen, groente en fruit tassen en andere webwinkels. Losse nummers: €2,00 Abonnementen: Je kunt de Krant van de Aarde thuis ontvangen door lid te worden. Je ontvangt dan ook onze voordeelkaart thuis. Met de voordeelkaart krijg je 25% korting bij meer dan 1000 restaurants en korting op groene stroom. Tevens ontvangt u een DVD of boek naar keuze. Kijk op www.krantvandeaarde.nl.

Abonnementen: Abonneeservice Woerden / FBW Abonneeservice Woerden Kees Slagter info@fbw-woerden.nl / 0348-431393

pure en (h)eerlijke producten Bio logisch voor dier en tuin NIEUW Blote Voeten Gras Biologisch gazonzaad

• Diervoeding en verzorging • Duurzame bodem verbetering • Plantvoeding • Gras, bloemen en kruiden zaden

Paperback 336 pag. € 24,90 Uitgeverij Atlascontact

www.bio-ron.com

De winter nadert. Waar denkt u dan aan? Schaatsen, warme chocolademelk met slagroom misschien? Waarschijnlijk ook aan gezellig de feestdagen doorbrengen met familie en vrienden. Samen lachen tijdens een spelletjesavond, heerlijk eten op een feestelijk diner of bijpraten tijdens een frisse winterwandeling. Helaas is dit voor de 71 miljoen vluchtelingen wereldwijd niet het vooruitzicht. Zij zijn ver van huis, hebben niets en soms zelfs niemand meer. Stichting Vluchteling vraagt juist tijdens de feestdagen extra aandacht voor vluchtelingen. Want van alleen medelijden kunnen zij niet leven. “Een peuter kauwt op een slipper van z’n moeder, hij gebruikt het als bijtring. Hij loopt op blote voeten, net als de andere kinderen die ik bij een vluchtelingenkamp in het noorden van Kameroen ontmoet.” “Hun moeders hebben niets, letterlijk niets. Midden in de nacht sloegen de vrouwen met hun kinderen op de vlucht voor het geweld van Boko Haram. Hun huizen gingen in vlammen op, hun mannen werden vermoord.”

WATER OM TE OVERLEVEN Schoon drinkwater, sanitaire voorzieningen en goede hygiëne zijn van levensbelang. Zeker in vluchtelingenkampen en andere plekken waar veel mensen samenkomen, liggen ziektes als cholera op de loer. Naast de aanleg en het herstel van waterpunten, latrines en douches in Kameroen, delen we ook hygiënepakketten uit. Deze bestaan uit emmers, zeep, shampoo, tandpasta, etc. Bovendien geven we hygiënevoorlichting om ziektes te voorkomen. Mede dankzij de steun van onze donateurs en (lokale) partners dragen we bij aan een humane opvang en toekomstperspectief voor mensen die verder niets en soms zelfs niemand meer hebben.

Dit zijn de woorden van directeur Tineke Ceelen. Zij bezocht onlangs een aantal projecten in Kameroen: een land waar een humanitaire crisis aan de gang is. Door aanhoudend geweld tussen gewapende groepen, waaronder Boko Haram, en het leger slaan steeds meer mensen op de vlucht. Het is een land waar gebrek is aan alles. Stichting Vluchteling helpt met bescherming, medische zorg, voedselhulp en wateren sanitaire voorzieningen. Wilt u ook helpen? Van medelijden kunnen zij niet leven, maar wel van schoon drinkwater en betere hygiëne.

GEEF MEER DAN UW MEDELIJDEN! GA NAAR VLUCHTELING.NL/HELPEN SVL-19-KRTVDAARDE-209x290mm.indd 1

13-11-19 10:11