Krant van de Aarde 6-2020 + LEEF! Bijlage by Krant van de Aarde

Natuur / Cultuur / Voeding / Gezondheid / Transitie / Mode / Vrije tijd

LEEF!

Lifestyle katern | Krant van

de Aarde

HOUVAS

GEZOND

| Feest dagen 2020

Laurens ONDERW IJS Knoop nieu verenigi ng Vrijewe voor zitter scholen Een weel LVERSPILLIN met een derig kerstdineG lege vuiln r isbak Het ve GEZ opgenorhaal van elfONDHEID kin men in het Ziek deren, enhuis

VOEDSE

BIJLAGE

NATUUR 8

De familie zeeschildpad heeft het zwaar

NATUUR TRANSITIE Sea First Foundation Bert van Ruitenbeek: Oceaan en keer terug op Aarde 9 gezondheid 15 18

ONDERNEMEN Bankieren voor een betekenisvolle economie

ONDERWIJS Lourens Knoop voorzitter Vereniging L30 Vrijescholen

Jan Terlouw: Word lid van de Aarde! Omroep Groen geeft de Aarde aandacht, steun daarom de eerste publieke omroep die de Aarde zendtijd geeft! Voor 1 januari heeft Omroep Groen, als aspirant omroep, 50.000 leden nodig. Sluit u aan, het is belangrijk. ‘Ja’, zegt Jan Terlouw, ‘dat is het zeker, want als mensen zouden begrijpen wat het betekent voor de toekomst van onze kinderen als we niets doen aan het klimaatprobleem, dan zouden ze zich suf schrikken.

probleem dat we hebben. Het raakt vele facetten in ons leven: de natuur, biodiversiteit, migratie, voedselvoorziening, onderwijs, economie, sociale zekerheid, kunst en cultuur, alles wat je kunt bedenken.’

wèl in actie komen en daarom steun ik Omroep Groen, een omroep die informeert, agendeert en oplossingen laat zien.’

Het is op zich niet zo vreemd dat het niet helemaal doordringt hoe urgent dit is. Want het klimaatprobleem is relatief nieuw en meteen wel het grootste

Maar er is ook goed nieuws. Jan Terlouw: ‘Hoe urgent ook, het is oplosbaar. Je hoeft niet bij de pakken neer te zitten, het is oplosbaar. Maar dan moeten we

Lees ons uitgebreide interview met Jan Terlouw in het hoofdkatern van deze editie van de Krant van de Aarde op pagina 12.

WEER

Blijf gezond en zorg voor elkaar! Achter de wolken schijnt de zon.

Voor slechts € 7,50 ben je al lid! Ga naar: www.omroepgroen.nl

INHOUD

INTERVIEW

12 Jan Terlouw

JAARGANG 15, 2020-6, DECEMBER

Abonneeservice: info@fbw-abonneeservice.nl Uitgave van de stichting Dag van de Aarde Losse nrs € 4,95 | Volg ons: @KrantvandeAarde www.krantvandeaarde.nl

WILT U OOK ZORG OP MAAT? DAT KAN MET DE NATUURLIJKE GENEESMIDDELEN VAN WELEDA.

Weleda kijkt op een holistische manier naar de mens, vanuit de gedachte dat elke mens een uniek individu is. Weleda produceert in Nederland meer dan 800 verschillende geneesmiddelen volgens farmaceutische standaarden om dit voor u in passende gezondheidszorg om te zetten. De antroposoﬁsche huisarts benadert u op dezelfde wijze en maakt daarbij gebruik van Weleda’s doeltreﬀende geneesmiddelen.

Ga nu naar www.weleda.nl/ apotheek om uw voorschrijfgeneesmiddel te bestellen en voor een arts bij u in de buurt. Voor vragen kunt u bellen naar 079 - 363 13 13 of mailen naar info@weleda.nl.

Weleda. Puur natuur, net als jij.

Adv WBA 210x297 Nieuwe Stijl.indd 1

17-04-18 11:03

Redactioneel

Lang leve de haas en het konijn In september bezocht ik het werk van de Chinese kunstenaar Shao Fan in het Brabants Museum te ‘s-Hertogenbosch. De hoofdrolspelers van zijn monumentale werken zijn dieren. Fan ziet met name het konijn en de haas als archetypen en hybride wezens tussen mens en dier. In de taoïstische traditie worden ze geassocieerd met onsterfelijkheid en een lang leven. Het gaat slecht met de haas en het konijn in ons land. Sinds 1950 is het aantal hazen en konijnen in Nederland tussen de 60 en 70 procent afgenomen, aldus de Zoogdiervereniging. Het konijn wordt getroffen door diverse ziektes en de haas ziet zijn biotoop verdwijnen door de intensieve landbouw. We zien het overal om ons heen, waar ooit grote aantallen konijnen liepen, huppelen er nu nog een paar rond. Hazenrug of konijnenbout voor het kerstdiner? Voorlopig mag op dit wild nog gejaagd worden. Het jachtseizoen stopt voor deze dieren op respectievelijk 31 december en 31 januari, tenzij minister Schouten een verbod instelt. Een meerderheid in de Tweede Kamer van Partij voor de Dieren, D66, PVV, GroenLinks, SP en PvdA heeft haar daar recent in november ‘met spoed’ om gevraagd. Ook riep de Dierenbescherming Schouten al op om een einde te maken aan de jacht op deze soorten. Ik wil me hier niet mengen in de discussie rondom het jagen. Vast staat dat jagen op bedreigde diersoorten deze over het “randje” kunnen duwen. De oorzaak van de bedreiging is echter vaak een andere. Meestal is dit de kwantiteit en de kwaliteit van leefgebied. Ik had me voorgenomen om dit keer niet te schrijven over overbevolking dus ik stop hier. Shao Fan ziet de mens als onderdeel van iets veel groters, waar ook dieren en planten deel van uitmaken. Hij toont met zijn kunst dat de grens tussen al het leven op Aarde op zijn minst vaag is. We zijn allemaal onderdeel van hetzelfde systeem. Een fijn kerstfeest en een gezond 2021! Veel leesplezier! Albert Poutsma Voorzitter stichting Dag van de Aarde

NIEUW

GECERTIFICEERD NATUURLĲKE

LITTEKENOLIE

Voor de verzorging van littekens en huidstriemen

Met trots introduceren we een gecertiﬁceerd natuurlĳke Litteken olie. Ideaal voor de verzorging van littekens, huidstriemen en andere huidbeschadigingen. Een bewezen formule met een aantal zeer speciale oliën. Onze nummer 1 olie (weegbree) extraheren we zelf. Biologische jojoba olie, argan olie en avocado olie voeden de huid. De huid wordt zacht, soepel en veerkrachtig. Ambachtelĳk gemaakt in Nederland.

www.originalcosmetics.nl

309X_adv_el_littekenolie_krant_vd_aarde.indd 1

27-10-20 17:04

Inhoud

Jaargang 14 | nr. 6 | december 2020

IN DEZE KRANT 2 6 8 8 9

Redactioneel Nieuws op z’n Frans Natuur De familie schildpad heeft het zwaar De oceaan en onze gezondheid Geef de natuur de ruimte om te groeien 12 Interview Jan Terlouw Klimaatverandering is geen fabeltje 15 Transitie Column Bert van Ruitenbeek 16 Fotowedstrijd LandschappenNL

L1-L32 LEEF! Lifestyle katern

23 27 Vilten producten uit Mongolië Onder de naam Esgii (vilt in het Mongools) worden viltproducten van lokale mensen naar Nederland geëxporteerd en daar verkocht om zo bij te dragen aan betere leefomstandigheden voor de Mongoolse bevolking. Esgii werkt samen met meerdere kleine fairtrade organisaties en richt zich vooral op vilten sloffen en pantoffels. Alle producten zijn handgemaakt en duurzaam.

8 11 18 Duurzaam ondernemen Bankieren voor een betekenisvolle economie 22 Millennials Duurzame rietjes van Strawies 23 Gaan de Millennials de wereld redden? 25 Transitie Climate Comedy Night 27 Goede doelen Voedselbank tegen verspilling en honger 28 Agenda 30 Boeken 31 Boekrecensie Teveel 31 Colofon NIEUW!

Bee honest cosmetics shampoo bar & conditioner

• Voedt het haar en laat het glanzen • Erg zuinig in gebruik: 1 bar = 3 flessen shampoo • Vrij van plastic • Op basis van honing, propolis of bijenwas

Elk item is gemeaakt met zorg voor mens, dier en milieu. Dus 100% feelgood!

www.esgii.nl

beehonestcosmetics.com

Nieuws op z´n Frans

Frans van der Beek volgt de ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid op de voet. Hij ergert zich aan de wijze waarop we van de Aarde lenen en weigeren om terug te betalen. En is blij met initiatieven die het welzijn van de planeet bevorderen. Frans geeft een rode kaart aan iedereen die het milieu en de natuur vernietigt en prijst met een groene kaart alle inspanningen die het leefklimaat bevorderen of herstellen. Suggesties zijn welkom op fhjvanderbeek@gmail.com.

EEN MILJOEN VACATURES!

Voor wie door de coronacrisis zijn/haar baan verliest is er goed nieuws. De energietransitie is een banenmachine: er werkten in 2018 57.000 mensen in de duurzame sector, meer dan de helft van het totaal aantal banen als gevolg van investeringen in energie (97.000). Deze trend zal nog wel even doorzetten. Verschillende onderzoeken voorspellen dat het installeren van duurzame stroominstallaties en het verduurzamen van huizen tienduizenden banen gaat opleveren. Offshore wind zal wereldwijd al voor bijna een miljoen extra vacatures zorgen. Een deel daarvan komt in Nederland terecht, omdat er veel grote offshore windparken op de planning staan. Zonne-energie leunt minder op gigantische projecten, en meer op een constante hoeveelheid kleinere projecten.

MINDER AFVALRITTEN

Renewi en de gemeente Amsterdam halen gezamenlijk bedrijfsafval in de binnenstad op. Het zorgt voor een afname van ritten met vuilniswagens met minimaal veertig procent. De afval- en recyclingbedrijven en de gemeente hebben afgesproken om niet meer met de eigen afvalwagens naar hun eigen klanten te rijden maar om samen één wagen in te zetten. Dat is milieuvriendelijker en zorgt voor minder overlast in de kleine straten in de binnenstad. Vanwege de tijdelijke sluiting van de horeca en de gedeeltelijke lockdown werd het inzamelen van bedrijfsafval al afgeschaald. “Het rijden met één vuilniswagen was berekend op de normale situatie, maar nu komt het helemaal goed uit omdat alles gemakkelijk met één vuilniswagen kan worden opgehaald,” zegt een

woordvoerder van de gemeente. Ook als de maatregelen vanwege corona voorbij zijn, zal er maar één vuilniswagen blijven rijden.

BROUWEN OP IJZERBRANDSTOF

In ijzerbrandstof opgeslagen energie kan vrijkomen waar en wanneer je het nodig hebt. Fijn ijzerpoeder brandt goed en hierbij komt veel energie vrij in de vorm van warmte. Deze warmte kan de industrie van hun energievraag voorzien. Het ijzerpoeder wordt in de installatie gegoten bij brouwerij Bavaria in Lieshout. Bovendien is het ijzerpoeder herbruikbaar en makkelijk te vervoeren. Tijdens de verbranding ontstaat geen CO2, er blijft slechts roest over. Het is een circulair proces: dit roestpoeder vang je op en zet je duurzaam weer om tot ijzerpoeder. Verder is het veilig en verliest het geen energie tijdens de opslag. Om deze redenen is ijzerbrandstof eenvoudig en veilig op te slaan voor langere periodes en te transporteren over langere afstanden – een van de grootste uitdagingen in de energietransitie.

GEEN GIF IN DE TUIN

Tuinbranche Nederland heeft samen met Natuur & Milieu afspraken gemaakt om het gebruik van bestrijdingsmiddelen door particulieren te verminderen. De afspraken zijn vastgelegd in de Ambitie Gewasbescherming Particulier Gebruik. Tuincentra zijn de plek waar mensen beslissen hoe zij hun tuin onderhouden en gezond houden. Bij Tuinbranche Nederland zijn 450 retailers en 120 leveranciers van tuinproducten aangesloten, zoals Intratuin, Boerenbond, Praxis, Hornbach en leverancier Compo. Er is helaas

nog steeds geen wettelijk verbod op schadelijke bestrijdingsmiddelen, zoals glyfosaat, dus zijn we blij met deze actie van de branche zelf. De partijen spreken af dat de verkoop van middelen die glyfosaat bevatten zo snel mogelijk wordt afgebouwd. Vanaf 1 januari 2022 zijn deze producten niet verkrijgbaar. Ook zorgen de organisaties ervoor dat consumenten minder makkelijk grijpen naar azijn en chloor voor de bestrijding van onkruid. Nederlanders gebruiken jaarlijks zo’n 16 miljoen liter azijn en 1 miljoen liter chloor om mos en onkruid te bestrijden en dat is een regelrechte aanslag op de bodem, water en insecten.

BANKEN DOEN HET BETER

Veel Nederlandse banken scoren steeds beter op het gebied van duurzaamheid. Qua vrouwenrechten en belastingontwijking is er ruimte voor verbetering. Dat stelt de Eerlijke Bankwijzer op basis van onderzoek. Daaruit komt naar voren dat de drie grootbanken, ING, ABN AMRO en Rabobank, op het gebied van duurzaamheid duidelijk verbeteringen hebben laten zien in vergelijking met twee jaar geleden. Zo zijn ABN en ING transparanter over de CO2-voetafdruk van een deel van hun zakelijke leningen. Ook heeft ABN concrete doelstellingen ontwikkeld voor leningen aan onder andere energiebedrijven. De Bankwijzer stelt dat Triodos en de Volksbank, het bedrijf achter ASN, het beste scoren qua duurzaamheid. Negatieve uitschieter is Van Lanschot, die volgens de onderzoekers geen vooruitgang heeft geboekt.

Nieuws op z´n Frans

Redacteur Frans van der Beek deelt rode en groene kaarten uit. Groen maakt blij en rood moet anders.

Heb je goed of slecht nieuws? Mail Frans!

redactie@krantvandeaarde.nl

CORONAFEESTEN STOREN DIEREN

Illegale feesten in bosgebieden overtreden niet alleen de coronaregels, ook wordt schade berokkend aan de natuur en de dieren die daar leven. De naar vertier hunkerende jongeren lijken daar totaal geen rekening mee te houden. De nachtrust van uilen, vossen, hazen en vele andere dieren in het bos raakt verstoord. ’s Nachts hoort het bos van de dieren te zijn. Juist nu het kouder wordt is het belangrijk dat zij rust krijgen, hun energie kunnen sparen en goed de winter doorkomen. Dan moeten ze niet ’s nachts worden opgejaagd door feestvierende zuipschuiten. Dan hebben we het nog niet eens over de hoeveelheid afval die na zulke feestjes wordt achtergelaten in de natuur. IVN Natuureducatie roept daarom iedereen op zijn verantwoordelijkheid te nemen: zorg in deze tijd goed voor elkaar én ook voor de natuur.

BLADBLAZER IN DE BAN

Vlaanderen maakte vorig jaar oktober al bekend haar ruim 300 gemeenten te verbieden nog langer gebruik te maken van de vervuilende tweetakt bladblazer. Het is hoog tijd dat Nederland onze zuiderburen volgt en meer dan dat: voor thuisgebruik moet de bladblazer helemaal in de ban. De bladblazer is niet alleen slecht voor het milieu, maar ook voor de natuur en biodiversiteit. Het apparaat blaast het leven uit planten en dieren. Funest voor insecten, egeltjes en bodemdiertjes als iedereen de achtertuin gaat leegblazen en alle bladeren in de kliko gooit. Die bladeren zijn van levensbelang voor die beestjes. Pak gewoon een hark, maar laat de bladeren in de border liggen. Dan heb je gratis compost die goed is voor planten en helpt om de tuin in de hete zomers te beschermen tegen uitdroging. De

enige reden waarom er op sommige plaatsen wel blaadjes weggeblazen moeten worden, is de verkeersveiligheid. Maak op deze plekken liever gebruik van de elektrische variant.

WATERKWALITEIT VALT TEGEN

Deze zomer onderzochten 2600 burgers de kwaliteit van kleine wateren zoals slootjes, vennen, vijvers, grachten en kleine plassen in Nederland in het kader van het burgeronderzoek ‘Vang de Watermonsters’. Slechts 1 op de 5 van de onderzochte wateren bleek van goede kwaliteit. Dit water is het leefgebied van vogels, insecten, vissen en planten. Door vervuiling loopt de biodiversiteit gevaar en wordt onze drinkwaterzuivering steeds moeilijker en duurder. Er is dringend actie nodig. Het burgeronderzoek wijst uit dat 57% van de onderzochte wateren slecht scoort (troebel, kroos, algen), 23% matig en 20% goed (helder, ondergedoken planten, waterleven). Het onderzoek bevestigt het zorgelijke beeld van de waterkwaliteit. Die is bij maar liefst 87% van de wateren slecht. De kleine wateren vormen een derde van het Nederlandse oppervlaktewater. Deze wateren zijn een kraamkamer van de natuur. Er is vervuiling door bijvoorbeeld mest, lozingen, bestrijdingsmiddelen, riooloverstort en medicijnresten. Veel planten diersoorten die oorspronkelijk in en rond het water voorkomen gedijen niet meer.

ZO ERG IS HET DUS

Zomaar wat cijfers. Wereldwijd worden per seconde (!) veertienduizend natte doekjes gebruikt en weggespoeld. Dat is plastic dus hoort het in de afvalbak. Een pak babydoekjes staat gelijk aan twee grote plastic colaflessen. Wij spoelen iedere dag 140 miljard liter water door het riool. Dat is zes

keer de totale waterconsumptie in Afrika. Jaarlijks wordt 120 miljard dollar besteed aan biologische oorlogsvoering. Tien procent van de koeien heeft last van scherpe voorwerpen in het voedsel dat door de maagwand prikt. Dagelijks sterven er tientallen. Earth Overshoot Day viel dit jaar op 22 augustus, ruim drie weken later dan in 2019. Dat is de datum waarop de mensheid alle natuurlijke grondstoffen heeft gebruikt die de aarde in een jaar kan produceren. In 2020 verbruiken we 60 procent meer dan wat de aarde kan leveren in een jaar. Of: we hebben 1,6 aarde nodig om aan onze consumptiebehoeften te voldoen. Dit betekent dat we vanaf 22 augustus tot het einde van het jaar interen op de reserves van Moeder Aarde.

MINDER DALING CO2 UITSTOOT

Tijdens de coronacrisis is de totale CO2-uitstoot door vluchten van en naar Schiphol minder gedaald dan het aantal vliegtuigbewegingen. Een forse verlaging van het aantal reizigers per vlucht zorgt bovendien voor een toegenomen uitstoot per passagierskilometer. De afname in vliegtuigbewegingen van en naar luchthaven Schiphol als gevolg van de wereldwijde coronacrisis was groter dan de bijbehorende CO2-uitstoot. In maart tot en met september 2020 waren er 67% minder vliegtuigbewegingen van groot verkeer dan in diezelfde periode in 2019. De CO2-uitstoot ging echter met maar 55% omlaag. Het verschil tussen het aantal vluchten en de gerelateerde CO2-uitstoot was vooral groot in de maanden mei en juni. Er werden toen 85% minder vliegbewegingen geregistreerd, terwijl de CO2-uitstoot met ‘slechts’ 64% afnam. Van alle vluchten van en naar luchthavens in Europa zijn de 20% langste vluchten verantwoordelijk voor 70% van de uitstoot.

Natuur

De familie zeeschildpad heeft het zwaar Ruim 120 miljoen jaar kon de zeeschildpad in alle rust dobberen, eten en genieten van een onbekommerd bestaan tot ze de gezegende leeftijd van wel honderd jaar bereikten. Die rust is voorbij. De mens ontdekte het zeedier en jaagt op ze. Dat is helaas nog niet alles wat de slome duikelaar bedreigt… Tekst: Frans van der Beek | Foto’s: BigStockPhoto

Zeeschildpadden zijn belangrijk voor het ecosysteem in de oceaan. Ze zorgen voor evenwicht in de onderwaterfauna en kwijten zich keurig van die taak. De lederschildpad eet bijvoorbeeld kwallen en dat helpt om de visstand op peil te houden. De karetschildpad eet sponsdieren die het koraal opvreten. Alleen de groene zeeschildpad eet vegetarisch. Heel nuttig dus. Maar hoe lang nog? De bedreigingen zijn legio en komen uit diverse richtingen. Ten eerste natuurlijk de mens. De jacht is streng verboden maar dat weerhoudt vissers er niet van ze in hun netten te strikken. Soms onbedoeld als bijvangst van de garnalenvisserij maar vooral omdat Indonesiërs en Chinezen ervan smullen en restaurants dat als Lady Curzon op de kaart zetten. Men neemt ook aan dat er een geneeskrachtige werking vanuit gaat, hoewel dat onzin is. In Japan wordt het schild als geluksbrenger beschouwd en ook dat is onuitroeibaar bijgeloof. Ook het zeewater stijgt waardoor er minder plek overblijft om eieren te leggen.

Plastic voedsel

En dan natuurlijk de plasticvervuiling in de oceanen. Ze zien het afval aan voor voedsel,

consumeren dat en dat geeft een vol gevoel waardoor ze uiteindelijk verhongeren. Het licht van de oprukkende bebouwing desoriënteert de pas uit het ei gekropen schildpadjes die daardoor in de war raken en een gemakkelijke prooi vormen voor roofvissen en meeuwen. Ze weten immers niet waar de zee precies is en gaan instinctief de donkere kant op waar de duinen zijn. Ook wasberen graven de nesten uit en slurpen de eieren leeg. Zeeschildpadden laten zich op hun beurt ook niet onbetuigd, want zij verorberen kwallen, kreeften en inktvissen. Als ze zijn volgroeid en een lengte van ongeveer een meter hebben bereikt, hebben ze minder te duchten anders dan van de jagers. Het zijn zeedieren maar ze moeten af en toe wel even naar de oppervlakte om adem te halen. In rust kunnen ze lange tijd onder water blijven. Hun snelheid varieert van drie tot dertig km/uur en dat komt in de paringstijd goed van pas. Het vrouwtje zwemt dan duizenden kilometers terug naar de plaats waar ze is geboren. Daarbij maken ze gebruik van magnetische velden en de stromingen. Hoe dat precies zit weten we niet. Daarom zijn sommige zeeschildpadden uitgerust met een

satellietzender op de rug waardoor hun route kan worden gevolgd.

In trance

Eieren leggen doen ze een of twee keer per jaar. Dan graven ze met hun flipperachtige poten een kuil van bijna een halve meter en leggen daar ongeveer honderd eieren in. Als het wijfje dat doet raakt ze in een soort trance waardoor ze gemakkelijk te grijpen is. Stropers weten dat en stelen de eitjes. Ook natuurbeschermers doen dat, maar om een betere reden. Ze brengen de eieren in veiligheid om ze elders op te kweken. Tijdens de paring bijten de schildpadden elkaar in de nek. Waarom ze dat doen is ook een raadsel. Wel is bekend wat het geslacht bepaalt van de jonge schildpadden. Dat is de temperatuur van het ei. Er zijn zeven verschillende soorten, waaronder de zogeheten soepschildpad. Die benaming belooft weinig goeds. Het is een delicatesse (met een scheutje room en cognac) maar dat is onvoldoende reden om deze unieke zeebewoners te vangen en er soep van te maken. Het Wereld Natuur Fonds beijvert zich om de populatie in stand te houden en kan wat dat betreft alle hulp gebruiken.

Natuur

Een aantal jaar geleden stelden wij jullie Dos Winkel en zijn stichting Sea First voor. Dos heeft in een periode van slechts dertig jaar de onderwaterwereld in verschillende mariene ecosystemen, zoals koraal- en wierriffen, mangrovebossen, zeegrasvelden, bergmeren en onderwatergebieden in regenwouden, keihard achteruit zien gaan. In 2009 verkocht de orthopedisch fysiotherapeut zijn educatieve organisatie, de International Academy of Orthopedic Medicine en richtte hij de stichting Sea First op. Het doel van de stichting is educatie. Sindsdien heeft Dos met zijn team van ruim 20 vrijwilligers, in Nederland en België al op ruim 220 scholen en universiteiten lesgegeven. Oceaanbescherming door middel van educatie: Sea First educates to protect! Verder zijn er bij de lezingen van het team van Dos al ruim 15.000 toehoorders geweest. Inmiddels werkt Sea First op educatief gebied weliswaar vooral in Nederland en België, maar werkt het team wereldwijd met verschillende andere internationale organisaties samen aan het verbeteren van de status van de oceaan. Zie de websites www.seafirst.org en www.seafirst. nl. Omdat het geven van lessen en lezingen sinds de uitbraak van de Covid-19-pandemie helemaal stilgevallen is, werd besloten een online symposium te organiseren dat voor de Sea First-donateurs gratis toegankelijk was en voor slechts € 5,- door niet-donateurs gevolgd kon worden. Op 14 november was het zover en gaven vier bevlogen sprekers een up-to-date overzicht over vier van de meest bedreigende problemen van de oceaan: verzuring, opwarming, vervuiling en overbevissing en – niet onbelangrijk – wat wij zelf kunnen doen om de belabberde situatie van de oceaan te verbeteren.

Sea First Foundation

De Oceaan en onze gezondheid Als het slecht gaat met de oceaan gaat het slecht met ons (Paul Watson, oprichter van Sea Shepherd). En dat klopt als een bus! De oceaan geeft ons bijvoorbeeld meer zuurstof dan alle bomen en planten op het land. De wetenschappers zijn het niet helemaal eens over hoeveel procent het precies gaat, maar de schattingen liggen tussen tenminste 50% tot 70 of zelfs 80%. Dit heeft alles te maken met het verdwijnen van onze grote zuurstofproducenten op het land, de bossen en regenwouden. Zo is van het Amazone regenwoud al 34% verdwenen. Al die bomen die er nu niet meer zijn, kunnen dus geen CO2 meer opnemen en geen zuurstof meer produceren (fotosynthese). De rol van de oceaan wordt zo steeds belangrijker. Het is het plantaardig plankton, het fytoplankton en de basis van de hele mariene voedselketen, dat de CO2 opneemt en de O2 (zuurstof) produceert. Bijzonder om je te realiseren dat de mens en alle andere dieren leven van het afvalproduct van planten. Dit geldt zowel voor dieren op het land als in de zee. Mariene bioloog Dr. Rosa van der Ven vertelde over de grootste veroorzakers van klimaaten oceaanverandering. Dat is de mens! Wij verstoren het belangrijke evenwicht in de natuur van de koolstofkringloop. Door het produceren van veel te veel broeikasgassen, warmt de atmosfeer op, evenals de oceaan, met desastreuze gevolgen: het poolijs neemt jaarlijks met 13% af; de oceaan verzuurt door de enorme overproductie van CO2 door de verbranding van fossiele brandstoffen (steenkool, aardolie en gas) met als gevolg dat op veel plaatsen in de oceaan onze belangrijkste zuurstofbron, het fytoplankton, met wel 40% is afgenomen in de afgelopen 50 jaar. Fytoplankton heeft een kalkskeletje en dat lost op in te zuur water. De oceaan is de bron van al het leven. Wat kunnen wij doen om het grootste ecosysteem

van deze planeet te herstellen: • Bestudeer en bescherm de zee (slechts 3% van de oceaan is beschermd gebied). Ga overbevissing en vervuiling tegen. • Verlaag het gehalte CO2 in de atmosfeer. Zeegras en mangrovebossen nemen veel CO2 op; op veel plaatsen worden mangrovebossen heraangelegd. Dat geldt ook voor zeegras. Hoe groener onze omgeving, hoe meer CO2 wordt opgenomen en zuurstof wordt afgegeven. • Aanpak van de BRON: stop met het gebruik van fossiele brandstoffen. Kijk welke energieleverancier gebruik maakt van hernieuwbare energie (zon, wind, water). • En wijzelf? De meeste impact wordt geleverd door de gezinsgrootte te verkleinen. Maar ook minder gebruik van auto en vliegtuig,

bankieren bij een duurzame bank, een plantbased dieet (70% minder uitstoot dan dierlijke producten) en voor wat afval betreft: REDUCE, REUSE EN RECYCLE! De dierindustrie is naast de vervuilende fabrieksindustrie, de grootste boosdoener van de klimaaten oceaanverandering. 76% van alle landbouwgrond wereldwijd, wordt gebruikt om gewassen te kweken die bedoeld zijn als diervoeder voor de 76 miljard dieren die we jaarlijks doden om op te eten. Iedereen snapt dat dit geen houdbare situatie is. Op dit moment eten we per jaar bijna tienmaal zoveel dieren als er mensen op aarde wonen. We zijn nu met 7,8 miljard mensen. Toen ik in 1947 geboren werd, waren er 2,2 miljard mensen die iets meer dan 1 miljard dieren per jaar aten.

Natuur

Dit alles is nog zonder vis en andere zeedieren, want dan hebben we het over onuitspreekbaar grote getallen. Die 76% landbouwgrond heeft een totale oppervlakte van 3,1 miljard ha, bijna de oppervlakte van heel Afrika…! Hiervan zouden we weer natuur kunnen maken, waardoor veel meer CO2 wordt opgenomen en veel meer zuurstof wordt geproduceerd. Omdat de landbouwgrond inmiddels zo goed als op is, wordt er steeds meer regenwoud ontgonnen, waardoor er een enorme hoeveelheid CO2 niet meer opgenomen kan worden met ernstige gevolgen voor het klimaat, het milieu, maar vooral ook voor de oceaan. Als je dit goed begrijpt, is het een stuk gemakkelijker om dat stukje vlees en die vis te laten voor wat het is en naar alternatieven op zoek te gaan. In Nederland en België zijn schitterende organisaties die het je nog veel gemakkelijker maken om over te stappen op een dieet waar geen dieren voor gesneuveld zijn. Kijk behalve op de Sea First-websites, ook eens naar de website van EVAvzw in België – www.evavzw.be, die van de NVV, de Nederlandse Vereniging voor Veganisme – www.veganisme.org en de website van Nederlands bekendste plantaardig diëtist, Lobke Faasen - https://lobkefaasen.nl/. Met andere woorden: informeer jezelf eerst heel goed over het leven zonder dierenleed, dat behalve voor de dieren ook veel beter is voor je eigen gezondheid. Dan komt vanzelf de

overtuiging dat plantaardig eten beter is voor alles. Ass. Prof. Dr. Laura Govers van de RUG (Universiteit van Groningen) is met haar team bezig de zeegrasvelden in de Waddenzee te herstellen. De Nederlandse Waddenzee is het grootste aaneengesloten waddensysteem ter wereld (7500km²), maar het gebied wordt helaas ook intensief geëxploiteerd met vernietiging van de oorspronkelijke habitat als gevolg. Kun je je voorstellen dat er in 1973 nog ruwe haaien in de Waddenzee zwommen? Vervuiling, baggeren, stijgende zeespiegel, enz. hebben allemaal effect op de Waddenzee en haar bewoners. Om het voedselweb te herstellen kijkt Laura naar de zogenaamde biobouwers, soorten die de omgeving kunnen veranderen. Je kunt dan denken aan mosselen en bevers maar ook zeegrasvelden, die goed zijn als kraamkamer, kustbescherming en als voedsel voor ander leven in zee. De zoektocht naar herstel is niet makkelijk. Natuurlijk herstel lukt niet door bodemberoerende visserij, troebel water (waardoor gebrek aan zonlicht), en bodeminstabiliteit. In samenwerking met onderzoekers uit Duitsland is een manier gevonden om zeegras weer te laten groeien: zaden worden gemengd met bodemaarde

en vervolgens geïnjecteerd op de plaats van bestemming. En dit proces slaat aan. Was er in 2017 slechts 1 plantje per m², inmiddels zijn het er meer dan 30. En de velden breiden zichzelf uit zodat er nu 170 ha zeegrasvelden zijn met 100.000 planten. Dit project vond plaats met een eenjarige soort zeegras. Het onderzoek gaat zich nu richten op meerjarig zeegras. Natuurherstel in de kustgebieden vergt een lange adem, maar er zijn de afgelopen jaren gelukkig succesvolle stappen gemaakt! Lobke Faassen, plantaardig diëtist, legde uit hoe je in vijf stappen naar een gezond en plantaardig voedingspatroon kunt omschakelen. En ook waarom je dit zou moeten doen. Wetenschappers zijn het er steeds meer over eens dat meer plantaardige voeding beter is voor onze gezondheid. Voor iedereen, voor alle leeftijden en in welke fase van je leven je ook bent. Maar nog steeds consumeren we ieder jaar méér dierlijke eiwitten en krijgen we veel meer eiwitten binnen dan we nodig hebben. Door plantaardig te eten krijg je ook meer vezels binnen en daar krijgen we juist nog steeds te weinig van binnen. Omdat de caloriedichtheid van planten lager ligt is het ook goed om veel plantaardige voeding te eten om op een gezond gewicht te komen of blijven. En plantaardige voeding is altijd duurzamer dan dierlijke voeding.

Natuur

Vijf tips van Lobke: • Eet Whole Foods, onbewerkt eten: groente, fruit, volkoren/pseudo granen, peulvruchten, vetrijke voeding als avocado, zaden en noten. • Wees niet bang voor FRUIT. Suiker is onze belangrijkste brandstof en via fruit krijg je het in een natuurlijke context binnen. • Maak je geen zorgen om je eiwit inname. In NL krijgen we gemiddeld 60% meer binnen dan we nodig hebben voor een gezond lichaam. • Soja bevat geen hormonen, dierlijke producten wel. Het fyto-oestrogeen, dat je ook in lijnzaad, kiemen en peulvruchten vindt, heeft een veel zwakkere werking. • Suppleer vitamine B12 en vitamine D Wat Lobke ons ook als tip gaf: perfect is the enemy of God. Begin gewoon, het hoeft niet allemaal in één keer perfect te zijn. Hekkensluiter, mariene bioloog en mariene ecoloog Dr. Nanne van Hoytema, heeft een deprimerend verhaal over plastic in de natuur. Maar het is heel goed de situatie onder ogen te zien: • Gemiddeld 18.000 zichtbare stukjes plastic in 1 km² zee • 30% van 385 stranden in het Verenigd Koninkrijk bevat nu al corona-gerelateerd afval (mondkapjes, plastic handschoenen) Het gebruik van plastic is 20x hoger dan in

1950 en meer dan de helft hiervan belandt op een vuilnisbelt of in de natuur. Microstukjes (<5 millimeter) breken af in nog kleiner nanoplastic (<1 micrometer, ofwel <0,001mm). Jaarlijks belandt 4-12 miljoen ton plastic in zee (de inhoud van 2280 vuilniswagens per dag). Aan de oppervlakte kan plastic afgevangen worden, maar het meeste verdwijnt naar diepere delen. En Azië is niet de boosdoener, al roepen veel Westerse landen dat wel. Topvervuiler is de VS, maar ook de EU-landen leveren een grotere bijdrage aan de vervuiling van de oceaan dan Azië. PREVENTIE IS DE SLEUTEL Het invoeren van een prijs voor een plastic zakje dat vroeger gratis werd verstrekt heeft in Engeland geleid tot 85% minder plastic zakjes. Zelf kunnen we: • Een hervulbare bidon gebruiken. Sea First heeft een hele mooie! • Een speciale waszak gebruiken voor je synthetische kleding om de vezels af te vangen. Nog beter: geen synthetische kleding kopen. Gezamenlijk, overheid+bedrijfsleven+wijzelf, zullen we moeten werken aan een gezondere oceaan. Dos Winkel sluit het symposium af. Hij benadrukt dat SCHOLEN GRATIS BEZOCHT WORDEN (zodra corona dat toelaat) met een

gastles die door hem en vrijwilligers van Sea First gegeven wordt. Wil je een bijdrage leveren aan het belangrijke werk van de stichting: word dan donateur Als donateur steun je Sea First met een vast bedrag per jaar, maand of eenmalig. Er is geen minimum bijdrage, ieder bedrag is welkom. Iedere donateur ontvangt onze nieuwsbrief waarmee we je informeren en bijpraten over wat we doen. Dos Winkel, voorzitter Sea First en Marieke Brown (Zeewierwijzer.nl)

Interview

Interview Jan Terlouw: Klimaatverandering is geen fabeltje

Tekst: Eric Schoones | Beeld: Joachim Schoones

‘Vertel de mensen wat er aan de hand is en vertel het indringend.’ Dat zei Jan Terlouw onlangs nog in een toespraak. Politiek, wetenschap, bedrijven en burgers, samen moeten we het klimaatprobleem oplossen. Omroep Groen wil daarbij helpen.

Het gaat te langzaam.

Ja, er is veel onwetendheid en mensen beseffen niet hoe urgent de situatie is. En als het volk het niet wil, krijgt de politiek het niet voor elkaar. Daarom heeft iedereen die het weet een taak: de mensheid ervan doordringen dat er een nieuwe tijd voor de deur staat. Maar de politiek blijft natuurlijk de eerst verantwoordelijke.

Dit jaar in januari verscheen de Publieksmonitor Klimaat en Energie 2019, uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat en wat blijkt: zeven op de tien (72%) Nederlanders denken dat er sprake is van klimaatverandering tegen 7% die denkt dat er klimaatverandering een fabeltje is. Eerder liet een grootschalig Europees onderzoek zien dat 93% van de geïnterviewden klimaatverandering ziet als een serieus probleem. Het aantal mensen dat het probleem niet ziet of niet

wil zien begint nu wel heel hard af te nemen. Je moet ook stekeblind zijn om de gevolgen niet te zien. De branden in Australië en Californië, de stormen, de verdroging, de overstromingen, ga zo maar door. Als de opwarming van de aarde niet wordt gestopt, dreigt het uitsterven van vele soorten. 250 Miljoen jaar geleden kwam er een eind aan het geologische tijdperk het ‘perm’ omdat de vulkanen fosfor gingen uitstoten en er vele soorten planten en dieren zijn uitgestorven. Drie miljoen jaar geleden was de CO2-concenratie net zo hoog als nu. Toen was de temperatuur van de atmosfeer enkele graden hoger dan nu en er groeiden palmbomen op Groenland. Nu is het menselijk handelen van de afgelopen honderd jaar de oorzaak. Deze tijd wordt daarom ook wel het ‘Antropoceen’ genoemd, het tijdperk waarin de mens de grootste invloed heeft op het klimaat. Als we gewoon doorgaan en de temperatuur stijgt deze eeuw twee graden, dan schijnt er een kans van 1 op 4 te zijn dat die temperatuurstijging doorzet, zelfs al verbrand je geen liter olie meer.

Maar nog steeds zijn we te weinig doordrongen van de urgentie.

Dit gaat voor onze kinderen zeer ernstige gevolgen hebben, als je dat weet diep in je hart dan ga je toch iets doen. Stel dat er een ernstige ziekte dreigde die je kunt voorkomen, dan kom je toch in actie.

Dat is nu met corona geen hypothetische kwestie.

Corona is een heel tijdelijk verschijnsel, met een of twee jaar is het voorbij. Corona is een briesje in vergelijking met de storm die eraan komt. Natuurlijk, als je dierbaren hebt verloren, dan is het verschrikkelijk, het veroorzaakt zoveel leed en onrust, maar als je kijkt naar het aantal doden dan gaat de klimaatverandering dat verre overtreffen. En we kunnen het nog oplossen zonder dat onze welvaart er wezenlijk op achteruit gaat.

Er is veel te doen over vluchtelingen tegenwoordig.

Ja het IPCC voorspelt al jaren miljoenen klimaatvluchtelingen deze eeuw, dat is een

Interview

Beeld: Omroep Groen

heel ander scenario dan we nu meemaken met vluchtelingen uit oorlogsgebieden.

We kennen u als politicus, schrijver maar ook wetenschapper. Laten de wetenschappers zich te weinig horen? De wetenschappers moeten goed bedenken dat hun kennis gemeenschapseigendom is. Je hebt het gekregen door de inspanningen van je voorouders, die de wetenschap hebben gebouwd, met universiteiten en hogescholen, en je hebt een verantwoordelijkheid en de plicht om met de kennis die je hebt, om met de dingen die je weet en die de meeste mensen niet weten of inzien, om daar iets mee te doen. En ik roep de wetenschappers op: laat je stem horen, vertel de mensen: dit is echt ernstig, er moet iets gebeuren, om het vervolgens voor de politiek mogelijk te maken om gefundeerde maatregelen te nemen.

De politiek heeft dan op haar beurt weer de verantwoordelijkheid om daar gewetensvol mee om te gaan.

Natuurlijk, en als er politici zijn die zeggen: ik geloof de wetenschap niet dan is dat niet alleen heel dom, maar ook heel onverantwoordelijk. Ze moeten beseffen dat ze geen wetenschappelijk debat kunnen voeren, dat hoeven ze ook niet en daar zijn ze ook niet voor gekozen. Ze moeten de resultaten van de wetenschap vertalen in maatschappelijke maatregelen. Politici behoren dat op een betrouwbare en integere wijze te doen. Met alle onzekerheden die daar in zitten en die goede wetenschappers ook altijd netjes aangeven. Twijfel is de kracht van de wetenschap en totale zekerheid bestaat niet, maar ik weet het wel zo

zeker dat de kans dat door mijn wandeling over de Erasmusbrug die brug zou inzakken, groter was. Die vertaalslag is voor politiek best een taak, dat zie je nu bij corona. Maar in deze crisis is er een veel grotere mate van onzekerheid dan bij het klimaat, maar met wat je hebt moet je maatregelen verzinnen en dat doen ze, met vallen en opstaan. Er zijn flinke fouten gemaakt, maar je kunt wel zien dat het maar goed is dat we een overheid hebben.

Een die het serieus neemt.

Je ziet in de VS en Brazilië met leiders die dat niet doen, hoe het daar afloopt.

Naar aanleiding van uw optreden bij DeWereldDraaitDoor beter bekend als ‘het touwtje uit de brievenbus’ en volgens NRC ‘een morele aansporing voor allen om op onze schreden terug te keren’, nodigde u de voorzitters van tien zeer uiteenlopende politieke jongerenorganisaties uit om tot een manifest te komen als aansporing aan de beslissers van dit moment om iets te doen aan de klimaatverandering. Greta Thunberg was nog niet op het toneel verschenen. Jongeren zien het gemiddeld beter dan de ouderen, ik ken de percentages niet maar ik ben ervan overtuigd dat het bij de jongeren veel meer leeft. Een aantal politieke jongeren partijen publiceerde kort geleden weer een politiek manifest waar ik blij mee ben. Kijk naar Politiekmanifest.nl en teken mee.

Meer ook dat gevoel van urgentie?

Ja het is hun toekomst! Ouderen denken vaak: het zal

mijn tijd wel duren. In 1972 verscheen het rapport van de Club van Rome, Grenzen aan de groei. Ik zat toen net een jaar in de Tweede Kamer en ik weet het nog heel goed, de reactie was: het komt pas aan de orde midden volgende eeuw. Als je kijkt naar alle planten en dieren die er zijn, ze missen allemaal een langetermijn-gen. Er is er niet één die dingen gaat doen die over dertig jaar belangrijk zijn. Nu zitten we in een unieke situatie dat één levende soort ervoor heeft gezorgd, dat we wèl die lange termijn in ogenschouw moeten nemen omdat je anders je eigen bestaan vernietigt. En gelukkig is de mens toegerust met hersens om dat te kunnen doen. Ondertussen blijven we gewoon levende wezens met een prioriteit voor het nu, eten en voortplanten, niet voor over 30 jaar. En daar moeten we met die hersens, analytisch en niet gevoelsmatig overheen stappen en dat is ontzettend lastig. Maar het zal moeten. We hebben een prachtige planeet en daar moeten we goed voor zorgen. In ons eigen belang.

Transitie

Keer terug op aarde, kiss the ground Na de briljante analyse van Arjen Lubach (uitzending 18 oktober jl.) over de oorzaak van de explosieve toename van complotdenkers, zakt de moed me wat in de schoenen. Door de algoritmes die de multinationale internetbedrijven als google en facebook gebruiken, word je als vanzelf en een fuik gelokt om steeds sensationelere berichten tot je te nemen, die je om je aandacht vast te houden in je mening bevestigen. En je uitdagen om filmpjes met nog sensationeler en onwaarschijnlijker theorieën te bekijken. Je denkt al gauw dat je als een soort detective je eigen informatie vergaart en vormt, maar niets is minder waar. Het is een verraderlijk commercieel gedreven spel, dat inmiddels steeds meer mensen uiteen drijft. Een aanrader om deze uitzending terug te kijken voor iedereen die wellicht verdwaalt is geraakt in een virtuele wereld. Waar kunnen we als mensen weer ‘aarden’ en zintuigelijk aangesloten raken op de reële wereld? Geen verrassing dat ik daarvoor de boerderij noem en vooral de biodynamische boerderij. Hier kun je weer verbinding maken met de bodem, planten, dieren en alle levensprocessen die zorgen voor de totstandkoming van ons voedsel. Een echt levensweb. Want naast de gevaren van het internet is er een ander risico dat ons afdrijft van de realiteit, namelijk het heilige geloof in technologie: vertical farming, kweekvlees, melkproductie direct uit gras in plaats van via de koe, de bodem vervangen door substraat, genetisch gemanipuleerd zaadgoed. En voedsel in de vorm van pillen en poeders. Gedreven door grote beloftes waarbij de gevolgen voor onze gezondheid en allerlei bijeffecten ongenoemd blijven, steeds verder verwijderd van natuurlijke processen en voor de hand liggende oplossingen, waar de industrie echter weinig tot niets aan kan verdienen. Want juist in het vermogen van bodems met een actief bodemleven ligt de potentie om de grote vraagstukken van vandaag aan te pakken: herstel van biodiversiteit, opname van CO2 in onze bodems. Het kan, kijk naar de hoopvolle film ‘Kiss the Ground’ (op internet, dat weer wel…) Ook hier staan commerciële belangen een inzet op ecologie in de weg. Er moet van alles verkocht worden aan de boer, Hij moet een laptopboer worden die op grond van data en zonder contact met de bodem, plant en dier zijn bedrijf stuurt. Niet meer in contact met de levensprocessen, het leven zelf. En ook losgezongen van het sociale leven. Maar het geld moet juist bij de boer en de mensen die het werk verrichten terecht komen in plaats van bij de toeleveranciers. Biodynamische boeren zijn meesters in het zoeken naar verbinding met die levensprocessen, ze waar te nemen, mee te bewegen met de natuur. Ze verliezen zich niet in hoogmoed dat alles met chemie en technologie is bij te sturen, de basis van een inmiddels failliet landbouwsysteem. Hun kracht is het waarnemen en zich aanpassen op de mogelijkheden die de plaatselijke omstandigheden bieden. En soms kan technologie daarbij behulpzaam zijn, maar het stimuleren van een actief bodemleven en voldoende biodiversiteit blijven altijd de basis voor onze voedselzekerheid en onze gezondheid. Aan alle complotdenkers zou ik willen meegeven, keer terug op aarde, liefst met je handen in de aarde, waar zich het grootste interactieve levensweb afspeelt, waar ons leven op is gestoeld. Neem waar, niet alleen voor een scherm, maar het al je zintuigen. De waarheid bevindt zich onder je voeten. Kiss the ground! Bert van Ruitenbeek, Directeur Stichting Demeter. Demeter is het kwaliteitskeurmerk voor biodynamische landbouw en voeding. www.stichtingdemeter.nl

Natuur

FOTOWEDSTRIJD

LandschappenNL

Heb je een foto gemaakt van een mooie, bijzondere of typische plek in de Nederlandse natuur? Stuur die dan met toelichting naar de Krant van de Aarde. Elk nummer plaatsen we de beste inzending en enkele eervolle vermeldingen. Mail naar: redactie@krantvandeaarde.nl onder vermelding van je naam en adres. De winnaar wordt ook beloond door onze partner LandschappenNL met het boek “Lekker Landschap” over foodwalks en eten uit de natuur van LandschappenNL en een DVD van BBC EARTH.

Samen voor ons Landschap

LandschappenNL is het samenwerkingsverband van 12 provinciale organisaties, dat zich inzet voor het behoud en ontwikkeling van ons landschap waarin we wonen, werken en recreëren. Het landschap vraagt om duurzaam beheer, zodat we er nu en in de toekomst van kunnen genieten. LandschappenNL werkt samen met mensen, organisaties, bedrijven en overheden, via projecten en lobby.

Natuur

Winnende foto

Foto: Sjaak Pouwels

Bijgaande foto is gemaakt bij de Zevenheuvelenweg te Groesbeek. De omgeving van Groesbeek ligt in een heuvelachtig en bosrijk landschap dat zich voortzet in het aangrenzende Duitse Reichswald. Op de foto zie je het Groesbeekse heuvellandschap met op de achtergrond het mooie Duitse Reichswald. In het midden van de foto zie je een witte parachute opvallend eruit steken. Dit is het bevrijdingsmuseum van Groesbeek, ter nagedachtenis aan de Tweede Wereldoorlog, met o.a. aandacht voor de Amerikaanse 82ste Airborne Divisie die tijdens de Slag om Arnhem hier toen boven Groesbeek zijn gesprongen met de beroemde generaal James Gavin in hun midden en ook de Britse generaal Boy Browning. Ook de Nijmeegse vierdaagse wandelaars komen over deze route op de 3de dag. En ook de Zevenheuvelen marathon. Dus in dit stuk landschap gaat veel historie, cultuur, sport en mooie natuur schuil. Een diamant tussen de heuvels in ons Nederland. Sjaak Pouwels, Winnaar Fotowedstrijd Met uitzondering van de duinen, zijn bijna alle heuvels ten noorden van de grote rivieren ontstaan door de werking van enorme massa’s landijs. Dat ijs bedekte grote delen van ons land in de voorlaatste ijstijd, meer dan 125.000 jaar geleden. Het is moeilijk voor te stellen maar die ijslagen waren zo groot en dik, dat alleen al hun zwaarte de grondlagen aan de randen omhoog drukte. In de koude perioden konden de gletsjers een voortdurend aangroeien en dat had tot gevolg dat ze ook een stuwende werking hadden. En zo ontstonden de kenmerkende stuwwallen in ons land. De heuvels rond Groesbeek die we op deze prachtige foto zien zijn er een goed voorbeeld van. Het gebied is bekend vanwege de Nijmeegse vierdaagse en de Zevenheuvelen marathon. Fotograaf Sjaak Pouwels wijst ook op de witte parachute in het midden. Dat is het bevrijdingsmuseum ter nagedachtenis aan de slag om Arnhem met speciale aandacht voor de Amerikaanse 82ste Airborne Divisie. Het is een heuvellandschap dat vol zit met historie. Pouwels noemt het dan ook met recht ‘een diamant tussen de heuvels in ons Nederland’. Gerrit-Jan van Herwaarden, LandschappenNL

Duurzaam ondernemen

Jasper van Brakel: “VAN EGO NAAR ECO.”

Duurzaam ondernemen

“Altijd weer ‘kippenvelmomentjes’ als investeerders en ondernemers samen uitstijgen boven het eigenbelang.”

Bankieren voor een betekenisvolle economie Tekst: Ivo Valkenburg, auteur van Niet gezwicht voor de wereld | Beeld Dyana Van Campen en RSF Social Finance

Jasper van Brakel (1974) ziet het bedrijfsleven bij uitstek als een geschikt middel om bij te dragen aan maatschappelijke vernieuwing. In 2018 werd hij ceo van het Amerikaanse RSF Social Finance. Met meer dan 1.900 cliënten en sinds 1984 een bedrag van meer dan 750 miljoen dollar aan leningen is RSF een schoolvoorbeeld van ethisch ‘bankieren’. Investeerders, spaarders en sociale ondernemers die geld nodig hebben, bepalen samen de prijs van het geld. Meer dan 70 procent van de gefinancierde projecten worden geleid door vrouwen. Een omgekeerd beeld van Wall Street. “De mensen die mij het meeste inspireren zijn degenen die een radicaal idee omhelzen dat het belang dient van de mens en de aarde en dat ook concreet weten uit te voeren. Ik houd ervan om hoogstaande idealen samen met anderen te transformeren in praktische oplossingen op de werkvloer. Alleen als we onze abstracte droombeelden kunnen vertalen in waarde-creatie voor alle betrokkenen, dan realiseren we echte verandering”, aldus Van Brakel die geboren en getogen is op het Brabantse land. In 2008 verhuisde hij met zijn gezin naar de Verenigde Staten om Weleda Noord-Amerika te gaan leiden. “Weleda is een wereldwijd concern dat natuurzuivere, mensen diervriendelijke verzorgingsproducten en geneesmiddelen produceert. De bedrijfsvoering staat volledig in het teken om bij te dragen aan de gezondheid van de aarde en haar bewoners. De grondstoffen zijn afkomstig van de biologisch-dynamische of biologische landbouw en uit in het wild verzamelde planten. Er wordt veel aandacht besteed aan klimaatneutraal ondernemen en om het energieverbruik, afval, milieuvervuiling en schadelijke stoffen te minimaliseren. Het bedrijf

is opgericht in 1921 door Rudolf Steiner, de grondlegger van de antroposofie. De Nederlandse arts Ita Wegman was medeoprichter.” WNF. “Dat is ook goed nieuws de andere bedreigde diersoorten waar tijgers hun territorium mee delen, en ook voor miljoenen mensen die afhankelijk zijn van die ecosystemen.”

“In alles wat we doen willen we een katalysator zijn voor positieve impact op de kwaliteit van leven” Organisatie-Ontwikkeling

Een scherpe en integrale kijk op de wereld, onder meer te vinden in de antroposofie, is Van Brakel met de paplepel ingegoten. Van huis uit is hij bekend met de praktische toepassingen van de antroposofie. Denk aan de Vrije School die de vrije ontwikkeling van kinderen wil waarborgen, de geneeskunde

die de kennis en praktijken van reguliere artsen wil verbreden met een integrale kijk op zowel de lichamelijke als geestelijke aspecten van het ‘menszijn’ en de biologisch-dynamische landbouw die zonder kunstmest en bestrijdingsmiddelen werkt en ervan uitgaat dat de aarde een levend wezen is, waarop de kosmos invloed heeft. “Zoals dat wel vaker gaat tussen ouders en hun kinderen, moest ik in het begin niets hebben van het antroposofisch gedachtegoed. Wel koesterde ik van jongs af aan idealen over een betere wereld. Tijdens mijn studie bedrijfseconomie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam werd ik echter verrast door het openingswoord van Prof. Dr. Cees Zwart tijdens een hoorcollege over organisatieontwikkeling. Hij zei tegen een volle zaal economiestudenten: ‘U bent allemaal een beetje helderziend, alleen u bent het weer vergeten’. Dat maakte iets wakker in mezelf. Hij raadde me allerlei boeken over organisatieontwikkeling aan en zo ben ik via mijn studie toch terechtgekomen bij een holistische kijk op ondernemen en de samenleving. Een nieuwe cultuur van werken stond daarin centraal, menswaardig, rekening houdend met zowel de materiële als immateriële aspecten van het leven.”

Duurzaam ondernemen

“Wij kiezen ervoor om de controle over ons geef-geld te verschuiven van de donors naar de Shared Gifting Circles waarin experts participeren vanuit verschillende donorinstellingen.”

Sociale Driedeling

In Nederland en Duitsland zijn Triodos Bank en GLS Bank mooie voorbeelden van banken als afspiegeling van het economische leven zoals beschreven in de sociale driedeling van Steiner. Steiner maakt namelijk onderscheid tussen het economisch leven, het rechtsleven en het culturele leven. Elk gebied heeft haar eigen wetmatigheden, ook al zijn ze met elkaar verweven. Als geld deze drie verschillende sectoren ondersteunt, draagt het bij aan een gezonde economie. Steiner spreekt koopgeld, leengeld en schenkgeld. Bij het kopen geven we geld aan een ander en verwachten we daar direct iets voor terug. Bij het lenen van geld verwachten we dat we er later iets voor terugkrijgen en ontstaat er een schuldverhouding en bij het schenken geven we geld en verwachten we niet dat we er iets voor terugkrijgen. Schenkgeld is van essentieel belang is om het culturele en geestelijke leven in de samenleving vitaal te houden. “De sociale driedeling vind je volledig terug in het werk van RSF. Alhoewel we feitelijk geen bank zijn, doen we alles wat een ethische bank in essentie hoort te doen. We trekken enerzijds spaargeld en investeringsgeld aan en anderzijds verlenen we kredieten aan sociale ondernemers die actief werken aan het welzijn van mens, natuur en samenleving. Daarnaast faciliteren we het maatschappelijk leven met ‘schenkgeld’. In alles wat we doen willen we een katalysator zijn voor positieve impact op de kwaliteit van leven en zijn we gericht op de langetermijnwinst op sociaal, economisch en ecologisch gebied. Wij onderzoeken wat het betekent om een bijdrage te leveren aan een betekenisvolle economie gebaseerd op vrijgevigheid en onderlinge verbondenheid. Geld zien we als middel om een regeneratieve economie te

bevorderen die economie, ecologie en investeringen met elkaar in harmonie brengt. Onze geldkeuzes hebben enorme invloed op de kwaliteit van ons leven.”

Van Ego naar Eco

“Als we een aquarium met mooie vissen als een metafoor nemen voor een organisatie, dan zie je dat bij veel ondernemingen de meeste aandacht uitgaat naar de vissen, die goed bij elkaar moeten zwemmen en op tijd eten moeten krijgen. Ik kijk vooral naar de kwaliteit van het water. In essentie focus ik op een beweging van ‘ego naar eco’. Geld moet altijd een zinvolle betekenis dienen. Niet alleen op hoog niveau. Juist als de missie ook tot in de kleinste dingen binnen de organisatie tot uitdrukking komt, dan voedt dat een cultuur van mensen die niet alleen werken, maar ook de liefde zichtbaar maken in hun werk. Je kunt zulke mooie boeken lezen of theorieën of modellen aanhangen, maar het valt of staat met het welzijn en de intrinsieke motivatie van mensen.”

“Investeerders leren de sociale betekenis van het werk van de ondernemer waarderen en vice versa” Gezamenlijke Prijsbepaling

“Het is mooi om te praten over een paradigmaverschuiving, maar wat uiteindelijk telt zijn de praktische daden. Met RSF doen we ons uiterste best om onze visie op menselijkheid,

onderlinge verbinding en samenwerking in alle facetten van het bedrijf te integreren. In het bedrijfsleven zijn we gaan geloven dat concurrentie de beste prijs oplevert. Bij RSF kiezen we radicaal om concurrentie te vervangen door samenwerking. Neem de manier hoe wij de prijs vaststellen van een lening, ofwel het rentepercentage. Al meer dan tien jaar brengen we elk kwartaal een afvaardiging van spaarders, investeerders en sociale ondernemers bij elkaar in zogenoemde Community Price Gatherings. In een door ons gefaciliteerde dialoog wordt het rentepercentage van de leningen vastgesteld. Dat is echt heel bijzonder. Stel je voor, je bent investeerder, dan is het te begrijpen dat je vanuit jezelf toch de neiging hebt om er een zo’n goed mogelijk rentepercentage uit te slepen. Voor de sociale ondernemer geldt het omgekeerde. Zo laag mogelijk is het beste. En dan zitten wij als RSF er nog met een prijskaartje tussen om de dienstverlening als intermediair zo goed mogelijk te faciliteren. Een lagere rente heeft direct gevolgen voor de manier waarop we ons werk kunnen doen, of de hoogte van onze salarissen.” RSF heeft een methode ontwikkeld om tot afspraken te komen waar iedereen zich in kan vinden. “We spreken openlijk en oprecht over de gevolgen van een rentewijziging. Wat betekent dat voor de investeerder? Wat betekent dat voor de ondernemer? Mensen zijn in staat om daar gezamenlijk een antwoord op te formuleren, met respect voor ieders behoeften en mogelijkheden. Dat zijn voor mij altijd weer ‘kippenvelmomentjes’.” Investeerders wegen ook goed mee waarin wordt geïnvesteerd, wat het belang is voor de gemeenschap. “Op die manier ontstaat er begrip voor elkaar. De investeerder weet dat zijn geld goed terechtkomt

Duurzaam ondernemen

participeren vanuit verschillende donorinstellingen. Deze groepen gaan met elkaar in dialoog om tot de juiste verdelingen te komen. Op deze manier wordt de collectieve wijsheid van de totale groep gebruikt in plaats van de machtsbelangen van het goede doel of instelling zelf. Ook hier transformeren we de concurrentie tussen verschillende goede doelen tot een vereniging van krachten ten gunste van het collectieve welzijn.”

JASPER VAN BRAKEL Jasper van Brakel (1974) is geboren en getogen in Nederland. Na de afronding van zijn masteropleiding economie (richting bedrijfseconomie) aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam, werkte hij vier jaar lang voor Ormit op het gebied van talentontwikkeling van mensen binnen organisaties. Daarna verhuisde hij naar Duitsland om zes jaar lang voor Weleda te werken in verschillende managementfuncties op het gebied van sales en marketing. In 2008 werd hij succesvol ceo Weleda Noord-Amerika. In 2011 studeerde hij af aan de Harvard Business School. In 2013 en 2014 gaf hij leiding aan een herpositionering van Weleda’s Nederlandse en Belgische dochterondernemingen. Vervolgens werd hij partner van Newpark Capital en was hij adviseur bij Armonia, beide actief op het gebied van investeren met een positieve impact op de samenleving.

Hoofdkantoor RSF Social Finance en de ondernemer die geld nodig heeft, heeft respect voor de investeerder. Zonder dergelijke investeerders zouden talloze bedrijven hun betekenisvolle functie niet langer vervullen. De investeerder leert de sociale betekenis van het werk van de ondernemer waarderen en vice versa. Beide partijen komen in een sessie van 1,5 tot 2,5 uur tot een gezamenlijke aanbeveling over de hoogte van de rente. Vrijwel altijd wordt deze aanbeveling door RSF overgenomen.”

Mission-First Business Models

“Om tot een menswaardige economie te komen is tevens een herziening van eigendomsstructuren en businessmodellen nodig. Je hoeft alleen maar te kijken naar de systeemcrisis waarin we als samenleving verkeren – van klimaatverandering tot inkomensongelijkheid – om te zien dat het bedrijfsleven voor een groot deel onderdeel is van het probleem. We hebben de revolutie van aandeelhouderswaarde naar stakeholderswaarde hard nodig. We kunnen niet langer afhankelijk zijn van de welwillendheid van een paar ceo’s.” Van Brakel ziet wereldwijd een toenemende interesse voor ‘mission-first business’ modellen die gefundeerd zijn op de principes dat winst altijd de betekenis van een onderneming behoort te dienen, dat stakeholders actief betrokken zijn en ‘de macht’ hebben om besluiten te nemen en dat het economische eigendom en de stemrechten van elkaar gescheiden zijn. “Dit soort modellen zijn allang geen theorie meer. Kijk bijvoorbeeld naar het grote Duitse Bosch concern met ruim 400.000 medewerkers. Het is voor 92 procent in handen is van een vereniging zonder winstoogmerk die enerzijds beschermt dat het bedrijf niet zomaar in verkeerde handen terechtkomt en

anderzijds ervoor zorgt dat de winsten worden gebruikt om talloze nuttige zaken in de samenleving te bevorderen, zoals gezondheidszorg, wetenschap, onderwijs, cultuur, etc.” Ander praktijkvoorbeeld is Triodos bank, die omwille van een evenwichtige relatie tussen de aandeelhouder en de missie van de bank haar aandelen heeft gecertificeerd, zodat aandeelhouders van de bank aandelen kunnen kopen (eigendom) zonder dat het direct stemrecht oplevert. “Deze bank heeft zich ook beschermd tegen een overname door een ongewenste partij. Dat is niet bedoeld om niet langer winst te maken. Winst is nu eenmaal de zuurstof voor een onderneming, alleen winst is niet de doelstelling, maar het mooier maken van de wereld. Binnen ons netwerk stimuleren wij dit soort nieuwe modellen en zien ook dat ze volop worden toegepast.”

“Een organisatie is niets anders dan een middel om boven het eigen ego te leren uitstijgen” Geef Economie

“In traditionele business modellen wordt een donatie gedaan aan een goed doel en die instelling bepaalt dan wat er met het geld wordt gedaan. Dit is big business geworden. Wij kiezen voor een andere weg, waarbij de controle over de fondsen verschuift van de donors naar de Shared Gifting Circles waarin experts

Hij is getrouwd en heeft vier kinderen. Momenteel is Van Brakel naast zijn rol als ceo van RSF Social Finance ook president commissaris van Gaia Herbs en is hij lid van de raad van commissarissen van Teton Waters Ranch.

Het geheim van het succes

“Evenals in puur marktgerichte organisaties werken we met goed opgeleide vakmensen. Als ik een boekhouder zoek, dan zoek ik allereerst iemand die goed kan boekhouden en niet iemand die alleen iets heeft met ons gedachtegoed, maar het vak van boekhouden nog moet leren. Je ziet vandaag de dag, met bijvoorbeeld het honderd jarig bestaan van de antroposofische geneeskunde, het positieve effect daarvan. Elke antroposofische arts is volledig als arts opgeleid en is ervaren. Daar is niets ‘alternatiefs’ aan. Alleen is hun reguliere kennis en ervaring verbreed met een integrale kijk op de mens, die niet alleen naar het fysieke lichaam kijkt, maar onder andere ook naar de individualiteit. Wij doen het niet anders. We werken met professionals die breder kijken dan hun eigen opleiding alleen. Een organisatie is niets anders dan een middel om boven het eigen ego te leren uitstijgen en ons licht te laten schijnen in deze wereld.” Dit artikel is eerder verschenen in het New Financial Magazine, een uitgave van de Stichting New Financial Forum dat stelt zich ten doel om ‘brandstof ’ te leveren aan mensen, bedrijven en organisaties die hen financieel-economisch vooruithelpt om van betekenis te zijn in een nieuwe economie van welzijn voor mens, natuur en samenleving (www.newfinancialforum.nl).

Millennials

Goed voor het milieu en tegen de dorst: duurzame rietjes van Strawies Je hoort wel eens dat jongeren een verre reis maken om vol inspiratie en gezonde energie huiswaarts te keren. Dat gold in ieder geval wel voor Bas (18) en Simon (23) van Oordt. Hun bedrijfje Strawies verkoopt een duurzaam alternatief voor het plastic rietje, dat vanaf volgend jaar verboden wordt door nieuwe Europese wetgeving. Tekst: Maxime Paulis | Beeld: Mitchel Lensink

Tijdens een reis naar Australië maakten de broertjes van Oordt kennis met het roestvrijstalen rietje en sindsdien zijn ze deze blinkende gadget niet meer uit het oog verloren. “We zagen in Australië veel gezinnen die gebruik maakten van RVS rietjes en eenmaal thuis vroegen we ons af waarom”, legt Simon uit. “Eerlijk gezegd waren we toen nog niet echt bewust van het dierenleed dat plastic aanricht.” Na heel wat research en het kijken van confronterende documentaires over de plastic soep, besloten de jongens hun steentje bij de dragen aan dit wereldwijde probleem. Duurzame rietjes worden van verschillende materialen gemaakt zoals hooi, riet, papier of zelfs pasta. Toch kozen Bas en Simon voor roestvrijstaal. “De voornaamste reden daarvoor is dat dat het enige soort rietje is dat echt lang herbruikbaar is”, vertelt Bas. De meeste alternatieven voor het plastic rietje zijn afbreekbaar, maar worden, net als de voorganger, eenmalig gebruikt en weer weggegooid. “Onze rietjes zijn vaatwasser bestendig en kunnen met bijgeleverd borsteltje met de hand gepoetst worden.” Het assortiment van Strawies bestaat uit kleurrijke rietjes die voor verschillende drankjes te gebruiken zijn. Zo is er een breed exemplaar speciaal voor smoothies of milkshakes en zijn er korte, smalle

rietjes voor cocktails of kleine glazen. De reguliere rietjes zijn in een rechte of licht gebogen variant te krijgen.

Zelf groeien door anderen te inspireren

Inmiddels hebben enkele huishoudens in Nederland een setje Strawies in de keukenlade liggen. Maar Bas en Simon hebben hun pijlen op nog twee andere doelgroepen gericht: de horeca en de zorg. “De horeca was helaas niet zo makkelijk te benaderen de afgelopen maanden, maar we hebben bij een restaurant in de buurt een trial lopen met onze rietjes. Daar krijgen we veel positieve reactie van”, vertelt Simon. “Daarnaast zijn we sinds kort een samenwerking aangegaan met een lokale zorginstelling, waar dagelijks heel veel plastic rietjes worden gebruikt.” De jonge ondernemers hebben met de start van hun bedrijfje al veel bewustzijn rondom wegwerpplastic gecreëerd. “We sporen mensen in onze omgeving natuurlijk aan om een Strawie te gebruiken en vertellen ons verhaal. Eén rietje zal geen groot verschil maken, maar het zet mensen wel aan het denken. Het gebruiken van een Strawie is dus een eerste zet die leidt naar volgende duurzame stappen.”

Millennials

Millennials: Gaan zij de wereld redden?

Wanneer je zoekt op Millennials in combinatie met duurzaamheid kom je twee ideeën tegen. De ene kant noemt hen de Groene Generatie: de generatie die is opgegroeid met de klimaatverandering en in het belang van zijn eigen toekomst duurzame keuzes maakt. Aan de andere kant lijken harde cijfers een ander beeld te geven. Die zeggen dat Millennials geen koplopers zijn, maar trendvolgers. Zij passen hun gedrag pas aan wanneer het duurzame alternatief flink ingeburgerd is. Zo zijn Millennials kampioen afval scheiden, maar wordt er ook nog steeds vooral door deze groep gevlogen met het vliegtuig… Wat vindt een Millennial hier zelf van? Gaan Millennials de wereld redden of zal het aankomen op een volgende generatie? Tekst: Luna van Opstal

Al sinds de basisschool leer ik over de klimaatverandering. Ik weet niet anders dan dat er een gat in de ozonlaag zit en dat de polen aan het smelten zijn waardoor de ijsbeer met uitsterven bedreigd wordt. Ook weet ik niet beter dan dat we daarom bijvoorbeeld afval scheiden, de kraan dichtdoen tijdens het tandenpoetsen en vaak fietsen of de trein nemen in plaats van de auto te pakken. Dat er nog veel meer mogelijkheden zijn om mijn gedrag te verbeteren weet ik anderzijds ook. Ik maak me weleens schuldig aan kopen bij Primark of bestellen bij Chinese webshops, omdat het daar gewoon lekker goedkoop is… Ik eet eigenlijk vrijwel iedere avond een stuk vlees bij het avondeten, gewoon omdat dat lekker is… Dit komt overeen met de cijfers die veel genoemd worden. Het komt er vaak op neer dat Millennials best duurzaam willen leven, maar hun principes snel laten varen zodra zij er meer geld aan kwijt zijn. Daardoor blijven de goedkope Chinese webshops zoals AliExpress zo populair. Waarom zou je twintig euro betalen voor een hoesje voor de iPhone, als je eenzelfde achterkantje voor drie euro online kan bestellen? En het vliegen… Dit is ook iets waar iedereen zich weleens schuldig aan maakt, terwijl we weten dat het slecht is voor het milieu. Een vliegreis is zeven tot elf keer zo vervuilend als diezelfde afstand afgelegd met de trein bijvoorbeeld. Millennials zijn misschien niet op de hoogte van de exacte cijfers, maar snappen zeker het principe. Toch geeft bijna de helft van deze generatie toe dat zij vorig jaar met het vliegtuig op vakantie zijn gegaan! Kloppen de vele cijfers en onderzoeken dan toch? Hoeft de wereld niet te verwachten dat zij door de Millennials gered gaat worden? Ik denk dat dat aan de andere kant weer een beetje kort door de bocht is. Millennials kunnen

in hun gedrag op individueel vlak dan misschien nog wat kilometers maken, als groep zijn zij druk bezig met verduurzamen. Uit onderzoek blijkt namelijk dat Millennials liever iets kopen bij een bedrijf dat tijdens het productieproces rekening houdt met het milieu dan een bedrijf dat dat niet doet. Omdat Millennials de grootste generatie zijn op het moment en het overgrote deel van de beroepsbevolking gaan uitmaken in de komende vijf jaar, dwingen zij de huidige markt groener te produceren. Bedrijven die niet doen aan Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen - rekening houden met het milieu tijdens het gehele productieproces - zullen in de komende jaren worden gedwongen groen te produceren of zullen van de markt verdwijnen bij gebrek aan klanten. Millennials zijn daarnaast actief bezig met zelf duurzame alternatieven opzetten. Er zijn meer eenmanszaken en freelancers dan ooit tevoren en dit komt grotendeels door het aantal Millennials dat voor zichzelf begint omdat zij een gat hebben gevonden in de duurzame markt. Deze zelfstandige ondernemers, die duurzaamheid hoog in het vaandel hebben staan, zorgen dat consumenten een duurzaam alternatief hebben voor een bepaald product of dienst. Kijk bijvoorbeeld naar de groene alternatieven voor deodorant, zoals die van de LEKKER Company. Dit is bedacht door Dewi van de Waeter: een Millennial die aan haar keukentafel besloot deodorant te verduurzamen. Of neem Wesley dos Santos. Hij zag dat veel toeristen Rotterdam vanaf het water willen verkennen, maar de boten niet milieuvriendelijk waren. Zijn oplossing? Een milieuvriendelijk alternatief: een bootverhuur van elektrische boten met inge-

bouwde vuilvangers. Dit werd iKapitein. Een laatste voorbeeld is Roel Schatorje. Met steenpapieren en uitwisbare schrijfwaren gaat hij de papierverspilling en ontbossing tegen. Zijn bedrijf MOYU produceert notitieboekjes die je tot wel vijfhonderd keer zo lang kunt gebruiken als een regulier notitieboekje, omdat je de pagina’s kunt uitwissen na gebruik! Dit zijn nog maar drie voorbeelden van Millennials die de wereld een handje helpen met hun onderneming. Deze voorbeelden komen uit de Duurzame Jonge 100. Op de website van de De Jonge 100 kun je dus nog 97 van dit soort voorbeelden bekijken! De lijst wordt door het dagblad Trouw elk jaar opnieuw samengesteld en daarin worden de honderd duurzaamste jonge koplopers genoemd. De door hun opgerichte initiatieven dragen allemaal een steentje bij aan het verduurzamen van de huidige samenleving en zijn opgericht door iemand onder de 32 jaar: een Millennial. Al met al is de Millennial op gebied van duurzaamheid niet zo eenzijdig als sommige onderzoeken doen voorkomen. Toegegeven, er zijn nog kilometers te maken op bepaalde vlakken, vooral op individueel vlak, maar onderschat deze generatie niet! De Millennials zijn ondernemend en actief op zoek naar duurzame alternatieven voor de manier waarop de samenleving op dit moment ingericht is. In de komende jaren denk ik zeker dat Millennials nog meer van zich laten horen en de markt nog groener wordt dan deze nu al is. Misschien is deze generatie niet de generatie die de wereld gaat redden op de korte termijn, maar we maken zeker een verschil!

Tonzon: voor een drogere, comfortabele en energiezuinige woning Tonzon, andere techniek, beter isolerend effect Vloeren verliezen vrijwel alle warmte door uitstraling naar de kruipruimtebodem en fundering. Andere soorten isolatie (zoals het in de nieuwbouw gebruikte EPS) beperken wel het warmteverlies door geleiding maar stralen de doorgelaten warmte aan de onderkant gewoon uit. Zo lekt 24 uur per dag warmte aan de onderkant weg, waardoor nieuwbouwwoningen met vloerverwarming nog niet echt energiezuinig zijn. Het unieke TONZON Thermoskussen reduceert deze warmtestraling trapsgewijs tot vrijwel nul. De vloer wordt sneller warm en de eindtemperatuur is hoger bij een lagere luchttemperatuur. Meer comfort met minder energieverbruik.

Schone drogere kruipruimte Het wonen boven een vochtig gat in de grond is niet prettig en zelfs soms ongezond. Door een onderdruk wordt constant vochtige lucht uit de kruipruimte de woning ingezogen. Dit vocht moet door ventilatie weer worden afgevoerd. Dit kost energie en daar willen we juist zo weinig mogelijk van gebruiken. TONZON Bodemfolie stopt de verdamping van vocht uit de bodem, remt het vrijkomen van schadelijk radongas en zorgt zo voor een schone, drogere kruipruimte. Misschien wel de meest duurzame maatregel voor veel Nederlandse woningen. In de gebruiksfase biedt het talloze voordelen waaronder energiebesparing. De Bodemfolie is

Tonzon’s klimaatimpact

overigens volledig recyclebaar.

Hoeveel energie nodig is bij de productie, het transport en de installatie van een materiaal weegt mee in hoe ‘klimaatefficiënt’ een materiaal daadwerkelijk is. De uitspraak dat alle isolatiematerialen goed zijn, omdat ze allemaal energie besparen, is daarom niet helemaal juist. Uit onafhankelijk onderzoek van het NIBE is wederom gebleken dat het vloerisolatiesysteem van Tonzon het meest milieuvriendelijk is. De Tonzon producten zijn klimaatefficiënt. Deze zijn namelijk gebaseerd op een dunne maar ijzersterke folie met speciale oppervlakken die maar weinig warmte uitstralen. Hierdoor worden woningen voorzien van uitstekende isolatie met ontzettend weinig materiaal. Weinig materiaal betekent lage energiekosten bij de productie, de installatie en bij het transport. Het resultaat: geen vrachtwagens nodig en een milieu impact die binnen enkele weken weer is terugverdiend. Na 40 jaar zorgt Tonzon Vloerisolatie nog steeds voor de warmste vloer en de droogste kruipruimte. Maatregelen die je nu neemt gaan al snel effect hebben op de energierekening en ook op het wooncomfort. Wacht niet langer, profiteer nu direct en verlaag de energielasten.

Duurzame cadeautips voor de feestdagen Bijvoorbeeld Tonzon HR-Radiatorfolie die direct achterop de radiator wordt geplakt zonder dat deze van de muur hoeft. Het doet zo onzichtbaar zijn werk en is binnen een jaar terug verdiend. Met Ketelfolie, ook geschikt voor close-in boilers, bespaar je 60 tot 100 kWh per jaar. Herbruikbare warmtepads, handig om mee te nemen tijdens een wandeling of fietstocht. Voor meer ideeën kijk op tonzon.nl

Transitie

HIER organiseert online Climate Comedy Night

met Rayen Panday, Dolf Jansen en Kiki Schippers Op woensdag 18 november organiseerde klimaatstichting HIER de vierde editie van Climate Comedy Night. Niemand minder dan Rayen Panday, Dolf Jansen en Kiki Schippers staken dit jaar de draak met het klimaat vanuit een (bijna) leeg Tivoli Vredenburg. De presentatie was in handen van Art Rooijakkers en de muzikale ondersteuning werd verzorgd door Judy Blank. Vanwege alle maatregelen was de voorstelling geheel gratis te volgen via een livestream. Kijkers konden vanaf de bank, individueel óf in een team, meedoen met de interactieve Climate Comedy Quiz. Tekst: Gerlinde Beekhuis

Lachen geeft lucht

Eva van der Weiden van HIER: “We willen heel Nederland in beweging brengen om iets te doen aan het klimaatprobleem. Klimaatverandering is een groot en complex probleem, maar HIER benadert het graag praktisch en zo makkelijk mogelijk. Met de Climate Comedy Night creëren we een moment in het jaar waarop we even kunnen lachten om onszelf én om het klimaat. Want lachen geeft lucht en het laat je weer op een andere manier naar het onderwerp kijken. Juist nu we allemaal thuis zitten, hebben we dat denk ik extra hard nodig. Zodat we daarna, hopelijk, met goede moed en volle kracht verder werken aan de oplossing.”

Gratis livestream en interactieve klimaatquiz

Voorgaande edities van de Climate Comedy Night waren volledig uitverkocht. Dit jaar was het evenement door de coronamaatregelen

geheel online, (voor het eerst) gratis via een livestream te volgen. Daarnaast konden mensen deelnemen aan de leuke en luchtige interactieve Climate Comedy Quiz, die in een aantal blokken gedurende de avond voorbijkwam. Deelnemers konden individueel of in een team via een virtuele huiskamer meedoen en daarmee kans maken op vloerisolatie van hoofdsponsor Tonzon of een online Meet & Greet met een van de cabaretiers. Meer informatie: https://www.hier.nu/climatecomedy-night Over Tonzon, sponsor van de Climate Comedy Night Tonzon BV is sponsor van de Climate Comedy Night. Oprichter Ton Willemsen, heeft in 1980 een revolutionaire isolatiemethode ontwikkeld. Je kunt ook zeggen: Tonzon heeft de thermosfles flexibel gemaakt. Met deze techniek kan je met minder ruimte meer isolatiewaarde bereiken. Kijk voor meer info op: www.tonzon.nl

Over Klimaatstichting HIER

HIER is een stichting die mensen in beweging brengt om iets te doen aan het klimaatprobleem. Precies dáár waar je altijd bent: hier. Of je nu in huis aan de slag wil, met de buurt zelf energie gaat opwekken of de CO₂-uitstoot op het werk wil verminderen. HIER is initiatiefnemer van onder andere SlimmeBuur, HIER opgewekt, de CO₂-Prestatieladder en de Climate Comedy Night. Kijk voor meer informatie op hier.nu.

IN-BIO EU/no -134 n-EU Ag ric

ulture

Skal 02

5099

Vrij van (natuurlijke) aroma’s.

100% echt fruit, planten, bloemen & kruiden.

Theezakjes gemaakt van ongebleekt papier, vrij van nietjes en 100% biologisch afbreekbaar!

Great TASTE Award WINNAAR!

FREE OF

ING FLAVOUR

Extra virgin

Geurloze kokosolie

100% koudgeperste (raw) en gecertificeerd biologische kokosolie. Na oogst direct geperst en altijd gecontroleerd op onzuiverheden. Ideaal als kookolie, verzorging van een (droge) huid, oil-pulling, als voedend haarmasker of als deodorant. Een veelzijdige olie dus. Verkrijgbaar in: 325 & 1400 ml

100% gecertificeerd biologische & geurloze kokosolie. Altijd gecontroleerd op onzuiverheden. Onze kokosolie is een zeer gezonde olie die al haar goede eigenschappen behoudt bij verhitting. Ideaal ter vervanging van olijfolie. Bakken, braden, wokken & frituren is nog nooit zo gezond geweest. Verkrijgbaar in: 250, 500 & 2500 ml NL-BIO-01 EU/Non-EU

Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. • Tel: 0226-364400 • • www.royal-green.eu

291X_adv_rg_kokos_thee_krant_vd_aarde.indd 1

Agriculture

Skal 025

099

Schrijf je in voor onze leuke nieuwsbrief!

13-10-20 14:12

Goede doelen

Corona maakt Voedselbank normaler én nodiger Vrijwilligers werken samen tegen voedselverspilling en honger

De negatieve gevolgen van de coronapandemie op de economie zijn ver te voelen. Voor steeds meer mensen in Nederland zelfs tot in de maag… Als die net zo leeg is als je bankrekening, dan kan de Voedselbank een reddende engel zijn voor jou en je gezin. Vanwege corona wordt er steeds vaker een beroep gedaan op de Voedselbank. Met alle maatregelen is het organisatorisch ook flink aanpassen. Pien de Ruig van Voedselbanken Nederland vertelt erover aan Krant van de Aarde. Tekst: Leonie Kohl | Foto’s: Voedselbanken Nederland

“Iedereen kan gewoon pech hebben,” aldus de Ruig, “dat is iets wat de coronacrisis nog duidelijker maakt. Het draagt wel eraan bij dat de schaamte om een beroep te doen op de Voedselbank gelukkig langzaam minder wordt. We zien bij ons bijvoorbeeld een toename van flexwerkers die geen werk en dus geen inkomen meer hebben.” Het voelt langzaam ‘normaler’ om naar de Voedselbank te stappen, maar die extra vraag legt wel een druk op het aanbod. “Veel mensen weten niet dat de Voedselbank in eerste instantie voedselverspilling tegengaat. Op de tweede plaats willen we zorgen dat dit geredde voedsel aankomt bij mensen die het tijdelijk zelf niet redden. Beide doelstellingen zijn uitdagender geworden sinds de coronacrisis. Van de ene kant kopen supermarkten minder in, waardoor er minder afvloeit naar de Voedselbanken. Reststromen van de horeca (grootverpakkingen) zijn voor ons lastiger om voedselveilig te verwerken. Aan de andere kant is niet alleen de vraag voor pakketten groter geworden, maar lopen we – net als bijna alle organisaties – tegen beperkingen aan vanwege de coronamaatregelen.”

Ondanks deze uitdagingen blijven de Voedselbanken actiever dan ooit. Met 12.000 vrijwilligers, 170 Voedselbanken, 515 uitgiftepunten en 10 distributiecentra worden meer dan 150.000 mensen in Nederland van voedselpakketten voorzien (cijfers 2019). Het gaat echt om noodhulp: 25% van de klanten staat binnen drie maanden weer op eigen benen en meer dan de helft doet dit binnen een jaar. 37% van de mensen die aankloppen bij de Voedselbanken is onder de 18 jaar. 43% is alleenstaand, 21% zijn gezinnen en 30% éénoudergezinnen. “Jong en oud, arm of (ooit) rijk, het kan écht iedereen overkomen. Dit is voor mensen die nu in een luxepositie verkeren vaak lastig voor te stellen, maar toch is het zo.” Wat de Voedselbanken nodig hebben om deze mensen te helpen is voedsel, vrijwilligers en donaties. “Het kan plat klinken, maar geld is in deze onzekere tijden hét middel dat universeel inzetbaar is. In deze organisatie draagt elke gedoneerde euro direct bij aan onze doelstellingen. Het is namelijk zo dat iedereen binnen de organisatie vrijwilliger is, niemand wordt betaald. Er blijft niks aan de

strijkstok hangen.” Heb je geen geld, maar wel tijd? De Voedselbanken hebben altijd vacatures openstaan voor de meest uiteenlopende functies: van pakketsamensteller tot chauffeur en van secretaresse tot gastvrouw/-heer. Kijk op voedselbankennederland.nl/steun-ons om te zien wat jij kunt bijdragen.

Agenda

Agenda Tekst: Yvonne Koop

December spellenmaand

Of je nu van ouderwetse bordpellen houdt of liever mobiel een spelletje speelt, ook op dit gebied kun je bewust met de natuur bezig zijn. Met het educatieve bordspel BBC Earth: Animals kom je met het hele gezin meer te weten over onze prachtige planeet en met Birthplace, een nieuwe game op je telefoon, kun je ook écht het regenwoud redden. Prima cadeaus dus voor een duurzame Sint of Kerst! Met het interactieve BBC Earth Spel leer je veel grappige en interessante feiten over onze planeet en de wilde dieren die er leven. Via een speciale website bekijk je de mooiste video’s van de BBC Earth-serie en beantwoord je meerkeuzevragen. Het spel is ook offline te spelen met behulp van de bijgesloten fotokaarten. | www.identitygames.nl

Klimaathelden in de hoofdrol

De afgelopen tijd verschenen drie films met oude en nieuwe bekende klimaatvoorvechters in de hoofdrol. I Am Greta is een prachtige en ontroerende film over klimaat-activist Greta Thunberg. Dankzij unieke beelden van haar leven, zie je het verhaal achter de bekende nieuwsfeiten. De 15-jarige scholiere staakte van school om de klimaat-crisis op de politieke agenda te krijgen. Tevergeefs lijkt het eerst. Tot steeds meer jongeren haar video’s gaan delen en ook gaan staken. Niets is Greta te veel om haar doel te bereiken, wat zelfs resulteert in een zeiltocht die haar naar de VN-conferentie in New York moet brengen. | www.pathe.nl David Attenborough: A Life on Our Planet is een krachtig relaas uit de eerste hand over de impact van de mens op de natuur en een hoopvolle boodschap voor toekomstige generaties. Op zijn 93ste heeft David Attenborough alle continenten op aarde bezocht, de ruigste plekken van onze planeet verkend en alles wat leeft in de natuur, in al zijn diversiteit en wonderbaarlijkheid vastgelegd. Nu staat hij voor het eerst stil bij de beslissende momenten in zijn leven als bioloog, en bij de verwoestende veranderingen die hij heeft gezien. | www.netflix.com

Door het spelen van Birthplace kun je een bijdrage leveren aan het verbeteren van de échte wereld. De mobiele game geeft spelers de mogelijkheid om door middel van in-game aankopen mee te helpen aan herbebossing initiatieven wereldwijd. De gameplay van Birthplace is vergelijkbaar met succesvolle spellen als Farmville en Hay Day. Maar in plaats van een boerderij te bouwen, herstel je het regenwoud en breng je dieren terug naar hun natuurlijke habitat. De game heeft ook een educatief karakter. Door verder te komen in het spel, leer je steeds meer over dieren, planten en de ecologische problematiek. | www.birthplacegame.com

The Hope, een nieuwe National Geographic-documentaire over het levenswerk van natuuractiviste Dr. Jane Goodall, geeft hoop als het gaat om de toekomst van de aarde en de mensheid: we kunnen allemaal nog ons steentje bijdragen. Maar, waarschuwt de milieu- en dierenrechtenactiviste, de tijd is gekomen om onze relatie met dieren en natuur te veranderen. | www.disneyplus.com

Meer bomen t/m maart

Stichting Nationale Boomfeestdag, Stichting MEERGroen, Caring Farmers en Urgenda organiseren in heel Nederland de komende maanden oogst- en plantdagen. Samen met heel veel vrijwilligers wordt het teveel aan jonge bomen en struiken in natuurgebieden verzameld en weer geplant op andere plekken. Bedoeling is minimaal 1 miljoen bomen te planten: 500.000 bomen bij Caring Farmers en andere boeren en de andere 500.000 bomen in bossen, bermen en parken, langs wegen en straten van overheden en bij particulieren. Dit wordt gezien als dé oplossing om klimaatverandering te vertragen, de biodiversiteit te herstellen én om burgers een positief handelingsperspectief te bieden. “Zo laten we de wereld mooier achter voor de volgende generaties en betrekken we de jeugd nadrukkelijk bij hun toekomst.” aldus de organisatoren.

Agenda

Regulier worden bomen en struiken afgenomen bij boomkwekers. Maar er is een andere voor de hand liggende maar weinig gebruikte bron voor plantgoed: de natuur. Het overgrote deel van de gratis weg te geven (bulk) bomen zal worden geoogst uit natuurgebieden en uitgeplant op de nieuwe locatie via de ‘MEERGroen methode’, waarbij alleen overtallige zaailingen worden verwijderd van soorten die zich rijkelijk hebben uitgezaaid. Met groepjes vrijwilligers wordt ‘s ochtends geoogst in een natuurgebied onder begeleiding van een ecoloog of boswachter, en direct uitgeplant of later weggegeven tijdens boomweggeefdagen in het hele land. Hulp is nog welkom! | www.meerbomen.nu

7 december:

Internationale vrijwilligersdag. Vrijwilligerswerk is leuk en zinvol, en talloze mensen doen het met veel inzet en plezier. Maar de grote diversiteit aan vrijwilligersactiviteiten is bij veel mensen nog onbekend. Op 7 december, internationale vrijwilligersdag, wordt er daarom meer aandacht besteed aan en stilgestaan bij het belang van de vele extra handen bij bijvoorbeeld tal van natuuractiviteiten. | nlvoorelkaar.nl

tot 15 december:

Nationale Duurzame Huizen Route 2020. Deelnemende huizen kunnen dit keer virtueel worden bezocht. Via een videoverbinding kan dan ook met de eigenaar gesproken worden over hoe het verduurzamen is aangepakt en wat er is geleerd. Hun ervaringen zullen aantonen dat verduurzamen van huizen op vele manieren kan en waardevol is om te doen. | duurzamehuizenroute.nl/bezoek-een-huis

18 december:

Expo Weids t/m 28 februari

Van het eindeloze Noord-Hollandse landschap gaat een even eindeloze aantrekkingskracht uit. De tentoonstelling Weids! in het Stedelijk Museum van Alkmaar laat zien hoe kunstenaars van alle tijden en stromingen de karakteristieke elementen van dit vlakke polderland hebben verbeeld Hoe vlak Noord-Holland ook is, kunstenaars raakten er telkens door geïnspireerd. Of het nu gaat om kunstenaars uit de 16e of uit de 20e eeuw, steeds keren in hun werk dezelfde thema’s terug. Ze zeulden het duin op om in vogelvlucht kustdorpjes aan zee te schilderen of juist een halve slag gedraaid, het open uitzicht over de polders. Ze schilderden de koeien in de weilanden. Zij hadden oog voor het spel van de rechte lijnen van polderwegen en -vaarten met de in dit landschap perfect passende stolpboerderijen, ‘de piramiden van het noorden’. Zij penseelden het vee in de grazige weiden en richtten hun blik op de kerktorens van dorpen en steden. En altijd en overal kwamen zij het water tegen, en de molens, gemalen, dijken en sluizen om dat water te bedwingen. Deze karakteristieke elementen in het Noord-Hollandse landschap vormen dan ook de hoofdthema’s van de kunstwerken in deze tentoonstelling. | www.stedelijkmuseumalkmaar.nl

Workshop duurzaam leven bij studio Namenia in Woerden. Heb je behoefte aan een duurzame, natuurlijke omgeving, waarin je rustig en met een goed geweten kunt leven? Wil je ook iets bijdragen aan een duurzame toekomst? Weet jij al, dat je met een klein aantal duurzame producten je hele huis kunt verzorgen? Ga naar deze workshop voor dertig duurzame huismiddelen en leer hoe je duurzaam je huis, je was en je tuin schoon kunt krijgen en ook nog je hele lichaam kunt verzorgen. | www.studionamenia.nl

2 en 3 jan:

Nieuwjaarswandeling Schoorlse Duinen. Vertrekpunt: café restaurant de Viersprong. Deze tocht brengt je naar de bossen en duinen bij Schoorl. In dit gebied vind je de hoogste duinen van Nederland, dus je hebt onderweg prachtige uitzichten. Een klein deel van de route gaat over het strand. Kortom: een prima en mooie omgeving om lekker uit te waaien en het jaar fris te starten. | www.sportwandelschool.nl

t/m 31 jan:

De National Geographic fototentoonstelling Planet or Plastic in het Museon in Den Haag. Met journalistieke foto’s over plastic (van productie en gebruik tot zwerfafval), artistieke foto’s van onder meer de effecten van plastic op de natuur en foto’s van wetenschappers die het plastic probleem in kaart proberen te brengen en zoeken naar oplossingen voor de vervuiling van de oceanen met plastic. www.museon.nl

t/m 31 jan:

De tentoonstelling John Constable in het Teylers Museum in Haarlem. Eerste overzichtstentoonstelling in Nederland van het werk van deze Engelse grootmeester van de romantiek die wordt beschouwd als een van de beste landschapsschilders aller tijden. Te zien zijn de mooiste tekeningen, aquarellen en schilderijen, afkomstig uit Canada, Londen en Oxford. | www.teylersmuseum.nl

t/m 28 februari:

Overzicht werk Claudy Jongstra t/m 28 februari

Claudy Jongstra is veel tegelijk: beeldend kunstenaar, herder, boerin en activist. Haar sculpturale werken gaan de wereld over en hebben een volstrekt eigen signatuur. Door terug te gaan naar de oorsprong van wol, weven en kleur, laat Jongstra haar publiek nadenken over de wisselwerking tussen mens en natuur. In de tentoonstelling Claudy Jongstra verbindt Museum De Lakenhal al deze facetten in een zintuiglijke ervaring. | www.lakenhal.nl

Stort! Expositie Groningers en hun afval Noordelijk Scheepvaartmuseum, Groningen. In en om deze stad wordt al meer dan 10.000 jaar afval geproduceerd, begraven, weggegooid, verbrand, gedumpt en gestort. STORT! neemt je mee naar de wereld van afval van bijna 500 generaties terug, naar de middeleeuwse Groningse vuilnisstad, naar het vuilstort van 1600 en het stadsvuil uit de tijd van onze grootouders en hun (achter)kleinkinderen nu. In STORT! zien bezoekers welke verhalen de bodemvondsten ons kunnen vertellen en hoe ons denken over vuilnis geleidelijk is veranderd. | noordelijkscheepvaartmuseum.nl

8 t/m 11 april:

De Vakantiebeurs in de Jaarbeurs in Utrecht. Hopelijk kunnen we weer veilig op reis in 2021. Normaal altijd in januari, maar vanwege corona is deze verschoven. Tijdens dit evenement kun je direct vakantieplannen maken, je laten inspireren en informeren voor de mei- en zomervakantie en kun je zelfs een lastminute boeken. | vakantiebeurs.nl

Boeken

Boeken Handboek meditatie

In ‘Handboek Meditatie’ van Deepak Chopra krijg je meditatielessen van Deepak Chopra zelf. Meditatielessen voor meer aandacht voor de wereld om je heen en een beter en rijker leven. ‘Handboek Meditatie’ is het hoogtepunt van zijn lessen door de jaren heen. Deepak begeleidt je in de beoefening van meditatie en laat je de voordelen ervan ervaren. Het resultaat daarvan is een leven dat wordt geleid met een open, vrij en creatief bewustzijn. Je hebt maar één leven, leef het bewust en niet op de automatische piloot. Het boek bevat de nieuwste onderzoeksresultaten naar het effect van meditatie op je leven en daarnaast een dagelijks meditatieprogramma. Handboek meditatie | Deepak Chopra | Kosmos Uitgevers | € 22,50

Geluk staat je goed

In Geluk staat je goed vertelt legende Tina Turner over haar spirituele leven en hoe dat tot persoonlijke groei, succes en intens geluk leidde. Ze schrijft over hoe het boeddhisme haar leven veranderde en overtuigt ons ervan dat wij allemaal de potentie hebben om de gelukkigste versie van onszelf te worden. Tina Turner worden we nooit – maar we kunnen wel net zo stralend leven als zij. Turner bewijst in dit boek dat ze veel meer dan een rockster is; ze laat zien dat geluk voor iedereen is weggelegd. Geluk staat je goed - Spiritueel handboek voor een beter leven | Tina Turner | Kosmos Uitgevers | € 20,99 | verschijnt 27 oktober

Oude granen Nieuw brood

Oude granen zijn hip en nieuw brood heeft de toekomst. Oude granen Nieuw brood is een boek van akker tot en met bakker, dat begint met een indrukwekkende beschrijving van graansoorten. Het laat zien hoe de graanteler, molenaar en bakker met elkaar verweven zijn in korte ketens, hoe die groeien en bloeien als best bewaarde geheimen van het land en wat ze betekenen voor de biodiversiteit. Ervaren bakkers delen hun vakmanschap in ruim 60 recepten van nieuw brood: gebakken van niet-gemanipuleerde granen die op natuurlijke wijze zijn gerijpt en geoogst, het deeg slow gerezen – tijd is smaak. Wie eenmaal proeft, is verkocht. Een must voor broodliefhebbers die bakken volgens de nieuwe tijdsgeest. Oude granen Nieuw brood | Ineke Berentschot, Noor Bas, Dion Heerkens Uitgeverij Jan van Arkel | € 29,95

De penis, handleiding voor eigenaren

De penis, handleiding voor eigenaren staat boordevol feiten, anekdotes en inzichten over de veelbesproken maar weinig begrepen penis. Geen ander lichaamsdeel roept bij mensen zoveel liefde en haat, gelach en bewondering, afschuw en schaamte op. Maar met dit boek verandert dat. Deze Noorse bestseller van bekende uroloog Sturla Pilskog rekent voor altijd af met gêne en ongemak. In dit fascinerende en zeer leesbare boek worden mythes ontrafeld, vooroordelen besproken en álle vragen die je ooit over de penis hebt gehad, helder beantwoord. Waarom krijg je natte dromen? Hoe groot is normaal? En: word ik impotent van de straling van mijn mobiele telefoon? De penis, handleiding voor eigenaren | Sturla Pilskog | Kosmos Uitgevers € 20,99

Wim Hof Methode

In dit nieuwe, allesomvattende boek vertelt Wim Hof zijn verhaal. Je leert hoe je kou, ademhaling en mindset kunt benutten om leiding te nemen over je geest en stofwisseling. Maar de methode van Hof gaat verder dan verbeterde gezondheid of prestaties – het is ook een spiritueel pad om je te verbinden met je innerlijke kracht. Hij schrijft dat een ijsbad goed is voor mind en body, maar óók voor de spirit. Wim Hof is bekend geworden met baden of douchen met ijskoud water. Wim Hof, ook wel The Ice Man genoemd, vertelt op aangrijpende en gepassioneerde wijze hoe hij de methode heeft ontwikkeld en over de verbluffende resultaten van wetenschappelijk onderzoek naar zijn methode. Wim Hof Methode | Wim Hof | Kosmos Uitgevers | € 20,99

Medische massagetherapie

Masseren kan weldadig zijn en ontspannend. Bij sportmassage worden spieren onder handen genomen, zodat zij beter herstellen van inspanningen. Dat zijn niet direct de uitgangspunten van de massagetherapie van Volkier Bentinck. Daarbij gaat het meer om de effecten die door deze massage tevoorschijn geroepen worden. Spanningen en traumatische ervaringen kunnen zich in ons lichaam vastzetten, met negatieve gevolgen voor onze gezondheid. Medische massagetherapie | Volkier Bentinck | Gezichtspunten Bestellen op: gezichtspunten.nl | € 3,- | Centrum Sociale Gezondheidszorg

Colofon

Gratis een boek ontvangen?

Meld je dan aan als abonnee van de Krant van de Aarde en mail het boek van je keuze naar: info@ fbw-abonneeservice.nl of bel 0348-431393. Zolang de voorraad strekt, kijk voor de boekbeschrijvingen op www.krantvandeaarde.nl/boeken. Ben je al abonnee? Dan kun je, na de betaling van de factuur voor de verlenging van je abonnement, je keuze aan ons mailen.

COLOFON De Krant van de Aarde is een positief redactioneel onafhankelijk medium. Authenticiteit, innovatie en natuur zijn thema’s waar de krant voor staat. De krant biedt lezers inspiratie waarmee ze hun vanzelfsprekend duurzame leefstijl invulling kunnen geven. De Krant van de Aarde is een uitgave van Stichting Dag van de Aarde. Bestuur Albert Poutsma - Voorzitter / Uitgever Frans van der Beek - Secretaris Redactie: redactie@krantvandeaarde.nl Frans van der Beek, Lynsey Dubbeld, Maxime Paulis, Lisette Kreischer, Angelique van Os, Renske de Zwart, Eric Schoones, Yvonne Koop, Renáta Horenová, Ivonne de Thouars, Daan Ooteman, Sjors Beukeboom, Geraldina Metselaar. Columnisten: Anne-Marie Rakhorst, Patrick van Zuijlen, Nathalie Barones van Verschuer, Ellen J. Folkersma, Bert van Ruitenbeek, Merle Koomans, Jan Juffermans. Advertenties en samenwerkingen: Albert Poutsma Vormgeving & Opmaak & Social Media: Celina Koekenbier en Putri Reeb

Veel teveel voor de Aarde

Vorig jaar maakten de Britse prins Harry en zijn echtgenote Meghan Markle bekend dat ze hadden besloten niet meer dan twee kinderen te willen. Ze willen de Aarde niet onnodig uitputten zo meldden ze. Hun ontboezeming sloeg in sommige kringen in als een bom. Dit maakte weer duidelijk dat discussie over de overbevolking nog een taboe is. Het is de olifant in de kamer, stelt Jelle Reumer; we willen het niet inzien en zwijgen erover. Maar de realiteit is dat het leven op Aarde ernstig gebukt gaat onder de nu al ruim 7,8 miljard mensen, met steeds grotere mondiale voetafdrukken. In 1953 nog ‘maar’ 3 miljard… Bioloog/hoogleraar Reumer schreef hier in de coronaperiode het essay ‘Teveel’ over. Hij legt ook het verband tussen gevaarlijke ziektes zoals corona en de talloze dieren die opgesloten en gegeten worden en door de overbevolking steeds meer in het nauw zijn gedreven. Reumer noemt nog diverse andere ernstige gevolgen van een overvolle Aarde zoals het dramatische biodiversiteitsverlies en de klimaatontwrichting. Maar het boekje gaat ook over oplossingen en diverse biologische effecten. Interessant is zijn constatering dat de natuur steeds meer de steden binnendringt. Positief is de toenemende biodiversiteit aan planten in de bewoonde omgeving, die vaak groter is dan op vele hectares landbouwgrond. Maar ook meer dieren komen de steden in. Wat begon met bijvoorbeeld ratten en meeuwen, gaat nu over vossen die in woonwijken rondstruinen, en zelfs bruine beren in Canada, nu stadsvossen en stadsberen genoemd. Niet onvermeld blijft dat de Paus en orthodoxe christenen en moslims geboortebeperking nog afkeuren. De SGP wil grote gezinnen. De regering van Iran bepleit nu zelfs een bevolkingsgroei van de huidige 80 miljoen naar 150 miljoen! Teveel, Overbevolking, biodiversiteit, stadsvossen en de pandemie Jelle Reumer, uitgeverij Lias 2020, 96 pagina’s. Jan Juffermans – www.voetafdruk.eu

Hoofdredactie & eindredactie bijlagen Onderwijs: Yvonne Koop Reizen: Angelique van Os Cultuur: Eric Schoones Demeter: Sigrid Koeleman-Lamers Distributie: Ruim 500 distributiepunten: Natuurvoedingswinkels, woningwinkels, reiswinkels, wereldwinkels, artsen en scholen, Tweede Kamer der Staten-Generaal, goede doelen, groente en fruit tassen en andere webwinkels. Losse nummers: €4,95 Abonnementen: Vanaf €20,- euro. Je kunt de Krant van de Aarde thuis ontvangen door donateur te worden van de stichting Dag van de Aarde. Tevens ontvang je dan gratis een boek naar keuze. Ga hiervoor naar onze website: www.krantvandeaarde.nl Abonnementenadministratie: FBW Abonneeservice: info@fbw-abonneeservice.nl / 0348-431393 Niets uit de uitgave mag, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever, opgeslagen worden in een gegevens bestand, noch openbaar gemaakt of verveelvoudigd worden, waaronder begrepen het reproduceren in enig ander medium. De inhoud is wel beschikbaar voor licencing en content syndication. Voor de voorwaarden kunt u contact opnemen met de uitgever. © 2020 Krant van de Aarde | ISSN 1872-5104 Stichting Dag van de Aarde info@krantvandeaarde.nl www.krantvandeaarde.nl

ER IS GEEN

PLANEETB

ER IS WEL Met 50.000 leden kunnen we de aarde de aandacht geven die ze verdient. Geef de aarde zendtijd. Word vóór 1 januari lid van Omroep Groen.

Scan de QR-code of ga naar omroepgroen.nl KESSELSY2020-433_TVkrant_217x280.indd 1

17/09/2020 16:37

LEEF!

Lifestyle katern | Krant van de Aarde | Feestdagen 2020

HOUVAST

ONDERWIJS

Laurens Knoop nieuwe voorzitter vereniging Vrijescholen

VOEDSELVERSPILLING Een weelderig kerstdiner met een lege vuilnisbak

GEZONDHEID

Het verhaal van elf kinderen, opgenomen in het Ziekenhuis

Voor de natuurlijke verzorging van uw kwetsbare huid

Dermagiq Skin, Hand en Body Wash Alle producten van Dermagiq zijn op basis honing. Ontwikkeld op de Universiteit van Wageningen en onderzocht in verschillende dermatologie centra die gespecialiseerd zijn in behandeling van huidaandoeningen. Dermagiq Skin is speciaal geschikt voor volwassenen en kinderen, vanaf babyleeft ijd, met eczeem en wondjes o.a. door krabben bij eczeem. Samen met Dermagiq Hand en Dermagiq Body Wash, ook op basis van honing, heeft u een complete en natuurlijke verzorging voor uw gevoelige huid. Onze Dermagiq producten zijn nu ook verkrijgbaar bij Etos.

Voor informatie, ook over andere producten in de Dermagiq lijn, kijk op:

www.dermagiq.nl - www.emonta.nl/dermagiq

Verzorging met de kracht van de natuur.

www.dermagiq.nl

WASKRIJTJES KLEURPOTLODEN AQUARELVERF PLAKKAATVERF KNEEDBARE BIJENWAS WASFOLIES

www.stockmar.nl stock_anzeige_209x142_paper-of-earth_NL_nov2020_final.indd 1

20.11.20 15:58

Inhoud

Inhoud L22 RenataÂ´s Choice L5 Feestelijk & Fair

Merry Christmass L6 Happy Chocolate Een rokerig kerstfeest L7 Vegan Kerstmenu Column L10 Janneke van der Meulen Voedsel verspilling L11 Een lege vuilnisbak en een weelderig kerstdiner

L24

Kerstinspiratie van Antropia L12 heerlijk makkelijk kerstmenu Gezondheid L14 Narrative & creatieve therapie

L12 L30 Reizen L22 Het oudste gebouw van Nederland Slow toerisme L24 Via Francigena Nieuwe voorzitter L30 Vereniging van Vrijescholen

Voeding

Renáta’s choice

Feestelijk & fair

Renáta Horenová Foto: Alex Schröder

Alles smaakt mij zoveel lekkerder als ik weet dat er eerlijke handel achter zit. Dat de mensen die hard hebben gewerkt om een product te maken, ook voldoende middelen hebben om net zo lekker te kunnen smikkelen als ik dat doe. Die lekkernijen zijn er. Vier van mijn favorieten voor de winterse feestmomenten.

1. Glutenvrij borrelen Wie maakt het?

Jan Fleurkens, grote liefhebber van bier en eigenaar van een horecazaak, verkoopt in 2002 zijn onderneming en stort zich volledig op het maken van bijzondere bieren. Dat doet hij samen met Henrique Kabia en Fran Janssen en het resultaat mag er zijn: volledig glutenvrije én smakelijke bieren. Ze laten hun bieren brouwen in de brouwzaal van de Belgische Bierbrouwers Huyghe. De beste match voor Jan en zijn team. Deze brouwerij bestaat sinds 1654 en werkt nu aan 17 “Sustainable Development Goals” oftewel duurzame ontwikkelingsdoelstellingen. Besparing van water-, elektriciteit en stoomverbruik staan hoog op het agenda. Ook op het gebied van afvalreductie- en verwerking doet de brouwerij enorme inspanningen.

Zelf...drinken!

Deze Premium Pilsener is geschikt voor alle mensen die, zoals ikzelf, om wat voor reden gluten willen mijden en toch van een heerlijk pilsje willen genieten. De kleur is goudgeel, de smaak is licht bitter, hoppig en lekker fris. Of probeer ‘Buckwheat White’. De Keuringsdienst van waarde heeft ze ook geproefd. Doe jij het ook? Zelfs als je gluten lust! www.mongozo.com

2. Gele curry, gouden hart

3. Truffels zonder varkentjes en...suiker

Fairtrade Original heeft zich in 1959 als eerste organisatie ingezet om eerlijk voedsel bereikbaar te maken voor iedereen door het ontwikkelen van lokale handelsketens. Onder het motto ‘geen hulp, maar handel’ hebben ze nauwe samenwerkingen opgezet met lokale boeren en producenten in Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Naast hun doel, een beter leven voor de samenwerkingspartners, richten ze zich ook op iets anders: smaak. Hun smaken zijn origineel en verrukkelijk. Tegenwoordig brengen zij een breed assortiment aan mixen uit de wereldkeukens zoals Mexico, Tunesië, Libanon en Thailand maar ook koffie, thee en broodbeleg. De ingrediënten van deze gele curry komen van de boerinnen Khun Orachan en Khun Orapin in Thailand. De receptuur is in samenwerking met hen ontwikkelt, en dat proef je.

Op het Belvas-logo staan twee handen die in elkaar versmelten, zoals ik ook van hun chocolade versmelt. De handen staan symbool voor de samenwerking tussen noord en zuid en het verwijst naar de fair trade cacaoboon en het artisale handwerk. Sinds de start is Belvas door de Europese Commissie uitgeroepen tot ‘Milieuvriendelijkste micro-onderneming van Europa’ en hebben zij de prijzen ‘Toekomstige generaties’ en ‘Economie verantwoordelijk’ binnengesleept. Kleine onderneming met grote doelen én onweerstaanbare chocola.

Wie maakt het?

Zelf maken!

Bak fijngesnipperde uitjes. Doe deze gele curry erbij en bak het nog samen even aan. Voeg een zak diepvrieserwten toe, vissaus, kokosmelk en noedels van Fairtrade Original en kook ze samen tot de noedels gaar zijn. Serveer met verse limoensap en koriander. Zo lekker! Kijk voor heerlijke recepten en bijzondere verhalen op fairtradeoriginal.nl

Wie maakt het?

Voor elk moment van de dag!

Deze hazelnoot- truffel verdient wat mij betreft een hoge onderscheiding. Een geweldige smaak zonder toegevoegde suikers maar met organische inuline. Inuline, een stof afkomstig van planten, is een natuurlijke zoetstof die rijk is aan vezels en die de darmflora stimuleert. Met pure cacao uit Peru en hazelnoot uit Piemonte bevat deze truffel de zuiverste ingrediënten. Kopje thee erbij en op je tong laten smelten! www.chocolaterie-belvas.be

4. On the top of The Blue Mountain Wie maakt het?

De mensen achter IDorganics hebben verstand van lekker eten. Ze kiezen de beste granen, zuid- en peulvruchten, pasta’s en thee van over de hele wereld of ze chocolateren noten en gedroogde vruchten tot onweerstaanbare lekkernijen voor de zelftaps in de biologische speciaalzaken. Ze weten ook wat goede koffie is en roosteren met vakmanschap bijzondere koffiebonen onder hun koffielijn SUN. Deze Blue Mountain is een bijzonder koffieboontje. Het groeit in de bergachtige hooglanden van Papoea Nieuw Guinea. Hoog, 1500 meter, maar het vriest er niet. Ideale omstandigheden voor een koffieboontje. De boeren plukken de bonen in 3 tot 5 ronden, wassen het en leggen het in de zon te drogen. De groene bonen worden door de koffiespecialisten bij IDorganics gebrand volgens het ‘slow roast’ process.

Zelf maken!

Deze koffie met een fruitig, exotisch aroma en complexe maar subtiele smaak is heerlijk als je hem puur drinkt. De maling is perfect voor de snelfilter. Of gebruik hem als dessert na het feestmaal met een bolletje vanille-ijs er in. Tiramisu er mee maken is ook niet mis. Je waant je in de romige bergen. www.idorganics.com

Voeding

Merry Christmas, Happy Chocolate! Een feestelijke maaltijd sluit je af met koffie en chocolade. Happy Chocolate heeft naast repen ook feestelijke chocolade met nootjes of rozijnen in het assortiment. Deze zijn allemaal Fairtrade-gecertificeerd en biologisch. Daarmee zet je niet alleen iets heel lekkers op tafel, je vertelt ook een mooi verhaal.

Zij happy, wij happy!

Voor Happy Chocolate worden alleen de fijnste ingrediënten gebruikt, waaronder Fairtrade cacao: juist hét bestanddeel van chocolade waarvan jij gelukkig wordt. Dat geluk zouden toch ook de cacaoboeren en hun samenleving mogen ervaren? Daarom kiest dit merk voor biologisch én Fairtrade. Door de gegarandeerde minimumprijs, de betrouwbare bron van inkomsten, de betere plek in de handelsketen én de Fairtrade-premie, kunnen deze boeren investeren in een duurzame toekomst. Het biologisch keurmerk vult dit verder aan op het gebied van milieu-, natuur- en diervriendelijke werkwijze. Een krachtige combinatie dus!

Do care, choose happy

Kies je voor Happy Chocolate dan gaat van elk product € 0,05 naar het Agroforestry project. Hierdoor kunnen cacaoboeren in Ecuador ook houten fruitbomen op hun cacaoplantage verbouwen. Dit bevordert de biodiversiteit, draagt bij aan een evenwichtig klimaat en ver-

betert de bodemvruchtbaarheid. Door de extra verdiensten uit de verkoop van het fruit en het hardhout wordt het inkomen van de cacaoboeren op langere termijn verveelvoudigd. Om de CO2-uitstoot uit de productie van de repen te compenseren, plant Happy Chocolate daarnaast zelf hout- of fruitbomen bij de cacaoboeren in Peru.

Ieder hapje maakt écht verschil

Dankzij de samenwerking met de Unión de Organizaciones Campesinas Cacaoteras (UNOCACE) en haar boerenleden, is een zeer innovatief project gerealiseerd dat de cacaoteelt voor honderden cacaoproducerende families verbetert. Happy-medewerkers Steeven León en Pamela Veas werken nauw samen met de boeren en ondersteunen hen om de cacaoboerderijen op een duurzame manier te beheren. Als je van chocolade houdt, maakt elke hap Happy Chocolate écht een verschil.

Een langdurige, succesvolle en duurzame cacaohandel bestaat uit cacao die op een verantwoorde manier is verbouwd, met respect voor de natuur. Van cacaoboeren die worden geholpen om extra inkomsten te genereren. En uit de allerlekkerste chocolade tegen een eerlijke prijs. Of je nu kiest uit het wat luxere assortiment of voor een ‘simpele’ reep, met deze chocolade is iedereen Happy!

Recept Kerst menu

Een rokerig kerstfeest

Door Maartje Borst en Lisette Kreischer

Dit menu is als een smaakbom die in je mond explodeert! Het is wel met name geschikt voor culinaire beesten en diegenen die deze kerst wat extra moeite willen doen in de keuken. De methodes zijn niet al te ingewikkeld of tijdrovend, maar enige ervaring (bijvoorbeeld met een rookoventje) komt goed van pas. Daarnaast vraagt de diversiteit van de kleurrijke en smaakvolle elementen enige planning en organisatie. Maar het resultaat is een heerlijk hartig en toch chique en feestelijk menu met in ieder gerecht een rokerig element als verrassing.

MELOEN & PORTOBELLO ‘PROSCIUTTO’ Meloen gaat uitstekend samen met rokerige, hartige smaken. Meloen geeft namelijk een umami-achtige nasmaak en werkt daarom heel goed met een hartig component. De gerookte portobello is bijzonder lekker (echt, doe jezelf een rookoventje* cadeau voor kerst!), en de krokante kazige wafeltjes en zoet-zure balsamico doen alle ingrediënten prachtig samenkomen. Dit gerecht is een perfecte, niet te zware start van je kerstdiner. Voor 4-6 personen

INGREDIËNTEN Wafeltjes

• 25 g gistvlokken • 1 el bloem • 1 el olijfolie • snuf zout • Salade • 1 grote portobello paddenstoel • zout en zwarte peper naar smaak • 1/2 cantaloupe meloen • 2 el balsamico azijn • 1 takje munt • 1 teen knoflook, gepeld en geplet • 2 el keukenstroop • 4 handjes rucola • 1 el olijfolie • 1/2 tl rode peperkorrels, verkruimeld

Extra

• (recycled) aluminium folie • rookoven met rookmot

*Mocht je geen rookoven bezitten, dan kan het wellicht wat uitdagend klinken. Maar wees gerust, een rookoven, oftewel rookpan in dit geval, is niets meer dan een soort RVS trommel met een roostertje erin dat je op het fornuis kunt zetten en waarin je houtsnippers, rookmot, rookt. Ze zijn o.a. te koop bij kookwinkels.

INSTRUCTIES Wafeltjes

Meng gistvlokken met bloem, olie, water en zout. Verhit een anti-aanbak koekenpan op middelhoog vuur. Spreid een theelepel beslag zo dun mogelijk in de pan uit (bedoelende echt heel dun!). Laat het wafeltje stollen en helemaal krokant worden. Stel het vuur bij indien nodig (omhoog of juist omlaag). Haal het wafeltje uit de pan en laat afkoelen. Herhaal dit met al het beslag. Breek grotere exemplaren in kleinere stukken.

Salade

Start met het roken van de portobello. Snijd de portobello in zo dun mogelijke plakken. Breng op smaak met zout en peper. Maak

de rookoven klaar voor gebruik. Leg plakjes portobello op een stuk recyclede aluminiumfolie in de rookoven, zet de rookoven op het vuur en rook ca. 10-15 min, tot de plakjes er gaar uitzien en een heerlijke rooksmaak gekregen hebben. Zet het vuur onder de rookoven uit en laat nog ca. 15 min ‘koud na-roken’ (houd deksel op rookoven). Ga verder met de meloen. Snijd in dunne schijven en haal de schil eraf. Maak de balsamico siroop door de azijn op laag vuur te verwarmen in een pannetje met het takje munt en knoflook erbij. Laat een paar minuten zachtjes trekken. Voeg stroop toe en roer tot azijn en stroop gemengd zijn. Zet vuur uit en haal knoflook en munt uit de siroop.

Opmaak

Rangschik plakken meloen op ieder bord. Verdeel hier plakjes gerookte portobello over. Leg een pluk rucola erop en besprenkel met wat olijfolie en druppels balsamico siroop. Garneer met de wafelkruimels en rode peperkorrels.

Recept Kerst menu

ROOKTOFU IN KRUIDENKORST MET CRANBERRY-PORT COMPOTE, PURPEREN PUREE, GEKARAMELISEERDE WITLOF & REGENBOOG ‘SLAW’ Dit gerecht is even kleurrijk als smaakvol. De cranberry-port compote gaat fantastisch samen met het tofu gebraad. De purperen puree heeft een koninklijke allure en matched mooi met de rest. De licht bittere witlof wordt naar een hoger niveau getild door hem te karameliseren en de ‘slaw’ verfrist het palet te midden van al het smaakgeweld. Voor 4-6 personen

INGREDIËNTEN

Regenboog ‘slaw’

• 1/4 rode kool, zeer dun geschaafd op een mandoline, met keukenmachine of met zeer scherp mes • 2 grote penen, schoongemaakt en geraspt • 1 sinaasappel, vruchtvlees segmenten eruit gesneden • 1/2 bosje peterselie, fijngehakt • 2 el azijn • 2 tl mosterd • 2 el olijfolie • 1 el agavesiroop • zout en zwarte peper • Cranberry-port compote • 250 g cranberries • stuk schil van een sinaasappel (alleen het oranje gedeelte) • 100 ml port • 100 ml water • 1 el bruine suiker • Rooktofu in kruidenkorst • 8 el tarwebloem • 8 el water • 50 g paneermeel/panko/broodkruimels • 50 g gepelde pistachenoten, fijngehakt of medium grof gemalen in keukenmachine • 1/2 bosje peterselie • 500 g gerookte tofu (1 groot stuk of 2 kleinere. Tip: gebruik de heerlijke variant van Viana)

Purperen puree

• 750 g paarse aardappel, geschild en in stukken • zout naar smaak • 1 teen knoflook, gepeld en geplet • 60 g plantaardige boter • 175 ml ongezoete haver- of sojamelk, opgewarmd • 1/4 nootmuskaat bol, geraspt • zwarte peper en zout naar smaak

Rooktofu in kruidenkorst

Maak voor de kruidenkorst om de tofu een laantje van 3 diepe borden of kommen. Doe 4 el bloem in het eerste bord. Doe 4 el bloem plus 8 el water in het tweede bord en roer dit tot een papje. Doe paneermeel, pistache, peterselie en snuf zout in het laatste bord, en mix even door elkaar. Dip de tofu eerst in de bloem, dan in het papje, dan in de kruimels. Zorg dat de tofu helemaal egaal gecoat is. Verhit olie in de koekenpan en bak de tofu rondom goudbruin en knapperig. Zet het vuur niet te hoog, zodat de tofu kans krijgt om door en door warm te worden zonder te verbranden.

Purperen puree

• 4-6 kroppen witlof • 1 el olijfolie • 1 tl balsamico azijn • 2 tl agavesiroop • 4 takjes tijm, blaadjes eraf gerist

Breng de aardappels aan de kook met een laagje water (ca. halverwege de aardappels), een snuf zout en een geplette teen knoflook. Kook met deksel op de pan helemaal gaar (ca. 20 min). Giet af en doe terug in de pan. Stamp fijn met een pureestamper of -knijper. Voeg boter toe en roer. Voeg vervolgens melk, veel nootmuskaat en versgemalen peper toe. Breng op smaak met extra zout indien nodig.

INSTRUCTIES

Witlof

Regenboog ‘slaw’

Meng rode kool, peen, sinaasappel en peterselie in een ruime kom. Maak dressing door azijn, mosterd, olie en agavesiroop door elkaar te kloppen. Breng flink op smaak met zout en peper. Giet de dressing over het groentemengsel en schep door elkaar. Laat ca. 30 min staan/marineren alvorens op te dienen.

Cranberry-port compote

Begin met het maken van de compote. Was cranberries. Haal erg zachte, weke bessen eruit (deze kunnen bedorven zijn). Doe de cranberries in steelpan met sinaasappelschil, port, water en suiker. Laat op laag vuur sudderen tot de cranberries uit elkaar vallen en veranderen in een jam-achtige consistentie. Serveer warm of koud naar keuze bij het gerecht.

Halveer iedere witlof. Verhit olie in koekenpan. Bak met gesneden kant naar beneden een paar minuten tot de witlof begint te kleuren. Draai om en bak nog even een minuut op de ‘rug’. Voeg balsamico, siroop en tijm toe, en draai de witlof weer met gesneden kant naar beneden. Laat karameliseren. Draai nogmaals om en doe vervolgens het vuur uit. De witlof is nu als het goed is gaar met nog een kleine bite er in. Serveer meteen.

Opmaak

Maak ieder bord op met een schep regenboog ‘slaw’, een paar plakken tofu en wat cranberry compote, een dot purperen puree en een paar witlof helften. Maak het bord af met wat versgemalen zwarte peper.

Recept Kerst menu

CHOCOLADE VULKAAN CAKEJES

Deze duivelse chocolade cakejes zijn food porn pur sang. Wie houdt er nou niet van gesmolten chocolade ganache druipend uit een zacht en luchtig cakeje? Een snuf gerookt zout dat heel goed samengaat met de aardse tonen van chocolade, maakt het geheel extra speciaal en een prachtige afsluiting van dit rokerige menu. Voor 6-8 personen

INGREDIËNTEN

• 150 g pure vegan chocolade, in stukjes gebroken • 240 ml water • 60 g extra virgin kokosolie • 100 g keukenstroop • 3 el bruine suiker • 200 g bloem • 4 el cacao • 1 tl bakpoeder • snuf gerookt zout (te vinden bij speciaalzaken, natuurwinkels en sommige supermarkten) • rasp van 1/2 biologische sinaasappel, plus extra voor het serveren • optioneel: snuf eetbaar glitter (verkrijgbaar bij bakwinkels of online) • optioneel: vegan roomijs

INSTRUCTIES

Start met het maken van de vloeibare ganache ‘centers’. Smelt 50 g pure chocolate met 40 ml water en 10 g extra virgin kokosolie op laag vuur in een pannetje tot net gesmolten. Verdeel vervolgens over 8 mini vormpjes of laat in zijn geheel opstijven in de koelkast en schep er later 8 balletjes uit. Verwarm de oven voor op 175 graden C. Vet 8 individuele cakevormpjes in. Laat 100 g chocolade, 200 ml water, 50 g kokosolie, 100 g keukenstroop en 3 el suiker in een steelpan op een laag vuurtje smelten. Meng alle droge ingrediënten in een kom m.u.v. de glitters. Voeg de gesmolten natte ingrediënten bij de droge en meng snel doch voorzichtig door elkaar tot een beslag. Verdeel het beslag over de vormpjes. Doe een balletje ganache in het midden van elk vormpje. Zorg dat ze onder het beslag staan. Bak de cakejes 12-15 min. Beter niet langer, dan kan het effect van het vloeibare midden minder zijn. Los de cakejes voorzichtig uit hun vormen en serveer met extra sinaasappel zest, een snufje extra rookzout en eventueel wat eetbaar glitter en een bolletje vegan roomijs.

Over Maartje en Lisette | MAN.EAT.PLANT Lisette Kreischer is een van de grondleggers van de vegan-beweging in Nederland. Ze is co-founder van de inmiddels befaamde Dutch Weed Burger en heeft elf succesvolle (kook) boeken op haar naam staan, waaronder Ecofabulous koken in alle seizoenen, het succesvolle en internationaal bekroonde Groente uit zee en The Plant Pharmacy en haar meest recente Dog.Eat.Plant.. Haar liefde voor de geneeskrachtige plantenkeuken en voor al dat leeft draagt zij uit middels haar boeken, verhalen en fotografie. www.lisettekreischer.com Maartje Borst is vegan chef in hart en nieren. Sinds een aantal jaar runt zij in Amsterdam haar zaak Koffie ende Koeck waar allerlei bijzondere plantaardige lekkernijen worden geserveerd. Onlangs verscheen haar eerste boek Taart ende Koeck. Botanische geuren en smaken verrijken haar creaties en haar bijzondere visie op de wereld en het leven zie je terug in haar overheerlijke recepten. www.koffieendekoeck.nl Dit menu komt uit de stoere database van www.maneatplant.com. Een platform dat een voortvloeisel is uit het kookboek MAN.EAT.PLANT.. Speciaal voor dit vernieuwende werk slepen Lisette Kreischer en Maartje Borst hun messen en stookten zij het vuur hoog op om gezamenlijk eens en voor altijd aan de wereld te laten zien hoe je planten verdomd lekker kunt bereiden, voor alle gelegenheden, voor alle lekkerbekken. In de database vind je naast deze heerlijke kerstrecepten, nog meer feestelijke menu’s voor bijzondere gelegenheden.

L 10

Column

Taal

Schrijvend maak ik regelmatig foutjes. Maar hoe je je woorden ook schrijft, veel belangrijker is het, welke woorden je kiest. Taal die je vandaag de dag veel hoort: ‘De patiënt is aangevallen door een virus’. ‘Het celweefsel is besmet door het virus, wat heeft geresulteerd in ziekte.’ Oftewel, door deze woorden te kiezen (los van hoe je ze schrijft) wordt de patiënt als een onschuldig, en vrijwel machteloos slachtoffer neergezet dat zonder enige aanleiding is aangevallen… Resultaat: De patiënt, nee nog sterker, de gehele samenleving, moet protocollen volgen welke voorgeschreven door een grotere macht, wat maakt dat de verantwoordelijkheid voor genezing en gezondheid niet meer bij de mens zelf ligt… Achteroverleunend. Passief. Bang en kwetsbaar. Resultaat: schijnveiligheid en zwakte. Steeds minder vrijheid. Bij de WIN-WIN METHODE daarentegen kiezen we heel bewust voor veiligheid als het echt echt echt niet anders kan. Volop realiserend dat kiezen voor veiligheid altijd ten koste gaat van de weerbaarheid en de vrijheid. Anno 2020 is het belangrijker dan ooit voorover te leunen en actief je energie gebruiken voor weerbaarheid. Zoek weerstand daarom op en blijf zo sterk. In de (top)sportwereld juist de formule voor succes ;-)! Vrolijke groet en veel liefs, Janneke

Voeding

Een weelderig kerstdiner Hoezo 50 kilo?, zoveel eten wil je niet verspillen

Voedselverspilling tegengaan is hot, maar verspilling komt nog altijd op grote schaal voor. Vooral rond de feestdagen stijgt het percentage voedsel dat in de vuilnisbak belandt. Met eind december in het vizier zet de Krant van de Aarde nuttige tips op een rij, zodat je na het eetfestijn niet teveel hoeft weg te gooien. Tekst: Moniek Verstegen Bij Kromkommer maken ze soep van groenten die te lelijk zijn voor het supermarktschap. Skippers gaan er ’s nachts op uit om afgedankt voedsel uit containers te vissen. En Wastewatcher Thomas Luttikholt ontwikkelde een app die chefkoks in de horeca helpt minder voedsel te verspillen. Aan initiatieven om voedselverspilling tegen te gaan geen gebrek. Toch gooien horeca, supermarkten en andere partijen in Nederland op jaarbasis voor 2,5 miljard euro aan voedsel in de vuilcontainer, en de consument spant met nog eens 2,5 miljard de kroon. Uit onderzoek van Milieu Centraal en het Voedingscentrum in 2013 blijkt dat jij en ik bijna 14 procent van het voedsel dat we kopen weggooien. Dat komt neer op meer dan honderd kilo per huishouden en bijna vijftig kilo per persoon. Melk en melkproducten, brood, groenten, fruit, rijst en pasta verdwijnen het vaakst in de vuilnisbak.

Een derde weggegooid

Tijdens de feestdagen bereikt de voedselverspilling in Nederland een hoogtepunt. Afgelopen jaar deed marktonderzoeker PanelWizard een onderzoek onder duizend consumenten. Wat bleek? De 14 procent aan verspilling wordt rond de kerst bijna een derde. De deelnemers van het onderzoek werden gevraagd wat hiervan de oorzaak is. Het weggooien van voedsel bleek grotendeels te wijten aan gebrek aan ruimte in de koelkast. Voedsel belandt buiten of in de garage, en dat komt de houdbaarheid niet ten goede.

Gevolgen van voedselverspilling Wat zijn eigenlijk de gevolgen van deze grootschalige voedselverspilling? Natuurlijk kost verspilling geld, maar de productie van het voedsel kost ook veel energie. Bovendien zorgt het transport van voedsel en het verwerken van weggegooid voedsel voor extra CO2 uitstoot. Voedselverspilling is dus slecht voor de portemonnee én het milieu.

Volle koelkast

Om ruimte te besparen in de koelkast, is het handig om te weten welke producten écht in de koelkast moeten, en welke niet. Tomaten, aubergines en paprika bijvoorbeeld, die bewaar je liever buiten de koelkast. Knolgroenten en kolen hoeven er ook niet in. Net als aardappels, die blijven het langst goed op een donkere koele plek. Milieu Centraal ontwikkelde een handige app genaamd GF-kalender. Daarin vind je voor alle groenten en fruit direct een bewaaradvies.

Wel/niet invriezen?

Een handige manier om bederf tegen te gaan is invriezen. Wat kun je wel en wat kun je beter niet invriezen? En voor hoelang? Het internet staat vol met tips, en een aanrader is de facebookpagina

van Hoezo50kilo. Hoezo50kilo is een campagne van het Voedingscentrum om voedselverspilling tegen te gaan, en als je vragen hebt over het bewaren van voedsel kun je die stellen in de timeline. Een komkommer en een stuk kaas bijvoorbeeld, die kun je beter niet invriezen, maar varkensvlees kun je prima voor 4 maanden laten liggen. Kipen rundvlees zelf tot 9 (!) maanden. Brood voor 2 maanden en gekookte restjes kunnen zonder problemen voor 3 maanden worden ingevroren.

THT en TGT

Let ook goed op de houdbaarheidsdatum die op de producten staat en maak daarbij onderscheid tussen ‘te gebruiken tot’ en ‘ten minste houdbaar tot’. Volgens het Voedingscentrum zijn producten na de ‘ten minste houdbaar tot’-datum vaak nog prima te eten. Voor producten met een ‘te gebruiken-tot’-aanduiding gelden strengere regels. Deze producten kunnen na het overschrijden van de datum beter laten staan, dan bevatten ze namelijk mogelijk ziekteverwekkers.

No-waste diner

Goed bewaren is dus belangrijk als je verspilling wilt tegengaan. Maar er zijn nog veel meer andere tips die de feestdagen minder vervuilend maken. Daisy Scholte is journalist en werkt mee aan de campagne Hoezo50kilo. Zij verzamelde op de site Hetkanwel.net 10 handige tips om verspilling tegen te gaan. Neem maar eens een kijkje. Onze favoriet? Een no-waste diner op derde kerstdag met al je vrienden en hun restjes.

L 12

Voeding

Kerstinspiratie van Antropia Het is weer bijna kerst, en je wilt je gasten verwennen, maar er zelf ook van genieten. Nou, dat kan met dit menu, bijzonder makkelijk voor te bereiden en een lust voor het oog. Eric van Veluwen - Patron Cuisinier -mede eigenaar Antropia

Bladerdeeg hapjes Lekker voor bij de borrel en in minder dan een half uur op tafel! Voor 24 stuks

Van de markt

• 6 plakjes roomboter bladerdeeg • soort 1: dobbelsteentjes Keuper kaas en Brie de Riele, gebroken walnoot en verse kruiden • soort 2: 8 blokjes pompoen, 1 el Antonia’s mosterd, 50 g gerookte kip • soort 3: 1 appel van Old Bleank, in stukjes gesneden, 50 g gerookte spek, 1 aardappel aan blokjes gesneden en gekookt • plm. 12 tl Culibes vlierbessenchutney naar smaak • 1 ei, losgeklopt

Hoe te maken

1. Snijd de plakjes bladerdeeg in vieren 2. Werk elk stukje deeg met de bloemzijde naar beneden in een muffin vorm, zodanig dat de hoekpunten uitsteken 3. Leg op elk bladerdeegje 1 van de soorten vullingen, totaal 3 x 8 soorten en vouw ze dicht 4. Bestrijk de bladerdeegjes dun met losgeklopt ei 5. Bak de hapjes op 220 °c gedurende 15 minuten in de oven 6. Haal ze uit de oven, top de hapjes af met een kleine halve theelepel chutney en laat ze afkoelen

Kipfilet met Brie de Riele De Twentse Saltimbocca - vaarwel Italië! Echte kip en echte kaas, eenvoud zit in de smaak. En het is zo waanzinnig lekker!

Van de markt

• 4 kippenbouten van de Veldhoevekip (vraag even of ze ontbeend kunnen worden) • ½ Brie de Riele • 8 plakken rauwe ham • 40 g boter • 5 dl room • 1 dl basis jus • 2 dl witte wijn • 40 g gedroogde tomaat • 200 g jonge groente, bijvoorbeeld (wortel, romanesco sla, prei, selderknol, rettich) geblancheerd en op smaak gebracht met olie en boter. • peper & zout

Hoe te maken

1. De boutjes in de lengte opensnijden, 1/3 deel van de boutjes in een keukenmachine fijnmalen tot gehakt, 2 dl van de room toevoegen en over de boutjes uitsmeren 2. Op smaak brengen met peper en zout en de

plakjes Brie verdelen over de filets. Dicht vouwen en inrollen met de rauwe ham net als een rollade. TIP: pak de rollade in ingevet aluminiumfolie, dan blijft ze mooi in vorm tijdens het braden 3. De boter verhitten en de kipfilets hierin rondom snel aanbraden. Neem de kip uit het vet en leg ze in een vuurvaste schaal en gaar ze in de oven

van 140 graden in 10 minuten gaar 4. Maak de saus door de Crème fraîche en de basisjus samen in te laten inkoken. De saus op smaak brengen met de fijngesneden gedroogde tomaat, peper & zout 5. Snij de rollade in plakken, breng de groentes op smaak en serveer het geheel met wat saus erbij.

Voeding

L 13

Vleesvervangers gezond en duurzaam? Donderdag 16 juli hebben tientallen organisaties het manifest Gezonde Voeding aangeboden aan verkiezingscommissies van politieke partijen. Nederland heeft veel te winnen als we gezond / duurzaam eten goedkoper maken via subsidies en btw-verlaging en ongezond eten duurder. Supermarkten moeten verplicht worden om zeker 75% van de reclames te richten op gezonde en duurzame voeding. Een toekomstbestendig voedselsysteem maakt dat we sterker uit de corona crisis komen: minder zieken, weerbaarder bij pandemieën en lagere zorgkosten. Als voorbeeld van gezond en duurzaam voedsel worden groenten, fruit en vleesvervangers genoemd. Bij ongezond voedsel denken ze aan suikerhoudende dranken en vlees.

Twentse walnotentaart 2-4 personen

Van de markt

• 250 g pure chocolade • ½ el boter om in te vetten • 4 middelgrote eieren • 125 g kristalsuiker • 200 g walnoten • 100 g suiker • 2 eidooiers • 125 ml verse slagroom (bekertje) • 1 el Twentse likeur

Hoe te maken:

1. Breng een pan water aan de kook. Breek 100 g chocolade in stukjes en doe in een tweede pan die erin past. Zet deze in de pan met het hete water en laat de chocolade smelten (au bain-marie). Laat de chocolade iets afkoelen 2. Bekleed de bodem van een springvorm met bakpapier en vet de wanden in met boter 3. Verwarm 100 g suiker en laat deze karamelliseren, voeg de walnoten toe en roer ze even om. Laat afkoelen en hak ze dan in stukjes 4. Splits de 4 eieren. Klop met een mixer de eidooiers, 50 g suiker tot een licht en schuimig mengsel 5. Klop de eiwitten stijf. Voeg 60 g suiker toe en klop nog circa 1 minuut door. Roer de gesmolten chocolade door het eierdooiermengsel. Voeg de walnoten toe en spatel het eiwitschuim in gedeelten erdoor en meng goed. Schep het chocoladeschuim in de springvorm en bak de taart in 30-35 minuten gaar. Haal de taart uit de oven en laat op een rooster afkoelen 6. Smelt de rest van chocolade in een kom (au bain-marie) en roer glad. Neem de chocolade van het vuur en roer de eierdooiers er een voor een door. Zet de kom terug op de pan en verwarm de chocoladesaus al kloppend tot saus dikker wordt. Laat de saus afkoelen. Klop de slagroom met de rest van suiker stijf. Schep de slagroom en de cognac door de afgekoelde chocoladesaus. 7. Neem de taart uit de vorm en leg op een schaal. Bestrijk de boven- en de zijkanten dik met de helft van de chocoladeroom. Zet de taart en de rest van de room ongeveer 5 minuten in koelkast. Bestrijk opnieuw met de chocoladeroom. Garneer naar keuze met dunne chocolaatjes of chocoladekrullen.

Maar zijn al die vleesvervangers wel zo gezond en/of duurzaam? De vergelijking dringt zich op met margarine, die ooit als gezond alternatief voor roomboter werd vermarkt. Totdat wetenschappers transvetzuren in beeld kregen, die slechter voor onze gezondheid bleken te zijn dan de verzadigde vetten in roomboter! Wat is eigenlijk “gezond” voedsel?. Een product is nooit gezond of ongezond, het gaat om het totale voedingspatroon wat we gezond kunnen noemen. Bij de vergelijking van twee producten is het wel mogelijk om aan te geven welke van de twee gezonder is. Daarom worden bijvoorbeeld vleesvervangers vergeleken met vlees. Op dit moment is het aanbod vleesvervangers enorm en de grote jongens van de vleesindustrie hebben allemaal een plantaardige divisie. Nederland importeert naast vlees nu ook vleesvervangers uit Amerika (!). Maar als we dan naar de voedingsstoffen kijken zijn een groot aantal onvolwaardig en/of sterk bewerkt met een enorme lijst aan ingrediënten. De consument let daar blijkbaar niet op: als er ‘Vegan’ opstaat is het gezond. Het eiwitgehalte is laag, evenals het mineraal- en vitaminegehalte. Deze laatste twee worden dikwijls toegevoegd: dat is dus gewoon een supplement in een product stoppen! Bij de productie ontstaan reststromen waarvoor idealiter ook een bestemming wordt gezocht.

Diervoeding? Bio- gas? Voor deze sterk bewerkte producten wordt tegenwoordig meestal de term ultra-processed foods gebruikt. Ze bevatten vaak veel suiker, vet en zout en weinig mineralen, vitamines en vezels. Ultra-processed foods worden in verband gebracht met veel welvaartsziekten waaronder overgewicht. En komt daar nog meer ultra-processed food bij? Waarschijnlijk wel want de conclusie van ProVeg op basis van een consumentenonderzoek (1285 mensen): vegetariërs vinden de huidige keuze aan plantaardige varianten van kaas, kant-en-klaarmaaltijden (m.n. lasagne en diepvriespizza ) en gebak te beperkt. Als je extra veel aan je voedsel knutselt zodat het op een dierlijke variant lijkt, ben je dan wel gezond en milieubewust bezig? Een goed voedingsadvies voor consumenten is: eet vooral onbewerkt, vers en hoofdzakelijk plantaardig. Lees etiketten van vleesvervangers. Wat mij betreft mag in het manifest ‘vleesvervangers zijn gezond en duurzaam’ kritisch bekeken worden. Het manifest Gezonde Voeding is te vinden op de website van de Natuur- en milieufederaties. Henny de Lint, natuurvoedingdiëtist en docent Kraaijbeekerhof

L 14

Gezondheid

Sofie Dhondt en haar collega’s met patiëntjes in de Appeltuin.

Sharmila Madhvani

Narratieve & creatieve therapie in Stories Elf portretten vol veerkracht Tekst: Eric Schoones, Foto’s: Sofie Dhondt

Stories vertelt in woord, beeld en muziek het indringende verhaal van elf kinderen, vaak voor langere tijd opgenomen in het KidZ Health Castle, de kinderafdeling van het Universitair Ziekenhuis in Brussel. Op initiatief van muziektherapeute Sofie Dhondt, psychologe Sharmila Madhvani en grafisch ontwerper Christophe Eeckhout, werd samen met een team van creatieve geesten een boxje gerealiseerd, met ontroerende en betekenisvolle getuigenissen, diepe en moedige verhalen langs vele obstakels, over veerkracht en persoonlijke groei. Maar Stories wil ook een inspiratie zijn voor hulpverleners én een steun voor mensen die hulp zoeken. Sofie en Sharmila vertellen het verhaal achter Stories. Sofie Dhondt studeerde zang, piano en pedagogiek aan verschillende conservatoria en noemt zichzelf ‘een muzisch manusje van alles’. Thuis in veel stijlen werd ze als zangeres vooral bekend met spraakmakende optredens in The Voice van Vlaanderen. Maar ook werkte ze, geëngageerd, als zangcoach en dirigent bij Let’s Go Urban, een organisatie geïnitieerd door de Vlaamse politica Sihame El Kaouakibi, om ‘het beste in jongeren naar boven te halen’. Nu doet ze, alweer vier jaar, in wezen hetzelfde als muziektherapeute in de Appeltuin, de leeren ontspanningsruimte van het KidZ Health Castle, waar kinderen worden bijgestaan

door een multidisciplinair team van artsen, verpleegkundigen, leerkrachten en opvoeders. Het werk lijkt haar op het lijf geschreven. Sofie: ‘Als vrijwilliger kwam ik al langer in de Appeltuin om muziek te maken en het is belangrijk voor mij om creatief bezig te zijn, maar niet vrijblijvend. Een kind met z’n problemen als muze is betekenisvol voor mij. Ik wil iets wezenlijks doen, geen half werk. Een kind inspireren en vuur geven ondanks alle problemen, is mooi en het is een wisselwerking, want je raakt er zelf ook door geïnspireerd.’ Sharmila Madhvani heeft een eigen praktijk als psychologe in Antwerpen en werkt ook

met gedetineerden bij justitie. Als ‘verstokte boekenwurm en levensgenieter, gek op andere mensen, om van te houden en om naar te kijken’ geniet ze van improvisatietoneel en in 2013 won ze met haar roman Adem de LaVita Publishing Debuutprijs 2013. Onlangs voltooide ze een tweede boek.

Focus

De eerste lockdown, dit voorjaar, leek het moment waarop Sofie en Sharmila hadden gewacht om hun ervaringen met verschillende therapieën bij elkaar te leggen. Sofie: ‘Uit veel onderzoeken komt steeds weer naar voren dat je lichaam en geest, lijf en hoofd niet los van elkaar kunt zien, maar in

Gezondheid

L 15

de praktijk van de zorg is het vaak niet haalbaar om consequent vanuit een integrale visie te werken.’ In het Universitair Ziekenhuis in Brussel is er veel geïnvesteerd om dat juist wèl te doen. ‘De integrale zorg is daar een belangrijke focus vanuit het idee dat kinderen van hun ziekenhuisopname meer zouden moeten kunnen meenemen dan alleen het genezen van de vaak lichamelijke aandoening waarmee ze binnenkomen.’ Vanuit die integrale visie wordt gewerkt met het biopsychosociaal model, waarin naast aandacht voor biomedische aspecten, ook psychologische en sociale factoren, bepalend voor ziekte en het genezingsproces, worden meegenomen. Sofie: ‘Ja, dat is wel uniek in Brussel en bij alle kinderen die binnenkomen voor een opname langer dan twee dagen, wordt er ook gekeken naar de psychologische en sociale context. We kijken dus verder dan een gebroken arm en we bieden de kinderen een structuur, eigenlijk net zoals ze thuis gewend zijn, met naar school gaan, een hobby doen, regelmatig eten, op een bepaald uur gaan slapen enzovoort. Kinderen hebben vanuit zichzelf de kracht om niet dualistisch te denken in ziek zijn of gezond. Ze zijn veel veerkrachtiger dan dat: zelfs in zeer moeilijke omstandigheden kunnen zij met een klein schouderklopje verder dromen over alles wat ze willen verwezenlijken. Om hen uit te dagen en te bestendigen in die veerkracht is het goed om de structuur van het dagdagelijkse leven ook in het ziekenhuis aan te bieden. Zo wordt de kloof tussen ziekenhuis en thuis ook in de praktijk veel kleiner gemaakt. Dit maakt een opname minder saai en geeft ze minder het gevoel gevangen te zitten tussen ziekenhuismuren.’

Toen ik de hoofdrol kreeg in een filmpje voor de strijd tegen kanker, en we op het einde van de draaidag ’s avonds met alle spelers rond het kampvuur zaten… dat was de eerste keer sinds mijn eetstoornis dat ik wist dat het wel kon, opnieuw gelukkig zijn. Yana Sofie verzamelde de liedjes die ze in het ziekenhuis maakte samen met de kinderen, allemaal zo tussen 9 en 16 jaar, liedjes over hun problemen, lichamelijk, psychologische of sociaal. Sofie: ‘Een liedje maken over iets wat je niet aan je ouders kon vertellen, of over dat je het niet op een rijtje krijgt voor jezelf, kan helpen. Zo je ziel blootleggen, dat is moedig, iets om trots op te zijn en ik vond dat hun verhalen gehoord mochten worden.’

Helpende gesprekken

In New York ging Brandon Stanton met zijn camera de straat op. Hij had een plan, tienduizend stadsgenoten portretteren, maar gaandeweg noteerde hij in Humans of New York ook met zijn pen hun verhalen. Sharmila: ‘Ik vond dat heel intrigerend. Achter elk gezicht schuilt een verhaal, vaak over veerkracht. Met dat idee

Collage gemaakt door Christophe Eeckhout.

Sofie Dhondt

Gezondheid

Joes Brands aan het werk in de studio. wilde ik in België iets doen.’ Ondertussen werkte ze al met de narratieve therapie, ontwikkeld door Michael White, een therapie gericht op kwaliteit, vaardigheden en waarden, ontdekt en uitgesproken in helpende gesprekken. Sharmila en Sofie volgden een cursus narratieve therapie en ze ontdekten dat veel van wat ze in hun eigen praktijk al deden volledig overeenkwam met die therapie. Sharmila: ’Toch was het goed om die methodiek beter te leren kennen. Dat inspireerde ons wel om op die lijn verder te gaan en we ontdekten dat je verhalen nog meer kunt verrijken met creatieve elementen.’

Tunnel

En zo begonnen de puzzelstukjes in elkaar te vallen, maar hoe werkt het nu in de praktijk met de kinderen en de narratieve therapie? Sharmila: ‘Als je je niet goed voelt heb je de neiging om in een tunnel te gaan. Mensen wonen als het ware alleen nog in hun probleem, vereenzelvigen zich ermee. Hun levensverhaal wordt smal en dun, het is nog maar een klein stukje van de altijd rijkere en complexe realiteit, maar de tunnel ontneemt ze het zicht daarop.’ Met heel open vragen proberen ze de kinderen los te maken uit hun probleem. Sharmila: ‘het vragenlijntje dat ik afliep met de kinderen ging zo in de trant van: wat zou je doen als je de lotto zou winnen of stel, je kon toveren!’ Sofie: ‘Een mooi voorbeeld is een meisje met veel klachten, buikpijn, hoofdpijn. Ze glipte tussen de mazen van de diagnoses door en bleef maar rondfladderen in het ziekenhuis. Door oprecht interesse te tonen in wie ze écht was buiten die pijnklachten en haar te bekrachtigen in haar veelzijdigheid, groeide haar vertrouwen. Van hieruit was het makkelijker voor haar om ook open te zijn over moeilijke aspecten. Zo bekende ze last te hebben van een

lang verborgen gehouden verslaving aan een sterke pijnstiller. De afkickverschijnselen verklaarden al haar klachten. Zonder het vertrouwen in zichzelf en in het team, had ze dat nooit aan de dokters of aan haar ouders durven zeggen. Nu is ze klachtenvrij. Hoe gaat het jou, hoe voel je je? Met oprechte vragen, gesteld met empathie en belangstelling, en vooral niet vragen naar de buikpijn, kom je meer aan de weet, en het kind ook over zichzelf.’ Heel concreet gaat het erom ervaringen in verband te brengen met vaardigheden. Sharmila: ‘Niemand ondergaat iets zo maar en zelfs in de meest passieve reactie zit altijd een strategie besloten om met iets moeilijks om te gaan. In al die strategieën zitten vaardigheden, die je kunt gebruiken om tot iets constructiefs te komen. Zolang je maar vraagt en uitdaagt. Bij kinderen is dat niet zo moeilijk. Ze hebben een open geest en met minimale inspiratie kan het heel snel groeien, dat is fijn en dankbaar. Bij volwassenen moet je vaak wat langer weken om het los te krijgen.’ Ze lacht.

het probleem. Sharmila: ‘I had a black dog, his name was depression, is een heel mooi filmpje op YouTube, dat precies laat zien waar het hier over gaat. Iemand zegt niet: “ik ben depressief”, nee, hij noemt zijn depressie een zwarte hond, soms groot, soms klein, die hem overal volgt. Door dat zo te beschrijven - en dat probeer ik in mijn therapie ook altijd - wordt het veel minder akelig en confronterend. Met die hond kun je afspraken maken of onderhandelen. En dat werkt heel goed, je valt niet meer samen met het probleem. Mensen gebruiken veel metaforen, de een noemt het een hond, de ander een wolf, een onweerswolk of een grote grijze modderpoel.’ Sofie: ‘Uiteindelijk is het een confrontatie met jezelf: Ik mag al die problemen tegenkomen, maar ik ben ook een goede tekenaar, ik heb muzikale dromen, er is nog zoveel meer in mijn leven.’ En er zijn nog meer mooie effecten van deze therapie. Sharmila: ‘Ja, zo’n hond is troostender dan een rapport van een psycholoog. Bovendien komt er een besef dat er nog veel meer mensen zijn met zo’n hond. Je bent niet de enige, dat overbrugt de eenzaamheid en mensen zijn gemakkelijker geneigd om weer verbinding met hun omgeving te zoeken. Maar misschien nog belangrijker is dat als je mensen laat vertellen over hun beelden, dan wordt de patiënt een deskundige, een expert, die aan zijn therapeut kan uitleggen hoe het zit. Dat vergroot de veerkracht en de patiënt - die, serieus genomen, graag zal willen uitleggen hoe het zit - gaat dus meer vertellen. De rollen zijn even omgedraaid.’

Er is eigenlijk ook iets met mijn longen, soms adem ik moeilijk. En mijn heup is soort van stuk. Als ze breekt, wordt het een nepheup. Maar als het voor je gezondheid is, moet je het gewoon doen. Dat is eigenlijk wat ik aan mensen wil zeggen. En ik wil ook zeggen: als je niet doorzet, kom je Woord en beeld nergens. die metaforen zijn we al dicht bij de vorm Rama Met waarin de verhalen van de kinderen uit Stories uiteindelijk de wereld in gaan. Sofie: ‘Beelden zijn Zwarte hond

De volgende stap in de therapie is het externaliseren, het buiten jezelf plaatsen van

voor de therapie heel bruikbaar, maar ook om er kunstzinnig iets mee te doen.’

Gezondheid

L 17

De vormgeving ontstond vanuit de inhoud. Sharmila maakte uit haar gesprekken met de kinderen mooie poëtische teksten die in een boxje op aparte kaarten, in het Nederlands, Frans en Engels, worden gecombineerd met collages van foto’s. Sofie: ‘Voor jongeren zijn foto’s het medium bij uitstek. Tom Vansteenkiste, een vriend die promoveert op foto-vision, een therapie die mensen behandelt aan de hand van foto’s, heeft ons geholpen.’ Ook grafisch vormgever, Christophe Eeckhout speelde een belangrijke rol. Hij maakte met de foto’s van de kinderen mooie collages. Christophe: ‘Ik twijfelde geen moment toen Sofie mij vroeg om mee te werken aan hun project. Kinderjaren zouden vervuld moeten zijn met liefde, geluk, plezier zonder zorgen. Helaas is dat maar al te vaak niet het geval. Door dit project ben ik daar nog bewuster van geworden en dat is iets waar we allemaal eens bij stil moeten staan.’

Muziek

Tenslotte is er in het doosje, bijna verstopt in een uitsparing naast de kaarten, een stickje met daarop de liedjes. Sofie: ‘Ik wist al heel snel dat ik ze niet allemaal zelf zou gaan zingen. Dat zou niet passen met zulke verschillende songs die gaan van pop en rock, via kleinkunst en zelfs Vlaamse stampers tot aan zwaar elektronische muziek. Met elk kind was het scheppingsproces ook anders. Heel mooi vond ik het toen een meisje dat vaak last heeft van ADHD zomaar een lijn speelde op de gitaar, terwijl ze nooit heeft geleerd dat instrument te bespelen. Dat muzikale motief hebben we in een loop gezet, en gebruikt in haar lied als een constante herhaling, als illustratie van haar moeite met stil zitten en hoe triest ze daarvan werd. De producer, Joes Brands heeft met zijn arrangementen dat soort elementen nog eens heel mooi onderstreept. Joes heeft ook veel ervaring in het werken met kinderen en hij heeft zijn arrangementen ook gebaseerd op het karakter en de muzieksmaak van de kinderen.’ Sofie zong uiteindelijk één song zelf en voor de anderen vroeg ze zangers die wel op de een of andere manier iets gemeenschappelijks hebben met het lied dat ze zingen: Frederik Sioen, Jaouad Alloul, Monique Harcum, Ibernice MacBean, Chantal Kashala, Mathieu Engels, Julie Daems, Elke Bruyneel, Dimitri Vantomme en Karen Melis. Iedereen werkte in de coronatijd belangeloos mee, ook de muzikanten die hebben gespeeld: Laurent Mercier (drums), Bo Waterschoot (bas), Lorenzo Di Maio (gitaar), Jan Wagemans (keys), Johan Coen (trompet), Hans Verheyen (sax) en Nele Paelinck (viool, accordeon), allemaal uit de jazz-scène en Joyce Kuipers (cello) een klassiek geschoolde muzikante.

Woorden maken me even blij als Kerstmis. En omdat ik veel lees, kan ik mijn woordenschat uitbreiden. Op dit ogenblik zijn mijn favoriete woorden ‘clandestien’, en ‘paradigma’. En yoga. Ik hou ook van yoga. Hoe je langzaamaan meer kunt. Elise

Elke Bruyneel zong een van de songs.

Inspiratie

En hoe gaat het nu verder? Sofie: ‘Ik wilde graag een concreet resultaat van het werk in de Appeltuin tonen aan zoveel mensen en organisaties die het KidZ Health Castle steunen en mogelijk maken.’ Ook Yvan Vandenplas, hoofd van het KidZ Health Castle, stond heel positief tegenover Stories. Sofie: ‘Hij is ook een voorvechter van een brede zorg met een multidisciplinaire aanpak en gebruikt het biopsychosociaal model ook in zijn lessen als professor op de universiteit. Het zou mooi zijn als ons project voor hulpverleners en artsen een inspiratie zou kunnen zijn om onze creatieve en narratieve benadering eens te verkennen. Ik hoop dat het ook een steun kan zijn voor zoveel anderen, kinderen én volwassenen en hun omgeving, om te zien wat deze kinderen hebben doorgemaakt en met hoeveel veerkracht ze dat hebben verwerkt. De echte helden van het project zijn daarom Nikki, Robin, Elise, Lisa, Marie, Yana, Rama, Larissa, Tiyoka, Jitske, Lilla en ook Levy die voor altijd in onze herinnering zal zijn.’ Er zijn nog plannen voor de toekomst? Sharmila: ‘Het project heeft in de eerste plaats de kinderen, maar ook alle betrokkenen veel positiefs gebracht. Er is nu een website, kidzstories.be, waar mensen het boxje kunnen bestellen. Er komt aandacht in de media. Met de in Vlaanderen heel bekende Rode Neuzen Dag, op 4 december, een dag die draait om de weerbaarheid van jongeren, staat ons project ook op de agenda. Tenslotte zijn we aan het denken over een theatervoorstelling rondom deze thematiek, of lezingen die we combineren met creatieve vormen. We zijn er nog lang niet klaar mee.’

August Tharrats maakte enkele illustraties.

Meer informatie: www.kidzstories.be, daar is Stories ook te bestellen.

Voeding

L 19

Hart en bloedvaten beschermd door gefermenteerde zwarte knoflook Auteur : Bart Maes meer info: www.freedomofhealth.eu

Hartinfarct, vaatziekten en atherosclerose krijgen minder kans met zwarte knoflook. Meer dan 100 wetenschappelijke studies tonen aan dat gefermenteerde knoflook de beste bescherming biedt om hartinfarcten, vaatziekten en atherosclerose te voorkomen, af te remmen of om te keren. We bespreken 4 topics : 1. Gefermenteerde knoflook helpt kleverig bloed voorkomen. Statines, aspirine en coumarines minder sterk dan zwarte knoflook Zwarte knoflook is een echte bloedverdunner. Look bevat “adenosine”, een substantie die een remmende werking heeft op fibrine, een bloedstollingseiwit. Het kan het kleven van het bloed aan de vaatwand tot 50% voorkomen en het aan elkaar hechten van bloedplaatjes tot 25% verminderen. Het gevolg hiervan is dat er minder kans is op trombose en op atherosclerose. Gefermenteerde knoflook werkt beter, breder en veiliger dan statines, aspirine en coumarines. Dit zijn chemische medicijnen met talrijke bijwerkingen. 2. Zwarte knoflook gaat oxidatie van de vaatwanden tegen. Cholesterolgehalte zal zakken met gefermenteerde knoflook Van cholesterol hoeven we geen angst te hebben. Cholesterol, zelfs met hoge waarden, is je vriend en nooit je vijand. Daar word je onterecht bang voor gemaakt. Cholesterol wordt voornamelijk aangemaakt door je lever om onder andere bloedvaten te beschermen en te herstellen. Gefermenteerde knoflook bevat eigenschappen en antioxidanten die de bloedvaten helpen beschermen tegen oxidanten. Zwarte knoflook helpt veroudering van de bloedvaten tegen te gaan. Zwarte knoflook bevat een stevige portie SAC (S-allylcysteïne) en SAMC (S-allylmercaptocysteïne). Talrijke studies bevestigen de beschermende werking van SAC en SAMC.

3. Hoge bloeddruk verlaagt met gefermenteerde knoflook (zwarte knoflook). Bloeddrukverlagende medicijnen minder sterk dan zwarte knoflook Gefermenteerde of zwarte knoflook verlaagt hoge bloeddruk sterker dan gewone knoflook. Het doet dit even sterk als de meeste bloeddrukverlagende medicijnen. Het voordeel van zwarte knoflook tegenover bloeddrukverlagende middelen schuilt in de afwezigheid van de vele nevenwerkingen van bloeddrukverlagers. Dergelijke medicijnen doen bovendien niets aan de oorzaak van de hoge bloeddruk.

bijna even sterk aan stressreductie doet als valium. Dit is positief bij hart- en vaatproblemen. In een test bleek bovendien dat na 3 weken gebruik van look, de testpersonen meer uithoudingsvermogen hadden en minder moe werden.

Gevonden voor de lezers van de Krant van de Aarde van amanprana:

Bloeddrukverlagende middelen dwingen het hart om trager te pompen of ze dwingen de bloedvaten om constant verder open te staan of dwingen ons lichaam om minder bloed te bevatten. Bloeddrukverlagers verbeteren de bloeduitslag, maar niet de oorzaak. Dit is schijn en gevaarlijk. Gefermenteerde knoflook gaat traag te werk en laat de natuur haar ding doen. Het verbetert de condities van hart en bloedvaten. Zwarte knoflook laat na een langere periode van 1 à 3 maanden een daling van de bloeddruk zien. 4. Zwarte knoflook zegt vaarwel tegen stressverlagende medicijnen. Vaarwel valium. Leve zwarte knoflook. Van stressverlagende medicijnen word je slaperig en krijg je een gevoel van vermoeidheid. Emily Thacker, schrijfster van ‘Het Grote Lookboek’, stelt dat look

Zwarte knoflookteentjes • 100% biologisch • 100% natuurlijk • 0% kunstmatige toevoegingen Te koop bij de biowinkiel of via www.amanvida.eu Zwarte lookteentjes – 60 gram: € 6,95

DE TRAAY BIOLOGISCHE FAIRTRADE BLOEMENHONING Deze heerlijke vloeibare bloemenhoning is niet alleen biologisch, maar ook nog eens Fairtrade gecertificeerd. De honing voldoet dus aan de strenge eisen van het biologische (EKO) keurmerk en is gebaseerd op de principes van eerlijke handel (Max Havelaar keurmerk).

Betere toekomst

De Traay heeft een unieke samenwerking met honing coรถperaties in Nicaragua waarbij we nauw samenwerken om duurzame en eerlijke handel voor alle partijen te kunnen garanderen. Tijdens werkbezoeken delen wij onze ervaring met de imkers en stimuleren het natuurlijk imkeren, zodat het vakmanschap niet verloren gaat. Met onze biologische Fairtrade honing uit Nicaragua zorgen we er tevens voor dat imkers en hun familie een betere toekomst kunnen opbouwen.

Ongerepte natuur

De nectar van deze honing wordt verzameld op verschillende wilde bloemen in de ongerepte natuur van Nicaragua. Dit geeft de honing een fijne en zachte smaak. De honing is heerlijk in een sladressing, op brood of op een pannenkoek. De biologische Fairtrade honing is verkrijgbaar in knijpfles 365gram en in pot 350gram en verkrijgbaar bij natuurvoedingswinkels en speciaalzaken. www.detraay.com

Voeding

GOED, BETER, BEST Extra vierge olijfolies van Amanprana 3 Spaanse temperamenten

NIEUW

Bananencake met specerijen en pecannoten Your Organic Nature breidt nu haar glutenvrije meel uit. Naast meel van quinoa, kikkererwten, amandel en kastanje is er nu ook een variant gemaakt van bakbananen! De perfecte basis voor een brood, pannenkoeken en cake! De verpakking is plasticvrij. Nu verkrijgbaar bij de bio speciaalzaak.

GOED

BETER

BE S T

Onze goedkoopste € 5,85

Onze duurzaamste € 18,95

‘Beste van de wereld’ € 18,95

500 ml

750 ml

500 ml

Max. 0,4% Zuurtegraad

Max. 0,2% Zuurtegraad

Max. 0,25% Zuurtegraad

Olijvenmengeling

100% Picual olijven

100% Arbequina olijven

Speciale extractiemethode zonder hitte en water

Teelt, persen en bottelen in één beschermd natuurgebied

Teelt, persen en bottelen in één landgoed

Fruitig, zachte chlorofylsmaak

Fruitig, veel chlorofyl

Mild, zacht, harmonieus, veel chlorofyl

t Ontdek ook de extra vierge Arbequina olijfolie met Boletus paddenstoel (eekhoorntjesbrood). Breng culinaire verfijning in elk recept.

AMAN PRANA

VEGAN

SERENE LEVENSKRACHT

Meer info: www.amanprana.eu Verkrijgbaar in je natuurwinkel of thuisgeleverd via www.amanvida.eu

Bereidingstijd: 25 minuten + ca. 60 minuten oventijd

Ingrediënten

• 3 rijpe bananen, in stukjes (schoon gewicht ca. 225 g) • 125 g zachte boter • 250 g kristalsuiker • 2 grote eieren • 150 ml karnemelk • 1½ tl bakpoeder • 1½ el speculaaskruiden • een snufje zout • 250 g bananenmeel (Your Organic Nature) • 75 g pecannoten, fijngehakt • vloeibare honing, om te besprenkelen Extra: mixer, ingevet cakeblik bekleed met bakpapier

Bereiding

1. Verwarm de oven voor op 160°C. Prak de bananen in een laag schaaltje met een vork fijn. 2. Klop in een kom de boter en de suiker met een mixer door elkaar. Voeg één voor één de eieren toe en klop goed tot de eieren helemaal zijn opgenomen. Schenk de karnemelk erbij en meng alles door elkaar. 3. Meng er het bakpoeder, de speculaaskruiden en zout door. 4. Zeef er het bananenmeel boven en schep om tot alles goed is gemengd. Meng er 50 g fijngehakte pecannoten door. 5. Schep het beslag in het cakeblik. Bestrooi de bovenkant met de rest van de pecannoten. Duw de noten met de achterkant van een lepel een klein beetje in het beslag. 6. Zet het cakeblik in het midden van de oven en bak de cake in ca. 60 minuten gaar. Als je er een spies in steekt, moet deze er schoon uitkomen. 7. Neem uit de oven, laat tot lauwwarm afkoelen en besprenkel met wat honing. Lauwwarm is de cake het lekkerst.

L 22

Reizen dichtbij

Waar staat het oudste gebouw van Nederland? Nieuw onderzoek onthult de geheimen van een Romeins badhuis Het is een van de best bewaarde, antieke gebouwen van Noord-West Europa. Het staat midden in een stad in Nederland en waarschijnlijk ken je het niet. Sinds kort is er de bevestiging dat dit het oudste gebouw van Nederland is en de bezichtiging ervan wordt steeds spectaculairder. Tekst en beeld: Leonie Kohl

De resten van een Romeins badhuis in Heerlen, blijken de oudste van Nederland. De fundamenten, vloeren en vondsten blijven geheimen onthullen. De afgelopen jaren is er volop nieuw onderzoek gedaan. Hieruit is een definitieve datering gekomen, waardoor we nu kunnen zeggen: het oudste gebouw van Nederland staat in Heerlen.

Kruising van wegen

In het Thermenmuseum ontdek je de resten van een Romeins badhuis en duik je in de Romeinse tijd van Zuid-Limburg. Doordat een belangrijke Romeinse weg, de Via Belgica, dwars door dit gebied liep, bruiste het hier van de Romeinse activiteit. Bekender is Maastricht, ontstaan rondom een Romeinse brug over

de Maas. Tot voor kort was Coriovallum, de Romeinse voorloper van Heerlen, minder bekend. Toch lijkt het belang van deze Romeinse nederzetting op het kruispunt van twee belangrijke hoofdwegen steeds groter. Het blijk in ieder geval uit het enorme badhuis dat Romeinse militairen alleen zouden bouwen op een strategische plek. Het lag vlakbij de kruising van twee grote, Romeinse snelwegen. De ene liep van Boulogne-sur-Mer naar Keulen, de Via Belgica. De andere van Aken naar Xanten. In het begin waren de wegen militair van aard. Later werden ze ook voor handelsdoeleinden gebruikt. De Romeinen begrepen het belang van een goede infrastructuur en waren de eerste grote wegenbouwers. Deze twee wegen

brachten veel mensen samen in Coriovallum, het huidige Heerlen.

Belangrijk badhuis

Het Romeinse badhuis in Heerlen werd zo tussen 65 en 73 na Christus gebouwd en bleef groeien. Op het stond hoogtepunt stond er een indrukwekkende faĂ§ade van wel 48 meter breed en 8 tot 10 meter hoog. Eromheen lagen tuinen en een zwembad. Het badhuis had een klassieke indeling met kleedruimte, zweetruimte, lauwwarme ruimte, warmwaterbad, warme ruimte (sauna), koude ruimte en stookruimte. Tijdens je bezichtiging bewonder je resten van mozaĂŻekvloeren en sporen van steenkool waaruit is afgeleid dat het badhuis wel vier eeuwen in gebruik is

Reizen dichtbij geweest. Het was dus belangrijk genoeg om het al die tijd te renoveren en te onderhouden. Baden was een belangrijk onderdeel van de Romeinse cultuur. Ons woord ‘spa’, komt van de Latijnse uitdrukking Sanitas Per Aquam, wat ‘gezondheid door water’ betekent. Het badhuis was een plek om als militair te herstellen. Er waren medische voorzieningen. Als gegoede burger kwam je er voor je verzorging. Huizen hadden geen badkamers. Toch was het badhuis veel meer dan hetgeen een spa of een zwembad tegenwoordig is. Vrouwen gingen er naar de kapper en de schoonheidsspecialiste, mannen kwamen er om zaken te doen. De verhalen uit het badhuis zijn fascinerend.

De ontdekking van het badhuis

In 1935 werden de resten van het Romeinse badhuis ontdekt, maar niet veel later brak de Tweede Wereldoorlog uit. Toen werd de site beschermd met stro en zand. Na de oorlog werd de badhuis weer gedeeltelijk opgegraven. In de jaren vijftig, de jaren van de wederopbouw, kreeg het badhuis meerdere malen koninklijk bezoek en kende iedereen in Nederland het. Er was zelfs een miniatuur van in Madurodam. Pas in de jaren zeventig kwam er een museum omheen. Het gebouw is tot nu in functie, maar niet meer voor lang. Het deed de opgravingen en de bekendheid ervan geen goed. Nu liggen er plannen voor een nieuw museum, maar intussen zijn de opgravingen steeds beter te bezichtigen. Sinds kort sta je er letterlijk met je neus bovenop!

Het Romeinse badhuis anno nu

Tot voor kort liep je over een hoge brug over de Romeinse resten heen. Dat geeft overzicht, maar het laat het badhuis kleiner ogen dan het is. Onlangs werd er een nieuw looppad geopend, dat rakelings over de resten scheert. Op bijzondere plekken verandert het hout in glas, waardoor je je neus op de resten kan drukken en boeiende details ontdekt. Door het nieuwe perspectief is het veel makkelijk om je voor te stellen hoe er zo’n tweeduizend jaar geleden in Coriovallum gebruik werd gemaakt van het badhuis. Tijdens een audiotour over het nieuwe looppad vertelt de Romeinse Amaka over haar werk in het badhuis. De bevindingen uit het nieuwe onderzoek zijn verwerkt in haar verhalen. Coriovallum bestond uit meer dan twee wegen en een badhuis, veel meer. Het recente onderzoek laat zien dat deze Romeinse nederzetting belangrijker is dat we steeds dachten. Om dit in de publieke ruimte terug te laten komen, krijgt Heerlen een Romeins Kwartier. Vanaf 11 juli is er een wandelroute door het Romeins Kwartier te krijgen bij de VVV van Heerlen.

L 23

Reizen

Eigenzinnig Trondheim

Trondheim is gelegen aan de Trondheimfjord.

van trendy tot eeuwenoude pelgrimsstop Hoe Noors wil je het hebben? Fjorden, bergen, natuur, sport, cultuur: Trondheim heeft het allemaal. De gezellige studentenstad, omringd door fraaie natuur, heeft een flinke boost gekregen door internationale bedrijven. Daarnaast is de plaats de laatste stop van de pelgrimsroute Sint-Olav, waardoor reizigers de noordelijke stad weten te vinden. Krant van de Aarde zoekt alvast de mooiste plekken en adresjes uit, met tips van een insider. Tekst: Yvonne Koop | Foto’s: Bigstock.com Wie al eens in Noorwegen is geweest, weet dat hoofdstad Oslo ondanks de grandeur van het koninklijk paleis en de regeringsgebouwen eromheen, verder toch wat provinciaals oogt en dat het regenachtige Bergen desondanks supertoeristisch is. Neem dan Trondheim, na Oslo en Bergen met 200.000 inwoners de derde stad van Noorwegen. Vanwege de noordelijke ligging komt de doorsnee toerist hier nauwelijks. En dus heb je de mooie oude stad, omgeven door uitgestrekte natuurparken en indrukwekkende fjorden, helemaal voor jezelf. Gebruik die rust om de pelgrimsstad en haar omgeving goed te ontdekken. Liefst op de manier zoals de Noren dat al eeuwenlang doen: te voet (zie kader). Waan je even terug in de Middeleeuwen met een wandeling langs de vele origineel houten huizen in de wijk Bakklandet. Ben je liever wat actiever, dan is er op iedere straathoek wel iets sportiefs te doen. Letterlijk zelfs: de grootste bezienswaardigheid van het fietsgrage Trondheim is namelijk een lift waarmee je met fiets en al jezelf omhoog kunt trekken de berg

op. Of maak een kajaktocht over de Nidelva-rivier die dwars door de stad stroomt. Door het unieke uitzicht vanaf het water op de kleurrijke pakhuizen langs de oevers is dit beslist een aanrader. Andere sporten die je hier kunt beoefenen zijn kanoën, vissen en skiën van december tot april en mountainbiken vooral van juni tot september.

Fantastisch vertrekpunt

Voor veel activiteiten moet je vaak net buiten de stad zijn. Met de regionale bussen die sinds 2019 op groene stroom rijden, ben je echter bijvoorbeeld binnen een half uur al bij Lianvannet, een middelgroot meer waarin je heerlijk kunt zwemmen. Of Elgsethytta, dit is een skigebied waar ‘s zomers veel mooie wandeltochten gemaakt kunnen worden. Op een kort ritje vanaf het centrum met de noordelijkste tram ter wereld, Gråkallbanen, ligt Bymarka. Dit populaire recreatiegebied is ideaal om te wandelen en te joggen en heeft uitgebreid bewegwijzerde paden. Die leiden je naar uitzichtpunten, rustpunten

Putdeksel met wapenschild.

Reizen

Vanaf het water heb je een fraai uitzicht op de kleurrijke pakhuizen langs de oevers. en blokhutten waar je kunt eten of drinken. Check wel de openingstijden, die zijn in Noorwegen afhankelijk van het seizoen nog wel eens wisselend. Ook een aanrader: een wandeling naar Storheia, het hoogste punt van de stad. Na 5 kilometer lopen zit je ineens op 565 meter boven de zeespiegel. Het is even klimmen maar die moeite wordt beloond met een adembenemend uitzicht op het Trondheimsfjord en het schiereiland Fosen. Dichter bij de stad, vanaf het krijtwitte Kristiansen fort, heb je een topuitzicht over de stad zelf. En doe als de locals: neem een picknickmand vol lekkers mee en zie vanaf hier de zon in het fjord ondergaan.

Festivalstad

Meer op zoek naar culturele belevenissen? Trondheim telt diverse (populaire) musea, zoals verrassende tentoonstellingen in bijvoorbeeld het Nordenfjeldske Kunstindustrimuseum (een nationaal museum voor decoratieve kunst en design) en het Trondheim kunstmuseum. Heel iets anders is het Rockheim, het nationale museum over Noorse pop- en rockmuziek. Dit museum is geheel gewijd aan muziek uit Noorwegen: van de jaren 50 tot nu. Over muziek gesproken, bezoek in de lente of zomer een van de toffe muziekfestivals die dan worden gehouden. Denk bijvoorbeeld aan het Trondheim Jazz Festival in mei waar (minder) bekende grootheden van uit de hele wereld komen optreden. Of in juli het St. Olav festival als je vooral van klassieke en/of middeleeuwse muziek houdt. Ben je meer een foodie, dan is een bezoek aan het TrĂ¸ndelag Foodfestival begin augustus een must, met hierop overvloedig aandacht voor lokaal geproduceerd voedsel en befaamde streekrecepten uit de wijde omgeving.

Hemelse reindeer stew

Trondheim biedt genoeg adresjes voor smulpapen. Bij Solsiden, een winkelcentrum in een oude scheepswerf, vind je tientallen leuke restaurantjes en barretjes

Nationaal Museum Rockheim

De Salgeva rivier en het Jonsvatnet meer zijn een van de vele voorbeelden van prachtige natuur, even buiten Trondheim.

100% gecertificeerd biologische

vitaminen & mineralen

Het tijdperk van synthetische of geïsoleerde vitaminen en mineralen is wat ons betreft voorbij. Met grote trots introduceren we het grootste assortiment aan gecertificeerd biologische vitaminen & mineralen. Gemaakt door Moeder Natuur, volledig vrij van geïsoleerde vitaminen & mineralen, vulstoffen en planten geteeld zonder gebruik van bestrijdingsmiddelen! Het onafhankelijk biologisch label op onze producten bewijst het. 5099

Skal 02 -01 ulture NL-BIO -EU Agric on EU/ N

Voordat u uw nieuwe vitaminen & mineralen product koopt, vragen wij u om de ‘Royal Green uitdaging’ aan te gaan. Vraag uzelf af: “Wil ik een synthetisch product, of wil ik een unieke mix van gecertificeerd biologische vitaminen & mineralen verrijkt met krachtige kruiden en plantenextracten?”

100% VEGAN

Mini Caps Multi

Gecertificeerd biologische Multi vitaminen & mineralen complex vanaf 4 jaar. Levert alle vitaminen en mineralen in 100% gecertificeerd biologische vorm. Een unieke prestatie waar we enorm trots op zijn. Vrij van synthetische vitaminen & mineralen en bestrijdingsmiddelen. Geschikt voor kinderen vanaf 4 jaar en veganisten. Ervaar de kracht van de natuur. Verkrijgbaar in: 90 vegicaps

Vitamine B complex

Royal Green Vitamine B complex levert 100% gecertificeerd biologische B-vitaminen samen met een krachtige combinatie van silicium, lavendel, rhodiola, reishi, geelwortel, gember, zwarte peper en selenium. Folaat en rhodiola dragen bij aan de weerstand tegen tijdelijke stress*. Selenium ondersteunt de instandhouding van onze nagels en haren. Vitaminen B2 en B3 dragen bij tot de instandhouding van een normale huid. Vitaminen B2, B5 en folaat dragen bij tot de vermindering van vermoeidheid. Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Iron complex

Multi Gold

Gecertificeerd biologische energie & bij stress** Multi. Levert vitaminen, mineralen, kruiden en paddenstoelen in 100% gecertificeerd biologische vorm. Gemaakt door Moeder Natuur, vrij van synthetische ingrediënten vrij van synthetische ingrediënten en planten geteeld zonder gebruik van bestrijdingsmiddelen. **Ashwagandha en rhodiola bieden steun bij tijdelijke stress en spanning*. Ginseng geeft meer energie*.Geschikt voor veganisten. Verkrijgbaar in: 90 vegicaps

Royal Green levert 100% gecertificeerd biologische ijzer samen met een krachtige combinatie van amla (vitamine C), grote brandnetel, aloë vera, geelwortel, gember en zwarte peper. Onze gecertificeerd biologische vitamine C en superfoods bevorderen de opname van ijzer. Zo kunnen we een optimale werking garanderen. IJzer draagt bij tot de normale vorming van rode bloedcellen en hemoglobine. IJzer draagt hierdoor o.a. bij tot de vermindering van vermoeidheid. Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Magnesium

Royal Green Magnesium is het eerste product ter wereld dat magnesium, vitamine D en ashwagandha in gecertificeerd biologische vorm levert. Magnesium en vitamine D dragen bij tot de normale werking van de spieren en het zenuwstelsel. Ashwagandha draagt bij aan de normale weerstand tegen tijdelijke stress*. Ervaar de kracht van Moeder Natuur nu! Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Vitamine C complex

Royal Green Vitamine C complex levert 100% gecertificeerd biologische vitamine C samen met een krachtige combinatie van shiitake, maitake & reishi. Reishi draagt samen met vitamine C bij tot de normale werking van het immuunsysteem*. Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Selenium complex

Royal Green levert gecertificeerd biologische selenium samen met een krachtige combinatie van gember, geelwortel, rozemarijn & kaneel. De speciaal toegevoegde kruiden (geelwortel en rozemarijn) dragen samen met selenium bij tot het normaal functioneren van het immuunsysteem en de bescherming van cellen tegen oxidatieve stress*. Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Schrijf je in voor onze leuke nieuwsbrief:

*Gezondheidsclaim voor planten in afwachting van Europese toelating. Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. • Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu

291X_adv_rg_essentials_krant_vd_aarde.indd 1

13-10-20 14:09

Reizen

L 27

Ersgard in Stjørdal ligt tevens vlak bij de stad, terwijl ook de nationale parken Skarvan en Roltdalen op slechts 30 minuten rijden liggen. Mag het wat eenvoudiger, dan is Flakk Camping een goede keuze. Deze camping heeft een idyllische locatie direct aan de fjord, op slechts 11 km van het centrum van Trondheim. Kies tussen een tent, caravan of camperplaats of een van de vier hutten. Top dinertip: een zelf gevangen visje uit het meer, gegrilld boven het eigen kampvuur. Meer info: visitnorway.nl

Praktisch Trondheim Erheen

Trondheim kent een levendig nacht- en uitgaansleven. waar je in alle opzichten heerlijk kunt tafelen. De terrassen liggen aan de haven van rivier Nidelva en zijn overdekt, verwarmd en erg gezellig. Vlakbij, in een voormalig pakhuis, is het Baklandet Skydstation gevestigd. Met een verrukkelijke vissoep op de kaart en - sorry vegetariërs – een hemelse reindeer stew is dit een trekker van formaat. Gelieve te reserveren dus!

de winkels die de kledingstukken helemaal zelf maken of gebruikte kleding omtoveren tot iets nieuws. Liefhebbers van vintage kunnen bijvoorbeeld terecht bij Brukthandleriet Sirkulus, een tweedehands Winkel van Sinkel in een oud pakhuis. Of ga naar Fretex: een grote winkelketen van het Leger des Heils. Met een beetje geluk vind je hier wel iets van je gading tegen een redelijke prijs.

Heb je iets meer te besteden en ga je voor haute cuisine, dan moet je beslist gaan eten bij Credo. Dit restaurant waar uitsluitend met verse, lokale producten wordt gewerkt, is onlangs verkozen tot beste restaurant van Noorwegen. Veel ingrediënten voor de inmiddels befaamde gerechten zijn afkomstig van de Skjølberg Søndre hoeve net buiten Trondheim (ook een bezoek meer dan waard).

Uitgekeken op mainstream winkels? Dan moet je echt nog even naar een goed verstopt pareltje: de eco-buitenwijk Svartlamon. Mijn neef Timo van Opstal, tot voor kort woonachtig in Trondheim, vertelt: “Dit is zo’n wijkje waar veel gebeurt. Allemaal heel kleinschalig. Je moet wel goed uitzoeken welke dag je gaat om zeker te weten dat de keuken, kledingzaak of markt open is. Op Torget, letterlijk het plein, komen op zaterdagen veel lokale boeren met hun kaas, rendiervlees en zelfgemaakte bessenjam. Dat is trouwens top. Aan het einde van de zomer kun je volop (bos-) bessen vinden, alsook frambozen en andere soorten die je vrij mag plukken. En in de herfst vind je overal eetbare paddenstoelen waaronder veel cantharellen.”

Living on the Veg

Vanzelfsprekend worden de vegetariërs niet vergeten. Bij Persilleriet geniet je van 100 procent vegan lunches, diners of een rijke keuze aan wraps. Ook hun rauwe cake, organische soda en take away humus zijn niet te versmaden. Falafelkompaniet biedt zelfs glutenvrije wafels en wraps. En bij Habitat vind je de perfecte combinatie van zelf gebrouwen bier en smeuïge pizza’s. Bestel bijvoorbeeld een fantastische ‘Living on the Veg’-pizza met vegan kebabvlees en veganistische tzatziki. Wil je je eigen vegetarische potje koken, dan ben je bij Etikken aan het juiste adres: een goed gesorteerde supermarkt en lifestyle-winkel midden in het centrum van Trondheim.

Tweedehands

In het gezellige stadscentrum van Trondheim is verrassend veel gelegenheid om uitgebreid te winkelen. In de vele boetiekjes vind je kleding en accessoires die je niet overal tegenkomt. Vooral in het historische Bakklandet vind je verschillen-

Sleep tight

Er zijn genoeg fijne slaapplekken in en om de stad te vinden. Clarion Hotel Trondheim is een van de grootste congreshotels van Scandinavië, gelegen nabij de haven. Het hotel op zich is vanwege de moderne architectuur al een hele attractie en is daarbij ook nog eens duurzaam gebouwd en ingericht. Vanaf het dakterras op negen hoog kijk je over het stadscentrum en de Trondheimsfjord. Om te genieten van het immens uitgebreide ontbijtbuffet, komen zelfs locals van heinde en verre met hun familie. Op slechts tien minuten rijden van Trondheim Airport ben je al op het platteland. Bed & Breakfast

Naar Trondheim zijn goede verbindingen met auto en boot via Denemarken of Kiel in Duitsland. Ook rijden er dagelijks vier treinen van Oslo naar Trondheim die er circa zeven uur over doen. Met de bus kan ook vanuit de hoofdstad, dan doe je er acht uur over. Met het vliegtuig ben je vanuit Nederland zelfs al in twee uur op de plaats van bestemming.

Pelgrimsroute

Trondheim was al tijdens de middeleeuwen een belangrijk bedevaartsoord. Vanuit alle windrichtingen kwamen pelgrims naar de stad om in de Nidaros-domkerk het graf te bezoeken van koning Olav Haraldsson (995-1030), een van de koningen die het christendom naar Noorwegen bracht. Na de reformatie in 1537 kwam er een eind aan deze pelgrimstochten. Langzamerhand overwoekerde de paden. Pas begin jaren 1990 werd een begin gemaakt met het herstel van deze oude routes en in 1997 werd het eerste pelgrimspad van Oslo naar Trondheim weer in gebruik genomen. De circa 650 kilometer lange tocht is een goed alternatief voor de pelgrimsroutes naar Santiago die ieder jaar drukker worden. Daar behalen inmiddels jaarlijks bijna 300.000 mensen de eindstreep, terwijl dat er in Trondheim nog maar 1000 zijn. De weg vanaf Oslo voert eerst door open landschap met voornamelijk boerderijen, akkers, bossen en weilanden. Vanaf Lillehamer gaat het verder door de Gudbrandsdalen en daarna volgt velen het mooiste deel van de route: de hoogvlaktes van Dovrefjell, een weids bergachtig terrein waarvoor je een paar dagen nodig hebt om doorheen te trekken. | pilegrimsleden.no

L 28

Reizen

Slow toerisme en Via Francigena:

Ontdek en beleef een authentieke wandeling De Via Francigena, dé culturele route van de Raad van Europa, loopt over 2200 km van Canterbury naar Rome. Oorspronkelijk wordt deze eeuwenoude route beschreven door Siegeric, aartsbisschop van Canterbury, die in 990 naar Rome gaat om het pallium (symbool van zijn benoeming) terug te halen van de Paus. Tijdens zijn terugreis beschrijft hij de 79 etappes van zijn parcours op een perkament, dat bewaard wordt in de British Library van Londen. Tekst Véronique Beigenger | Beeld: Leslie Maussang AEVF France De Via Francigena, een bekende middeleeuwse pelgrimstocht, loopt van noord tot zuid door de regio Bourgogne-Franche-Comté en biedt unieke landschappen, met de meest afwisselende van heel het parcours. Een fantastische manier om af te koppelen en je te laten overspoelen door de natuur en de stilte... De eerste etappes in de Haute-Saône zijn rustig en vredig. Je wandelt in eerste instantie langs rivier de Salon tot aan Champlitte, een typisch stadje met een renaissancekasteel, en dan loop je door tot aan Autet, waar de Saône het vervolgens overneemt. De dorpjes die over de Haute-Saône verspreid liggen, lopen over van bouwkundige pareltjes. Dat blijkt wel uit de talloze washuizen en fonteintjes. Een bezienswaardigheid die je niet mag missen: de

gemeentehuizen met wasplaatsen! Na een kijkje te hebben genomen bij Bucey-lès-Gy en de wijngeschiedenis van het plaatsje te hebben ontdekt, kun je naar het bos van Montboillon. Dit zijn de laatste kilometers in de Haute-Saône. Na de Ognon te zijn overgestoken, ben je in departement de Doubs. Je komt al snel uit in Besançon, dat tussen de bochten van rivier de Doubs ligt en waar de Citadel Vauban (op de werelderfgoedlijst van UNESCO) bovenuit steekt. Vanaf hier begint het landschap te veranderen. Stukje bij beetje maken de glooiende vlaktes plaats voor het Juragebergte. De weg kronkelt tussen moerassen en bossen door naar Ornans, het geboortedorp van kunstschilder Gustave Courbet, via een aangenaam parcours langs een oude spoor-

Reizen

L 29

baan, ideaal voor gezinnen. Hier volg je voor een aantal kilometers de loop van de Loue, erg in trek bij forelvissers, tot aan de schitterende bergengten van Noailles, een canyon van 350 m diep. Na een rustig bezoekje aan de kapel Notre-Dame-des-Anges kom je uit in Pontarlier. Het plaatsje, bekend om de absint, ligt op 800 m hoogte. Van hieruit heb je een adembenemend uitzicht op de vallei en het kasteel van Joux. Welkom in de Montagnes du Jura! Het ongerepte landschap van de Haut-Doubs is werkelijk schitterend. Onderweg naar Jougne, een stadje met het label “Cité de Caractère de Bourgogne-Franche-Comté”, de laatste etappe voordat je in Zwitserland aankomt, kun je gemzen tegenkomen. De Via Francigena loopt via 10 etappes van elk zo’n twintig kilometer door de regio Bourgogne-Franche-Comté. Langs elk stuk kun je genieten van het unieke landschap en de rijkdom van het bijzondere erfgoed, maar ook van de culinaire specialiteiten: wijnen uit de Haute-Saône, Comté kaas, Morteau worst, … Redenen genoeg om deze prachtige bestemming te ontdekken, heel het jaar door. www.viefrancigene.org nl.bourgognefranchecomte.com/wandelroutes

Onderwijs

Nieuwe voorzitter Vereniging van vrijescholen

Meebewegen met de huidige tijd Onlangs werd Laurens Knoop benoemd tot de nieuwe voorzitter van de Vereniging van vrijescholen. Hoewel hij eerst honderd dagen gaat kijken en proeven wat er speelt, is er één ding waar hij zich direct in wil vastbijten. ‘Ik ga er alles aan doen om dat lerarentekort op vrijescholen terug te dringen.’ De Krant van de Aarde ging langs voor een kennismaking. Tekst & Beeld | Geraldina Metselaar

Het antwoord was volmondig ja! Laurens Knoop (1972) lacht. Toen hij werd gebeld of hij zich kandidaat wilde stellen voor het voorzitterschap van de Vereniging van vrijescholen, was hij direct enthousiast. ‘Alleen moest ik nog wel even een sollicitatiegesprek doen. En toegegeven: ik was best een beetje zenuwachtig.’ Het gesprek verliep goed, er was een klik en onlangs werd Laurens benoemd tot voorzitter van de Vereniging van vrijescholen. Laurens, onder meer bekend als frontman van The School of Life, is de gedroomde promotor van het vrijeschoolonderwijs. Al sinds jaar en dag steekt hij absoluut niet onder stoelen of banken dat hij op de vrijeschool heeft gezeten. ‘Ik ben een echte soof. Niet zo strak in de leer, vandaar dat ik mezelf geen doorgewinterde antroposoof zou willen noemen. Maar het gedachtegoed: denken, voelen, willen en jezelf blijven ontwikkelen, is een sofische levensvisie die ik volledig omarm.’

Boegbeeld

Laurens geeft ruiterlijk toe dat hij (nog) geen bestuurder is. ‘Ik ben een creatief, maatschappelijk betrokken en geëngageerd.’ Als een boegbeeld van de vrijeschool wil hij zich richten op de politiek en de media. ‘Ik denk dat het belangrijk is voor vrijescholen om mee te bewegen met de huidige tijd en datgene te behouden wat we waardevol achten.’ Daarnaast heeft hij veel kennis van marketing en netwerken, en mensen bij elkaar brengen. Tijdens zijn voorzitterschap zal daar voornamelijk de nadruk op komen te liggen. ‘Allereerst ga ik praten en kijken wat er speelt in het land en bij de vrijescholen. Ik ga mezelf die spreekwoordelijke honderd dagen geven.’ Tijdens zijn inwerkperiode hoopt hij heel veel bevlogen mensen tegen te komen. Er is één ding waar hij nu al een duidelijke visie over heeft en dat is het vak vrijeschoolleraar. ‘Het schrijnende tekort

aan vrijeschoolleraren wil ik terugdringen. Ik zou zo graag willen dat de lerarenopleidingen uitpuilen, excelleren en dat veel meer professionals ervoor gaan. Want hoe gaaf is het om op een vrijeschool te werken en jongeren op te leiden?!’

Steiner

Zonder die leraren en de vrijeschool zou The School of Life nooit op z’n pad zijn gekomen. ‘Dat weet ik zeker’, stelt de uit het Brabantse Oosterhout afkomstige Laurens Knoop. Hij is een van de oprichters van de vestiging in Amsterdam van deze internationale organisatie. Naar het format van founding father en filosoof Alain de Botton weet The School jaarlijks vele mensen te inspireren. Je kunt er terecht voor filosofische lezingen, korte cursussen en verdiepende colleges. De behoefte aan voeding voor de ziel is groot, merkt Laurens. ‘Ook de antroposofie en vrijescholen zijn populairder dan ooit. Aan de antroposofie ligt een visie ten

Onderwijs

grondslag. Dat voelen we. Rudolf Steiner was een vernieuwer en groot denker.’ Laurens had hem zeker uitgenodigd voor de Braintalks die The School of life in samenwerking met omroep Human organiseert. ‘Ik hield er mijn Goethetalk, waarin ik vertel over mijn vrijeschoolachtergrond.’

Goethe

Het gebeurde op de bovenbouw van de Rudolf Steiner School in Breda. Laurens werd gegrepen door de Duitse wetenschapper, toneel- en romanschrijver, filosoof, dichter, natuuronderzoeker en staatsman Johann Wolfgang Goethe. ‘Verhalen als Faust en Die Leiden des jungen Werthers van Goethe, verslond ik. Die man was een alleskunner. Dat wilde ik ook! Is helaas niet gelukt, maar dit terzijde.’ Wat Goethe schreef over het kijken naar de dingen met de onbevangen blik van een kind, raakt Laurens. Vooral omdat je dat gevoel naarmate je ouder wordt, dreigt te verliezen. Jammer, vindt hij. ‘Denk eens terug aan die kiezelsteen die je op straat vond en beschouwde als het mooiste voorwerp dat je ooit zag. Het is belangrijk dat we met verwondering naar onze wereld kunnen blijven kijken.’ Ook het Parcival-epos, vertelstof in klas 11 inspireerde hem in zijn zoektocht naar de diepere lagen in zichzelf. Het waarom wij hier op aarde zijn… De jonge ridder Parcival die meegaat op zoektocht naar de Heilige Graal en aan het eind van het verhaal bij zichzelf uitkomt. Na de middelbare, waar hij met lof zijn IVO-examen aflegt, doet Laurens in één jaar het VWO in Zeist. ‘Dat viel tegen. Mijn eerste cijfer was een 3,8 voor economie.’ Met hulp van zijn toegewijde leraren en hard werken, slaagt hij.

Hart

Via een omweg, eerst studeert Laurens een jaar sociologie, voltooit hij een studie economie. Hij

begint zijn loopbaan bij een consultancybureau. ‘Ik werkte tachtig uur per week, maar mijn hart zat er niet in. Dat hart ging sneller kloppen voor Denkstation Brandstof en later The School of Life.’ Laurens moet even denken en vervolgt: ‘Ik herinner me iets moois uit die consultancytijd. Elke werknemer, ook ik, moest een activiteit verzinnen tijdens een teambuildingsessie. Ik had bedacht om kaarsen te trekken.’ Hij tikte een grote pan op de kop, kaarsvet, touw en timmerde een plankje met een rijtje spijkers waar je jouw kaars aan kon ophangen. ‘Eerst natuurlijk de nodige scepsis. Eenmaal bezig, liep zelfs de hoogste baas continu heen en weer om zijn kaars te dippen in het warme kaarsvet. Ik weet zeker dat mijn toenmalige collega’s dat kaarsen trekken nooit vergeten. Samen zagen we die kaarsen groeien, net als een onderlinge verbondenheid.’ De Vereniging van vrijescholen behartigt de belangen van vrijescholen in het primair en voortgezet onderwijs. Kijk voor meer informatie op vrijescholen.nl.

CV’tje

Laurens Knoop (1972, Oosterhout) komt uit een katholiek Brabants gezin. Hij deed de Rudolf Steinerschool in Breda en aansluitend in één jaar het VWO op de Stichtse Vrije School in Zeist. In 2010 richtte hij Denkstation Brandstof op, dat de weg plaveide voor de in 2014 opgerichte School of Life in Amsterdam. Laurens woont samen met zijn vriendin. theschooloflife.com/amsterdam www.vrijescholen.nl