Krant van de Aarde 2-2017

Natuur / Voeding / Gezondheid / Cultuur / Innovatie / Mode / Vrije tijd

Belgrad o

J

Kreta

Reiskatern

we u l Ve

ey ers

de

Jaargang 12, nr. 2 | april - mei 2017

M o ng

olië

BBC EARTH Afrika

Orka’s in de Noordzee

leert wat overleven is

Onderwaterfoto van het jaar

Irene van Lippe-Biesterfeld over haar boek “Bergplaas” in Zuid Afrila

Uitgave van de stichting Dag van de Aarde Verschijnt zes keer per jaar.

Volg ons op Facebook facebook.com/KrantvandeAarde

lees ons online www.krantvandeaarde.nl

P R E M I U M G E C E RT I F IC E E R D E H U I DV E R ZO R G I N G VO O R E L K E H U I D M E T U I T ZO N D E R L I J K P U R E I N G R E DI Ë N T E N Earth.Line Skin en Body Care producten combineren de zuiverste planten- en kruidenextracten uit de natuur in een basis van vitamine E, om een natuurlijk mooie en gezonde huid te ondersteunen.

Alle producten onderscheiden zich door het BDIH- en ICADA keurmerk voor natuurcosmetica, worden gecontroleerd en gecertificeerd door Eco-Control en zijn geschikt voor veganisten. Deze keurmerken garanderen gezonde en 100% natuurlijke ingrediënten, ecologische verdraagbaarheid en het bevorderen van eerlijke handel. Alle Earth.Line producten zijn ontwikkeld met 100% natuurlijke ingrediënten en bevatten geen paraffine, parabenen, synthetische stoffen of parfums.

10 0 %

D G EC ERT I FICE ER

N AT U U R L IJ K E DAG & N AC H T C R È M ES

V I TA M I N E E G E Z IC H T S R E I N IG E R – 2 0 0 M L

H Y D R O E D AG - & N A C H T CRÈME – 50 ML

WHITE TEA LIFT INTENSE D AG - & N A C H TC R È M E – 5 0 M L

WHITE TEA LIFT INTENSE R E PA I R S E R U M – 3 5 M L

Een milde reinigingsmelk voor gezicht en ogen, die zowel met water afgespoeld als met watjes afgenomen kan worden. Mascara, makeup en vuildeeltjes worden effectief verwijderd. Nareinigen en stimuleren met Earth•line Gezichtslotion.

Alle huidtypen

Hydro E crème verzorgt en hydrateert de droge, vochtarme huid optimaal. Zuivere huidoliën, vitaminen en plantenextracten beschermen de huid tegen vochtverlies, rimpeltjes en UVA stralen.

Droge & vochtarme huid

Deze unieke crème bevat witte thee, Aloë vera, Paardenstaart extract, Ceramide III en vitaminen. Helpt de huid te verjongen, verstevigen en rimpels te verminderen. Hydrateert, vitaliseert en beschermt.

Anti-rimpel

Een puur antirimpel concentraat verrijkt met liposomen, witte thee, Pro vitamine A en unieke kruidenen plantenextracten. Dringt diep in de huid voor een natuurlijke versteviging, liftend effect en gladdere huid.

Anti-rimpel

www.earthline.nl

065U_adv_el_dag_nacht_cremes_krant_vd_aarde.indd 1

27-02-17 16:03

Redactioneel

3

Koolhydraten en eiwitten En weer komt er een dieet variant voorbij. Na het Paleo van de nomadische jager en verzamelaar dit keer het Keto dieet. Het hele Brabantse dorp Leende doet er aan mee, er zit i.t.t.

Paleo wel melk in maar eveneens geen graan. Alles in de strijd tegen obesitas. Net zoals Paleo meer eiwitten en vet uit vis en vlees (of frikadellen?) en minder koolhydraten uit graan. De melkboer en de snackbar tevreden, maar de plaatselijke bakker is niet blij.

De Homo Sapiens veroverde vanuit Afrika zo’n 60.000 jaar geleden de wereld inderdaad als jager en verzamelaar zonder landbouw. Maar overal waar hij kwam paste hij zijn dieet wel aan. Wat is er voorhanden? Aan de kust vis, in Europa en andere koude gebieden vlees. In Europa aangekomen vermengde de allochtone Sapiens zich met de Neanderthaler, ook een zeer jagend mens maar dan wat hariger, robuuster en met een grotere herseninhoud.

Elke week een tas met biologische groenten en fruit van het seizoen

www.odin.nl

Zo’n 10.000 jaar geleden startten sommige volkeren met landbouw. Dit resulteerde met name in een snelle bevolkingsgroei en de ontwikkeling van een standenmaatschappij. De massa at veel koolhydraten uit granen, de brandstof voor het vele zware werk, of soms de slavenarbeid, in dienst van de elite. Mensen die niet goed tegen zo’n eenzijdig dieet konden stierven. Vlees eten en jagen werd luxe en voorbehouden aan de bovenlaag. De Europese groep was inmiddels al op grote schaal met het houden van melkvee begonnen en veroverde mede dankzij deze bron van proteïne en de strijdwagen, een groot gebied van India tot Iberië. Hun afstammelingen verdragen melk nog steeds beter dan andere volkeren.

Een bevriend toxicoloog, die voedingsadvies geeft aan olympiërs ziet het lichaam als een laboratorium waar je mee kunt meten en testen om zo de atleet tot maximale prestaties te drijven. “De juiste persoonlijke mix tussen koolhydraten en eiwitten” is zijn devies. Afrikaanse atleten krijgen van hem soms ook melk toegediend en na verloop van tijd gaan deze jagers en verzamelaars melk verdragen... De Homo Sapiens is vaak in staat gebleken om zich aan te passen en te overleven op een nieuw dieet. De mensheid is inmiddels op wat hobbystropers, old boys, en natuurvolkeren na, vrijwel met jagen gestopt.

Eiwitten halen we nu uit gedomesticeerde “grondstoffen”. Maar wat vandaag gezond lijkt, verschilt per mens en is afhankelijk van ieders energiebehoefte.

En verschilt per geloof uh ik bedoel dieet.

Wat een haalbaar dieet is voor meer dan zeven miljard mensen om ook de Aarde zelf voor iedereen (inclusief de mens) leefbaar te houden is nu de vraag.

Naast de vraag of zo’n groot aantal mensen wel gezond is voor de Aarde.

Grootschalige landbouw en veeteelt hebben uitputting van de Aarde, oorlogen, en sociale ongelijkheid veroorzaakt. Producten afkomstig van kleinschaligere landbouw, onbewerkt of rechtstreeks van de lokale boer en af en toe wat vlees of vis afkomstig van wilde- of enigszins prettig levende dieren. Dat lijkt een mooi compromis. Of is dat alleen voor de happy few?

Albert Poutsma, Voorzitter stichting Dag van de Aarde

GEZONDHEID

STEMEXPRESSIE

GEZOND is helemaal NIET SAAI

Bevrijd je stem, bevrijd jezelf.

Ontdekkingsreizen in klank.

Marius Engelbrecht 06-48494358 www.mariusengelbrecht.nl

oervoeding voor klein en groot gluten-, lactose- en suikervrij www.gezondishelemaalnietsaai.nl

TANTRA

het allerhoogste inzicht voor in je eigen leven. www.osho.nl GEZICHTSPUNTEN

Centrum Sociale Gezondheidszorg Brochures over de gezondheid van lichaam, ziel en geest. www.gezichtspunten.nl

Haracentrum, Den Haag Praktijk Chin Gen, Zwaagdijk-Oost Peter van der Meer, Arts, Leiden HealthCenter Zuid, Rotterdam Praktijk Mozaiek, Rotterdam Zonvitaris, Schuddebeurs (Zeeland) Praktijk Verwest therapie Goes (Zeeland)

NOORD-HOLLAND

www.biovion.nl

Geniet va n je goed voelen GEZONDHEID IN GOEDE HANDEN

www.osteopathieamstelland.nl Tel.: 020-7854142

BRIDGE VAN BINNENUIT

www.allergie-vrij-woerden.nl Petra Schalkwijk kan u blijvend van al uw allergieën af helpen en biedt hulp bij kinderen met gedrags- en/ of ontwikkelings problemen. Allergie Vrij Woerden is aangesloten bij het Centrum voor Natuurgeneeskunde Woerden.

Dutch Society of Anti Aging Medicine, P. Musarella, Zeist

GELDERLAND / OVERIJSSEL Vonk Natuurlijk, Apeldoorn Natuurgeneeskunde Arnhem-Zuid

NOORD NEDERLAND

I. Tomas, acupunctuur, Nijmegen

Praktijk voor Natuurgeneeskunde Daniël Nelck, Groningen

Etopius, E. Top, Voorthuizen Praktijk voor natuurgeneeskunde Mevr. A. van Eerten, Zutphen Bij Biovion kunt u terecht voor chronische klachten.

Kijk op de website voor onze werkwijze en aanpak.

Praktijk voor Natuurgeneeskunde M. van der Galiën, Groningen

naast reguliere behandeling. Voor overgewicht werken Integraal Therapeutisch Centrum, wij met het succesvolle programma Metabolic Balance.

Dit Holten programma is ontwikkeld door artsen en voedingswetenschappers.

Floris Acupunctuur, Groningen

Centrum Natuurgeneeskunde Acupunctuur, Enschede Wij & hebben kennis over ondersteunende therapieën

Acupunctuur Coevorden Praktijk Poorthuis, Coevorden

Praktijk voor Holistische Massagetherapie, Breda

Praktijk voor Natuurgeneeskunde en LGT, Haarlem

Schreuder Natuurgeneeskunde, Baarn

YOGA & OSTEOPATHIE BREDA

Praktijk van As, Hilversum

Fytotherapie & Acupunctuur Selma Bijl, Driebergen

Praktijk voor Holistische Geneeskunde Roeland Suylen, Meppel

Maaike Remmerswaal Fysiotherapeute en Osteopate i.o. www.fysiotherapiemaaike.nl

Behandelcentrum, Utrecht

Balans Energetische Geneeskunde ‘s Gravenmoer

ZUID-HOLLAND / ZEELAND

Medica Plus, Dr. Korbee, Utrecht

Shaitsu praktijk Snijders, Gemert

Kobayashi Medisch Centrum, Alphen a/d Rijn

Orthomoleculaire Geneeskunde, Voedingsarts I. de Vries, Utrecht

Praktijk voor natuurgeneeskunde Dhr. Th.J.P. Janssen, Maastricht

Otterlo op de Veluwe

•

www.deroek.nl

Voor een ontspannen vakantie in de Veluwse bossen bent u, en eventueel uw hond, welkom in een bungalow van De Roek, een kleinschalige vakantieplek, net buiten Otterlo. Ideaal gelegen in de bossen vlakbij een natuurzwembad en Nat. Park Hoge Veluwe met het Kröller-Muller museum.

Op De Roek is ook een kinderboerderij waar kinderen kunnen helpen de dieren verzorgen of een ritje maken op ons paard Neil.

Graag tot ziens op De Roek!

Medica Natura, Drachten Centrum de Wetering, Leeuwarden

BRABANT / LIMBURG

Praktijk voor Chinese Geneeswijze, Amersfoort

Praktijk Chin Gen, Zwaagdijk-Oost

Schreuder natuurgeneeswijze, Weert

www.centrum-voor-natuurgeneeskunde.nl

Schreuder Natuurgeneeswijzen, Zuidwijkstraat 8, 2729 KD Zoetermeer 079-7850385 Zwolle pjj.wever@biovion.nl • www.biovion.nl

UTRECHT

Verbinden en opbloeien van binnenuit Valkenburg (Limburg) www.bridgevanbinnenuit.com

Eszensa Health Coaching is al meer dan 10 jaar het adres voor een holistische aanpak van gezondheidsklachten.

pure en (h)eerlijke producten Bio logisch voor dier en tuin NIEUW Blote Voeten Gras Biologisch gazonzaad

• • • •

Diervoeding en verzorging Duurzame bodem verbetering Plantvoeding Gras, bloemen en kruiden zaden

www.bio-ron.com

Idealen. Niet elke supermarkt heeft ze.

Maar bij Odin hebben we ze wel.

Wij geloven dat je met elke euro die je uitgeeft aan boodschappen een keuze maakt.

En mede bepaalt hoe de wereld eruitziet.

Kijk op www.odin.nl/over-odin/onze-idealen en laat ons voor 31 mei 2017 via consument@odin.nl weten welk ideaal jou het meeste aanspreekt en maak kans op een boodschappenpakket t.w.v. 25 euro.

www.odin.nl

5

Inhoud

Jaargang 12 2017 Nieuws op z’n Frans Tonzon, klaar om de wereld te helpen Afrika leert wat overleven is BBC EARTH, Planet Earth II De Cheetah wint (bijna) elke race SPOTS zet zich in voor de Cheetah

6 8 9 13 14 16

INHOUD

17 18

9 Weidevogelambassadeur onmisbaar Fotowedstrijd

REISKATERN 20 23

Orka’s in de Noordzee Leefbaar loon in de modesector

14 Nudge werkt aan duurzame initiatieven Molens voor natuurbehoud De Dag van de Aarde Marienwaerdt Irene van Lippe-Biesterfeld Veilig omgaan met maagzuur Demeter Colofon

25 26 28 30 31 33 35 35

20

22 april 2017

Dag van de Aarde

6

Nieuws op z’n Frans

Frans van der Beek volgt de ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid op de voet. Hij ergert zich aan de wijze waarop we van de Aarde lenen en weigeren om terug te betalen. En is blij met initiatieven die het welzijn van de planeet bevorderen. Frans geeft een rode kaart aan iedereen die het milieu en de natuur vernietigt en prijst met een groene kaart alle inspanningen die het leefklimaat bevorderen of herstellen. Suggesties zijn welkom op fhjvanderbeek@gmail.com.

DE NIEUWE REEP KOMT VAN DE INDIAAN

Tony Chocolonely krijgt concurrentie op de fairtrade chocolademarkt van de Chocolatemakers. Die selecteert boerencoöperaties, waarmee ze samenwerken, op basis van kwaliteit en transparantie.

De cacao is afkomstig van de Awajun indianen in Peru. Zij werken met de oorspronkelijke cacaosoort, Criollo. Chocolatemakers koopt de cacao van de coöperatie NorAndino met 7.000 leden waarvan 5.000 kleinschalige koffieboeren en 2.000 dito cacaoboeren. Voor de Awajun Indianen (850 leden) is de cacao een zeer belangrijke bron van inkomsten. Met de inkomsten van deze biologische cacao kunnen de indianen in hun levensonderhoud voorzien en hoeven ze geen hout uit het regenwoud te kappen.

In Nederland liggen de repen van Chocolatemakers in de schappen van diverse winkels en verkopen ook couverture chocolade (geperste blokken) aan restaurants en hotels.

VLEESETER KAN BOER OPSPOREN

Commandeur Eko Vlees, leverancier van biologisch vlees, toont consumenten via een QR-code waar zijn vlees vandaan komt. Zo kan de consument het vlees volledig traceren tot aan de biologische boer waarvan het afkomstig is. Via het oormerk van runderen kan Commandeur zien van welke boerderij het dier afkomstig is, ook tijdens het slachten. De informatie wordt op de verpakking vermeld via een QR-code. Dankzij speciaal ontwikkelde software kan iedereen op de website van Commandeur zien waar het gekochte vlees vandaan komt. Als de biologische boer een website

Chocolatemakers

heeft, wordt daar naar doorgelinkt. De vleesproducent wil zo de keten van vlees – van veeteelt en slacht tot verwerking en verkoop – transparant in beeld te brengen. Consumenten vinden voedselveiligheid steeds belangrijker, met name voor vlees. “Ook willen klanten weten waar hun voedsel vandaan komt en of het wel echt biologisch is, zoals wordt beweerd”, aldus de vleesverwerker.

GROOTGRUTTERS STRIJDEN VOORT

De supermarktoorlog wordt niet alleen via het prijskaartje gevoerd, maar ook aan het front van de duurzaamheid. Albert Heyn, Jumbo en Lidl proberen elkaar de loef af te steken in de ecosfeer. Lidl scoort dit keer punten met de opening van het zesde distributiecentrum in Waddinxveen. Het gebouw is voorzien van diverse duurzame technieken, zoals vierduizend zonnepanelen op het dak, laadpalen voor elektrisch vervoer om personeel te stimuleren op stroom naar het werk te komen en een warmtekoudeopslag, waarbij de zomerwarmte 180 meter diep wordt opgeslagen om in de winter weer te worden gebruikt. Regenwater wordt opgeslagen om toiletten mee door te spoelen en de rest wordt doorgesluisd naar telers in de buurt. Al met al bespaart het honderden tonnen CO2 uitstoot.

Ook de luchtkwaliteit en zoveel mogelijk daglicht krijgt een accent. Super van Lidl.

LEKKERE SOEP VAN GEKKE GROENTEN Het wordt ‘gekke groente’ genoemd, maar in feite is er niets mis mee. Het ziet er alleen anders uit en dat wil de consument niet, dus wordt vijf tot tien procent van groente en fruit, dat niet aan de stan-

Kromkommer

daardnorm voldoet, weggegooid. Verkwisting, vond Chantal Engelen van Kromkommer, een organisatie die dit voedsel bij telers koopt en er verrukkelijke soep van maakt. Kromkommer gaat nu als een speer en groeit als kool. Met speelse campagnes en hun inspirerend enthousiasme brengen ze de soepen aan de man en maken zo van de nood een deugd. En dragen een steentje bij om voedselverspilling de wereld uit te helpen. Kromkommer werkt samen met een gerenommeerde soepfabriek om de kwaliteit van het product te garanderen en de marketing te vergemakkelijken. Een heerlijk initiatief!

DE GROENE MEISJES

In marketingkringen is vastgesteld dat (slechts!) twintig procent van de bevolking oprecht geïnteresseerd is duurzame diensten en producten. De rest is lui of onwillig en vindt dat gedoe over een verantwoorde leefwijze saai, betuttelend of irritant. Het is juist die doelgroep die het blog Groene Meisjes (www.degroenemeisjes.nl) wil bereiken met hun boodschap dat een groener leven vooral leuk moet zijn. En toegankelijk voor een breder publiek. Ook mensen die lui en onwillig zijn willen ze over de streep trekken. Ze presenteren recepten, adviseren over groen reizen, brengen kringloopnieuws, vintage mode en laten je kijken naar wat anders kan, en niet naar wat er allemaal niet mag. Zo leren ze de tachtig procent hoe je leuk en lekker kunt leven en niettemin de aarde een dienst kunt bewijzen. Blogdame Merel is daarbij ook nog eens heel openhartig over haar persoonlijk leven. Reken op een plezierige kennismaking.

De groene meisjes

Nieuws op z’n Frans

Redacteur Frans van der Beek deelt rode en groene kaarten uit. Groen maakt blij en rood moet anders.

7

Heb je goed of slecht nieuws?

Mail Frans!

redactie@krantvandeaarde.nl

WAT EEN GEDOE MET DIE KOEIEN

Volgens Marianne Thieme gooien dagelijks vijf boeren de handdoek in de ring en gooien de sleutel van de voordeur van hun boerderij in de plomp. Boeren hebben het niet gemakkelijk. Eerst wordt het melkquotum losgelaten, waardoor de veestapel snel groeide met een mestoverschot als gevolg. Dat wordt nu weggewerkt met een overlijdenspremie voor de koe. De boer krijgt 1200 euro om fosfaatrechten te kopen, die hij volgend jaar weer moet inleveren om nieuwe rechten te kopen. Ik sprak een boer op het Friese land die alle regelgeving en gesol met koeien beu is. “Vroeger waren de boeren de baas in de melkfabriek, nu is dat omgekeerd,” zei hij. De bank helpt ook niet mee. Deze boer vertaalde Rabo met ‘Ruimt Alle Boeren Op’. Niet bepaald een compliment. Bijna 500 melkveehouders hebben zich al aangemeld voor de stoppersregeling en dat doen de meesten met pijn in het hart, want het is wreed om afscheid te moeten nemen van het bedrijf waar je ziel en zaligheid in hebt gelegd.

BLIJF VAN ONS ZAAD AF!

Meer dan 12.000 dier- en plantensoorten zijn wereldwijd met uitsterven bedreigd. Nu dreigt het gevaar van monoculturen omdat grote organisaties (bijvoorbeeld Bayer dat Monsanto overnam) genetische eigenschappen van groente- en fruitzaden patenteren. Dat betekent dat eigen zaden niet mogen worden doorontwikkeld. Dan ontstaat een monocultuur met een groot risico’s op ziektes. Een micro-organisme dat een manier heeft gevonden om een gewas aan te vallen of te besmetten, kan dan meteen alle andere gewassen infecteren. Daardoor moeten heel veel bestrijdingsmid-

Melkveehouders

delen worden gebruikt, die weer worden geleverd door dezelfde firma Bayer. Zo sterven bijzondere rassen en soorten uit die we nodig hebben voor het behouden van duurzame en productieve ecosystemen. Wie stopt deze levensgevaarlijke ontwikkeling?

10 JAAR SMARTPHONE: EEN RAMP

De gekke gewoonte om bij iedere innovatie de oude smartphone weg te gooien of op te bergen heeft desastreuze gevolgen voor het milieu. Greenpeace schreef er een rapport over en somt op: mijnwerkers winnen in afgelegen gebieden kostbare metalen in levensgevaarlijke omstandigheden. In de fabrieken staan werknemers bloot aan schadelijke chemicaliën en de productie ervan kost steeds meer energie, waardoor de vraag naar kolen en fossiele brandstoffen blijft stijgen. Onvoldoende recycling en hergebruik zorgt voor een berg e-waste. Slimmer en frequenter gebruik van onderdelen van smartphones, evenals efficiënte recycling kan die productieketen verduurzamen. De oplossing kan worden gevonden in het ontwerp. Het moet gemakkelijker worden om dat te upgraden, waardoor consumenten langer met hun toestel doen dat het huidige gemiddelde van twee jaar. Wie vertelt dat aan Samsung en Apple?

stoppen? De Hartstichting wijst er evenwel op dat roken jaarlijks twintigduizend sterfgevallen veroorzaakt, nog afgezien van alle andere maatschappelijke consequenties. Conclusie: zo’n veertien miljard kan eventueel worden geïnvesteerd in de tabaksindustrie en dat is bepaald geen stimulans om een Rookvrije Generatie te realiseren, iets waar de Hartstichting hartstochtelijk voor pleit. “Van pensioenfondsen mag je verwachten dat ze hun maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen en bijdragen aan een gezonde samenleving,” aldus hun persbericht. Maar als het om geld gaat, en zeker bij de Dagobert Duck’s, zijn er minder scrupules. Het zal een zware dobber worden om die grootgeldbezitters van dat nut en die noodzaak te overtuigen.

WAAROM NIET VLIEGEN OP WATERSTOF?

Institutionele beleggers in Nederland hebben een totaal vermogen € 2.800 miljard en ongeveer de helft twijfelt of dat geld ook in de tabaksindustrie kan worden geïnvesteerd. De voorstanders menen dat roken een vrije keuze van de consument is en waarom zouden ze daar dan geld in mogen

Kerosine is de meest gebruikte brandstof in de luchtvaart en daar kan qua prijs en gebruiksgemak niets tegenop. Maar kerosine vervuilt zwaar. Rij maar eens langs Schiphol met het autoraampje op en snuif de geur op.

Volgens professor Jo Hermans van de Universiteit van Leiden is het gebruik van waterstof de oplossing. Het is een brandstof met een heel laag gewicht en prijstechnisch interessant. “Het is een defect dat kerosine zo irrationeel goedkoop is. Dit zorgt ervoor dat er onnodig veel vliegreizen plaatsvinden. Een wereldwijde belasting op kerosine is daarom iets om na te streven,” aldus de professor. Is deze geleerde een roepende in de woestijn?

Is zijn oplossing bestand tegen de enorme kracht van de lobby die fossiele brandstoffen blijft propageren? Er is nog een lange weg te gaan, maar Hermans gooide in ieder geval een flinke steen in de kerosinevijver.

Beleggers

Vliegen op waterstof

BELEGGERS TWIJFELEN OVER TABAK

8

Ontwikkelingshulp met Tonzon

Klaar om de wereld te helpen

De isolatiefolie van Tonzon zorgt in ons kille Nederland voor doeltreffende en eenvoudige isolatie van vloeren, leidingen en radiatoren, maar ook in het hete Afrika biedt de folie uitkomst.

Tekst: Eric Schoones | foto’s: Tonzon

Ton Willemsen met twee Afrikaanse Tonzon-installateurs.

Al in 1980 toen Ton Willemsen zijn uitvinding deed, bedacht hij dat er toepassingen zouden kunnen zijn in ontwikkelingslanden. Het idee bleef lange tijd liggen, maar vorig jaar trok hij met Artsen zonder Grenzen naar Afrika.

geïsoleerd. In Zimbabwe werd een hal, in gebruik voor de opslag van goederen, geïsoleerd en de temperatuur in de hal daalde met vijf graden, omdat de folie de grote stralingswarmte tegenhoudt. Ton Willemsen: ‘In Tsjaad werd door Artsen zonder Grenzen een nieuwe ziekenzaal gebouwd. Toen ze hoorden van de opmerkelijke resultaten in Congo wilden ze nog snel de dakisolatie ook daar toepassen. Een medewerker kon alle dakisolatie voor het gehele pand in één koffer meenemen, zodat het nog net op tijd in de juiste fase tijdens de bouw kon worden toegepast.’

In het eigen bedrijfspand had Ton Willemsen ondertussen al gemerkt dat de folie tegen het plafond in de fabriekshal en tussen het systeemplafond in het kantoor ook tijdens Hollandse hittegolven ervoor zorgde dat het binnen aanmerkelijk koeler bleef. Dat zou toch ook in Afrika met nog veel hogere temperaturen uitkomst bieden, want vooral Dat is ook een van de grote voordelen van de folie. de opslag van medicijnen en voedsel is daar een ‘Het is heel praktisch toepasbaar omdat het mateernstig probleem. riaal volledig opvouwbaar is en hoegenaamd geen volume heeft. Je kunt het bij wijze van spreken met Tijdens het eerste bezoek aan Congo, Zimbabwe en Tsjaad zijn o.a. opslagplaatsen voor medicijnen een muilezeltje meenemen. We hebben ook lokale

mensen opgeleid om het materiaal te installeren.’

B. Nazy, magazijnmeester in Kimbi in Congo vertelt: ‘In de geneesmiddelenopslagplaats van MSF-Hollande is door de Tonzon ingenieur de isolatie aangebracht. Onze opslag ligt in de regio Fizi, en de temperaturen zijn hier zeer hoog. Vóór de isolatie was het vaak 34 à 35 graden in de opslag. Ook de vloer was niet koel en zwetend kwam ik de dagen door. Er was ook geen ventilatie, waardoor de medicijnen helemaal niet goed bewaard konden worden. Sinds de isolatie is aangebracht is het veel koeler geworden in de opslag. De temperatuur ligt nu op 27 à 28 graden, daardoor kunnen we de producten in betere omstandigheden bewaren. Op warme dagen komen mensen graag even langs.’

9

Natuur

Tekst: Frans van der Beek

BBC Earth pakt weer magistraal uit

AFRIKA

leert wat overleven is Tekst: Frans van der Beek

Oog in oog met onbekende diersoorten of toezien hoe de strijd op leven en dood wordt gevoerd, kennismaken met natuurlijke schoonheid, die op gespannen voet staat met wrede natuurwetten, dat biedt de BBC Earth serie AFRICA. Een ontdekkingsreis in vijf episodes langs het continent dat haar geheimen prijs geeft aan de camera. Fascinerend! Š Paul Brehem

10

Natuur

© Chadden Hunter

© Chadden Hunter

© Jeff Wilson

Afrika wordt wel eens het vergeten continent genoemd, maar BBC Earth ontrukt dit werelddeel aan dit obscure karakter dankzij deze expeditie langs vijf regio. De eerste is de Kalahari woestijn, waar je niets anders dan zand, dodelijke dorheid en leegte zou verwachten. Water is schaars, want alleen de vluchtige, verdwijnende mist zorgt voor druppels vocht. En toch wemelt het er van leven dat het bewijs levert van de vindingrijkheid van de natuur. Slimme stokstaartjes worden verschalkt door nog slimmere vogels, agressieve zwarte neushoorns komen samen om feest te vieren en reusachtige insecten maken het enorme zwermen vogels knap lastig. In deze oudste woestijn ter wereld vechten de grootste giraffen voor hun bestaan in een slag die nooit eerder werd gefilmd. Het zijn superlatieven, maar die worden terecht toegekend aan deze uitgestrekte natuur vol uitersten.

Onvoorspelbaar

De savanne in Oost-Afrika verandert voortdurend. Wie hier wil overleven moet ingenieus en wendbaar zijn in een vijandige en onvoorspelbare omgeving. Het klimaat gaat van koud naar warm, de voedselvoorraad van hongersnood naar overvloed en het landschap van extreem nat naar kurkdroog. Dit gevarieerde landschap is de biotoop met de hoogste dichtheid van grote zoogdieren ter wereld. Het land van de eeuwig reizende kuddes, vogels die een gelijkenis met een dinosaurus vertonen en olifanten die vechten om het vaderschap van een volgende generatie. Hier geldt het recht van de sterkste en wie niet bereid is om risico’s te nemen verliest bij voorbaat.

Zware concurrentie

Het regenwoud van Congo vormt het hart van Afrika en is een dynamische habitat vol leven en rumoer. Chimpansees stelen honing van hard-

Natuur

© Chadden Hunter

11

Nieuwe abonnee & DVD Je ontvangt als nieuwe abonnee de Krant van de Aarde in de brievenbus thuis.

Je krijgt nu gratis BBC EARTH Africa 2 dvd box van 415 minuten televisie cadeau! www.krantvandeaarde.nl

© Chadden Hunter

werkende bijen door met een stok hun nesten open te breken en kaalkopkraaien leggen eieren waar bizarre kuikens uit kruipen die lijken op prehistorische wezens. Als de duisternis valt verandert de sfeer. Met behulp van technisch geavanceerde opnameapparatuur gloeit het bos in het donker. Zo kunnen we zien hoe kleine kikkers veranderen in kungfu vechters en hun kostbare eitjes in opgevouwen grassprieten verbergen. Wat een verschil met de grote kuddes olifanten die bijeenkomen op geheime plekken alsof ze gaan vergaderen. Stieren met een gewicht van drie ton voeren woedende gevechten waarbij de grond dreunt. In de Congo is de concurrentie zwaar en leert ieder dier of insect om voor zichzelf op te komen of te worden verslonden.

Witte haaien

In de volgende episode reizen we naar de kaap.

Zuid-Afrika is een land vol leven en kleur. Als de

stromingen van twee oceanen hier niet zouden zorgen voor verjongende krachten door het scheppen van wolkenformaties, dan was dit deel een woestijn. Nu is een groot deel regenwoud dat in 2005 pas werd ontdekt met behulp van satellietfoto’s. Fraaie zeegezichten met bijvoorbeeld de koude Bengualestroom in het westen met de thuisbasis van de grootste kolonie witte haaien op aarde. Waar de twee stromingen elkaar ontmoeten en warm en koud water op elkaar botsen, ontstaat een van de meest spectaculaire natuurfenomenen, de sardinetrek. En hier vinden we de grootste verzameling roofdieren op de planeet.

Meedogenloos

Ten slotte de tot de verbeelding sprekende Sahara, de meest uitgestrekte zandvlakte ter grootte van de Verenigde Staten. Hier regeert de zon als een meedogen loze dictator. Zandstormen razen duizenden kilometers over de woeste vlakte en op regen moet

Waar de twee stromingen elkaar ontmoeten en warm en koud water op elkaar botsen, ontstaat een van de meest spectaculaire natuurfenomenen

12

Natuur

soms vijftig jaar worden gewacht. Leven is hier nagenoeg onmogelijk, maar aan de rand van de Grote Woestijn vinden we zebra’s en de vreemd uitziende naakte molrat weet zich aan de hitte te onttrekken door ondergronds te gaan. Dit is het domein van de karavaan met kamelen en hun eenzame herders op zoek naar de zeldzame oase. Alleen de zilvermier waagt zich op het heetst van de dag onder de genadeloze zon om te scharrelen naar wat schamele maagvulling.

Het is een dramatische aaneenschakeling van beelden die we nooit eerder zagen. Een ontmoeting met onherbergzame natuur waar de mens huivert en eigenlijk niets anders te zoeken heeft dan de zucht naar verbazing en bewondering.

Š BBC 2012

Zandstormen razen duizenden kilometers over de woeste vlakte en op regen moet soms vijftig jaar worden gewacht

Natuur

13

BBC EARTH, Planet Earth II © David Willis

© Into Nature Productions

© BBC 2016

In 2006 maakte de wereld kennis met BBC’s Planet Earth en nu tilt de serie wederom het genre natuurdocumentaires naar ongekende hoogtes met de bijzondere reeks Planet Earth II nu verkrijgbaar op Blu-ray en DVD. Door gebruik van de nieuwste filmtechnologieën en laatste kennis van de natuur verlegt de serie grenzen en laat kijkers het leven op aarde vanuit een ander perspectief beleven: dat van de dieren zelf. Van indrukkende en levensbedreigende achtervolgingen tot intieme ontmoetingen, Planet Earth II dompelt de kijker zes afleveringen lang onder in het leven op eilanden, bergen, in jungles, woestijnen, graslanden en steden.

Ervaar het leven in alle uithoeken van de wereld.

Planet Earth II laat de omstandigheden zien die het bestaan in de gebieden bepalen en de manier waarop dieren zich daarop aanpassen. Reis mee naar de meest prachtige en extreme plekken ter wereld en sta oog in oog met de dieren die er leven.

Aflevering 1. Eilanden

Het leven op een eiland kan voor sommige dieren een toevluchtsoord zijn, terwijl anderen vanaf hun geboorte moeten vechten voor hun leven, zoals de jonge zeeleguanen op de Galapagoseilanden.

Aflevering 2. Bergen

Hoog in de bergen leven een aantal van de meest ongrijpbare en mysterieuze dieren op aarde. Volg in deze aflevering een familie sneeuwluipaarden, grizzlyberen en een rode lynx.

Aflevering 3. Jungles

De jungle, de meest prestatiegerichte en gevariEen kangal pad met kudde eerde plek opopaarde.

Volgzijn haar bewoners zoals

jaguars, jungledolfijnen, ninjakikkers, indri’s en glow in the dark dieren tijdens onvergetelijke verrassingen.

Aflevering 4. Woestijnen

In de woestijn worden dieren zwaar op de proef gesteld. Ze bedenken ingenieuze manieren om te overleven. Uitgehongerde leeuwen nemen het op tegen een giraffe en een kleine vleermuis vecht met een schorpioen om zijn maaltijd te beschermen.

Aflevering 5. Graslanden

In de graslanden vinden we de meeste wilde dieren.

Van de saiga-antilope in Azië tot reuzenmiereneters in Brazilië en ariboes die tijdens de grote trek het pad kruisen van hun aartsvijand, de poolwolf.

Aflevering 6. Steden

De verstedelijking bedreigt de leefruimte van dieren, maar biedt ook bijzondere nieuwe kansen. De term ‘urban jungle’ krijgt een heel nieuwe betekenis.

DVD winnen?

Doe mee aan de fotowedstrijd op pagina 18.

14

Natuur

Hé Max, help je biologische gelijke een handje!

De cheetah wint(bijna) elke race

De cheetah is het snelste landdier ter wereld. Daar kan zelfs de windhond niet aan tippen. Dus wint de cheetah bijna elke race, behalve die tegen de klok. Die tikt meedogenloos door terwijl de sierlijke snelheidsduivel in een rap tempo van de savanne verdwijnt. Letterlijk doodzonde.

Tekst: Frans van der Beek

De knapste techneuten van Ferrari, Maserati en zelfs McLaren kijken jaloers naar de prestaties van de cheeta. Binnen drie seconden een snelheid van tachtig km/uur ontwikkelen is zelfs de Formule 1-bolides nog nooit gelukt.

Het is een lust voor het oog om de cheeta te zien rennen. In het zicht van een prooi gaat de cheetah er als een kanonskogel vandoor, waarbij het lijf meer door de lucht zweeft dan de poten de aarde raken. De flexibele ruggengraat zorgt voor souplesse, de lange staart garandeert stabiliteit tijdens het zwenken en afbuigen en de klauwen stuwen het dier voort tot een snelheid van wel 90 km/uur. De cheetah kan zijn nagels niet helemaal intrekken. Door deze ‘spikes’ glijdt hij tijdens het rennen niet uit en kan hij gemakkelijk wenden.

Jagen kost kracht. Na een slopende achtervolging moet de katachtige soms wel twintig

minuten uitrusten met het risico dat een ander roofdier er met de buit vandoor gaat. Hoewel het dier het liefst jaagt in de vroege ochtend of late namiddag, zijn op die momenten ook andere dieren actief. De cheeta past daarom meer en meer zijn jachtmethode aan, als de concurrentie een dutje doet. Ook toerisme is hier debet aan, een jagende cheeta trekt veel bekijks en dat stoort. Dus jaagt hij nu steeds vaker op de heetste momenten van de dag en dat is niet bevorderlijk voor het resultaat.

Schoonheid

Zijn anatomie verhindert dat de cheetah een snelle sprint lang volhoudt. Bovendien heeft het lichaam van de cheetah andere eigenschappen moeten opofferen om de snelste te kunnen zijn.

Om voldoende zuurstof te kunnen krijgen tijdens de sprint zijn de neusgaten nogal groot waardoor er minder ruimte is voor de tanden. Er is im-

mers onvoldoende ruimte voor de lange wortels die nodig zijn voor grotere tanden. Zo heeft het voordeel van de snelheid het nadeel dat alleen kleinere dieren in aanmerking komen als prooi.

De schoonheid van het dier is ongeëvenaard.

De vacht is bedekt met ronde, dichte zwarte vlekken op een huid die varieert van beige tot okerachtig, afhankelijk van de streek waar de camouflage van pas komt. De kleine kop heeft ronde oortjes. Vanuit de ooghoek naar de mondhoek loopt een zwarte lijn, die de traanstreep wordt genoemd.

Gevangenisstraf

De exotische uitstraling had een grote aantrekkingskracht op bijvoorbeeld rijke Arabieren: een cheetah in huis als statussymbool.

Hierdoor ontstond een levendige illegale han-

Natuur

15

Foto: Eye to Eye Xperience

Foto: Mariska van Dijk

del waarbij cheeta’s uit het wild vooral vanuit Oost-Afrika naar het Midden-Oosten werden gesmokkeld.

De sjeiks vissen nu gelukkig achter het net, want in de Verenigde Arabische Emiraten is sinds december 2016 een wet van kracht die het bezit van bedreigde diersoorten verbiedt op straffe van gevangenisstraf of een hoge boete. Dat laatste zal de sjeiks worst wezen, want geld speelt daar geen rol. Toch is het een bemoedigend signaal, want de cheetah wordt zeldzaam. Het conflict met de mens om leefruimte, waarbij de cheeta vaak gedood wordt, is de belangrijkste oorzaak van de afname. Andere factoren zoals illegale handel en klimaatsverandering verslechteren de zaak voor dit dier nog meer.

Max Verstappen

Aan het begin van de vorige eeuw was de schatting dat er zo’n honderdduizend exemplaren in

Afrika en Iran rondrenden. De International Union for Conservation of Nature (IUCN) berekende dat dit aantal is geslonken tot het bedroevende aantal van zevenduizend. Dat gaat velen aan het hart. Zo is 4 december uitgeroepen tot World Cheetah Day, een dag waarop bijvoorbeeld sponsorlopen worden georganiseerd om geld in te zamelen voor het behoud van de snelheidsspecialist. In Iran worden nu de mogelijkheden voor een fokprogramma voor dit dier bekeken. In Nederland spant stichting SPOTS zich in voor de cheetah.

Over sponsoring gesproken: misschien een idee tje voor onze snelste volksheld Max Verstappen om te helpen het uitsterven van deze soortgenoot in het dierenrijk te voorkomen, net als zijn voorganger Christijan Albers deed?

Dat de cheetah tot de verbeelding spreekt ligt voor de hand door de reputatie als snelheids-

kampioen. Een van de apocriefe verhalen over het dier is daarom aandoenlijk. Volgens die fabel zou de schepper willen weten wie nou eigenlijk de snelste van de landdieren is: de tsessebe (de snelste antilope) of de cheetah. De twee hardlopers namen hun startpositie in bij een baobabboom en bij een heuvel verderop was de finish. De tsessebe verzekerde zich van een riante voorsprong en rook de winst, maar struikelde over een steen en brak een poot. De cheetah zag af van de overwinning en besloot de onfortuinlijke tegenstander te helpen. De schepper was zo onder de indruk van de onbaatzuchtigheid van de cheetah dat hij besloot deze soort tot de snelste aller dieren te benoemen.

Dat was een mooi gebaar van de schepper, maar het zou nog mooier zijn als die er ook voor zou kunnen zorgen dat de cheetah de eerste helft van deze roofzuchtige eeuw overleeft!

16

Natuur

Nederlandse stichting SPOTS

zet zich vanuit Nederland in voor de cheetah

Foto: Eye to Eye Xperience

Stichting SPOTS zet zich in voor het behoud van de wilde katachtigen. Voorlichting is een belangrijke pijler van deze stichting. Daarnaast ondersteunt SPOTS organisaties die zich inzetten voor de in het wild levende katachtigen financieel, vooral projecten die zich inzetten voor cheetah, leeuw en luipaard. Dit zijn de focusdieren van SPOTS. SPOTS streeft naar een wereld waarin wildleven niet alleen getolereerd wordt in natuurparken, maar ook daarbuiten. Dat is zeker in geval van de cheetah essentieel. Dit dier leeft vooral buiten beschermd gebied zoals Nationale Parken, met name op het land van boeren. Dat betekent dat als je iets voor dit dier wil betekenen, je actief moet samenwerken met de boeren. Immers, zij ondervinden de ‘hinder’ van wildleven, bijvoorbeeld omdat roofdieren hun vee opeten en daarmee hun inkomsten.

SPOTS steunt in het bijzonder cheetah-projecten in Namibië. In dit land leven wereldwijd namelijk de meeste cheetah’s. Binnen een van de door SPOTS ondersteunde projecten worden Kangals gefokt, een herdershond. Deze honden worden geplaatst bij boeren – die ook opgeleid moeten worden om met de honden te werken - met cheetah’s op hun land. Kangals staan er om bekend zich extreem te hechten aan hun ‘kudde’, in dit geval geiten. Vanaf de leeftijd van zeven weken leven deze honden tussen het vee en krijgen zo een binFoto: Eye to Eye Xperience

ding met hun nieuwe “roedel”. Eenmaal geplaatst bij de boer, gaan zij met de geiten op stap. Zij beschermen deze dieren tegen indringers zoals cheetah’s. Kangals zijn geen agressieve dieren, zij zullen bij gevaar in eerste instantie blaffen. Dat is al voldoende om cheetah’s af te schrikken. Deze aanpak is zeer succesvol gebleken en veel boeren willen zo’n hond. Vee én cheetah’s blijven gespaard.

Meer informatie over SPOTS en de mogelijkheden hen te steunen, www.stichtingspots.nl Foto: Patricia Tricorache

Natuur

17

Weidevogelambassadeur onmisbaar

Wanneer je de kieviten weer ziet buitelen in de lucht, dan weet je: de lente komt eraan! De kievit is een van de meest kenmerkende vogels van ons land. Elk jaar broeden circa 200.000 broedparen kievit in Nederland. Dat is 25% procent van de Europese populatie en daarmee is Nederland zeer belangrijk voor de kievit.

Om dit aantal op peil te houden moet hard gewerkt worden en hetzelfde geldt voor de grutto, scholekster en de andere weide- en akkervogels. Hun voortbestaan vraagt intensieve bemoeienis van bestuurders, boeren en vrijwilligers want de aantallen gaan nog steeds achteruit, al is de teruggang niet overal in het land gelijk. Met name de intensivering van de landbouw speelt een grote rol in het teruglopen van het aantal weidevogels. Er is te weinig bloem- en kruidenrijk grasland om hun jongen groot te brengen. Want de jongen eten vooral insecten en insecten zijn vooral te vinden in bloemen kruidenrijk grasland. Ook wordt er vroeger en massaler gemaaid en is het grondwaterpeil vaak te laag, waardoor de regenwormen te diep in de grond zitten en onbereikbaar zijn voor weidevogels.

Boeren met hart voor de weidevogels zijn er gelukkig wel, en die zijn onmisbaar. Dat geldt ook voor de ruim 9.000 vrijwilligers die zich jaarlijks inzetten voor de weidevogels.

Ze markeren en beschermen waar nodig nesten in weilanden, tellen oudervogels met kuikens of ze volgen een cursus zodat ze beter inzicht krijgen hoe weidevogelbescherming werkt of hoe een boerenbedrijf functioneert. Deze mensen vormen het hart van de weidevogelbescherming in Nederland, zonder hen zou de weidevogel er een stuk slechter voor staan. Zonder de inzet van vrijwilligers kan de weidevogel in Nederland niet overleven, want zonder hen weten we niet waar de nesten liggen

die beschermd moeten worden. Ook zorgen al die vrijwilligers ervoor dat bij boeren het besef groeit dat weidevogels blijkbaar belangrijk zijn voor de samenleving en dat ze dus weidevogels meer kansen

geven. De vrijwilligers zijn een soort weidevogelambassadeurs. In gebieden waar geen vrijwilligers actief zijn, hebben boeren vaak ook minder animo om de weidevogels te helpen.

18

Fotowedstrijd

FOTOWEDSTRIJDLandschappenNL Heb je een foto gemaakt van een mooie, bijzondere of typische plek in de Nederlandse natuur? Stuur die dan met toelichting naar de Krant van de Aarde. Elk nummer plaatsen we de beste inzending en enkele eervolle vermeldingen. Mail naar: redactie@krantvandeaarde.nl onder vermelding van je naam en adres.

De winnaar wordt ook beloond door onze partner LandschapenNL met het boek “Lekker Landschap” over foodwalks en eten uit de natuur van LandschappenNL en een DVD van BBC EARTH.

Samen voor ons Landschap LandschappenNL is het samenwerkingsverband van 12 provinciale organisaties, dat zich inzet voor het behoud en ontwikkeling van ons landschap waarin we wonen, werken en recreëren. Het landschap vraagt om duurzaam beheer, zodat we er nu en in de toekomst van kunnen genieten. LandschappenNL werkt samen met mensen, organisaties, bedrijven en overheden, via projecten en lobby.

Fotowedstrijd

19

Klompenwaard, Rieverenland. Maker: Joyce Derksen

Winnende foto Op de splitsing van de Waal en het Pannerdens Kanaal ligt de Klompenwaard. Dit gebied van Staatsbosbeheer is een mooi voorbeeld van nieuwe natuur in het rivierenlandschap. In de jaren ’90 is er klei afgegraven, waardoor een nevengeul is ontstaan. De typische dynamiek van de grote rivieren, die eeuwenlang door de mens werd beteugeld, heeft er een nieuwe impuls door gekregen. De Klompenwaard is onderdeel van de Gelderse Poort en wordt het hele jaar begraasd door een kudde Konikpaarden en Rode Geuzen, een kruising van het brandrode rund, een oud Nederlands ras en de Franse Salers. De foto is gemaakt door Joyce Derksen die in het nabij gelegen dorp Doornenburg woont. Zelf zegt ze hierover: “Deze foto is gemaakt in de zomer van 2016 bij een lage waterstand. De Konikpaarden zochten de waterplas op en rolden door het stof. Doordat het bijna windstil was, reflecteren de lucht en de paarden prachtig in het water. Voor mij een perfect plaatje.”

20

Reportage

Oog in oog met orka’s in de Noordzee Oog in oog met orka’s, met die onderwaterfoto won Melvin Redeker de Britse categorieprijs tijdens de Underwaterphotographer of the Year 2017. Het is voor het eerst dat deze machtige roofdieren onderwater in de Noordzee werden gefotografeerd en daarom noemde de jury de foto ‘baanbrekend’. “Mijn hart slaat een slag over bij het kijken naar deze foto!”, aldus juryvoorzitter Peter Rowlands.

Door Fiona van Doorn / IndeNoordzee.nl

zig. Wekenlang probeerden we orka’s te vinden.

En dat lukte. Meerdere dagen volgden we orka Mousa en haar familie, zeven orka’s die de kusten van de Shetland eilanden afschuimen op jacht naar een lekker zeehondje. We bestudeerden hun gedrag en maakten een afweging, want ook wij moesten onze angst overwinnen. Tenslotte staan ze niet voor niets ook wel bekend als ‘killer whales’ en zagen we ze eerder op de dag nog een zeehond uit elkaar scheuren.

Op een armlengte afstand duikt een orka naar beneden om mij uit te checken. Zijn grote kop hangt recht voor mij. Hij kijkt mij aan, ik kijk Nooit eerder lag er een fotograaf in de Noordzee hem aan. Ik voel mijn hart in mijn keel kloppen bij orka’s in het water. Kan het? Durven we het? en een adrenalinerush schiet door mijn lijf. LetDie vragen hielden ons de afgelopen weken be- terlijk oog in oog met een orka. Fiona heeft mij Ik lig al een half uur in het water te dobberen, als ik Fiona hoor. “Melvin, ze komen er aan!” Onmiddellijk laat ik me afzakken naar de zeebodem en check nog een laatste keer de instellingen van mijn camera. Als ik in de diepte staar, wordt mijn zicht beperkt door een blauwe-groene muur van water. Vanuit mijn ooghoek zie ik beweging en dan gaat het ineens heel snel. Twee orka’s zwemmen recht op mij af. Wat zijn ze indrukwekkend groot! Tijd om daarover na te denken heb ik niet, ik focus mijn camera en schiet.

op de zeebodem gedropt en kijkt vanaf de boot met spanning toe. Drie grote ruggen duiken recht naar beneden, precies op de plek waar ik op de zeebodem lig. Onrustig water, meer kan ze niet zien en dus houdt ze haar adem in: als dat maar goed gaat.

Verbazing

In 2011 zagen we voor het eerst orka’s vanaf een vissersboot in de noordelijke Noordzee. Dat er orka’s zwemmen in onze zee, wisten we niet. En die verbazing en fascinatie groeide uit tot onze stichting ‘In de Noordzee’. In de tussentijd leerden we duiken, navigeren op zee, heeft Melvin zichzelf omgeturnd van bergfotograaf naar onderwaterfotograaf en spendeerden we vele uren op zee.

Reportage

De orka zwemt door, maakt verderop een rondje en keert terug. Voor mij, achter mij en boven mij: overal orka’s! Even weet ik niet wat er allemaal gebeurd. Ik moet mezelf bij elkaar rapen en doe dan weer waar ik voor ben gekomen. Ik druk de sluiter van mijn camera in. Als de orka’s na drie minuten verdwenen zijn in de muur van water, zwem ik rustig naar de oppervlakte.

Met een onwerkelijk gevoel stappen we ’s nachts in bed. Waar we de afgelopen vijf jaar aan hebben gewerkt is vandaag bij elkaar gekomen. Is onze missie nu rond? Nee, natuurlijk niet. Onze passie voor de Noordzee, haar dieren, ecosystemen en onderwaterleven groeit met de dag en we zullen haar verhalen blijven vertellen.

Over In de Noordzee:

De Noordzee is een uniek en kwetsbaar ecosysteem, dat zwaar wordt ondergewaardeerd.

Onbekend maakt onbemind. Daarom exploreren, fotograferen, filmen en onderzoeken wij de onderwaterwereld en kwetsbare dieren en ecosystemen in de Noordzee. Met onze foto- en videoverhalen willen we de beeldvorming over onze zee bijstellen. In de Noordzee bezoekt basisscholen met inspirerende lessen over de dieren in de Noordzee en het probleem van plastic soep en zwerfafval.

Bezoek IndeNoordzee.nl en volg ze op Facebook. com/indenoordzee voor meer Noordzeeverhalen.

21

Zijn grote kop hangt recht voor mij. Hij kijkt mij aan, ik kijk hem aan.

Ik voel mijn hart in mijn keel kloppen en een adrenalinerush schiet door mijn lijf.

GreenCoffins is leverancier van door de World Fair Trade Organization gecertificeerde FAIR TRADE milieu verantwoorde uitvaartproducten.

Peter Samson, oprichter van GreenCoffins: bijna zeven jaar geleden ben ik gestart met het importeren van Fair Trade en milieu verantwoorde graf- en crematiemanden. Ik heb mij daarbij laten inspireren door het Britse bedrijf Ecoffins, wereldwijd de enige door de WFTO geaccrediteerde fabrikant van milieuvriendelijke uitvaartmanden en kisten.

Al haar producten van buiten de EU zijn gemaakt in Fair Trade-gecertificeerde bedrijven en voor haar producten hanteert Ecoffins de hoogst mogelijke normen aangaande kwaliteit en ethische productie.

GreenCoffins is zusterorganisatie van Ecoffins en actief in Nederland, Duitsland, BelgiĂŤ en Zwitserland.

Milieu verantwoord Met haar collectie handgemaakte graf- en crematiemanden biedt GreenCoffins een Fair Trade en milieu verantwoord alternatief voor de doodskist. De gebruikte gewassen worden ecologisch verantwoord gekweekt en zijn zichzelf hernieuwend. Omdat er aan de de uitvaartmanden geen voor het milieu schadelijke stoffen worden toegevoegd (ook geen spijkers, schroeven etc) blijven ze volledig biologisch afbreekbaar. Transport gaat Wereldwijd zijn steeds meer mensen zich ervan bewust dat conform de milieu regels van de WFTO. Deze regels zorgen hun keuzen impact hebben op voor een acceptabele CO2 uitstoot waardoor Fair Trade het milieu en op de leefomstan- productie in derde wereld landen mogelijk wordt. digheden van de mensen die de gevlochten uitvaartkisten gemaakt hebben.

Getest en goedgekeurd door de LVC

Mode

Samen werken aan leefbaar loon

23

In Nederland hebben bedrijven ambitieuze afspraken gemaakt met de overheid, vakbonden en maatschappelijke organisaties om de textiel- en kledingsector te verduurzamen. Dat is door 15 partijen inclusief het ministerie van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking in een convenant vastgelegd. Eén van die afspraken gaat over leefbaar loon. Dit houdt in dat werknemers een loon krijgen dat voldoende is om de basisbehoeften te betalen zoals eten, huur, gezondheidszorg, onderwijs en vervoer en tegelijkertijd in staat zijn om te sparen. Dit kan per land, regio en soms zelfs per stad verschillen.

Tekst: Jeroen van Dijken, Vereniging van Grootwinkelbedrijven in Textiel - VGT

Het doel van de samenwerking is dat werknemers in het jaar 2020 minimaal een leefbaar loon ontvangen. Bedrijven die deelnemen aan de afspraak brengen in kaart hoeveel loon nu betaald wordt en of dat verhoogd moet worden. Vaak wel, en dat is een hele uitdaging. Om de situatie in kaart te brengen, werken bedrijven samen met Nederlandse partners zoals vakbonden, maar via hen ook met lokale vakbonden in bijvoorbeeld Bangladesh en India. Op basis hiervan wordt in 2017 gestart met een project om het verschil tussen het huidige loon en het leefbaar loon te overbruggen. Dit project zal zowel collectief zijn, als specifieke handvatten geven aan individuele bedrijven.

Starten we dan nu omdat er nog niets gebeurt?

Integendeel, veel gebeurt al om te werken aan een leefbaar loon maar het kan beter en moet sneller.

Loon is ook een essentieel onderdeel van het verbeteren van arbeidsomstandigheden. Als lonen te laag zijn, zullen werknemers eerder overwerken of

zullen zij hun kinderen wellicht ook laten werken.

Belangrijk in de aanpak zijn de werknemers zelf.

Zij moeten zich verenigen en vertegenwoordigers aanwijzen die namens hen kunnen onderhandelen over hoe hoog een leefbaar loon is. Vakbondsvrijheid is in veel landen een uitdaging. Zomaar lonen verhogen, is vaak ook geen oplossing, omdat dan bijvoorbeeld ook de huren en voedselprijzen stijgen en werknemers in de praktijk niet vooruitgaan.

Met verschillende projecten wordt geprobeerd een oplossing te vinden. Zoals het ACT (Action, Collaboration, Transformation) initiatief. Hierin hebben 20 internationale merken zoals Primark, C&A, H&M en Inditex (onder andere Zara) zich verenigd met de internationale vakbond IndustriAll. Het gezamenlijke doel is dat werknemers in Cambodja zich verenigen en tezamen met werkgevers een loon onderhandelen en dat vastleggen in een cao. Samenwerking met en tussen meerdere landen in Azië is daarnaast noodzakelijk.

Daarom werd de ‘Asian Living Wage Conference’ georganiseerd. Overheden, sociale partners en internationale kledingmerken uit acht Aziatische productielanden kwamen bijeen om de krachten te bundelen. Daarnaast bestaan nog vele andere initiatieven, zoals het ‘Strategic Partnership for Garment Supply Chain Transformation’ waarin Fair Wear Foundation en vakbonden CNV en FNV tezamen met bedrijven werken aan onder meer een leefbaar loon. Helaas heeft nog geen initiatief voldoende impact gehad voor structurele verbetering. Dat toont ook het belang aan van samenwerken op basis van een gedeelde agenda. Exact dit is het uitgangspunt van het convenant ‘Duurzame kleding en textiel’.

Naturals

We gebruiken bij Royal Green alleen breed spectrum kruiden (superfoods). Dit geeft de garantie dat alle (werkzame) bestanddelen uit het kruid geleverd worden. Conventionele kruiden worden vaak gestandaardiseerd door 1 stof uit de plant te extraheren. Dit wordt gedaan omdat men denkt het ‘werkzame ingrediënt’ gevonden te hebben. Dit ‘enkelvoudig ingrediënt’ wordt geïsoleerd door het gebruik van chemische stoffen. De rest van het kruid raakt beschadigd of wordt weggegooid. Geïsoleerde kruiden verliezen echter de kracht en wijsheid van de gehele plant. Bij Royal Green leveren we alle werkzame ingrediënten van het kruid en kunnen zo een optimale werking garanderen. Royal Green superfoods zijn vrij van vulstoffen en 100% gecertificeerd biologisch!

NL-BIO-0 1 Non-EU Agric

NIEUW!

ulture

Skal 0250

99

NIEUW! Saw Palmetto complex

Royal Green Saw Palmetto complex is een unieke kruidenondersteuning.

Uniek, omdat niet alleen onze zaagbladpalm (Saw Palmetto) 100% gecertificeerd biologisch is, maar ook de geelwortel, groene thee, ashwagandha, brandnetelblad, maitake, gember, selenium en zwarte peper. Het resultaat is een zuiver, hoog geconcentreerd en breed-spectrum product met een optimale werking.

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Ashwaghandha

Royal Green Ashwagandha wordt verbouwd zonder het gebruik van bestrijdingsmiddelen. We leveren een full spectrum ashwagandha. Niet gestandaardiseerd want alle voedingsstoffen uit ashwagandha worden geleverd.

Dit resulteert in een optimale werking.

Royal Green Ashwagandha is gecertificeerd biologisch, vrij van vulstoffen en hoog geconcentreerd (5:1). Ashwagandha is rustgevend, draagt bij aan de ontspanning en helpt bij tijdelijke stress.

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Turmeric complex

Royal Green Turmeric complex bevat een krachtige combinatie van geelwortel, gember en zwarte peper. Onderzoek wijst uit dat zwarte peper de opname van geelwortel vele malen verhoogt. Zo kunnen we een maximale werking garanderen. Geelwortel ondersteunt de spijsvertering en een normale leverfunctie. Royal Green Turmeric complex is gecertificeerd biologisch, vrij van vulstoffen en uiterst zuiver.

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Gember

Royal Green Gember wordt verbouwd zonder het gebruik van bestrijdingsmiddelen. We leveren een full spectrum gember. Niet gestandaardiseerd want alle voedingsstoffen uit gember worden geleverd. Dit resulteert in een optimale werking. Royal Green Gember is gecertificeerd biologisch, vrij van vulstoffen en hoog geconcentreerd.

Gember heeft een maagversterkende invloed, helpt bij de spijsvertering en ondersteunt ons immuunsysteem.

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. • Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu

064U_adv_rg_superfoods_krant_vd_aarde.indd 1

27-02-17 15:28

Interview

25

Iedereen kan het

Tekst: Eric Schoones, Foto: Joachim Schoones

Met een duwtje in de goede richting - een zetje, nudge in het Engels – wil Nudge initiatieven van onderop voor een meer duurzame wereld verder helpen en zo meewerken aan een positieve en blijvende verandering in onze maatschappij. En met ruim 55.000 aangesloten particuliere nudgers en een netwerk van zo’n 300 bedrijven is verbinden het sleutelwoord. Initiatiefnemer Jan van Betten vertelt hoe het begon.

Op zijn zevenenveertigste zette hij vraagtekens bij de tredmolen die zijn carrière als algemeen directeur van de Duitse bedrijven van Reed Elsevier meer en meer begon te worden. Het werk vergde veel energie en terwijl hij probeerde zijn hoofd helder te houden met lange wandelingen, en later met hardlopen, ontdekte hij hoe fantastisch het in de natuur was. Hij werd aan het denken gezet door gesprekjes met zijn buurman, een boer, en een denktank van industriëlen, wetenschappers en politici die nadachten over de transitie waarin we ons bevinden en waarbij hij mocht aanschuiven.

Idealisme ‘Het kwam allemaal min of meer per ongeluk op mijn bordje, en ik wilde me gaan inzetten voor een betere toekomst. Want er is echt wel iets aan de hand in de wereld en de waarden waar het werkelijk om gaat, liggen vaak zo ver verwijderd van ons dagelijks handelen. Maar wat ik precies wilde, wist ik nog niet, totdat ik een grote bierbrouwer sprak die wel duurzamere flesjes wilde produceren, als de consument ze maar zou willen kopen.’

Ondertussen zag Jan van Betten veel mooie kleine lokale initiatieven ontstaan, buurtmoestuinen en kleine energie-coöperaties, maar geen van alle echt krachtig of schaalbaar. Zijn directeur strategie bij Reed Elsevier vertrok naar een startup die duurzame consumenten wilde verenigingen om inkoopkracht te generen. Daar was veel applaus voor.

‘Er was heel veel idealisme, maar het ontbrak vaak aan kennis van financiën en marketing.

Hoe mooi zou het zijn om met een sterke organisatie de verandering van onderop, omdat mensen het zelf graag willen, inzichtelijk te maken, met elkaar te verbinden en zo een handje te helpen.’

Veel gesprekken aan de keukentafel volgden en toen hem ook nog de juiste naam werd aangereikt, die wonderwel paste bij de uitgangspunten en die zich ook nog eens liet vertalen in een ronkende slogan: ‘New Union For The Development Of A Green Economy’, toen was er geen weg terug meer.

Impact Nu zes jaar verder is Nudge een gezonde organisatie met een hele waaier aan activiteiten. Iedereen kan zich als Nudger aansluiten en ideeën inbrengen en mee helpen realiseren, want het blijft bij Nudge niet bij mooie plannen, ze worden ook uitgevoerd. Nudge doet ook consultancy in grote projecten zoals met Rijkswaterstaat over de bodemgesteldheid en organiseert de Nudge Global Impact Challenge, waarin tot nu toe zo’n zeshonderd jonge professionals uit de hele wereld is geleerd hoe ze in hun eigen organisatie of community het verschil kunnen maken. Gevraagd naar mooie voorbeelden hoeft Jan van Betten niet lang na te denken. Hij lacht: ‘Hoeveel

tijd heb je? Het gaat vaak om heel eenvoudige dingen, iets wat iedereen kan en een van de leukste vind ik zelf de openbare boekenkast. Er zijn er nu al driehonderd in Nederland. Je kunt er boeken brengen en meenemen, je ontmoet mensen, het heeft veel leuke effecten. We organiseren regelmatig vriendenbijeenkomst voor bij ons aangesloten bedrijven. Gisteren nog bij Roetz-Bikes, met Guity Mohebbi, een prachtige keynote speaker over diversiteit. Bij Roetz-Bikes maken mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt van oude wrakken weer prachtige fietsen. Het verhaal klopt aan alle kanten, ook qua businesscase en ik hoop dat de aanwezige vrienden, zo’n vijftig bedrijven, die inspiratie dan weer verder uitdragen.’

Out of the box Het voorbeeld van een grote melkpoederfabrikant die iets wilde met de polypropyleen bigbags waarin de grondstoffen worden aangevoerd, maar die vanwege voorschriften in de voedselproductie niet konden worden hergebruikt, laat veel creativiteit zien. ‘We hebben ons netwerk gevraagd om mee te denken over oplossingen en nu

worden van die zakken tenten voor vluchtelingen gemaakt worden. De fabriek is goedkoper, in plaats van te betalen voor vernietiging van de zakken leveren ze nu geld op, grondstoffen blijven behouden en humanitair is het ook prachtig. Bovendien is het zo dat aan melkpoeder omega3, visolie moet worden toegevoegd. Die stof zit in algen, die groeien op warm water en CO2 en dat is in de fabriek in grote hoeveelheden aanwezig. Dus kan de fabriek die stof zelf maken, en de algen bovendien nog vergisten en gebruiken als brandstof. Die denkwijze, zo out of the box, kun je van organisaties moeilijk verwachten, maar nu heeft de fabriek een zelfvoorzienend, gesloten systeem.’

Voelt hij zich een wereldverbeteraar? ‘Nee, helemaal niet.

Ik ben vooral gelukkig met wat ik nu doe en dat onze activiteiten een beetje bijdragen aan welzijn van anderen en van toekomstige generaties.’

Bekijk zelf honderden project rondom o.a. water, natuur, hergebruik, wonen, mobiliteit, voedsel, energie en nog veel meer op www.nudge.nl.

26

Innovatie

Meer molens graag, ook

Tekst en foto’s: Jan Juffermans

Het is toch op z’n minst opmerkelijk. In de ene gemeente worden windmolens met begrip geaccepteerd, terwijl er in een andere gemeente tegen wordt geprotesteerd. Hoe komt dat toch?

Natuurlijk maakt het veel uit of de molens op een redelijke afstand van woonhuizen zijn gepland. En of het tot de meeste mensen wel is doorgedrongen dat het geluid van de moderne molens veel minder is dan van een drukke autoweg. Maar als de bewoners uit de buurt zelf ook aandeelhouder kunnen worden van de molens, dan willen ze meestal graag meedoen om zo hun eigen energie op te wekken. ‘Burgermolens’ worden ze genoemd. Ook is het van groot belang of de voorlichting over nut en noodzaak van windenergie wel goed is verlopen. Op de eerste plaats is dat nu ter voorkoming van verdere klimaatverandering. Maar ook is snelle vervanging van fossiele energie nodig om belangrijke sociale redenen. De noodzaak daarvan weten we helaas pas een paar jaar en daarover werd niet eerder gepubliceerd. Ik leg het hieronder graag uit.

horizon worden aangetast. Daar is zeker begrip voor op te brengen. Maar er moeten zeer diverse belangen goed tegen elkaar afgewogen worden.

Vechten tegen windmolens

Zelf heb ik een aantal jaren geleden met plaatsgenoten voor onze gemeente Boxtel bekeken hoe we kunnen omschakelen naar duurzame energie. Met flinke besparing, aardwarmte, zonnecollectoren (voor warm water) en zonnepanelen (voor stroom) kom je al een aardig eind. Maar de conclusie was dat we voor zeker de helft van het huishoudelijk energiegebruik in Boxtel niet zonder drie of vier windmolens kunnen. Recent is door anderen opnieuw naar de lokale mogelijkheden gekeken en men komt ook tot de conclusie dat het zonder molens niet lukt. Bedrijven gebruiken ook veel energie, maar dat is in elke gemeente weer anders.

Die bedrijven hebben hun eigen verantwoordelijkheid tot besparing en verduurzaming.

Naast de bewoners die geen molens in hun ‘achtertuin’ willen, zijn het opvallend genoeg ook natuurbeschermers die zich opwerpen als vechters tegen windmolens. Ze vinden dat het landschap en de

Bij gesprekken hierover wordt wel eens het voorstel gedaan om windstroom in te kopen van de molens op zee. Maar als iedereen dat wil doen, wordt het wel

erg vol in de Noordzee en wordt ook daar de horizon aangetast. En stroom van molens op zee is door de duurdere molens nog altijd een stuk duurder dan op het land.

Haast is geboden Daar komt nog bij dat de problematiek van de klimaatverandering uitermate urgent is geworden.

Extreem weer komt steeds vaker voor en het zal nog erger worden. De veranderingen gaan veel sneller dan zelfs de klimaatdeskundigen verwachtten. De afspraken van de opmerkelijk goed verlopen ‘Klimaattop’ in Parijs (eind 2015) bleken halverwege 2016 al niet meer voldoende.

Daarom is haast geboden, want het wordt moeilijk om nog binnen de liefst 1 ½ en 2 graden opwarming te blijven. De laatste onderzoeken geven aan dat daarvoor in 2030 de uitstoot van CO2 gestopt zou moeten zijn; dat is nog 13 jaar … Lukt dat niet, dan worden meer rampen voorzien, zeker voor volgende generaties. Dus het wordt echt een kwes-

Innovatie

27

voor natuurbehoud

tie van en/en/en. Dan kunnen we niet meer zeggen: “zet die molens maar op zee”.

door de opwarming van de Aarde. Als we niet ingrijpen komen we uit op 6 miljoen doden per jaar in 2030.

Klimaatverandering blijkt ook voor de natuur dramatisch uit te pakken. Het verlies aan populaties en soorten is door diverse oorzaken al ruim een halve eeuw gaande en verwacht wordt een extra verlies aan biodiversiteit door klimaatverandering van rond de 30%. De wetenschapper Paul Ehrlich schreef dat soorten momenteel honderd keer sneller uitsterven dan het natuurlijke tempo. Als je dat hoort, zou je alle natuurbeschermers graag wat extra molens toewensen, om nóg meer verlies van natuur te voorkomen.

Ongeveer 400.000 van de 4,9 miljoen zijn nu al zogenaamde ‘climate deaths’, ook per jaar. Die klimaatdoden vallen mondiaal zeer verspreid en bijna onopgemerkt in vooral het gebied tussen de evenaar en de keerkringen, waar het ’s zomers nu zelfs 45 tot 50 graden wordt; dat is praktisch onleefbaar en ook de gewassen op het land verbranden en verdorren.

Groot sociaal drama Klimaatverandering wordt doorgaans gezien als een milieuprobleem. Maar in 2012 werd een rapport gepubliceerd waaruit bleek dat het op mondiale schaal om een groot sociaal drama gaat. Want wat blijkt? Door ons intensief gebruik van fossiele energie zijn per jaar een paar miljoen dodelijke slachtoffers te betreuren. In de ‘Climate Vulnerability Monitor’ (1) werd dit voor het eerst gepubliceerd: jaarlijks 4,9 miljoen doden in de hele keten van fossiele olie, gas en kolen, van mijnongelukken, luchtvervuiling tot aan toename van ziektes zoals malarie

Impuls regionale economie In dat licht bezien vind ik enige verstoring van landschappelijke beleving door windmolens, die het meest efficiënt duurzame energie leveren, toch wel acceptabel, zeker tegenover de mensen in genoemde kwetsbare gebieden of op eilanden wonen die onder water dreigen te lopen. Het is in feite een mensenrechtenkwestie. Bovendien zijn wij, samen met andere rijke landen, veruit de grootste gebruikers van fossiele energie en dus ook de ‘producenten’ van CO2, een van de belangrijkste klimaatgassen. We moeten dus vooral om sociale redenen zo snel mogelijk van die gevaarlijke fossiele brandstoffen af.

Met deze inzichten kijk je heel anders tegen windmolens aan. Het is dan eerder een soort redmiddel uit een zeer gevaarlijke situatie, die ‘helaas’ (of gelukkig) voor ons nog niet direct zichtbaar is.

Mijn conclusie is dan ook dat elke gemeente met haar bewoners alles uit de kast moet halen om primair alle besparingsopties op te pakken en de benodigde duurzame energie zoveel mogelijk in eigen regio op te wekken. En het mooie is dat het tegenwoordig kán, en dat daarmee bovendien de regionale economie een flinke impuls krijgt, inclusief de werkgelegenheid.

Natuurlijk moet bekeken worden waar de molens de minste overlast geven. Als overweging kan ook positief meespelen dat ze er waarschijnlijk maar tijdelijk zullen staan, totdat nieuwe technische innovaties ons nog betere oplossingen bezorgen.

(1) ‘Climate Vulnerability Monitor – A guide to the cold calculus of a hot planet’ te vinden op: http://daraint.org.

Op pagina 17 van de ‘Executive summary’ staan de diverse oorzaken van de 4.9 miljoen doden per jaar.

28

Dag van de Aarde 2017

Herinneringen aan

Earth Day

Tekst: Eric Schoones, Foto: Joachim Schoones

De eerste viering van de Dag van de Aarde op 22 april 1970, toen twintig miljoen Amerikanen hun stem lieten horen voor de planeet, werkte als een bekering voor socioloog Egbert Tellegen. Met hem halen we herinneringen op aan die gebeurtenis en spreken we over een meer duurzame economie.

Marcuse

Hij kreeg het niet van huis uit mee: “Mijn feeling voor de natuur is als socioloog zeer gering. Ik ben er niet trots op en mijn vriendin leert me nu wat vogels te onderscheiden.”

De milieuproblematiek sprak hem aan als ‘permanente legitimering om afstand te nemen van de bestaande sociale werkelijkheid’. Tijdens mijn studie in Utrecht was maatschappijkritiek uit den boze. Ik begon in 1955, het was in de wederopbouwperiode van na de tweede wereldoorlog.

Cultuurpessimisme was het ergste waaraan je je als socioloog kon bezondigen. Er zijn in de oorlog 102.000 joden uit Nederland vermoord maar daar is in de zeven jaar dat ik sociologie studeerde, met geen woord over gesproken. Wel lazen we boeken zoals over de Drentse boerin en haar plaats in de samenleving. Ik verzette me toen al tegen wat ik ‘De dictatuur van de sociologie’ noemde. Later, in 1964, werd een dergelijk verzet tot uitdrukking gebracht in de titel ‘One dimensional man’ van een boek van Herbert Marcuse.”

Hij woont al een halve eeuw in het landelijke Sloten, dat in 1921 werd geannexeerd door het jongere Amsterdam.

Het is vandaar ruim een half uur fietsen naar de binnenstad, waar hij in een lange en veelkleurige carrière o.a. hoogleraar milieukunde aan de UvA was. Zijn woonkamer wordt gedomineerd door een imposante boekenkast, waarvan zijn jongere broer Toon Tellegen een flinke plank voor zijn rekening neemt: “We krijgen alles van hem, ook wat nog niet verschenen is.”

Maar in 1970 woonde Egbert Tellegen met zijn vrouw en dochters een half jaar in New York, waar hij als gastdocent sociologie doceerde aan New York University. Hij herinnert zich de eerste Earth Day nog goed: “Het was een ongelooflijk heftige tijd. De zwarte panters voerden een agressieve emancipatiestrijd, hele zwarte wijken gingen in vlammen op en vier studenten werden bij massale protesten tegen de oorlog in Vietnam en Cambodja doodgeschoten.”

Terwijl mainstream Amerika de luchtvervuiling nog accepteerde als de ‘smell of prosperity’, weerklonk de slogan ‘Geef de aarde een kans’ steeds luider en er kwam een kentering in het bewustzijn van velen. En al herinnert Egbert Tellegen zich die dag als ‘het meest lieftallige element’ in dat zeer maatschappijkritische klimaat, het maakte een onuitwisbare indruk en opende ook zijn ogen voor de milieuproblematiek.

In die tijd van naast elkaar bestaande, totaal verschillende cultuurpatronen van katholieken, protestanten, liberalen, socialisten en communisten, werd ‘normaal doen’ niet verlangd. “Nu is het extreem anders. Van Moslims wordt, niet in de laatste plaats door Christelijke partijen, verwacht dat ze allerlei vrijheden aanvaarden, waartegen die partijen zich in het verleden zelf heftig hebben verzet. Ook voor de VVD is het nu normaal dat homo’s hand in hand over straat gaan - terwijl die partij zich indertijd nog tegen het homohuwelijk verzette. Elke buitenlander die zich niet kan vinden in ons denken kan nu het beste maar vertrekken. Een andere levensstijl wordt niet geaccepteerd.”

Dat ééndimensionale ziet hij ook terug in het gangbare denken over de economie. “Mensen beseffen niet dat onze economie vijf eeuwen geleden is ontstaan en een historisch fenomeen is. Het kapitalisme zorgde voor een gigantische vooruitgang van de productiekrachten. Karl Marx onderkende dat ook, maar hij signaleerde eveneens de keerzijde. Hij was in het geheel niet met het milieu bezig maar hij schreef wel in Das Kapital: “het kapitalisme vernietigt uiteindelijk de bronnen van alle rijkdom: de aarde en de arbeider.”

Tellegen neemt veel economen hun gebrekkig historisch besef kwalijk. “Ze schermen altijd met een breed welvaartsbegrip dat ook immateriële waarden omvat.

Maar als ze het over het ‘herstel’ van de economie hebben verwijzen ze daarbij nooit naar de afname van uitputting of vervuiling van het milieu. Ze beseffen niet dat het kapitalisme ontstond in een tijd van onbegrensde mogelijkhe-

den. Het systeem is ongeschikt geworden nu de grenzen van het toenemende milieugebruik op een eindige planeet zijn bereikt. Terwijl de basisvoorwaarden voor het menselijk leven op aarde vernietigd worden, stellen economen vast dat het prima gaat met de economie, omdat ze milieu - effecten van ons produceren en consumeren niet meenemen in hun berekeningen.”

Trump

Tellegen denkt genuanceerd over groei. “Als je die effecten wel meeneemt in je beoordelingen, dan is verantwoorde groei mogelijk. Groei moet niet het doel zijn, maar kan wel het resultaat zijn van bijvoorbeeld investering in duurzame energie. Maar in de moderne economie is geld verdienen een doel op zichzelf geworden.”

Geld is een gesel van de aarde, is een van de stellingen bij zijn boekje Afscheid van het kapitalisme, over de aarde en onze economische orde.

Het milieu-denken is niet dominant, maar toch ziet hij een trend in de goede richting. “Er zijn nu zelfs gezaghebbende VVD’ers die vinden dat we weg moeten van de fossiele brandstoffen. Tien jaar geleden was dat nog ondenkbaar. En ook al zorgt Trump voor een enorme terugval, hij zal die duurzame beweging niet kunnen terugdraaien. Daar ben ik positief over.”

Terlouw

Als zoon, broer en vader van huisartsen, heeft hij zo zijn bedenkingen bij hoe economen vaak praten over het herstel van de economie alsof ze praten over het menselijk lichaam. “Ik vind die cultuur van de geneeskunde fantastisch. Aan de ene kant is het heel concreet, soms moet je krachtdadig ingrijpen, maar vaak ook juist niet. Artsen blijven altijd nadenken.”

Zo is het ook in het informele leven buiten de economie, maar dat vraagt wel om een andere mentaliteit. Die ziet hij bij het nieuwe type ondernemer. “Ik hou van kleine ondernemers. Laatst hoorde ik Jan Terlouw nog bij een fantastische lezing voor groene ondernemers. Ik heb het zelf meegemaakt met een makelaar, een fietsenmaker en een ijzerhandelaar. De eerste raadde me af te verhuizen na de dood van mijn vrouw, en de anderen vonden dat ik best nog een tijdje vooruit kon met mijn fiets en mijn grasmaaier. Ze hadden geld kunnen verdienen, maar dat was niet hun prioriteit. Ze dachten mee. Professionaliteit gaat bij hen voor profijt. Dat stemt me hoopvol. Ja, ik heb het liever over hoop dan over optimisme. Er zijn problemen, het gaat niet goed, maar we gaan naar iets anders.”

Dag van de Aarde 2017

29

Iedere dag is het

Dag van de Aarde

De Aarde danken voor alles wat ze ons geeft en extra aandacht schenken aan een schone leefomgeving: in Amerika is het heel gebruikelijk tijdens de International Earth Day. Deze wordt dit jaar op 22 april al weer voor de 47e keer gevierd, met als thema: Onderwijs is de basis voor vooruitgang. Met speciale aandacht voor het opvoeden en onderwijzen van kinderen met en in de natuur.

De Aarde kan niet alleen op 22 april, maar eigenlijk op alle dagen van het jaar wat extra zorg en aandacht goed gebruiken. Tijdens de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen bleek al dat de problemen van klimaatverandering, overschakeling van fossiele naar bio-brandstoffen, hoge milieubelasting van vleesproductie en andere groene issues hoog op de politieke agenda van veel partijen staan. Afhankelijk van de verkiezingsuitslag en de formatie van een nieuw kabinet zal er ongetwijfeld aan mogelijke oplossingen worden gewerkt. Maar daar hoeven we niet op te wachten. Een beter milieu begint namelijk bij jezelf!

Minder of geen vlees eten, de verwarming wat graadjes lager en dan maar een warme trui aantrekken, een elektrische auto kopen of met het openbaar vervoer gaan: het zijn allemaal manieren om in ieder

geval een beetje mee te werken aan een betere leefomgeving voor ons allemaal. En op de Dag van de Aarde zelf? Dan trek je je mooiste (groene) kleding aan, ga je bloemzaadjes uitstrooien om bijensterfte te voorkomen, plant je een boom, bak je een taart (in de vorm van een wereldbol?), zing je een Aardig lied, kortom: geniet je van hopelijk weer een mooie (lente)dag op onze kostbare Aarde. We hebben er maar eentje, dus laten we er niet alleen die dag, maar op alle dagen van het jaar extra zuinig op zijn!

Wil je toch iets speciaal op zaterdag 22 april doen?

Dan heb je nog een paar weken de tijd om met bijvoorbeeld schoolklas, collega’s, bedrijf, straat, buurt in te spelen op de Dag van de Aarde. Bij het ter perse gaan van dit nummer half maart waren er al een aantal activiteiten gepland. In Amsterdam wordt in Artis op 22 april de vijfde editie van de Dag

van de Milieufilosofie gehouden over het onderwerp ‘Dieren in ons midden’. Werkplaats voor Duurzame Ontwikkeling Omslag viert de Dag van de Aarde in de eigen tuin in Eindhoven met onder meer creatieve workshops (muziek en samen een lied maken, werken met klei). De middag wordt afgesloten met een verantwoorde maaltijd. Yogazenter Amsterdam geeft een workshop waarbij deelnemers zich gaan richten op het eigen contact met de Aarde. Bij mooi weer wordt begonnen met de Aardegroet buiten op het gras. De Vrouwe van het Labyrinth organiseert een lente-labyrintloop in de natuur. Het prachtige Chartres-Labyrint bij Casella in Hilversum vormt hierbij een bedding voor inzicht en inspiratie.

Houd voor meer activiteiten en evenementen de facebookpagina van Krant van de Aarde en Dag van de Aarde in de gaten.

30

Column

Nathalie barones van Verschuer runt samen met haar man het landgoed Heerlijkheid Mariënwaerdt in het Gelderse Beesd. Daar worden onder meer biologische delicatessen geproduceerd en bevinden zich een winkel en twee restaurants.

Vakantie

Als je zo mooi woont, zoals wij, op een landgoed met prachtige natuur, zou je denken dat je altijd een vakantiegevoel hebt. Veel mensen komen immers naar het landgoed om ‘even in een andere wereld’ te zijn, terug in de tijd, waar het minder hectisch is en er aandacht is voor elkaar en de mooie dingen van het leven. Lekker wandelen, fietsen, eten en relaxen.

Op een mooie, zonnige zondag geldt dat voor ons ook. Dan genieten wij intens van de vergezichten, de tsjilpende vogels en de schoonheid van de natuur. Maar op de doordeweekse dagen is het gewoon hard werken op Mariënwaerdt. Onze agenda’s puilen uit van de afspraken en mijn mailbox loopt elke dag weer vol. Maar ook dan pak ik mijn momentjes.

Ik fiets meestal naar ons kantoor bijvoorbeeld, niet rechtstreeks, maar met een omweg over de lanen en dijkjes. Of het nu zomer of winter is en zelfs als het regent geeft dat een heerlijk, vrij gevoel. Na de lunch ga ik even in de zon zitten of een klein ommetje maken. Al wandelend heb je vaak een goed gesprek, of kun je je hoofd leeg maken, nadenken over iets wat je bezighoudt. Daarna kom je verkwikt weer terug.

Maar een landgoed is een grote verantwoordelijkheid en natuurlijk heeft dat ook nadelen. Want daar waar een ander de deur van zijn werk dichttrekt en naar huis gaat, houdt het bij ons eigenlijk nooit op. Zodra wij het landgoed oprijden, zien we van alles. Een omgevallen boom, gedumpt afval, een kapot hek, om maar wat te noemen. De valkuil is er dat je alleen nog maar ziet wat niet goed is en niet de mooie dingen waar we trots op mogen zijn.

Daarom is het goed om af en toe even afstand te nemen.

Weg van die prachtige plek, naar een omgeving waar je niet verantwoordelijk voor bent. Wij genieten er heel erg van om naar de bergen te gaan. Vaak nemen we ons voor om daar te overleggen over zaken op Mariënwaerdt. Maar, als we eenmaal weg zijn, genieten we vooral van onze vakantie. Andere dingen zijn dan belangrijk, zoals wat we gaan doen, waar we zullen lunchen of welke spelletje we spelen.

Heerlijk vind ik dat!

Als we weer terugkomen voel ik dat ik weer energie heb voor alle uitdagingen op het landgoed. Dat ik heel helder kan nadenken en anders kijk naar wat we doen. Dus zelfs als je zo mooi woont en met passie bezig bent, is het toch goed om met vakantie te gaan. Al is het maar kort, het is goed voor jezelf en je omgeving!

Boeken

31

Irene van Lippe-Biesterfeld schreef boek over Bergplaas

“Dit moet anders kunnen” Tekst: Eric Schoones, foto Prinses Irene: Peter de Koning

Al vanaf haar eerste bezoek in 1998, koestert Irene van Lippe-Biesterfeld een diepe verbondenheid met Bergplaas in de Karoo in Zuid-Afrika. En nu schreef ze er een prachtig, rijk-geïllustreerd boek over.

Irene van Lippe-Biesterfeld vertelt een persoonlijk relaas. Het is een intrigerende ontdekkingsreis , in verbinding met de wildernis , over de adembenemende schoonheid van het land. In beeldende taal, aangevuld met dagboekfragmenten, maakt ze de lezer deelgenoot van haar belevenissen. Het is een verhaal over dagelijkse dingen op een

magische plek, over een halve liter water voor de vaat en om je te wassen, anders gezegd: het bevrijdend gevoel dat weinig genoeg is. Over niets weggooien, knus en tevreden bij kaarslicht zitten, in poelen zwemmen, het begroeten van de ochtendzon, een diner in het maanlicht onder de sterrenhemel dat voelt als een feest.

Verbinding

De ondertitel ‘De relatie tussen mens en natuur’ wijst naar een meer filosofische laag in het boek. Geliefde inspiratiebronnen van de ‘prinses van de regen’ zoals Irene van Lippe-Biesterfeld in Afrika wordt genoemd, de Chinese filosoof Mencius, Ghandi, zen leraar D.H. Suzuki, Irvin Yalom, Martin Buber en Krishnamurti, ze leren allemaal de verbinding. De schrijfster formuleert het zo: ‘Iedere dag voel ik mij meer verbonden met het land. Het onbekende opent zich voor mij, en tegelijkertijd open ik mijzelf langzaam voor het land.’ Zijn in respect voor de natuur, voor de dieren en het land.

Op haar vijfduizend hectare halfwoestijn had ze “de moed om land te laten worden zonder dat de mens er de baas over wil zijn”. Dus maakte de intensieve veehouderij plaats voor dieren die er thuishoorden: elandantiloop, hartebeest, zebra, springbok en witstaartgnoe en zonder hekken schiep ze een plek waar ze haar ideaal kon realiseren: de mens weer de kans bieden in workshops en retraites zich te verbinden met de natuur en de eigen innerlijke natuur, een inzicht op weg naar meer duurzaamheid en respect voor de Aarde.

Het woord ‘klimaatverandering’ valt al in de inleiding van Claudia de Breij, en de zorgen om onze Aarde, geschreven met een hoofdletter, zijn een rode draad door het boek. Uiteindelijk komt alles samen in het besef dat het anders kan…

Bergplaas van Irene van Lippe-Biesterfeld, 24,95 euro, KNNV Uitgeverij i.s.m. NatuurCollege, 208 pagina’s, ISBN 978 90 5011 574 2. www.bergplaas.com

Wat te doen… bij puistjes, meeëters en rode plekjes:

Dermagiq Tip • • • •

Handige stift met milde vloeistof Op basis van honing en plantenextracten Onzichtbaar op de huid Aanbrengen zo vaak als nodig

Voor informatie kijk op

www.dermagiq.nl - www.emonta.nl

Verzorging met de kracht van de natuur.

www.dermagiq.nl

Gezondheid

33

Veilig omgaan met maagzuur Maagzuur is een veel voorkomende kwaal, die lastig maar ongevaarlijk is. In een tv-uitzending van Kassa bleek onlangs dat artsen te vaak een zware maagzuurremmer voorschrijven die ernstige bijwerkingen kan hebben.

Ook de consument zelf schaft te snel een te zwaar middel aan. Wat is nu de beste en meest veilige keuze?

Tekst: Ivonne de Thouars

Bij brandend maagzuur of zure oprispingen stuurt de maag sappen omhoog, de slokdarm in. Maagsappen zijn erg zuur om voedsel te verteren. De maag zelf heeft een beschermde laag tegen het zuur, maar in de keel voelt maagsap sterk brandend aan. Dit staat bekend als zure oprispingen of brandend maagzuur.

Het wordt vaak veroorzaakt door scherp of vet eten en drinken; alcohol (rode wijn), koffie, frisdrank, vet voedsel of scherpe kruiden. Ook roken, medicijnen, strakke kleding, stress, zwangerschap en overgewicht kunnen maagzuur oproepen. Op reis komt maagzuur geregeld voor door de verandering van eten en te scherpe spijzen.

Onnodig zware middelen

Maagzuur is onschadelijk, maar wel lastig. Als je wat beter op je voeding en gezondheid let, kun je brandend maagzuur goed voorkomen. Als je er toch last van blijft hebben, dan zijn er verschillende middelen te koop die snel verlichting bieden. Het tv-programma Kassa liet onlangs zien dat huisartsen en consumenten te snel kiezen voor onnodig zware maagzuurremmers. Specialisten en belangenorganisaties pleiten er nu ook voor om de zware maagzuurremmers uit de winkel te halen en alleen op recept voor te schrijven. Het is echter niet nodig dat je deze middelen weer alleen via de huisarts kunt verkrijgen, als je maar weet welke keuze het meest verstandig is bij het bestrijden van maagzuur.

Zuur binden

De beste keuze als je af en toe last hebt van maagzuur

is een zuurbinder zoals Rennies of Maalox. Deze kauwtabletjes of drankjes binden het maagzuur met calciumcarbonaat of magnesiumsubcarbonaat. Dit soort middeltjes werken snel, effectief en kennen nagenoeg geen bijwerkingen, daarom zijn ze ook veilig bij zwangerschap.

Zuur remmen

Als je echt dagelijks last hebt van maagzuur of als je medicijnen gebruikt en je wilt je maag beschermen, dan is een zuurremmer geschikt. De grootste groep zijn protonpompremmers zoals omeprazol of pantoprazol. Ze neutraliseren de zuurproductie op celniveau. Veel mensen kiezen direct voor zware maagzuurremmers of krijgen ze voorgeschre-

ven. Ze staan op nummer 4 in de top 10 van de meest gebruikte medicijnen. Deze middelen zijn echter alleen geschikt voor kortdurend gebruik (minder dan twee weken) vanwege de kans op bijwerkingen zoals nierproblemen, darminfecties of osteoporose. Bovendien verminderen maagzuurremmers de opname van vitamine B12.

Alleen voor kort gebruik

Alle middelen tegen maagzuur zijn veilig bij gebruik volgens de bijsluiter. Als je na twee weken nog last hebt van je maag, stop dan met het gebruik van maagzuurmiddelen en bezoek je de huisarts want dan kan er iets anders aan de hand zijn.

Puur natuur

Je kunt bij maagzuur ook kiezen voor natuurlijke oplossingen zoals grote wolfsklauw (lycopodium clavatum), zilvernitraat (argentum nitricum) of kardemom, een neef van de gember die maagzuur verlicht. Als je weet dat je maagzuur door stress wordt veroorzaakt, kun je ook homeopathische middelen gebruiken die de spanning verminderen.

(Bronnen: Zelfzorg.nl, Homeopathiewijzer, CBD, Kassa e.a.)

Maria Treben:

natuurproducten uit de tuin van God De van origine Tsjechische Maria Treben (1907-1991) groeide op met de natuur. Haar moeder was een groot aanhanger van de natuurgeneeskundige Kneipp. Hij zei al: ‘Voor iedere ziekte groeit er een kruid’. Haar hele leven zag Maria de geneeskracht van kruiden voor haar ogen voltrekken. Ze zag mensen ontsnappen aan de meest ernstige ziektes. Na de dood van haar moeder in 1961 verdiepte ze zich in de kruidengeneeskunde.

Ze werd beroemd door haar boek: ‘Gezondheid uit de apotheek van God’.

Het bekendste product van Maria Treben is het Zweeds Kruidenbitter (Schwedenbitter). Het is een volledig plantaardig, alcoholisch extract (32% vol), geïnspireerd op de receptuur van een Zweedse arts die pas op 104-jarige leeftijd overleed aan een paardrijdongeluk. De origine van heilzame kruidenbitters stamt overigens van voor onze jaartelling.

De kruidenmengsels van Maria Treben zijn universeel van karakter en worden gebruikt om het algeheel welbevinden te vergroten. Ze

De merknaam ‘Origineel van Maria Treben’ is een beschermd geregistreerd handelsmerk, eigendom van Rosi Nothegger in Tirol Oostenrijk. In 1981 zijn de laatste aanpassingen gedaan aan het eeuwenoude recept om aan de moderne eisen van natuurgeneeskundige producten te voldoen. Sindsdien is de hoogwaardige kwaliteit constant gebleven en worden alle producten van Maria Treben geproduceerd in een Oostenrijkse fabriek. Maria Treben Nederland importeert deze producten direct uit Oostenrijk en is met trots een officiële leverancier voor de Nederlandse en Belgische consument.

Belangrijk: Het gebruik van de producten van Maria Treben vervangt geen doktersbezoek!

Maria Treben Natuurproducten Nederland Rinkenslaan 64 A • 6373 CV Landgraaf info@mariatreben.nl www.mariatreben.nl info@mariatreben.be www.mariatreben.be

IA TREB AR

BH

M

Mobiel Anja: +31 6 44976148 Mobiel Fred: +31 6 18139918

N ATUR

Zweeds kruidenbitter

Origineel van Maria Treben

Anja & Fred Krakowczyk

TM

EN

“Ik wil nu de geneeskracht en werking van belangrijke planten en de ervaringen van zieke mensen ter beschikking stellen en hen de hand reiken om weer gezond te worden. Om, ondanks de hopelooste ziektes, met de hulp van God, uit eigen kracht en eigen wil toch de ons genezende kruiden te vinden, is een grote menselijke prestatie. Het terugveroveren van zijn gezondheid en de verantwoordelijkheid daarvan zelf te dragen, verhoogt de waarde van de mens in zulke mate, dat hij daardoor de ziekte reeds voor de helft uit de uitzichtloosheid van zijn zieke leven bevrijdt.”

versterken het immuunsysteem, ondersteunen nieuwe celaanmaak en verlichten bij allergieën.

Dat zijn slechts enkele van de toepassingen van het Zweeds Kruidenbitter. Bovendien is het zowel inwendig als uitwendig te gebruiken, bijvoorbeeld als kompres bij kneuzingen. Naast het klassieke Zweedse Kruidenbitter is er ook een alcoholvrije variant en zijn er tincturen, crèmes en oliën van Maria Treben.

GM

Een greep uit haar voorwoord:

PR OD U KTE

Colofon

Suiker: Cola of vruchtensap?

Gezond voedsel gaat over het eten van zoveel mogelijk onbewerkt en dus vers voedsel van natuurlijke oorsprong. Overal waar traditionele diëten gebaseerd op veel vers voedsel worden vervangen door ons suikerrijke en bewerkte westerse dieet, ontstaat een epidemische toename van narigheid als diabetes type 2, hoge bloeddruk en zelfs Alzheimer en verschillende vormen van kanker. Hoeveel bewijs wil je hebben?

Maar suiker is toch suiker of het nu in een glas Cola zit of in een appel?

Hier neemt de kracht van de marketing het soms over van onze ingebouwde intuïtie en vermogen tot logisch nadenken. Chemisch gezien is suiker inderdaad suiker. Maar suiker wordt als het niet goed kan worden afgebroken giftig voor ons lichaam. En om suiker goed af te kunnen breken zijn weer veel andere bouwstoffen nodig. Die krijg je alleen binnen bij volwaardige voeding. Biodynamische voeding is niet gebaseerd op stofjesdenken, maar op levenskrachten. Levenskrachten die voortkomen uit de invloed van zon en maan op onze aarde waar biodynamische boeren de bodem optimaal verzorgen om levensprocessen te ondersteunen. En waar je de oogst zo onbewerkt mogelijk verwerkt en eet. Toegevoegde suikers zijn onnodig, schadelijk en in talloze producten binnengeslopen als een uiterst verslavende en goedkope toevoeging.

En is appelsap of sinaasappel dan ongezonder dan bv. Cola Light? Met biologisch of nog liever fruitsap van biodynamische oorsprong krijg je er geen lijst van kunstmatige geur- kleur en smaakstoffen bij. Bovendien houden de vervangende zoetstoffen in light-drankjes de verslaving in stand en blijven we daarmee ‘hongeren’ naar calorieën. Maar als je een pak sinaasappelsap zou leegdrinken, krijg je zo’n 10 sinaasappels binnen en dat is qua suiker teveel om goed te kunnen verwerken en slecht voor je gebit. Ofwel eet gewoon gevarieerd, drink een glas sap, maar ga vooral zoveel mogelijk voor vers en onbewerkt voedsel dat voortkomt uit een levende bodem. En mijdt de toegevoegde suikers en vreemde light drankjes die op kunstmatige wijze op smaak worden gebracht.

Het is allemaal logica en gezond verstand. We zijn niet gebouwd voor een dieet van gevulde koeken met Cola, hoe verleidelijk soms ook. Misschien dat we uiteindelijk gezond op ‘fast food’ oud kunnen worden, maar dat zal naar verwachting nog wel 10.000 jaar evolutie vergen. Ons verteringstelsel lijkt veel op die van apen, past zich maar heel langzaam aan. En van apen begrijpen we maar al te goed dat we die geen Cola met koeken moeten laten eten. Zij oogsten direct uit de natuur. Dus tot de tijd dat de evolutie – voor degenen die volharden in een ongezond dieet - hierin haar selectiewerk heeft voltooid, is het oude adagium snoep verstandig, eet een -biodynamische -appel!

Bert van Ruitenbeek, directeur Stichting Demeter Demeter is het kwaliteitskeurmerk voor biodynamische landbouw en voeding

35

COLOFON De Krant van de Aarde is een positief redactioneel onafhankelijk medium. Authenciteit, innovatie en natuur zijn thema’s waar de krant voor staat. De krant biedt lezers inspiratie waarmee ze hun vanzelfsprekend duurzame leefstijl invulling kunnen geven.

De Krant van de Aarde is een uitgave van Stichting Dag van de Aarde. © 2016 Krant van de Aarde | ISSN 1872-5104 | Stichting Dag van de Aarde | info@ krantvandeaarde.nl | M: 06-53332980 Bestuur Albert Poutsma - Voorzitter / Uitgever Frans van der Beek - Secretaris Redactie: redactie@krantvandeaarde.nl Frans van der Beek, Lynsey Dubbeld, Renske de Zwart, Eric Schoones, Ivonne de Thouars, Yvonne Koop en Leonie Kohl Eindredactie: Alice Schots Advertentieverkoop: Albert Poutsma Vormgeving & Opmaak: Celina Koekenbier | info@insight-design.nl Coverfoto Krant van de Aarde: Ian Llewellyn Coverfoto reiskatern: René Koster KvdA Gezond: Ivonne de Thouars, hoofdredactie KvdA op School: Hans Truijen, Manager KvdA Reis: Angelique van Os, hoofdredactie en Marco van Berneveld KvdA Cultuur: Eric Schoones, hoofdredactie Abonnementen: Je kunt de Krant vd Aarde thuis ontvangen door lid te worden. Je ontvangt dan ook onze voordeelkaart thuis. Met de voordeelkaart krijg je 25% korting bij meer dan 1000 restaurants en vele andere kortingen zoals duurzame mode en groene stroom.

Kijk op www.krantvandeaarde.nl.

FBW Abonneeservice Woerden / Kees Slagter Contact: info@fbw-woerden.nl / 0348-431393 Distributie: via de Odin groentetas, natuurvoedingswinkels, woningwinkels en wereldwinkels.

22 april 2017

Dag van de Aarde

TONZON: “klimaateffectief” TONZON Vloerisolatie®

de meest klimaateffectieve vloerisolatie ter wereld TONZON Vloerisolatie met Thermoskussens heeft in de praktijk een hoger effect op de vloer temperatuur dan ander materiaal. De hogere vloer temperatuur biedt meer wooncomfort en een veel grotere energie­ besparing die bij vloer verwarming kan oplopen tot wel 40%. De energie die nodig is voor grondstof, fabricage, verpakking, transport en aanbrengen is al binnen enkele winterweken terugverdiend.

De Thermoskussens worden gecombineerd met een stevig zeil (Bodemfolie) op de bodem van de

kruipruimte tegen vocht en radongas: de oplossing voor veel vochtproblemen. Omdat het opvouwbare materiaal handig te verwerken is in vaak krappe kruip­ ruimtes, valt de investering reuze mee.

De all­in richtprijs voor het aanbrengen bedraagt bij 30 m2 € 1.325,­ en bij 50 m2 € 1.850,­. (inclusief materiaal, montage en btw en exclusief eventueel te verkrijgen subsidie) T: 0900 ­ 28 66 966

(€ 0,10 p/min)

tonzon.nl

TONZON Vloerisolatie • sinds 1980 de oplossing

E: info@tonzon.nl