Reisbijlage Krant van de Aarde 2-2018

REIZEN Eilanden special

Reiskatern | april - mei 2018 | i.s.m.

ANDERS ZOMERS: reportage Groenland

5X EUROPA’S groenste eilanden

.nl

INTERVIEW

boswachter Hanne Tersmette

EEN FEEST VOOR GEZINNEN IN EEN SCHITTERENDE OMGEVING

Italië

Paradu Tuscany Ecoresort4 Klantbeoordeling: 8,1 8 dagen, logies o.b.v. eigen vervoer Al vanaf

399∏

Paradu Tuscany Ecoresort Aan de Toscaanse kust, verscholen achter de bomen,

zich uitstekend in de mini- en juniorclub. En buiten de

Daarom Paradu Tuscany Ecoresort

staat het paradijselijke Paradu Tuscany Ecoresort. Een

muren van dit heerlijke resort vind je de prachtige dorpjes

✔ Midden in de groene natuur

groen, autovrij complex met moderne, stijlvolle chalets en

in het glooiende Toscaanse landschap. Ideaal voor een

✔ Royaal privéstrand voor de deur

comfortabele safaritenten. Het heeft een privéstrand, een

dagje cultuur snuiven. Of geniet van de mooie Italiaanse

✔ Camping & Glamping

royaal zwembad, restaurants en de kinderen vermaken

kustplaatsen. De zonsondergang is gratis!

✔ Het gehele park is autovrij

Genoemde prijs is een vanafprijs per unit o.b.v. eigen vervoer.

Prijswijzigingen, zet- en drukfouten voorbehouden.

Krant van de aarde 209x290 mrt18.indd 1

30-03-18 11:29

R3 Reiskatern | Jaargang 13 | Lente 2018

Inhoudsopgave

5

5-25 4 5 8 12 14 18

Eilandenspecial Hurtigruten zee-expedities 5x de groenste eilanden in Europa Reportage Oost-Groenland Duurzame mode Interview boswachter Hanne Groene stad: Helsinki

8

14

20 20 Wijnproject Lanzarote 23 Aarde in beeld: Los Roques, Venezuela 25 Biodiversiteit op eilanden 26 Review Blue Planet II 28 Festival Ecolonie 30 Reportage Thuringen

Colofon

Hoofdredactie: Angelique van Os Redactie & bijdragen: Marco Barneveld, Angelique van Os, Lynsey Dubbeld, /yvonne Koop, Frans van der Beek, WNF Vormgeving: Celina Koekenbier Beeld: Henk Bothof, archief toeristenbureaus Sales: Marco Barneveld & Albert Poutsma Uitgever: Albert Poutsma De reisbijlage is een uitgave van Krant van de Aarde en verschijnt twee keer per jaar.

R4

Advertorial

Hurtigruten,

wereldwijde marktleider in expeditie zeereizen

Foto: Karsten Bidstrup

Een zee-expeditie met Hurtigruten is een reis vol belevenissen en ervaringen, want onze schepen varen in het spoor van de historische Noorse ontdekkingsreizigers. Onderweg zult u de betoverende landschappen zien zoals zij het zagen: ongerept, afgelegen en ontzagwekkend. Reis mee naar alle uithoeken van de wereld en maak op een bijzondere manier kennis met ons internationale erfgoed.

De noordelijke of zuidelijke poolcirkel, de keuze is aan u!

De noordpoolcirkel is de parallel op 66° 30’ noorderbreedte die over Canada, via Groenland het noordelijkste puntje van IJsland en verder over Noorwegen naar Rusland loopt. Dit is het gebied van de ijsberen, poolvossen, walrussen en de middernachtzon, waar de zon ’s zomers niet meer ondergaat. Ervaar de fjordenkusten en gletsjers van Noorwegen, Groenland, IJsland, Spitsbergen en Canada in al hun schoonheid. Beleef de laatste onaangetaste gebieden ter wereld op een expeditie naar Antarctica. Het witte continent biedt een thuis voor miljoenen pinguïns en een groot aantal walvissen.

Experts van de poolwateren Vanaf het eerste moment zal u de kenmerkende informele sfeer aan boord van alle Hurtigruten expeditieschepen opvallen. De rust en stilte van het aan u voorbijtrekkende landschap wordt aan boord weerspiegeld. Aan boord reist een expeditie-team mee. De teamleden zijn experts op het gebied van oceanografie, biologie, fotografie, geschiedenis en het overleven in de wildernis. Mede door hun kennis, inzet en enthousiasme zal uw reis een

onvergetelijke ervaring zijn! Met interessante presentaties bereiden zij u voor op de komende ontdekkingen. Zo wordt uw expeditie een onvergetelijke ervaring waar u zich niet alleen als een ontdekkingsreiziger zult voelen – u zult er één zijn!

Eerste groene cruiseschip De zes expeditieschepen hebben elk hun eigen persoonlijkheid, maar hebben één ding gemeen: ze zijn gebouwd vanuit de visie dat ze een comfortabele uitvalbasis dienen te zijn voor de passagiers.

Daarnaast bieden wij met deze schepen maatwerk, want of u nu overweegt om de ijzige poolwateren van Antarctica te verkennen of juist de azuurblauwe zeeën van Zuid-Amerika, er is altijd een schip en vaarroute die bij u past. De scheepmaatschappij heeft zelfs de grootste investering in de geschiedenis van Hurtigruten gedaan door expedities te creëren die schoner, stiller en soepeler uitgevoerd kunnen worden. In 2019 gaat het MS Roald Amundsen ter water. Dit is het modernste expeditieschip ter wereld en het eerste ‘groene’ cruiseschip dat wordt aangedreven door hybride accu technologie. Later volgt het zusterschip MS Fridtjof Nansen. Beide schepen zijn speciaal gebouwd om de poolwateren te verkennen, nieuwe bestem-

mingen te bereiken en buitengewoon comfort te bieden aan de gasten. Ze vertegenwoordigen een belangrijke stap voorwaarts in duurzaam reizen.

Vanaf 2019 zijn er ook een aantal reizen met vertrek of aankomst in Amsterdam opgenomen in het reisaanbod.

Voor meer informatie over expeditie zeereizen tussen Noord – en Zuidpool: Norske Noorwegen Reizen, exclusief vertegenwoordiger Hurtigruten Nederland Tel. 023-5289856 • info@norske.nl • www.norske.nl

Vakantietips

De vijf groenste eilanden van Europa binnen handbereik

Tekst: Yvonne Koop

Wie bij zon, zee, strand en eiland vooral denkt aan verre oorden als HawaĂŻ of de Malediven, heeft het mis.

Ook dichter bij huis, op rij- en vaarafstand zelfs, zijn prachtige groene eilanden te vinden. Redacteur Yvonne Koop maakte een persoonlijke selectie van de meest eco-vriendelijkse paradijsjes binnen handbereik. Op alfabet, wel zo (h)eerlijk.

R5

R6

Vakantietips

Ameland | NL

Ameland

Wil koploper zijn in de energietransitie van Nederland.

Zonnepark Ameland, met 23.000 zonnepanelen een van de grotere zonneparken van Nederland, dekt nu al de elektriciteitsbehoefte van de ruim 15.000 huishoudens op Ameland. Ook wordt er op het eiland gebruik gemaakt van openbare verlichting die zeer energiezuinig is, minder lichtvervuiling geeft en trekvogels zo min mogelijk verstoort. Ameland is naast Texel, Vlieland, Terschelling en Schiermonnikoog een van de vijf Nederlandse Waddeneilanden.

Activiteiten Fietsen en wandelen staan op dit tamelijk vlakke eiland met stip op nummer 1, op de voet gevolgd door wateractiviteiten als kite- en golfsurfen, kajakken, raften en strandzeilen.

Bereikbaarheid Met de veerboot vanuit het Friese plaatsje Hollum. wpd.nl Overnachttip Camping tussen Wad en Strand is volledig zelfvoorzienend door gebruik van zonnepanelen en een houtvergasser. Maximaal 15 plaatsen. Verhuurt yurt, pod, safaritent en pipowagen. tussenwadenstrand.com Ook leuk Maak een eco-safari door de Amelander natuur met Ameland | NL een elektrisch en daarmee bijna geruisloos wagentje.

Hierdoor vindt geen verstoring plaats en kun je met al je zintuigen optimaal genieten van de natuur.

In cultuurhistorisch museum Sorgdrager is onder meer een rijk ingerichte stijlkamer uit 1751 te zien en een schitterende collectie Amelander meubels.

Bij restaurant De Griffel worden lokale producten geserveerd als bier, ijs, kaas, mosterd en honing. Vegetarisch/veganistisch lunchen en dineren is mogelijk.

Met kinderen: Demonstratie van de oude paardenreddingboot.

Meer info: vvvameland.nl

Cres

Kreeg al in 2012 een prijs voor duurzame ontwikkeling in toerisme vanwege de inmiddels gerealiseerde aanleg van 60 kilometer educatieve wandelpaden in het noorden van het Kroaatse eiland. De wandeling voert langs historische verlaten dorpen en unieke natuurlandschappen, zoals oeroude eikenbossen.

Cres is, na Krk, het grootste eiland in de Adriatische Zee en ligt in het noordelijke deel van de Baai van Kvarner.

Activiteiten Wandelen in de bosrijke natuur, vogels spotten (waaronder de witkoppige gier).

Bereikbaarheid Met de veerboot vanuit IstriĂŤ of Krk. camps-cres-losinj.com Overnachttip Hotel Kimen ligt pal naast het strand, op ongeveer tien minuten lopen van het oude centrum van Cres.

Dit duurzame en milieuvriendelijke hotel is bekroond met het Green Key-ecolabel. Het restaurant biedt Kroatische en mediterrane gerechten, evenals regionale specialiteiten. hotel-krimen.com Ook leuk In het kleine historische plaatsje Beli staat het eco-centrum Caput Insulae. Van hieruit zijn vele wandelingen te maken, onder meer naar de hoogste toppen op het eiland (Gorice, 648 meter en Sis, 638 meter), met een geweldig uitzicht over de hele Kvarner en de buureilanden. Ook het vogelreservaat is een bezoek meer dan waard.

Het beroemde zoetwatermeer Vrana midden op het eiland is een bijzonder natuurfenomeen. Het water staat hoger dan de zeespiegel, maar ook dieper dan de zeebodem, op 74 meter diepte.

Meer info: croatia.hr/nl-NL

Cres | KroatiĂŤ

El Hierro

Dit is sinds 2014 met behulp van windenergie het eerste volledig zelfvoorzienende eiland ter wereld.

De 9000 eilandbewoners stoten nu per jaar zo’n 18.000 ton CO2 minder uit. De projectnaam Gorona del Viento verwijst naar de karakteristieke stenen muurtjes die de boeren op het eiland gebruiken om hun gewassen tegen de altijd aanwezige wind te

R7

Vakantietips

Oleron Eilanden

El Hierro | Spanje

Zet natuur op de eerste plaats en dat merk je aan alles. Voor het uitgebreide fietsnetwerk wordt gebruik gemaakt van ecologisch wegdek, regenwater voor openbare toiletten en zonne-energie voor reddingsposten. Île d’Oléron, dat deel uitmaakt van het departement Charente-Maritime en na Corsica het grootste eiland is voor de Franse kust, is een paradijs voor (trek)vogels. Het zachte klimaat bevordert de groei van de rijke flora op het eiland.

Oleron Eilanden | Frankrijk

beschermen. El Hierro is het kleinste, meest zuidwestelijke eiland van de Canarische Eilanden.

Faeröer Eilanden | Denemarken

Activiteiten Er zijn volop mogelijkheden om te wandelen langs de kraters van de circa 500 vulkanen op het eiland of door de naaldbossen in het zuiden. Duiken rond het eiland kan bijvoorbeeld vanaf het waterreservaat bij La Restinga, waar prachtige flora en fauna te vinden is. Op El Hierro komt nog de beschermde Hierro-reuzenhagedis -Lagato gigante de Salmor- voor. Het dier kan wel 70 centimeter lang worden en de populatie wordt op circa duizend exemplaren geschat.

Bereikbaarheid Met de veerboot vanaf Tenerife. | directferries.nl Overnachttip De enige camping op het eiland, La Hoya del Morcillo, ligt midden in een naaldbos. Het beschikt over ruime standplaatsen, maar op aanvraag kan er ook verderop in het bos een tentje worden opgezet. elhierro.travel/que-hacer/acampada/ Ook leuk De vuurtoren van Orchilla ligt in het westen van het eiland El Hierro. Dit markeert volgens oude Europese kaarten het einde van de wereld en is gemakkelijk bereikbaar met de auto. Het is een mooie plek om de sterrenhemel te bekijken boven de uitgestrekte Atlantische Oceaan. Het uitzichtpunt Bascos geeft een perfect beeld van de hele vallei El Golfo: een spectaculaire kloof van 15 kilometer breed, met een diepte tot 1.500 meter die ontstaan is door een prehistorische aardverschuiving.

Meer info: hellocanaryislands.com

Faeröer Eilanden

Wil in 2030 het eerste energieneutrale land ter wereld zijn. Alle energie moet dan groen worden opgewekt, inclusief die voor auto’s. Alleen voor de omvangrijke vissersvloot wordt een uitzondering gemaakt. De Faeröer Eilanden (achttien stuks, waarvan zeventien bewoond) zijn een semiautonoom land binnen het Koninkrijk Denemarken en liggen ongeveer halverwege IJsland en Noorwegen en ten noorden van Schotland.

Foto: Jul Stas

Foto: Jan Wallin Activiteiten Mooie stranden, volop watersportactiviteiten, spectaculaire kliffen, bijzondere vogelsoorten (papegaaiduikers), lieflijke plaatsjes met gezellige winkel- en uitgaanscentra, musea en er is zelfs een voetbalstadion te vinden op deze eilandengroep.

Bereikbaarheid Luchthaven Vágar is de enige luchthaven in de archipel. Het bevindt zich op het westelijke eiland Vágar, bij de plaats Sørvágur. Van daaruit gaan er veerdiensten naar de andere eilanden. Ook te bereiken met veerdiensten vanuit Denemarken en IJsland. smyrilline.nl Overnachttip Het natuurlijke grasdak van het rustige designerhotel Føroyar – waar zelfs weleens schapen op grazen!

- past perfect bij de groene omgeving. Alle kamers kijken uit op de Nólsoyfjord en het centrum van Tórshavn, twee kilometer verderop. hotelforoyar.fo Ook leuk Eigenlijk te veel om op te noemen, alleen al in Tórshavn is van alles te doen. Hou je van muziek, plan dan zeker je bezoek rond de data van diverse zomeren openluchtfestivals. Hardlopers kunnen hun hart ophalen bij een van de vele marathons die worden georganiseerd. En botenliefhebbers kijken hun ogen uit bij de jaarlijkse regatta van fraaie klassieke zeiljachten.

Meer info: faroeislands.com

Activiteiten Een eiland waar het lijkt of de tijd heeft stil gestaan en je dus heerlijk kunt onthaasten. Naast fietsen zijn er volop mogelijkheden om te wandelen, bijvoorbeeld in de natuurgebieden Marais aux Oiseaux (het vogelmoeras) en de Port des Salines, waar nog een eeuwenoude activiteit van de streek te zien is: het oogsten van zeezout.

Bereikbaarheid Het eiland is sinds 1966 door een brug, waarvoor geen tol meer wordt geheven, over de drie kilometer brede Pertuis de Maumusson met het vasteland van Frankrijk verbonden.

Overnachttip Natuurcamping Huttopia Oléron les Pins in het plaatsje Saint-Trojan-des-Bains is een kleinschalige camping, die helemaal past in de gemoedelijke sfeer die op het eiland hangt. Je verblijft in luxe bungalowtenten met genoeg ruimte om te eten en te slapen. europe.huttopia.com Ook leuk Bij de haven van Salines zijn oude houten woningen van oestervissers te vinden, nu veelal bewoond door kunstenaars en creatievelingen. Eveneens zijn er in een aantal van dergelijke authentieke woningen aan de waterkant gezellige restaurantjes gevestigd waar je oesters en andere regionale specialiteiten kunt proeven. Met kinderen is het nabije Zoutmuseum leuk om te bezoeken. De westkant van het eiland is vooral een walhalla voor surfers, zeilers en om te kajakken op zee. De oostkant is geschikter voor rustzoekers of gezinnen met kinderen. Hier liggen ook een aantal oude militaire bouwwerken zoals Ford Boyard, bekend vanwege de vele internationale tv-uitzendingen.

Meer info: oleroneiland.nl

R8

Reportage

Zeilexpeditie in Scoresbysund, Oost-Groenland:

Ongetemde ijzige schoonheid IJsbergen zo groot als dorpen drijven majestueus en onverstoorbaar langs. Ongerept ligt het Scoresbysund voor ons. Het driehonderdvijftig kilometer diepe fjordsysteem is slechts drie maanden per jaar bevaarbaar. Nu dus, in de zomer. “Voor de Inuit heeft alles Anirniq, een ziel.”

Tekst: Marco Barneveld | Fotografie: North Sailing Een brutale klont ijs glijdt schrapend langs het felgroen geoxideerde koper dat met vooruitziende blik rondom de boeg van de schoener Opal genageld is. De zee is doodstil. Zwart water dat bijna stijf lijkt, maar niet bevroren. Naarmate we dieper de monding van de Scoresbysund in zeilen, worden de ijsbrokjes die als witte spikkels het zwart van het water breken steeds talrijker. Kapitein Heimir Harðarson laat de reeds gereefde zeilen binnenhalen en vaart verder op muisstille elektriciteit. Het ijs vermeerdert snel: als nieuwsgierige witte zeewezens die van heinde en verre polshoogte komen nemen. Brokjes worden ijsblokken, ijsplaten en daar doemt een helblauwe majestueuze ijsberg aan de horizon op. Het ijs is nu alom. Slush schraapt speels traag langs het koper en duikt weg onder de boeg. Behoedzaam naderen we Solgletscher, een twaalf kilometer lange ijsmassa die met zijn slome vaart van ongeveer tien meter per dag zichzelf een snelle gletsjer mag noemen. De onhoudbaar duwende massa zorgt ervoor dat het vallende ijs een oorverdovend voortdurend schouwspel levert.

Overdonderende natuur Groenland is ’s werelds grootste eiland. Je zou denken dat we hier in hartje winter zijn, maar niets is minder waar. Sterker nog, ’s winters zit alles potdicht. Het is mogelijk om hier te varen van juni tot uiterlijk half september. De temperatuur ligt in de zomermaanden rond de tien graden. En om in het voorjaar dan wel zomer omringd te zijn door ijs geeft een magisch gevoel.

Scoresbysund, Kangertittivaq in Inuit, ligt aan de Noordelijke IJszee aan de Oostkust van Groenland. Met coördinaten 70° 32’ Noorderbreedte en 24° 21’ Westerlengte bevinden we ons hier boven de poolcirkel.

Het gebied dankt zijn naam aan de Engelse walvisvaarder en ontdekkingsreiziger William Scoresby die de kust van de fjorden in 1822 in kaart bracht. Scoresbysund gaat zo’n driehonderdvijftig kilometer Groenland in en is daarmee de langste fjord ter wereld. Aangezien er allerhande zijtakken zijn, is het tevens het grootste fjordensysteem ter

Reportage

R9

wereld. Het water kan zo’n vijftienhonderd meter diep gaan en de steile granieten en basalten muren die de fjord afbakenen zijn op sommige plekken meer dan drieduizend meter hoog. Genoeg overdonderende natuur om je heel, heel nietig te voelen.

De Thule Wij zeilen vanaf Constable Pynt door Hurry fjord richting Ittoqqortoormiit. Met zo’n 429 inwoners dé metropool van Oost-Groenland. “Tot zo’n beetje 1800 woonde de Thule in dit gebied, een volk waar alle Inuit van afstammen,” vertelt Þórður (Thordur) Ívarsson, de techneut en wizzkid van Opal. “We mogen het nu over global warming hebben, maar tussen 1650 en 1850 hadden ze het vooral over global cooling.

Die periode wordt ook wel de Kleine IJstijd genoemd. De Thule, toch best een gehard volkje gewend aan ijzige kou, hield het hier voor gezien en meer dan een eeuw was er geen mens. De Denen en Noren lagen lange tijd in de clinch over van wie Oost-Groenland nu eigenlijk was en de Denen besloten in 1925 dat ze hun activiteiten uit moesten breiden.

Dus plaatste het Bureau ter Kolonisatie van Scoresbysund vijfentachtig Inuit uit West-Groenland hier. Juist hier omdat er overblijfselen waren gevonden van een Thule nederzetting.”

Afgelegen Om een beeld te schetsen van hoe afgelegen dit gebied is: het dichtstbijzijnde dorpje op Groenland, met maar liefst negentig inwoners, ligt 800 kilometer richting het zuiden. Daartussen niets. De dichtstbijzijnde bewoonde wereld is Húsavík op IJsland, vijfhonderdvijftig kilometer varen over de Noordelijke IJszee en de thuishaven van Opal.

Ittoqqortoormiit betekent ‘plek met grote huizen’. Die huizen liggen als een soort felgekleurde Legoblokjes met puntdaken verspreid tegen de grauwe rotsen. Het geblaf van honden is oorverdovend. Er wonen dan ook drie keer zoveel honden in het plaatsje dan mensen. Om de sledes te trekken. Ik klim een rubberen boot in en we varen over een licht agressieve zee naar de aanlegsteiger. Aan de ladder hangen meerdere karkassen van zeehonden die deinen in het water. De zee dient als koelkast en de honden van Ittoqqortoormiit zijn gek op zeehondenblubber.

Lekker vettig vlees Ik word warm verwelkomd door een locale familie. De pot schaft gestoofde muskusos, lekker vettig vlees dat op rund lijkt. De jacht is belangrijk hier. De monding van Scoresbysund is een polinia in de winter, door stroming en wind ijsvrij en daarom dé plek voor levendigheid. Vogels, zeehond, sneeuwhaas –en vos, muskusos en de machtige ijsbeer. Alles is vanouds prooi voor de Inuit. “Voor de Inuit heeft alles Anirniq, een ziel,” vertelt local Ingrid Anike. “Samen vormen ze Anirniit, het geestenrijk. De Inuit vereren niet, maar vrezen des te meer. Wat niet verwonderlijk is wanneer de weersomstandigheden zo dodelijk zijn als hier. Zolang de Anirniit tevreden gestemd zijn, is er voorspoed. Maar oh jee, als de geesten zich tegen je keren.” Een Inuit die gedood wordt door een ijsbeer? De wraak van Nanoek, de meester van de ijsberen. De jongen die hier enkele uren voordat wij aanmeerden in zee verdronk?

Verzwolgen door Sedna, de meesteres van de zee. Mijn persoonlijke favoriet is Mahaha, een demoon die het gehele arctische gebied terroriseert en zijn slachtoffers dood kietelt. Mensen die doodvriezen, schijnen vaak gevonden te worden met een glimlach op hun gezicht. Vandaar.

Piteraq We varen in Fønfjord. Voor het eerst in drie dagen hebben we wind. En flink ook. “Over het algemeen zijn de fjorden van Scoresbysund vrij rustig met weinig wind,” vertelt kapitein Heimir terwijl hij de opdracht geeft alle zeilen bij te zetten. “Maar het kan ook spoken zoals het nergens kan spoken wanneer de Piteraq blaast.” De Piteraq is een katabastische wind die vanaf de Groenlandse ijskap afgevoerd wordt via de fjorden.

Die ijskap is immens. Negen procent van al het zoetwater dat zich op de aardkloot bevindt, ligt bevroren op de ijskap die op sommige plekken meer dan drie kilometer dik is. Door de radiatie van het ijs, bevindt zich boven die ijskap altijd een hogedrukgebied. Wanneer die botst met lagedrukgebieden bij de kust kunnen bizarre snelle winden met orkaankracht door de fjorden jagen. Fønfjord is zo’n afvoerpijp van ijskapwind.

Gelukkig blijft het vandaag bij een fikse vijf.

R 10

Reportage

Een prachtige strakblauwe lucht. Een overlevingspak dat de vrieskou trotseert. Zwart basalt dat boven ons uittorent en langzaam overgaat in glooiende hellingen begroeit met mos en andere kleine plantjes. Een muskusos graast eenzaam terwijl zijn lange vacht wappert in de poolwind. Mijn longen vullen zich met ijzige zilte zeelucht. Het tuigage van de schoener staat bol. De wereld om mij heen is de wereld zoals hij er uitziet sinds het begin der tijden. Enkel gevormd door natuurkrachten en de schurende werking van ijs en wind.

Hybride zeilschip Zo snel als de wind oppikte toen we Fønfjord indraaiden, zo snel gaat hij weer liggen zodra we Rødefjord invaren. Prachtige sedimentaire bergen met een hoog ijzergehalte strekken zich uit langs het water, vandaar de naam. Maar het zeilen is klaar voor vandaag. De gaffelgetuigde schoener Opal is gebouwd in Bodemwert, Duitsland in 1951.

Van 1970 tot 1983 onderging ze haar transformatie tot de elegante tweemaster die ze nu is met haar ranke lijn van eikenhout en koperen beplating. Ze werd liefdevol opgenomen in de North Sailing vloot in 2013. North Sailing is de IJslandse organisatie die deze expedities mogelijk maakt. “Het is een bijzonder schip,” vertelt Þórður. “Het is het eerste zeilschip met een speciaal ontworpen Regenerative Plug-In Hybrid Propulsion System. Kortom, in plaats van ballast heeft ze batterijen. Die batterijen kunnen uiteraard aan de wal opgeladen worden door middel van landstroom. Net als bij een hybride auto, zeg maar.

Maar ze kan haar batterijen ook opladen terwijl ze onder zeil is omdat de schroef dan dienst doet als dynamo. Hoe sneller het schip gaat terwijl het zeilt, hoe sneller de schroef draait en hoe sneller de batterijen weer opgeladen zijn. Een techniek die nog nooit in een ander zeeschip is toegepast. Ik ben aan boord om het systeem te perfectioneren.

Idealiter heb je de dieselmotoren nooit meer nodig. Dat probeer ik uit te vogelen.”

Het resultaat is dat we wanneer we niet onder zeil zijn de grootse stilte niet verstoren. Alleen het kabbelende water met hier en daar een ijsschotsje tegen de boeg. Opal wordt in IJsland ook gebruikt om walvissen te kijken. Door de stilte komen de beesten dichter in de buurt van Opal dan van alle andere schepen.

Discoluchten in wonderlijke kleuren verschijnen uitbundig in de nacht.

Discoluchten De nacht valt. Kraakhelder. De hoeveelheid sterren die zichtbaar zijn tegen de poolnacht, stemmen bijna melancholisch. Een glas IJslandse brennivín, gekoeld door eeuwenoud ijs dat we speciaal voor dit doel van een blauwe ijsklomp hebben gehakt, versterkt dat gevoel. Ik staar naar de met verre sterren gespikkelde hemel wanneer plots met een vage plof een explosie van groen licht zich aftekent tegen de donkere nacht. De spookachtige kleur verplaatst zich snel door de nacht.

Vervaagd en verhelderd. Links vindt er weer een ontploffing plaats.

En rechts. En links. Roze en oranje mistvlagen trekken hoog door de lucht. Soms strak als schijnwerpers, soms vlammend. Het is disco in de Groenlandse poolnacht. Dit noorderlicht is zonnewind, die veel energie bevat. Die energie komt vrij wanneer het op zuurstof en stikstof atomen botst in onze atmosfeer en wordt op 80 tot 1000 kilometer hoogte uitgestraald in de vorm van het kleurrijke poollicht. Ik heb wel eerder dit noorderlicht meegemaakt. Maar nooit zoals dit. Nooit zo helder, zo veel, zo vaak en zo lang. Het is ook de eerste keer dat ik het hoor. De nacht duurt lang, want trek je maar eens los van zo’n spektakel. Wie weet wanneer je zoiets ooit nog eens ziet. In dit geval de dag erna. En de dag daarna. Igaluk, de Inuit God van de maan, blijft spelletjes spelen met zijn broer de zon.

Goud en lichtblauw Schoonheid. Alom vertegenwoordigde schoonheid. Dat je bijna niet naar rechts durft te kijken omdat je dan mist wat er links gebeurt. Als reisverslaggever ben ik op veel mooie plekken op aarde geweest. Tot en met Antarctica toe. Maar de wateren van dit Oost-Groenland zijn de meest wijde, bruutste en mooiste waar ik ook gevaren heb. Wanneer we de koers terug inzetten richting Ittoqqortoormiit hebben we de Bjørne Øer, de bereneilanden, in de rug. Dit heet zo omdat de kam lijkt op de klauwen van een beer. Het is kwart voor vijf in de ochtend en de zon komt duizendkleurig op. De slaperige scherpe bergtoppen

Het hybride zeilschip Opal vaart stilletjes voorbij.

Reportage

R 11

van Bjørne Øer worden gekust door roze zonnestralen. De zee is vlak maar van goud en lichtblauw. In de verte aan de horizon breekt een ijsberg ter grootte van de binnenstad van Utrecht gedeeltelijk af. De resterende ijs kolos is zijn evenwicht kwijt en rolt traag op zijn kop en weer terug, rollende vloedgolven voortstuwend. Ultra dunne ijspannenkoeken hebben zich vannacht gevormd op het water. Een herinnering dat we het Scoresbysund moeten verlaten. De Oost-Groenlandse wildernis sluit zich en maakt zich op voor de altijd terugkerende winterse heerschappij van een strenge moeder natuur.

De muskusos staat regelmatig op het menu van de Inuit.

NORTH SAILING North Sailing is gevestigd in Húsavík. Met houten zeilschepen verzorgen ze daar boottochten waar vaak grote getalen walvissen gezien worden. De wateren rondom IJsland staan daar bekend om. Enkele keren per jaar, wanneer het weer het toelaat, gaat North Sailing op expeditie naar Oost-Groenland. Per keer nemen ze enkele passagiers mee. De reis vertrekt met het vliegtuig vanaf Reykjavik op IJsland. Ben je geïnteresseerd om mee te varen?

Kijk dan op www.northsailing.is.

Met dank aan WOW air, de eerste low-cost airline die vanaf Amsterdam via Reykjavik naar de Verenigde Staten vliegt.

Voor meer informatie www.wowair.nl.

R 12

Mode

Hoe het ‘eilandgevoel’ duurzame mode inspireert Tekst: Lynsey Dubbeld

Schone en eerlijke werkomstandigheden in de textielindustrie vormen wereldwijd anno 2018 nog altijd een probleem, zo blijkt uit een rapport van de Schone Kleren Campagne. Gelukkig zijn er voldoende plekken waar wel verantwoorde kleding vandaan komt, zoals de prachtige eilanden IJsland, Nieuw-Zeeland, Indonesië, Taiwan, Madagaskar en de Filippijnen.

Een kledingstuk met het etiket ‘Made in Europe’ klinkt eerlijk. Maar daar valt wel iets op af te dingen, blijkt uit een rapport van de Schone Kleren Campagne. De Nederlandse ngo die strijdt voor goede arbeidsomstandigheden in de kledingindustrie onderzocht de situatie in kledingfabrieken in twaalf landen in Oost-Europa. Van Bulgarije en Kroatië tot Polen en Roemenië. In veel van de landen ligt het wettelijk minimumloon onder de armoedegrens. Soms krijgen textielarbeiders niet eens het wettelijk minimumloon uitbetaald en een groot deel van hen verdient dan ook onvoldoende om van te leven. Ook in andere opzichten doen de omstandigheden in Oost-Europese textielfabrieken denken aan sweatshops. In Bulgarije maken werknemers soms werkweken van meer dan honderd uur. In Hongarije wordt het in de fabrieken op zomerdagen gerust 35 tot 42 graden. En in een fabriek in Servië wordt het personeel geïnstrueerd een luier aan te doen, zodat ze het werk niet hoeven te onderbreken voor een plaspauze.

Rokk on Roll mode-items van dit zalmleer, dat door de natuurlijke looimethoden minder milieubelastend is dan traditioneel leer. En ken je het Nieuw-Zeelandse modemerk Kowtow al? Gosia Piatek startte haar onderneming in 2007 met de missie om alle collec-

ties volledig van fairtrade en biologische stoffen te maken. Voor de productie werkt Patek samen met katoenboeren en fabrieken in India, die ze dankzij een langdurige samenwerking een eerlijk loon en goede werkomstandigheden kan garanderen.

Van IJsland tot Nieuw-Zeeland Met een beetje speurwerk is mode ook te vinden op uiteenlopende eilanden. Zo produceert het IJslandse bedrijf Atlantic Leather een speciale leersoort waarvoor zalmhuiden worden gebruikt die anders zouden worden weggegooid. De Nederlandse ontwerpster Map Renes maakt onder de merknaam

Foto:Rokk on Roll

Mode

R 13

Foto: Healthy Seas

Kleding uit de oceanen In onze zeeën en oceanen komt steeds meer afval terecht. De plastic soep - een eiland van afval dat ronddrijft in de Grote Oceaan - is daarvan het bekendste voorbeeld. Dat afvalprobleem wordt veroorzaakt door het plastic dat we op straat weggooien, maar ook door bijvoorbeeld de synthetische kledingstukken die we wassen. andere Bourgeois Boheme en NAE, een Portugees merk dat volledig diervriendelijk produceert.

Foto: Gstar

Lagelonenlanden Niet alleen in Europa bestaan zorgen over schone en eerlijke werkomstandigheden in de textielindustrie.

Lagelonenlanden in Azië en Afrika staan al langere tijd bekend als risicovol. Dat geldt niet alleen voor het vasteland, maar ook voor eilanden zoals Indonesië, de Filippijnen en Sri Lanka. De kledingindustrie is er een belangrijke economische sector, maar eerlijke werkomstandigheden staan regelmatig onder druk.

In Indonesië zijn zo’n 1,3 miljoen mensen, vooral vrouwen, werkzaam in textielfabrieken. Het grootste deel van de bijna drieduizend kledingfabrieken bevindt zich op Java. Het wettelijke minimumloon ligt er gemiddeld hoger dan in andere Aziatische landen. Toch verdienen veel textielarbeiders volgens de Schone Kleren Campagne onvoldoende om van rond te komen. Bijvoorbeeld omdat een fabriek minder betaalt dan het officiële minimumloon. Daarnaast worden overuren niet altijd uitbetaald en zijn tijdelijke arbeidscontracten eerder regel dan uitzondering. Bovendien zijn er regelmatig ongelukken op de werkvloer: een kwart van de arbeidsongevallen in Indonesië vindt plaats in de kledingindustrie.

Foto: Mar Y Sol

Filippijns ananasleer Lagelonenlanden fungeren - met dank aan hun veelal prachtige natuur - niet alleen als productielocatie maar ook als inspiratiebron voor de modewereld. Zo mag Carmen Hijosa van het Londens modemerk Ananas Anam gerust de uitvinder worden genoemd van Piñatex, een materiaal dat lijkt op leer maar is gemaakt van de vezels van ananasbladeren. Hijosa werkte in de leerindustrie en ontdekte tijdens een reis naar de Filippijnen dat daar ananasvezels worden gebruikt voor tassen en stoffen.

Na jarenlang onderzoek wist Hijosa restproducten uit de ananasteelt om te toveren tot textiel met de uitstraling van leer.

Ananas Anam exporteert vinmiddels over de hele wereld. Het ananasleer is in trek omdat het materiaal sterk, licht, soepel en zacht is en prettig draagt.

Daarnaast is het ook nog eens biologisch afbreekbaar.

Piñatex is verwerkt in de schoenencollecties van onder

Levendige textielindustrie Op Madagaskar leven onder meer lemuren (bijzondere maki’s), vanga’s (vogelsoort) en gouden kikkers die nergens anders ter wereld voorkomen. De fauna en biodiversiteit van het eiland ten oosten van Afrika trekken dan ook veel toeristen en natuuronderzoekers. Maar dit eiland kent - overigens net als veel andere landen in Oost-Afrika - ook een levendige textielindustrie. Met de stijgende lonen in Azië zijn de relatief goedkope Afrikaanse arbeidskrachten steeds meer in trek.

Aandacht voor eerlijke mode is er ook op Madagaskar. Zo laat Edun, het duurzame modelabel van Ali Hewson (de vrouw van U2’s Bono), op het eiland knitwear en accessoires maken door lokale ambachtslieden.

Mar Y Sol verkoopt collecties vrolijk gekleurde tassen en hoedjes die hier eerlijk worden gemaakt en Art Land produceert samen met lokale gemeenschappen verpakkingsmateriaal voor sieraden, kleding, accessoires en cosmetica. Daarvoor wordt gebruik gemaakt van lokale en milieuvriendelijke materialen, zoals sisal, bamboe, raffia en boomschors.

En wist je dat Madagaskar duurzame zijde produceert? De Amerikaanse ngo CPALI werkt daarvoor samen met lokale arbeiders, die een productiemethode leren die het regenwoud beschermt én de zijderupsen doet overleven. Onder de noemer Wild Silk Markets wordt de zijde verwerkt tot textiel dat bruikbaar is voor kleding, tassen en accessoires.

Taiwanees modetalent Taiwan stond jarenlang vooral bekend als producent van goedkope rommel, maar duurzame mode staat tegenwoordig ook in de belangstelling op het eiland in de Oost-Chinese Zee. Zo behoorden twee jonge ontwerptalenten uit Taiwan in 2017 tot de finalisten van de EcoChic Design Award. Deze internationale competitie, die inmiddels is omgedoopt tot The Redress Design Award, daagt jonge ontwerpers uit om een duurzame collectie te maken. De winnaar krijgt de kans om de collectie ook daadwerkelijk te produceren en te verkopen via warenhuizen in Hong Kong.

Ook voor finalisten liggen mooie prijzen in het verschiet, waaronder coaching bij de kickstart van een eigen duurzaam modelabel. Dus wie weet welk Taiwanees modetalent met een hart voor duurzaamheid we in 2018 nog gaan ontdekken.

Niet alleen plastic vervuilt het water. Volgens de Verenigde Naties blijft er jaarlijks ongeveer 640.000 ton aan oude netten uit de visserij achter in de oceanen. Alleen al in de Noordzee zouden honderden van deze zogenoemde spooknetten liggen. In de visnetten verstrikken onder meer vissen en krabben.

Vanuit innovatieve start-ups zoals The Ocean Cleanup wordt hard gewerkt aan het opruimen van plastic afval. Ook modemerken helpen mee. Zo maakt het Amerikaanse textielbedrijf Bionic Yarn nieuwe stoffen van plastic afval dat wordt opgevist uit de oceanen. Het materiaal is bruikbaar voor onder andere meubels, koffers en kleding. In samenwerking met Pharrell Williams, die mede-eigenaar is van Bionic Yarn, ontwikkelde G-Star RAW al een jeanscollectie met garen van dit gerecyclede plastic.

Ook voor de problematiek van oude visnetten wordt een oplossing gezocht. De Nederlandse ngo Healthy Seas zet zich in om visnetten uit de bodem van de Noordzee en Middellandse Zee op te vissen. De oude netten worden gerecycled tot nieuwe nylon garens - en Healthy Seas maakt er vervolgens sokken van.

Raw For The Oceans

R 14

Interview

eilanden dichtbij

De Wadden, afwisselend natuurdecor en wegrestaurant voor trekvogels Tekst: Angelique van Os

Foto: Saskia Lelieveld

Boswachter Hanne Tersmette (30) komt graag op de Wadden, ons Neerlands eilandentrots vol rust, ruimte en bedrijvige vogels. In haar boek #GAAN neemt ze lezers mee de hort op door heel Nederland om de mooiste plekken in de natuur te ontdekken. “Ik hoop dat ik mensen prikkel en bewust maak om te kijken.”

Wie Hanne Tersmette een beetje volgt via haar populaire vlogs voor Natuurmonumenten of haar in actie heeft gezien als jurylid in het programma Boswachter Gezocht, weet dat het een gepassioneerde dame is met inhoud. Iemand die haar dromen najaagt en zelf het roer omgooide door de drukke en snelle reclamewereld te verruilen voor een no-nonsense baan als boswachter (communicatie & natuurbeleving) rondom het Naardermeer. Inmiddels werkt ze vijf jaar voor Natuurmonumenten en presenteerde onlangs haar boekdebuut #GAAN, de hort op met de leukste boswachter van Nederland. Als kind was ze al met haar zusjes en ouders regelmatig in bos en heidegebieden te vinden en maakten wandeltochtjes van vele kilometers. Die vroege aanraking met en interesse in de natuur heeft haar gevormd. In het boek wijst Hanne de weg en neemt haar lezers mee de buitenlucht in naar haar favoriete plekken in Nederland. Een toegankelijk geschreven en vooral persoonlijk boek, vol mooie foto’s opgedeeld in vijftien gebieden. Wij van Krant van de Aarde zoomden in op hoofdstuk 10, de Wadden. En daar vertelt Hanne gretig over.

Het credo van je boek is om de mooiste plekken in de Nederlandse natuur te spotten.

Als we voor onze special de Waddeneilanden belichten, wat zijn dan jouw favoriete plekjes en waarom?

“Ik ben groot fan van Schiermonnikoog. Het is het verste eiland en de kleinschaligheid vind ik prettig.

Vooral in de winter is het er verlaten. vv Je krijgt het gevoel alleen op de wereld te zijn in de natuur met al die trekvogels. Fascinerend vind ik ook bunker Wasserman, die uit de Tweede Wereldoorlog stamt en op de hoogste duin staat. Ook vanwege de geschiedenis. Dat roept een vreemde sfeer op.

Texel dat dichterbij mijn woon-werkgebied ligt, bezoek ik al m’n hele leven. Als klein meisje ging ik er al graag een week naar toe op natuurkamp, een samenwerking tussen Staatsbosbeheer en Ecomare.

We gingen garnalen vissen, wadlopen, door het bos fietsen en spoorzoeken. Ook de vogelboulevard vind ik super gaaf. Utopia heet het project. Hier broeden ongelofelijk veel grote sterns die voornamelijk afkomstig zijn van het onbewoonde eilandje Griend. Maar er is natuur ontwikkeld op de binnen-

dijk, grenzend aan een polderachtig laag stuk land, waar schelpengruis is neergelegd. Hier broeden de vogels graag op, en ze zijn dan ook in grote getalen vanaf mei te bewonderen met hun uitkomende kuikens. Dat is een prachtig gezicht vanaf de fiets met de verrekijker in de hand. Zo richting augustus, september vertrekken de sterns weer.

Tot slot vind ik Terschelling een heel fijn en rustig eiland buiten het hoogseizoen. Ook daar verwonder ik me altijd over zoveel verschillende soorten vogels. Tijdens een vogelweekend zat ik uren te turen naar al die kleine strandlopers. Als er bijvoorbeeld een roofvogel voorbij vliegt dan zie je dat er paniek ontstaat en wanneer de dreiging afneemt gaan ze vervolgens weer verder scharrelen. Heel bijzonder, al die bedrijvigheid.”

Veel mensen weten wellicht niet dat het totale Waddengebied loopt van Den Helder tot en met Esbjerg in Denemarken en dus met 10.000km2 een grote oppervlakte bedraagt.

En hoe belangrijk het spel van de getijden zijn

Interview

Foto: Luc Hoogenstein

voor met name de voedingstoffen van flora en fauna. Hierbij leg je in je boek helder uit wat de rol is van de getijden in samenhang met kwelders (begroeide stukken land die direct aan zee liggen), slenken (valleitjes die op hoger gelegen kwelders bij vloed volstromen met water) en platen en slikken (platen zijn kleine eilandjes. De slikken liggen meer richting de kwelders en zijn gevormd door slib). Achtergrondinformatie waardoor je als lezer een heel ander beeld krijgt van de werking van het getijde. Een boek dus ook vol opstekers, nietwaar?!

“Ik heb erg op gevoel geschreven, waarbij ik soms iets meer elementen wilde uitleggen. Ik had het Waddenhoofdstuk af en na het teruglezen stelde ik mezelf de vraag of mensen wel een idee hebben van wat een kwelder of slik is. Om de natuur te begrijpen is het goed om het landschap te leren lezen, wat mogelijks is als je een idee hebt hoe Nederland in elkaar steekt. Met de heuvelrug, de zandgrond in het midden, rond Noord-Holland de veengronden… Als je begrijpt op welke bodem je je bevindt en goed observeert, dan herken je steeds meer. Ik hoop dat ik mensen prikkel en bewust maak om te kijken.”

De Wadden omschrijf je als een wegrestaurant voor trekvogels, vanwege de uiteenlopende vegetatie van strand, water, duinen, bos en weilanden en de sterke dynamiek van getijden. Hoe groot is je voorliefde voor vogels?

“Trekvogels vind ik fascinerend, zoals de kanoetstrandloper, dat ieniemienie kleine vogeltje van 25 cm dat zo’n 5000 kilometer aflegt zonder te eten. Dat zo’n beestje topfit is en dankzij zijn sterke spieren z’n ingewanden laat krimpen om zo min mogelijk gewicht mee te slepen. Hij leeft alleen op z’n vetreserves. Zodra hij de Wadden bereikt slurpt hij schelpen met schaal en al naar binnen en poept het gruis gewoon weer uit. Een topsporter. Trekvogels zijn hele harde werkers en ik vind het knap hoe ze elkaar terugvinden, hoe ze navigeren. Ik houd ook erg van groot wild, maar bij vogels mag ik graag mijmeren over wat ze hebben ze meegemaakt onderweg. Hebben ze storm gehad of veel regen? Hebben ze honger geleden? Het triggert mijn fantasie.”

Griend is het kleine onbewoonde eiland, waar duizenden vogels broeden, zoals kokmeeuwen en grote sterns. Wat maakt dit eilandje nog aantrekkelijker voor vogels om hun tussenstop te maken?

“Je zegt het al: het is onbewoond en daardoor ongelofelijk rustig. Dichtbij het eiland ligt een wadplaat waar veel voedsel te vinden is. Als het vloed is rusten de vogels op Griend en bij eb vliegen ze naar de plaat. Daarnaast zijn er geen roofdieren. Er staat slechts een wilg, dus ook van roofvogels hebben de vogels weinig last. Overigens zijn er tijdens het broedseizoen dagelijks twee vogelwachters die bezoekers monitoren en indien nodig wegsturen. Op gepaste afstand kun je er langs varen. Kortom, een Utopia voor vogels.”

Je schrijft ook over de gewone en de grijze zeehond. Wat heb je voor herinneringen als je bijvoorbeeld naar Texel ging, op zoek naar de ‘viswafwaffen’, zoals je zusje ze noemde?

“Haha, ik denk vooral terug aan het speuren vanaf de veerboot. Of we ergens een kop boven een golf uit zagen komen. Dat doe ik trouwens nog steeds. Als jong meisje ben ik op zeehondenexcursie geweest. Ik wilde heel dichtbij komen om ze te aaien, maar dan werd de boswachter heel boos, haha. Ik moest natuurlijk afstand houden en het zijn roofdieren, dus dichtbij komen ging niet door.

R 15

Foto: Kees Boekel

Bij Ecomare is dat wel mogelijk, maar in het wild is natuurlijk het mooiste.”

Al bladerend door het boek viel me op dat je ook graag paardrijdt. Wat zijn mooie plekken – los van strand en duinen- om met het paard te ontdekken op de Wadden?

“Ja, dat klopt. Ik heb een draver samen met m’n zusjes. Bij mij draaide alles vroeger om schaatsen en wielrennen. Ik was een tijdje topsporter. Maar ik maak ook graag buitenritten. Op de eilanden heb ik alleen op Terschelling gereden. Het is inderdaad heerlijk om over het strand te scheuren, maar ook de stukjes door het bos zijn tof. Het is net als mountainbiken: je moet rekening houden met bochtjes, laaghangende takken en hobbels op het pad. Geen specifieke plek, maar het gaat weer om de afwisseling van bos, heide, duinen en strand.

Dat heb ik bij mij in de polder niet. De afwisseling vormt een mooi, aantrekkelijk decor.”

Je heb ook een tiplijstje. Ik word zelf enthousiast van de Droogvaltocht op het wad en kanoën naar zeehonden. Kun je er wat meer over vertellen?

“De Droogvaltocht heb ik meerdere keren gedaan.

Ik hou van struinen, dus ik heb altijd de neiging om te gaan scheppen, op zoek naar wadpieren en

Foto: Kees Boekel

100% full spectrum

kruiden, planten & algen Naturals

5099

Skal 02

Het tijdperk van gestandaardiseerde kruiden is wat ons betreft voorbij. Conventionele kruiden worden namelijk vaak gestandaardiseerd door 1 stof uit de plant te extraheren. Dit wordt gedaan omdat men denkt het ‘werkzame ingrediënt’ gevonden te hebben. Deze enkelvoudige stof wordt geïsoleerd door het gebruik van chemische stoffen, waaronder aceton en/of extreme hitte. Geïsoleerde planten en kruiden verliezen hierdoor de kracht en wijsheid van de gehele plant. We geloven bij Royal Green dat de kracht, energie & veiligheid ligt in de geheelheid van het kruid. Bij Royal Green leveren we altijd full spectrum kruiden. Alle voedingsstoffen worden geleverd. Indien mogelijk gecertificeerd biologisch & geconcentreerd op de volledigheid van elk kruid of plant.

-01 re NL-BIOU Agricultu Non-E

Ashwagandha

Astaxanthine

Camu Camu vit. C

Gember

Green-Lipped Mussel complex

Maca

Spirulina

Turmeric complex

Royal Green Ashwagandha wordt verbouwd zonder het gebruik van bestrijdingsmiddelen. We leveren een full spectrum ashwagandha. Niet gestandaardiseerd want alle voedingsstoffen uit ashwagandha worden geleverd.

Royal Green Ashwagandha is gecertificeerd biologisch, vrij van vulstoffen en hoog geconcentreerd (5:1). Ashwagandha is rustgevend, draagt bij aan de ontspanning en helpt bij tijdelijke stress.

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Royal Green levert een 100% gevriesdroogde en full spectrum groenlipmossel. Duurzaam geoogst, niet verhit en vrij van vulstoffen! Voor een optimale werking voegen we een krachtige combinatie van Indische wierook (boswellia), duivelsklauw, geelwortel, ashwagandha, gember, kaneel en zwarte peper toe. Geelwortel en wierook dragen bij tot het behoud van soepele gewrichten.

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Royal Green Astaxanthine bevat vier verschillende carotenoïden afkomstig van de 100% natuurlijke micro alg Haematococcus pluvialis. De belangrijkste is astaxanthine, welke wij in een hoog geconcentreerde vorm leveren. Royal Green Astaxanthine bevat daarnaast van nature ook de carotenoïden canthaxanthine, bèta-caroteen en luteïne.

De toegevoegde vitamine E draagt bij tot de bescherming van cellen tegen oxidatieve stress.

Verkrijgbaar in: 60 & 120 softgels

Royal Green 100% gecertificeerd biologische Maca is afkomstig uit het centraal hooggebergte van de Andes in Peru. Gegarandeerd verbouwd zonder het gebruik van bestrijdingsmiddelen, 100% puur en hooggeconcentreerd (6:1). Voor positieve energie. Helpt de vitaliteit te verhogen en biedt een krachtige ondersteuning bij overgangsverschijnselen.

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Royal Green 100% pure Camu Camu is een full spectrum vitamine C. Het bevat naast vitamine C namelijk ook honderden extra plantenstoffen, waaronder bioflavonoïden en enzymen. De vitamine C in Royal Green Camu Camu is van nature aanwezig en dus geen synthetische ascorbinezuur of een zogenaamde ester-C. Dit zijn synthetische vormen van de vitamine C en niet plantaardig.

Verkrijgbaar in: 60 & 120 vegicaps

Royal Green’s gecertificeerd biologische Spirulina bevat meer dan 60 werkzame stoffen, waaronder vitamine B12, bèta-caroteen en eiwitten. Bèta-caroteen is een voorloper van vitamine A dat zoals vitamine B12 bijdraagt tot de normale werking van het immuunsysteem. Daarnaast draagt vitamine A bij tot de instandhouding van een normale huid en vitamine B12 tot de vermindering van vermoeidheid.

Verkrijgbaar in: 60 & 120 tabletten

Royal Green Gember wordt verbouwd zonder het gebruik van bestrijdingsmiddelen. We leveren een full spectrum gember. Niet gestandaardiseerd want alle voedingsstoffen uit gember worden geleverd. Royal Green Gember is gecertificeerd biologisch, vrij van vulstoffen en hoog geconcentreerd.

Gember heeft een maagversterkende invloed, helpt bij de spijsvertering en ondersteunt ons immuunsysteem.

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Royal Green Turmeric complex bevat een krachtige combinatie van geelwortel, gember en zwarte peper. Onderzoek wijst uit dat zwarte peper de opname van geelwortel vele malen verhoogt. Zo kunnen we een maximale werking garanderen. Geelwortel ondersteunt de spijsvertering en een normale leverfunctie. Royal Green Turmeric complex is gecertificeerd biologisch, vrij van vulstoffen en uiterst zuiver.

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. • Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu

026V_adv_rg_whole_foods_krant_vd_aarde.indd 1

26-02-18 16:09

Interview

Foto: Kees Boekel

kokkels. Vaak kom je wel in de buurt van zeehonden. Je moet wachten tot het vloed wordt, tot de boot weg kan. Je bent puur met de natuur bezig, dat vind ik mooi.

Het kanoën ging vanwege slecht weer niet door, dus die tip staat hoog op m’n verlanglijstje. Kan me voorstellen dat het een superleuke ervaring is om door de golfjes en stromingen te varen met uitzicht op zandbanken vol zeehonden.”

Tot slot, zijn er andere parels van je boek die je wilt uitlichten?

“In Zuid-Limburg woont de oehoe. Ik raad iedereen aan om dat beest een keer te gaan zien, dat is zo indrukwekkend. Ik heb de pluizige kuikens gezien. Een volwassen exemplaar kan een spanwijdte hebben van maximaal 1.88m (!). De vogels leven in de ENCI- groeve- die de naam Oehoevallei draagt-, vlakbij de St. Pietersberg. Deze berg is afgegraven, en daardoor zou je kunnen zeggen

R 17

Foto: Saskia Lelieveld

dat de natuur vernietigd is, maar de afgegraven berg biedt ook weer ruimte voor nieuw groen. Het is een on-Nederlands stukje, omdat het er rotsachtig en warmer is, door de kalkgrond heb je veel geeltinten en die mega mooie uil zit er.”

#GAAN van Hanne Tersmette kost €20,-.

Meer info: levboeken.nl

Foto: Saskia Lelieveld

Groene stad

Helsinki:

Suomen Ilmakuva Oy

R 18

historisch wandelen, zeilen en zweten rondom waterrijke stad Wie aan Helsinki denkt, denkt aan donkere winterse en koude dagen. Echter is Helsinki veel meer dan dat, zo is de Finse metropool een van de groenste steden van Europa en omringd door eilandjes, zoals de historische vesting Suomenlinna. En maken we kennis met de prestigieuze Nyländska Jaktklubben en uiteraard sauna’s.

Tekst: Marco Barneveld De jongedame op het dek van de ferry staart dromerig vanonder haar muts over het deinende water van de Finse Golf. De boot vaart vanaf Helsinki ‘s Market Square naar Suomenlinna. Mijn blik valt op een houten gebouw langs de kade, met daarvoor een drietal zwembaden die overvloeien in de haven. “Dat is Allas Sea Pool,” zegt de jongedame, die zich voorstelt als Mikaela. “Zwembaden en sauna’s. De financiering is opgehaald via crowdfunding. Veel Helsinkiërs hebben een klein steentje bijgedragen. Ik ook,” lacht ze.

Het weer is guur. De thermometer wijst min drie aan. Tel daar een fiks zeebriesje bij op, en de ijspegels hangen aan je neus. Mikaela is net als ik onderweg naar het forteiland Suomenlinna dat Helsinki eeuwenlang beschermde tegen aanvallen vanuit zee. Het centrum van de Finse hoofdstad ligt slechts op een klein half uurtje varen en vormt zelf ook deels een schiereiland, met drie kanten omgeven door de Oostzee. Een derde van het grondgebied van de stad bestaat uit parken en bos en daarmee is Helsinki een van de groenste steden van Europa. Suomenlinna is overigens een van de circa 300 eilandjes die een archipel vormen rondom de honderd kilometer tellende kustlijn van de agglomeratie van Groot-Helsinki.

eetu ahanen, de fraaie zwembaden van Allas Sea Pool

Groene stad “In de zomer is Suomenlinna een van de drukstbezochte attracties van de stad,” vertelt Mikaela. “Nu is het er lekker rustig, afgezien van de ongeveer achthonderd inwoners die op het eiland wonen. Ik had zin om daar in een van de koffietentjes te gaan werken. En even uitwaaien aan boord van de veerboot maakt mijn hoofd leeg zodat ik met een frisse blik aan de slag kan.”

UNESCO-werelderfgoed Ik neem afscheid bij de aanlegplaats, waar mijn gids Sari me al opwacht. “Welkom op Suomenlinna, UNESCO-werelderfgoed sinds 1991,” zegt ze hartelijk. We wandelen over het eiland terwijl Sari me uitleg geeft. De geschiedenis van deze vesting op zes met elkaar verbonden eilandjes vormt eigenlijk de geschiedenis van Finland in een notendop. “Dit jaar bestaat Suomi, zoals wij Finnen de Republiek noemen, honderd jaar,” vertelt Sari. Daarmee is het een relatief jong land. Tot 1917 zijn het de Zweden en de Russen die het voor het zeggen hebben. Vanaf de 13e eeuw maken we deel uit van het Zweedse Koninkrijk, die in 1748 na veel getouwtrek starten met de bouw van de vesting om de Russische dreiging tegen te houden. Dat lukt prima tot 1808, wanneer de Finse Oorlog tussen Zweden en Rusland uitbreekt en een overwinnend Russisch Keizerrijk met Finland aan de haal gaat. Het was trouwens een Nederlander in dienst van Rusland die de Finse Oorlog plande en overwon: Jan Pieter van Suchtelen. Finland wordt Suomen suuriruhtinaskunta, oftewel het Grootvorstendom Finland met de Russische tsaar als grootvorst. De gele stenen gebouwen hier op het eiland stammen uit de Zweedse periode. De houten en stenen panden in alle andere felle kleuren zijn gebouwd in de Russische periode.

Open gevangenis Kijk, dat is de gevangenis.” Sari wijst naar een groot granieten blok, door steigers omringd. Er wordt druk gewerkt. “Dat zijn gedetineerden,” lacht de gids, als ze de verbaasde uitdrukking op mijn gezicht ziet. “Het is een open gevangenis.” Ja, ondanks de vele bezoekers worden het gevangenisterrein, het nabijgelegen appartementencomplex en

de musea alleen gescheiden door een geel houten hek waar de gevangenen zelf de sleutel van hebben.

Sari: “Tientallen jaren geleden had Finland een van de hoogste aantallen gedetineerden van Europa. Na onderzoeken in de jaren 1960 bleek dat gevangenisstraf niet helpt bij het terugdringen van criminaliteit. In de drie decennia erna heeft Finland zijn strafbeleid stukje bij beetje hervormd. Het aantal gevangenisstraffen is met twee derde verminderd.

Nu hebben we een van de laagste gevangenschap cijfers ter wereld. Wat wel werkt is een geleidelijke herintroductie in het normale leven. Ongeveer een derde van de Finse gedetineerden verblijft in een open gevangenis. De recidivecijfers zijn met bijna 20 procent gedaald. En we vinden ze een aanwinst voor de gemeenschap hier omdat ze de historische gebouwen restaureren en schoonhouden.”

Sari gaat verder met haar historische inzichten. Ze vertelt over hoe Finland zich losmaakte van Rusland ten tijde van de Russische Revolutie, over de korte maar hevige Burgeroorlog in 1917 die een zwarte bladzijde vormt in de Finse geschiedenis. “Aan de zijde van de conservatieve Witte Garde sneuvelen vijftienhonderd soldaten en de oorlog kost achtduizend levens van de socialistische Rode Garde. Veel gevangen Roden worden op Suomenlinna geëxecuteerd, anderen verhongeren op het eiland. En dat in slechts een paar maanden tijd.”

Nyländska Jaktklubben Na onze historische wandeling pak ik opnieuw de veerboot en wandel naar de Norra Magasinsgattan 6A, de burelen van advocatenkantoor Hästo & Co. Dit is het bedrijf van Mats Welin, de Commodore van de Nyländska Jaktklubben (NJK), de meest gerenommeerde jachtclub van Helsinki. Het grote witte clubhuis met het karakteristieke groene koperen dak is een van de blikvangers van de stad en staat op het eilandje Blekholmen. Hier zijn honderdvijfentwintig ligplaatsen waarvan er vijfenzeventig gereserveerd zijn voor leden. De andere vijftig zijn voor visiterende jachten. Overigens heeft de NJK nog een jachthaven in de stad: Björnholmen. In de archipel rondom Hel-

R 19

sinki, tot en met Åland, zijn er nog tien die de vlag dragen van de NJK. Nu zijn ze gesloten, maar ‘s zomers is het een drukte van jewelste op het water en worden alle jachthavens van Helsinki goed bezocht. De NJK is opgericht in 1861 en is daarmee de oudste geregistreerde sportvereniging van het land. Commodore Welin: “Het is geweldig zeilen hier. Al komt het niet vaak voor dat je in de korte broek kunt zeilen. Ook ‘s zomers niet. Dat komt vooral omdat het zeewater niet boven de vijftien graden uitkomt. Met wat wind erbij is het dan toch al snel fris. En de varende bezoeker moet alert zijn dat het hier op het water nogal ondiep kan zijn.

Oplettendheid is een vereiste.”

Knapperend haardvuur Ook in de sauna is het opletten. Want je kunt ook te veel water op de gloeiende stenen gooien, waardoor hete golven vochtige lucht je ineen doen krimpen van hitte. Maar de Finnen weten wel wat fijn is na een dag in de kou. Het vuur knispert. De Helsinkiërs gebruiken berkentakken om zich mee te slaan, dat bevordert de bloedsomloop. Ik zit in de rooksauna van Löyly. De geur van teer vult de lucht. Het saunacomplex is gelegen op het zuidelijkste puntje van Helsinki. Finland heeft in totaal meer dan drie miljoen sauna’s. Wanneer een huis gebouwd wordt, zet men vaak eerst de sauna neer. Het belangrijkste eerst. Een Fins gezegde luidt: als drank, sauna en teer niet meer helpen, dan is de ziekte dodelijk. Ik voel me springlevend. Vooral als ik na de hete sauna een traditionele duik in ijskoud zeewater neem.

Na afloop zit ik loom op het houten dek en staar dromerig over de Finse Golf. Helsinki voelt warm, als knapperend haardvuur.

PRAKTISCH Erheen

Helsinki is via een lange reis bereikbaar per auto, maar je ontkomt niet aan de veerboot.

Minder duurzaam, maar wel snel is een vlucht vanaf Schiphol. Het is ongeveer twee uurtjes vliegen. Vluchten va. € 175,-.

Wij vlogen met Finnair. finnair.com

Eten en drinken

De kwaliteit van restaurants in de Finse hoofdstad is hoog. De prijzen zijn vergelijkbaar met Nederland, al is alcohol een tikje duurder. Aanrader is Emo (met een Michelin bib gourmand). emo-ravintola.fi

Overnachten

Keuzes te over. Hotel Haven is een prettig vijf-sterren hotel aan het water en om de hoek bij Market Square. Kortom: heerlijk centraal gelegen. Prijzen va. € 175,-.

Meer informatie: hotelhaven.fi/en

Stopover.fi

Suomenlinna Artilliry Bay Ikuvaari Oy

Stop-over Finland. Superhandige site om effectief de leukste dingen te boeken die je kunt doen in Helsinki én omstreken. stopover.fi

R 20

Interview

“Deze traditionele wijnteelt vormt Tekst: Angelique van Os | Fotografie: TUI Care Foundation

Lanzarote, een Canarisch eiland waar je bij de gedachte alleen al van wegdroomt. Bekend om zijn vulkanische landschap, heldere zee en hartelijke mensen. De oogstrelende wijnvelden van regio La Geria zijn wellicht minder bekend, wat ook geldt voor de arbeidsintensieve manier van boeren die zwaar onder druk staat. Daarom heeft TUI Care Foundation dit beschermde natuurgebied omarmd. In gesprek met General Manager Hannah de Blaeij.

Ze was erg onder de indruk van het donkere, bijna surrealistische maanlandschap. Van de uitgestrekte velden. Van de harde ‘Passat’ wind die over het land raast en het nieuwe leven dat oprijst uit de miljoen jaren oude vulkanische bodem, die samen met de zon zorgt voor ideale omstandigheden van de smaakvolle, lichtzoete witte Malvasia druif. Beseffend, dat mensen hier met de hand duizenden kuilen hebben gegraven voor de wijnranken waar ze zoveel werk en liefde in hebben gestopt. Hannah de Blaeij, General Manager bij TUI Care Foundation, blikt terug op haar bezoek aan de unieke wijnvelden van La Geria op Lanzarote: “Ik herinner me dat ik bij een krater stond van ruim vier meter diep waar slechts één wijnrank in geplaatst was.

Dat maakt indruk, want er komt geen machine aan te pas. En de boeren zijn zo trots; alsof ze eindelijk erkenning krijgen voor het in standhouden van een eeuwenoude traditie. Dat was ontroerend om te zien.”

TUI Care Foundation is samen met een klein team van lokale experts en partners sinds twee jaar betrokken bij het behoud van het wijnbouwproject op Lanzarote. Het doel is om bewerkte landbouwgrond om te zetten naar ecologische wijnbouw en een groot deel van het nog ongebruikte land te herstellen. Tevens wil de organisatie meer werkgelegenheid creëren, de verkoop van wijn stimuleren en ervoor zorgen dat vakantiegangers een kijkje gaan nemen in deze regio die sinds 1994 is uitgeroepen als beschermd natuurgebied.

Lava, stenen en as En dat is een behoorlijke opgave, want het totale wijngebied bestaat uit zo’n tienduizend kraters, verspreid over circa 125.000 vierkante meter grond. De werkzaamheden zijn zeer arbeidsintensief omdat de lokale boeren de tweehonderd jaar oude tradities van wijnbouw willen voortzetten. Die traditie is ontstaan door

Ecologisch project Lanzarote

R 21

een ingenieuze werkwijze”

een vulkaanuitbarsting tussen 1730 en 1736, die het ooit groene en vruchtbare landschap bedekte met een dikke laag lava, stenen en as.

Veel bewoners emigreerden. Degenen die achterbleven worstelden jaren met het bewerken van de grond. Maar de boeren hielden stand en twee eeuwen geleden creëerden ze een teelttechniek die nergens anders ter wereld wordt toegepast. In de jaren 1960 riep het Museum van Moderne Kunst in New York La Geria al uit tot een kunstwerk, dankzij diens onderscheidende culturele landschap.

De bewoners ontdekten namelijk dat planten kunnen overleven door kuilen te graven waarbij picón (lavastenen) als bescherming dient en voor watertoevoer zorgt. Hannah licht toe: “Het is bizar dat die kleine lavasteentjes zo belangrijk zijn voor de vruchtbaarheid in dit gebied. Dat ze enerzijds als muurtje bescherming bieden tegen de harde noordoostelijke wind en anderzijds, dat wanneer de wijnrank geplaatst is in de kuil, picón het kostbare vocht vasthoudt en daarmee de plant bewatert. Want het regent gemiddeld slechts zestien (!) dagen per jaar. Daarnaast voorkomen de lavastenen dat de grond uitdroogt en erosie plaatsvindt. Het

is een ingenieuze werkwijze waarvoor ik veel respect hebt. En het toont hoe belangrijk het is om bepaalde tradities in eren te houden.”

Aangewezen partner Probleem is echter dat de wijnbouw niet voldoende rendabel meer is en het de jongere generatie(s) te weinig aanspreekt. Gevolg: de grond blijft verwaarloosd achter en daarmee verdwijnt langzaam het culturele erfgoed.

Doodzonde, dachten een aantal medewerkers bij TUI Destination Services op Lanzarote en droegen een projectplan aan bij TUI Care Foundation, de corporate foundation van de reisorganisatie. Hannah en haar team zagen potentie en besloten om aan de slag te gaan met vijf wijnboeren. “In het eerste jaar (2015) was er een oogst van 50.000 kilogram ecologische druiven op 75.000 vierkante meter grond. Dat is relatief weinig ten opzichte van zo’n grote oppervlakte, wat dus aangeeft hoe bewerkelijk de arbeid is. Maar de ecologische druiven kunnen tegen een hogere prijs verkocht worden, wat leidt tot een toename in inkomen voor de boeren en de lokale wijnindustrie. Voor het converteren van de oogst naar ecologische wijn hebben we een beroep gedaan op de

lokale partner Ecopalmer. Zij hebben de boeren getraind om ecologische technische productiemethoden toe te passen, wat een behoorlijke verandering was voor hen. Want ze gebruikten voorheen veel chemische bemesting”, aldus Hannah.

De andere partner is Grevislan, een organisatie die mensen met een (lichamelijke) beperking tot de arbeidsmarkt ondersteuning aanbiedt. Zo hebben er via dit initiatief een tiental mensen geholpen met het herplaatsen van druivenranken, het (opnieuw) bouwen van de stenen muurtjes en opruimen van het land.

Herkomst van water Grote vraag is wellicht of de traditie behouden kan blijven met behulp van moderne landbouwtechnieken? Hannah gniffelt: “Nee, dat kan niet, want moderne wijnbouw verbruikt heel veel water. Je moet dan bij-wateren en dat gebeurt niet met deze traditionele werkwijze, behalve in het korte groeiseizoen. Verder is alles natuurlijk. De herkomst van het water is namelijk van groot belang en heeft invloed op de wijnranken en de grond. Zout (zee)water is bijvoorbeeld niet geschikt; daardoor wordt de grond vervuild. En het vuil dat door de wind

R 22

Interview

op de bladeren van de wijnranken terechtkomt en zich mengt met aangevuld water, komt uiteindelijk ook in de grond terecht. Terwijl de natuurlijke picon het vocht uit de lucht verzamelt, automatisch de kuil in laat zakken en de wortels daarmee voorziet van water.”

Het nieuwe boeren Een complex verhaal dus, waarbij ambacht essentieel blijft. Echter, hoe wil TUI Care Foundation het project verder laten slagen, want er is meer nodig dan extra handen en expertise van Ecopalmer en de betrokken Duitse Klaus Guttenberger- een pionier op gebied van organisch boeren op Lanzarote.

Hannah legt uit dat lokale partners de bodega’s (wijnhuizen) meer willen informeren over het ‘nieuwe’ boeren en er mogelijk speciale

excursies ontwikkeld worden over de bijzondere wijnbouw, gecombineerd met wijnproeverijen. Ook wil TUI Care Foundation de wijnen onder de aandacht brengen in de hospitality sector. Bijvoorbeeld door hotels te stimuleren de wijnen op de menukaart te zetten en gasten te informeren over het project. Tot slot volgt er een samenwerking met Futouris, een organisatie die zich inzet voor het behoud van vakantiebestemmingen en duurzaam toerisme.

“Futouris heeft al meegewerkt met een ver-

gelijkbaar wijnproject van ons op Kreta en wil de best behaalde resultaten vergelijken met de ontwikkelingen op Lanzarote en kijken hoe we dat daar kunnen toepassen. Hierbij willen we zorgen dat de lokale economie een boost krijgt, de volgende generatie een toekomst heeft en vakantiegangers met een wijntje in de hand kunnen genieten van puur vakmanschap.

Daar doen we het voor.”

Meer info: tuicarefoundation.com

TUI Care Foundation steunt wereldwijde projecten die bijdragen aan de ontwikkeling van vakantiebestemmingen. Door vakantiegangers kennis te laten maken met lokale projecten, geeft TUI Care Foundation het onderwijs, het welzijn van kinderen en jongeren, de bescherming van natuur en milieu, en de lokale economie en werkgelegenheid een boost. TUI Care Foundation werkt internationaal, maar handelt lokaal. In 2016 is de internationale TUI Care Foundation opgericht, welke is gevestigd in Nederland.

Aarde in beeld

R 23

Los Roques, Venezuela Fotos: Henk Bothof

Venezuela is wellicht niet de meest gangbare reisbestemming, maar qua natuur en ongereptheid heeft het veel te bieden. Fotograaf Henk Bothof bezocht het Latijns Amerikaanse land in 2017 en stuitte op Los Roques, een eilandenarchipel met parelwitte stranden, dat jaarlijks slechts 50.000 (voornamelijk Venezolaanse) bezoekers trekt en 160 kilometer ten noorden van de kust van Caracas ligt. De archipel bestaat uit circa 350 eilanden, waarvan Gran Roque als enige bewoond is. Er wonen circa 150 families.

Los Roques staat bekend om het ongelofelijke kristalheldere water in verschillende blauwtinten en vormt met zijn 225.000 hectare het grootste marine-park van de Caraïben. Overigens vind je er mangrove moerassen waar veel leven floreert evenals onaangetaste koralen. Een uniek ecosysteem dus.

Qua activiteiten zit het ook goed: je kunt er eilandhoppen, duiken, snorkelen, kite surfen, vliegvissen of vogels spotten. Op het eiland Dos Mosquises vind je een onderzoekscentrum voor zeeschildpadden, met een speciaal broedprogramma en informatiecentrum voor bezoekers.

Info: losroques-travel.com

R 24

Achtergrond

Biodiversiteit op eilanden, uniek én kwetsbaar De biodiversiteit op eilanden is vaak uniek: je vindt er flora en fauna die je op andere delen van de wereld niet tegenkomt. Die uniciteit maakt het echter ook kwetsbaar: de –al dan niet geplande- introductie van één nieuwe soort kan grote gevolgen hebben.

Tekst: Diewke de Haen

Het voortbestaan van elke levensvorm op aarde is in een voortdurende delicate balans en is afhankelijk van het bestaan van andere soorten. Die dienen bijvoorbeeld als bron van voedsel, zoals een roofdier dat ervoor zorgt dat de populatie niet te groot wordt of als onderhouder van de leefomgeving. Als één schakel uit de keten verdwijnt, verzwakt daarmee het hele systeem. Om die reden is biodiversiteit een belangrijk begrip in het beschermen van het milieu. En daarom lezen we soms bezorgde berichten over het uitsterven van bijen- of vlindersoorten. Het verdwijnen van een soort is niet alleen een gemis, maar ook een risico voor alle andere soorten die afhankelijk zijn van diens bestaan. Bij bijen gaat het bijvoorbeeld om de bloesems die niet meer bevrucht worden, waardoor vruchten van planten minder

groeien, waardoor vogels minder voedsel vinden, enzovoort.

Konijnen en reuzenpadden De biodiversiteit op eilanden is vaak uniek: je vindt er soorten terug die op andere delen van de wereld –onder invloed van het isolement dat een eiland biedt- niet tegenkomt. Doordat de landmassa zich in een vroeg stadium (miljoenen jaren geleden) heeft losgemaakt van het vasteland, zijn er andere soorten ontstaan. Dat zorgt voor unieke soorten, zoals bijvoorbeeld de kangoeroe die zich alleen op het Australische continent heeft ontwikkeld. Dit brengt echter ook kwetsbaarheid met zich mee als soorten van het vastenland –per ongeluk of expres- worden geïntroduceerd op een eiland. De geschiedenis van

het eerder genoemde Australië staat bol met voorbeelden. Zo nam bijvoorbeeld een Britse aristocraat vijfentwintig konijnen mee zodat hij op zijn landgoed iets zou hebben om op te jagen. Doordat deze geïntroduceerde soort geen natuurlijke vijanden had (en zoals we weten zich bijzonder snel voortplant), hebben de vijfentwintig aardvaders en –moeders een indrukwekkend nageslacht voortgebracht. Getuige ook de noodzaak om in 1901 een ‘rabbitproof fence’ neer te zetten dat een 3253 kilometerlange barrière moest vormen voor de knaagdieren.

In 1935 bleek men echter weinig geleerd te hebben van deze vergissing. Met de introductie van de reuzenpad vanuit Zuid-Amerika hoopte men een einde te maken aan de vernietiging die de suikerrietkever

Achtergrond

aanrichtte aan de suikerrietoogst. Met de introductie van een dikke honderd reuzenpadden hoopte men deze kevers te lijf te gaan. Na enige tijd bleek echter dat de pad zich niet alleen vrolijk tot ander voedsel had bekeerd en de kevers links liet liggen, maar bovendien bleek de pad zelf bijzonder giftig voor alles wat hem als lekker hapje zag. Het daardoor ontbreken van natuurlijke vijanden, zorgde er mede voor dat de huidige aantallen reuzenpadden geschat worden op meer dan twee miljoen.

De enorme aantallen konijnen en reuzenpadden strijden mee voor de vaak beperkte voedselbronnen en verdringen daarmee inheemse dieren. Dit heeft ook effect op de levensstijl van inheemse volkeren, die van deze dieren afhankelijk zijn voor voedsel. De moeite om deze ontwikkeling te bestrijden wordt ook gereflecteerd in de opkomst van ‘sporten’ als ‘reuzenpad-hockey’ of ‘reuzenpad-cricket’, waarin men het beestje als bal gebruikt. Natuur- en dierenbeschermers propageren een diervriendelijker manier van ongediertebestrijding door het beestje in een plastic zak in te vriezen.

In Australië is men zich in de huidige tijd zeer bewust van de gevaren die niet-inheemse soorten met zich mee kunnen brengen voor het eigen ecosysteem. De douane controleert daarom streng op geïmporteerde goederen die besmet kunnen zijn met niet-inheemse schimmels of bacteriën. Dit probleem speelt overigens niet alleen op eilanden: denk bijvoorbeeld aan muggensoorten die onder

invloed van de opwarming van de aarde naar andere gebieden migreren. Daardoor breiden ziekten als malaria, dengue en zika zich uit.

Bescherming Het isolement van eilanden kan ook sterk bijdragen aan het beschermen van waardevolle soorten. Een goed voorbeeld daarvan is de bij. Bijenpopulaties winteren iedere winter ‘in’ en als ze dan weer ‘uitwinteren’ tellen imkers de bijenvolken die de winter hebben overleefd. Deze cijfers worden opgenomen in de bijenmonitor en daaruit blijkt dat de bijensterfte in sommige jaren erg hoog is in Nederland; in sommige provincies boven de 40% en gemiddeld meer dan 20%. Dit is meer dan elders in de wereld.

Er zijn grote regionale verschillen, en opvallend is dat de bijensterfte op Texel juist zeer laag is.

De sterfte komt mogelijk door de varroamijt, die eieren legt in bijenlarven en drager is van infectieziekten. De lage sterfte onder bijenvolken op Texel heeft er mogelijk mee te maken dat hier één van de laatste Europese populaties zuivere zwarte bij (Apis mellifera mellifera) leeft, waar imkers elders in ons land een kruising gebruiken. De populatie op Texel is zuiver gebleven omdat het sinds de jaren 1980 verboden is bijen naar het eiland te importeren. De zwarte bij is minder gevoelig voor de varroamijt.

De laatste jaren daalt de bijensterfte weer - dit is mogelijk een gevolg van betere bestrijding van de varroamijt. Goed nieuws voor de bijen en voor de gezondheid van ons ecosysteem in Nederland!

R 25

Biodiversiteit is de verscheidenheid tussen de verschillende soorten leven binnen een ecosysteem: dieren, planten, schimmels, bacteriën, genen. De mate van biodiversiteit (de verscheidenheid van de soorten leven) is een graadmeter voor de gezondheid van het klimaat ofwel de biotoop. Hoe meer verschillende soorten, hoe veerkrachtiger het systeem tegen externe invloeden zoals klimaatverandering.

Op dit moment zijn er ongeveer 1,9 miljoen levensvormen beschreven op aarde. De schatting is dat dit slechts twee promille is van het totale aantal levensvormen op aarde. Het overgrote deel, driekwart daarvan, bestaat uit bacteriën. De laatste jaren lijkt de biodiversiteit echter onder druk te staan: in Nederland is sinds de jaren 1950 een groot aantal soorten verdwenen. In de geschiedenis van onze aardbol zien we vaker periodes waarin veel soorten verdwijnen door natuurlijke invloeden zoals vulkaanuitbarstingen. De huidige afname van soorten lijkt te wijten aan een bijzondere natuurlijke factor: de mens. Door wereldwijde klimaatverandering, toename van consumptie, vervuiling, introductie van vreemde soorten, vernietiging van natuurgebieden en natuurlijke hulpbronnen wordt de biodiversiteit ernstig bedreigd. Planten diersoorten verdwijnen en ecosystemen raken verstoord. Schone lucht, zuiver water, een vruchtbare bodem en een stabiel klimaat zijn niet langer vanzelfsprekend.

R 26

Review

Blue Planet II ontdektwathetoognieteerderzag

©Jason Isley (Coral Reefs)

Wie vanuit de ruimte onze blauwe planeet waarneemt ziet vooral oceanen. Er zijn op aarde vrijwel geen plekken die nog niet door de mens zijn ontdekt of betreden, maar wat zich onder die immens uitgestrekte wateroppervlakte afspeelt is nog ontontgonnen terrein. Tot de BBC een expeditie uitrustte om daar te gaan waar de mens nooit eerder was.

Tekst: Frans van der Beek Oceanen bedekken het grootste deel (70%) van de planeet, maar de mensheid weet er het minst van. Dat was de grootste uitdaging van de BBC, de makers van Blue Planet II: de geheimen onthullen die diep onder het immense wateroppervlak bewaard bleven tot de camera ze kon onthullen.

Met een puik staaltje van nieuwe technologie, vernuft en doorzettingsvermogen, hebben de camerateams een fascinerende onderwaterwereld vastgelegd. Het levert een verbijsterend mooie en intrigerende natuurfilm op.

Bekroond De oceaan is onstuimig en sereen tegelijk. Het is een oneindig uitgestrekt gebied met peilloze dieptes waar wij geen weet van hebben. Totdat een team natuurfilmers van de Natural History Unit het aandurfde om een serie te maken over de oceanen van de wereld. Dat begon zo’n twintig jaar geleden toen werd besloten een serie te maken over de thuisbasis van de meest opmerkelijke dierenwereld onder water en te filmen wat er daar zoal aan

vreemde gebeurtenissen plaatsvindt. Dat deden ze op een schaal die nooit eerder was vertoond.

Dat werd de eerste serie Blue Planet in 2001 met als verteller Sir David Attenborough. De serie werd terecht bekroond met diverse onderscheidingen.

Een generatie later is de techniek geavanceerder en de maritieme wetenschap ook gevorderd. Die ontwikkelingen maakten het interessant genoeg om opnieuw zo’n diepzee-expeditie op te zetten.

Magische werelden Vergeleken met zijn voorganger, zijn er in Blue Planet II nog meer verbazingwekkende beelden uit het rijk der oceanen te bewonderen. Het was een immense klus die vier jaar aan productie en 125 verschillende expedities vergde. In totaal werden 39 landen bezocht en gefilmd op elk continent en in elke oceaan. De bemanningen van de filmploegen zijn al met al ruim zesduizend uur in de diepte gedoken om ons te tonen wat het menselijk oog nooit eerder zag. Die inspanning, passie en toewijding resulteerden in een serie die ons

©Jason Isley (Coral Reefs)

Review

Foto: Hans Drijer

© BBC Earth

dichter dan ooit brengt bij de boeiende levens van buitengewone zeewezens. Het voert ons mee naar magische werelden.

De serie werd in 2013 aanvankelijk aangekondigd door de BBC met de titel Oceans, maar werd in februari 2017 veranderd naar Blue Planet II. De trailer van de serie werd wereldwijd 43 miljoen keer bekeken. Het zijn indrukwekkende cijfers, maar wat er in de zevendelige serie te zien is mag ronduit verbijsterend worden genoemd. Schepsels die in een griezelfilm niet zouden misstaan, maar door hun bizarre verschijning niettemin intrigeren.

Vreemde vormen, wonderlijke wezens, prachtige kleuren en een leefwereld waarvan we het bestaan alleen nog maar konden vermoeden.

Het camerateam maakte gebruik van de nieuwste technologie om in de totale duisternis te kunnen filmen. Net als in de ruimtevaart nodigen zulke diepzee avonturen uit om de techniek te verfijnen en nieuwe uitvindingen te doen. “Het was een waanzinnig avontuur om in die duisternis af te dalen,” vertelt een cameraman. “Soms stootte ik ergens tegenaan of iets stootte mij aan en wist ik niet wat het was. Het werd een ultieme ervaring.

Het was alsof ik droomde.”

R 27

©Lisa Labinjoh (Green Seas)

©Joe Platko (Big Blue)

Stortplaats Blue Planet II toont opnieuw aan hoezeer wij de oceanen moeten koesteren. We weten precies wat de temperatuur en de weersomstandigheden op Mars en andere planeten zijn, maar de nagenoeg onbereikbare onderwaterwereld van de oceanen is grotendeels een mysterie. De serie toont aan dat de aarde een onvoorstelbaar omvangrijk organisme is. Het is een ecologische keten waarvan iedere schakel belangrijk is. Als de zwakste schakel het begeeft, valt die keten uit elkaar en is er sprake van onherstelbare schade waar de mensheid de onvoorspelbare nadelen zal ondervinden. Daarom is het een absolute noodzaak om de plastic soep in de oceanen op te ruimen. De onafzienbare bassins zijn gebruikt als stortplaats voor afval, maar de kritische grens is allang overschreden. Wat vissers aan netten en andere troep overboord smijten is eveneens van schandalige proporties. Tonnen troep dobberen op de golven en verdwijnen naar beneden waar ze een verwoestend effect op de leefomgeving hebben.

“Take a deep breath”, is de slogan van de serie.

Maar dat betekent niet alleen diep ademhalen, maar ook diep nadenken over de toekomst van onze planeet die nog zoveel ongeziene schoonheid bevat.

©Miles Barton copyright BBC NHU 2017 (Coasts)

©Espen Rekdal 2017 (Green Seas)

Advertorial

ECOlonie ECOlonie ligt in de lage Franse Vogezen op maar 600 km van Utrecht. Het omvat een gevarieerde natuurcamping met zwemplas, gastenverblijven, gÎtes, groenten- en kruidentuinen, geitenboerderij met kaasmakerij, kunstatelier, theehuis en een biologische winkel waar de eigengemaakte producten (en meer) te verkrijgen zijn.

Johan Hoeijmakers, bewoner ecovillage ECOlonie, roemt de enorme veelzijdigheid van deze bijzondere plek. Je kunt er tot rust komen terwijl je dwaalt door de loofbossen rondom, lekker een boek lezen voor je tent op de ruime natuurcamping of één van de vele heerlijke wandelingen maken in de omgeving. Voor elk wat wils. Je kunt ook inspiratie opdoen door een keus te maken uit de vele workshops en cursussen, die er in de vakantieperiodes worden aangeboden.

Thuis voelen in een duurzame omgeving

Hoeijmakers: ʻAls je onze ontwikkelingen ziet – belangstelling is nog steeds groeiende – realiseer je je hoe wij er in de loop van de jaren in zijn geslaagd een unieke inspirerende sfeervolle plek te scheppen waar bijna iedereen die hier komt zich kan thuis voelen. Dit allemaal zorgt ervoor dat de gelijkgezinde, bewust levende mens graag

n e e r o Vo , e d n e r e r i p s n i e d n e i boe tie vakan

naar ons toekomt. Daardoor is de drempel laag voor het leggen van oude en nieuwe contacten. In of bij de gezellige Orangerie kun je op het terras heerlijk genieten van een hapje en drankje. En heb je een keer geen zin om te koken: dan kun je genieten van de heerlijke biologische maaltijden die ECOlonie dagelijks bereidt, met ingrediënten uit de eigen groenten- en kruidentuinen.

Samen of alleen

Zowel gezinnen, met en zonder kinderen, als alleengaanden voelen zich op ECOlonie helemaal op hun plaats. De variatie aan campingvelden zorgt ervoor dat iedereen er op zijn eigen manier, zonder overlast, zijn of haar vakantie kan beleven. Voor kinderen is er een speciaal Eigentijds Kinderfestival dat van 12 tot 16 augustus 2018 wordt gehouden.

Zie www.eigentijdskinderfestival.nl.

ECOlonie: meer dan een fantastische vakantieplek.

Vrijwilligers uit de hele wereld – op Ecolonie worden ze participanten genoemd – vinden dit ecodorp steeds vaker. Ze helpen mee, voor kortere of langere periode. Hoeijmakers: ʻhet hele jaar door werken we met veel plezier en voldoening met vooral jongeren van over de hele wereld.ʼ Op de website kun je lezen over de grote verscheidenheid aan werkzaamheden die participanten kunnen verrichten.

De liefde voor het duurzame leven straalt van alles af, dat zul je ervaren bij een bezoek aan dit bijzondere ecodorp ECOlonie.

Bezoek voor meer informatie de website

www.ecolonie.eu

The Hero Within 14 - 21 juli Meld je hier aan: www.klankschalen-opleiding.nl Chanting Peace 21 - 28 juli, Opleiding Klank Behandelaar:forleer geven:

● een Klankschalen massage ● een Klankschalen-chakra Vrijuit Zingen voor Jong & Oud! juli - 4olie augustus -behandeling ● Klankschalen met28warme massage

Combineer vakantie en opleiding op ECOlonie 07 -13 juli www.janhendrikveenkamp.nl

Advertorial

Eigentijds Festival Een week lang: duurzaamheid, persoonlijke ontwikkeling, spiritualiteit Alweer voor de vierde keer zijn de prachtige vakantieterreinen van Ecolonie het toneel voor het Eigentijds Festival. En met succes, zoals blijkt uit de reacties van de deelnemers: “Wat een prachtige week, wat een eenheid met de natuur” “Ik heb ontzettend veel mooie energie gevoeld en ben gegroeid in mijn ontwikkeling”

Dat is allemaal precies wat oprichter Henkjan de Blaauw voor ogen had toen het Eigentijds Festival na twintig succesvolle jaren van Vierhouten naar Ecolonie werd verplaatst.

Meer aandacht geven aan verdieping en kwaliteit zodat de themaʼs duurzaamheid, persoonlijke ontwikkeling en mystiek in hun samenhang beter tot hun recht komen. Het festival is nu intiemer en persoonlijker en vindt plaats in een passende omgeving waar duurzaamheid hoog in het vaandel staat. ʻOp de website van het Eigentijds Festival vind je een overzicht van alle activiteiten en workshops die door de ervaren workshopleiders worden gegeven. Yoga, massage, dans, creatieve ambachten, chi kung, kruidengeneeskunde, natuurwandelingen, het komt allemaal aan bodʼ vertelt mede coördinator Henk Vos.

Diadans

Deelnemers kunnen aangeven in welke workshops (er zijn er meer dan 150) ze zijn geïnteresseerd. Het aanbod is op deze wijze helemaal afgestemd op de wensen van de deelnemer.

Naast de workshops is er in het programma ook ruim aandacht voor dans, muziek, theater, de medicijnwiellegging en kan er deelgenomen worden aan een vuurloop.

Je verblijft in je eigen tent, caravan, camper op de sfeervolle ruime camping van Ecolonie.

Zelf koken kan natuurlijk, maar het is ook mogelijk om heerlijk biologisch te eten uit de Festival keuken.

Het Eigentijds Festival is hét moment om de tijd voor jezelf te nemen en je te ontwikkelen.

Alles wat je wilt weten over levensenergie en hoe deze optimaal te laten stromen.

“Verslavend was het!”

Anneke Wittermans www.diadans.nl www.beweegreden.org

352 pagina‘s, geïllustreerd Uitgeverij Akasha, 2de druk ISBN: 978 94 6015 145 3 www.uitgeverijakasha.nl www.wilkazelders.com

Kruidenwandelweken in Zwitserland en Griekenland

Kom e vier sa n het levmen en!

30 jun i - 7 ju 2018 li Eigentijds Festival: 30 juni tot 7 juli 2018 in Hennezel, Frankrijk Deelnameprijs € 210,- excl. verblijfsk.

Voor meer informatie: www.eigentijdsfestival.nl

Diverse cursussen over geneeskrachtige kruiden

PASSIE VOOR MENSEN EN BOMEN PASSIE VOOR STEVIG STAAN

Bostochten, Jaartraining, Pentjak & Engelandreizen Groningen - www.degroenezon.com

Stembevrijding Ecolonie, Frankrijk

WW W.BOSTOC H T E N .N L The Hero Within 14 - 21 juli Chanting for Peace 21 - 28 juli, Vrijuit Zingen voor Jong & Oud! 28 juli - 4 augustus www.janhendrikveenkamp.nl

R 30

Sportieve vakantie

Op ontdekking door Thüringen, het groene hart van Duitsland Tekst & Fotografie: Marco Barneveld | Fotografie: Dietmar Veloinn

De deelstaat Thüringen heeft het meest aangesloten woud van heel Duitsland. Een plek om je hart aan en in de natuur op te halen, en makkelijk bereikbaar per trein. Marco Barneveld dook het Thüringse woud in om te fietsen en te kanoën. “Een boze zwaan die zijn nest wil verdedigen, kan zo je arm breken.”

De spieren van mijn benen spannen zich haast trillend aan. Regenwater druipt via mijn natte haren in mijn ogen. Lager kunnen de 21 versnellingen van mijn fiets niet en toch moet ik met mijn volle gewicht, 90 kilo, op de trappers hangen om deze tergende heuvel te beklimmen. Nu ben ik geen hard getrainde of übersportieve fit boy maar doorzettingsvermogen is ook een natuurkracht waar niet mee gespot dient te worden. Dus hijg en puf ik mezelf tussen de dennen en het druipend groen naar de top van deze Thüringse mini-berg. Daar wacht de beloning. Een uitzicht over het wunderbare glooiende landschap vol bossen en akkers.

Met her en der tussen de flarden laaghangende wolken een kerkspitsje, zo’n leuke met zo’n ronde toren. Je hoeft niet in een vliegtuig te stappen om schoonheid te vinden. Een treintje naar de Duitse deelstaat Thüringen volstaat.

Grootste aaneengesloten bosgebied Tot de val van de Muur lag dit groene hart in de Deutsche Demokratische Republik, de socialistische heilstaat die na de Tweede Wereldoorlog binnen de Sovjet invloedsfeer lag. Tegenwoordig is het onderdeel van (de Bondsrepubliek) Duitsland.

De voluit geheten Vrijstaat Thüringen bestaat overigens ook nog niet zo lang. Over twee jaar mag het haar honderdste verjaardag pas vieren. Voor 1920 was het een lappendeken van vrijstaten, hertogdommen, vorstendommen en graafschappen.

Vandaar ook dat je er zoveel paleizen en kastelen vindt. Want ieder adellijk huis had uiteraard haar eigen praalburcht of landgoed. Het maakt dat in Thüringen de geschiedenis je in al haar glorie toelacht en de sprookjes van Grimm haast voelbaar zijn. Dat laatste is niet vreemd. Een aantal sprook-

jes van de gebroeders Grimm komt hier namelijk vandaan. Zij bedachten hun sprookjes niet zelf. Ze verzamelden sagen en vertellingen, schreven ze op en bundelden ze in hun sprookjesboek. Niet gek dus dat je je soms in een sprookje waant wanneer je fietst, kanoot of wandelt in het Thüringer Wald, een bebost middelgebergte van 120 km lang en 35 km breed dat zich door de hele deelstaat heen uitstrekt. Tel daar nog wat andere wouden, bossen en andere boomverzamelingen in Thüringen bij op, en je hebt het grootste aaneengesloten bosgebied van Duitsland.

Nat hout En daar kan iedereen op zijn eigen manier naar hartenlust van genieten. Ondanks dat het op dit moment nog even keihard regent en mijn kleren

Sportieve vakantie

R 31

tot op de draad doorweekt zijn, geniet ik tijdens deze fietstocht dan ook van het waanzinnige uitzicht, de weelderigheid aan natuurschoon en doorkijkjes: een klaterend watervalletje, de geur van nat hout en een hert dat schichtig wegschiet.

Bed & Bike Ik verbleef vannacht in het plaatsje Bad Berka bij de Velo-Inn van Dietmar Meijer, die vandaag ook mijn gids is. De Velo-Inn is een zogenaamde Bed & Bike, strak ingericht met betonvloeren en minimalistische keuken waar Dietmar en zijn staf geweldige culinaire hoogstandjes creëren. Je kunt bij je verblijf in de Velo-Inn allerlei actieve fietstochten door het nabijgelegen Ilmtal-gebied boeken, individueel of in groepsverband. Voor een of meerdere dagen, met of zonder gids. Eén van de bekendste routes is circa 123 kilometer lang en is een (ADFC) kwaliteitsroute, dat naast natuur vooral een reis door de Duitse cultuurgeschiedenis vormt. Wil je er nog een stuk bij kanoën? Dat kan ook.

Zwanenpaar De rivier stroomt op zich rustig. Net hard genoeg, zodat je eigenlijk niet hoeft te peddelen en relaxt om je heen kunt kijken terwijl het woud en al haar wonderen aan je voorbijglijden en kleine witte lelies het water tot een ware bloemenzee maken.

Er zijn een paar wildere stroomversnellingen, niet eng of gevaarlijk, maar net genoeg om een vleugje adrenaline los te weken uit je hormoonhuishouding. Op de route ligt ook een molen, waar je onderdoor vaart met je kano. Nu heeft een zwanenpaar net voor de stroomversnelling een nest gebouwd. Mooie beesten zwanen: sierlijk, slank en prachtig wit. Alleen een boze zwaan die zijn nest wil verdedigen, is best dreigend.

Wanneer onze kano de bocht omgaat, waarschuwt Dietmar al: “Zien jullie die zwaan? Hij heeft ons al gezien. Hij gaat ons proberen af te schrikken.” Op datzelfde moment komt de machtige vogel omhoog uit het water, hij rent even en stijgt op. Met een lage vogelvlucht glijdt hij recht op ons af en plonst op nog geen twee meter voor onze boten het water weer in. Het dier pompt zich op om groter te lijken. Dat doet hij door zijn vleugels hoog op te trekken, van zijn lichaam af om daarbij een sissend geluid te maken. Nou, het bereikt zijn doel. Het level aan adrenaline stijgt. De zwaan maakt wat kopbewegingen naar ons, maar blijft op een metertje bij de kano’s vandaan zwemmen tussen ons en het nest in. Tot we er voorbij zijn, dan laat het dier ons gaan. Waarschijnlijk net zo opgelucht als wij. “Een volwassen zwaan kan, als hij echt kwaad wil, zo je arm breken met een klap van zijn vleugels,” weet Dietmar. “Ze zijn oersterk.”

Die avond ben ik moe maar voldaan en verwarm ik mezelf met lichte spierpijn in mijn benen, aan de BBQ die Dietmar heeft verzorgd. De echte Thüringse worsten, met mosterd uit de plaatselijke mosterdmolen, smaken prima bij een goede pot schuimend Duits bier. Thüringen is het ontdekken meer dan waard.

Meer info: veloinn.de | vakantie-thuringen.nl

Thüringer steden tips: drie vliegen in één klap Wie natuur wil combineren met cultuur is hier aan het goede adres. Want op slechts enkele kilometers van elkaar vind je drie leuke steden met ieder een eigen karakter. Neem Erfurt, de hoofdstad van Thüringen, met de prachtige Sankt Marien-kathedraal en de oude, fraai gerestaureerde panden die teruggaan tot de zesde eeuw. Een stad die knus en toch werelds is. Of Jena: modern, hip en vol studenten. Tot slot Weimar, een sprookjesachtige stad, waar Schiller en Goethe woonden. Waar Bauhaus is ontstaan. Tjokvol musea. Genoeg uitdaging.

O PT I M A L E ZO N B E S C H E R M I N G M E T 1 0 0 % N AT U U R L I J K ZO N N E F I LT E R Gecertificeerde natuurcosmetica, onderscheiden met maar liefst vier verschillende onafhankelijke certificeringen van BDIH, Eco Control, ICADA en Vegan. Earth.Line Argan Sun Care is ontwikkeld met gecertificeerd biologische ingrediënten als Argan olie, Macadamia olie, Kokosolie en Sheabutter en biedt een optimale verzorging en hydratatie van de huid. Door gebruik te maken van de nieuwste technologiën en na jarenlange ontwikkeling zijn wij erin geslaagd de witte waas die minerale filters normaal gesproken achterlaten op de huid te verminderen. Een innovatie waar we bijzonder trots op zijn. Geniet op een veilige, verzorgende en natuurlijke manier van de zon met de innovatieve Earth.Line Argan Sun Care serie.

A R G A N S U N C A R E FA C E AG E CO N T R O L S P F 1 5 – 50 ML

A R G A N S U N C A R E N AT U R A L L I P CARE SP F 10 – 10 ML

Body & Face Care SPF 20 is de nieuwe standaard in veilig zonnen zonder synthetische filters. De synthetische filters zijn vervangen door 100% minerale filters die direct bescherming bieden tegen UVA/UVB stralen. Gecertificeerd biologische Argan olie, Kokosolie, Macadamia olie en Sheabutter hydrateren en voeden de huid optimaal. Geschikt voor alle huidtypen en kinderen.

Face Age Control SPF 15 is de nieuwe standaard in veilig zonnen zonder synthetische filters. De synthetische filters zijn vervangen door 100% minerale filters die direct bescherming bieden tegen UVA/UVB stralen. Gecertificeerd biologische Argan olie, Kokosolie, Macadamia olie, Sheabutter, vitamine A, C en E en Q10 voeden de huid intensief en helpen vroegtijdige huidveroudering te voorkomen.

Natural Lip Care SPF 10 helpt schrale en droge lippen voorkomen.

Voedt en beschermt. Trekt goed in.

E

C E RT I

FI

NA

C

AR

D

NA

TURAL SKIN

E

C E RT I

FI

E

027V_adv_el_sun_krant_vd_aarde.indd 1

Irriderm gel met heilzame kruiden helpt de huid te herstellen bij roodheid, bobbeltjes en gevoelige plekjes. Geeft direct verlichting en zorgt voor een gezonde, gave huid.

Hydrateert, kalmeert en werkt verkoelend. Ook ideaal als Aftersun.

E

TURAL SKIN

AR

A LO Ë V E R A I R R I D E R M - 1 0 0 M L

D

C

A R G A N S U N C A R E B O DY & FA C E C A R E S P F 2 0 – 1 5 0 M L

www.earthline.nl

26-02-18 15:46