Natuur / Voeding / Gezondheid / Cultuur / Innovatie / Mode / Vrije tijd
ht
in het katern LE
E
F!
Them aL ic
Jaargang 11 | Nr. 6 | Winter 2016/17
BBC Earth FROZEN PLANET Over het leven in de kou
Feestdagenspecial vol Licht!
Met sfeervol Kerstverhaal en kleurplaat
Hollands kerstdiner
Met garnalen, paling en oesterzwammen Uitgave van de Stichting Dag van de Aarde
Volg ons op Facebook facebook.com/KrantvandeAarde
lees ons online www.krantvandeaarde.nl
GEZONDHEID GEZOND is helemaal NIET SAAI oervoeding voor klein en groot gluten-, lactose- en suikervrij www.gezondishelemaalnietsaai.nl
OP DE WEG DIE GEEN WEG IS met boeken en meditaties van Osho. Voor een leven in harmonie met jezelf. www.osho.nl GEZICHTSPUNTEN
Centrum Sociale Gezondheidszorg Brochures over de gezondheid van lichaam, ziel en geest. www.gezichtspunten.nl
STEMEXPRESSIE Bevrijd je stem, bevrijd jezelf. Ontdekkingsreizen in klank. Marius Engelbrecht 06-48494358 www.mariusengelbrecht.nl Haracentrum, Den Haag Praktijk Chin Gen, Zwaagdijk-Oost Peter van der Meer, Arts, Leiden HealthCenter Zuid, Rotterdam Praktijk Mozaiek, Rotterdam Zonvitaris, Schuddebeurs (Zeeland) Praktijk Verwest therapie Goes (Zeeland)
NOORD-HOLLAND
www.biovion.nl
Geniet va n je goed voelen GEZONDHEID IN GOEDE HANDEN
www.osteopathieamstelland.nl Tel.: 020-7854142
UTRECHT Praktijk voor Chinese Geneeswijze, Amersfoort Schreuder Natuurgeneeskunde, Baarn
Praktijk van As, Hilversum
Fytotherapie & Acupunctuur Selma Bijl, Driebergen
ZUID-HOLLAND / ZEELAND Kobayashi Medisch Centrum, Alphen a/d Rijn
Petra Schalkwijk kan u blijvend van al uw allergieën af helpen en biedt hulp bij kinderen met gedrags- en/ of ontwikkelings problemen. Allergie Vrij Woerden is aangesloten bij het Centrum voor Natuurgeneeskunde Woerden.
Behandelcentrum, Utrecht Medica Plus, Dr. Korbee, Utrecht Orthomoleculaire Geneeskunde, Voedingsarts I. de Vries, Utrecht
BRIDGE VAN BINNENUIT
Verbinden en opbloeien van binnenuit Valkenburg (Limburg) www.bridgevanbinnenuit.com
Schreuder natuurgeneeswijze, Weert
www.centrum-voor-natuurgeneeskunde.nl
Dutch Society of Anti Aging Medicine, P. Musarella, Zeist
GELDERLAND / OVERIJSSEL Vonk Natuurlijk, Apeldoorn Natuurgeneeskunde Arnhem-Zuid
NOORD NEDERLAND
I. Tomas, acupunctuur, Nijmegen
Praktijk voor Natuurgeneeskunde Daniël Nelck, Groningen
Etopius, E. Top, Voorthuizen Praktijk voor natuurgeneeskunde Mevr. A. van Eerten, Zutphen Bij Biovion kunt u terecht voor chronische klachten. Kijk op de website voor onze werkwijze en aanpak.
Centrum Natuurgeneeskunde
Acupunctuur, Enschede Wij & hebben kennis over ondersteunende therapieën naast reguliere behandeling. Voor overgewicht werken Integraal Therapeutisch Centrum, wij met het succesvolle programma Metabolic Balance. Dit Holten programma is ontwikkeld door artsen en voedingswetenschappers.
Praktijk voor Natuurgeneeskunde M. van der Galiën, Groningen Floris Acupunctuur, Groningen Medica Natura, Drachten
Schreuder Natuurgeneeswijzen,
Centrum de Wetering, Leeuwarden
BRABANT / LIMBURG
Acupunctuur Coevorden Praktijk Poorthuis, Coevorden
Zuidwijkstraat 8, 2729 KD Zoetermeer 079-7850385 Zwolle pjj.wever@biovion.nl • www.biovion.nl
Praktijk voor Natuurgeneeskunde en LGT, Haarlem Praktijk Chin Gen, Zwaagdijk-Oost
www.allergie-vrij-woerden.nl
Praktijk voor Holistische Massagetherapie, Breda YOGA & OSTEOPATHIE BREDA
Praktijk voor Holistische Geneeskunde Roeland Suylen, Meppel
Maaike Remmerswaal Fysiotherapeute en Osteopate i.o. www.fysiotherapiemaaike.nl Balans Energetische Geneeskunde ‘s Gravenmoer Shaitsu praktijk Snijders, Gemert Praktijk voor natuurgeneeskunde Dhr. Th.J.P. Janssen, Maastricht
Eszensa Health Coaching is al meer dan 10 jaar het adres voor een holistische aanpak van gezondheidsklachten.
Steun ons en ontvang:
25% korting bij 1000 restaurants DVD Box BBC EARTH, Human Planet Korting bij Greenchoice groene stroom Deze krant een jaar lang thuis Doneer €20,00 op NL21ABNA0617736146 t.a.v. Stichting Dag van de Aarde.
Leven begint met Demeter Demeter is de Griekse godin van de vruchtbaarheid en het internationale keurmerk van de biodynamische landbouw. Demeter gaat verder dan biologisch. Eisen en richtlijnen zijn strenger.
Kijk ook op www.krantvandeaarde.nl
Met grensverleggende landbouwmethoden versterken boeren de natuurlijke levenskracht die bodem, planten, dieren en mensen in kringlopen aan elkaar doorgeven. Hun gewassen worden
abonnementenservice: info@fbw-woerden.nl
rustig volwassen, dankzij een ruime vruchtwisseling en minimale bemesting. Echt lekker en gezond voedsel komt uit het meest natuurlijke landbouwsysteem. Logisch dat je meer van leven geniet, als je zulke goddelijke sla eet. www.stichtingdemeter.nl
Odin kiest al decennia voor 100% biologisch en liefst biodynamisch. Het verhaal van Odin begon ooit o.a. met Demeter sinaasappels van Sicilië. In welk jaar was dat? Stuur je antwoord voor 31-12-2016 naar consument@odin.nl en maak kans op een tas vol heerlijk vers Demeter-fruit! Dem
Biodynamische kw a l i t e i t
www.odin.nl
5
Inhoud
INHOUD
Jaargang 11 2016
14
pure en (h)eerlijke producten Bio logisch voor dier en tuin Adver klaar 2.pdf 21-11-2016 14:18:53
NIEUW Blote Voeten Gras Biologisch gazonzaad
• • • •
Diervoeding en verzorging Duurzame bodem verbetering Plantvoeding Gras, bloemen en kruiden zaden
www.bio-ron.com
6
Nieuws op z’n Frans
9
Hollands Kerstdiner met paling, garnalen en oesterzwammen
16 19 20
Interview fotograaf Frans Lanting WNF-Frans Lanting Photo Award Innovatie: Boeren in Amerika
C
M
Y
CM
MY
CY
CMY
26
K
Media inkopers en adverteerders opgelet! Speciaal voor ondernemingen met aandacht voor duurzaamheid hebben we de voordelen van samenwerking met de Krant van de Aarde op een rijtje gezet. De krant is inmiddels een begrip binnen de brede doelgroep van mensen die bewust bezig zijn met duurzaamheid.
Deze doelgroep is ook voor u bereikbaar. Stuur een email naar albert.poutsma@krantvandeaarde.nl Of bel 06-53332980
22 24 26 28
Fotowedstrijd LandschappenNL
30 34
Beleef de winter met BBC Frozen Planet
Dieren: de poolvos Sport en beweging: ijstijd! Goud voor kleurrijke schaatser Daidai Ntab
Recensie koffietafelboek Planeet Aarde II
6
Nieuws op z’n Frans
December is de maand van bespiegelingen. Wat hebben we in 2016 bereikt als het gaat om het welzijn van de Aarde en haar bewoners? Wordt het ‘minder, minder, minder…’ of zijn we op de goede weg? Enerzijds groeit het besef dat de mens niet langer kan doorgaan met ‘lenen’ van de Aarde zonder terug te betalen of op z’n minst de rente te voldoen. Anderzijds zijn de tekenen van klimaatverandering onheilspellend en zorgelijk. Talloze verstandige mensen spannen zich in om de toekomst qua milieu veiliger en beter te maken, terwijl anderen van mening zijn dat na ons de zondvloed wel over de planeet zal spoelen. Wie zijn de zwaargewichten en de lichtgewichten in de strijd om het voortbestaan van Moeder Aarde? Aan beide zijden teveel om op te noemen, maar in deze laatste rubriek van het jaar benoem ik er op persoonlijke titel vijf in de beide kampen uit het omvangrijke aanbod.
1. WILLEM FERWERDA
Vanzelfsprekend sluit ik mij aan bij het oordeel van de jury die de Duurzame Top 100 samenstelde en de tropisch ecoloog Willem Ferwerda dit jaar op de eerste plaats zette. Hij koppelt het behoud van ecosystemen aan economische belangen met het ontwerp van een 4 returns model. Een aangetast ecosysteem levert vier punten verlies op: minder biodiversiteit en werkgelegenheid en teloorgang van welvaart en zingeving. Een weldoordacht landschapsherstelplan zet deze verliezen om in vier opbrengsten: banencreatie, economische winst, toename van biodiversiteit en zingeving. Dat gebeurt in drie zones: natuur, herstellende bos- en landbouw en een gebied voor verwerkende functies. Dat kost veel geld en tijd. Ferwerda smeert het uit over een periode van twintig jaar. Wat het geld betreft is hij in onderhandeling met de rijken der Aarde om te investeren en hen ervan te overtuigen dat ze daarmee niet alleen de Aarde redden, maar ook hun vermogen waarborgen. Succes, Willem!
2. ROLF WINTERS
Een zakenman die alles heeft bereikt en bezit wat zijn hartje begeert, kan zich wentelen in luxe en decadentie, maar die verleiding wist Rolf Winters te weerstaan. Hij voelde dat hij te weinig bijdroeg aan het helen van de Aarde. Op zoek naar de juiste levensvisie kwam hij terecht bij de indianenstam Anishinabe in Amerika. Daar raakte hij zo onder de indruk van de inzichten van de indianen dat hij huis
Marianne Thieme
en haard verliet om met zijn gezin in de bossen van Michigan te gaan wonen. Van daaruit filmde hij de leefwijze van oude volksstammen om hun levenskracht en verbinding met de natuur vast te leggen. Hij noemt ze de Keepers of the Earth omdat hun wijsheid de sleutel is naar duurzame vernieuwing. Van die indrukwekkende opnamen monteerde hij de film Down to Earth die recent in de bioscopen volle zalen heeft getrokken. Het schitterende resultaat van een moedige beslissing en bron van inspiratie voor ons allen.
te schudden. Dat doet hij met de documentaire Before the flood die binnen een week al door tien miljoen mensen is bekeken op YouTube. Hij pluist met bekende namen als oud-president Barack Obama en de Paus het probleem van klimaatverandering uit. Wat is er waar van de doemscenario’s die milieuonderzoekers ons voorhouden? Een zinnige en indringende film die thans kan worden gebruikt als tegenhanger voor milieubedreiger Donald Trump. Dan maar Leonardo for president? Over vier jaar misschien.
3. MARIANNE THIEME
Haar fractiegenoot Esther Ouwehand scoort hoger in de Duurzame Top 100, maar toch valt mijn keuze op Marianne Thieme. Ze heeft het intussen al tien jaar volgehouden in de Tweede Kamer en dat is een felicitatie waard. De Partij voor de Dieren is politiek gezien een vreemde eend in de bijt, maar Marianne handhaaft zich ferm en voortvarend. Ze trekt zich niet alleen het lot van zielige dieren aan, maar geeft blijk van een warme sympathie voor de leefomgeving en houdt daarmee de rest van het parlement scherp op dit dossier. Ik sluit niet uit dat ze er bij de komende verkiezingen een zetel bij pakt en dat is haar van harte gegund.
4. LEONARDO DICAPRIO
Deze bevlogen superster hangt niet lekker achterover in Beverly Hills genietend van zijn status, maar wendt deze juist aan om de wereld wakker
Leonardo Dicaprio
5. BERNICE NOTENBOOM
Deze poolreizigster windt er geen doekjes om. Ze wilde in vijftig dagen van de Noordpool naar Canada reizen, maar 188 kilometer voor haar einddoel werd ze van het ijs gehaald: te riskant, want het ijs smelt in een angstaanjagend tempo. “Het keerpunt is voorbij,” is haar jobstijding. “Ik zie niet hoe we serieuze klimaateffecten nog op tijd kunnen voorkomen. Ik denk dat we er verstandig aan doen ons nu te richten op de voorbereiding op de ernstige gevolgen van opwarming. We zijn domweg vergeten om voor onze planeet te zorgen.” Deze stoere dame verdient lof voor haar onversneden kritiek op de nonchalance van de mensheid om de Aarde in een gezonde conditie aan de nieuwe generaties over te geven.
Bernice Notenboom
Nieuws op z’n Frans
Redacteur Frans van der Beek deelt rode en groene kaarten uit. Groen maakt blij en rood moet anders.
L7
Heb je goed of slecht nieuws? Mail Frans!
redactie@krantvandeaarde.nl
Het is aanzienlijk makkelijker om de zwaargewichten te benoemen, want milieuzondaars pronken niet zo met hun activiteiten om de Aarde te vernielen. Suggesties voor de lijst van 2017 zijn daarom welkom. Toch zijn deze vijf rijp voor de schandpaal.
1. DONALD TRUMP
Hoewel ik plezierige herinneringen bewaar aan mijn ontmoeting (interview) met de nieuwe president van de Verenigde Staten (zeer gastvrij) moet ik hem niettemin als het grootste gevaar voor de mondiale klimaatproblematiek aanduiden. Hij ontkent de problematiek categorisch en wil absoluut niet investeren in het verbeteren van de omstandigheden. Dat wordt linke soep. Hij verzet de klok van een minuut voor twaalf naar vijf minuten over twaalf en dat is een desastreuze ontwikkeling, waarbij wij met alle zeven miljard bewoners ons hart mogen vasthouden. Griezelig en huiveringwekkend.
ontmaskerd als zwendelaars, maar Martin spande de kroon. Hij heeft inmiddels ontslag genomen en staat zich nu hopelijk te schamen. Er is geen boetekleed groot genoeg om deze wandaad te bedekken.
3. MELANIE SCHULTZ VAN HAEGEN
Deze VVD-minister van Infrastructuur en Milieu heeft de dubieuze eer het land te leiden dat wordt aangemerkt als een van de vuilste van Europa. Nederland scoort steeds slecht. De concentratie stikstof in de bodem hoort tot de hoogste in Europa, als gevolg van het nog steeds grote mestoverschot. Nederland heeft het smerigste oppervlaktewater. Verhoudingsgewijs sterven veel mensen vroegtijdig als gevolg van hoge concentraties fijnstof in de lucht. De gezondheidsschade loopt in de miljarden euro’s. Haar staatsecretaris Sharon Dijksma (PvdA) heeft het stokje van de blunderende Wilma Mansveld op het departement overgenomen en nu maar afwachten of deze daadkrachtige dame er in slaagt ons land op te frissen.
4. GER-JAN VAN DEN ELSEN
De bestuursvoorzitter van het Volkswagen concern heeft in dieselgate een schok veroorzaakt met zijn gesjoemel betreffende de CO2 uitstoot van zijn auto’s. Het kostte de fabrikant miljarden en de goodwill verpulverde. Een grof schandaal dat nog lang zal na ijlen. Ook BMW en Opel zijn intussen
Wie? Deze meneer is niet bekend bij het grote publiek, maar wel woordvoerder van de fabriek van Dupont (thans Chemours) in Sliedrecht, fabrikant van teflon, de stof in de koekenpan waardoor onze eitjes niet aanbakken. De giftige stof C8 (perfluoroctaanzuur) is jarenlang via de tientallen schoorstenen op de omwonenden neergedaald met uiterst nare gevolgen voor de volksgezondheid. Ger-Jan is natuurlijk niet de boosdoener, want hij alleen maar aangesteld om de leugens van
Donald Trump
Ger-Jan van den Elsen
2. MARTIN WINTERKORN
Dupont te verkondigen. Hij beweert met droge ogen dat het chemieconcern haar verantwoordelijkheid heeft genomen. De provincie Zuid-Holland denkt daar anders over: die heeft onlangs aangifte gedaan, omdat Dupont vijftien jaar lang honderden kilo’s C8 te veel zou hebben uitgestoten. Ger-Jan krijgt de Pinokkioprijs.
5. JOHNNY QUID
Nog een naam die geen belletje doet rinkelen, maar dit fragment komt uit zijn bericht op de nieuwssite Geen Stijl: “Die milieumaffia is hypocriet en hanteert over het algemeen het wetenschappelijk waarheidsgehalte van de gemiddelde sekte, ook die delen van de milieumaffia die zetel hebben genomen in het bestuur van grote gemeentes.” Daarmee schaart Johnny zich in het koor van klimaatontkenners dat milieubelangenverenigingen op de hak neemt en beweert dat “–zelfbenoemde – milieu-ingenieurs, indien nodig met behulp van vervalste gegevens, problemen aan de orde stellen die helemaal niet bestaan en vervolgens een verfrissende duik nemen in het belastinggeldpakhuis van de BV Nederland.” Deze quote is overigens niet van Johnny, maar hij zal het ermee eens zijn. Tja, vrijheid van meningsuiting, zullen we maar zeggen…
Johnny Quid
Tekst
Maria Treben:
natuurproducten uit de tuin van God De van origine Tsjechische Maria Treben (1907-1991) groeide op met de natuur. Haar moeder was een groot aanhanger van de natuurgeneeskundige Kneipp. Hij zei al: ‘Voor iedere ziekte groeit er een kruid’. Haar hele leven zag Maria de geneeskracht van kruiden voor haar ogen voltrekken. Ze zag mensen ontsnappen aan de meest ernstige ziektes. Na de dood van haar moeder in 1961 verdiepte ze zich in de kruidengeneeskunde. Ze werd beroemd door haar boek: ‘Gezondheid uit de apotheek van God’.
Het bekendste product van Maria Treben is het Zweeds Kruidenbitter (Schwedenbitter). Het is een volledig plantaardig, alcoholisch extract (32% vol), geïnspireerd op de receptuur van een Zweedse arts die pas op 104-jarige leeftijd overleed aan een paardrijdongeluk. De origine van heilzame kruidenbitters stamt overigens van voor onze jaartelling. De kruidenmengsels van Maria Treben zijn universeel van karakter en worden gebruikt om het algeheel welbevinden te vergroten. Ze
De merknaam ‘Origineel van Maria Treben’ is een beschermd geregistreerd handelsmerk, eigendom van Rosi Nothegger in Tirol Oostenrijk. In 1981 zijn de laatste aanpassingen gedaan aan het eeuwenoude recept om aan de moderne eisen van natuurgeneeskundige producten te voldoen. Sindsdien is de hoogwaardige kwaliteit constant gebleven en worden alle producten van Maria Treben geproduceerd in een Oostenrijkse fabriek. Maria Treben Nederland importeert deze producten direct uit Oostenrijk en is met trots een officiële leverancier voor de Nederlandse en Belgische consument. Belangrijk: Het gebruik van de producten van Maria Treben vervangt geen doktersbezoek!
Maria Treben Natuurproducten Nederland Rinkenslaan 64 A • 6373 CV Landgraaf info@mariatreben.nl www.mariatreben.nl info@mariatreben.be www.mariatreben.be
IA TREB AR
BH
M
Mobiel Anja: +31 6 44976148 Mobiel Fred: +31 6 18139918
N ATUR
Zweeds kruidenbitter
Origineel van Maria Treben
Anja & Fred Krakowczyk
TM
EN
“Ik wil nu de geneeskracht en werking van belangrijke planten en de ervaringen van zieke mensen ter beschikking stellen en hen de hand reiken om weer gezond te worden. Om, ondanks de hopelooste ziektes, met de hulp van God, uit eigen kracht en eigen wil toch de ons genezende kruiden te vinden, is een grote menselijke prestatie. Het terugveroveren van zijn gezondheid en de verantwoordelijkheid daarvan zelf te dragen, verhoogt de waarde van de mens in zulke mate, dat hij daardoor de ziekte reeds voor de helft uit de uitzichtloosheid van zijn zieke leven bevrijdt.”
versterken het immuunsysteem, ondersteunen nieuwe celaanmaak en verlichten bij allergieën. Dat zijn slechts enkele van de toepassingen van het Zweeds Kruidenbitter. Bovendien is het zowel inwendig als uitwendig te gebruiken, bijvoorbeeld als kompres bij kneuzingen. Naast het klassieke Zweedse Kruidenbitter is er ook een alcoholvrije variant en zijn er tincturen, crèmes en oliën van Maria Treben.
GM
Een greep uit haar voorwoord:
PR OD U KTE
Reportage
Hollands Kerstdiner Met paling, garnalen of oesterzwammen
Tijdens de kerstdagen ontkom je bijna niet aan het bereiden van een grootscheeps diner. Vroeger stond meestal gevulde kalkoen of wild met exotische ingrediĂŤnten op het menu, tegenwoordig valt de keuze vaak op duurzaam, vegetarisch en lokaal geproduceerd eten. Dankzij innovatieve producenten worden stappen gezet om Hollandse delicatessen steeds duurzamer te produceren. De oesterzwammen- en palingkweker zijn al goed op weg; de garnalenvissers hebben nog een aantal stappen te zetten voordat ze allemaal het MSC keurmerk kunnen dragen. Een goed voornemen voor het nieuwe jaar.
Eet smakelijk!
9
10
Reportage
Juweel uit de Waddenzee:
de Hollandse garnaal
De Waddenzee strekt zich in vele tinten grijs voor ons uit. Donkergrijs water, lichtgrijze lucht, zilvergrijze schittering in het water en in de verte bruingrijze zandbanken met hier en daar enkele zeehonden. Een prachtig oer-Hollands landschap met water tot aan de verre einder in omfloerst zonlicht. We snuiven de zeelucht op en genieten. We zitten op een vissersboot om garnalen te vissen. Een Hollandse delicatesse die niet mag ontbreken op onze lijst van Nederlandse streekproducten en gerechten.
Tekst en beeld: Renske de Zwart
De familie De Groot vist al generaties op garnalen vanuit Den Oever. Zij nemen toeristen mee op garnalenvangst, om ze te laten ervaren hoe je garnalen vangt, bereidt, pelt en hoe dat smaakt. De ontvangst is hartelijk met koffie en thee, en op het open dek geniet je overal van het uitzicht. Onderdeks is een heerlijk verwarmde ruimte. Op de Waddenzee worden we al snel gevolgd door een grote zwerm meeuwen. Ze scheren vlak langs de boot, en houden de handelingen van de schipper goed in de gaten. Ze weten dat als de netten worden opgehaald er van alles te snaaien valt. Maar eerst moeten de netten worden uitgezet. Garnalenkotters zijn speciaal uitgeruste boten om garnalen te vangen met aan twee zijden sleepnetten. Aan de onderzijde van de sleepnetten zit een
klossenpees, een rij van rubberen ‘wielen’ die over de zeebodem rijdt. Door de trilling en het geluid op de bodem schrikken de garnalen op en verlaten ze hun schuilplaats in het zand om vervolgens in de netten terecht te komen. Aan boord worden de garnalen gezeefd en gecontroleerd. Dit is hét moment voor de meeuwen: bijvangst en ondermaatse garnalen gaan terug in het water waar de meeuwen een deel pechvogels direct weer uitvist. De garnalen in de bak zijn klein, en ook zij hebben een bruingrijze tint, met donkere vlekjes. Ze worden als mannetjes geboren en veranderen later van geslacht. Een garnalenwijfje legt jaarlijks twee tot drie keer eitjes, gemiddeld zo’n 3.000 per keer. Na ongeveer twee maanden komen de eitjes uit. De larven groeien snel en vervellen een keer of zes. Eenmaal vol-
groeid, na zo’n vier maanden, zijn de kleine, bijna transparante schaaldiertjes tussen de vijf en zeven centimeter lang. Ondertussen gaat het werk aan boord door. De gesorteerde en gespoelde garnalen gaan in een grote pan met schoon zeewater. Zodra het water kookt gaan de garnalen in een spoelmachine waar ze worden gekoeld, nogmaals gewassen en in een grote bak terechtkomen. De beroepsvissers vriezen deze bakken direct in, en brengen de garnalen bevroren aan land, maar vandaag worden de garnalen in een grote roestvrijstalen bak gedaan waar alle passagiers ze kunnen pellen en eten. We krijgen uitleg hoe je de garnaal pelt. Door voor- en achterkant eerst in te drukken en vervol-
Reportage
Garnalen pellen
Bijna 25 jaar lang werden Hollandse garnalen vrijwel uitsluitend gepeld in Marokko. Tot 1990 waren hier vooral thuispellers aan het werk, vaak letterlijk aan de keukentafel. Deze onhygiënische situatie resulteerde in een wettelijk verbod. Pellen mocht voortaan alleen nog in bedrijfsruimtes, maar de strenge eisen op het gebied van hygiëne en kwaliteit maakten uitwijken naar het goedkopere Marokko lucratiever. De lange heen- en terugreis –zo’n twee weken - kwamen de smaak en kwaliteit van de garnalen echter niet bepaald ten goede. Eind 2015 opende in Den Haag het eerste garnalenpelbedrijf sinds begin jaren ’90, zijn deuren. Greenfox in Den Haag krijgt steun van de overheid omdat er mensen werken die vallen onder de regeling tussen bonden en overheid om mensen ‘met een afstand tot de arbeidsmarkt’ aan een baan te helpen. Een goed initiatief want naast de gecreëerde banen smaken de garnalen beter: Nederlandse topkoks nemen deze garnalen dan ook gretig af.
gens met een schroefdraai uit elkaar te trekken, trek je het achterlijf uit het pantser. Het kost wat oefening maar al snel genieten we van de zilte en tegelijk aardse smaak van dit juweeltje uit de zee. Verser en puurder kan niet. Zeehonden kijken ons tevreden aan vanaf hun zandbank en de meeuwen blijven vrolijk om de boot heen vliegen terwijl we de terugtocht aanvaarden. Eenmaal aan wal krijgt iedereen een zak garnalen mee. ‘Thuis direct pellen en uiterlijk morgen opeten’. Aangezien er geen conserveringsmiddelen aan te pas komen is de garnaal niet lang houdbaar. Maar dat is ook niet nodig: daar zijn ze veel te lekker voor!
11
Tip voor de kok Garnalen kun je in koude en warme gerechten bereiden. Laat ze niet meekoken; dan worden ze droog en taai. Voeg de laatste minuut de garnalen toe aan je warme bereiding.
Overbevissing?
De Hollandse garnaal is redelijk bestand tegen de visserijdruk. Natuurlijk moet er gelet worden op overbevissing. De Waddenvereniging is een van de milieuorganisaties die zich daarvoor inzet. Met de garnalenvissers is afgesproken dat een toenemend deel van de Waddenzee wordt gesloten om zo het bodemleven te sparen. Ook op het gebied van bijvangst wordt gewerkt aan verbetering. Door de fijnmazige garnalennetten kunnen mee gevangen platvissen niet ontsnappen uit het net. Een ‘zeeflap’ in de netten en een ‘spoelsorteerder’ aan dek moeten dit verhelpen. Ook het opjagen van garnalen met een elektrische impuls in plaats van rolnetten is een methode die de Waddenvereniging kritisch bekijkt. De komende jaren moeten deze afspraken leiden tot een vermindering van de visserijdruk en herstel van de balans tussen visserij en natuur. Einddoel is te zorgen dat alle garnalenvissers voldoen aan de criteria van het certificaat van het Marine Stewardship Council (MSC). Bron: o.a. www.hollandsegranaal.nl, www.waddenvereniging.nl Zelf garnalen vissen? www.degrootrecreatie.nl
12
Reportage
Passie voor paling
Buiten balken ezeltjes in het Limburgse Maaslandschap vlak boven Venlo. Binnen in het kleine restaurant achter de viswinkel in Sevenum zet Mieke van Dooren een rijk gevulde schotel neer. ”Ik hoop dat je van paling houdt,’’ glundert ze.
Tekst en beeld: Arnoud Cornelissen
Een heerlijk kruidige lucht stijgt op van de vers gerookte paling, de palingsalade en de stokbroodjes met zalm. De eerste hap is een volslagen verrassing. Dit heeft niets te maken met fijngehakte paling in een mayonaisesausje. Dit is goddelijk. Een romige smaak van paling, bieslook en iets onbestemds.
Geheim
Mieke lacht geheimzinnig als de onvermijdelijke vraag wordt gesteld: het recept blijft geheim. “We hebben met deze palingsalade -Eel’licious- de tweede plaats behaald bij de finale van de Smaak van Nederland 2011.‘’ Mieke en haar man John kijken elkaar trots aan. Als er al een ingrediënt is waarmee ze hun heerlijkheden maken en hun palingkwekerij met rokerij, viswinkel en restaurant hebben opgezet, dan is het wel passie. Het heet hier niet voor niets ‘Passie voor vis’’.
Duurzaam Paling Fonds
Het gaat niet best met de Nederlandse paling. Door de bouw van stuwen, gemalen, sluizen en andere waterbouwwerken, kromp het leefgebied van de glasaal, de babypaling, in Europa sterk. Mede door overbevissing dreigde zonder maatregelen de paling in Europa uit te sterven. In 2007 besloten de Europese visserijministers daarom de handel in glasaal aan vergunningen te binden. Ook kwam er per EU-land een beheerplan. De palingsector in Nederland onderkende het probleem en startte de Stichting DUPAN waarin vissers, kwekers, handelaren, visbedrijven en overheid samenwerken aan het herstel van de palingstand. In het Duurzaam Paling Fonds van DUPAN vloeit geld vanuit de palingverkoop. Zo gaat de palingsector verder dan de doelstellingen van de overheid in het Nederlands Aalherstelplan.
Van champignon naar passie
Het begon met een champignonkwekerij in Sevenum. Toen het economische tij voor deze branche tegenzat, koos Mieke voor koikarpers. “Ik dacht: vis wordt duur betaald en zag het simpel: een bak water, vissen erin en klaar. Dat bleek wat ingewikkelder.’’ Mieke volgde diverse opleidingen en toog aan de slag. Intussen ontbrandde haar passie voor zowel de vis als voor gastspreker John van Dooren. John, inmiddels ook zijn hart verloren aan Mieke, besloot met haar opnieuw te beginnen. Paling zou het worden. “Daar rijden mensen een stukje voor om.’’ Ze startten ‘Passie voor vis’. De stand van de glasaal was toen nog niet tot een alarmerend dieptepunt gedaald.
Reportage
13
Kies bewust, koop verantwoord Paling met het blauwe Duurzaam Paling Fonds® logo is verantwoord. Zo draagt de consument bij aan het programma om jonge paling naar goed leefgebied te helpen, volwassen palingen naar veilig water te brengen en wetenschappelijk onderzoek te financieren.
Certificering
De kwekerijen die het certificaat van de ‘sustainable eelgroup’ voeren, werken volgens strenge eisen. De kwekerij in Sevenum gaat zo zuinig mogelijk om met water dankzij het recirculatiesysteem. Bij de warmtevoorziening worden warmtepompen ingezet. De onderneming besteedt tijd aan educatie. Toch blijft er ruimte voor verbetering, stelt John van Dooren. “Een paling houdt van energierijk voer en dierlijke eiwitten. Er wordt in het palingvoer nog steeds vrij veel vismeel en visolie gebruikt. We kunnen vismeel en visolie vervangen en de benutting van het voer optimaliseren. Wij houden de vis en zijn leefomstandigheden continu in de gaten en zorgen ervoor dat de paling zijn voer optimaal gebruikt. We krijgen wat er aan voer ingaat bijna 1-op-1 terug aan kilo’s paling.’’
www.sustainableeelgroup.org
Kweek
Paling groeit in duurzame kweeksystemen onder zeer gunstige, diervriendelijke omstandigheden en heeft daarom geheel natuurlijke eigenschappen. Met gesloten recirculatiesystemen is het kweekproces goed beheersbaar en milieuvriendelijk. Paling wordt gekweekt door glasaal (soortnaam Anguilla anguilla ofwel Europese paling) uit natuurlijke bronnen die worden beheerd conform het Europese Aalbeheerplan. Deze paling laat zich goed roken en fileren.
DUPAN levert een substantiële bijdrage aan de realisatie van het Nederlands Aalherstelplan maar heeft een hoger ambitieniveau. Het Duurzaam Paling Fonds® opgericht dat investeert in o.a.: • herbevolken van Nederlandse binnenwateren met miljoenen jonge palingen. • het opvangen van volwassen, geslachtsrijpe palingen voor schadelijke pompen en waterkrachtcentrales om deze veilig en onbeschadigd over de dijken te helpen waarna ze de reis naar de geboortegrond kunnen voltooien.
• onafhankelijk, wetenschappelijk onderzoek als basis voor gefundeerd beleid, dat is gericht op een blijvend herstel van de palingstand in de Nederlandse wateren. • de certificering en invoering van diervriendelijker vangst-, kweek-, en verwerkingsmethoden.
Samen sterker
De jonge paling trekt vanuit de Sargassozee naar de Europese binnenwateren. De afgelopen jaren maakten gemalen, sluizen, stuwen en andere waterwerken het zoete water vrijwel onbereikbaar en daarmee de situatie rond de paling zorg-wekkend. Dat leidde geleden tot maatregelen van de overheid en oprichting van de stichting DUPAN. De duurzame glasaal die in ‘Passie voor Vis’ mag opgroeien, wordt met de hand gevangen in Zuid-Engeland. Afnemers moeten 15 procent van de opgekweekte aal uitzetten in de natuur: gebieden waar geen of amper stuwdammen of gemalen zijn. “Zo doen we meer terug voor de natuur dan we eruit halen: een glasaal heeft in de natuur een overlevingskans van minder dan 5 procent,’’ legt Mieke uit.
De piepkleine glasaaltjes worden op het Sevenumse bedrijf in kleine bassins uitgezet met vers water uit de eigen dieptebron. “Als de visjes zich lekker voelen voeren we ze. Aan de witte stipjes in de ingewanden zie je dat ze gegeten hebben.’’ Gemiddeld blijven de palingen anderhalf jaar in de kwekerij. “Na 6 weken volgt de eerste sortering in 4 maten zodat de kleintjes ook de kans krijgen om aan voedsel te komen.’’ Per jaar levert de kwekerij zo’n 40 ton paling op. Daarvan gaat 80 procent naar de markt en 20 procent verwerken Mieke en haar man John zelf. Zo serveren ze nu in hun restaurant een lekker stukje paling, eerlijk gerookte zalm een goed glas wijn!
14
Reportage
Oesterzwammen uit koffiedik?
Het kan nóg duurzamer!
Als je hart sneller gaat kloppen van gesloten kringlopen, recyclen en minder afval creëren, dan word je vast enthousiast over het concept van oesterzwammen kweken op koffiedik. Al een aantal oesterzwamkwekerijen in Nederland halen het koffiedik, dat normaal gesproken als afval wordt verwerkt, op bij horeca uit de buurt en laten hieruit oesterzwammen ontspruiten. In Zuid-Limburg is een duurzame oesterzwammenkweker gevestigd die aan het concept zijn eigen, lokale draai gaf en blijft verduurzamen.
Tekst: Leonie Kohl | Beeld: Rob Oostwegel (foto boven), Rob Hermans (foto’s rechtsboven), Leonie Kohl (foto bij recept)
Rob Hermans was al een tijd werkzaam in de duurzame energiesector, toen hij het boek ‘Blauwe economie’ las. De inmiddels beroemde titel van Gunther Pauli zou het leven van Rob een verrassende wending geven. Hier las hij over een economie die samen met de aarde werkt in plaats van haar uit te putten. Als fervent moestuinier en wildplukker was Rob vooral geïnspireerd door het kweken van oesterzwammen op koffiedik, waar RotterZwam in 2013 mee begon in een voormalig tropisch zwemparadijs. Hij besloot dat ook Limburg toe was aan een portie duurzame oesterzwammen en Zwamburg was geboren.
Rob een bestaand gebouw nieuw leven heeft ingeblazen. In het pand bevinden zich enkele ruimtes ingericht voor de oesterzwammenproductie: één waarin de zomer en één waarin de herfst wordt nagebootst. Ironisch genoeg hangen de kweekzakken gevuld met koffiedik, koffieschillen, kalk en sporen en afgesloten met hersluitbare (!) kabelbinders aan grote vleeshaken. In de ‘zomerkamer’ ontwikkelt het mycelium (de wortels van de zwam) en in de ‘herfstkamer’ ontspruiten de oesterzwammen als kleine parapluutjes uit de zakken. Een geweldig gezicht!
Mergelpoeder
Zwamburg is gevestigd op het bedrijventerrein van Om oesterzwammen te kunnen kweken heb je in het vliegveld Maastricht-Aachen Airport, waar principe niet heel veel nodig: koffiedik, koffieschil-
letjes, oesterzwamsporen en kalk. De kalkbron van Robs oesterzwammen is inventief gekozen. Zuid-Limburg is namelijk de enige plek waar zich mergelgroeves bevinden ten behoeve van kalksteenwinning. Het kalkrijke zaagsel uit de mergelzagerijen haalt hij op om zijn oesterzwammen op te laten groeien. Zo krijg je écht een lokaal product, waar bij de productie optimaal gebruik wordt gemaakt van regionale reststromen. Rob Hermans timmert hard aan de weg als groene ondernemer. Niet alleen won hij een aanmoedigingsprijs vanuit de gemeente waar hij actief is, maar ook mocht hij dit jaar de op
Reportage
15
Oesterzwammen zijn stevige paddenstoelen met een rijke smaak die dankzij hun bite ook wel eens ‘vegetarische biefstuk’ worden genoemd. Een ideaal ingrediënt voor het duurzame kerstdiner!
Lasagne met oesterzwammen en belugalinzen Vegetarisch kerstrecept van veggievariation.nl, dé website voor groene foodies Nodig voor twee kleine of één grote lasagneschotel(s) Voor de saus: • 45g boter • 60g bloem • 1 liter ongezoete plantaardige melk • zout • 3 tl provinciaalse kruiden (tijm, oregano, rozemarijn) • versgemalen zwarte peper • 500g (witte) champignons Voor de vulling: • 1 pakje lasagnebladeren • 150g belugalinzen • 200g harde Italiaanse kaas (bijv. Pecorino of Grana Padano) Voor de topping: • 150g oesterzwammen Bereiding Voor de saus: Snijd de champignons in dunne plakjes en laat ze al omscheppend garen in een heel klein bodempje water. Ze zullen op een gegeven moment hun eigen bruine vocht loslaten. Hou dit vocht apart voor de saus. Smelt de boter en laat de bloem er al roerende zeker 5 minuten in garen. Leng al roerende aan met eerst het champignonvocht en later de sojamelk totdat er een redelijk dunne saus ontstaat. Breng deze op smaak met de kruiden en peper en zout. Voeg de champignonplakjes toe en zet apart. Voor de vulling: Snijd de harde kaas in dunne plakjes en kook de belugalinzen in ruim water 10 minuten voor. Giet ze af. Leg een laagje saus op de bodem van de ovenschotel en bedek met lasagnebladeren. Leg op de lasagnebladen een laagje linzen, een paar plakjes harde kaas en een laagje saus. Herhaal met lasagnebladeren, linzen, kaas en saus. Voor de topping: Scheur de oesterzwammen in lange stukken en verdeel deze over de bovenkant. Bak de lasagne in 35 minuten in een voorverwarmde oven van 210 graden. Serveer met een frisse salade.
provinciaal niveau hoogst gewaardeerde ondernemersprijs in ontvangst nemen. Op dit moment levert hij zijn oesterzwammen aan Limburgse restaurants met prestigieuze culinaire onderscheidingen zoals het tweesterrenrestaurant Beluga in Maastricht, biologisch restaurant Aan Sjuuteeändj in Schinnen en restaurant Château St. Gerlach.
Sharing is caring
Naast de kweek is Hermans bezig om behalve zijn duurzame oesterzwammen ook het groene gedachtegoed te verspreiden. Hij organiseert workshops en netwerkborrels voor vakmensen met interesse in duurzaam ondernemen en hij geeft rondleidingen waarbij hij al zijn bedrijfsgeheimen prijsgeeft: helemaal volgens de principes van de blauwe economie, want sharing is caring. Sinds kort richt hij zich ook op de particuliere klant, onder andere met een webshop waar hij bijvoorbeeld een kweekset aanbiedt waarmee je thuis op het aanrecht je eigen oesterzwammen kweekt.
Het kan altijd duurzamer
Het nieuwste toekomstproject van Rob Hermans is wederom ambitieus: het duurzaam verwarmen van het bedrijfspand door middel van een biomeiler. Dit systeem vangt de warmte op die vrijkomt uit compost. Die warmte wordt geproduceerd door de bacteriën die hierin zitten. De basis van zijn verwarmende composthoop is het uitgewerkte koffiesubstraat waar de oesterzwammen op groeiden. Dit substraat wordt vermengd met vochtige houtsnippers, zodat er voor bacteriën een aangename omgeving ontstaat. De waterslangen die hierdoor lopen, nemen de warmte van de bacteriën mee en staan in verbinding met de bestaande cv-installatie. Op deze manier hoopt Rob het pand zo’n 12 tot 20 maanden te kunnen verwarmen. Blijkbaar kan het áltijd duurzamer. Meer informatie over de duurzame oesterzwammen van Rob vind je op www.zwamburg.nl.
16
Interview
Frans Lanting, beeldvertaler met kritisch oog
“Natuur vormt voor mij een totaliteit die het leven omhult”
Als iemand de schoonheid van de aarde in al haar facetten weet vast te leggen, dan is Frans Lanting (1951) dat wel. De befaamde fotograaf luidt al jaren de noodklok met zijn eigenzinnige beelden, die uit meerdere lagen bestaan. Ook is hij ambassadeur van het WWF. Samen presenteerden ze op 8 december de kersverse winnaars van de derde Frans Lanting Award. “De essentie van natuur is een levenskracht.” Tekst: Angelique van Os | Beeld: Frans Lanting
Ze staart je nieuwsgierig en doordringend aan. Onderzoekend, alsof ze vraagt: wie ben je? Wat doe je? Poserend tegelijk, met haar sierlijke arm over haar ene oog. Het portret van het bonobo-vrouwtje brengt haar karakter tot leven en geeft het beeld een mysterieuze lading. “Ik werkte in Congo aan een boek over bonobo’s met primatoloog Frans de Waal. Hiervoor verbleef ik ook een periode bij deze apen in gevangenschap, waardoor ik allerlei subtiliteiten kon bestuderen en vastleggen die in het oerwoud onmogelijk zijn vanwege slecht licht en doordat de dieren hoog in de bomen zitten. De serie intieme portretten contrasteren het natuurlijke gedrag in de jungle.” Frans Lanting praat gepassioneerd over zijn werk. Het is slechts een van de ontelbare parels van de befaamde fotograaf. Al jaren vormt hij samen met zijn vrouw, Christine Eckstrom, een sterk team. Ze zijn altijd onderweg. Camera’s in de aanslag of dicht in de buurt, want je weet nooit wat je onderweg tegenkomt. Uren, soms dagenlang zit het echtpaar verscholen en
gecamoufleerd in de bush, wachtend op dat ene moment. Of ze dragen hittebestendige pakken die beschermen tegen lava spuwende vulkanen en trotseren de kou in het ruige Antarctica. Eckstrom schrijft veelal Lanting’s boekteksten, verzorgt de verhalen achter zijn fotografie en documenteert films van hun avonturen. Thuisbasis van het echtpaar is Santa Cruz, Californië, hoewel ze zich constant bewegen tussen de zeven continenten. Hoe compenseren ze al die vlieguren met de kwetsbaarheid van de aarde? Lanting: “Dat is lastig, maar als wij niet ter plekke onderwerpen kunnen vastleggen, dan blijft het verborgen. Onze wereld is te klein geworden, terwijl de problemen te groot zijn om niet te delen. Als we mensen niet kunnen engageren wat er gebeurt, dan is alles verleden tijd. Wij vinden dat de kosten het waard zijn.”
Vensters Afgelopen zomer was de fotograaf even terug op vertrouwde bodem, in Rotterdam, waar hij opgroeide. Hij opende zijn eerste overzichtsexpositie van
40 jaar werk: Dialogues with Nature. De succesvolle expositie stelde zes thema’s centraal, waarbij continue gesprekken met natuur, mens en dier in al haar facetten de rode draad vormden. En wellicht verrassend, want de passie voor fotografie begon met een impressie van de vier jaargetijden in het Rotterdamse, Kralingse bos, beïnvloed door interesse voor Japanse Haiku-(natuur)dichters. Lanting verruilde halverwege de jaren 1970 zijn studie milieueconomie aan de Erasmus Universiteit voor het bestaan als natuurfotograaf. Dat zijn werk snel opviel en wereldwijd furore maakte bij diverse media, komt niet alleen door zijn oogstrelende en persoonlijke beelden. Zijn signatuur is veelal tweeledig, vanwege een dieperliggende boodschap. Hierbij staat respect voor de Aarde altijd op de eerste plaats. “De essentie van natuur is een levenskracht. Het houdt de mens in stand en natuur is een proces van constante verandering. De schoonheid is belangrijk als een esthetische buitenlaag, maar ik wil mijn verhaal kwijt. Natuur vormt voor mij
Interview
17
“Ik laveer tussen de wereld van beeldende kunst en communicatie” een totaliteit die mensen en het leven omhult. Mijn visie daarop is bijvoorbeeld uitgewerkt in het project Leven, een reis door de tijd (2006)”, aldus Lanting. In dit project zijn levensvormen van de oerknal tot het heden op zeer kleurrijke wijze verbeeld. De fotograaf ziet zichzelf volgens eigen zeggen als een beeldend kunstenaar omdat hij dezelfde principes toepast. “Ik werk met lijnen, vormen, patronen, kleuren, harmonie, contrast, enzovoort. Ik probeer foto’s te maken die kunnen fungeren als vensters die de kijker meeneemt naar een wereld waarvan ze misschien niet weten dat die bestaat en überhaupt relevant is. Ik laveer tussen de wereld van beeldende kunst en communicatie.”
Kritiek tijdbestek De expositie in Fotomuseum Rotterdam is inmiddels ruimschoots achter de rug, de dia-logen gaan echter door. Lanting is een positief mens, maar benadrukt dat zijn doelen constant veranderen door snelle technologische ontwikkelingen en globale problemen, zoals klimaatverandering, natuurbehoud en de
bedreiging en het uitsterven van dier- en plantensoorten. De stijgende bevolkingsgroei en de toenemende consumptie van stroom, energie en grondstoffen zijn bijvoorbeeld enorme vraagstukken die internatio-naal meer aandacht moeten krijgen. “Dit verbruik kan niet eindeloos doorgaan. Onze levende planeet is eindig. We moeten meer actie ondernemen, want we zitten in een kritiek tijdsbestek. In de komende tien, twintig jaar, moet er ontzettend veel gebeuren om deze problemen om te buigen naar een trend die een duurzamere samenleving kan opleveren. Om naast mijn fotografie persoonlijk iets te kunnen bijdragen, werk ik samen met organisaties die dergelijke onderwerpen bespreekbaar maken en oplossingen hiervoor aanreiken, zowel op globaal als op lokaal niveau.” Zo is Lanting ambassadeur van het Wereld Natuur Fonds, en richt hij zich bijvoorbeeld samen met de stichting op het in beeld brengen van problemen en bedenken van oplossingen voor de toenemende klimaatveranderingen in het hoge noorden. Ook Afrika vormt een belangrijk werkveld, waarbij het
vraagstuk van leefruimte van groot wild centraal staat. Want, zo vraagt Lanting zich terecht af, blijft er nog wel voldoende ruimte over voor olifanten, neushoorns en leeuwen bijvoorbeeld? En hoe blijft de balans behouden tussen mens en dier, wanneer de bevolking zich steeds meer en dichter vestigt rond de Nationale Parken? Dat laatste onderwerp sluit in zekere zin ook aan bij een project over biodiversiteit dat hij presenteerde aan het begin van de 21e eeuw. Hierbij vroeg hij zich af hoe het verder moet met de levende planeet en al haar ontwikkelingen en problemen, beïnvloed door de aanwezigheid van de mens. Denk aan het uitsterven, alsook het ontdekken van nieuwe diersoorten, en het samenleven in een wereld die gedomineerd wordt door menselijke activiteiten.”
Technische innovatie Ook ontwikkelt de techniek van fotografie en communicatie zich in een stroomversnelling. Vroeger was
L 18
Interview
het werken in de doka een soort kluizenaarsbestaan; fotografen brachten er uren alleen door. Tevens duurde het soms maanden voordat een publicatie volgde. Nu is het een druk op de knop en het beeld staat bewerkt en al, op social media zoals Instagram. Zeker bij Frans Lanting: “Binnen 48 uur ontvang ik na een post bijna een miljoen reacties. Ik gebruik mijn smartphone dan ook veel; het is een stuk spontaner. Maar camera’s zijn gereedschap; originaliteit en concepten moet je zelf bedenken.” Zelf gebruikt hij fotografie als beeldtaal: iedere losse foto vormt een gedachte. Aan elkaar geregen, levert het zinnen op en als serie vormt het een verhaal. “Ik werk nu onder andere aan een serie panorama’s gemaakt met mijn telefoon. Het is een digitale impressie van stadsgezichten die de behoefte aan energie en mobiliteit centraal stellen. Dit plaats ik tegenover de laatste geïsoleerde gebieden waar de natuur nog zelf haar weg vindt, maar waar ondanks dat, menselijke invloed aanwezig is.” Volgens Lanting zijn er weinig vergelijkbare professies die zo fundamenteel beïnvloed zijn door innovatie als dat van een fotograaf. Keerzijde is dat het beroep onder druk staat, omdat iedereen een camera binnen handbereik heeft. Een feit wat niet tegen te houden is, maar waar fotografen nog creatiever mee moeten omgaan, meent Lanting. “Ik fotografeer zowel beredenerend, vanuit mijn ervaring en concepten, als infinitief. Die twee elementen samen kunnen ervoor zorgen dat er mooie dingen gebeuren. Echter heb je de totstandkoming van een foto niet altijd onder controle, want de natuur laat zich niet regelen. Soms heb je ook een stukje geluk nodig.”
Wereldwijde discussie De gelaagdheid van Lanting’s werk is bijvoorbeeld goed zichtbaar in het baanbrekende pionierswerk op Madagaskar halverwege de jaren 1980, dat wederom gepubliceerd werd in National Geographic Magazine. Neem het indringende portret van een Afrikaan met een enorm ei. Het beeld werkt bijna hypnotiserend door de krachtige belichting en donkere lucht, omringd door surrealistische bomen op de achtergrond. “Deze man houdt een ei vast van een uitgestorven Olifantsvogel die alleen voorkwam op Madagaskar. Achter hem zie je kenmerkende bomen, die destijds al in toenemende mate verdwenen door milieuproblemen”, licht Lanting toe. Een ander voorbeeld uit dezelfde serie is een bruin heuvellandschap. Op het eerste gezicht ziet het er fraai uit, maar schijn bedriegt: “Dit is een schrijnend beeld, want niet lang voor mijn komst stonden deze heuvels nog vol met bomen. Alles is omgekapt. Toen we deze serie voor het eerst publiceerden in NG, waren dit precies de beelden die nodig waren om een wereldwijde discussie op gang te brengen over de milieuproblematiek op het eiland.” De dialoog met de natuur veranderde, want Lantings persoonlijke inzicht verschoof naar een internationaal publiek van destijds zo’n 20 miljoen lezers.
Levensles De dialogen vormen een levensles van het werken in en met de natuur. Lanting vindt het belangrijk om die lessen en ervaringen door te geven aan mensen en jonge(re) generaties die zijn werk zien en interessant vinden. Een signatuur dat inmiddels door jongere generatiefotografen is overgenomen is zijn beroemde werk Oog in Oog. Vanaf de jaren 1990 bracht hij de persoonlijke karakters van dieren tot
leven door hen bloot te leggen met intense close-ups. “Het is heel spannend om dieren fysiek van dichtbij te bekijken. Ik betreed daarbij een andere wereld binnen, waar andere gedragsregels gelden. Daar moet ik me aan houden en omdat ik dit al zo lang respectvol doe, gaat me dit op een natuurlijke, intuïtieve wijze goed af.” Ook probeert hij met zijn eigen WNF-Frans Lanting Photo Award door middel van storytelling amateurfotografen en natuurliefhebbers te inspireren. Op 8 december was de uitreiking van de derde editie. De kersverse winnaars zijn: Mirte Koopmans, Rick van der Kraats en Anja Brouwer (zie kader). Lanting: “De prijsvraag is weer een andere manier om een dialoog aan te gaan, ook met mij. Mensen die interessante foto’s insturen, krijg ik te zien en daarop volgt gegarandeerd mijn antwoord.” Dat gaat verder dan alleen de geselecteerde foto’s, want Lanting gaat ook met de winnaars op pad en aan het werk, zo gaf hij in voorgaande edities een workshop bij de Oostvaarderplassen. Nu, in de winter, is het echtpaar Eckstrom/Lanting op expeditie naar Antarctica, waar ze met een exclusief reisgezelschap van biologen, natuurbeschermers en geïnteresseerden het ijs van dichtbij vastleggen zoals ontdekkingsreiziger Ernest Shackleton en expeditie-fotograaf Frank Hurley dat begin 20e eeuw deden. Met een analoge camera van bijna honderd jaar oud, wel te verstaan! “Ja, het is back to basics”, grinnikt de fotograaf voorafgaand aan zijn trip. “Dat is heel spannend fotograferen, met ruige weeromstandigheden, zonder dat je het resultaat kunt zien. Maar ik kan niet wachten om die uitdaging aan te gaan en het uiterste uit mezelf en mijn camera te halen.”
Interview
L 19
De WNF- Frans Lanting Photo Award riep op 8 december drie winnaars uit (de publiekswinnaar was ten tijde van het persen van de krant nog niet bekend). De maestro zelf geeft een toelichting op de winnende foto’s, die toevallig alle drie vogels als onderwerp hebben.
Winnaar Kids: Mirte van Grinsven “Je ziet een buizerd die net zijn vleugels uitstrekt voordat hij wegvliegt. Je moet snel op deze beweging kunnen reageren. De fotograaf is het net gelukt om de foto af te kaderen zodat zijn vleugels er op staan en zijn gezicht scherp is. Heel mooi gedaan!”
Winnaar Young Talent: Rick van der Kraats “Dit is een verbluffende foto van een Jan van Gent. De halve belichting valt net op zijn kop. Een perfecte opname en technisch gezien echt niet makkelijk.”
Winnaar Volwassenen: Anja Brouwer “De winnende foto komt dit jaar van Waddeneilanden. Anja Brouwer heeft daar een foto gemaakt die oer-Hollands is: een verzameling kanoet-strandlopers. Middenin die grote troep steltlopers staat een grote stern die een jong aan het voeren is. Heel bijzonder. De interactie tussen een moeder met haar jong is een prachtige momentopname, waarbij tegelijkertijd de dynamiek van de waddennatuur, land en zee te zien is. Deze foto weerspiegelt wat we op de Wadden hebben en moeten behouden.”
Dank aan Frans Lanting en WWF (Dylan de Gruijl).
20
Innovatie
Samen boeren in Amerika
Bernadette (55) en haar man Peter Seely (56) lopen voorop in de farm-to-table trend in de Verenigde Staten. Ze bakte dit jaar kaaspannenkoeken op de eerste schooldag van haar jongste dochter. Zo krijgt de tienjarige Emma toch nog wat Nederlandse cultuur mee in de Mid West. Al bijna dertig jaar runt Bernadette met haar man een gezin met vijf kinderen een Amerikaanse boerderij. Het is een CSA, kort voor Community Supported Agriculture. Honderden gezinnen uit de buurt steunen het boerenleven van de Seelys. Tekst en beeld: Katja Keuchenius
In Nederland is het fenomeen gemeenschapslandbouw of Herenboeren pas net in opkomst, maar de Amerikanen kennen het al lang, mede dankzij Bernadette. Ze startte in 1988 de eerste CSA in de Mid West en tientallen boeren volgden dat voorbeeld. De populariteit van gemeenschapslandbouw groeide de afgelopen jaren hard en past perfect in de farm to table-trend: eten direct van de boer.
Risico delen Een CSA draait op leden, dat kunnen er een handjevol zijn of, in het geval van de Seely’s, achthonderd. Die leden betalen vooraf voor een heel seizoen groenten en dragen zo samen de risico’s van het boerenleven. Als de schimmel of het noodweer toeslaat, krijgt iedereen wat minder groenten. “Elk zaadje dat wij in de grond stoppen, is al verkocht”, vat Bernadette het samen. Dat maakt het makkelijker om de boerderij duurzaam te laten draaien. “We verspillen minder voedsel”, zegt Bernadette. Ze vergelijkt het met groenten verkopen op de markt. “Dan kom je altijd met een kwart van je groenten terug, wat je na een marktdag niet meer goed kunt bewaren.” De leden zijn niet alleen financieel handig, ze maken het werk ook gezellig en duidelijk zinvol. Auto’s rijden af en aan op het parkeerplaatsje naast het boerenhuis en Bernadette hoort vaak enthousiaste verhalen van kinderen die nu eindelijk wél wortels eten.
“Elk zaadje dat wij in de grond stoppen, is al verkocht” Bernadette ontmoette haar man Peter Seely halverwege de jaren ’80 op een kleine Amerikaanse middelbare kostschool waar ze allebei werkten. Hij als wiskundeleraar, ook verantwoordelijk voor de moestuin, zij als gymjuf. Ze besloten om samen de landbouw in te gaan. In Nederland en Amerika proefden ze het boerenleven en leerden over kassen, irrigatiesystemen en verschillende boerenbusinessmodellen. Bij de eerste CSA’s van de Verenigde Staten raakten ze in de ban van gemeenschapslandbouw. Het lijkt eigenlijk op crowdfunding; je begint pas als er geld is. Handig, vooral als je geen boerenachtergrond hebt. Peter: “We begonnen met maar een paar jaar ervaring, zonder te weten wat er eigenlijk van het land af zou komen.”
Iedereen een plekje Het eerste jaar had het boerenechtpaar vijfendertig leden en deden ze al het werk zelf, kind op de rug. Om een band met leden op te bouwen organiseerde Bernadette elke maand ‘potluck’-dinertjes, waarbij iedereen iets te eten meenam. Inmiddels komt de gezelligheid vanzelf. Bernadette: “Een boerderij trekt mensen.” Dochter Anneke knikt lachend. “Ik zie hier elke dag wel iemand die ik nog nooit heb gezien.”
Tekst en beeld: Katja Keuchenius
Innovatie
Het gezin zit op een zonnige maandagmiddag aan een volgedekte lunchtafel in de tuin. De drie dochters zijn aangeschoven. Anneke (29), die tot haar 27e jaar op het bedrijf heeft gewerkt, vertrekt zo naar haar zomerbaantje in een restaurant in de stad. Administratieve hulp Esther (15) is achter de computer vandaan gekropen en de blonde, sproetige Emma (11) draagt een T-shirt vol paarse spetters van het kersen ontpitten. Het is een van de de drukste dagen in de week, tientallen leden helpen op maandag en donderdag mee op de boerderij in ruil voor hun groenten. Ze plukken tomaten uit de tot de nok toe gevulde kassen, werken op het land of vullen groentenboxen in de schuur. Bernadette: “Zo geven we iedereen een plekje op de boerderij”. Een belangrijk doel van de CSA is om gifstofvrije groenten betaalbaar te houden voor ‘gewone mensen’, zegt Bernadette. “Zoals wij zelf.” Dat lukt vooral doordat er geen ‘middleman’ meesnoept, zoals een supermarkt. De Seelys leveren alle groentenboxen dinsdag en vrijdag af bij verschillende ophaalpunten, meestal garages van leden. Het grootste deel gaat naar de stad Milwaukee, een uurtje rijden verderop. Bernadette en Peter doen alles zo duurzaam mogelijk. Ze belegden met geleend geld van de leden een dak met zonnepanelen en schaften zo ook elektrische golfkarretjes aan en een paar op eigen houtje ontwikkelde elektrische traktoren. Al vanaf het eerste moment verbouwt het echtpaar groenten biologisch, al is dat zonder papiertje. In plaats van zich elk jaar officieel te laten inspecteren, nodigen ze liever alle leden en stagiairs uit om te kijken en becommentarieren hoe natuurvriendelijk ze bezig zijn. Oud-stagiair Matt Friauf (34) beaamt dat terwijl hij een bestelwagen vol groentenboxen van de Seelys naar de stad rijdt. “Peter is heel open over hoe hij alles doet.” Met die kennis op zak startten Matt en zijn vriendin vorig jaar een eigen winter-CSA, met groentenboxen in de ijskoude, donkere maanden van Wisconsin.
Net Kerstmis Via Matt en andere oud-stagiairs die hun eigen boerderij opzetten, reikt de invloed van de Seely’s nog verder dan hun 800 leden. Bernadette hoopt dat de
21
jonge Emma straks de boerderij overneemt. De drie oudste kinderen kregen vroeger thuis les en hielpen zo’n zes uur per dag mee op de boerderij. Inmiddels zijn ze met het spaargeld van al dat werk hun eigen weg gegaan. Dochter Marika (23) is getrouwd en heeft twee kinderen en oudste dochter Anneke studeert onderwijskunde. Zoon Jim (27) vertrok naar New Orleans en verbouwt groenten op de lege vlaktes die orkaan Katrina in de stad achterliet. (www. paradigmgardensnola.com).
“Mensen vinden het soms lastig om de hele doos leeg te koken” Bernadette en Peter kochten een paar jaar geleden een tweede boerderij. Door die af te betalen sparen ze voor hun pensioen, niet onbelangrijk in Amerika. Ondertussen blijven ze vernieuwen. Ze willen soep, saus of sappen gaan maken van de groenten met een vlekje erop en ze experimenteren met verschillende maten van hun groentenboxen. Waar andere CSA’s variëren met hele of halve boxen, bieden de Seely’s ook kwartboxen en binnenkort - “hopelijk” - zelfs op maat gemaakte groentenpakketten aan. “Mensen vinden het soms lastig om de hele doos leeg te koken.” Juist die mensen wil Bernadette bereiken, omdat zij dankzij een groentenbox vaak anders gaan eten. “Mensen vertellen bijvoorbeeld dat ze sinds hun lidmaatschap vaker thuis eten en dat de kinderen het uitpakken van de wekelijkse box bijna zien als Kerstmis.” De drukte op de boerderij wordt nu bewust teruggeschroefd. Bernadette en dochter Emma ontdekten 2,5 jaar geleden dat ze de ziekte van Lyme hebben. Bernadette liep dat al 15 jaar geleden op. “Ik denk dat mijn symptomen minder heftig zijn dan bij anderen, omdat ik zo gezond leef.” Inmiddels kost het de ziekte haar wel veel energie. Waar ze vroeger vrolijk onderdak en maaltijden verzorgde voor allerlei bezoekers en stagiairs, bewaart ze haar inzet nu liever voor de dagelijkse onvoorziene klussen. Buiten het gezin wonen er geen extra mensen meer op de boerderij. Zo kan Bernadette haar dochters af en toe exclusief verwennen met een Hollandse pannenkoek.
22
Fotowedstrijd
FOTOWEDSTRIJD LandschappenNL
Heb je een foto gemaakt van een mooie, bijzondere of typische plek in de Nederlandse natuur? Stuur die dan met toelichting naar de Krant van de Aarde. Elk nummer plaatsen we de beste inzending en enkele eervolle vermeldingen. Mail naar: redactie@krantvandeaarde.nl onder vermelding van je naam en adres. De winnaar wordt ook beloond door onze partner LandschapenNL met het boek ‘Leestekens van het landschap’.
Samen voor ons Landschap
LandschappenNL is het samenwerkingsverband van 12 provinciale organisaties, dat zich inzet voor het behoud en ontwikkeling van ons landschap waarin we wonen, werken en recreëren. Het landschap vraagt om duurzaam beheer, zodat we er nu en in de toekomst van kunnen genieten. LandschappenNL werkt samen met mensen, organisaties, bedrijven en overheden, via projecten en lobby.
Fotowedstrijd
23
Winnende foto van Alphons van Dijk uit Zeist Water en lucht zijn dominante onderdelen in het veenweidelandschap, dat zo typisch is voor het westen van Nederland. Een landschap dat in groot gevaar verkeert. Dat heeft niets met de oer-Hollandse wolkenlucht te maken, maar alles met het waterbeheer. Om het veengebied toegankelijk te houden wordt het water alsmaar dieper weggemalen. Door het wegpompen van het water zakt het veenpakket steeds verder in en komt er lucht in waardoor het oxideert. Omdat het veen zakt moet weer harder gemalen worden om het water op peil te houden, zodat sprake is van een zichzelf versterkend effect. Als dit blijft doorgaan zal het ooit tientallen meters dikke laagveen met zijn karakteristieke weiden, verkaveling en slotenpatronen geheel verdwijnen. Je moet er toch niet aan denken dat plaatjes zoals deze van het veenweidegebied bij Tienhoven tot het verleden gaan behoren. Gerrit-Jan van Herwaarden, LandschappenNL
24
Dieren
Is er nog hoop voor de
In de roaring twenties was het voor de modieuze o-la-la dames in betere kringen statusbevestigend als zij verschenen met een hagelwitte stola van een poolvos. Wie een blauw exemplaar kon bemachtigen steeg nog meer in aanzien. Deze dames zijn nu dood en met hen het merendeel van de poolvossen. De modegril leidde ertoe dat dit schitterende dier bijna uitstierf. Tekst: Frans van der Beek
De poolvos is sierlijk en zeldzaam en leeft nog in zeer beperkte aantallen in arctische gebieden als Siberië, Groenland, IJsland en Scandinavië. De wintervacht van de vos heeft de hoogste isolatiecapaciteit van alle zoogdieren en kan temperaturen van min veertig graden trotseren zonder problemen voor de stofwisseling. In de koudste streken kan de vos zelf nog gedijen als het kwik tot min zeventig graden daalt. Een wonderlijk staaltje van overlevingskracht. Met een gewicht van drie tot vijf kilo weegt de poolvos ongeveer de helft van de andere tak van de familie, de rode vos. Er zijn twee kleurvariaties: wit en blauw. De wintervacht van de witte vos veran-
dert in de zomer. Dan kleuren de kop, achterwerk en poten grijsbruin. De blauwe vos behoudt het gehele jaar dezelfde kleur met donkerbruine vlakken. Een vrouwtjesvos kan in een nest beide varianten baren, maar de witte is dominant in Scandinavië.
Het menu De poolvos doet niet moeilijk over zijn menu en vreet wat voor zijn bek komt. Dat kunnen de overblijfselen zijn van een karkas dat door andere roofdieren is achtergelaten. Zo volgen ze het spoor van de ijsbeer die een hele zeeleeuw niet helemaal kan verorberen. Maar ook vogels en eieren zijn sma-
kelijk. Het aantal nakomelingen is afhankelijk van het volume voedsel dat ze kunnen bemachtigen. In Scandinavische berggebieden zijn het knaagdieren, voornamelijk de Noorse lemmingen, die in de maag van de poolvos verdwijnen. Maar die zijn niet ieder jaar in dezelfde hoeveelheid als prooi beschikbaar. De slimme vos past het nageslacht aan die ‘voorraad’ aan. Veel knaagdieren? Dan kunnen er wel tot twintig jongen in het nest verschijnen. Weinig? Dan komen er vrijwel geen kleine poolvosjes, of ze sterven al jong. Blijven ze leven dan zorgen pappa en mamma vos 51 tot 54 dagen voor de jongen, waarna ze zelf kunnen gaan jagen.
poolvos?
Dieren
25
er zijn ongeveer 140 poolvossen in Zweden, 75 in Noorwegen en 50 in Finland Dure vachten Dat de poolvos met uitsterven wordt bedreigd is na een bestaan van ongeveer 36000 jaar een droevige constatering. Het is moeilijk na te gaan hoe groot de populatie ooit is geweest, maar uit het aantal gevonden vossenholen is vast te stellen dat er in Zweden rond het jaar 1800 ongeveer vierduizend exemplaren moeten zijn geweest, maar in een goed knaagdierenjaar waren het er wel vijftienduizend. Dat ontging het jagersvolk niet, dat overal vallen uitzette. In het begin van de vorige eeuw werden ze met grote aantallen gevangen. De prijs van de vacht steeg enorm door de grote vraag,
waardoor een jager in een seizoen wel een paar jaarsalarissen bijeen kon vangen. Door de jacht werd de poolvos bijna uitgeroeid, waardoor de prijs nog hoger werd. Het bedreigde dier kreeg in 1928 een beschermde status in Zweden, in 1930 in Noorwegen en in 1940 in Finland. Toen was de decimering al zo ver gevorderd dat de soort zich daar nauwelijks van kon herstellen. De poolvos werd vergeten, maar in de jaren ’70 ging de natuurbeschermingsorganisatie Felles Fjellrev zich er mee bemoeien, maakte een studie van de leefwijze van de vos en deed er alles aan om het dier te redden, onder meer door bij te voeren. Nu zijn er ongeveer
140 in Zweden, 75 in Noorwegen en 50 in Finland. In Finland is de situatie dramatisch. Daar kom je ze niet meer tegen. Toch is er hoop. Met hulp van de EU probeert Felles Fjellrev met alle beschikbare middelen de poolvos in leven te houden, maar houdt men het hart vast. Het is kantje boord en we duimen dat het schitterende witte en soms blauwe beestje het gaat redden.
L 26
Sport en beweging
Haal de schaatsen maar uit het vet, want… GOUDA
Of er in Nederland deze winter natuurijs komt, is niet te voorspellen. Want al wil iedereen het nog zo graag… het moet toch echt eerst gaan vriezen. En goed ook, voor de sloten en plassen zo goed dicht liggen dat er ook daadwerkelijk op geschaatst kan worden… Daar gaan ze bij de KNSB niet op wachten, dus is dit jaar gekozen om IJSTIJD! nieuw leven in te blazen na twee jaar afwezigheid. Verspreid door het hele land worden zo’n 70 kunstijsbaantjes neergelegd, zodat kinderen toch de winterse sfeer kunnen proeven en plezier kunnen hebben terwijl ze lekker actief zijn op de schaats! Of er zelfs hun allereerste slagen proberen te maken. De baantjes, die zowel midden in stadscentra als op dorpspleintjes worden neergelegd, zijn van allerlei verschillende afmetingen. Van kleintjes (van ongeveer 250 à 300 vierkante meter) tot grotere van ruim 1000 vierkante meter en een heuse vierhonderdmeterbaan in Rotterdam. En alles wat er tussen zit. Veelal wordt het initiatief genomen door de gemeente, maar soms ook door plaatselijke ondernemers of een enthousiaste groep vrijwilligers. Want over één ding is iedereen het eens: Nederlandse kinderen leren eerst lopen, dan fietsen en zwemmen en vervolgens… schaatsen. Dat hoort bij onze cultuur. Dus als er geen natuurijs is, moet er een andere manier worden gevonden om kinderen te leren schaatsen en te laten zien hoe leuk deze sport is. IJSTIJD! hoopt daar een bijdrage aan te leveren.
Topschaatsters Topschaatssters Barbara de Loor en Annamarie Thomas, die allebei al jaren actief zijn als ambassadeurs van de KPN Junior Schaatsclub, zullen op veel baantjes te vinden zijn om clinics te geven en kinderen de fijne kneepjes van het schaatsen bij te brengen. En in plaatsen waar shorttrack-verenigingen actief zijn, organiseert de KNSB in samenwerking met 16 shorttrackverenigingen de Shorttrack College Club Tour. Dit in aanloop naar het WK Shorttrack dat van 10-12 maart 2017 in Ahoy in Rotterdam wordt verreden.
Schaatsen tijdens de gymles De piek van IJSTIJD! ligt van Sinterklaas tot en met de kerstvakantie (tot 8 januari), maar ook
dat varieert per baan. Sommige banen zijn drie weken geopend, andere wel drie maanden. En dat allemaal om vooral de jongste jeugd aan het schaatsen te krijgen. Er zijn dan ook meer ijsbanen te vinden dan ooit en de KNSB hoopt op zeker 1,5 miljoen bezoekers, waaronder zo’n honderdduizend schoolkinderen. Zij krijgen de kans om tijdens schooltijd al van de banen gebruik te maken, bijvoorbeeld tijdens de gymles.
Speciaal activatieprogramma Van de ruim 70 ijsbanen tijdens IJSTIJD! zijn er 16 uitgekozen als bijzonder uithangbord: daar zal een speciaal activatieprogramma zijn en zijn de sponsors ook duidelijk zichtbaar. Dat zijn: WinterparadIJS in Amersfoort, Winters Delft, de BAX ijsbaan in Doetinchem, Winter Wonderland in
Sport en beweging
L 27
het is weer IJSTIJD! MIDDELBURG
AMSTERDAM
Enschede, Wintersfeer Geldrop, de Goudse IJsbaan, Hartje Winter in Heerhugowaard, Winterland in Hoofddorp, Beach Club Klein Scheveningen in Lopikerkapel, IJsbaan Middelburg, Nijkerk on Ice, Ice World Roosendaal, Schaatsbaan Rotterdam, Wèntjerdruim in Sittard, Venlo on Ice en de IJsbaan in Vught. Om snel een baan bij jou in de buurt te vinden, ga je naar www.schaatsen.nl/ijstijd of download de app Het IJs Op.
Informatie Veel banen hebben ook (tijdelijk) hun eigen website met allerlei informatie, openingstijden en bijvoorbeeld horeca in de directe omgeving. Want in veel plaatsen wordt er een waar winterfestijn van gemaakt. Haal je schaatsen dus maar uit het vet, want weer of geen weer: schaatsen kan!
28
Sport en beweging
Daidai Ntab
brengt kleur in de schaatswereld De 22-jarige schaatser Daidai Ntab is in meerdere opzichten een bijzonder sportman. Naast zijn successen op de schaatsbaan voor Team Plantina, valt hij ook op door zijn exotische naam en Afrikaanse roots. De half-Senegalese Daidai heeft zijn atletische bouw te danken aan zijn vader. “Ook al is schaatsen overwegend een ‘witte sport’, ik kan mij als schaatser onderscheiden door mijn genenmix.” Tekst: Leonie Kohl
Geboren in Amsterdam en opgegroeid in het Brabantse Oisterwijk bij zijn Nederlandse moeder, woont Daidai nu in het hoge Noorden.
naar de verschillende wedstrijden, maar vooral de drang om te winnen.”
ochtendtraining en de middagtraining nog een uurtje de ogen sluit.”
“
Zo blijf je fit: een middagdutje
Pasta met zalm
Zoals elk professioneel sporter, is Daidai heel bewust met zijn lichaam bezig. “Ik zie mijn lichaam als een machine die je goed moet onderhouden en de juiste brandstof moet geven. De drie basisprincipes die je nodig hebt om fit te blijven zijn goed eten, goed slapen en trainen. Een ritme hierin is erg belangrijk. Met acht tot negen uur slaap per nacht wijkt mijn slaappatroon niet eens zoveel af van een niet-sporter, behalve dat ik tussen de
Dichtbij de schaatsbanen in Heerenveen en Groningen, waar ik ’s ochtends en ’s middags mijn trainingen heb
”
Schaatsen zit hem misschien niet in het bloed, maar wel in het hart. “Bijna alles aan het leven als profschaatser spreekt me aan: het sportief bezig zijn met mijn lichaam, de wereld over reizen
Behalve slapen is goede brandstof voor je lijf, zeker als topsporter, essentieel om te presteren. Daidai is een sprinter en voor de snelle energie die hij hiervoor nodig heeft, werkt hij flink wat koolhydraten naar binnen. “Pasta met zalm is favoriet, maar pizza of een frietje gaan er ook wel in, al gebeurt dat niet meer zo vaak. Hollandse pot vind ik ook wel lekker, maar dat eet ik eigenlijk alleen bij mijn schoonmoeder.”
29
Sport en beweging
Een typische dag uit het leven van Daidai Ntab 8.00 – 9.00 uur an en ontbijten
Opsta-
10.00 – 12.00 uur Schaatstraining in Heerenveen 12.30 uur Thuis lunchen 14.15 – 15.15 uur Middagdutje doen 16.00 – 17.30 uur Schaatstraining Groningen of Heerenveen 18 uur Avondeten (pasta met zalm?) 19 uur Vrije avond: ‘chillen met mijn vriendin of met vrienden’ Daidai traint zo’n zes dagen per week en in het zomerseizoen zelfs zeven dagen! Gelukkig heeft hij na een wedstrijd soms een paar dagen vrij.
Onlangs won Daidai in Astana (Kazachstan) de wereldbeker voor de 500 meter sprint. Gefeliciteerd, Daidai!
30
Natuur
© Chadden Hunter
Tekst: Frans van der Beek
Beleef de ijswinter met
FROZEN PLANET
Waar zijn die knisperende, ijskoude winters gebleven, waarin we nog een Elfstedentocht konden meemaken? De klimaatverandering trakteert ons op lauwe maanden met soms wat gladheid en sneeuw, maar voor het werkelijke wintergevoel moeten we naar de poolstreken. Dat kan bij de warme haard, want de zeven afleveringen van Frozen Planet nemen je mee. Tekst: Frans van der Beek | Beeld: BBC
De BBC-serie biedt een breed spectrum aan beelden waarin we kennismaken met diersoorten die we nooit eerder zagen en de grootste ongerepte natuurgebieden ter wereld. Het geeft de kijker het ultieme wintergevoel dat we in onze streken zo langzamerhand kwijtraken. Het landschap is met speciale camera’s en dankzij de volharding van het team nooit eerder zo gedetailleerd in beeld gebracht. Opnamen vanuit de lucht en onder de oppervlakte van de ijskoude oceaan verschaffen zicht op mysterieuze plekken waar het mensenoog nooit eerder kon kijken. In de eerste episode ‘To the ends of the world’ reizen we van de noord- naar de zuidpool via een variatie aan landschappen. Dit is het
domein van de ijsbeer, de dunbekpijlstormvogel, de ezelspinguïn en de zeespin. Voice-over Loretta Schrijver legt uit waar we zijn en wat we zien. Deel twee toont wat er gebeurt als de lente aanbreekt, het ijs smelt en de dieren migreren. Het is een vruchtbaar seizoen, want veel dieren zorgen voor nageslacht. Ook hier kijk je je ogen uit naar de bijzondere diersoorten, zoals de poolwolf, de grote albatros en de onvermijdelijke ijsbeer die op ringelrobben jaagt. Na de lente wordt het ook in de arctische gebieden zomer, zij het niet zoals wij die kennen. Het is een betrekkelijk korte zomer in het poolgebied, waarin de zon maandenlang niet onder gaat en het ijs grotendeels is verdwenen. Dan
zien we weer andere dieren zoals de koningspinguïn, de rosse franjepoot en de imposante orka’s. In de herfst begint de zee dicht te vriezen en migreren de dieren naar het zuiden, weg van het oprukkende ijs. We maken kennis met de witte dolfijn, de kariboe en het zeeluipaard.
Geboorte ijsberenjong
De aflevering over de winter is letterlijk ijzingwekkend. Extreme kou en harde wind teisteren het gebied. De opnamen van de geboorte van een ijsberenjong is weliswaar niet op de pool gefilmd, maar in Ouwehands Dierenpark in ons land. Daar is enig rumoer over geweest, maar binnen het kader van de bedoelingen van de ma-
Natuur
31
© Chadden Hunter
© Chadden Hunter
kers om een zo compleet mogelijk beeld te geven, past de scene prima. De zesde aflevering gaat over menselijke activiteit in de poolgebieden. In het noorden behoren Longyearbyen en Norilsk tot de koudste permanent bewoonde plaatsen ter wereld. De Dolganen uit Noord-Rusland zijn afhankelijk van rendieren, terwijl de Eskimo’s van het Tsjoektsjenschiereiland hun leven riskeren bij de jacht op walrussen en tijdens het verzamelen van zeekoeteieren. Deense speciale eenheden bevestigen de Deense claim op Groenland en in Alaska worden raketten ingezet om het spectaculaire noorderlicht te bestuderen.
© Jeff Wilson
De beelden van Frozen Planet tonen andermaal aan hoezeer de aardbewoners op hun tellen moeten passen met de uitstoot van CO2
TONZON: “klimaateffectief” TONZON Vloerisolatie®
de meest klimaateffectieve vloerisolatie ter wereld TONZON Vloerisolatie met Thermoskussens heeft in de praktijk een hoger effect op de vloer temperatuur dan ander materiaal. De hogere vloer temperatuur biedt meer wooncomfort en een veel grotere energie besparing die bij vloer verwarming kan oplopen tot wel 40%. De energie die nodig is voor grondstof, fabricage, verpakking, transport en aanbrengen is al binnen enkele winterweken terugverdiend. De Thermoskussens worden gecombineerd met een stevig zeil (Bodemfolie) op de bodem van de
kruipruimte tegen vocht en radongas: de oplossing voor veel vochtproblemen. Omdat het opvouwbare materiaal handig te verwerken is in vaak krappe kruip ruimtes, valt de investering reuze mee. De allin richtprijs voor het aanbrengen bedraagt bij 30 m2 € 1.325, en bij 50 m2 € 1.850,. (inclusief materiaal, montage en btw en exclusief eventueel te verkrijgen subsidie) T: 0900 28 66 966
(€ 0,10 p/min)
tonzon.nl
TONZON Vloerisolatie • sinds 1980 de oplossing
E: info@tonzon.nl
Natuur
© Adam Scott
© Jason Roberts
© Adam Scott
Opwarming
© Jeff Wilson
Antarctica heeft geen permanente bewoners, maar mensen bezoeken het werelddeel om uiteenlopende redenen. Toeristen gaan op vakantie om de koningspinguïns te zien, biologen gebruiken robotonderzoekers om nieuwe levensvormen te ontdekken, geologen bestuderen de nog actieve vulkaan Erebus en zijn unieke grotten en astronomen gebruiken ballonnen om kosmische straling te onderzoeken.
Als toetje is er dan nog de korte speciale aflevering The Epic Journey over het Zuidpoolstation Amundsen-Scott en het wetenschappelijk onderzoek in deze kille streken.
Tenslotte, en dat is onvermijdelijk bij een serie als deze, de zevende aflevering On Thin Ice, die gaat over klimaatverandering, de opwarming van onze planeet, het smelten van de ijskappen en welke gevolgen dat heeft. IJsberen moeten zich aanpassen, evenals de Inuit, de oorspronkelijke naam voor de bewoners die wij in het taalgebruik meestal Eskimo’s noemden. Het zijn indrukwekkende opnamen die voor zichzelf spreken. Ze tonen andermaal aan hoezeer de aardbewoners op hun tellen moeten passen met de uitstoot van CO2.
De aflevering over de winter is letterlijk ijzingwekkend
Nieuwe abonnee & DVD
Met Frozen Planet beleef je de winter zoals die ooit bedoeld was.
Je ontvangt als nieuwe abonnee de Krant van de Aarde in de brievenbus thuis. Je krijgt nu gratis BBC EARTH Frozen Planet 3 dvd box van 400 minuten televisie cadeau! www.krantvandeaarde.nl
33
34
Boeken
Planeet Aarde II filmt natuur in overtreffende trap Tekst: Frans van der Beek | Foto’s BBC
We realiseren ons nauwelijks dat we die schitterende natuurfilms in feite te danken hebben aan de technologische ontwikkeling van de fotografie. Vroeger kwam er wel eens leeuw in beeld, of een olifant, maar een giraffegazel? Nooit. Een neushoornvogel? Ook niet. Maar met de huidige apparatuur is bijna alles mogelijk. Planeet Aarde II getuigt daarvan met adembenemende beelden.
Boeken
In het voorwoord van het fraaie koffietafelboek Planeet Aarde II refereert de godfather van de natuurfilms, Sir Richard Attenborough, aan die vooruitgang. Hij geeft als voorbeeld de opnamen van de ongenaakbare sneeuwpanter. Met het plaatsen van twintig op afstand bedienbare cameravallen werd het sociale leven van deze extreem schuwe kattensoort vastgelegd. Dat leverde niet alleen magistrale plaatjes op, maar bleek ook een informatiebron voor wetenschappers die deze dieren al jaren bestudeerden. “En dat is slechts één voorbeeld van het hele scala aan wonderen in deze nieuwe serie,” aldus de eerbiedwaardige Attenborough. Hij deelt ook nog een waardevolle gedachte met ons.”Sinds de begintijd van de natuurfilm is het aantal mensen dat deze planeet bevolkt verdrievoudigd. Het gevolg is dat de ruimte voor wezens met wie wij deze wereld delen steeds meer beperkt wordt. Documentaires als Planeet Aarde II geven ons meer en meer begrip voor moeder Aarde, hoe zij werkt en wat zij nodig heeft om draaiende te blijven. En dat zij draaiende blijft is voor ons allemaal van het grootste belang. Wij zijn van moeder Aarde afhankelijk voor ons voedsel en voor de lucht die we inademen. Haar gezondheid is onze gezondheid. Haar voortbestaan is vitaal voor de onze.” Zo is het maar net.
De schoonmaakploeg Het boek met 312 pagina’s (uitgave Kosmos) is niet alleen een lust voor het oog en een bron van kennis over exotische dieren, maar ook een aansporing om de diversiteit te beschermen. In zeven hoofdstukken (jungles, bergen, woestijnen, grasvlakten, eilanden, steden en ‘achter de schermen’) ontvouwt zich een spectrum aan exotische fauna die verrast en ontroert. Het is bijna ondoenlijk om een keuze te maken uit dit rijke aanbod. Dus sla ik het boek willekeurig open, want waar je ook kijkt en leest, het is allemaal fascinerend. Vooruit, pagina 220 dan maar. Ai… ik sta oog in oog met een roedel hyena’s aan de rand van de Ethiopische stad Harar. Ze staan op het punt om door speciale hyenapoortjes de stad binnen te gaan en daar in het labyrint van smalle straatjes op zoek te gaan naar voedsel. Slagers hebben al botten klaargelegd. De hyena’s
35
fungeren als schoonmaakploeg. Op de volgende pagina een verbijsterende foto van een inwoner die zo’n band met het afschrikwekkende roofdier heeft opgebouwd dat het zelfs uit zijn mond eet. Bovendien verdrijven de hyena’s de boze geesten, de djinns uit de stad.
Toeren uithalen In het laatste hoofdstuk geven de makers van de documentaire een beeld achter de schermen en beschrijven ze welke toeren ze moesten uithalen om de meest perfecte opnamen te maken. De lezer leeft mee met de avonturen van de cineasten. Soms vermakelijk, soms zelfs bloedstollend. Om nog even bij de hyena’s te blijven (waarmee ik al dat andere spectaculaire uit het exotische dierenrijk schromelijk tekort doe) de anekdote van filmer John. “In een van de eerste nachten zat ik op mijn hurken in de duisternis toen ik een tik op mijn hand voelde die op het statief rustte. Ik dacht een mens te zullen zien, maar in plaats daarvan keek ik recht in de ogen van een hyena. Na een kort ogenblik wandelde hij om de driepoot heen en trok verder naar zijn gebruikelijke voederplek.” Zo barst het boek bijna uit zijn voegen met interessante verhalen en unieke foto’s. Ideaal als cadeau, maar het zal moeite kosten om het niet zelf te houden.
”Sinds de begintijd van de natuurfilm is het aantal mensen dat deze planeet bevolkt verdrievoudigd. Het gevolg is dat de ruimte voor wezens met wie wij deze wereld delen steeds meer beperkt wordt.” ISBN: 9789021563794 Prijs: €29,99
UNIEKE HD-BEELDEN VAN ONZE PLANEET AUTEUR: STEPHAN MOSS, MET EEN VOORWOORD VAN SIR DAVID ATTENBOROUGH 320 PAGINA’S ISBN: 9789021563794 PRIJS: € 29,99 Uitgeverij Kosmos